1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 september 2010

19A uin&Landschap

Wed

stri

jd k

anto

ortu

in F

lori

ade

201

2

Tuin&Landschap

00 Tuin&Landschap [ 15 ] 2010 Tuin&Landschap [ 15 ] 2010 005Tuin&Landschap [ 19 thema ] 2010Tuin&Landschap [ 19 thema ] 20104

De opdracht

Voor de realisatie van zes tuinen op de Allee van de Tuinculturen

op de Floriade 2012 in Venlo schreef de organisatie van deze

wereldtuinbouwtentoonstelling een prijsvraag uit. De wedstrijd

kreeg het thema ’kantoortuin 2012’ mee. Wat beoogt de Floriade

met de prijsvraag, wat zijn de uitgangspunten voor het ontwerp,

welke beoordelingscriteria zijn gehanteerd en hoe gaat het verder?

Wed

stri

jd k

anto

ortu

in F

lori

ade

201

2P

rijs

vraa

g

Het laatste decennium is een breed publiek geïnteresseerd geraakt in tuinontwerpen. Die interesse zie je terug in het bezoek aan voorbeeldtui-nen, tentoonstellingen, tuinbeurzen en tv-programma’s. Tuinontwerpen zijn niet alleen meer, zoals vroeger, toegankelijk voor de elite. In die zin heeft de tuinkunst en -architectuur een emancipatie ondergaan. De Flo-riade 2012 wil hier een bijdrage in leveren en heeft ervoor gekozen om de tuinarchitectuur als wezenlijk on-derdeel van deze wereldtuinbouwten-toonstelling op te nemen.

Vijftien tuinen laten de bezoeker kennis maken met de tuincultuur in Nederland en buitenland. De bezoe-ker kan er inspiratie opdoen voor de eigen werk- en woonomgeving, maar ook even tot rust komen of de zintui-gen op een aangename wijze laten prikkelen. De Floriade-organisatie streeft met de tuinen een combinatie van amusement, educatie, ontspan-ning en esthetiek na.

Kantoortuin 2012

De vijftien tuinen maken onderdeel uit van de Allee van de Tuinculturen. Deze ligt centraal in het themagebied Environment en vormt een onderdeel van de Bomenallee met 120 bijzon-dere straat- en laanbomen. Onder deze bomen worden de vijftien tuinen aangelegd. Zes van deze tuinen wor-den door (inter)nationale inzenders ingericht, drie door een Duitse, Bel-gische en Luxemburgse architect op uitnodiging van de Floriade, en zes door prijswinnaars van de tuinont-werpwedstrijd die begin maart is aan-gekondigd (zie T&L 5, pagina’s 24-27).

Voor de ontwerpwedstrijd koos de Floriade-organisatie het thema ’kantoortuin 2012’. Waren werken en wonen vroeger twee gescheiden werelden, tegenwoordig lopen ze in elkaar over. Steeds meer mensen wer-ken (gedeeltelijk) thuis. Op het werk is er behoefte aan een aantrekkelijke werkplek, omdat werknemers een groot deel van hun leven daar door-brengen. Werken van negen tot vijf

is er niet meer bij. Daarbij moeten huidige werknemers hun aandacht verdelen over meerdere taken, waar-bij stress op de loer ligt. Er is dan ook behoefte aan ontspanning, aan een plek om zich terug te trekken. Uit onderzoeken blijkt dat een groene omgeving een positief effect heeft op werknemers: ze voelen zich thuis, het verhoogt de concentratie en voorkomt stress.

Vanuit bovengeschetste ontwik-keling stelde de Floriade-organisatie zich de vraag op welke manier het groen in de werkomgeving het beste geïntegreerd kan worden. Welke positie heeft de tuin in de werkom-geving nu en in de toekomst, en hoe vertaal je dat in een aangename, goed vormgegeven buitenruimte? Is de tuin een verlengde van het kan-toor met dezelfde functies of breekt het juist daarmee en moet het iets heel anders bieden? Achtendertig vakmensen die zich dagelijks met de ruimtelijke inrichting van tuinen en de openbare ruimte bezighouden, gingen deze uitdaging aan en zonden hun visie en schetsontwerp in.

Twee categorieën vakmensen

De wedstrijd is uitgeschreven voor twee categorieën vakmensen: profes-sionele tuinontwerpers en tuin- en landschapsarchitecten. Drie win-nende inzendingen uit elke categorie worden uitgewerkt tot definitieve ontwerpen die op de Allee van de Tuinculturen gerealiseerd worden.

In de twee categorieën zijn drie prijzen te verdelen. Een eerste prijs van €1.000, een tweede prijs van €500 en een derde prijs van €300. Daarnaast kan de vakjury een eer-volle vermelding toekennen aan een inzending. Behalve het prijzengeld krijgen de winnaars een bedrag van €2.000 om het definitieve ontwerp uit te werken. Dit zal gebeuren in sa-menwerking met de Floriade.

Uitgangspunten

Behalve dat de tuinen een plek krij-

gen op de Allee in Environment, vor-men de tuinen na 2012 onderdeel van het duurzame bedrijvenpark Venlo Greenpark. Ze krijgen de functie van ’overtuinen’ van de kantoren. Voor de ontwerpers betekent dit dat zij een tuin moeten ontwerpen die floreert op een tentoonstellingspark (amuse-ment, educatie, ontspanning en es-thetiek) en die daarbij een blijvende gebruikswaarde moet opleveren voor de kantoortuinen na 2012.

De tuinen op de Bomenallee meten 350 m² en zijn omgeven door ligus-terhagen van 1,2 m hoogte (zie teke-ning). In elke tuin staan drie tot vier bomen. Deze bomen moeten, net als de hagen, integraal in het ontwerp meegenomen worden. Ook zijn de in-gangen van de tuinen gegeven.

In de wedstrijdtuin groeien Jug-lans regia ’Laciniata’, Parrotia persica ’Vanessa’, Celtis australis en Castanea sativa ’Albomarginata’. In de tuinen waarin de winnende ontwerpen wor-den uitgevoerd staan andere soorten.

Voor de realisatie van de tuin is een budget van €30.000 vastgesteld. De ontwerpers en architecten dienen daar in hun voorstel rekening mee te houden.

De Floriade en Venlo Greenpark werken vanuit het cradle to cradle-gedachtegoed. Hoewel het verplicht is deze C2C-uitgangspunten in de ontwerpen te vertalen, hoopt de or-ganisatie wel dat deze tuin- en land-schapsarchitecten en ontwerpers een bron voor inspiratie zijn.

Jurering

De Floriade-organisatie heeft drie vakmensen gevraagd deel te nemen aan de vakjury. Deze driekoppige jury bestaat uit juryvoorzitter Erik de Jong, Artis-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, voorheen hoofd-docent Geschiedenis en theorie van de tuin- en landschapsarchitectuur aan Wageningen Universiteit; Peter Lubbers, tuin- en landschapsarchi-tect en eigenaar van Buro Lubbers, landschaps architectuur & stedelijk ontwerp in ’s-Hertogenbosch en

Thod Binder, directeur-eigenaar van Binder Groenprojecten in Portugaal.

De jury heeft de achtendertig in-zendingen beoordeeld op de volgende vier criteria: visie op de positie van de tuin in een werkomgeving; kracht van het concept; samenspel in het ontwerp van func-tionaliteit, creativiteit, originaliteit en duurzaamheid; haalbaarheid van het ontwerp bin-nen het gestelde budget.

Hoe het juryproces is verlopen en wat de algemene indruk is van de jury, is te lezen op de volgende pa-gina’s.

In een eerste beoordelingsronde kwamen zestien genomineerden naar voren. Hieruit werden in een tweede ronde zes prijswinnaars gekozen en een eervolle vermelding. Op vrijdag 10 september zijn de prijswinnaars bekendgemaakt.

Masterclass

De prijswinnaars werken in een vol-gende fase het definitieve ontwerp uit. Zij zijn daarbij gehouden aan het gestelde uitvoeringsbudget en de uit-gangspunten van de Floriade als het gaat om duurzaamheid, toegankelijk-heid en thematiek.

In de aanloop naar het definitieve ontwerp biedt De Floriade 2012 de prijswinnaars een masterclass aan die door Peter Lubbers wordt gegeven. Doel van de masterclass is de ontwer-pers te ondersteunen bij het verdie-pen van hun ontwerp. Daarbij kan het bijdragen aan de verdere professiona-lisering van het vakgebied.

De aanleg van de tuinen gaat in het voorjaar van 2011 van start.

Tekst Wendy Bakker

Beeld Floriade 2012

5,75 m

5,75 m

23,00 m

23,50 m

2,00 m 13,50 15,50 m

N ➤

0,80 m

Op het terrein van de Floriade 2012 zijn de contouren van de tuinen langs de Allee van de Tuinculturen al goed zichtbaar. In elke tuin staat een aantal bijzondere park- en laanbomen die tezamen de Bomenallee vormen.

00 Tuin&Landschap [ 15 ] 2010 Tuin&Landschap [ 15 ] 2010 0021Tuin&Landschap [ 19 thema ] 2010Tuin&Landschap [ 19 thema ] 201020

Non Stop

Met een ontwerp dat gestoeld is op de kloostertuin, heeft Pouderoyen Compagnons

uit Nijmegen hoge ogen weten te gooien bij de jury. Deze waardeerde het sterke

concept van de tuin als „een helder ontwerp in alle lagen’’. De centrale aandacht

voor de omsloten leegte vindt de jury prachtig en haast spiritueel. Daarbij is er een

architectonische wereld gecreëerd waar het contact met de natuur behouden blijft.

Wed

stri

jd k

anto

ortu

in F

lori

ade

201

21e

pri

js o

ntw

erpe

rs

Kantoorarbeid heeft door de decennia heen een enorme ontwik-keling doorgemaakt. Het handma-tige papierwerk is vervangen door digitale technieken waardoor je overal en op elk gewenst tijdstip kunt werken. De productiviteit is omhoog gegaan en de grens tus-sen privé en werk vervaagt steeds meer. Volgens de ontwerpers Lars Schothuis en Kristiaan Visser van Pouderoyen Compagnons zijn daar-door de werkruimten op het gebeid van sfeer en kwaliteit, belangrijker geworden, alsook de behoefte aan een plek op het werk om zich terug te trekken en te onthaasten. De kantoortuin zien zij als het absolute summum in die ontwikkeling. Want daar komen traditioneel gebruik (vrije tijd) en de nieuwe functie ’werken’ samen.

Kloostertuin als inspiratie

Voor het ontwerp van de Kantoortuin Floriade 2012 kozen Schothuis en Visser de kloostertuin als inspira-tiebron. Deze religieuze tuin is bij uitstek een voorbeeld waarin werken, onthaasten en bezinnen samengaan. Een kloostertuin vormt een oase waarin voedsel voor lichaam en ziel aanwezig is. Het is een afspiegeling van het paradijs; een beeld van de ideale wereld waar gerechtigheid en bezieling is. Maar het is ook een plek waar moesgewassen en kruiden werden opgekweekt om het lichaam te voeden en te helen. En de kloos-tertuin is bedoeld voor stilte, gebed, meditatie en ontspanning om de geest te sterken.

Kloostertuinen kennen veelal een gelijke opbouw met: een carrévormig gebouw met een omsloten hof (omlijsting);

een bogengalerij (arcade) die zorgt voor de overgang tussen binnen en buiten (overgangselement); een overkapte galerij (routing) die geborgenheid en mogelijkheid om te zitten biedt. Vanaf de galerij is de aandacht altijd gevestigd op het hof (het ’paradijs’); regelmatig geplaatste vensters en gewelven die de beweging verbeelden door de gangen en die voor het zicht zorgen op het hof (vensters); een moestuin of geneeskrachtige kruidentuin. Deze is behalve produc-tietuin ook kijktuin, therapietuin en bezinningstuin (groene kern); een open dak waardoor er een ver-binding ontstaat met de hemel. De (enige) relatie die voor een monnik telt, is die met God (hemel); een waterbron die een centraal punt vormt in de kloostertuin. Deze verwijst naar de bron waaruit het le-

ven is ontstaan. Het watervlak weer-spiegelt de hemel (water).Het ontwerpteam heeft deze opzet van de kloostertuin vertaald naar de kantoortuin en voorzien van een moderne vormgeving. Daarbij heb-ben ze de ontwerpgegevens van de wedstrijd – ligusterhaag, bestaande bomen, ontsluiting tuin, licht talud – en externe factoren als zon, schaduw en wind meegenomen.

Tweedeling

De tuin Non Stop kent net als de kloostertuin een tweedeling van bin-nentuin (groene kern) en rondgaande galerij. Zogenaamde vensters bieden een blik vanaf de galerij op de bin-nentuin. De centrale groene oase vormt het focuspunt in de kantoor-tuin, een plek om bij te tanken. De galerij is de aangewezen plek om te

Inzender Pouderoyen Compagnons

Rondgang van afvalhouten vlonder

Zitelement/podium

Boom (aanwezig)

Ligusterhaag (aanwezig)

LigweideGrastreden met cortenstalen stootstrips

Zitelement Betonnen muur met ’vensters’

Festuca glauca ’Elijah Blue’Pergola

N ➤

22 Tuin&Landschap [ 19 thema ] 2010 23

werken, vergaderen, ontmoeten en eventueel te ontspannen.

Rondgang

Aan het begin van de rondgang be-lemmert een gladde betonnen wand het zicht op de totale tuin. Horizon-taal en verticaal geplaatste openin-gen lichten echter een tipje van de sluier op en moeten de werknemer ertoe bewegen de tuin te betreden.

De rondgang heeft een getande vorm. Hij is smaller nabij de toe-gangen van de tuin en wordt breder aan de zuidkant van tuin. Daar waar de werkplekken zich bevinden is de maatvoering van de galerij groter, zodat het rondlopen niet wordt be-lemmerd. Afhankelijk van de ligging heeft elke plek andere eigenschap-pen, zoals zon of schaduw, zicht of

beslotenheid. De werkplekken zijn voorzien van enkele of gezamenlijke zitelementen. Deze zijn gemaakt van massief glad beton en afgedekt met onbehandelde hardhouten delen.

De rondgang is opgebouwd uit een vlonder van diverse houten afval-materialen als bouwhout, sloophout, steigerhout en bekistingshout. De langwerpige planken worden in wild-verband gelegd. Tussen de vlonder en de groene kern is een hoogteverschil. Dit wordt opgevangen door een hou-ten plint die schuin is teruggelegd ten opzichte van de vlonder, waar-door het lijkt alsof deze zweeft.

Een pergola uitgevoerd in los-staande u-vormen (’nietjes’) in wit gecoated staal volgen op speelse wijze de getande vorm van de rond-gang. De overkapping van de pergola zorgt voor beslotenheid. In het ritme

’Centrale aandacht voor de leegte is prachtig’Het ontwerp is van buiten

naar binnen gekeerd.

Als inspiratiebron geldt

de kloostertuin. De wijze

waarop de kloostertuin

is vertaald naar de situ-

atie op de Floriade 2012,

spreekt tot de verbeel-

ding. Het geheel is spiri-

tueel van idee, luidt het

oordeel. Het is bovendien

architectonisch maar je

kunt er ook de natuur

beleven. De vensters

waardoor naar binnen

kan worden gekeken,

vormen een opvallend en

geslaagd motief. De om-

arming van de centrale

ruimte is mooi.

Het is een van de ont-

werpen waar de meege-

zonden toelichting extra

aandacht trekt. Deze is

bijzonder informatief en

de gedane analyses wek-

ken bewondering. De jury

prijst de wijze waarop het

idee van een ’speakers’

corner’ in het plan is uit-

gewerkt.

Conceptueel geldt dit ont-

werp als goed. Het haalt

alles uit de beschikbare

vierkante meters. De keu-

zes in het ontwerp zijn

in alle lagen helder, de

vormgeving is eenvoudig

en consequent doorge-

voerd. Wel had de tuin in

een soberder vorm nog

meer aan kracht gewon-

nen. Het spel met licht en

schaduw is goed in de

tuin verwerkt.

De jury voorziet dat het

ontwerp niet binnen het

gestelde budget is te

verwezenlijken, mede

omdat veel met pergola’s

is gewerkt. Het gebruik

van de pergola vindt de

jury overigens positief,

want: „in de Nederlandse

tuin zie je eigenlijk veel

te weinig pergola’s. Een

pergola voegt een verti-

cale dimensie aan een

tuin toe.’’

De jury wees deze tuin

unaniem aan als eerste

prijswinnaar in de catego-

rie ontwerpers.

Tuin&Landschap [ 19 thema ] 2010

Wed

stri

jd k

anto

ortu

in F

lori

ade

201

2O

orde

el v

an d

e ju

ry

Non Stop

Pouderoyen Compagnons Vormgeving van stad en landVestigingsplaats Nijmegen

Oprichter Architect en ingenieur Cees Pouderoyen (1912-1993), betrokken bij

de ontwikkeling van dorpen en steden in de nieuwe polders Wieringermeer en

Noordoostpolder.

Sinds Vlak na de Tweede Wereldoorlog. Destijds voornamelijk stedenbouw-

kundige plannen in verband met heropbouw, daarna uitgebreid tot bureau voor

stedenbouw en architectuur. Inmiddels verder ontwikkeld in onderzoek, ontwerp,

regelgeving en projectmanagement op het gebied van stedenbouw, landschaps-

architectuur, infrastructuur en milieu.

Opdrachtenpakket Woonvisies, ruimtelijke analyses, landschapsplannen, steden-

bouwkundige projecten, inrichting van bedrijventerreinen, recreatieterreinen,

parken, begraafplaatsen en tuinen, milieuvraagstukken en infrastructurele projecten.

Voorbeelden Groenstructuurplan Doesburg, herinrichting dorpscentrum Lunteren,

rehabilitatie Begraafplaats Witte kerkje Beek-Ubbergen, inrichting tuin Zorg-

boerderij Hagert, landschapsplan Golfbaan Het Rijk van Nijmegen in Groesbeek.

www.pouderoyen.nl

van de losstaande pergoladelen zijn de bestaande bomen opgenomen. Het geheel geeft de beweging van het rondgaan weer.

Wisteria sinensis ’Alba’ groeit langs de staanders omhoog. Samen met de bomen zorgen de planten voor het spel van licht en schaduw in de tuin. Behalve dat de staanders steun geven aan de klimplanten, kunnen er lichtpunten, stopcontacten en ge-luidsboxen in worden verwerkt.

Het paradijs

De groene kern, het ’paradijs’, bestaat uit een kleine ligweide met een flau-we helling op het zuiden. Een eiland in de vorm van een golvende pluk beplanting van Festuca glauca ’Elijah Blue’ verwijst naar het centrale wa-terelement uit de kloostertuin.

Het middendeel van de tuin is via een trap van brede grastreden toe-gankelijk. De treden zijn opgesloten met een dunne stootstrip van corten-staal. Op het punt waar de vlonder overgaat in de grastreden is een groot u-vormig zitelement aangebracht. Deze kan ook dienst doen als klein podium (’speakers’ corner’). Het ge-heel van rondgang en groene kern wordt omsloten door de ligusterhaag.

De ontwerpers hebben hergebruik-te en duurzame materialen gekozen om de tuin te realiseren. Hiermee hebben ze aangesloten bij de wens van de Floriade-organisatie om zo veel mogelijk volgens de cradle to cradle-principes te werken.

Globale kostenraming

€22.209 excl. btw