Locatie: Vlindertuin Waalre, 19-09-2005, 12.30 u / 20°C/ weinig windMet het fototoestel in de aanslag, ren-nend achter een mooie 'verse' dag-pauwoog kom ik via het biotopendeelin de siertuin. De dagpauwoog wildeme waarschijnlijk al zijn vriendjes latenzien tijdens hun vlindereetfestijn! Ogente kort en soms wel twee/drie vlinderstegelijk op één macrofoto te krijgen. Binnen 10 minuten gezien: vele

atalanta's, gehakkelde aurelia's, dag-pauwogen, kleine vuurvlinder, citroen-tje, witjes (ongetwijfeld zijn enkele devrouwelijke citroentjes) en bonte zand-oogjes. Deze laatsten houden erg veelvan het rotte fruit in onze fruithoek enzijn daar niet weg te krijgen! Geweldig, de tuin is prachtig en vooralde siertuin deze maand een indrukwek-kend kleurrijk vlinderparadijs!

Laura Minderhoud

Van gemeentekwekerij totVlindertuin WaalreGraag stel ik Vlindertuin Waalre aanjullie voor. Vanaf 2003 zijn we meteen groep van ongeveer dertig vrijwil-ligers op diverse manieren in dezetuin actief om de 'Brabantse' vlinderste ondersteunen in hun onaflatendepogingen om te overleven. Al jaren lag de oude gemeentekweke-rij in Waalre-dorp er verlaten en ogen-schijnlijk vergeten bij. Het formaatvan een groene postzegel op een zon-nige plek tussen bossen en particulie-re stukjes groen. Ideale locatie dusvoor een natuurrijke oase. Het ver-zoek bij de gemeente voor het aanleg-gen van een natuurlijke vlindertuinwerd dan ook positief gehonoreerd.We besloten om de tuin voor algeme-ne vlinders in te richten. De uitdagingzou dus gaan zitten in het aantrekkenen ondersteunen van een grote soor-tenrijkdom. Landschapsecoloog Tim Faasen zageen uitdaging in het ontwerpen vande tuin. Hij besloot tot een indelingmet als thema: de Brabantse biotopen.In de tuin is dus een soort 'KleinBrabant' aangelegd, inclusief een sier-tuin, als voorbeeld van een geculti-veerde biotoop, waarmee we de parti-culiere tuin vertegenwoordigen.

Korte rondleidingAls we het biotopendeel inwandelen,komen we eerst in het struweel. Dejonge aanplant van o.a. wilg, mei-doorn, sleedoorn, hondsroos,Gelderse roos en kardinaalsmutsdoet het goed. We hebben nog welveel last van hoog opschietend kleef-kruid en brandnetels maar de strui-ken handhaven zich steeds beter. Op

2 Oase lente 2006

Een veelzijdig vlinderparadijs in Waalre - aandacht voor mens èn dier -

Jantien met pas uitgekomen Groot koolwitje

de plek waar we het nut van mantelen zoom uitleggen, kijken we terugnaar de ingang en het aangrenzendeparticuliere perceel. Op deze plaatsstaat ook een van onze twee gewel-dige boombanken, die met zwaarmaterieel de tuin ingetild zijn.Biotoop heide en hoogveen bestaatuit een kunstmatig aangelegde hei-deheuvel met aan de voet een uitge-graven hoogveengedeelte. De heu-vel, bestaande uit zand en leem, isprachtig afgewerkt met stevig eiken-hout. De dop- en struikheide hebbenwe in 2004 zelf geplagd op deStrabrechtse Heide bij Leende enmet de hand op de heuvel aange-bracht. Afgelopen herfst hadden wedan ook voor het eerst een prachtigpaarse heuvel. Het hoogveen blijftredelijk goed nat zodat we daar opvegetatie hopen die van natte voetenhoudt. Het gebied poel en moerasbestaat uit de gegraven poel en haarglooiend oplopende oevers, omringd

door een dicht bramenstruweel. Debruine en groene kikkers en libellen,zoals de platbuik, voelen zich alprima thuis. De bank in dit gedeeltevan de tuin wordt erg vaak gebruiktom heerlijk te genieten. De stilte vande tuin en haar prachtige omgevingen de geluiden van vogels biedenmenig bezoeker en medewerker hiereen moment van rust en bezinning.We lopen terug langs het graslanddoor de ruigte. Deze gebiedjes zijnvolop in ontwikkeling. Het eerstejaar stond de ruigte vol met distels,

waar veel distelvlinders gebruik vanhebben gemaakt. Zowel op het gras-land als in de ruigte passen we gefa-seerd maaibeheer toe (met de zeis),waarna we het groen afvoeren. Zohouden we deze biotopen vrij vanopslag van bomen en struiken enstimuleren we de terugkeer vanvegetaties die bij de voedselarmeBrabantse zandgrond passen.Het 'scharrelpaadje' leidt naar dezuidkant van de poel. Dit is geenaangelegd breed pad maar een routedie door touwen wordt aangegeven,gewoon door het groen. Als er vol-doende water in de poel staat kun-nen we via dit pad aan de dieperezuidkant bijvoorbeeld goed water-diertjes gaan vangen. Terug via deruigte komen we in de siertuin. Dezegecultiveerde biotoop laat de diversenatuurlijke elementen en beplantingzien die van belang zijn voor eenvlindervriendelijke en insectenrijketuin. We streven ernaar om, naast

diverse waardplanten, bloeiende nec-tarplanten te hebben van het vroegevoorjaar tot het late najaar. Hierdooris deze biotoop verreweg het kleur-rijkste deel van de tuin. De siertuinheeft diverse hoeken zoals eenmoestuin, kruidentuin, fruithoek eneen kweekhoek.In de gehele tuin staat bij elk bio-toop een informatiebordje met spe-cifieke informatie over de relatie vanplanten en vlinders in de betreffendebiotoop. Aan het eind van de rond-wandeling zijn alle elementen die

voor een vlinderleven van belang zijnop de bordjes aan bod gekomen. Degedachte hierachter is: “De tuin ver-telt haar eigen verhaal”. Dit stelt debezoeker in staat zelfstandig deessentie van een vlindertuin (insec-tentuin) te begrijpen.

Levende wintertuinDit artikel schrijf ik begin januari2006 terwijl het buiten zonnig vries-weer is. Met de hond ben ik evennaar de vlindertuin gewandeld omschrijversinspiratie op te doen. Detuin lag er kaal bevroren bij met hieren daar de prachtige witte waas vanijs op de bladeren. Het bramenstru-weel achter de poel hing zwaar opzijn eigen afgestorven takken in win-terrust. In de siertuin leken de blaad-jes van de Ezelsoren nog steedszacht, maar bleken toch echt stevigbevroren en hard. Geweldig om te beseffen dat dezewinterse tuin op dit moment vol zit

met onzichtbaar leven. Alle nazatenvan de vlinders die hier afgelopenzomermaanden nog vrolijk rondvlo-gen, zitten in diverse stadia verbor-gen in deze tuin en haar bosrijkeomgeving. We hebben het dan inieder geval over de 21 soorten dag-vlinders die afgelopen jaar officieelzijn geteld door de monitoringgroep, volgens de normen van DeVlinderstichting. Tijdens de Nationale Nachtvlinder-nacht (1 juli 2005) telden we 54 ver-schillende nachtvlinders welke ook

Oase lente 2006 3

Eerste keer zeisen in de ruigte Kleine vuurvlinder op Rudbeckia hirta Aanleg stapelmuur

hun diverse overwinteringsstadiahebben. Overal waar je kijkt kan duseen vlinderpop hangen of in degrond zitten. Een overwinterenderups kan in de voet van een graspolzitten en met lekker weer even naarboven kruipen om een hapje te eten.De vlindersoorten die als vlinderoverwinteren, zoals het citroentje,gehakkelde aurelia en de dagpauw-oog, zitten weggedoken tussen dediverse houtstapels, in onze stapel-muurtjes of in de schors van eenvan de vele bomen van het bosrijke

gebied dat de tuin omringt. Onze“nieuweling van het jaar”, de Kleineparelmoervlinder, kan zelfs overwin-teren in drie verschillende stadia nl.als rups, pop of vlinder. Het onder-houd is dan ook niet zo eenvoudigen eenduidig. Met natuurlijk tuinie-ren, gefaseerd maaien en snoeien enop sommige plaatsen even helemaalgeen onderhoud, hopen we voldoen-de het insectenleven te behouden.

Mensen en natuur, onlosmakelijkmet elkaar verbondenEr wordt me wel eens gevraagd hoe

ik erop ben gekomen om een vlin-dertuin te beginnen. Voor mij is heteen logisch gevolg van diversemomenten en ervaringen in mijneigen leven. Van jongs af aan ben ikeen typisch mensen-mens én eennatuurliefhebber. In de schooltuinvan de basisschool van de kinderenheb ik het samen buiten werken alserg stimulerend en inspirerend erva-ren. Op een moestuincomplex heb ikeen 'vlindertuin' aangelegd, die vierjaar later moest wijken voor nieuw-bouw. Zo besloot ik in 2001 een

combinatie van beiden te gaanmaken.Sociale contacten en het werken inde buitenlucht zijn twee van debelangrijke basisdoelstellingen vanVlindertuin Waalre. Sociale contac-ten bieden mogelijkheden tot vriend-schappen en gezelligheid. Daarnaastis het lekker en stimulerend om bui-ten bezig te zijn en samen te werkenaan een tuin met een 'doel'. Metelkaar ontwikkelen we niet alleen detuin tot een veelzijdig vlinderparadijsvoor mens en dier, maar we ontwik-kelen ook onszelf. Ieder van ons kan

zijn/haar eigen persoonlijke kwalitei-ten voor de tuin aanwenden en zichdesgewenst verder ontwikkelen. Detuin biedt ook mogelijkheden om totpersoonlijke rust te komen.Hierdoor kunnen we ons weer opla-den voor onze overige dagelijksebezigheden. Doordat we een vrijwilli-gersorganisatie zijn, zijn we nietgebonden aan vastgestelde regels.We kunnen werken binnen de gren-zen van wat mogelijk is, ieder opzijn/haar eigen tempo en manier.Deze vrijheid is een groot goed. Omdit te behouden en te bewaken rem-men we elkaar wel eens af bij al teenthousiaste ideeën. Vlinders fascineren me bovenmatigdoor hun kwetsbare levenscyclus. Inelk levensstadium hebben vlindersvele 'vijanden', natuurlijke en onna-tuurlijke, waar ze niet altijd voorkunnen weglopen of vliegen.Vlinders zijn bijvoorbeeld in eenpop- of ei-stadium niet bepaaldmobiel te noemen. Het vlinderstadi-um is de laatste, ultieme en belang-rijkste fase. In dit stadium wordtgepaard en kan voor nakomelingenworden gezorgd, mits de juisteplanten en omstandigheden aanwe-zig zijn. Wij mensen kunnen de kwetsbare,maar dartele, kleurrijke vlinder pro-beren te helpen overleven door onsin te zetten voor de noodzakelijkecombinatie van planten en omstan-digheden. In Vlindertuin Waalrekunnen we mensen in de tuin debenodigde kennis bieden en latenzien en ervaren dat een natuurlijketuin geen onoverzichtelijke of rom-melige tuin hoeft te zijn. Dat vlin-dervriendelijk tuinieren de nodigeinsecten spaart waardoor een tuino.a. vogels, libellen, egels en amfi-bieën aantrekt. Dat het, mededaardoor, erg aangenaam is om bui-ten te zijn waardoor de natuur jerust en inzichten kan bieden.Natuur voor NatuurNatuur voor MensenMensen voor NatuurMensen voor MensenOnder dit motto werd VlindertuinWaalre op 14 juni 2003 officieel geo-pend.

4 Oase lente 2006

Kleine vuurvlinder (vr.) op Verbena bonariensis

De jeugdDe leeftijden van de verschillendemedewerkers lopen nogal uiteen. Zowas onze jongste medewerker 5 jaartoen hij begon, onze oudste mede-werker loopt nu tegen de 80 jaar.Een deel van de vlindertuinmedewer-kers zit nog 'in de kinderen'. Opopen dagen of werkdagen is dezejongere generatie regelmatig van departij. Ze helpen graag mee als scha-kel in de organisatie of als 'klus-hulp'. Soms zijn hele families actiefals naast de kinderen ook de part-ners meedoen. Afgelopen jaar hebben de plaatse-lijke IVN-schoolgidsen voor het eersthet thema vlinders in de Vlindertuinvormgegeven. Met ongeveer 100leerlingen van de plaatselijke basis-school uit groep 5, is de tuin als edu-catief decor gebruikt. Het enthousi-asme van de deelnemende kinderenen de begeleiders was groot. Webekijken dan ook of we de komendejaren deze ingeslagen weg verderzullen ontwikkelen.In het entree-gedeelte zijn we dezewinter begonnen aan een educatie-hoek gericht op kinderen. Vanaf eenverlaagd pad kunnen de kinderenhier de diverse vlinderelementen alswarmte, beschutting en overwinte-ren, waardplanten, nectarplanten insamenhang zien. We hopen deze

hoek het komende jaar te kunnengaan gebruiken.Bezoekers nemen vaak hun(klein)kinderen mee. Met mooi weeris het natuurlijk een geweldige erva-ring als de vlinders af en aan vlie-gen. Met minder mooi weer hebbenwe, naast kikkers en libellen,de rupsen om als potentiëlevlinder te laten zien. Zo isde rups van de koninginne-page volledig gebonden aande bij ons te vindenwaardplanten wortel, venkelen dille. Doordat dezeprachtige rupsen bij elke ver-velling van kleur veranderen(van zwart met een wittevlek tot groen-zwart metoranje stippen) zijn ze eenmooie 'vaste' bewoner.Succes verzekerd dus.

Natuur, voor ieder kind watwilsDe vlindertuin ligt in eenbosrijke omgeving met heuveltjes,een zandverstuiving en op geringeafstand enkele vennen. Met kinderenga ik graag nog even dit gevarieerdebosgebied in, na een educatieve lesin de tuin. Door de omgevallenbomen en spannende, heuveligepaadjes wordt de wandeling al heelsnel een buitenspeelfeest. Hier

komen hele andere eigenschappenen behoeften van de kinderen tothun recht dan in de vlindertuin. Kinderen die van structuur houdenvinden in georganiseerde natuur,zoals de vlindertuin, de overzichte-lijkheid en herkenning waar ze

behoefte aan hebben. Door hetopdoen van (natuur)kennis makendeze kinderen zich de natuur eigen,waardoor het voor hen hanteerbaarwordt. Ze voelen zich in de vrijenatuur echter vaak onveilig en ang-stig. Het kind, dat elk beestje kendein de vlindertuin, blijft bij de vrijeboswandeling dan ook vaak dicht bijde (veilige) volwassene. Met eenbeetje stimulering kunnen ze, ophun eigen tempo, op deze manier devrije natuur ontdekken.Daartegenover staan de kinderen,die bij het educatieve deel veelalonrustig en storend gedrag verto-nen. Zij kunnen zich in het bos vaakheerlijk uitleven. De ongeorgani-seerdheid van het bos daagt hen uittot klimmen, rennen en spelen.Hierdoor leren ze hun eigen licha-melijke grenzen en mogelijkhedengoed kennen, iets waar deze groeperg veel behoefte aan heeft. Bij eengroep kinderen zijn er ook altijd welenkele huttenbouwers en/of water-werkers te vinden. Dit zijn vaak

Oase lente 2006 5

Rups (Olifantsrups) van Groot avondroodop wilgenroosje

Waar zien we een kikker?

actieve kinderen die, met de moge-lijkheden die ze zien, proberen ietste construeren. Hier komt vaak over-leg en samenwerking bij kijken,waardoor sociaal gedrag en tech-nisch inzicht zich kunnen ontwikke-len. En kijk… daar, op een omgeval-len boom, zitten de dromertjes. Zijzitten graag rond te kijken of verdie-pen zich in kleinere details.Elke keer als je met een (groep)kind(eren) op pad gaat, blijkt datverschillende natuurtypen een ver-schillend appèl op de kinderen doen.Voor iedereen is er wel een natuurty-pe te vinden waar hij/zij tot zijn ofhaar recht kan komen. Zelf laat ikgraag kinderen met diverse natuurty-

pen kennismaken. Door te kiezenvoor diverse manieren van aanbie-den (educatief, speels, uitdagend,ondersteunend) probeer ik elk kindte stimuleren tot iets dat voorhem/haar onbekend of nieuw is. Ditkan variëren van boompje klimmenof van de zandverstuiving afrollen(en vies worden) tot het dichtbijbekijken van een enge hommel opeen bloem. Op deze manier geeft denatuur het kind de mogelijkheid omnieuwe, of minder bekende, aspec-ten van zichzelf te ontdekken en teontwikkelen. Het is altijd weer eenuitdaging om daar een handje bij tekunnen helpen.

EpiloogElk jaar zal weer een verrassing zijnwelke soorten planten en insectenwe allemaal terug zien. Wij kunnennatuurlijk van alles proberen, aanleg-gen en beheren, de natuur bepaaltuiteindelijk de resultaten. Door dit tebeseffen wordt je als mens metbeide benen op de grond gehouden.Je blijft nederig en je accepteert datde wereld, of een vlindertuin, nietmaakbaar is. We kunnen natuurlijkwel een handje helpen, maar we zul-len te allen tijde moeten accepterendat we maar een schakel zijn in hetgrote geheel dat Leven heet.

Foto's: Laura Minderhoud, Simon Minderhoud, Bernard Fransen

en Rineke Koenders

Vlindertuin WaalreAdres: Blokvenlaan, naast nr.30 het bos in. Plaats: Waalre (onderEindhoven)Openingstijden: ziewww.ivnaalstwaalre.dse.nl enop het entreebord.Open van 1 april tot 1 oktoberen volgens afspraakToegang: gratis

Laura Minderhoud is initiatoren coördinator van VlindertuinWaalre. Als pedagoog heeft zijhaar eigen pedagogische bege-leidings- en adviesbureau 'Kinden Natuur'. De natuur alsbelangrijk element voor eenevenwichtige ontwikkeling vanhet kind, staat hierbij centraal.Pedagogische, creatieve bege-leiding kan zowel op individu-eel als op groepsniveau plaatsvinden. Daarnaast is aanleg,onderhoud en (educatief)advies over natuurrijke speel-leerplaatsen bij scholen, zorgin-stellingen en BSO een moge-lijkheid.

Laura Minderhoud - van derHeijdenBeukenlaan 105581 HG Waalre06-51925314www.kind-en-natuur.nl oasemail@kind-en-natuur.nl

Meer informatie over de ont-werper op:www.ecopartners.nl/ecologica

6 Oase lente 2006

Handmatig aanplanten van de heideheuvel

Atalanta op rot fruit Aanleg siertuinvijver