3 Marchetti A, Pellegrini S, Bevilacqua G, Fornaciari G. K-RAS mu-tation in the tumour of Ferrante I of Aragon, King of Naples [let-ter]. Lancet 1996;347:1272.

4 Newman JH, editor. The idea of a university, defined and illustrat-ed. Londen: Longmans, 1925:456-79, 505-19.

5 Nadelson Th, Eisenberg L. The successful professional woman: onbeing married to one. Am J Psychiatry 1977;134:1071-6.

Aanvaard op 9 januari 1998

724 Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13)

Bedrukt papier streelt tal van andere zintuigen dan hetoog alleen, en is ook uit de digitale toekomst niet goedweg te denken. Dat geldt eveneens voor wetenschappe-lijke tijdschriften. Eén van ons (J.v.G.) heeft een per-soonlijk abonnement op 3 algemene en 9 specialistischetijdschriften, de ander (A.J.P.M.O.) heeft zelfs zijn werktemidden van tijdschriften.

Van een tijdschriftnummer wordt doorgaans het eerstde inhoudsopgave gelezen, maar het doorbladeren le-vert tal van onverwachte genoegens: een samenvattingdie pakkender is dan de titel laat vermoeden en zo tochtot doorlezen noodt, verhelderende afbeeldingen, boek-besprekingen en ingezonden brieven. Wie zijn tijd-schriftenbezit ook nog laat inbinden, kent vaak ruimte-nood (uitvliegen van kinderen biedt soelaas), maar hetgrote voordeel is een te allen tijde toegankelijke huisbi-bliotheek. Boeken kunnen niet alleen uit de kast wordengehaald, maar ook over de vloer worden uitgespreid entijdens een rondwandeling geraadpleegd.

Hoe vind ik iets terug? Maar of men nu boekenham-steraar is of een efficiënte bezoeker van de instituutsbi-bliotheek, het eeuwig terugkerende probleem is: hoevind ik iets terug (figuur 1)? Een persoonlijk literatuur-archief is geen dwingende noodzaak voor elke arts diewetenschappelijk werk doet of die op de hoogte wil blij-ven van de ontwikkelingen in het vakgebied. Of menvoor een dergelijk systeem kiest, hangt af van het soortwerk dat men doet en van persoonlijke hang naar orde-ning en toegankelijkheid. Als men voor een persoonlijkarchief kiest, dan is het ideale opbergsysteem geëvolu-eerd van de aloude kaartenbak, die overigens op meerdan één manier kon worden samengesteld,1 via elektro-nische kaartenbakken,2 naar een met tekstverwerkinggeïntegreerd computerprogramma voor literatuurop-slag. Dit vervangt de eigen handbibliotheek niet, maarvormt er een aanvulling op.

reference managerHet programma Reference manager (Research Infor-mation Systems, Carlsbad, Calif., USA), waarover wijhier berichten, is thans het meest gebruikte systeem inde biomedische wetenschappelijke wereld. De voorde-len van het gebruik van dit programma zijn samengevatin de tabel. De hierna volgende uitleg is bedoeld als eenglobale kennismaking, niet als handleiding; computer-jargon vermijden wij zo veel mogelijk. De toekomstigegebruiker moet tevoren wel enigszins vertrouwd zijnmet het besturingsprogramma Windows 95. Ook is hetraadzaam om alvorens ermee te gaan werken een paaruur uit te trekken voor het doorlezen van de belangrijk-ste aanwijzingen uit de handleiding.

de eerste aanblikBij het openen van het programma in de computer zietmen, gesteld dat al gegevens zijn ingevoerd, iets dat goedis te vergelijken met een kaartenbak (figuur 2). De ge-bruiker kan de rubrieken op de ‘kaart’ naar eigen inzichtveranderen of herschikken, en hetzelfde geldt voor dekolommen van de ‘kaartenbak’. De volgorde van de‘kaarten in de bak’ is hier alfabetisch op auteursnaam

Zie ook het artikel op bl. 722.

samenvattingHet computerprogramma Reference manager is bestemd voorhet persoonlijk bewaren van bibliografische gegevens binneneen beperkt vakgebied, van onder meer tijdschriftartikelen(met samenvattingen). Het is echter meer dan een elektroni-sche kaartenbak. Een verwijzing kan worden opgespoord viaauteursnaam, trefwoord, woord in de titel, jaartal, of naam vanhet tijdschrift. Bij het schrijven van een artikel met behulp vaneen tekstverwerker kunnen literatuurverwijzingen eenvoudigworden aangegeven met één of meer van dergelijke gegevens.In een latere fase zet Reference manager deze voorlopige ge-gevens automatisch om in een literatuurlijst en verwijzingendaarnaar in de tekst, conform de stijl van het tijdschrift vankeuze. Het persoonlijke gegevensbestand behoeft niet hand-matig te worden ingevoerd, maar kan vanuit Medline-bestan-den worden opgebouwd. Aanvulling met actuele gegevens ismogelijk door gebruik te maken van literatuurdiensten alsCurrent contents of Reference update.

Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Joh. Vermeerstraat 2, 1071DR Amsterdam.Prof.dr.J.van Gijn, neuroloog, voorzitter van de hoofdredactie (tevens:Universiteit Utrecht, vakgroep Neurologie, Utrecht); dr.A.J.P.M.Overbeke, uitvoerend hoofdredacteur.Correspondentieadres: prof.dr.J.van Gijn.

Reference manager: persoonlijk literatuurbestand op de computer voorraadpleging en tekstverwerking

j.van gijn en a.j.p.m.overbeke

(4e kolom in het onderste deel van het beeldscherm).Desgewenst kan ‘met de hand’ een andere auteursnaamworden opgezocht door met de muis van de computer deknop langs de verticale schuifbalk rechts naar boven ofbeneden te schuiven (figuur 3).

Het is mogelijk om meer ‘kaartenbakken’ aan te leg-gen, over onderwerpen die naar het lijkt weinig verbandmet elkaar hebben, bijvoorbeeld ‘diabetes mellitus’ en‘schildklierziekten’. Het voordeel van de scheiding is dathet doorzoeken van het bestand vlugger gaat. Tochkomen nogal eens overlappingen voor, en bovendien ishet onhandig om op meer plaatsen te moeten zoeken.Daarnaast kunnen computers met een krachtige pen-tiumprocessor heel snel gegevensbestanden van zo’n10.000 ‘kaarten’ of meer doorzoeken. Het maximum van

één gegevensbestand was tot voor kort 65.000 ‘kaarten’,maar in de jongste versie van Reference manager (8.0)wordt dit niet beperkt, anders dan door de vrije ruimteop de harde schijf.

opzoekenStel dat men een artikel aan het schrijven is, laten wijzeggen over het carpale-tunnelsyndroom bij hypothyre-oïdie. In de inleiding wil men iets zeggen over de fre-quentie van het carpale-tunnelsyndroom in de algemenebevolking. Het kan zijn dat men zich herinnert daarovereen artikel gelezen (en opgeslagen) te hebben. Als mende naam van de auteur nog weet, met of zonder jaartal,kan men die tussen speciale tekens in de tekst plaatsenen ongestoord verder schrijven. In dit voorbeeld gaanwij ervan uit dat men de naam van de auteur niet meerweet – wel dat het iemand uit Maastricht was. Om hetartikel te vinden onderbreekt men dan even het tekst-verwerkingsprogramma om naar Reference manager tegaan. Daar geeft men de opdracht ‘opzoeken’, waarnaeen speciaal scherm verschijnt, waarin men de zoek-termen kan invoeren (figuur 4). Het is mogelijk om tezoeken op één of meer woorden in de titel, of op‘Maastricht’, maar dat is relatief tijdrovend, omdat hetprogramma van dergelijke ‘wilde’ termen geen indexheeft aangelegd (in dit bestand met ruim 7000 ‘kaarten’duurde het zoeken op ‘Maastricht’ 35 s en leverde het 16‘kaarten’ op). Het zoekt het snelst met geïndexeerde ter-men als auteursnaam, trefwoorden, naam van het tijd-schrift, of combinaties daarvan. Elk van die termen kanin de index ook nog van synoniemen worden voorzien.Bedenk bij dit alles dat het klassieke kaartsysteemmeestal maar één manier van zoeken toelaat (alfabe-tisch, op onderwerp of op auteur).

In het gegeven voorbeeld probeert men het eerst meteen trefwoord. De verschillende mogelijkheden heeftmen natuurlijk niet paraat, maar zodra men iets in de 3ekolom (‘parameter’) begint in te vullen, verschijnt er eenlijst met mogelijke voortzettingen, en na de woorden‘carpal tunnel’ ziet die lijst eruit als in figuur 5. Daarvan

Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13) 725

figuur 1. Der Bücherwurm. Schilderij uit 1850 van CarlSpitzweg (afbeelding: Haddad’s Fine Arts, Anaheim, Calif.,USA).

Voordelen van het computerprogramma Reference manager voor hetarchiveren en raadplegen van literatuur ten opzichte van een kaarten-bak met literatuurgegevens

Invoer van bibliografische gegevens (van na 1966) is weinig tijdrovend,vrijwel foutloos, en inclusief samenvatting

Het terugvinden van een bepaald artikel of hoofdstuk is mogelijk viavele verschillende zoekmogelijkheden

Tijdens het schrijven (in een tekstverwerkingsprogramma) is het mo-gelijk een literatuurbron op een min of meer vrije manier in de tekstaan te geven, al dan niet na opzoeken in Reference manager

Na het (her)schrijven kan het manuscript worden opgemaakt in de stijlvan het beoogde tijdschrift, zowel voor de literatuurverwijzingen in detekst als voor de literatuurlijst aan het einde ervan

Het programma is gemakkelijk mee te nemen in een draagbare com-puter

Het programma is gebruiksvriendelijk, na een korte oefenperiode

726 Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13)

figuur 2

figuur 3

Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13) 727

figuur 2. Het computerprogramma Reference manager. Een blik in de ‘kaartenbak’. In het bovenste tweederde deel van hetbeeldscherm is één literatuurverwijzing weergegeven. Het betreft hier een tijdschriftartikel (blijkend uit de 1e regel: ‘Ref Type:Journal’), maar ook boeken, hoofdstukken uit boeken of andere gegevens kunnen worden opgeslagen. Op de andere regels vol-gen bibliografische gegevens en (gedeeltelijk zichtbaar) de samenvatting. In het onderste deel van het scherm ziet men het ge-deelte van de ‘kaartenbak’ (nu alfabetisch op auteursnaam gesorteerd) waaruit de verwijzing (door de zwarte balk aangegeven)afkomstig is. Het nummer van de ‘kaart’ (5918, ook bovenaan het scherm aangegeven) is daarmee vast verbonden en kan desge-wenst naast bibliografische gegevens worden gebruikt om de verwijzing te identificeren. Het nummer rechts op de één na onder-ste balk (‘6235 of 7023’) geeft slechts de (tijdelijke) plaats in de alfabetische reeks aan.

figuur 3. Het computerprogramma Reference manager. Digitaal bladeren in de ‘kaartenbak’. Met het pijltje van de computer-muis (niet zichtbaar) is de knop van de schuifbalk rechtsonder naar boven bewogen, naar auteursnamen (inzet) die eerder in hetalfabet voorkomen. Het bewegen komt tot stilstand bij de letter ‘d’, en er verschijnt weer een ander tijdschriftartikel. Men ziet te-vens dat auteurs in internationale literatuursystemen een dubbel leven kunnen leiden wanneer zij meer dan één voorletter heb-ben maar ook wel eens met uitsluitend de eerste voorletter publiceren.

figuur 4. Het computerprogramma Reference manager. Het zoekscherm. Allereerst moet een keus worden gemaakt onder wel-ke categorie (‘field’) er zal worden gezocht. Een deel van de mogelijkheden is weergegeven in het ‘pop-up menu’. De meest ge-bruikte categorieën zijn auteur (‘author 1’ zijn de echte auteurs, ‘author 2’ en ‘author 3’ heeft alleen te maken met redacteurenvan boeken), trefwoorden (‘keywords’), en tijdschrift (‘periodical’). Desgewenst kan het zoeken worden toegespitst of uitgebreiddoor categorieën te verbinden via de 1e kolom (‘connector’), met de verbindingstermen ‘en’, ‘niet’ of ‘of’ (zogenaamd ‘Booleaans’zoeken).

kiest men natuurlijk ‘Carpal Tunnel Syndrome epide-miology’, de opdracht om hierop te zoeken levert in eenoogwenk 7 artikelen op, waarvan men er 6 onder in fi-guur 6 ziet. Het laatste daarvan is het gezochte. In de sa-menvatting staat het incidentiecijfer waarnaar men opzoek was. De verleiding is groot om dat getal meteen inhet eigen artikel over te nemen en de verwijzing aan deliteratuurlijst toe te voegen. Teneinde er echter zekervan te zijn dat het getal ook op het eigen artikel van toe-

passing is, kan men niet met de samenvatting volstaan endient men in het oorspronkelijke artikel de gebruikteonderzoeksmethoden nog eens na te gaan (bovendienkunnen auteurs zich bij het getal in de samenvatting heb-ben verschreven).

aanmaken van een literatuurlijstIn figuur 7 ziet men een deel van een manuscript weer-gegeven, waaraan wordt gewerkt in een tekstverwer-

figuur 4

kingsprogramma. De literatuurverwijzingen in de tekststaan voorlopig alleen nog als auteur en jaartal aange-geven, tussen accoladetekens (en na het leesteken, zoalsgebruikelijk voor tijdschriften die, zoals het onze, de zo-genaamde Vancouver-stijl volgen). Nu gaat het erom zo-wel de verwijzingen in de tekst als de literatuurlijst aanhet einde van het artikel in een definitieve vorm te gie-ten. Dat gebeurt in 2 stappen. Daartoe wordt het pro-gramma Reference manager opgeroepen, maar zonderdat het nodig is het tekstverwerkingsprogramma te ver-laten. Als eerste stap identificeert Reference manager dedoor de auteur in de tekst aangegeven literatuurverwij-zingen (zie figuur 7). Het resultaat is te zien in figuur 8.

De tweede stap is het op definitieve wijze omzettenvan de verwijzingen in de tekst en het aanmaken van eenliteratuurlijst met bibliografische gegevens, alles in de

stijl van het tijdschrift of de boekuitgever voor wie menschrijft. Dit stadium was vroeger een beruchte bron vanoverschrijffouten: van de bron naar het kaartenbakje,van kaartenbakje naar manuscript, en van de eerste naarvolgende versies. (De legende wil dat een Engelse ge-leerde op zijn sterfbed nog gezegd heeft: ‘check yourreferences’.) Voor het opmaken van het definitieve ma-nuscript klikt men opnieuw het Reference manager-menu aan (linker menu in figuur 7), vervolgens de regel‘Generate Bibliography’. Daarna moet het tijdschriftvan keuze aangegeven worden, of voor sommige boekenbijvoorbeeld de ‘Harvard-stijl’ (1 of 2 auteursnamen meteen jaartal in de tekst, literatuurlijst alfabetisch). Hetprogramma heeft een groot aantal van dergelijke tijd-schriftstijlen in voorraad (figuur 9). Het viel ons wel te-gen dat het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde

728 Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13)

figuur 5

figuur 5. Het computerprogramma Reference manager. Het kiezen van een zoekterm onder de trefwoorden. Zodra men een-maal begonnen is, worden in een hulpvenster de bijbehorende mogelijkheden getoond.

figuur 6. Het computerprogramma Reference manager. Resultaat van een zoekactie (links onderaan ziet men een ruiter met deaanduiding ‘retrieved’). De zoekterm ‘Carpal Tunnel Syndrome epidemiology’ (uit figuur 5) heeft 7 verwijzingen opgeleverd(vermelding rechts onder). De laatste is de gezochte.

figuur 7. Het computerprogramma Reference manager. Deel van een manuscript, in een tekstverwerkingsprogramma (in ditvoorbeeld WordPerfect 7.0, maar hetzelfde gaat op voor Microsoft Word 7 of hoger). De auteursnamen zijn tussen accolades inde tekst geplaatst (met jaartal, maar dit is niet strikt nodig). Een voorbeeld is met een zwarte balk aangegeven. Zonder het tekst-verwerkingsprogramma te verlaten kan men Reference manager oproepen om van deze ruwe notatie een definitief manuscript temaken (bovenste regel in het rechter menu). Door het aanklikken van deze regel verschijnt het linker menu, daaruit wordt alseerste stap ‘Scan Document’ gekozen, teneinde de verwijzingen in de tekst te identificeren.

Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13) 729

figuur 6

figuur 7

730 Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13)

figuur 8

figuur 9

daar niet bij is: deze Nederlandse huisstijl moet men zelfinvoeren, maar de verschillen met bijvoorbeeld TheLancet zijn niet groot. Het eindresultaat voor de tekst iste zien in figuur 10, en voor het bijbehorende deel vande literatuurlijst in figuur 11.

het artikel wordt afgewezenNu kan het gebeuren dat een artikel het onverhoopt niethaalt na beoordeling door redactie en adviseurs bij hettijdschrift van eerste keuze. Het komt nogal eens voordat de auteurs het stuk toch waardevol genoeg achtenom het dan nog eens bij een ander periodiek te probe-ren, met inachtneming van de gegeven kritiek. Ook al is

de huisstijl van dit tweede tijdschrift geheel anders danvan het eerste, de omzetting met behulp van Referencemanager is kinderlijk eenvoudig. Het is zelfs niet nodigom een intermediaire versie van het manuscript (zoals infiguur 8) op te slaan. De literatuurverwijzingen in de de-finitieve versie (figuur 10) kunnen namelijk weer wor-den teruggebracht naar de intermediaire vorm in figuur8 door het commando ‘Unformat Citations’ (zie menu infiguur 7).

het vullen van een eigen gegevensbestandHoe krijgt men zijn ‘kaartenbak’ nu gevuld met de lite-ratuur die binnen het belangstellingsgebied van de ge-

Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13) 731

figuur 10. Het computerprogramma Reference manager. Literatuurverwijzingen in de tekst, automatisch opgemaakt volgens destijl van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

figuur 9. Het computerprogramma Reference manager. Het menu bij het kiezen van de definitieve opmaak van zowel litera-tuurverwijzingen in de tekst als van de literatuurlijst aan het slot. De stijl voor talrijke Engelstalige tijdschriften wordt doorReference manager bijgeleverd, die voor tijdschriften in andere talen moet door de gebruiker worden ingevoerd. Onder in hetmenu wordt als voorbeeld een denkbeeldig tijdschriftartikel weergegeven in de stijl van het Nederlands Tijdschrift voorGeneeskunde (dat is die van de ‘Uniform requirements for manuscripts submitted to biomedical journals’).3 (Merk op dat het pro-gramma niet op Nederlandse wijze kan omgaan met de voorvoegsels bij achternamen: er had moeten staan ‘Buren M van’.)

figuur 8. Het computerprogramma Reference manager. Literatuurverwijzingen in de tekst, geïdentificeerd door Reference man-ager en vervangen door een standaardnotatie. De zwarte balk bevindt zich bij dezelfde verwijzing in de tekst als in figuur 7.Wanneer het jaartal ontbreekt en de betreffende auteur meermalen voorkomt, vraagt het programma een keus te maken. Ookwordt om correctie gevraagd wanneer een verwijzing niet gevonden wordt; dit was bijvoorbeeld het geval bij ‘Mackworth-Young,1988’ (regel 4 van onder), waar bij het schrijven van het manuscript een ‘k’ in de naam was weggelaten (zie figuur 7, regel 5 vanonder).

figuur 10

bruiker ligt? Anders gezegd: hoeveel moeite kost het omde omzetting te bewerkstelligen vanuit de vertrouwdepapieren kaartenbak, het bestand dat in een tekstver-werkingsprogramma werd aangelegd, of een ander, watminder geavanceerd elektronisch gegevensbestand?Meestal is het zeer tijdrovend om de bestaande voorraadom te zetten of over te typen. Het verdient vaak de voor-keur om deze alleen te gebruiken als leidraad om de-zelfde gegevens ‘op te halen’ uit een CD-ROM-uitgavemet Medline-bestanden (vanaf 1966), zoals die in de bi-bliotheken van alle grotere ziekenhuizen te vinden is.4

Daarin zijn ook enkele niet-Engelstalige uitgaven geïn-dexeerd, onder andere dit tijdschrift. Reference managerkan via een diskette dergelijke gegevens overnemen inhet persoonlijke bestand, vrijwel ongeacht de herkomst(die overigens wel steeds aangegeven moet worden).Vaak kan meteen ook de samenvatting worden opgesla-gen. Voor tijdschriftartikelen van vóór 1966 en voorboeken, hoofdstukken uit boeken en brochures is menaangewezen op andere gegevensbestanden of handma-tige invoer (met kans op fouten).

Het aanvullen met gegevens over nieuw verschenenartikelen kan het beste geschieden met behulp van eenliteratuurdienst als Current contents of Reference update(via een persoonlijk abonnement of via de bibliotheek).De wekelijks verstuurde diskettes of CD-ROM’s bevat-ten duizenden titels en samenvattingen van slechts en-

kele weken oud, waarop men een naar eigen wensen sa-mengesteld zoekprofiel kan toepassen. Medline doetdaarentegen enkele maanden over het opnemen vannieuwe literatuurgegevens.

Het raadplegen en ophalen van kleine hoeveelhedenoudere literatuur uit Medline zijn buitengewoon gemak-kelijk als men beschikt over een Internet-aansluiting. DeNational Library of Medicine in de VS stelt namelijksinds kort het gecomputeriseerde archief kosteloos open(http://igm-01.nlm.nih.gov/index.html). Daaruit kan menbinnen een paar minuten gegevens ophalen en opslaanin Reference manager.

besluitMen moet zich beperkingen opleggen bij de keuze vande onderwerpen in het persoonlijk literatuurbestand.Het is verspilling van tijd en moeite om bijvoorbeeld degehele kindergeneeskunde of de dermatologie op dezemanier te willen bijhouden. Het systeem van Referencemanager is vooral geschikt voor deelonderwerpen bin-nen een specialisme, en het meest voor wie daarover zonu en dan ook eens schrijft. Als men iets wil opzoekenover een probleem dat daarbuiten ligt, is het veel effi-ciënter om voor recente gegevens Medline te raadplegendan om alles maar blindelings op te slaan omdat het ooitnog eens van pas zou kunnen komen. Praktische we-tenswaardigheden die rechtstreeks voor de patiënten-

732 Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13)

figuur 11. Het computerprogramma Reference manager. Bijbehorend deel van de literatuurlijst, eveneens opgemaakt volgensde stijl van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

zorg van belang zijn, kunnen als vanouds worden aan-getekend in een zakboekje – of in een zakcomputer.

Reference manager heeft soms enkele enige nukken.Bij het identificeren van literatuurverwijzingen in detekst (van figuur 7 naar figuur 8) herkent het program-ma geen auteursnamen met spaties, zoals veel Neder-landse namen die bevatten, men moet dan laten zoekenonder alle namen met ‘de’ of ‘van’ in een bepaald jaar,hetgeen wel eens wat vertraging geeft. Bij teksten metmeer dan 1000 literatuuropgaven kan het systeem weleens van slag raken alvorens de literatuurlijst is opge-maakt.

Wij danken dr.G.J.E.Rinkel, neuroloog, voor zijn commentaarbij een eerdere versie van dit artikel.

Het programma Reference manager is te verkrijgen via:Research Information Systems, 2355 Camino Doble, CarlsbadCA 92009-1572, USA; telefoon: 00.1(760)468 5526; telefax:00.1(760)438 5573; E-mail: Rminfo@risinc.com. Het program-ma is in 1997 vernieuwd tot de hier besproken versie 8.0 (voorWindows 95/NT). De auteurs van dit artikel hebben geen en-kele band met het genoemde bedrijf.

abstractReference manager: a personal database on literature for con-sultation and word processing. – The software programmeReference manager serves as a personal database for biblio-

graphic references within a restricted field, especially journalarticles (with abstracts). Yet it is more than a digital card index.References can be retrieved via author name, keyword, titleword, year of publication, or name of periodical. During thepreparation of a manuscript by means of a word processor, ref-erences can be simply indicated by one or more of these char-acteristics. Later Reference manager transforms these provi-sional references automatically into a bibliography and text ref-erences, according to the style of the journal in question. Thepersonal database does not have to be built through laboriouscopying, but can be captured from Medline databases.Updating with recent references is possible by means of bi-bliographic services such as Current contents or Referenceupdate.

literatuur1 Fuller EA. A system for filing medical literature: based on a method

developed by Dr. Maxwell M. Wintrobe. Ann Intern Med 1968;68:684-93.

2 Offerhaus L. De microcomputer als kaartenbak; toepassing voorinvoer en opslag van literatuurgegevens. Ned Tijdschr Geneeskd1985;129:68-73.

3 International Committee of Medical Journal Editors. Uniform re-quirements for manuscripts submitted to biomedical journals. AnnInter Med 1997;126:36-47.

4 Bakker S. Automatisering van de medische literatuur- en informa-tievoorziening. Ned Tijdschr Geneeskd 1997;141:33-8.

Aanvaard op 16 januari 1998

Ned Tijdschr Geneeskd 1998 28 maart;142(13) 733

Nederlands onderzoek in buitenlandse tijdschriften(Deze rubriek is samengesteld door dr.W.Hart uit artikelen van tijdschriften die vermeld staan in Current Contents Life Sciences en die geschrevenzijn door uitsluitend Nederlandse auteurs uit Nederlandse ziekenhuizen en onderzoeksinstellingen.)

De waarde van de colposuspensieVierhout en Hol onderzochten echografisch de bewegelijkheidvan de blaashals alsmede de positie ervan ten opzichte van desymfyse bij 25 patiënten met stressincontinentie (voor en naeen geslaagde colposuspensie volgens Burch) en vergelekendeze uitkomsten met die van een controlegroep bestaande uit50 vrouwen zonder continentieproblemen. Bij de vrouwen uitde controlegroep verplaatste de blaashals zich tijdens persenvan craniaal naar caudaal over een afstand van 7 mm, bij vrou-wen met incontinentie was dit vóór de operatie 11 mm en na deingreep 5 mm. Ook was na de operatie de bewegelijkheid vande blaashals verminderd ten opzichte van de uitkomsten voorde ingreep en in vergelijking met de controlegroep.

Vierhout ME, Hol M. Vaginal ultrasound studies before and aftersuccesful colposuspension and in continent controls. Acta ObstetGynecol Scand 1998;77:101-4.

Onderrapportage van chronische bronchitisVan den Boom et al. bepaalden de longfunctie bij 1155 wille-keurig gekozen volwassen patiënten uit 10 huisartsenpraktij-ken in Oost-Nederland en inventariseerden de frequentie en deernst van eventuele verschijnselen van de luchtwegen alsmedede kwaliteit van het leven. Geen van de patiënten was bekendwegens astma of leed aan een chronische obstructieve long-ziekte (COPD). Toch werd tijdens een 6 maanden durendecontroleperiode bij 48 van hen op grond van een afwijkendeuitslag bij longfunctieonderzoek de diagnose ‘COPD’ gesteld.Het opvallende is echter dat de vermindering van de longfunc-tie voor de patiënten geen reden was geweest hun arts te be-

zoeken. Dit gebeurde pas wanneer zij belemmerd werden inhun dagelijkse activiteiten door benauwdheidsklachten, ver-moeidheid of verschijnselen van hyperreactiviteit van de lucht-wegen. Zolang er niet bewust gezocht wordt naar objectievesymptomen van COPD zal deze aandoening dus steeds te wei-nig worden gediagnosticeerd.

Boom G van den, Rutten-Mölken MPMH van, Tirimanna PRS,Schayck CP van, Folgering H, Weel C van. Association betweenhealth-related quality of life and consultation for respiratorysymptoms: results from the DIMCA programme. Eur Respir J 1998;11:67-72.

Nieuwe behandeling van darmfistelsDe traditionele chirurgische behandeling van een persisteren-de enterocutane fistel bestaat uit excisie van de afwijking of, alsdeze ingreep niet mogelijk is, het uitschakelen van het deel vanhet maagdarmkanaal dat zich proximaal van de afwijking be-vindt. Door het ontstekingsproces in het abdomen is dit echtervaak onmogelijk en dergelijke aandoeningen hebben dan ookvaak een fatale afloop. Opvallend is echter dat zelfs bij patiën-ten met uitgebreide fistelvorming en intra-abdominale abces-sen de bursa omentalis meestal niet in het ziekteproces is be-trokken. Daarom kozen Bosscha en Van Vroonhoven deze be-naderingsweg bij 4 patiënten met enterocutane fistels en eeninoperabel abdomen als gevolg van ontstekingsprocessen. Bijdeze nieuwe techniek wordt via de bursa omentalis het geheleproximale deel van de tractus digestivus kortgesloten doormiddel van een gastroduodenostomie. Daarbij wordt het dista-le duodenum gesloten en een gastrostomie aangelegd voor de-