Een terugblik op vijf decennia...evolutie liet optekenen vanaf het begin van de jaren '80, duurde...
28
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 1/28 Een terugblik op vijf decennia … Inleiding Het RSVZ bezit een uitgebreide verzameling statistische gegevens over de verzekeringsplichtige zelfstandigen en vennootschappen. Op basis van deze rijke informatiebron beantwoordt het Rijksinstituut onder meer vragen van andere openbare instellingen, verstrekt het gegevens voor wetenschappelijk onderzoek, voert het studies uit en doet het simulaties. Deze gegevens vormen ook de basis voor de kerncijfers die traditioneel worden opgenomen in de jaarverslagen van het RSVZ. De jaarverslagen omvatten immers steeds een hoofdstuk 'statistieken' waarin aan de hand van een reeks sleutelgegevens, de voornaamste evoluties in het stelsel worden geïllustreerd. De jaarverslagen tonen echter uitsluitend de ontwikkelingen over enkele jaren (meestal drie of vier). De vijftigste verjaardag van het sociaal statuut van de zelfstandigen leek een uitgelezen moment om wat verder in de tijd terug te blikken en te kijken door welke evoluties de verzekeringsplichtige zelfstandigen en vennootschappen de voorbije 5 decennia gekenmerkt werden.
Transcript of Een terugblik op vijf decennia...evolutie liet optekenen vanaf het begin van de jaren '80, duurde...
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 1/28
Een terugblik op vijf decennia …
Inleiding Het RSVZ bezit een uitgebreide verzameling statistische gegevens over de verzekeringsplichtige
zelfstandigen en vennootschappen. Op basis van deze rijke informatiebron beantwoordt het
Rijksinstituut onder meer vragen van andere openbare instellingen, verstrekt het gegevens voor
wetenschappelijk onderzoek, voert het studies uit en doet het simulaties.
Deze gegevens vormen ook de basis voor de kerncijfers die traditioneel worden opgenomen in de
jaarverslagen van het RSVZ. De jaarverslagen omvatten immers steeds een hoofdstuk 'statistieken'
waarin aan de hand van een reeks sleutelgegevens, de voornaamste evoluties in het stelsel worden
geïllustreerd.
De jaarverslagen tonen echter uitsluitend de ontwikkelingen over enkele jaren (meestal drie of vier).
De vijftigste verjaardag van het sociaal statuut van de zelfstandigen leek een uitgelezen moment om
wat verder in de tijd terug te blikken en te kijken door welke evoluties de verzekeringsplichtige
zelfstandigen en vennootschappen de voorbije 5 decennia gekenmerkt werden.
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 2/28
1 Verzekeringsplichtigen
In de begindagen telde het sociaal statuut circa 700.000 aangeslotenen. Behoudens een neerwaartse
evolutie tijdens de jaren '70 en een stagnatie rond de eeuwwisseling, breidde de populatie
zelfstandigen zich de voorbije vijf decennia onophoudelijk1 uit (zie grafieken 1 & B1). Vandaag zijn
ongeveer 1,1 miljoen zelfstandigen sociaal beschermd via het sociaal statuut.
Tabel 1. Aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen, België, 1972 – 2017
Jaar Aantal Jaar Aantal
1972 697.838 2000 794.923
1975 668.063 2005 867.268
1980 644.074 2010 952.585
1985 658.561 2015 1.035.469
1990 703.997 2017 1.087.763
1995 771.385
Bron: RSVZ
Grafiek 1. Groei van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen, België, 1972 – 2017, 1972 = 100
Bron: RSVZ
Veruit het grootste deel van de zelfstandigen (ca. 60%) woont in Vlaanderen2 (grafiek B2). Het telde
in 2017 667.232 zelfstandigen, tegenover 300.745 in Wallonië en 107.384 in Brussel. In alle
gewesten ligt het aantal verzekeringsplichtigen vandaag aanzienlijk hoger dan begin jaren '70 (tabel
B1 & grafiek B3). Over de ganse periode beschouwd, is de toename van het aantal zelfstandigen het
meest uitgesproken geweest in Vlaanderen (+63%), gevolgd door Brussel (+47%) en Wallonië (+43%)
(grafiek 2).
1 Het aantal verzekeringsplichtigen daalde tot 1977 om nadien terug toe te nemen. Het duurde echter tot eind
jaren '80 tot het aantal zelfstandigen opnieuw het peil bereikte van begin jaren '70. 2 Tegenover 27% in het Waals gewest en ca. 10% in het Brussels Hoofdstedelijk gewest.
96 92 94 101
111 114
124
137
148 156
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 3/28
Grafiek 2. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen per gewest*, 1972– 2017, 1972 = 100
Bron: RSVZ
Er kan worden opgemerkt dat de stijging van het aantal zelfstandigen zich in Brussel beduidend later
heeft ingezet dan in de andere twee gewesten. Waar zich in Vlaanderen en Wallonië een opwaartse
evolutie liet optekenen vanaf het begin van de jaren '80, duurde het in Brussel tot de tweede helft
van de jaren '90 vooraleer zich een onophoudelijke stijging van het aantal zelfstandigen inzette. De
toename is er laatste 15 jaar bovendien meer uitgesproken van in de andere twee gewesten.
1.1 Sterke toename van zelfstandige activiteit in bijberoep en na de pensioenleeftijd
De gegevens van het RSVZ laten toe de zelfstandigen te onderscheiden al naargelang zij hun
activiteit in hoofdberoep, bijberoep of na de wettelijke pensioenleeftijd uitoefenen. De toename van
het aantal verzekeringsplichtigen is het resultaat van een stijging van de aangeslotenen in elk van
deze drie categorieën (grafiek B4). De opwaartse evolutie was echter het meest uitgesproken in de
groep zelfstandigen in bijberoep, waar het aantal aangeslotenen in de periode 1995-2017 meer dan
verdubbelde (tabel B2 & grafiek 3). De stijging was meest beperkt bij de zelfstandigen in
hoofdberoep.
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
BRUSSELS GEWEST 100 93 85 85 89 86 92 100 119 140 147
VLAAMS GEWEST 100 96 93 95 102 113 119 132 144 155 163
WAALS GEWEST 100 96 94 97 105 109 111 118 127 137 143
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 4/28
Grafiek 3. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar aard van de activiteit, België, 1995 – 2017, 1995 = 100
Bron: RSVZ
Als gevolg van deze evoluties nam het aandeel hoofdberoepers in de totale populatie
verzekeringsplichtigen de voorbije 25 jaar af van 76% naar 67%. Omgekeerd steeg het aandeel
zelfstandigen in bijberoep in die periode van 18% naar 23% (cf. grafiek 4).
Grafiek 4. Evolutie van het aandeel van de verschillende categorieën in de totale populatie verzekeringsplichtige
zelfstandigen, België, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
1.2 Afname van het aantal helpers De voorbije decennia valt er een neerwaartse evolutie op te tekenen van het aantal aangeslotenen
dat zijn activiteit uitoefent als helper, al dan niet in de hoedanigheid van meewerkende
echtgeno(o)t(e) (cf. tabel B13 & grafiek 5).
96 92 107
143
161
122
143
179
200
218
100
109 114
120 123
0
50
100
150
200
250
1995 2000 2005 2010 2015 2017
Actief na pensioen Bijberoep Hoofdberoep
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1995 2000 2005 2010 2015 2017
Actief na pensioen Bijberoep Hoofdberoep
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 5/28
Grafiek 5. Evolutie van het aantal zelfstandigen naar hoedanigheid, België, 1990 – 2017
Bron: RSVZ
Een meer gedetailleerde blik op de evolutie van de het aantal helpers, laat zien dat de neerwaartse trend nog meer uitgesproken is, als men abstractie maakt van de groep meewerkende echtgenoten in deze populatie. Sinds 1990 had deze groep zich vrijwillig kunnen aansluiten voor de tak "Arbeidsongeschiktheid - Invaliditeit - Moederschap".
In januari 2003 werd een specifiek statuut ingevoerd voor meewerkende echtgenoten. Met de
invoering van het specifiek sociaal statuut werd de onderwerping van de meewerkende echtgenoten
in het zelfstandigenstelsel echter verplicht3. De wetgever beoogde hiermee een goede sociale
bescherming van alle meewerkende echtgenoten. De invoering van het specifiek statuut vertaalde
zich in een sterke stijging van het aantal meewerkende echtgenoten (grafiek 6) en van het aandeel
van deze groep in de totale populatie zelfstandigen in hoofdberoep (grafiek 7).
Sinds de invoering van het specifiek statuut is het aantal meewerkende echtgenoten – net zoals dat
van de andere helpers - echter stelselmatig afgenomen. In de periode 2003 - 2014 is hun aantal
quasi gehalveerd. De meewerkende echtgenoten en de andere helpers vormen dan ook een steeds
kleiner wordende groep in de populatie zelfstandigen in hoofdberoep.
3 De invoering van het statuut heeft in 2 stappen plaatsgevonden:
- Vanaf 1 januari 2003 werden alle meewerkende echtgenoten verplicht aan te sluiten in het kader van het ministatuut ("Arbeidsongeschiktheid - Invaliditeit - Moederschap"). Zij konden vrijwillig toetreden tot het maxistatuut (verzekert in de takken "pensioen"; "gezinsbijslag"; "geneeskundige verzorging" en "Arbeidsongeschiktheid - Invaliditeit - Moederschap").
- Sinds 1 juli 2005 zijn de na 1955 geboren meewerkende echtgenoten verplicht tot het maxistatuut toe te treden. De vóór 1956 geboren meewerkende echtgenoten zijn enkel verplicht tot het ministatuut toetreden (voor hen blijft het maxistatuut facultatief).
-
200,000
400,000
600,000
800,000
1,000,000
1,200,000
1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Zelfstandigen Helpers
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 6/28
Grafiek 6. Evolutie van het aantal helpers en meewerkende echtgenoten, België, 1990-2017
Bron: RSVZ
Grafiek 7. Evolutie van het aandeel meewerkende echtgenoten en andere helpers in de populatie zelfstandigen in
hoofdberoep, België, 1990 – 2017
Bron: RSVZ
1.3 Zelfstandig ondernemen: ondanks vervrouwelijking nog steeds voornamelijk een mannenzaak
De populatie aangesloten zelfstandigen is vandaag een stuk vrouwelijker dan 5 decennia geleden.
Waar het aandeel vrouwelijke aangeslotenen in 1972 25% bedroeg, maken vrouwen vandaag 35%
uit van de verzekeringsplichtige zelfstandigen4. De vervrouwelijking heeft zich ingezet vanaf het
midden van de jaren '80 maar manifesteert zich het meest uitgesproken sinds het nieuwe
4 Wat overeenkomt met een absolute stijging van 177.474 naar 379.560 eenheden (tabel B2)
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
70,000
80,000
1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
helpers meewerkende echtgenoten
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
helpers meewerkende echtgenoten zelfstandigen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 7/28
millennium. Een belangrijk element hierin was de invoering van het specifieke statuut voor de
meewerkende echtgeno(o)t(en) in 2003 (grafieken 7 en B5). Ook daarna is het aantal vrouwelijke
zelfstandigen sneller blijven stijgen dan het aantal mannelijke verzekeringsplichtigen, een evolutie
die zich tot op vandaag verderzet.
Grafiek 8. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar geslacht, België, 1972 – 2017, 1972 = 100
Bron: RSVZ
De vervrouwelijking manifesteerde zich het meest uitgesproken bij de verzekeringsplichtigen in
bijberoep (grafiek 8). Omdat hun aantal veel sterker steeg dan dat van de mannelijke bijberoepers
(tabel B3), groeide in het aandeel vrouwelijke zelfstandigen in deze categorie de periode 1995 –
2017 van 20% naar 41% (grafiek 11).
De vervrouwelijking is veel beperkter bij de zelfstandigen in hoofdberoep (tabel B4 & grafiek 9), en is
in deze groep in belangrijke mate toe te schrijven aan de verhoogde instroom van vrouwelijke
zelfstandigen bij de invoering van het statuut voor meewerkende echtgenoten in 2003.
Er dient ook opgemerkt dat er in de categorie zelfstandigen die nog actief zijn na de pensioenleeftijd
geen sprake is van vervrouwelijking, maar de omgekeerde tendens geldt (tabel B5 & grafiek 10).
96 93 94 99 107 109 111
121 130 136 96 90 95
105 121
129
163
181
201 214
0
50
100
150
200
250
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen vrouwen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 8/28
Grafiek 9. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen in bijberoep naar geslacht, België, 1995 – 2017, 1972 = 100
Bron: RSVZ
Grafiek 10. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen in hoofdberoep naar geslacht, België, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
116 129 147 152 161
148
201
304
388
442
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen vrouwen
98 98 105
111 114
105
134 137 143 147
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen vrouwen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 9/28
Grafiek 11. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen actief na pensioen naar geslacht, België, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
Ondanks de vervrouwelijking van de zelfstandige activiteit tijdens de voorbije decennia, blijft het
zelfstandig ondernemen tot op vandaag in zekere mate nog een eerder mannelijke aangelegenheid
(cf. grafiek 11). Mannelijke zelfstandigen maken vandaag ca. 66% uit van de totale populatie
verzekeringsplichtigen (in 1999 bedroeg hun aandeel nog 71%)5.
Grafiek 12. Evolutie van het aandeel mannelijke en vrouwelijke verzekeringsplichtigen, België, 1972 – 2017
Bron: RSVZ
5 In 2014 bedroeg de verhouding mannen – vrouwen in de Belgische beroepsbevolking (werkenden plus werklozen in de
populatie 15-64 jarigen) 54% tegenover 46% (bron: FOD Economie, Directie Algemene Statistiek).
104 102
121
161
182
80 71
80
106
120
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen vrouwen
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen vrouwen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 10/28
1.4 De toename van het aantal verzekeringsplichtigen: een sectorspecifiek gegeven
De geaggregeerde cijfers over de evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen
verhullen enigszins dat de toename van het aantal verzekeringsplichtigen een eerder sectorspecifiek
gegeven is (grafiek & tabel B6). In sommige sectoren was er de voorbije 5 decennia immers geen of
nauwelijks sprake van een toename van het aantal verzekeringsplichtigen. De stijging van het aantal
verzekeringsplichtigen situeert zich dan ook hoofdzakelijk in de nijverheidssector, in de handel en bij
de vrije beroepen (grafiek 13).
Grafiek 13. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar sector, België, 1972 – 2017, 1972 = 100
Bron: RSVZ
Bovenstaande evoluties maken dan ook dat de relatieve omvang van bepaalde sectoren de voorbije
decennia is toegenomen in het nadeel van andere sectoren (grafiek 13). Zo is met name de relatieve
omvang van de sector van de vrije beroepen sterk toegenomen (van 19% naar 28%) terwijl de
handel in relatieve omvang is afgenomen (41% naar 33%).
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
DIENSTEN 100 97 109 120 150 174 190 209 213 234 224
DIVERSEN 100 81 36 35 31 9 4 5 14 28 19
HANDEL 100 101 103 109 116 137 143 150 150 146 145
LANDBOUW 100 90 87 79 74 68 63 66 61 64 70
NIJVERHEID 100 94 96 91 93 97 93 100 117 127 140
VISSERIJ 100 181 173 191 169 151 158 214 105 92 90
VRIJE BEROEPEN 100 115 151 188 248 309 361 431 564 690 770
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 11/28
Grafiek 14. Evolutie van het aandeel verzekeringsplichtigen naar sector, België, 1972-2017
Bron: RSVZ
1.5 Starters De evolutie van het aantal starters liet zich de voorbije decennia kenmerken door afwisselde
periodes van op- en neerwaartse trends (grafiek 14). Niettemin ligt het aantal zelfstandige starters
vandaag beduidend hoger dan 15 jaar gelegen. Waar men in 1995 iets meer dan 56.464.000 starters
telde, bedroeg dit aantal in 2017 bijna 114.601 (tabel en grafiek B7). Het aandeel starters in de
populatie verzekeringsplichtige zelfstandigen nam hierdoor in de beschouwde periode toe van 7,3%
in 1995 naar 10,5% in 2017.
Grafiek 15. Evolutie van het aantal starters, België, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
De stijging van het aantal startende zelfstandigen in de periode 1995 – 2017 was het grootst in het
Brussels Hoofdstedelijk gewest (grafiek 15). Het aantal starters bedraagt daar vandaag meer dan het
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
DIENSTEN DIVERSEN HANDEL LANDBOUW NIJVERHEID VISSERIJ VRIJE BEROEPEN
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 12/28
viervoudige van het aantal in 1995 (tabel & grafiek B8). In Vlaanderen was groei van de populatie
starters het minst omvangrijk (64%). In het Waals gewest bedroeg de toename in de beschouwde
periode 134%.
Grafiek 16. Evolutie van het aantal starters naar gewest, 1995 – 2017, 1995 = 100
* Plaats van domicilie van de zelfstandige Bron: RSVZ
De sterke toename van het aantal starters in Brussel maakt dat het aandeel van deze groep in de
totale populatie startende zelfstandigen (die een hoofdverblijfplaats in België hebben) tijdens de
voorbije drie decennia is toegenomen. Waar zij vandaag ca. 16% uitmaken van de starters, bedroeg
dit aandeel in 2000 nog 7,6 %. Aan de andere kant nam het aandeel Vlaamse starters af van 68%
naar 43,6% (grafiek 16).
Grafiek 17. Evolutie van de verschillende gewesten in het aantal startende zelfstandigen, 2000 – 2017
Bron: RSVZ
In 1995 startten nieuwe verzekeringsplichtigen hun activiteit in bijna de helft van de gevallen in de
sector van de handel (tabel B9). Terwijl het aantal starters in deze sector sindsdien beperkt steeg, is
132
198
284
390 418
88 104
128 148
164 110
131
172
212 234
-
50
100
150
200
250
300
350
400
450
1995 2000 2005 2010 2015 2017
BRUSSELS GEWEST VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1995 2017
BRUSSELS GEWEST VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 13/28
het aantal beginnende de zelfstandigen in de nijverheid en met een vrij beroep in de beschouwde
periode aanzienlijk toegenomen (grafiek 17). Vandaag zijn deze sectoren dan ook het sterkst
vertegenwoordigd in de populatie starters, samen met de handel (grafiek 18).
Grafiek 18. Evolutie van het aantal starters naar sector, 1995 – 2017, 1995 = 100
Grafiek 19. Evolutie van de sectoren, 1995 en 2017
Bron: RSVZ
Het overgrote deel van de starters heeft de Belgische nationaliteit. In 1995 maakten zij 89% uit van
alle starters.
-
50
100
150
200
250
300
350
1995 2000 2005 2010 2015 2017
DIENSTEN HANDEL LANDBOUW NIJVERHEID VISSERIJ VRIJE BEROEPEN
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1995 2016
DIENSTEN DIVERSEN HANDEL LANDBOUW NIJVERHEID VISSERIJ VRIJE BEROEPEN
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 14/28
Grafiek 20. Aandeel starters naar nationaliteit in verhouding tot de totale populatie verzekeringsplichtigen, België, 2000 – 2017
Bron: RSVZ
Grafiek 21. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar nationaliteit, België, 1995-2017
Bron: RSVZ
In de loop van de beschouwde periode is het aantal zelfstandigen met een andere dan de Belgische
nationaliteit veel sneller gestegen dan het aantal Belgische starters. Deze groep is in loop van de
jaren dan ook een steeds groter aandeel gaan uitmaken van de groep startende ondernemers. In
2017 is het aantal Belgen in de populatie starters terug gelopen tot 73%. In het bijzonder het
aandeel niet-Belgen met een nationaliteit van een van de EU-landen is in de beschouwde periode
significant toegenomen (van 8% in 1995 naar 22% in 2017).
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1995 2000 2005 2010 2017
België EU niet-EU niet gekend
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
70,000
80,000
90,000
100,000
België EU niet-EU niet gekend
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 15/28
Grafiek 22. Evolutie van het aantal starters naar nationaliteit, 1995 – 2017, 1995 = 100
Bron: RSVZ
* Uitbreiding van de EU met Polen, Hongarije, Estland, Letland, Litouwen, Tsjechië, Slovenië en Slowakije
** Uitbreiding van de EU met Bulgarije en Roemenië
2 Vennootschappen De voorbije 25 jaar heeft zich een constante en sterke stijging van het aantal verzekeringsplichtige
vennootschappen voorgedaan. Het aantal nam toe van 247.637 in 1992 naar 533.903 in 2017
(grafiek 22).
Grafiek 23. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige vennootschappen, België, 1992 – 2017
Bron: RSVZ
De toename was het sterkst in Vlaanderen waar het aantal vennootschappen vandaag bijna
anderhalve keer hoger ligt (grafiek 23) dan 25 jaar geleden (330.927 eenheden tegenover 136.940
96 111 134
155 171 93
178
319
452
616
126 192
260
370
433
-
100
200
300
400
500
600
700
1995 2000 2005 2010 2015
België EU niet-EU
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 16/28
eenheden – tabel B10). De stijging was beperkter in het Waals gewest ( meer dan een verdubbeling)
en een heel stuk lager in het Brussels-Hoofdstedelijk gewest (+70%).
Iets meer dan 60% van de verzekeringsplichtige vennootschappen bevindt zich in Vlaanderen
tegenover 23% en 15% in respectievelijk het Waals en het Brussels-hoofdstedelijk gewest (grafiek
24).
Grafiek 24. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige vennootschappen naar gewest, 1992 – 2017, 1992 = 100
Bron: RSVZ
Grafiek 25. Evolutie van het aandeel verzekeringsplichtige vennootschappen naar gewest, 1992 – 2017
Bron: RSVZ
104
134
156
201
226 242
92 118
139
173
193 205
89
111 122
144 160
170
0
50
100
150
200
250
300
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST BRUSSELS GEWEST
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST BRUSSELS GEWEST
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 17/28
3 Gepensioneerden In 2017 waren er meer dan een half miljoen gepensioneerde zelfstandigen ten laste van het
pensioenstelsel voor zelfstandigen (tabel 2). Sinds 2007 neemt het aantal stelselmatig toe (cf.
grafieken B11 & B12).
Tabel 2. Evolutie van het aantal gepensioneerde zelfstandigen, 1992 - 2017
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
471.822 494.499 506.966 491.536 489.909 526.396 541.634
Bron: RSVZ
De stijging van het aantal gepensioneerde zelfstandigen is toe te schrijven aan een aantal evoluties.
Ten eerste veroudert de populatie zelfstandigen en neemt de instroom gepensioneerden toe. De
voorbije 25 jaar steeg het aantal oudere verzekeringsplichtigen sneller dan het aantal zelfstandigen
in de andere leeftijdsgroepen (tabel B. 12 & grafiek 25).
Ten tweede veroudert ook de populatie gepensioneerden en vertraagt bijgevolg de uitstroom.
Grafiek 26. Evolutie van het aantal zelfstandigen naar leeftijd, 1995 – 2017, 1995 = 100
Bron: RSVZ
0
50
100
150
200
1995 2000 2005 2010 2015 2017
-30 jaar 30 - 39 jaar 40 - 49 jaar 50 - 54 jaar 55 - 59 jaar
60 - 64 jaar 65 - 69 jaar 70 - 74 jaar 75 - 79 jaar + 80 jaar
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 18/28
Grafiek 27. Evolutie van de verschillende leeftijdsgroepen in de populatie gepensioneerden, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
Tot slot, ontvangen meer zelfstandigen een individueel pensioen (tabel 3). De afgelopen 25 jaar is
het aantal zelfstandige gepensioneerden dat een gezins- of een overlevingspensioen ontvangt
stelselmatig afgenomen. Het aantal gepensioneerden dat een uitkering als alleenstaande ontving,
nam in diezelfde periode dan weer toe (grafieken 27 & 28).
Tabel 3. Evolutie van het aantal gepensioneerde zelfstandigen naar aard van het pensioen, 1992 - 20176
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Gehuwd, rustpensioen "gezin" 105.794 113.287 119.192 114.947 108.638 103.012 98.792
Gehuwd, rustpensioen "alleenstaande" 97.031 107.689 114.051 111.509 119.013 143.907 156.980
Niet-gehuwd, rustpensioen "alleenstaande"
82.144 84.670 87.591 88.935 97.026 121.350 132.465
Rust- en overlevingspensioen 116.451 122.020 121.470 105.219 100.920 103.531 102.979
Overlevingspensioen 70.371 66.815 64.637 70.905 64.312 54.596 50.418
Bron: RSVZ
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1995 2000 2005 2010 2015 2017
-30 jaar 30 - 39 jaar 40 - 49 jaar 50 - 54 jaar 55 - 59 jaar 60 - 64 jaar 65 - 69 jaar +70 jaar
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 19/28
Grafiek 28. Spreiding van het aantal gepensioneerden naar de aard van het pensioen, België, 1999-2014
Bron: RSVZ
Grafiek 29. Spreiding van het aantal gepensioneerden naar de aard van het pensioen, België, 1992-2017
Bron: RSVZ
-
20
40
60
80
100
120
140
160
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Gehuwd, rustpensioen "gezin" Gehuwd, rustpensioen "alleenstaande"
Niet-gehuwd, rustpensioen "alleenstaande" Rust- en overlevingspensioen
Overlevingspensioen
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017Gehuwd, rustpensioen "gezin" Gehuwd, rustpensioen "alleenstaande"
Niet-gehuwd, rustpensioen "alleenstaande" Rust- en overlevingspensioen
Overlevingspensioen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 20/28
Bijlage
Grafiek B30. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen, België, 1972 – 2017
Bron: RSVZ
Noot: De plotse stijging van het aantal verzekeringsplichtigen tussen 2002 en 2003 is toe te schrijven aan de invoering van een apart sociaal statuut voor meewerkende echtgenoten (cf. grafiek 4).
Grafiek B31. Aandeel van de verschillende gewesten in de totale populatie verzekeringsplichtigen, 1972 – 2017
Bron: RSVZ
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 21/28
Tabel B4. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen per gewest*, 1972– 2017
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Brussels Gewest
72.832 67.473 61.719 62.223 65.132 62.969 66.724 72.886 86.630 102.295 107.384
Vlaams Gewest
410.361 393.101 380.886 389.222 417.444 465.648 489.322 539.773 590.763 635.507 667.232
Waals Gewest
209.931 201.825 196.725 202.753 219.516 228.178 233.504 248.141 265.782 287.464 300.745
Bron: RSVZ
Grafiek B32. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen naar gewest*, 1972– 2017
* plaats van domicilie Bron: RSVZ
Grafiek B33. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige zelfstandigen naar hoedanigheid, België, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
700,000
800,000
1995 2000 2005 2010 2015 2017
Actief na pensioen Bijberoep Hoofdberoep
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 22/28
Tabel B5. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar geslacht, België, 1972 – 2017
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen
520.364 497.684 484.333 490.137 517.043 556.616 565.211 577.459 631.021 677.966 708.203
vrouwen
177.474 170.379 159.741 168.424 186.954 214.769 229.712 289.809 321.564 357.503 379.560
Bron: RSVZ
Grafiek B34. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar geslacht, België, 1972 – 2017
Bron: RSVZ
Tabel B6. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen in bijberoep naar geslacht, België, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen 95.149 110.391 122.378 140.059 144.856 153.631
vrouwen 23.864 35.203 47.979 72.606 92.657 105.542
Bron: RSVZ
Tabel B7. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen in hoofdberoep naar geslacht, België, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen 416.771 409.319 410.405 438.173 462.621 475.075
vrouwen 168.732 177.075 226.215 231.553 241.752 247.866
Bron: RSVZ
Tabel B8. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen actief na pensioen naar geslacht, België, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
mannen 43.776 45.475 44.676 52.789 70.489 79.497
vrouwen 21.867 17.430 15.615 17.405 23.094 26.152
Bron: RSVZ
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
700,000
800,000
mannen vrouwen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 23/28
Grafiek B35. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar sector, België, 1972-2017
Bron: RSVZ
Tabel B9. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtigen naar sector, België, 1972 – 2017
1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Diensten
36.306 35.228 39.606 43.460 54.351 63.170 69.073 75.748 77.393 85.113 81.256
Diversen
61.751 50.100 21.963 21.451 19.197 5.347 2.601 3.097 8.607 17.584 11.575
Handel
227.289 230.322 234.854 248.683 264.153 311.952 324.136 341.602 340.650 331.231 330.042
Landbouw
131.516 118.252 114.261 104.289 97.908 89.469 82.391 87.237 79.902 84.215 91.749
Nijverheid
174.097 163.744 167.501 159.179 161.132 168.513 161.084 173.807 204.173 221.564 243.308
Visserij
632 1.145 1.094 1.206 1.070 955 996 1.355 665 583 569
Vrije beroepen
42.778 49.026 64.795 80.293 106.186 131.979 154.642 184.422 241.195 295.179 329.264 Bron: RSVZ
Tabel B10. Evolutie van het aantal starters, België, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
56.464 54.107 66.409 85.032 103.200 114.601
Bron: RSVZ
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
350,000
400,0001
97
2
19
74
19
76
19
78
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
00
20
02
20
04
20
06
20
08
20
10
20
12
20
14
20
16
DIENSTEN DIVERSEN HANDEL LANDBOUW NIJVERHEID VISSERIJ VRIJE BEROEPEN
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 24/28
Grafiek B36. Evolutie van het aantal starters, België, 1995 – 2017, 1995 = 100
Bron: RSVZ
Tabel B11. Evolutie van het aantal starters naar gewest, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
Brussels gewest 4327 5727 8549 12299 16860 18091
Vlaams gewest 38466 33756 40143 49076 56977 63028
Waals gewest 12826 14057 16775 22043 27170 30060
Bron: RSVZ
Grafiek 37. Evolutie van het aantal startende zelfstandigen naar gewest*, 1995 – 2017
Bron: RSVZ
100 96
118
151
183
203
0
50
100
150
200
250
1995 2000 2005 2010 2015 2017
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
1995 2017
BRUSSELS GEWEST VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 25/28
Tabel B12. Evolutie van het aantal starters naar sector, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
Diensten 5.139 4.585 5.944 6.505 6.563 6.980
Diversen 264 65 548 3.385 5.394 1.457
Handel 26.936 25.607 27.129 28.332 29.626 31.343
Landbouw 3.292 2.796 3.375 3.222 6.951 8.370
Nijverheid 10.757 8.420 13.463 20.866 25.595 29.316
Visserij 64 44 16 41 19 41
Vrije beroepen 10.012 12.590 15.934 22.681 29.052 31.688
Bron: RSVZ
Tabel B13. Evolutie van het aantal starters naar nationaliteit, 1995 – 2017
1995 2000 2005 2010 2015 2017
België 50.555 48.358 56.082 67.616 78.380 86.384
EU 4.390 4.075 7.811 14.018 19.830 27.032
niet-EU 1.290 1.624 2.483 3.350 4.779 5.592
Bron: RSVZ
Grafiek B38. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige vennootschappen, België, 1992 – 2017, 1992 = 100
Bron: RSVZ
Tabel B14. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige vennootschappen naar gewest, 1992 – 2017
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Vlaams gewest 136.940 142.175 184.013 214.011 274.649 309.958 330.927
Waals gewest 59.409 54.610 70.261 82.847 102.832 114.750 122.071
Brussels gewest 46.853 41.767 51.838 57.180 67.508 74.848 79.557
Bron: RSVZ
100 98
124
143
180
202 216
0
50
100
150
200
250
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 26/28
Grafiek B39. Evolutie van het aantal verzekeringsplichtige vennootschappen naar gewest, 1992 – 2017
Bron: RSVZ
Grafiek B40. Evolutie van het aantal gepensioneerde zelfstandigen, 1992 - 20177
Bron: RSVZ
7 Aantallen geldig per 1 januari van het betreffende jaar
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
VLAAMS GEWEST WAALS GEWEST BRUSSELS GEWEST
0
100,000
200,000
300,000
400,000
500,000
600,000
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 27/28
Grafiek B41. Evolutie van het aantal gepensioneerde zelfstandigen, 1992 - 2017
Bron: RSVZ
Grafiek 42. Spreiding van het aantal gepensioneerden naar de aard van het pensioen, België, 1999-2014
Bron: RSVZ
Tabel B15. Evolutie van het aantal zelfstandigen naar hoedanigheid, België, 1990 - 2017
1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
helpers 74.117
46.306
40.831
39.646
36.601
38.191
35.097
Meewerkende echt
2.357
4.203
5.193
53.086
38.120
29.156
29.591
zelfstandigen 627.523
720.876
748.899
774.536
877.864
968.122
1.022.895
Bron: RSVZ
100
105
107
104 104
112
115
90
95
100
105
110
115
120
1992 1995 2000 2005 2010 2015 2017
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
160,000
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
Gehuwd, rustpensioen "gezin" Gehuwd, rustpensioen "alleenstaande"Niet-gehuwd, rustpensioen "alleenstaande" Rust- en overlevingspensioenOverlevingspensioen
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen •Willebroekkaai 35 • 1000 Brussel • www.rsvz.be Pagina 28/28
Grafiek B43. Evolutie van het aandeel meewerkende echtgenoten en andere helpers in de populatie zelfstandigen in hoofdberoep, België, 1990 – 2017
Bron: RSVZ
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
helpers meewerkende echtgenoten zelfstandigen
