Een zoektocht naar creativiteit en vestigingsmotieven van ... · PC en het medium internet, waarmee...

‘There is no place like home’

Een zoektocht naar creativiteit en vestigingsmotieven van webdesigners

Masterscriptie Sociologie

Grootstedelijke Vraagstukken en Beleid

Erasmus Universiteit. Faculteit der Sociale Wetenschappen.

KinMan Choy, 308193

Begeleid door: Prof. dr. J.P.L Burgers

Tweede beoordelaar: Dr. F.G. Snel

3

Voorwoord

Waar ik het eerste studiejaar nog het meest tegenop keek, is aan het einde van mijn

studietijd betrekkelijk makkelijk verlopen. De scriptie! Op deze plaats wil ik dan ook mijn

begeleider, prof. dr. Jack Burgers, hartelijk bedanken. Samen met zes andere studenten zijn wij

op de creatieve klasse van Richard Florida gedoken. De scriptieseminar bijeenkomsten bevatten

een goeie dynamiek, waardoor de bijeenkomsten een constructieve karakter kregen en (niet

geheel onbelangrijk) ook nog eens gezellig waren. Bedankt voor uw kritische reflecties en het

vleugje humor tijdens ieder van onze bijeenkomsten.

Een studie afronden op de EUR vergt nogal wat en tijdens dit proces heb ik een beroep

moeten doen op een aantal mensen. Ik neem dan ook de gelegenheid om de spreekwoordelijke

veren in een stel konten te stoppen.

Mam, jij was het die onvoorwaardelijk in mij geloofde. Het heeft je bloed, zweet en tranen

gekost om mij in de collegebanken te krijgen. Gedurende mijn studietijd op de Erasmus

Universiteit heb ik het voorrecht gehad om vele mensen te ontmoeten, die ieder een stukje van

mijn horizon hebben verbreed. Ik ben je daarvoor ontzettend dankbaar.

Daarnaast ben ik de volgende personen wat dank verschuldigd: Alexander, Caroline, Gai

en Iris. Door jullie intellectuele blik en kritische commentaar heeft mijn scriptie de ‘finishing

touch’ gekregen die het nodig had. Bedankt!

Tot slot wil ik twee mensen bedanken die mij altijd bijstaan met raad en adviezen: Frans

en Lily, bedankt dat jullie het geduld konden opbrengen om te luisteren naar mijn alledaagse

geklaag over de scriptie of andere dingen…

Mei 2012, Rotterdam

KinMan Choy

4

Inhoudsopgave

1.0 Inleiding p. 05

2.0 Creatieve klasse theorie p. 06

2.1 Begripsafbakening p. 07

2.2 Creatieve ethos en levensstijl p. 08

2.3 De vestigingsfactoren van de creatieve klasse p. 09

2.4 Kritiek op de creatieve klasse theorie p. 12

2.5 Onderzoeksgroep p. 14

2.6 Onderzoeksvragen p. 15

2.7 Sociologische Relevantie p. 16

3.0 Methode p. 18

3.1 Respondenten p. 19

3.2 Meetinstrumenten p. 19

3.3 Creatieve steden p. 21

4.0 Waar wonen webdesigners? p. 23

4.1 The power of place p. 25

4.2 The quality of place p. 27

4.3 Tolerantie p. 29

4.4 Overige vestigingsfactoren p. 30

4.5 Florida-Score p. 33

5.0 Conclusie p. 37

5.1 Beperkingen van het onderzoek p .40

5.2 Discussie p. 41

6.0 Literatuur p. 43

7.0 Bijlage tabellen p. 45

7.1 Bijlage Internetbureau concurrentie top 10 p. 55

7.2 Bijlage vragenlijst p. 56

5

Hoofdstuk 1

1.0 Inleiding

In de moderne maatschappij volgen technologische ontwikkelingen elkaar in rap tempo

op. Deze nieuwe technologieën leiden ertoe dat de maatschappij zelf ook verandert. Eén van de

meest ingrijpende technologische ontwikkelingen van de afgelopen decennia, is de komst van de

PC en het medium internet, waarmee digitaal informatie kan worden ontvangen en verzonden.

Door de opkomst van nieuwe communicatietechnologie lijkt fysieke afstand tussen mensen er

minder toe te doen (Van der Laan, 2000). Deze technologische ontwikkelingen leiden daarmee

tot een toename van mobiliteit. Men is minder plaatsgebonden en daarmee lijkt de factor afstand

aan betekenis in te boeten. Van Der Laan (2000) vraagt zich dan ook af of de economische

noodzaak van de clustering van bedrijven en de werkgelegenheid daarmee nog wel opgaat.

Economische bedrijvigheid lijkt niet meer louter verbonden te zijn met steden.

Richard Florida (2002) ziet echter in bepaalde steden een clustering van bedrijven ontstaan

rondom mensen met creatieve beroepen die relatief dicht bij elkaar wonen. Volgens hem is er

een nieuwe sociale klasse ontstaan, de zogenaamde ‘creatieve klasse’. In zijn boek The Rise Of

The Creative Class dicht hij een bijzondere rol aan hen toe. Hij beschouwt de creatieve klasse als

één van de belangrijkste aanjagers van de hedendaagse kenniseconomie (Florida, 2002: 6, 220-

222). In dit onderzoek wordt een selecte groep uit de creatieve klasse onder de loep genomen,

namelijk: webdesigners. Er zal worden onderzocht of de creatieve klasse theorie van Florida ook

opgaat bij deze specifieke groep of dat Nederlandse webdesigners andere vestigingsmotieven

hebben. Dit leidt tot de volgende centrale vraagstelling in dit onderzoek: Waar wonen

Nederlandse webdesigners en hoe is hun vestigingsgedrag te verklaren?

6

Hoofdstuk 2

2.0 Creatieve klasse theorie

In dit hoofdstuk wordt de creatieve klasse theorie van Florida (2002) behandeld. Aan de

hand van twee factoren, creativiteit en plaats, wordt uiteengezet welke rollen en betekenis zij

verlenen aan de stad.

In 2002 bracht Richard Florida zijn magnum opus, The Rise Of The Creative Class, uit.

Hierin beschrijft hij de opkomst van de creatieve klasse en plaatst hij de vestigingsfactoren van

de creatieve klasse in een theoretische context. Mensen behoren tot de creatieve klasse als ze

door middel van hun creativiteit economische waarde toevoegen aan hun werk (Florida, 2002:

68). Het boek laat zich kort en bondig samenvatten in twee centrale stellingen. Ten eerste stelt

Florida dat creativiteit de motor is van economische groei. De hedendaagse economie wordt ook

wel omschreven als een creatieve economie. Hierin fungeert de creatieve klasse als de

belangrijkste motor en aanjager voor economische welvaart (Florida, 2002: 6, 220-222). Doordat

de symbolische betekenis van goederen en diensten in toenemende mate belangrijker wordt,

heeft dit tot gevolg dat technologische en economische creativiteit voor het bedrijfsleven

onmisbaar geworden is. Deze vormen van creativiteit worden wederzijds gevoed via een

artistieke en culturele creativiteit, waar bedrijven hun status, prestige en imago mee willen

versterken.

Ten tweede stelt hij dat plaats de centrale organiserende factor is van deze tijd. Historisch

gezien trekken bedrijven en industrieën mensen naar een bepaalde plaats of stad. Florida

beschrijft echter dat dit niet meer het geval is. Met de opkomst van de nieuwe creatieve

economie ontstaat er een nieuwe aantrekkingskracht van bepaalde plaatsen of steden waar de

creatieve klasse zich graag vestigt. Tegelijkertijd heeft de creatieve klasse behoefte aan een

sociaal en cultureel milieu stimulerende omgeving.

Sinds het uitkomen van zijn boek zien vele beleidsmakers uit diverse steden steeds meer

het belang in de aanwezigheid van de creatieve klasse. Steden die aantrekkelijk zijn voor de

creatieve klasse vormen volgens Florida een positieve indicator voor economische groei. De

aanwezigheid van de creatieve klasse zorgt voor een arbeidsaanbod van innovatieve en creatieve

werknemers. Op hun beurt oefenen zij een aantrekkingskracht uit op bedrijven en worden er

7

nieuwe bedrijven en ondernemingen gestart. Het werkgelegenheidseffect neemt volgens Florida

(2002:243) dan ook meer dan gemiddeld toe. Mede hierdoor is de creatieve klasse volop in de

belangstelling geraakt.

2.1 Begripsafbakening

De creatieve klasse is een ruim begrip. Het kan op meerdere manieren gedefinieerd

worden en kan daarom leiden tot begripsverwarring. Om deze verwarring te voorkomen wordt er

in deze paragraaf beschreven wat er precies onder de creatieve klasse wordt verstaan, zodat

duidelijk is welke groep mensen onderzocht worden.

Allereerst hanteert Florida een brede begripsafbakening omtrent de creatieve klasse.

Creativiteit speelt een steeds belangrijker wordende rol in wonen, werken, vrije tijd en andere

aspecten van het dagelijks leven. Creativiteit is volgens hem niet meer louter voorbehouden aan

kunstenaars en derhalve komt creativiteit in bijna alle arbeidssectoren voor. Florida (2002: 44)

definieert creativiteit dan ook als het vermogen om betekenisvolle nieuwe vormen te creëren.

Mensen behoren tot de creatieve klasse als ze door middel van hun creativiteit economische

waarde toevoegen aan hun werk (Florida, 2002: 68).

Daarnaast maakt hij een onderscheid binnen de creatieve klasse. Deze bestaat uit twee

componenten, namelijk: de ‘Super Creative Core’ en de ‘Creative Professionals’. Onder de

‘Super Creative Core’ verstaat hij kunstenaars, architecten, schrijvers, acteurs, wetenschappers

en hoogleraren. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken en creëren van nieuwe producten en

diensten. Mensen die behoren tot ‘Creative Professionals’ zijn advocaten, psychologen, ICT’ers

en managers. ‘Creative Professionals’ werken in de kennisintensieve industrieën en in de

dienstverlening. Deze groep mensen moet binnen hun werkzaamheden vaak oplossingsgericht te

werk gaan. Volgens Florida (2002: 68-69) is daar ook een bepaalde mate van creativiteit vereist

om hun werkzaamheden goed uit te kunnen voeren. Zij ontwerpen vaak nieuwe technieken,

nieuwe behandelingsprotocollen en nieuwe managementmethoden en passen deze toe op unieke

situaties.

8

2.2 Creatieve ethos en levensstijl

Nu duidelijk is welke groepen tot de creatieve klasse behoren is het van belang om te

weten wat voor mentaliteit en levensstijl deze groepen delen. Hoewel creatief werk een

stimulerend en een prestigieus imago heeft, moet creatief werk vooral gezien worden als werk.

Creativiteit, dat voor 90% uit transpiratie en 10% uit inspiratie bestaat, komt namelijk niet

vanzelf maar vereist discipline en focus (Florida, 2002: 33).

Naast deze arbeidsethos deelt de creatieve klasse een specifieke creatieve ethos en

levensstijl, waaruit ook specifieke vestigingsmotieven voortvloeien. In deze paragraaf wordt de

mentaliteit en levensstijl van deze groep uiteengezet alvorens ik me zal richten op de

vestigingsmotieven van de creatieve klasse.

Het creatieve ethos is, volgens Florida, een synthese van het protestantse ethos en het

ethos van de bohémien (Florida, 2002: 8, 21, 192-193, 223-234). De betekenis van de

protestantse werkethiek moet vooral in het harde werken worden gevonden. Hard werken wordt

als een plicht beschouwd. Het ethos van de bohémien is meer hedonistisch van aard. De zin van

het leven wordt gevonden in plezier en genot. Hiermee wordt niet het karakter van een

vraatzuchtig consumptiepatroon bedoeld, maar aan de hand van esthetische maatstaven wordt

betekenis gevonden in de beleving en waardering voor wat het leven heeft te bieden.

Op grond van Florida’s werk hebben Van Smaalen en Toussain (2006: 21) de waarden van

de creatieve klasse als volgt verwoord:

- Individualiteit: afwijzing van het conformisme. Aanpassen van gedrag en persoonlijke

opvattingen, in groepsverband, keurt de creatieve klasse af. In plaats daarvan staat het

recht op individualiteit en zelfbeschikking centraal.

- Meritocratie: waardering van vakmanschap waarin creativiteit meer wordt gewaardeerd

dan de hoogte van je salaris. Belangrijk is dat je goed bent in wat je doet.

- Diversiteit: creatieve mensen willen een omgeving die openstaat voor diversiteit. Ze

hebben een voorkeur voor contact met andere leden van de creatieve klasse. Een grote

creatieve klasse leidt tot een leefklimaat met hogere acceptatie voor minderheden en

minderheidsstandpunten (Stam & De Jong, 2005:2).

9

- Tijd is schaars: er is in toenemende mate een verwevenheid tussen werk en levensstijl. Er

is geen segmentatie tussen het werk en het privé domein. Net als in de vrije tijd hoort

werk vooral leuk te zijn (Florida, 2005: 86).

De keuzes die de creatieve klasse maakt op het gebied van levensstijl zijn voor een

belangrijke deel terug te voeren tot het creatieve ethos. Veel leden van de creatieve klasse zijn

hoogopgeleid en verdienen genoeg om er een bepaalde levensstijl op na te houden. Ze hebben

een sterke behoefte naar avontuur en een drang om zoveel mogelijk uit het leven te halen. Ook

prefereren ze een omgeving waarin er ruimte is voor straattheater, muzikanten en cafés.

Daarnaast hebben ze een sterke behoefte aan ervaringen die authentiek aandoen. De creatieve

klasse wil op een (inter)actieve wijze vorm geven aan alles wat het leven heeft te bieden. De

creatieve klasse schrikt niet van onbekende bestemmingen en tijdens vakanties en reizen worden

er dan ook veel activiteiten ondernomen. Deze levensstijl voorziet de creatieve klasse van

creatieve stimuli die op haar beurt weer de persoonlijke creativiteit en identiteit voeden. (Florida,

2002: 166-168).

2.3 De vestigingsfactoren van de creatieve klasse

Zoals er op de vorige pagina is beschreven deelt de creatieve klasse met elkaar een specifiek

creatieve ethos en levensstijl, waaruit ook specifieke vestigingskeuzen voortvloeien. Deze

vestigingsplaatsen van de creatieve klasse worden ook wel centra van creativiteit, oftewel als

creatieve steden genoemd. Deze plaatsen zijn voor de creatieve klasse aantrekkelijk om in te

wonen. Creatieve steden laten zich kenmerken door de volgende thema’s (Florida, 2002: 218):

- Creatieve steden worden vaak gezien als de economisch welvarende gebieden van onze

tijd. Creatieve centra bevatten een hoge concentratie van innovatie en een sterke groei

van geavanceerde industrieën. Daarnaast kennen creatieve centra ook een sterke

regionale groei in banen en bevolking.

- Creatieve steden zijn gebieden waarin allerlei vormen van creativiteit (artistiek, cultureel,

technologisch en economisch) succesvol met elkaar geïntegreerd zijn. Het succes ervan

10

wordt bepaald doordat de creatieve klasse er graag wil wonen. De leden van de creatieve

klasse hebben op hun beurt weer bedrijven opgezet en andere bedrijven aangetrokken.

- Creatieve steden beschikken over hoogwaardige voorzieningen en ervaringen. Zij staan

open voor diversiteit en bieden leden van de creatieve klasse mogelijkheden om hun

creatieve identiteit te ontplooien en ontwikkelen.

Florida (2002: 223-234) beschrijft een aantal factoren die van belang zijn voor het

vestigingsgedrag van de creatieve klasse. Deze vloeien voort uit de aantrekkingskracht van de

creatieve steden. Bij deze vestigingsfactoren maakt hij een conceptuele onderscheid in the power

of place en the quality of place.

Bij de power of place beschrijft hij de volgende vestigingsfactoren:

- ‘Thick Labor Market’: er moet voldoende werkgelegenheid zijn. Leden van de creatieve

klasse zijn flexibel en gaan ervan uit dat ze niet lang bij dezelfde werkgever blijven. De

carrièreontwikkeling verloopt eerder in de breedte, in plaats van telkens maar te stijgen

binnen de hiërarchie van een organisatie.

- Levensstijl: de aanwezigheid van voorzieningen voor theater, sport, discotheken, cafés en

musea zijn randvoorwaarden waarmee leden van de creatieve klasse hun levensstijl

kunnen faciliteren.

- Sociale interactie: er moeten voldoende mogelijkheden zijn die sociale interactie bieden.

De samenleving is mobieler en anoniemer geworden waardoor ontmoetingsplaatsen zoals

cafés en koffiebars steeds belangrijker worden.

- Diversiteit: de creatieve klasse wordt aangetrokken door plaatsen die een verscheidenheid

aan (sub)culturen kent. Diversiteit en openheid zijn waarden die de creatieve klasse op

prijs stelt.

- Authenticiteit: leden van de creatieve klasse waarderen lokale authenticiteit. Historische

gebouwen, een oud stadscentrum maar ook de lokale muziek ‘scene’ bieden de leden van

de creatieve klasse unieke en authentieke ervaringen.

11

- Identiteit: de creatieve klasse ontleent haar status en identiteit voor een deel aan de plaats

waar ze wonen. De beeldvorming en het imago van een stad is belangrijk voor de

vestigingskeuze.

Daarnaast hanteert Florida (2002: 231-232) de term quality of place om bepaalde

vestigingsfactoren van de creatieve klasse aan te duiden. De quality of place moet volgens

Florida beschouwd worden als een dynamische combinatie van ervaringen die met elkaar

samenhangen en vorm krijgen in de stad. Het staat leden van de creatieve klasse vrij om te

kiezen in welke mate zij participeren. Dit kan bijvoorbeeld als een passieve consument,

anderzijds is het mogelijk voor hen om zelf actief onderdeel uit te maken van de lokale stedelijke

cultuur. Hij maakt een onderscheid in drie dimensies (ibid.):

- What’s there? Dit betreft de bouwstijl van de stad, de aanwezigheid van historische

gebouwen en de nabijheid van een groene omgeving.

- Who’s there? Deze dimensie heeft betrekking op de aanwezigheid van verschillende

etniciteiten en lokale (sub)culturen die een uniek karakter aan een stad geven.

- What’s going on? Deze dimensie heeft betrekking op de levendigheid en aanwezigheid

van activiteiten die buitenshuis plaatsvinden zoals festivals, cafés, muziek en kunst etc.

De juiste set van ervaringen en factoren maken steden aantrekkelijk voor de creatieve klasse

om er in te wonen.

Tot slot is het ook relevant om stil te staan bij de factor tolerantie. Dit concept is afkomstig

uit de drie T’s (Florida, 2002: 333-334). De drie T’s staan voor Talent, Tolerantie en

Technologie. De drie T’s vormen een operationalisatie van een economisch mechanisme dat via

de creatieve klasse bewerkstelligd wordt. Tolerantie wordt op verschillende manieren tot

uitdrukking gebracht en heeft volgens Florida betrekking op de acceptatie van mensen en

groepen die anders zijn. Steden met een open en tolerant karakter bezitten een hoge acceptatie

voor minderheden en minderheidsstandpunten en vormt volgens Florida een belangrijke

vestigingsfactor van de creatieve klasse.

12

2. 4 Kritiek op de creatieve klasse theorie

Het werk van Florida heeft voor een ware hype gezorgd onder beleidsmakers en

stadsbestuurders. Naar aanleiding van zijn werk en de hype rond de creatieve economie en de

creatieve klasse theorie zijn er een aantal kritiekpunten geformuleerd. Allereerst is Richard

Florida’s empirische onderbouwing afkomstig uit de Verenigde Staten. Het beleid van

Nederlandse steden is echter op deze theorie en empirische onderbouwing gebaseerd. Marlet en

Van Woerkens (2004:2) merken dan ook op dat de reisafstanden in Nederland veel kleiner zijn

dan in de Verenigde Staten. In de Nederlandse context is het dan ook waarschijnlijk dat mensen

in de ene stad wonen en in de andere stad werken. Als het gaat om wonen, werken en vrije

tijdsbesteding is men niet louter gebonden aan een stad (Marlet en Van Woerkens, 2004: 2).

Tevens stellen Marlet en Van Woerkens (2004) een aantal vraagtekens bij de afbakening

van de creatieve klasse. Er is veel kritiek op hoe Florida hele beroepsgroepen tot de creatieve

klasse rekent. Het ontbreekt aan duidelijke criteria hoe een creatief beroep onderscheiden kan

worden van andere beroepen. Zo behoren managers van een fastfoodketen volgens de indeling

van Florida tot de creatieve klasse terwijl het werk weinig innovatie of creativiteit met zich

meebrengt.

Daarnaast blijkt uit verschillende Nederlandse onderzoeken dat de creatieve klasse zich

niet louter clustert in creatieve steden. Marlet en Van Woerkens (2004) lieten al zien dat de

creatieve klasse geen homogene groep is. Uit diverse Nederlandse onderzoeken is gebleken dat

de vestigingskeuzen per subgroep van elkaar verschillen (Van Der Laan, 2000, Marlet en Van

Woerkens, 2004, Bontje en Musterd, 2005). In hun onderzoek (2004: 14) hebben zij twee

nieuwe groepen voor de creatieve klasse samengesteld: ‘bohémien ’ en ‘nerd’. Onder de

‘bohemiens’ verstaan zij: schrijvers, acteurs, artiesten, fotografen, architecten, muzikanten,

schilders, ontwerpers en vormgevers. ‘Nerds’ omvatten alle mensen die in de technologische

sector of in de ICT werkzaam zijn. Uit de empirische resultaten kwam naar voren dat de

vestigingsvoorkeuren binnen de creatieve klasse per subgroep verschillen. Dit wordt ook

bevestigd door het onderzoek van Bontje en Musterd (2005) dat is uitgevoerd in Amsterdam. Zo

blijken kunstenaars en architecten een voorkeur te hebben voor het stadscentrum terwijl ICT’ers

meer neigen naar suburbane gebieden. Dit beeld lijkt ook nog eens versterkt te worden door Van

der Laan (2000: 2). Met betrekking tot de ICT-sector heeft er een deconcentratie van de stad en

13

een hergroepering plaatsgevonden in suburbane kernen en Randstedelijke overloopregio’s.

Volgens Kotkin (2001) wordt dit verklaard doordat de stedelijke voorzieningen niet bovenaan de

lijst van woonpreferenties en woonbehoeftes staan. ICT’ers zouden meer waarde hechten aan

veiligheid en gemakken in en rond het huis.

Uit deze kritieken en onderzoeken kan worden geconcludeerd dat het vestigingspatroon

en de vestigingsmotieven van de creatieve klasse in Nederland niet in zijn geheel overeenkomen

met wat Richard Florida daar over beweert. De vestigingsmotieven en ook de levensstijl binnen

de creatieve klasse lijken per subgroep te verschillen. Om diezelfde reden wordt in dit onderzoek

een selecte groep uit de creatieve klasse onder de loep genomen, namelijk: webdesigners. In de

volgende paragrafen wordt er een beknopte literatuurstudie van de webdesigner weergegeven.

14

2.5 Onderzoeksgroep

‘’Webdesigners, dat zijn toch die op zolder opgesloten puisterige zoontjes van de overbuurman of bijdehante bebrilde

achterneefjes van 12 die wel wat voor je “fixen”? WordPress Templates zijn gratis of voor een habbekrats te

downloaden. Beetje pielen met een illegale Photoshop, daarna wysiwygen in een eveneens gekraakte Dreamweaver

en klaar ben je na een nachtje doorploeteren. Ja toch?’’ (Leijs, 2010).

Zo omschreef Leijs (2010) de beeldvorming die er is over de webdesigner. Dit beeld

tracht ik stevig bij te stellen door de ontwikkeling en opkomst van webdesign als beroepsgroep te

beschrijven. Webdesign houdt zich bezig met het maken en vormgeven van websites op het

internet. Gezien het toegenomen belang van internet in de commercie, wordt het maken en

onderhouden van een website steeds vaker uitbesteed aan een bureau met professionele

webdesigners1. Het schrijven van teksten voor het web was, tot voor kort, een taak die uitbesteed

werd aan een communicatie medewerker en een webmaster. Het schrijven van teksten voor een

website was vaak een taak die de communicatiemedewerker ‘erbij’ deed. De publicatie van deze

teksten was een taak van de webmaster, een alleskunner die ervoor zorgde dat de website in de

lucht werd gehouden en up to date bleef. De webmaster zorgde er ook voor dat de teksten

voorzien werden van html-codes zodat ze online geplaatst konden worden. De professie van

webdesign kent in de publieke sector verschillende functies en functieomschrijvingen. Er bestaan

onder webprofessionals mooie titels, zoals: webredacteur, adviseur digitale communicatie,

usability expert, graphic user interface designer, information architect, interaction designer, front

- end developer, art-director of webmanager (Leijs, 2010). Vaak wordt hier echter hetzelfde mee

bedoeld. De afgelopen jaren is het web een belangrijk medium geworden in de communicatie

van organisaties. Webdesign is voor vele organisaties een topprioriteit. Bedrijven willen

(nieuwe) klanten binnenhalen via de website. Om dit te bereiken willen ze zo hoog mogelijk

scoren via zoekmachines. Wanneer de te verwachten omzet achterblijft, steken webprofessionals

de koppen bij elkaar om hun websites te verbeteren. Poort en De Wert (2010: 3) betogen dan ook

dat het web een wezenlijke factor is geworden voor de continuïteit van bedrijven. Van een

passief digitaal uithangbord is de website veranderd naar een interactief platform waar bezoekers

actief in contact treden met organisaties. Met de doorbraak van internet in de jaren negentig werd

de consument in toenemende mate geconfronteerd met een overdaad aan informatie. Om de

1 www. creativewebsites.nl

15

stroom van informatie de baas te blijven heeft zij uiteenlopende strategieën hiervoor ontwikkeld.

De consument slaat informatie over wat niet relevant is en neemt zijn toevlucht tot zoekmachines

die hem snel brengen wat hij zoekt. Bedrijven passen noodgedwongen hun strategie daarop aan.

Webdesigners spannen zich in om consumenten te prikkelen, te boeien en te binden (Poort en De

Wert, 2010: 4).

Met de ontwikkeling van webdesign als beroepsgroep is er ook in Nederland een

onderscheid tussen verschillende segmenten en bedrijven. Allereerst zijn de internetbureaus die

grotere bedrijven van een website voorzien, zoals Lost Boys en Tam Tam. Van deze grote

bedrijven wordt verwacht dat het personeel specialistische taken heeft als het gaat om

webdesign. Verder is er een groot segment mensen die voor het midden- en kleinbedrijf werken

en soms een groter bedrijf als klant weten te werven. Onder dit segment zijn een groot aantal

zzp’ers werkzaam. Doordat zij alle werkzaamheden zelf moeten uitvoeren zijn ze minder

gespecialiseerd in hun taakuitvoering. Over het algemeen waarderen webdesignbedrijven

kandidaten die bij een sollicitatie zich goed kunnen verkopen. Men dient later collega’s en ook

klanten te overtuigen dat hun ideeën namelijk kwalitatief en commercieel aantrekkelijk zijn. Om

deze redenen maken internetbureaus dan ook meestal geen gebruik van headhunters. Een

opleiding is echter niet een vereiste om in deze branche te werken. Als een webdesigner veel

ervaring heeft en zich goed kan verkopen kan hij voor internetbureau’s ook interessant zijn.

Tegenwoordig is veel vakkennis online beschikbaar waardoor mensen veel informatie van het

web kunnen halen. Gemiddeld ligt het brutosalaris tussen de 2500-3500 euro in dit beroep waar

ze hard voor moeten werken2. Het is geen negen tot vijf baan, omdat men ’s avonds thuis ook

achter de computer kruipt.

Het werk van een webdesigner is intensief en dynamisch. Via email, twitter, weblog,

discussielijsten en YouTube laten gebruikers en collega’s van zich horen (Poort en De Wert,

2010: 4). Door de intensieve samenwerking ontstaan wel eens botsingen tussen verschillende

afdelingen wanneer de wensen van een afdeling technisch niet uitvoerbaar zijn. Door de

technologische vooruitgang is het werk van een webdesigner continu in ontwikkeling

Webdesigners moeten daarom continu zorgen dat ze qua kennis bijblijven. Doordat er echter

2 http://www.intermediair.nl/artikel/baan-en-beloning/92908/webdeveloper-4000-euro-bruto.html

16

zoveel ontwikkelingen gaande zijn is het moeilijk voor hen om te focussen op wat ze echt

moeten weten. Een opleiding tot webdeveloper loopt dan ook bijna altijd achter op de

actualiteit3.

2.6 Onderzoeksvragen

In paragraaf 2.3 is beschreven welke factoren bepalend zijn voor het aantrekken van de

creatieve klasse. In paragraaf 2.4 is beschreven dat het vestigingspatroon van bepaalde

subgroepen van de creatieve klasse in Nederland niet overeenkomt met dat wat Florida

beschrijft. De levensstijl en de daarbij behorende vestigingsmotieven lijken per subgroep te

verschillen. Dit onderzoek tracht dan ook te achterhalen welke omstandigheden en factoren van

invloed zijn op het vestigingsgedrag van Nederlandse webdesigners.

De centrale probleemstelling in dit onderzoek, die zowel beschrijvend als verklarend is, luidt als

volgt:

Waar wonen Nederlandse webdesigners en hoe is hun vestigingsgedrag te verklaren?

Om deze probleemstelling zo volledig mogelijk te beantwoorden, is het relevant om deze uit te

splitsen in verschillende onderzoeksvragen:

- Hoe ziet de spreiding van webdesigners over Nederlandse gemeenten eruit?

- Welke rol spelen de vestigingsmotieven van Florida bij webdesigners?

- Zijn er andere vestigingsfactoren die een rol spelen bij webdesigners?

3 http://www.intermediair.nl/artikel/baan-en-beloning/92908/webdeveloper-4000-euro-bruto.html

17

2.7 Sociologische relevantie

Er is afdoende literatuur gepubliceerd over de creatieve klasse en hun aantrekkingskracht

op steden. Toch zijn er voldoende aanknopingspunten die zowel bij het werk van Florida (2002)

als van Marlet en Van Woerkens (2004) nader onderzoek verdienen. In hun onderzoek

conceptualiseren Marlet en Van Woerkens webdesigners als onderdeel van het ICT cluster die

daarmee tot de categorie ‘nerds’ behoren. Zij hebben aangetoond dat ‘nerds’ zich op andere

plaatsen vestigen dan de ‘bohémien’. Volgens Kotkin (2001) wordt dit verklaard doordat de

stedelijke voorzieningen niet bovenaan de lijst van woonpreferenties en woonbehoeftes staan.

‘Nerds’ zouden meer waarde hechten aan veiligheid en gemakken in en rond het huis.

‘Bohémiens’ willen wonen op plaatsen met een groot aanbod van stedelijke voorzieningen. Ten

behoeve van hun creativiteit prefereren zij plaatsen waar zij een diversiteit aan stimuli

ontvangen. Wellicht heeft een webdesigner, ten opzichte van de rest van de ICT’ers, hele andere

opvattingen als het gaat om vestigingsmotieven, werk en levensstijl.

Daarnaast valt de webdesigner eenvoudigweg niet tussen een dichotomie van ‘bohémien’

of ‘nerd’ te categoriseren. Webdesigners beschikken zowel over technologische vaardigheden als

creatieve vaardigheden. Het is echter niet duidelijk wat nou precies de doorslag geeft en welke

woonbehoeftes webdesigners hebben. Dit zou er wellicht toe hebben geleid dat de

woonpreferenties van webdesigners onjuist in het onderzoek van Marlet en Van Woerkens

(2004) naar voren zijn gekomen aangezien zij een enkele subgroep vormen van het gehele cluster

ICT.

Mijn onderzoek biedt dus nieuwe inzichten in waar een bepaalde subgroep van de

creatieve klasse, namelijk webdesigners, zich vestigt. Daarnaast zouden de uitkomsten van dit

onderzoek wellicht de gevestigde theorieën rondom de creatieve klasse kunnen bijstellen of

nuanceren.

18

Hoofdstuk 3

3.0 Methode

De onderzoeksvragen, zoals die in paragraaf 2.6 zijn beschreven, worden hieronder nogmaals

weergegeven.

- Hoe ziet de spreiding van webdesigners in Nederland eruit?


- Zijn er andere vestigingsfactoren die een rol spelen bij webdesigners?

Allereerst zal ik nagaan waar webdesigners in Nederland gevestigd zijn. Deze

onderzoeksvraag is louter beschrijvend, maar zal waardevolle inzichten verschaffen in hoeverre

het vestigingspatroon overeenkomt zoals deze door Florida is beschreven. Bij de tweede

onderzoeksvraag zal onderzocht worden of het vestigingspatroon te verklaren is aan de hand van

de vestigingsfactoren die door Florida zijn beschreven. De derde onderzoeksvraag is gericht op

andere vestigingsmotieven die een mogelijke verklaring vormen voor het vestigingspatroon van

webdesigners. Om zoveel mogelijk verklaringskracht rondom de woonplaatsen en de

vestigingsfactoren van webdesigners te genereren, is er binnen dit onderzoek gekozen voor een

kwantitatieve onderzoeksopzet. Om zoveel mogelijk respondenten te werven is in april 2011 een

online survey geconstrueerd. De diverse vestigingsmotieven zijn verwerkt in een survey

bestaande uit dertig uitspraken die onderverdeeld zijn in een aantal onderwerpen (zie bijlage

vragenlijst).

De vragenlijst is afgenomen bij webdesigners die werkzaam zijn bij verschillende

internetbureaus. Op diverse manieren zijn uitnodigingen verstuurd voor de online survey. Over

heel Nederland verspreid zijn er internetbedrijven geselecteerd die de laatste jaren volgens het

‘internetbureau concurrentie top tien’ (zie bijlage) tot de grootste spelers van de markt behoren.

Op basis hiervan zijn bedrijfsprofielen geselecteerd via social media sites zoals Linkedin en

Twitter. In deze bedrijfsprofielen hebben circa 500 webdesigners een uitnodiging voor de online

survey ontvangen. Op de startpagina van de survey wordt vermeld dat het onderzoek geïnitieerd

is vanuit de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast werden vertrouwelijkheid en anonimiteit

benadrukt.

19

De data zijn verzameld in de periode juni–juli 2011. In deze periode zijn 275 mensen

gevonden voor deelname aan het onderzoek. Dit aantal valt naarmate de enquête vordert, lager

uit. De uiteindelijke respons van de online survey bedraagt slechts 33%. De lage respons is

vermoedelijk te wijten doordat de laatste paar vragen de mate van etnocentrisme meten. Dit

concept ligt gevoelig en meerdere respondenten hebben dan ook aangegeven deze vraag niet te

willen invullen. Daarnaast is de enquête volgens de respondenten te lang. Dit heeft er aan

bijgedragen dat de daadwerkelijke respons lager uit is gevallen.

3.1 Respondenten

Aan de enquête hebben in totaal 275 respondenten meegedaan. Onder de respondenten

waren 238 mannen (86%) en 37 vrouwen (14%). De gemiddelde leeftijd is 33.8 jaar. De

burgerlijke status van de respondenten is met name verdeeld tussen alleenstaanden (41%) en

samenwonenden (41%). Het overgrote deel (80%) heeft geen kinderen. En 66% van de

respondenten heeft een diploma behaald in het hoger beroepsonderwijs of hoger. 27

respondenten werken als parttimer (15%) en 150 respondenten werken fulltime (85 %) als

webdesigner.

3.2 Meetinstrumenten

De achtergrondgegevens hebben betrekking op geslacht, leeftijd, woonplaats, hoogst

genoten opleiding, burgerlijke status, gezinssituatie en het aantal werkzame uren per week.

De vestigingsfactoren zijn gebaseerd op het theoretisch raamwerk van Florida (2002). Van

deze factoren zijn 5-punts schalen geconstrueerd, variërend van 1 (irrelevant) tot 5

(doorslaggevend). Vestigingsfactoren zijn gemeten aan de hand van de variabelen: (1) algemene

werkgelegenheid, (2) werkgelegenheid van uw beroepssector, (3) de nabijheid van sportterreinen,

recreatie- en outdoor-activiteiten, (4) de aanwezigheid van uitgaansgelegenheden, (5) de

aanwezigheid van restaurants, (6) de aanwezigheid van culturele voorzieningen, (7) de kwaliteit

en diversiteit van het winkelaanbod, (8) de aanwezigheid van uitgaansgelegenheden, (9) de

aanwezigheid van restaurants, (10) de aanwezigheid van groene voorzieningen, (11) de

aanwezigheid van diversiteit onder de lokale bevolking en (12) de mogelijkheid om jezelf te

kunnen ontplooien in de woonomgeving.

20

Zoals er al in het theoretisch kader beschreven is, blijkt tolerantie een belangrijke

vestigingsfactor voor de creatieve klasse te zijn. Tolerantie wordt op verschillende manieren tot

uitdrukking gebracht en heeft volgens Florida betrekking op de acceptatie van mensen en

groepen die anders zijn. In dit onderzoek wordt tolerantie gemeten aan de hand van een

etnocentrismeschaal. De etnocentrismeschaal is gebaseerd op de schaal die Neuliep en

McCroskey (1997) hanteren. Bij de etnocentrismeschaal is een betrouwbaarheidsanalyse verricht

om te bepalen of de items binnen een dimensie homogeen zijn en om vast te stellen of de items

hetzelfde meten. Uit de betrouwbaarheidsanalyse is naar voren gekomen dat de schaal een

Cronbachs Alpha heeft van 0.72 (zie bijlage: tabel 15). Hiermee kan de schaal geconstrueerd

worden.

De etnocentrismeschaal bestaat uit vijf items: (1) Levensstijlen in andere culturen zijn even

waardig als in mijn cultuur, (2) Mensen in mijn cultuur zouden veel kunnen leren van mensen

van andere culturen, (3) Ik ben erg geïnteresseerd in de normen en waarden van andere

culturen, (4) Ik vertrouw mensen niet die anders zijn dan ikzelf en (5) De meeste andere culturen

zijn achtergesteld aan mijn cultuur.

De schaal heeft opeenlopende waarden van één tot en met vijf. Hierbij zijn de laatste twee

variabelen omgepoold zodat een hoge score een lagere mate van etnocentrisme meet. Een lage

score van één veronderstelt een etnocentrisch attitude terwijl bij een score van vijf geen

etnocentrische houding aanwezig is.

De overige factoren kunnen volgens sommige auteurs (Kotkin 2001, Smit 2008) een

belangrijke rol spelen bij de vestigingsfactor. Van deze factoren zijn vijf-punts schalen

geconstrueerd, variërend van één (zeer irrelevant) tot vijf (doorslaggevend). Deze zijn gemeten

aan de hand van de variabelen: (1) De prijs-kwaliteitverhouding van de woning, (2) De

aanwezigheid van kindervoorzieningen, kinderopvang en scholen, (3) De veiligheid van de

woonomgeving. (4) Korte afstand en/of reistijd van woon- en werkverkeer, (5)

Opleidingsmogelijkheden voor u en/of uw partner en (6) Werkgerelateerde activiteiten en/of

ontmoetingsplekken in de nabijheid van de woonomgeving voor het opbouwen van een

professioneel netwerk (bijvoorbeeld netwerkborrels).

21

3.3 Creatieve steden

Op basis van de creatieve klasse theorie zou verwacht moeten worden dat bepaalde

factoren gunstige vestigingsmotieven vormen voor degenen die in creatieve steden wonen.

Creatieve steden zouden een gunstig klimaat vormen en tegemoet komen aan de

vestigingsvoorwaarden van de creatieve klasse. Volgens Florida zijn dit vestigingsplaatsen waar

webdesigners graag zouden willen wonen. De verwachting is dat de creatieve klasse een

kritische selectie maakt in haar keuze voor een woonplaats, die tegelijkertijd zorgt voor welvaart

en werkgelegenheid (Marlet en Van Woerkens, 2004: 13). Op basis van deze verwachtingen en

op het onderzoek van Marlet en Van Woerkens (2004) is er een onderscheid gemaakt tussen

creatieve steden, andere steden en overige gemeenten .

Figuur 3.1: de creatieve klasse in Nederlandse steden

uit: Marlet en Van Woerkens, 2004)

22

Het aandeel van de creatieve klasse in Nederlandse steden wordt in dit onderzoek als een

graadmeter gebruikt om een stad als creatief aan te merken. Het gemiddelde percentage van de

creatieve klasse in de vijftig grootste gemeenten in Nederland is 22,1%. De 18 creatieve steden

in dit onderzoek zijn: Utrecht, Leiden, Nijmegen, Amstelveen, Delft, Amersfoort,

Leidschendam-Voorburg, Amsterdam, Den Bosch, Haarlem, Groningen, Hilversum, Eindhoven,

Gouda, Den Haag, Ede, Breda en Arnhem.

Steden waarvan het percentage van de creatieve klasse onder het gemiddelde ligt (zie

figuur 3.1), behoren in dit onderzoek tot de categorie overige steden. De categorie overige steden

zijn: Zoetermeer, Apeldoorn, Rotterdam, Maastricht, Alphen aan de Rijn, Leeuwarden,

Deventer, Almere, Hengelo, Lelystad, Helmond, Oss, Dordrecht, Zwolle, Haarlemmermeer,

Schiedam, Alkmaar, Velsen, Bergen op Zoom, Tilburg, Hoorn, Vlaardingen, Zaanstad, Venlo,

Sittard – Geleen, Enschede, roosendaal, Heerlen, Spijkenisse, Almelo, Purmerend en Emmen.

Woonplaatsen die niet in figuur 3.1 vermeldt staan, behoren tot de categorie overige gemeenten.

23

Hoofdstuk 4 Resultaten

4.0 Waar wonen webdesigners?

Via de survey zijn de woonplaatsen van de respondenten verzameld waarmee uiteindelijk

een kaart is geconstrueerd die de geografische spreiding van Nederlandse webdesigners omvat.

Allereerst valt het op dat de belangrijkste clustering in en rondom de Randstad waar te nemen is.

Figuur 4.1

24

Verder zien we een kleine concentratie in en rondom Arnhem, al staat dit in aantal niet in

verhouding tot dat van de vier grote steden. Een uitzondering vormt Groningen. In deze stad zijn

relatief veel respondenten gevestigd. Het grootste gedeelte van de respondenten blijkt dus vooral

gevestigd te zijn in de vier grote steden (zie tabel 4.1). Samen met Groningen vormen zij een

aanzienlijk deel, namelijk 43% (128 N), van het totale aantal respondenten.

Tabel 4.1: Woonplaatsen Webdesigners

In vergelijking met de ruimtelijke spreiding van de creatieve klasse (zie: figuur 4.1) valt het op

dat 137 webdesigners (49,1 %) in de 18 Nederlandse creatieve steden zijn gevestigd. Op basis

van de creatieve klasse theorie kan voorlopig worden verondersteld dat hun vestigingspatroon

overeenkomen met Florida’s verwachtingen. Daartegenover staat dat er een grote groep

respondenten (50,2 %) buiten de creatieve steden zijn gevestigd. In aanvulling hierop geven de

Gemeente Respondenten Percentage

Utrecht 45 16,2 %

Amsterdam 36 13 %

Rotterdam 27 9,7 %

Groningen 11 4 %

Den Haag 9 3,2 %

Leiden 6 2,2 %

Zoetermeer 5 1,8 %

Amersfoort 4 1,4 %

Arnhem 4 1,4 %

Breda 4 1,4 %

Totaal wonend in creatieve steden 137 49,1 %

Totaal wonend in overige steden 61 22,9 %

Totaal wonend in overige gemeenten 77 28 %

Totaal aantal Respondenten 275 100 %

25

resultaten weer (zie bijlage: tabel 1) dat webdesigners op de meest uiteenlopende plaatsen

wonen. Zo blijkt uit de data dat respondenten in kleinere gemeenten als Elst, Harkema, Norg,

Odijk, Valkenswaard en Aarle-Rixtel wonen. Op basis van de creatieve klasse theorie zou men

niet verwachten dat deze gemeenten vestigingsplaatsen van webdesigners zijn. De creatieve

klasse theorie lijkt bij deze respondenten niet van toepassing. Wellicht spelen andere factoren

een rol die het vestigingspatroon van deze groep webdesigners over verschillende plaatsen

verklaart.

Samenvattend kan er gesteld worden dat het vestigingspatroon van webdesigners een

verschil toont met die van de creatieve klasse, zoals door Marlet en Van Woerkens (2004) in

kaart is gebracht. Slechts 46,4 % van het totale aantal respondenten woont in creatieve steden.

Op basis van de creatieve klasse theorie kan voorlopig verondersteld worden dat hun

vestigingspatroon overeenkomen met Florida’s verwachtingen. Daartegenover staat dat er een

grote groep respondenten woont in plaatsen, die niet bekend staan als creatieve steden. In de

volgende paragrafen zal gekeken worden of het vestigingspatroon te verklaren is aan de hand van

enkele theoretische concepten van Florida.

4.1 The Power Of Place

Florida (2002: 223-234) beschrijft een aantal factoren die van belang zijn voor het

vestigingsgedrag van de creatieve klasse. Deze vloeien voort uit de aantrekkingskracht van de

creatieve steden. Florida gebruikt de term power of place om bepaalde vestigingsfactoren aan te

duiden. Bij de power of place gaat het om een aantal factoren. Allereerst moeten deze

woonplaatsen voldoende werkgelegenheid en levensstijlfaciliteiten bezitten. Daarnaast vestigen

veel leden van de creatieve klasse zich op plaatsen waar er voldoende mogelijkheden zijn voor

sociale interactie. Bovendien bezitten deze steden een bepaalde mate van authenticiteit. Deze

‘unieke’ set van faciliteiten en ervaringen maken het voor de creatieve klasse aantrekkelijk om in

bepaalde steden te wonen. Tabel 4.2 laat de gemiddelden van deze vestigingsfactoren zien. Om

vast te kunnen stellen of de gemiddelden significante verschillen opleveren, is er gebruik

gemaakt van een t-toets.

26

Tabel 4.2 Gemiddelde scores power of place

* P < (0,05)

De resultaten van deze vestigingsfactoren en de mate waarin respondenten deze

belangrijk vinden, laten zien dat de gemiddelde scores zich bevinden tussen 2.5 en 2.8. In

tegenstelling tot wat Florida beweert, hebben factoren zoals werkgelegenheid en

levensstijlfaciliteiten geen positieve aantrekkingskracht op de respondenten.

Daarnaast geeft de t-toets weer dat er geen significante verschillen zijn tussen de

creatieve steden en het restgebied. Zoals er al eerder is beschreven, veronderstelt Florida dat

creatieve steden een sterke aantrekkingskracht uitoefenen op de creatieve klasse. Op basis van de

creatieve klasse theorie zou verwacht moeten worden dat de respondenten die wonen in creatieve

steden, hoger scoren en significante verschillen opleveren ten opzichte van het restgebied. Dit

blijkt niet het geval te zijn. Factoren zoals algemene werkgelegenheid, uitgaansmogelijkheden,

recreatievoorzieningen, uitgaansmogelijkheden, restaurants en de aanwezigheid van culturele

voorzieningen leveren geen significante verschillen op.

Er kan worden geconcludeerd dat de gemiddelde scores, zoals die beschreven zijn met

the power of place, afwijken van de theoretische verwachtingen. Factoren als werkgelegenheid,

levensstijlfaciliteiten en mogelijkheden voor sociale interactie zijn voor webdesigners allen

neutrale vestigingsfactoren. Deze factoren bieden geen overtuigende verklaring waarom

Totaal gemiddelde

Woonachtig in creatieve

stad

Woonachtig in restgebied

T - toets significantie

Algemene werkgelegenheid

2.6 2.7 2.6 0.01 0.13

Werkgelegenheid beroepssector

2.8 2.8 2.8 -0.06 0.44

Recreatievoorzieningen 2.5 2.4 2.6 -0.24 0.63

Uitgaansmogelijkheden 2.6 2.7 2.6 0.09 0.92

Restaurants 2.7 2.7 2.6 0.10 0.55

Culturele voorzieningen 2.8 2.7 2.8 -0.10 0.55

27

webdesigners zich in deze steden hebben gevestigd. Bovendien leveren de verschillen in

woonplaats geen significante resultaten op. Naast de vestigingsfactoren die Florida beschrijft met

the power of place maakt hij een onderscheid in vestigingsfactoren die toebehoren aan the

quality of place. In de volgende paragraaf worden de resultaten die verkregen zijn bij the quality

of place behandeld.

4.2 The Quality of Place

Ter herinnering en verduidelijking wordt the quality of place nogmaals beknopt

weergegeven. Florida maakt een onderscheid in drie dimensies:

- What’s there? Dit betreft de bouwstijl van de stad, de aanwezigheid van historische

gebouwen en de nabijheid van een groene omgeving.

- Who’s there? Deze dimensie heeft betrekking op de aanwezigheid van verschillende

etniciteiten en lokale culturen die een uniek karakter aan een stad geven.

- What’s going on? Deze dimensie heeft betrekking op de levendigheid en aanwezigheid

van activiteiten die buitenshuis plaatsvinden zoals festivals, cafés, muziek en kunst etc.

De quality of place behelst faciliteiten zoals uitgaansmogelijkheden, restaurants en culturele

voorzieningen die ook toebehoren aan the power of place. De quality of place omvat echter ook

vestigingsfactoren die de power of place niet kent. Waar het om gaat is dat de quality of place de

juiste set van ervaringen en factoren omvat steden die aantrekkelijk maken voor de creatieve

klasse om er in te wonen. Van deze factoren zijn eveneens vijf-puntsschalen geconstrueerd,

variërend van één (zeer irrelevant) tot vijf (doorslaggevend). De gemiddelde scores op deze

vestigingsfactoren en de onderlinge verschillen worden in tabel 4.3 weergegeven.

28

Tabel 4.3 Gemiddelde scores quality of place

Totaal gemiddelde

Woonachtig in creatieve

stad

Woonachtig in

restgebied

T- toets Significantie

Groenvoorzieningen 3.1 3.0 3.3 -0.31 0.14

Diversiteit Bevolking 2.4 2.4 2.4 0.04 0,80

Zelfontplooiing 3.0 2.9 3.1 -0.23 0.19

Uitgaansmogelijkheden 2.6 2.7 2.6 0.09 0.92

Restaurants 2.7 2.7 2.6 0.1 0.55

Culturele voorzieningen 2.8 2.7 2.8 -0.1 0.55

* P < (0,05)

Op basis van de gemiddelde scores op alle quality of place factoren kan gesteld worden

dat de woonvoorkeuren van mijn respondenten niet overeenkomen met de theoretische

verwachtingen. De vestigingsfactoren die kenmerkend zijn bij de quality of place bieden geen

overtuigende verklaringen voor het vestigingspatroon van webdesigners. De gemiddelde scores

van de verschillende vestigingsfactoren blijven steken tussen 2.6 en 3.1. Ten aanzien van deze

factoren betekent dit dat webdesigners geen uitgesproken voorkeur of afkeur hebben voor

levensstijlfaciliteiten, groenvoorzieningen en zelfontplooiing. Ook lijkt de aanwezigheid van

lokale diversiteit zelfs een lagere score te krijgen dan de andere items. In tegenstelling tot wat

Florida hier over schrijft, is de aanwezigheid van lokale diversiteit voor mijn respondenten geen

aantrekkelijke vestigingsfactor.

Daarnaast laat de t-toets zien dat er geen significante verschillen aanwezig zijn tussen de

creatieve steden en het restgebied. Op basis van de creatieve klasse theorie zou verwacht moeten

worden dat de respondenten die wonen in creatieve steden, hoger scoren en significante

verschillen opleveren ten opzichte van het restgebied. De quality of place factoren leveren in dit

onderzoek echter geen significante verschillen op.

29

4.3 Tolerantie

Steden met een tolerant, open karakter genieten de voorkeur van de creatieve klasse en

zijn volgens Florida een belangrijke verklaring waarom de creatieve klasse zich aangetrokken

voelt tot creatieve steden. De resultaten van de etnocentrismeschaal zijn in tabel 4.4

weergegeven. De resultaten van de etnocentrismeschaal laten zien dat 113 respondenten (68%)

hoger dan drie scoren op de etnocentrismeschaal. Dit betekent dat er bij hen geen etnocentrische

attitude is waargenomen.

Tabel 4.4 Etnocentrismeschaal

Score Respondenten Percentage

1 2 1 %

2 7 4 %

3 44 27 %

4 85 51 %

5 28 17 % N= 166, gemiddelde = 3.8

Wat betreft de categorisering van de score betekent een score van drie dat zij een neutrale

houding en dus geen uitsproken mening hebben ten aanzien van etnocentrisme. Slechts negen

respondenten (5%) scoren lager dan drie op de etnocentrismeschaal. Ten aanzien van

etnocentrisme betekent dit dat een dergelijke houding aanwezig is bij 5% van de respondenten.

Met een gemiddelde score van 3.8 valt er te veronderstellen dat deze attitude bij webdesigners in

zeer beperkte mate aanwezig is. Maar wat betekenen deze resultaten wanneer de woonplaats

erbij betrokken wordt? Volgens Florida zijn creatieve steden en de creatieve klasse toleranter en

staan ze meer open voor mensen en groepen die anders zijn. In tabel 4.5 zijn de scores van de

etnocentrismeschaal wederom uitgesplitst in de categorieën woonachtig in creatieve stad en

woonachtig in restgebied.

30

Tabel 4.5 gemiddelde score tolerantie

Totaal gemiddelde

Woonachtig in

creatieve stad

Woonachtig in restgebied

T-toets Significantie

Etnocentrisme schaal 3.8 3.7 3.8 -0.09 0.42

Tolerant leefklimaat 3.0 3.0 2.9 0.13 0,48

* P < (0,05)

De resultaten in tabel 4.5 gever weer dat het onderscheid tussen creatieve steden en het

restgebied geen significante verschillen opleveren. Naast etnocentrisme is tolerantie ook op een

andere manier gemeten.

- Een tolerant leefklimaat in de buurt ten opzichte van mensen die anders zijn.

Als het gaat om de factor tolerant leefklimaat laten de resultaten in tabel 4.5 zien dat de

webdesigners neutraal tegenover een tolerant leefklimaat staan. Beide factoren leveren geen

significante verschillen op als het gaat om de woonplaats. Florida stelt echter dat creatieve steden

zich onderscheiden door hun tolerantie. Op basis van wat Florida hier over schrijft, zou verwacht

moeten worden dat creatieve steden hoger scoren en significante verschillen opleveren ten

opzichte van het restgebied. Dit blijkt in het geval van de webdesigners niet zo te zijn. Als het

gaat om de vestigingsfactor tolerantie levert het onderscheid in woonplaats geen significante

verschillen op.

4.4 Overige vestigingsfactoren

In de vorige paragrafen is uit de analyse allereerst naar voren gekomen dat het

vestigingspatroon van webdesigners grotendeels afwijkt met die van de creatieve klasse.

Vervolgens is er gekeken of Florida’s vestigingsmotieven een verklaring konden geven voor het

afwijkende vestigingspatroon. Uit die resultaten is naar voren gekomen dat bepaalde aspecten

rondom de aard van de woning en de woonomgeving een minder significante rol spelen dan

werd verwacht. Als het gaat om vestigingsmotieven en woonvoorkeuren, die toebehoren aan de

creatieve klasse, kan er gesteld worden dat deze een zeer bescheiden of marginale rol spelen.

31

Daarnaast heeft het conceptuele onderscheid van de creatieve stad en haar aantrekkingskracht

geen significante verschillen opgeleverd.

In deze paragraaf wordt er gekeken naar alternatieve vestigingsmotieven en verklaringen

voor het vestigingspatroon van webdesigners. In tabel 4.6 worden de belangrijkste resultaten van

deze factoren gepresenteerd. Van deze factoren zijn eveneens vijf-punts schalen geconstrueerd,

variërend van één (zeer irrelevant) tot vijf (doorslaggevend). Daarnaast zijn de resultaten

wederom weer verdeeld in de categorieën woonachtig in creatieve stad en woonachtig in

restgebied

Tabel 4.6 Gemiddelden overige vestigingsfactoren

Totaal

gemiddelde

Woonachtig

in creatieve

stad

Woonachtig

in restgebied

T-toets Significantie

Prijs-kwaliteitverhouding

van woning

3.7 3.6 3.9 -0.39 0.02*

Veiligheid van de

woonomgeving

3.3 3.3 3.4 -0.01 0.49

Korte woon-werkafstand 3.5 3.6 3.5 0.03 0.13

Opleidingsmogelijkheden 2.3 2.5 2.1 0.38 0.04*

* P < (0,05)

Allereerst kijken webdesigners naar de prijs-kwaliteitverhouding van de woning. Met een

gemiddelde score van 3.7 geeft de onderzoeksgroep aan dat de prijs-kwaliteitverhouding een

relevante vestigingsfactor is. De prijs-kwaliteitverhouding van de woning heeft daarmee, binnen

dit onderzoek, de sterkste verklaringskracht voor het vestigingspatroon van webdesigners. Bij het

onderscheid in groepen valt op dat de prijs-kwaliteitverhouding van de woning een significant

verschil oplevert. Dit betekent dat de vestigingsfactor prijs-kwaliteitverhouding van de woning

(p = 0,02*) een belangrijkere rol speelt in het restgebied ten opzichte van creatieve steden. Dat

32

deze factor een belangrijkere rol hierin speelt, valt wellicht te verklaren omdat huisvesting in

deze steden aanzienlijk goedkoper is in vergelijking met de creatieve steden.

Daarnaast kijken webdesigners bij de vestigingskeuze naar een korte woonwerk-afstand.

Met een gemiddelde score van 3.5 laten respondenten zien dat een dergelijke korte woonwerk-

afstand een overtuigende verklaring kan zijn bij het vestigingspatroon. Wanneer deze scores

uitgesplitst worden zien we dat het onderlinge verschil niet significant is. Dat betekent dat het

onderscheid tussen woonplaatsen hier niet relevant is. Desalniettemin blijft een korte afstand

naar het werk een overtuigende factor voor het vestigingspatroon van webdesigners. Dit zou

wellicht een verklaring kunnen vormen vanwege het feit dat de belangrijkste clustering van

respondenten in en rondom de Randstad is waar te nemen. Door zich te vestigen in

Randstedelijke overloopregio’s is een korte afstand naar het werk nog steeds realiseerbaar zonder

dat men zich hoeft te vestigen in een creatieve stad.

Een derde vestigingsmotief die belangrijk is voor het bepalen van de woonplaats is

veiligheid van de woonomgeving. Webdesigners geven met een gemiddelde score van 3.3 aan dat

dit een belangrijke woonvoorkeur is bij het bepalen van hun vestigingsplaats. Webdesigners

vestigen zich op plaatsen waar ze zich veilig voelen. Het gaat erom dat het woonmilieu een

veilige plek en leefomgeving is voor webdesigners. Ook hier levert het onderscheid tussen

creatieve steden en het restgebied geen significante verschillen op.

Het vestigingsmotief nabijheid van opleidingsmogelijkheden blijkt voor webdesigners,

met een gemiddelde score van 2.3, een irrelevante vestigingsfactor te zijn. Wanneer deze

vestigingsfactor opgesplitst wordt, blijkt dat er een significant verschil aanwezig is. Bij

opleidingsmogelijkheden (p = 0,04*) zien we dat de creatieve steden meer belang hechten aan de

nabijheid van opleidingsmogelijkheden ten opzichte van de respondenten die in het restgebied

wonen. Dit zou wellicht verklaard kunnen worden omdat er in creatieve steden meer

opleidingsmogelijkheden ten opzichte van het restgebied. Volgens Florida bestaat de creatieve

klasse vooral uit hoogopgeleiden (Bachelor graad of hoger). De aanwezigheid van hogescholen

en universiteiten in creatieve steden kan dan ook een verklaring vormen waarom webdesigners in

creatieve steden hier meer belang aan hechten ten opzichte van het restgebied.

33

4.5 Florida-Score

In de voorgaande stappen van de analyse zijn vooral de gemiddelden van diverse

vestigingsfactoren en de verschillen ertussen onderzocht. In deze fase wordt er gekeken in

hoeverre de vestigingsmotieven van respondenten overeenkomen met die van de creatieve klasse

en waar ze wonen. Hiervoor is een variabele geconstrueerd, de Florida-score, die louter

vestigingsfactoren omvat van de creatieve klasse. Hoe hoger een respondent op de Florida-score

scoort, des te groter de vestigingsfactoren overeenkomen met die van de creatieve klasse.

Vestigingsfactoren van de creatieve klasse zijn: algemene werkgelegenheid, werkgelegenheid in

uw beroepssector, de aanwezigheid van diversiteit onder de lokale bevolking, de mogelijkheid tot

zelfontplooiing, jezelf kunnen zijn, een tolerant leefklimaat, aanwezigheid van gelijkgestemden,

groene voorzieningen, recreatievoorzieningen, culturele voorzieningen, geen etnocentrische

attitude, een divers aanbod van restaurants, een divers winkelaanbod en de aanwezigheid van

uitgaansgelegenheden. Nadat de respondenten met de missing values eruit zijn gefilterd houden

we 159 respondenten over. Uit deze groep is er een ranglijst geconstrueerd waarin de bovenste

10% en de onderste 10% weergegeven worden. Vervolgens zijn de woonplaatsen van deze

respondenten aan deze scores verbonden.

34

Tabel 4.8: Top 16 hoogste Florida-Score

Florida-score Woonplaats

59.8 Drunen

57.6 Utrecht

57.6 Utrecht

55.2 Rotterdam

55.2 Amsterdam

55.0 Rotterdam

54.8 Norg

54.6 Bunschoten

52.4 Vianen

54.4 Utrecht

54.4 Utrecht

53.2 Rotterdam

52.6 Ede

52.6 Amsterdam

52.4 Leiden

52.4 Utrecht

Bij tabel 4.8 valt het op dat de ranglijst bestaat uit een mix van creatieve steden en

gemeenten die toebehoren aan het restgebied. Vast staat in ieder geval dat hun

vestigingsmotieven in sterke mate overeenkomen met die van de creatieve klasse. Volgens de

creatieve klasse theorie zouden juist deze mensen zich aangetrokken voelen tot creatieve steden

zoals Amsterdam, Utrecht en Leiden. Dit wordt ook wel deels bevestigd; in de top 16 met 9

creatieve steden ruim vertegenwoordigd. Het valt echter op dat er ook respondenten zijn die in

plaatsen wonen zoals Drunen, Norg, Bunschoten en Vianen. Deze plaatsen voldoen niet aan de

kenmerken die Florida aan creatieve steden toeschrijft. De overeenkomstige woonvoorkeuren en

vestigingsmotieven van webdesigners en de creatieve klasse hebben er niet toe geleid dat het

vestigingspatroon louter bestaat uit creatieve steden. Wellicht speelt hier een vergelijkbare

verklaring zoals er besproken is bij een korte woonwerk afstand. De respondent die het hoogst

aantal punten heeft bepaald op de Florida-Score woont in Drunen. Hoewel Drunen een vrij

kleine plaats is in Noord-Brabant bevindt deze gemeente zich in een relatieve nabijheid (20

kilometer) van creatieve stad ‘s-Hertogenbosch. Norg bevindt zich slechts 25 kilometer van

creatieve stad Groningen. De faciliteiten en de levensstijlvoorzieningen die de respondenten van

belang achten zijn daarmee relatief dichtbij, waardoor er geen vereiste is om zich in een creatieve

stad te vestigen.

35

Tabel 4.9: top 16 laagste Florida-Scores

Bij tabel 4.9 zien we respondenten die het laagste aantal punten hebben behaald bij de

Florida-score. Dit betekent dat hun vestigingsmotieven sterk afwijken van die van de creatieve

klasse. In lijn met de creatieve klasse theorie voelen deze respondenten zich niet aangetrokken

tot creatieve steden omdat de woonvoorkeuren en de vestigingsmotieven niet overeenkomen

maar afwijken met die van de creatieve klasse. Desondanks zien we in tabel 4.9 dat deze

respondenten zich hebben gevestigd in creatieve steden zoals: Haarlem, Utrecht, Amsterdam en

Arnhem. Opvallend is dat er respondenten zijn die in creatieve steden wonen, ondanks dat hun

vestigingsmotieven en woonvoorkeuren sterk afwijken met die van de creatieve klasse. Deze

resultaten staan dan ook in contrast met de creatieve klasse theorie. Deze groep respondenten

heeft blijkbaar andere redenen dan die van Florida om zich in creatieve steden te vestigen.

Uit deze bevindingen kan dan ook gesteld worden dat de creatieve klasse theorie geen

sluitende verklaring biedt voor het vestigingspatroon van webdesigners. De vestigingsfactoren

van Florida lijken niet te werken bij webdesigners. Allereerst is er aangetoond dat webdesigners

niet louter in creatieve steden gevestigd zijn.. Men hoeft niet in creatieve steden te wonen om een

bepaalde levensstijl of consumptiepatroon er op na te houden. De vestigingsmotieven van de

creatieve klasse leiden dus niet tot een eenzijdig vestigingspatroon van webdesigners die een

specifieke voorkeur hebben voor creatieve steden. Door de relatieve nabijheid van omliggende

Florida-score Woonplaats

15.6 Woudenberg

15.6 Haarlem

15.6 Utrecht

16.0 Amsterdam

16.0 Rotterdam

16.4 Valkenswaard

16.4 Utrecht

19.4 Arnhem

19.4 Amsterdam

20.6 Odijk

22.4 Zoetermeer

23.0 Utrecht

24.4 Den Haag

24.6 Amsterdam

25.0 Rotterdam

25.4 Gouda

36

gemeenten is het geen vereiste om in creatieve steden te wonen. Daarnaast geven de resultaten

uit tabel 4.9 weer dat er ook respondenten zijn die om hele andere redenen, dan die van Florida,

in creatieve steden vestigen.

37

Hoofdstuk 5

5.0 Conclusie

Aan de hand van de verkregen resultaten kunnen er een aantal conclusies getrokken

worden, die op basis van het theoretisch kader niet werden verwacht. De algemene vraagstelling

van dit onderzoek luidde:

Welke omstandigheden en factoren zijn van invloed op het vestigingsgedrag van Nederlandse

webdesigners?

Om deze vraagstelling te beantwoorden zijn er verschillende onderzoeksvragen geformuleerd:

- Hoe ziet de geografische spreiding van webdesigners in Nederland eruit?


- Zijn er andere factoren die een rol spelen bij de vestigingskeuze van webdesigners?

Het antwoord op de eerste onderzoeksvraag is dat de geografische spreiding van de

webdesigners afwijkt van die van de creatieve klasse. De resultaten geven weer dat de

webdesigners in het onderzoek zich vooral in en rondom de Randstedelijke regio’s clusteren. Het

grootste gedeelte van de respondenten blijkt vooral gevestigd te zijn in de vier grote steden en in

Groningen. De geografische spreiding van webdesigners vertoont daarmee een ander beeld dan

de geografische spreiding van de creatieve klasse. In het onderzoek van Marlet en Woerkens

(2004) kwam naar voren dat het grootste aandeel van de creatieve klasse gevestigd is in de 12

creatieve steden. De resultaten laten zien dat slechts 54 % van het totale aantal respondenten in

creatieve steden zijn gevestigd. Op basis van de creatieve klasse theorie kan voorlopig worden

verondersteld dat hun vestigingspatronen overeenkomen met Florida’s verwachtingen.

Daartegenover staat dat 46% woont in plaatsen, die niet bekend staan als creatieve steden.

Vervolgens is er gekeken of deze verschillen in vestigingspatronen te verklaren zijn aan de

hand van enkele theoretische concepten van Florida. De resultaten laten zien dat

woonvoorkeuren van de creatieve klasse, zoals Florida die omschreven heeft met the power of

place en the quality of place, niet overeenkomen met die van webdesigners. Factoren zoals

werkgelegenheid, de aanwezigheid van recreatiefaciliteiten, uitgaansgelegenheden, restaurants,

38

culturele voorzieningen, groen voorzieningen, diversiteit onder de lokale bevolking en de

mogelijkheid tot zelfontplooiing vormen voor webdesigners geen relevante of doorslaggevende

factoren waar zij hun vestigingskeuze op baseren.

Betekenen de resultaten die verkregen zijn bij de tweede onderzoeksvraag dat de creatieve

klasse theorie geen verklaringskracht biedt voor de vestigingsmotieven van webdesigners? Deze

vraag lijkt zowel positief als negatief te beantwoorden. Leden van de creatieve klasse zouden

juist aangetrokken moeten worden door creatieve steden zoals Utrecht en Leiden. Voor een

beperkt deel lijkt dit op te gaan. In dit onderzoek zijn er respondenten die in creatieve steden,

zoals Amsterdam of Utrecht, wonen omdat hun vestigingsmotivatie in sterke mate overeenkomt

met die van Florida’s creatieve klasse.

Daartegenover staat dat respondenten in plaatsen gevestigd zijn die in eerste instantie niet

voldoen aan de voorkeuren van de creatieve klasse. Desondanks komen hun vestigingsmotieven

sterk overeen met die van de creatieve klasse. Wanneer er rekening wordt gehouden met het

gebruik van ruimte, de hoge bevolkingsdichtheid en de infrastructuur van Nederland, ziet men

dat er geen vereiste is om in creatieve steden te wonen om van dergelijke faciliteiten en

levensstijlvoorzieningen gebruik te maken. De grote concentratie van webdesigners in

Randstedelijke overloop regio’s (zie figuur 4.1) wijst erop dat webdesigners in de nabijheid van

de creatieve stad wonen en gebruik kunnen maken van deze faciliteiten zonder dat ze zich in

creatieve steden hoeven te vestigen.

Opvallend is dat er respondenten zijn die in creatieve steden wonen, ondanks dat hun

vestigingsmotieven en woonvoorkeuren sterk afwijken met die van de creatieve klasse. Deze

groep respondenten heeft blijkbaar andere redenen dan die van Florida om zich in creatieve

steden te vestigen. Deze resultaten vragen dan ook om een nuancering van de creatieve klasse

theorie.

In aanvulling hierop heeft de t-toets laten zien dat het onderscheid tussen creatieve steden

en het restgebied, als het gaat om bijna alle vestigingsfactoren, geen significante verschillen

oplevert. Als het gaat om de meeste vestigingsfactoren zijn er geen significante verschillen

gevonden tussen creatieve steden en het restgebied. Hiermee wordt wederom bevestigd dat deze

vestigingsfactoren niet blijken te werken bij webdesigners. Kennelijk heeft het weinig zin om

39

voor webdesigners levensstijlfaciliteiten of om een plaats met veel werkgelegenheid aan te

bieden. De woonvoorkeuren en vestigingspatronen van de respondenten komen niet overeen met

die van de creatieve klasse. De creatieve klasse theorie levert in dit onderzoek dan ook geen

overtuigende bevestigingen op.

De overige resultaten die verkregen zijn op de derde en laatste onderzoeksvraag geven aan

welke vestigingsfactoren wel een rol spelen bij webdesigners. Ten eerste hechten webdesigners

veel waarde aan de prijs-kwaliteitverhouding van de woning. De juiste prijs-kwaliteitverhouding

is voor de respondenten in dit onderzoek de belangrijkste vestigingsfactor ten aanzien van de

vestigingskeuze. Zo geeft respondent #71 aan het einde van de enquête aan: ‘‘…De werkelijke

reden waarom ik er woon is nogal voor de hand liggend: het huis wat we kochten vonden we

gewoon mooi en betaalbaar…’’.

De tweede factor die een belangrijke rol speelt voor de bepaling van de vestigingskeuze is

korte afstand en/of reistijd van woon- en werkverkeer. Ondanks technologische ontwikkelingen,

met een toename in mobiliteit als gevolg, geven webdesigners aan het belangrijk te vinden om in

de buurt van hun werkplek te wonen. Zo geeft respondent # 11 aan: ‘…Ik kan me voorstellen dat

het voor professionele webdesigners belangrijk is om in culturele hotspots te wonen, dit was

voor mij in ieder geval wel een overweging om vier jaar geleden vanuit Wageningen naar

Amersfoort te verhuizen (dichterbij de randstad)’’…‘‘Echter waren betaalbaarheid en

reisafstand belangrijker’’.

Op de derde plaats speelt veiligheid van de woonomgeving als vestigingsfactor een

belangrijke rol. Deze bevindingen komen overeen wat Kotkin (2001) stelde over de

vestigingsvoorkeuren van ICT’ers. ICT’ers vinden comfort en veiligheid in de woonomgeving

belangrijk en dat lijkt ook op te gaan voor de webdesigners.

Tot slot valt op te merken dat de verscheidenheid in vestigingskeuzes op meerdere manieren

verklaard kan worden. De manier waarop de vestigingskeuze bepaald wordt, kan zijn oorsprong

vinden in de vestigingsfactoren die door Florida zijn beschreven, maar kan evenwel een reflectie

zijn van andere motieven zoals de prijs-kwaliteitverhouding en een korte woon- werkafstand. Dit

wil echter niet zeggen dat Florida’s verklaring voor het vestigingsgedrag van de creatieve klasse

niet deugt, maar als het gaat om de subgroep webdesigners kan gesteld worden dat deze een

40

beperkte verklaringskracht biedt. Het is dan ook lastig om een theorie, die gebaseerd is op de

Amerikaanse samenleving, over de Nederlandse samenleving te leggen omdat de onderlinge

verschillen tussen beide landen erg groot zijn.

5.1 Beperkingen van het onderzoek

Met dit onderzoek is een verfijnder beeld ontwikkeld van de creatieve klasse in

Nederland. Uit diverse onderzoeken, uitgevoerd in Nederland, is gebleken dat de creatieve klasse

geen homogene groep is en dat de vestigingskeuzen per subgroep van elkaar verschillen (Van

Der Laan, 2000, Marlet en Van Woerkens, 2004, Bontje en Musterd, 2005). Als het gaat om deze

verschillen heeft dit onderzoek er aan bijgedragen dat de vestigingsvoorkeuren van één van deze

subgroepen, te weten webdesigners, in kaart zijn gebracht. Dit onderzoek kent echter ook zijn

beperkingen en met het oog op vervolgonderzoek is het verstandig om deze beperkingen uiteen

te zetten.

Allereerst is het historisch karakter van de woonplaats als woonvoorkeur niet gemeten.

Volgens Florida wordt de creatieve klasse aangetrokken tot historische gebouwen en een oud

stadscentrum. De aanwezigheid van deze stedelijke voorzieningen biedt de creatieve klasse

unieke en authentieke ervaringen waar zij naar op zoek zijn. Ook in het onderzoek van Marlet en

Van Woerkens (2004) is aangetoond dat het historische karakter een aantrekkelijke factor is voor

de creatieve klasse.

Ten tweede moet bij de vestigingskeuze rekening gehouden worden met de rol die de

levensfase van respondenten meespelen. Verschillende respondenten hebben na het onderzoek

erop gewezen dat de keuze van een woonplaats afhankelijk is van de levensfase waarin zij

verkeren. Wellicht zou een samenloop van omstandigheden (bijvoorbeeld samenwonen of

gezinsuitbreiding) ervoor zorgen dat vestigingsmotieven op den duur veranderen.

Vestigingsmotieven zijn continu aan verandering onderhevig en lijken daarom per levensfase te

verschillen.

Ten derde is niet gemeten in welke steden de respondenten werkzaam zijn. De empirische

bewijsvoering van Florida komt voort uit de Verenigde Staten. Nederland is één van de dichtst

bevolkte landen ter wereld en dit heeft grote gevolgen voor het gebruik van ruimte. In Nederland

is de woon- en werkstad niet altijd hetzelfde (Marlet en Van Woerkens, 2004). In tegenstelling

41

tot de Verenigde Staten is er in Nederland niet de noodzaak om in een stad als Amsterdam of

Utrecht te wonen, aangezien deze steden relatief dicht op elkaar zitten. Vervolgonderzoek zou er

goed aan doen om de woon- en werkstad in beeld te brengen.

Ten vierde blijkt etnocentrisme een concept te zijn die lastig meetbaar is. Bij de analyse had

ik het idee dat er sociaal wenselijke antwoorden zijn gegeven door de respondenten. Zo zegt een

respondent het volgende: ‘‘…De laatste paar vragen kwamen wel een beetje over alsof men op

zoek is/was naar mensen die discrimineren…’’. Etnocentrisme heeft vooral te maken met

oordelen over andere groepen mensen en culturen en dit lijkt een gevoelig onderwerp te zijn

waar niet iedereen open en eerlijk voor durft uit te komen. Bij een gestandaardiseerde vragenlijst

is doorvragen niet mogelijk waardoor sociaal wenselijke antwoorden niet altijd vermeden

kunnen worden.

5.2 Discussie

Naast de bekende hoofdpunten voor vervolgonderzoek is er tot slot een persoonlijke behoefte

om het debat over de creatieve klasse en het beleid in een bredere context te plaatsen. Hoewel

beleidsadvies geen kerntaak is van de wetenschap zijn er legio rapporten en onderzoeken die de

beleidskeuzes in het boek van Florida stevig bekritiseren. Het Europese onderzoeksproject

ACRE heeft aangetoond dat de creatieve klasse theorie in Europa slechts beperkt houdbaar is.

Deze kritieken kunnen samengevat worden in een aantal vragen (Bontje & Pelzer, 2011:19):

- Is alleen, of vooral, bouwen voor de creatieve klasse wel verstandig en wat betekent dit

voor de rest van de stadsbevolking?

- Wil de creatieve klasse alleen maar in levendige buurten wonen en vinden ze de menging

van bevolkingsgroepen en levensstijlen daadwerkelijk aantrekkelijk zoals Florida

beweert?

- Kun je economische groei aantrekken door aantrekkelijke woon-werkmilieus te creëren?

Het is hier niet de bedoeling dat er in deze afsluitende paragraaf een antwoord wordt

geformuleerd op deze vragen omdat de beantwoording alleen al een aparte studie vereist.. Het is

interessant om stil te staan waarom het creatieve klasse beleid, ondanks de vele kritische studies,

42

zo dominant en uiteindelijk een hype is geworden onder beleidsmakers. Hiervoor worden drie

mogelijke verklaringen gegeven.

Een ruimtelijke hype is een narratief of discours dat overdreven veel aandacht krijgt of

overdreven vaak gebruikt wordt. Ruimtelijke hypes zijn narratieven die een bepaald perspectief

op de sociale werkelijkheid weergeven. In de managementwetenschappen heeft men onderzoek

gedaan naar bestuurskundige hypes. Volgens Van Meeteren (2011:5) ontstaan bestuurskundige

hypes doordat men rationeel probeert een ambitie te verwezenlijken die tot uiting komt in

zogenaamde best practices. Beleidsmakers willen de ambities die politici verkopen graag

waarmaken. Ruimtelijke concepten kunnen onder beleidsmakers populair worden, omdat zij als

onderbouwing dienen van beleidsmaatregelen, investeringen en subsidies. Door een bepaalde

regio of stad als creatief aan te merken wordt het voor lokale actoren ook mogelijk om een

beroep te doen op de nationale subsidiepot (ibid.).

Daarnaast wijzen Bontje en Pelzer (2011) erop dat Florida’s creatieve klasse vooral populair

onder beleidsmakers werd omdat Florida’s werk al bestaand beleid legitimeerde. Europese

steden zoals Amsterdam en Barcelona waren de afgelopen decennia erg sterk in citymarketing,

imago-opbouw en cultuur. Met name het stedelijk beleid van Barcelona in de jaren tachtig komt

sterk overeen met de beleidsaanbevelingen van Florida, deze beleidsplannen zijn echter

ontwikkeld in een periode voordat het concept van de creatieve klasse populair werd (ibid.).

Een derde mogelijke verklaring is dat creatieve beleidsvorming vooral de uitkomst is van een

strijd tussen verschillende (machtige) actoren. De belangrijkste stelling van het beleid rondom de

creatieve klasse is dat zij fungeert als de belangrijkste motor en aanjager voor economische

welvaart. De creatieve klasse in Nederland is gepositioneerd in een culturele sector die

afhankelijk is van overheidssteun en subsidies. De Nederlandse creatieve klasse kan hierdoor

nooit die rol of invloed op de economie uitoefenen. Bij beleidsvorming proberen verschillende

actoren invloed op elkaar proberen uit te oefenen om hun persoonlijke doelen en belangen na te

jagen. De voortzetting van bestuurskundige hypes is dat wetenschappelijke concepten en

onderbouwingen slechts verhalen zijn, waarin particuliere belangen worden verwoord tot het

algemene belang (Engelen, 2011).

43

6.0 Literatuurlijst

Bontje, M., Pelzer, P., (2011) , De creatieve hype, Agora magazine voor sociaal ruimtelijke

vraagstukken, vol 27(3): 18-21

Bontje, S., Musterd, S., (2005) Hoe woont de creatieve kenniswerker, verkregen op 19 februari

2011 via: http://www.os.amsterdam.nl/pdf/2005_wonen_in_de_creatieve_kennisstad.pdf

Cascadis, verkregen op 13 maart 2011 via http://www.cascadis.nl/wp-

content/uploads/Functieprofielen_Cascadis.pdf

Engelen, E., (2011), lulkoek, Agora magazine voor sociaal ruimtelijke vraagstukken, vol 27(3):

26-29

Florida, R., (2002), The Rise Of The Creative Class, And How It’s Transforming Work, Leisure,

Community and Everyday Life. New York: Basic Books.

Florida, R., (2005), The flight of the creative class: the new global competition for talent. New

York: HarperCollins Publishers Inc.

Gunterman, J., (2010), ‘’Het is hier Goddelijk’’ en andere vestigingsmotieven van Nederlandse

architectenbureaus., Erasmus Universiteit Rotterdam

Intermediair (2010), webdeveloper- 4000 euro bruto. Verkregen op 13 maart 2011 via:

http://www.intermediair.nl/artikel/baan-en-beloning/92908/webdeveloper-4000-euro-bruto.html

Johnson, A., (2000), The Blackwell Dictionary of Sociology, Blackwell Publishers.

Kotkin, J. (2001), The new geography: how the digital revolution is reshaping the American

landscape. Random House: New York

Laan, L. van der, (2000), Ruimte voor ICT, in: Economische Statistische Berichten. 85e jaargang,

nr. 4278, pagina D27. REGIO-RISBO, Rotterdam.

Leijs, E., (2010), De identiteitscrisis van de webdesigner, Verkregen op 12 maart 2011 via:

http://www.heeftstijl.nl/kollum/de-identiteitscrisis-van-de-webdesigner/

Marlet, G., Woerkens, C. van (2004). Atlas voor gemeenten 2004. Utrecht.

http://www.os.amsterdam.nl/pdf/2005_wonen_in_de_creatieve_kennisstad.pdf

http://www.cascadis.nl/wp-content/uploads/Functieprofielen_Cascadis.pdf

http://www.cascadis.nl/wp-content/uploads/Functieprofielen_Cascadis.pdf

http://www.intermediair.nl/artikel/baan-en-beloning/92908/webdeveloper-4000-euro-bruto.html

http://www.heeftstijl.nl/kollum/de-identiteitscrisis-van-de-webdesigner/

44

Marlet, G., Woerkens, C. van (2004). Het economische belang van de creatieve klasse, in:

Economische Statistische Berichten. 89e jaargang, nr. 4435, pagina 280

Van Meeteren, M. (2011), Valleien in de polder, Agora magazine voor sociaal ruimtelijke

vraagstukken, vol 27(3): 4-6

Neuliep, J.W., McCroskey, J.C. (1997) The Development of a U.S. and Generalized

Ethnocentrism Scale, Communication Research Reports, Volume 14, Number 4, pages 385-398

Poort, G., Wert, C. de (2010). Handboek webredactie. Uitgeverij Thema.

Van Smaalen, W., Toussain, R. (2006). Vakmanschap is broederschap. Erasmus Universiteit

Rotterdam.

Smit, A.J. (2008) Ruimtelijke kwaliteiten van Creatieve werkmilieus, Creatieve werkmilieus in

Amsterdam, Rotterdam, Groningen, NICIS Kortlopend onderzoek.

Stam, E., Jong, C. de (2005), De Creatieve Klasse op de Pijnbank, Economische statistische

berichten. 90e jaargang, nr. 4462.

45

7.0 Bijlage tabellen

Tabel 1: Woonplaats respondenten

Woonplaats Aantal Percentage Woonplaats Aantal Percentage

Utrecht 45 16.3 Eerbeek 1 .4

Amsterdam 36 13.0 Elst GLD 1 .4

Rotterdam 27 9.8 Emmen 1 .4

Groningen 11 4.0 Esch 1 .4

Den Haag 9 3.3 Fijnaart 1 .4

Leiden 6 2.2 Hackland 1 .4

Zoetermeer 5 1.8 Harkema 1 .4

Amersfoort 4 1.4 Heerenveen 1 .4

Arnhem 4 1.4 Heerlen 1 .4

Breda 4 1.4 Hensbroek 1 .4

Enschede 4 1.4 Heumen 1 .4

Gouda 4 1.4 Hoofddorp 1 .4

Haarlem 4 1.4 Hoogezand 1 .4

Leeuwarden 4 1.4 Hoogland 1 .4

Maastricht 4 1.4 Horst 1 .4

Hilversum 3 1.1 Houten 1 .4

Rijswijk 3 1.1 Huizen 1 .4

Schiedam 3 1.1 IJsselmuiden 1 .4

Vianen 3 1.1 Katwijk 1 .4

Capelle aan de ijssel 2 .7 Klazienaveen 1 .4

Diemen 2 .7 Leerdam 1 .4

Dordrecht 2 .7 Maarssen 1 .4

Ede 2 .7 Maasland 1 .4

Eindhoven 2 .7 Middelburg 1 .4

46

Hengelo 2 .7 Norg 1 .4

Leidschendam 2 .7 Odijk 1 .4

Nijmegen 2 .7 Oosterbeek 1 .4

Tilburg 2 .7 Oss 1 .4

Woudenberg 2 .7 Oude Tonge 1 .4

Zutphen 2 .7 Oude Wetering 1 .4

Zwolle 2 .7 Ouderkerk ad amstel 1 .4

\'s-Heer Henderikskinderen 1 .4 Oude-Tonge 1 .4

Aarle-Rixtel 1 .4 oudkarspel 1 .4

Almelo 1 .4 Putten 1 .4

Almere 1 .4 Rilland 1 .4

Alphen aan den Rijn 1 .4 Roelofarendsveen 1 .4

Apeldoorn 1 .4 Roermond 1 .4

Assen 1 .4 Scherpenzeel 1 .4

Baarn 1 .4 Silvolde 1 .4

Barendrecht 1 .4 Spijkenisse 1 .4

Bilthoven 1 .4 Steenbergen (NB) 1 .4

Boxmeer 1 .4 Valkenswaard 1 .4

Bunschoten 1 .4 Vlaardingen 1 .4

Bussum 1 .4 Voorburg 1 .4

Capelle 1 .4 Wageningen 1 .4

Deil 1 .4 Weert 1 .4

Delfgauw 1 .4 Westervoort 1 .4

Den Hoorn 1 .4 Zevenhoven 1 .4

Dieren 1 .4 Zwijndrecht 1 .4

Drunen 1 .4 Total 275 99.6

47

Tabel 2 : achtergrondgegevens respondenten

Geslacht Respondenten percentage

Man 238 86%

Vrouw 37 14%

N=277

Burgelijke status Respondenten Percentage

Alleenstaand 113 42 %

Samenwonend 113 41 %

Getrouwd 47 17%

Gescheiden 1 0 %

N=275

Kinderen Respondenten Percentage

O 217 80 %

1 18 7 %

2 32 12 %

3 of meer 4 1 %

N=272

Opleidingsniveau Respondenten Percentage

WO 22 8 %

HBO 159 58 %

MBO 70 25 %

Middelbare school 24 9 %

N=276

Tabel 3: algemene werkgelegenheid in de woonomgeving

Respondenten Percentage

Zeer Irrelevant 55 29,1 %

Irrelevant 22 11,6 %

Neutraal 51 27%

Relevant 54 28,6 %

Doorslaggevend 7 3,4 %

N=188, gemiddelde = 2.6

Tabel 4: werkgelegenheid van uw beroepssector in de woonomgeving



Irrelevant 26 13,8 %

Neutraal 54 28,77%

Relevant 48 25,5 %

48

Doorslaggevend 15 8 %

N=189, gemiddelde= 2.8

Tabel 5: de nabijheid van recreatie-, sportterreinen en outdoor-activiteiten.


Zeer Irrelevant 36 19 %

irrelevant 70 37 %

Neutraal 40 21 %

Relevant 34 18 %


N=188, gemiddelde = 2,5

Tabel 6: de aanwezigheid van uitgaansgelegenheden



Irrelevant 50 26 %

Neutraal 52 28 %

Relevant 38 20 %



Tabel 7: de aanwezigheid van restaurants



irrelevant 36 19 %

Neutraal 55 30 %

Relevant 44 24 %



49

Tabel 8: de aanwezigheid van culturele voorzieningen


Zeer irrelevant 31 16 %

irrelevant 49 26 %

Neutraal 50 27 %

Relevant 46 25 %


N=189, gemiddelde =2.8

Tabel 9: de kwaliteit en diversiteit van het winkelaanbod



Irrelevant 26 14 %

Neutraal 71 38 %

Relevant 62 33 %



Tabel 10: de aanwezigheid van groene voorzieningen



Irrelevant 35 19 %

Neutraal 43 23 %

Relevant 73 39 %



Tabel 11: diversiteit bevolking



Irrelevant 45 27 %

Neutraal 53 31 %

Relevant 23 13 %



50

Tabel 12: zelfontplooiing



Irrelevant 20 12 %

Neutraal 62 37 %

Relevant 48 29 %


N=167, gemiddelde = 3

Tabel 13: etnocentrismeschaal

Score Respondenten percentage

1 2 1 %

2 7 4 %

3 44 27 %

4 85 51 %

5 28 17 %

N= 166, gemiddelde = 3.78

Tabel 14: factoranalyse etnocentrisme

factorlading

Levensstijlen in andere culturen zijn even waardig als in mijn cultuur .65

Veel kunnen leren van andere culturen .77

Interesse in andere normen en waarden .75

Vertrouw mensen niet die anders zijn .71

Andere culturen achtergesteld dan mijn eigen cultuur .73

51

Tabel 15: betrouwbaarheidsanalyse etnocentrismeschaal

Reliability Statistics

Cronbach's

Alpha N of Items

.728 5

Item-Total Statistics

Scale Mean if

Item Deleted

Scale Variance

if Item Deleted

Corrected Item-

Total

Correlation

Cronbach's

Alpha if Item

Deleted

levensstijlen in andere

culturen even waardig

15.0364 8.816 .621 .627

veel kunnen leren van

andere culturen

15.3212 9.512 .485 .683

ben erg geinteresseerd in

andere normen en waarden

15.5152 9.605 .498 .678

rvertrouw 14.6000 10.827 .354 .728

Rachtergesteld 14.7273 9.553 .486 .682

Tabel 16: tolerant leefklimaat



Irrelevant 19 11 %

Neutraal 51 30 %

Relevant 58 34 %


N=169, gemiddelde = 3

52

Tabel 17 : prijs-kwaliteitverhouding van de woning



Irrelevant 11 6 %

Neutraal 35 19 %

Relevant 75 40 %


N= 189, gemiddelde = 3,7

Tabel 18: de veiligheid van de woonomgeving



Irrelevant 23 12 %

Neutraal 61 32 %

Relevant 81 43 %

Doorslaggevend 14 7%


Tabel 19: de aanwezigheid van kindervoorzieningen, kinderopvang en scholen



irrelevant 21 11,2 %

Neutraal 25 13,3 %

Relevant 23 12,2 %


N=188, gemiddelde = 1,9 Tabel 20: korte afstand en/of reistijd van woon- en werkverkeer



Irrelevant 13 6,9 %

Neutraal 36 19 %

Relevant 76 40,2 %


N=188, Gemiddelde = 3,5

53

Tabel 21: werkgerelateerde activiteiten en/of ontmoetingsplekken in de nabijheid van de

woonomgeving voor het opbouwen van een professioneel netwerk (bijvoorbeeld netwerkborrels).

Aantal Respondenten

Percentage


Irrelevant 33 18 %

Neutraal 52 28 %

Relevant 47 25 %



Tabel 22: opleidingsmogelijkheden voor u en/of uw partner

Aantal Respondenten

Percentage


irrelevant 32 17 %

Neutraal 41 22%

Relevant 34 18 %



Tabel 23: t-toets creatieve steden versus restgebied

CS Rest Verschil Gemiddelde T Sig

Prijs-kwaliteitverhouding woning

3,51 N=97

3,90 N=91

-0.39 -2.3 0.02*

Groene voorzieningen 3,00 N=97

3,31 N=91

-0.31 -0.18 0.14

Kindervoorzieningen 1,88 N=97

1,87 N=90

0.01 0.05 0.96

Recreatievoorzieningen 2,39 N=97

2,63 N=90

-0.24 -1.74 0.63

Veiligheid 3,34 N=97

3,35 N=91

-0.01 -0.76 0.49

Culturele Voorzieningen 2,74 N=97

2,84 N=91

-0.10 0.42 0.55

* P < (0,05)

54

Tabel 23: t-toets creatieve steden versus restgebied (vervolg)

CS Rest Verschil Gemiddelde T Sig

Winkelaanbod 3,10 N=96

3,08 N=89

0.02 0.09 0.61

Uitgaansgelegenheden 2,65 N=97

2,56 N=91

0.09 0.58 0.92

Restaurants 2,71 N=95

2,61 N=90

0.10 0.59 0.55

Algemene Werkgelegenheid

2,65 N=97

2,64 N=91

0.01 0.06 0.13

Werkgelegenheid beroepssector

2,76 N=96

2,82 N=91

-0.06 -0.34 0.44

Woon-werkafstand 3,55 N=97

3,52 N=91

0.03 0.16 0.13

Opleidingsmogelijkheden 2,53 N=97

2,15 N=91

0.38 2.04 0.04*

Werkgerelateerde activiteiten

2,62 N=97

2,49 N=91

0.13 0.76 0.44

Aanwezigheid gelijkgestemden

2,72 N=82

2,41 N=88

0.20 1.05 0.29

Diversiteit Bevolking 2,39 N=82

2,35 N=87

0.04 0.24 0,80

Tolerant leefklimaat 3,06 N=82

2,93 N=87

0.13 0.70 0,48

Jezelf kunnen zijn 3,33 N=90

3,41 N=77

-0.08 -0.44 0.65

Zelfontplooiing 2,91 N=92

3,15 N=75

-0.23 -1.31 0.19

Etnocentrismeschaal 3,71 N=78

3,81 N=87

-0.09 -0.80 0.42

* P < (0,05)

55

7.1 Bijlage Internetbureau concurrentie top 10

Leverancier Punten*

1. Lbi Lost Boys 55

2. Mirabeau 49

3. Tam Tam 46

4. eFocus 25

5. Fabrique 21

6. NR6 12

7. Colours 11

8. Netvlies 10

9. Mangrove 9

10. Clockwork 7

Bron: ITcommercie (2010) * max. 145 punten haalbaar

56

7.2 Bijlage vragenlijst

Enquête vestigingsfactoren Webdesigners

De afdeling Sociologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam is bezig met een onderzoek naar

de woonplaatsen en woonvoorkeuren van verschillende beroepsgroepen in Nederland. Wij

verzoeken u deel te nemen aan het onderzoek middels deze enquête. De enquête neemt maximaal

10 minuten van uw tijd in beslag. De onderzoeksresultaten zullen anoniem worden verwerkt.

Alvast hartelijk dank voor uw bijdrage!

Wat is uw geslacht?

Man Vrouw

Wat is uw leeftijd?

Wat is uw woonplaats?

In welk type woning woont u?

Koopwoning

Huurwoning

Overig, namelijk:

Wat is uw gezinssituatie?

Alleenstaand

Samenwonend

Gehuwd

Gescheiden

Hoeveel kinderen heeft u?

57

Wat is uw hoogst behaalde opleiding?

WO

HBO

MBO

Middelbare school

De volgende vragen hebben betrekking op het werk.

Wat is de naam van het bedrijf waarvoor u werkzaam bent?

Hoeveel uur per week werkt u?

Hoeveel uur hiervan werkt u thuis?

Hoeveel jaar werkt u bij uw huidige werkgever?

Tot welk vakgebied behoort u binnen uw beroepsgroep?

Interaction Designer

Front end Developer

Back end Developer

Visual Designer

Creative Designer

Web Designer

Hoeveel jaar bent u werkzaam in uw huidige functie?

Op wat voor basis werkt u?

Freelance

Contract

Overig, namelijk:

58

Hoe gaat u over het algemeen naar uw werk?

Openbaar vervoer

Auto

Fiets

Lopend

Overig

De volgende factoren hebben betrekking op de aard van de woning en woonomgeving.

Geef aan op een schaal van 1 tot 5 hoe groot de invloed is geweest op de keuze van de woonlocatie aan de hand van onderstaande vestigingsfactoren.

Zeer Irrelevant Doorslaggevend

De prijs-kwaliteitverhouding van de woning.

De aanwezigheid van parken, natuur en groenvoorzieningen.

De nabijheid van recreatie-, sportterreinen en outdoor-activiteiten.

De aanwezigheid van kindervoorzieningen, kinderopvang en scholen.

De veiligheid van de woonomgeving.

De aanwezigheid van culturele voorzieningen.

De kwaliteit en diversiteit van het winkelaanbod.

De aanwezigheid van uitgaansgelegenheden (

kroegen, discotheken etc.).

De aanwezigheid van restaurants.

59

De volgende factoren hebben betrekking op de economische aspecten bij de keuze van de

woonlocatie. Geef aan op een schaal van 1 tot 5 hoe groot de invloed is geweest op de keuze van de

woonlocatie aan de hand van onderstaande vestigingsfactoren.


Algemene werkgelegenheid in de woonomgeving.

Werkgelegenheid in uw beroepssector in de woonomgeving.

Korte afstand en/of reistijd van woon- en werkverkeer.

Opleidingsmogelijkheden voor u en/of uw partner.

Werkgerelateerde activiteiten en/of ontmoetingsplekken in de nabijheid van de

woonomgeving voor het opbouwen van een professioneel netwerk (bijvoorbeeld netwerkborrels).

De volgende stellingen hebben betrekking op de sociale aspecten bij de keuze van de woonlocatie.

Geef aan op een schaal van 1 tot 5 hoe groot de invloed is geweest op de keuze van de woonlocatie aan de hand van onderstaande vestigingsfactoren.


De aanwezigheid van gelijkgestemden in de woonomgeving.

De aanwezigheid van diversiteit onder de lokale bevolking.

Een tolerant leefklimaat in de buurt ten

opzichte van mensen die anders zijn.

De mogelijkheid om jezelf te kunnen zijn in de woonomgeving.

De mogelijkheid om jezelf te kunnen ontplooien in de woonomgeving.

60

Geef uw mening over de volgende stellingen:

Zeer Oneens Zeer Eens

De meeste andere culturen zijn achtergesteld aan mijn cultuur.

Levensstijlen in andere culturen zijn even

waardig als in mijn cultuur.

Mensen in mijn cultuur zouden veel kunnen leren van mensen van andere culturen.

Ik ben erg geinteresseerd in de normen en waarden van andere culturen.

Ik vertrouw mensen niet die anders zijn dan ikzelf.

Als u nu zou gaan verhuizen, wat zijn dan de drie belangrijkste factoren bij de keuze van een woning en woonlocatie?

Werkgelegenheid in de woonomgeving

Prijs / kwaliteit woning

Bereikbaarheid en reisafstand van woon en werkverkeer

Voorzieningen voor kinderen

Voorzieningen voor invulling levensstijl

Culturele diversiteit

Tolerant leefklimaat

Aanwezigheid familie en / of vrienden

Veiligheid van de woonomgeving

Als u nu zou gaan verhuizen, wat zijn dan de drie minst belangrijkst factoren bij de keuze van een woning en woonlocatie? (selecteer niet dezelfde opties als bij de vorige vraag)

Werkgelegenheid in de woonomgeving

Prijs/kwaliteit woning

Bereikbaarheid en reistijd van woon- en werkverkeer

Voorzieningen voor kinderen

Vrijetijdsvoorzieningen

Culturele diversiteit

61

Tolerant leefklimaat

Aanwezigheid familie en/of vrienden

Veiligheid van de woonomgeving

Als u nergens op zou hoeven letten, in welke woonplaats zou u dan het liefst willen wonen in Nederland?

Tot slot: zijn er aspecten die u mist in deze enquête of heeft u andere opmerkingen die u

kwijt wilt?

Hartelijk dank voor het invullen van deze enquête!

Een zoektocht naar creativiteit en vestigingsmotieven van ... · PC en het medium internet, waarmee...

Documents

Transcript of Een zoektocht naar creativiteit en vestigingsmotieven van ... · PC en het medium internet, waarmee...