dertien voorbeelden

van mensen die zélf

hun landschap maken

Een mooi landschap daar werken we samen aan

v o o r b u r g e r s , b e d r i j v e n , l o k a l e o r g a n i s a t i e s e n g e m e e n t e n

landschapsbeheer nederland

Er is veel mogelijk in het landschap dicht bij huis:• wandel- en fietspaden• bloemrijke akkerrand • doedag op de boerderij• grutto en kievit• rust en ruimte• houtwal en singel

Maar hoe komen wensen en mogelijk heden bij elkaar?

i n h o u d

Samen werken aan een mooi landschap 2

1 Loopt u even mee in Zeeland? 6

2 Burgers slaan handen ineen in Dwarsgracht 8

3 Zomeravondwandeling in polderland 10

4 Adopteer een akkerrand 12

5 Met kwartetspel het landschap inrichten 14

6 Buurten in Biesland 16

7 Ondernemer ziet kansen in historische heggen 18

8 Agrariërs slaan handen ineen voor landschapsonderhoud 20

9 Het Springendal - natuurgebied biedt kansen voor boerenbedrijf 22

10 Wensen voor het land van Wijk en Wouden 24

11 Boomgaardbeheerder gezocht 26

12 Structureel landschapsonderhoud in Enschede 28

13 Effectieve inzet van geld voor het landschap in Midden-Delfland 30

1

3

1 0

6

1 3

4

1

5

1 2

9

1 1

2

8

7

3

Wat ook verandert is de vraag naareen mooi landschap. Die vraag neemttoe. Steeds meer blijkt uit enquêtes datNederlanders de rust en de openheidvan het buitengebied waarderen. En genieten van graanakkers, opvliegendevogels, wuivende bloemen en oude boer-derijen.

onderhoud van het landschap

Een mooi landschap vergt onderhoud.Dat gaat niet vanzelf. Of beter gezegd:niet meer. Vroeger was landschapson-derhoud een logisch onderdeel van hetboerenbedrijf. De houtwal had een func-tie als perceelsafscheiding, de boom-

gaard was er om zijn fruit, de takken vande knotwilg werden gebruikt voor hetmaken van gereedschap.

Tegenwoordig is landschapsonderhouddoor de boer niet meer vanzelfsprekend.Niet alleen omdat veel boeren stoppen.Door schaalvergroting in de landbouwhebben traditionele perceelsafscheidin-gen als houtwallen en singels hun func-tie verloren. Ze staan vanuit de bedrijfs-voering gezien alleen maar in de weg.Een eigen boomgaard bij de boerderij isniet meer rendabel. Wilgentenen zijn ver-vangen door kunststoffen. Wat moet demoderne boer met die mooie maar over-bodige landschapselementen?

Samen werken aan een mooi landschap

etalage van het platteland

Voor de recreant is het buitengebied eenplaats om te wandelen, te fietsen of tevaren. Voor de agrariër is het de plek waarhij zijn geld moet verdienen. Voor bedrij-ven draagt het bij aan een prettig vesti-gingsklimaat. Landschap is voor iedereen belangrijk. En iedereen waar-deert het als het landschap er mooi uit-ziet. Het landschap is de etalage van hetplatteland.

Een frisse neus halen, even uitwaaien:

dat doen we liever in een mooi land-

schap dan tussen huizen en kantoren.

Het is aantrekkelijk groen dicht bij

huis te hebben. Waar parken te klein

zijn en natuurgebieden te ver weg,

heeft het buitengebied veel te bieden.

We pakken graag de fiets om te ge-

nieten van het weidelandschap met

zijn koeien en grutto’s. Of wandelen

met plezier langs houtwallen, akker-

randen en fraaie boerderijen.

2

i n l e i d i n g

landschap in verandering

Het landschap verandert snel. Boeren -bedrijven worden groter of boeren ont-wikkelen nevenfuncties, zoals een cam-ping. Daarnaast stoppen veel boerenmet hun bedrijf, waarna buitenlui in deboerderijen gaan wonen. Of neem stads-en dorpsuitbreidingen. Constant wordtruimte gezocht voor nieuwe huizen enwegen. Het landschap staat door dezeveranderingen onder druk.

waarom deze brochure?

Deze brochure is bedoeld om burgers,bedrijven, lokale organisaties en gemeenten te interesseren mee te denken hoe het landschap mooier enbeter toegankelijk gemaakt kan wor-den. Voorbeelden in de brochure latenzien wat al gebeurt op dit vlak (en datis veel!). Burgers, bedrijven, lokale orga-nisaties en gemeenten kunnen optre-den als vragers naar landschap. Zij kunnen samen met aanbieders (natuur-en landschapsorganisaties, agrariërs,particuliere grondeigenaren) initiatie-ven ontplooien die het landschap in deeigen omgeving ten goede komen.

5

schap steeds voorop. De kunst voor aan-bieders is hier zo goed mogelijk op in tespelen, binnen randvoorwaarden van bijvoorbeeld de (agrarische) bedrijfs -voering. Het samenbrengen van vraagen aanbod kan alleen door met elkaar ingesprek te gaan: in een zaaltje, in hetveld of tijdens een wandeling. De voor-beelden in deze brochure zijn een primavertrekpunt om de discussie te starten.

op in gaan spelen. Aanbieders van land-schap zijn agrariërs en andere particuliereeigenaren in het buitengebied. Zij kunneneen landschapselement onderhouden ofeen wandelpad over hun land aanleggen.De uitdaging is vraag en aanbod goed opelkaar af te stemmen. Alleen dan zullenvragers bereid zijn te betalen voor hetaanbod. En dat is essentieel voor eenmooi landschap, nu en in de toekomst.

vraag en aanbod

Als de boer het niet meer automatischdoet, moeten we het met z’n allen aan-pakken. Het landschap is het waard! Bur-gers en bedrijven (en in het verlengdedaarvan lokale overheden of verenigin-gen) hebben behoefte aan een mooi entoegankelijk landschap. In economischetermen: zij zijn de vragers naar land-schap. Waar vraag is moet aanbod hier-

4

i n l e i d i n g

met elkaar in gesprek

Deze brochure draagt voorbeelden aanvan initiatieven in het landschap dievraag en aanbod in beeld brengen. Sommige voorbeelden gaan over eerstecontacten tussen vragers en aanbieders,andere over vergevorderde afstemmingtussen vraag en aanbod. Een belang rijkerode draad: voor vragers staat toeganke-lijkheid en beleefbaarheid van het land-

groene diensten

De term ‘groene diensten’ is een soortverzamelnaam geworden voor activitei-ten die boeren leveren als een ‘extraatje’bovenop het produceren van voedsel. Bijgroene diensten gaat het niet om eenproduct dat één klant koopt, maar omactiviteiten die een algemeen nut die-nen. Bijvoorbeeld het inzaaien van eenakkerrand met bloemen zodat passan-ten ervan kunnen genieten (en vogelsen insecten er een plaats kunnen vin-den). Niet alleen agrariërs maar ook par-ticulieren in het buitengebied kunnengroene diensten leveren. Denk aan de eigenaar van een landgoed die wande-laars op zijn terrein toelaat. Welke groe-ne diensten zijn er zoal en is daar welvraag naar? En als er een vraag is, is erdan een passend aanbod? Hoe komenvraag en aanbod bij elkaar en wie heefter wat voor over? Word je er als boer enburger beter van en zo ja, hoedan? Dat zijn onderwerpendie in deze brochure middelsvoorbeelden aan bod komen. De voorbeelden richten zichvooral op groene diensten op het gebied van land-schapsonderhoud en toe -gankelijkheid.

voor meer informatie

Stichting Landschapsbeheer Zeeland, Arjan de Hulster, tel: 0113-230936

wandelnetwerk de schengen

– het kiekendiefpad

Op de uitkomsten van de wandelingrond de boerderij is door StichtingLandschapsbeheer Zeeland en andereorganisaties voortgebouwd met deaanleg van een wandelnetwerk van intotaal 75 kilometer. In dat netwerk isook 15 km wandelpad aangelegd overboerenland. Er zijn contracten afgeslo-ten met grondeigenaren voor d 0,45 per strekkende meter pad per jaar vooreen periode van vijf jaar. Dit wordt on-der andere gefinancierd met geld vande Europese Unie, de provincie Zeelanden diverse sponsors. De bewoners stel-len dit wandelnetwerk erg op prijs, deboeren gaan kijken hoe dit bevalt dekomende vijf jaar.

7

plek om even rustig te genieten zou ookgewaardeerd worden. Van een bankjenaar een bed zou niet zo’n grote stapmoeten zijn als je aan het genietenbent. En zo verschijnt ook (eenvoudige)verblijfsrecreatie op het verlanglijstje.

Loopt u even mee in Zeeland?

De Agrarische Natuurvereniging (ANV)Goes wilde te weten komen hoe bewo-ners en bezoekers van het gebied aan -kijken tegen het platteland, wat er wordtbeleefd en wat de wensen zijn met be-trekking tot de inrichting. In samenwer-king met Stichting LandschapsbeheerZeeland heeft ANV Goes in de zomer van2005 daarom vertegenwoordigers van alle maatschappelijke organisaties enpolitieke partijen in Goes uitgenodigd op

Letterlijk stilstaan bij het landschap.

In Zeeland heeft de Agrarische

Natuurvereniging Goes maatschappe-

lijke organisaties en politieke partijen

uitgenodigd voor een wandeling rond

een boerderij. Met als doel te peilen

wat mensen waarderen aan het land-

schap en welke wensen ze hebben.

6

1p r o j e c t

een landbouwbedrijf in Wolphaartsdijk.Hoe gaat zoiets in zijn werk? Op het

bedrijf wordt na een korte kennismakingen toelichting op het programma degroep in vieren gedeeld en op pad ge-stuurd. Van te voren zijn vier plekken gekozen waar zintuigelijk of cultuurhis-torisch iets te beleven valt: midden inhet veld, op een dijk, in de schuur en ophet erf. De groepen lopen in een carrou-sel langs de vier plekken. Na aankomstop een plek zijn de mensen even stil om het landschap op zich in te latenwerken. Daarna spreken ze uit wat er is waargenomen, geroken en gehoord.

betere ontsluiting

Na de wandeling verzamelt de helegroep zich op het erf waarna gesprokenwordt over de waardering voor het land-schap en de wensen van de bewoners.De deelnemers vinden dat er aan hetlandschap zelf niet veel hoeft te veran-deren. De leden van AVN Goes dachtendat er behoefte is aan meer heggenmaar de bewoners vinden de openheidjuist een geweldige kwaliteit. Ze willenwel graag dat het landschap beter ont-sloten wordt zodat het beter beleefbaaris voor wandelaars. Een verhaal erbij vaneen boer, of een bankje op een mooie

voor meer informatie

Stichting Naobers van Zudert, Harm Piek, tel: 035-6561161 of Frits Wissingh, tel: 0521-361171

9

van het landschap, maar in de afgelopenjaren zijn ze ook de ‘aanbieders’ ervangeworden.

hooifeest

Gezamenlijk hebben de burgers de Stich-ting ‘Naobers van Zudert’ opgericht voorhet onderhoud van de zuidelijke kant vande Dwarsgracht. Vooral het hooi- engrasland kent achterstallig onderhoud.Met z’n allen gaan ze dan ook aan deslag om de verruigde hooi- en graslan-den te maaien en bomen te kappen. Spe-cialistisch werk zoals sloten baggerenwordt uitbesteed. Riettelers uit het dorpmaaien het land waardoor ook weer watwerkgelegenheid wordt gecreëerd. Overi-gens draagt het samen werken in de bui-tenlucht, met na afloop een hooifeest, bijaan een goede sfeer in het dorp. Tegelijkwerken de ‘Naobers’ aan een plan vanaanpak en bijbehorende financierings-constructies, met hulp van de StichtingGreenwish en de KNHM.

De oppervlakte van het werkgebiedvan de Stichting is 14 ha, inclusief huizen,erven/tuinen en vaarten. Hiervan is 4 haeigendom van Natuurmonumenten en10 ha particulier bezit, verspreid over 7 ei-genaren en de gemeente Steenwijker-land. In totaal 13 huishoudens dragen bij

aan het onderhoud door een geldelijkebijdrage en/of vrijwillige arbeid.

Het project wil vooral ook een pilotzijn in burgerparticipatie voor anderedorpen waar sprake is van het verdwij-nen van het agrarische grondgebruikwaardoor de ecologische en landschap-pelijke kwaliteit (inclusief de cultuurhis-torische waarden) verloren gaat.

Burgers slaan handen ineen in Dwarsgracht

Vroeger was het landschapsonderhoudin dit waterstreekdorp onderdeel van deagarische bedrijfsvoering. Je zag in en bijhet dorp gekleurde hooilanden van dot-terbloemen, koekoeksbloemen en veld-zuring. En koeien en schapen in de huis-wei. Nu zijn het rommelige en verruigdegraslanden, met moerasbos overwoeker-de riet- en hooilanden, verwaarloosdeboerengeriefbosjes en dichtgegroeidesloten. Van de 37 boeren die er in 1950waren is in 2006 de allerlaatste gestopt.

Zelf maaien en hooien, riet maaien,

hakhout afzetten en wilgen knotten.

De burgers uit Dwarsgracht, een dorp

in het natuurgebied de Wieden in

Overijssel, steken noodgedwongen

maar met plezier de handen uit de

mouwen.

8

2p r o j e c t

Op het natte land, verdeeld in kleine per-celen die alleen over water zijn te berei-ken, is niet meer rendabel te boeren.

heft in eigen hand

In de boerderijen wonen nu burgers,veelal ‘import’. Ze kwamen voor de na-tuur en het landschap, maar gingenlangzamerhand beseffen dat ze, wildenze ervan blijven genieten, zelf het onder-houd van het dorpslandschap op zichmoesten nemen. Eerst waren ze ‘vragers’

voor meer informatie

www.vanade.nl

toch aanzienlijk toeneemt. Het gebiedkan zo wellicht toegroeien naar conti-nue toegankelijkheidsverbetering in devorm van openbare wandelpaden. Belangrijk in het succes van de polder-wandelingen is dat ze zeer goed voor-bereid worden. Dit kost uiteraard tijd enmenskracht, in het geval van VAN Adewordt dit opgelost met het samenwer-ken met (IVN-) vrijwilligers.

11

prijs ongeveer de helft ervan. In de prak-tijk blijken dit voor de recreanten heelacceptabele bedragen. De wandelingenzijn een kostendekkende activiteit: debetrokken agrariërs krijgen een vergoe-ding als de wandeling over hun landgaat en uiteraard (een hogere) vergoe-ding als ze de ontvangst van de deel -nemers verzorgen.

Een deel van de agrariërs, met namede bedrijven die willen verbreden

(verkoop kaas, minicamping), zijn zeerenthousiast over de wandelingen. Dewandelingen, als eenmalige activiteitbegonnen, worden door hen nu met succes als groepsactiviteit (bijv. bedrijfs-uitje) in de markt gezet. De praktijk wijstuit dat er veel vraag naar is. De gekozenopzet laat toe dat boeren die geen be-langstelling hebben voor recreanten enrecreatie ‘met rust worden gelaten’ maardat de toegankelijkheid van het gebied

Zomeravondwandeling in polderland

Het Ade gebied (gelegen tussen Leiden,Roelofarendsveen en de Kagerplassen)wordt gekenmerkt door uitgestrekteweilanden, kleine weggetjes met boer-derijen en veel sloten en kleine en grote-re plassen. Voor stedelingen is het aan-lokkelijk hier te kunnen wandelen offietsen. Het boerenland direct bij de stadtrekt. Maar voor veel boeren in de buurtvan de stad is het idee van grote groe-pen recreanten op het land niet aantrek-kelijk. Dit bracht de agrarische natuur-vereniging VAN Ade op het idee recrea-tie op boerenland klein te laten begin-nen. Eénmalige en begeleide wandel-tochten zijn een mooi startpunt om boe-ren en burgers met elkaar kennis te la-ten maken. En zo te ontdekken of wan-delen over boerenland toch niet een ac-tiviteit is die vaker en naar tevredenheidvan alle partijen kan plaatsvinden.

Door VAN Ade worden sinds 2003 re-gelmatig begeleide polderwandelingengeorganiseerd. De organisatie berust bijde leden van VAN Ade en vrijwilligersvan het IVN. De boeren en boerinnenverzorgen de ontvangst en bepalen inoverleg met de vrijwilligers de route.Werving van deelnemers geschiedt doorpublicaties in regionale kranten en viaeigen kanalen van de vereniging (websi-

Een paar keer per jaar unieke wan-

deltochten organiseren door weilan-

den die normaal niet voor het publiek

toegankelijk zijn. Om zo ervaring op

te doen met recreatie op boerenland.

Dit is in een notendop wat de agrari-

sche natuurvereniging VAN Ade met

veel succes doet.

10

3p r o j e c t

te en nieuwsbrief). De deelnemers wor-den op de boerderij ontvangen met kof-fie en thee waarna zij onder begeleidingvan vrijwilligers in groepjes de polder in-gaan. Hier krijgen zij uitleg over cultuur-historie van het landschap, de bebou-wing en over de agrarische natuur. Nade wandeling is er een gezellig samen-zijn op de boerderij met, al naar gelanghet type wandeling, een glaasje wijn ofmelk met boerenkaas of ’s winters eenstevige stamppotmaaltijd.

kostendekkend

De wandelingen zijn een betaalde acti -viteit. Voor een ‘vol arrangement’, eenwandeling inclusief drankje en maaltijd,is de prijs 15 à 20 euro. Voor een ‘kortevariant’, wandeling met drankje, is de

voor meer informatie

www.akkerleven.nl

rand, wat teleur. Het bedrag van 50 eurodat een adoptant moet betalen, blijkthoog gegrepen. De baten van de cam-pagne dekken maar net de kosten.

naamsbekendheid

Maar de marktgerichte aanpak, om voorhet oog aantrekkelijke randen te maken,is gaan opvallen in de regio. De stichtingheeft een uitgebreid netwerk opge-bouwd op en rond het eiland. De naams-bekendheid helpt nu goed in de zoek-tocht naar financiën. De enthousiaste be-stuursleden hebben met mensen vanbuiten een brainstormgroep gevormd,dat een groot natuurplan 2006-2011heeft uitgewerkt. Hierin zijn verschillen-de vormen van randenbeheer uitgewerkt,bijvoorbeeld randen voor de patrijs envoor akkerkruiden. Provincie, gemeente,VSBfonds, Rabobank, ZLTO en NCB finan-cieren mee, zodat in 2006 ruim 40 kilo-meter akkerrand op Noord-Bevelandwordt aangelegd. Ook worden wandel-routes langs de randen gerealiseerd. Vrij-willigers van het CDA schilderen routepa-len en er worden routefolders gemaakt.Er is nu een wandelnetwerk ontstaan vanKampeland naar Colijnsplaat over de ak-kers en langs de kreken met een totalelengte van ongeveer 35 kilometer.

13

communicatiecampagne

Het is allemaal begonnen toen een groepvan agrariërs ontevreden was over de ak-kerrandenvergoeding van de rijksover-heid: het leverde financieel te weinig open de randen oogden ook niet aantrekke-lijk. Ze besloten mooiere akkerranden temaken door bloeiende kruiden in te zaai-en. Is daar een markt voor? Stichting Ak-kerleven werd opgericht en begon op heteiland reclame te maken in lokale pers en bij de camping op het eiland. Zo wor-

den de eerste extra inkomsten verkregen. In 2004 is een grootscheepse commu-

nicatiecampagne opgezet, met adver-tenties, een tv-spot voor regionale TV eneen huis-aan-huisfolder voor het eiland.Vooral dat laatste levert nieuwe adop-tanten op: burgers van het eiland, maarook een vakantiepark heeft randen ge-adopteerd om de omgeving aantrekkelij-ker te maken voor zijn gasten. Toch stel-de het aantal van 200 adoptanten, goedvoor zo’n 6 kilometer bloeiende akker-

Adopteer een akkerrand

Voor 50 euro per jaar adopteer je een akkerrand, die door de boer wordt in -gezaaid. Een akkerrand is altijd 30 meterlang en 6 meter breed, 3 meter kruiden-rand met wel 23 verschillende soortenbloemen en 3 meter gras. Als tegen -prestatie mag de adoptant zelf bloemenplukken en over de grasstrook langs zijnof haar bloemenrand wandelen. De gemeente Noord-Beveland verdubbelthet bedrag van de adoptant. Zo krijgtmen feitelijk twee voor de prijs van één.

Op Noord-Beveland kunnen burgers

en bedrijven bloemrijke akkerranden

adopteren. Hiermee zet de Stichting

Akkerleven een product in de etalage

om brede steun te verwerven voor het

landschap in het open akkerbouw -

gebied.

12

4p r o j e c t

Inmiddels kunnen bewoners en recrean-ten genieten van zo’n 80 kilometer akkerrand verspreid over het eiland. En niet alleen recreanten, maar ook insecten en vogels profiteren van debloemenzee. Daarbij krijgt de agrariërloon naar werken. Inmiddels worden de wandelstroken steeds meer omgezetin doorlopende wandelpaden langs akkerranden.

15

Per landschapstype zijn door bureauSchokland steeds twee kwartetten ge-maakt. Het ene bestaat uit onderdelenzonder opgaande beplanting, bijvoor-beeld wandelstroken. Het andere kwar-tet heeft wel bomen en struiken. Delandschapselementen die hierop staanhebben nieuwe ‘streekeigen’ namen gekregen zoals doorn- en roossingels,zoomgaarden en ooijsingels. Om aan te geven dat de varianten van de land-schapselementen op het kwartet niet de enige mogelijkheid zijn, is steeds eenvijfde, lege kaart toegevoegd. Daaropkunnen de spelers zelf hun eigen variantinvullen.

meer begrip

Naast burgers geven ook boeren op dekwartet-bijeenkomsten aan welke land-schapselementen zij op hun bedrijf kun-nen inpassen. Door het spelen van hetkwartetspel ontstaat er meer begrip tus-sen burgers en agrariërs. Waar burgersop een pad langs een kavelrand vier rijenfruitbomen willen zien, kunnen agrariërsuitleggen dat dit niet in hun bedrijfsvoe-ring past en dat twee rijen fruitbomenhet maximum is. Op die manier zijnvraag en aanbod op elkaar afgestemd.

De ideeën uit de bijeenkomsten zijn in

het landschapsontwikkelingsplan (LOP)voor het gebied verwerkt. Ook wordt hetkwartetspel gebruikt om landschaps-plannen per bedrijf op te stellen. In datLOP is ook informatie opgenomen overde afmeting van het betreffende land-schapselement, minimale contract -periode en een prijsindicatie.

Voor de uitvoering van dit plan hebbenbovenstaande gemeenten de stichtingVia Natura opgericht. De stichting functi-oneert als één lokaal loket waar vraageen aanbod samen komen. Op die manierworden de groene diensten gefinancierd.

Met kwartetspel het landschap inrichten

Vista Romana’s, schildwallen, doorn-

en roossingels, ooijhagen en knot -

stoelen. Het zijn termen uit een

kwartetspel dat inwoners van de

gemeenten Groesbeek, Millingen a/d

Rijn en Ubbergen hebben gespeeld.

Het kwartetspel is als hulpmiddel

gebruikt om met de inwoners over

het landschap in gesprek te komen.

In het spel geven zij aan welke land-

schapselementen ze in de toekomst

graag zien bij hun ommetje vanuit

het dorp.

14

5p r o j e c t

voor meer informatie

Stichting Via Natura: www.vianatura.nl en Bureau Schokland: www.schokland.com

voor meer informatie

www.vriendenvanbiesland.com

17

dag gingen houden bij de familieDuijndam. Enkele deelnemers raaktenenthousiast en wilden zich wel inzet-ten voor lobby en fondsenwerving voorde Polder van Biesland. Marietta had eigenlijk niets met landbouw, maarfietste elke dag naar haar werk door de

polder en jogte er. Ze werd een keer ge-prikkeld door de oproep “kom naar deBieslanddagen”, kwam kijken en is in de organisatie gesprongen. Op verge-lijkbare manier zijn nog meer enthousi-astelingen in het bestuur van de vrienden gestapt.

Buurten in Biesland

De Polder van Biesland kent inmiddelsbijna 200 ‘vrienden’. De vrienden gevenniet alleen financiële steun, velen vanhen zijn ook actief bezig in de polder. Tij-dens de ‘doedagen’ wordt bijvoorbeeldgewerkt aan het plaatsen van omheinin-gen van natuurlijke materialen, zoalseen vlechtheg. Ook zijn er werkgroepenopgericht die bepaalde werkzaamhedenverrichten. Zo wordt er een oude schuuropgeknapt en zijn er ideeën voor eenkinderpolderpad en een vogelkijkhut.Naast particuliere vrienden heeft de pol-der ook bedrijfsvrienden, bijvoorbeeldbuurman IKEA.

Tussen Den Haag en Rotterdam ligt

de Polder van Biesland. Veel particu-

lieren en bedrijven maken zich sterk

om dit mooie stukje polderlandschap

te behouden. Als ‘Stichting Vrienden

van Biesland’ brengen ze gezamenlijk

geld in om het landschap te behou-

den. Ze doen dit samen met Jan en

Mieke Duijndam van het biologische

bedrijf ‘Hoeve Biesland’, dat in de pol-

der gelegen is.

16

6p r o j e c t

Al deze vrienden zijn niet vanzelf ge-komen. Secretaris Marietta van der DuynSchouten-Verloove: “We doen heel veelaan publiciteit, we hebben een goede re-latie met de plaatselijke krant, we han-gen posters op en benaderen radiopro-gramma’s. Met name de Open BieslandDagen zijn een grote trekpleister, vorigjaar kwamen er in 2 dagen 4500 bezoe-kers op af!” Marietta’s ervaring met debenadering van bedrijven is, dat met na-me persoonlijk contact werkt. “Je moetzelf bij het bedrijf op bezoek gaan, ofgroepen ondernemers naar het gebiedhalen. Ze moeten het zelf zien, de sfeerproeven en de rust en ruimte ervaren.”

aanstekelijk

Het enthousiasme van de vriendenwerkt aanstekelijk. Een aantal boerderij-en in de buurt doen ook mee en organi-seren o.a. een biologische markt. Plaat-selijke scholen hebben interesse om geriefbosjes te onderhouden. En ook descouting en natuurverenigingen staan in de rij om mee te helpen in de Poldervan Biesland.

Hoe kom je hier nu toe? De ‘vriendenvan’ zijn ontstaan uit de plaatselijke Rotary die een keer hun jaarlijkse werk-

voor meer informatie

Stichting Het Zeeuwse Landschap, Charlotte Poppe, tel: 0113-569110

19

Mesu van Hofstede Twistvliet in Vrou-wenpolder heeft op zijn bedrijf 5 hectare bouwland ingericht als land-schapscamping en natuurgebied. Decamping en vijf appartementen zijn in2006 geopend. Om het gebied te ont-

sluiten heeft hij paden aangelegd voorwandelaars, ruiters en koetsiers. Vanuitde Hofstede kunnen recreanten nurechtstreeks het strand bezoeken of de polder ingaan.

Hier komen de heggen om de hoek

Ondernemer ziet kansen in historische heggen

Ooit had Walcheren de eervolle benaming‘Tuin van Zeeland’. Deze naam dankte hetgebied aan de aanwezigheid van tallozefraaie struweelheggen. Na de inundatievan Walcheren in 1944 en de daar op vol-gende ruilverkaveling zijn de heggen gro-tendeels verdwenen. Tegenwoordig reali-seert men zich steeds meer dat met hetverdwijnen van de heggen Walcheren eendeel van zijn identiteit is kwijt geraakt.Dat terwijl landschap en natuurwaardenjuist in deze tijd veel meer in de belang-

Heggen in ere herstellen en zo het

landschap verfraaien. Daar wordt

op Walcheren hard aan gewerkt. Een

ondernemer hoorde van de plannen

en kwam op het idee een heg te com-

bineren met een wandel- en ruiter-

pad. Zo kunnen recreatie en land-

schapsonderhoud elkaar versterken.

18

7p r o j e c t

stelling staan, zeker in dit gebied met veeltoerisme. Reden voor Stichting HetZeeuwse Landschap en Stichting Land-schapsbeheer Zeeland het project ‘D’Ae-gen’ op te starten. Het doel: een gedeelte-lijk herstel van dit oude cultuurlandschap.

vraag vanuit recreatie

Bij de aanleg van de heggen wordt waarmogelijk aangesloten op de vraag vanuitde recreatie. Dat die vraag er is blijkt opHofstede Twistvliet. Akkerbouwer Nico

kijken. Bij het nadenken over de routevan de Hofstede naar de rustige polder-wegen kwam het idee op het pad tecombineren met een heg. Dit om de route voor recreanten aantrekkelijker temaken. Vanaf de Hofstede is over eigenland 310 meter heg met daarnaast eenpad van in totaal 8,5 meter breed aan -gelegd. Het wordt een vrij uitgroeiendehaag met bloeiende struiken zoals mei-doorn, sleedoorn, wilde liguster, koe-braam, hondsroos en enkele opgaandebomen. De ondernemer heeft zelf geïn-vesteerd in het pad. De heg is aange-legd met financiering vanuit hetheggen project dat ook voorziet in geldvoor opbrengstverlies en onderhoud.

voor meer informatie

Natuurlijk Platteland Limburg, Harry Kager, tel: 0475-381825

onderhoud van landschapselementen uitte besteden en dat het beheersinitiatiefzo uitgebreid kan worden. Het hele tra-ject leert dat het beter is met een derge-lijk initiatief aan te sluiten bij bestaandelandschapsprojecten. Zo worden die be-staande projecten versterkt en hoevenagrariërs het moeizame traject van hetgefinancierd krijgen van landschapson-derhoud niet helemaal zelf te doorlopen.

21

kent dat 4 van de 11 elementen onder-houden kunnen worden. Het aantal ele-menten dat onderhouden kan worden isminder dan in eerste instantie verwacht.Dit komt onder andere omdat elemen-ten deels in bezit blijken te zijn van ter-reinbeherende instanties. Het is duszaak ook dergelijke partijen buiten degemeente te betrekken bij het land-schapsonderhoud.

financieringstraject

Het traject van het idee van de coöperatietot en met het werkelijke beheer van deelementen heeft in totaal 5 jaar geduurd.Al met al is het een moeizaam traject ge-weest. Het heeft (nog) niet opgeleverdwat men ervan verwachtte: er is nogsteeds (zij het minder) achterstallig onder-houd. De coöperatie hoopt dat ook anderegemeentes interesse gaan tonen om het

Agrariërs slaan handen ineen voor landschapsonderhoud

Agrariërs in het gebied rond het Lim-burgse Valkenburg constateerden eenpaar jaar geleden in toenemende mateachterstallig onderhoud aan land-schapselementen direct grenzend aanhun percelen. Niet alleen hebben ze hierzelf in hun bedrijfsvoering last van, ookwandelaars in het gebied ondervindenhinder (denk aan een dichtgegroeideholleweg die na regenval niet meer op-droogt). In het verlengde van de recreantis bovendien de horeca de dupe.

Kortom, als de elementen goed onder-houden worden is dit voordelig voor delandbouw, de recreatie en de horeca inhet gebied. Betrokken agrariërs beslotendaarom zelf aan te bieden het noodza-kelijke onderhoud te doen en richttenhiervoor de coöperatie Landschapsbe-heer Mergelland op. De coöperatie be-staat uit een groep van 10 agrariërs inde gemeente Valkenburg aan de Geul enspecialiseert zich op het onderhoud enbeheer van kleine landschapsele menten.

gesprek met de gemeente

Omdat veel van de elementen op ge-meentegrond staan én er een duidelijkemaatschappelijke vraag is om deze ele-

Zelf het initiatief nemen om achter-

stallig landschapsonderhoud te lijf te

gaan. En zo het gebied aantrekkelijk

te houden voor recreanten. Dat is wat

de coöperatie Landschapsbeheer Mer-

gelland doet in het mooie landschap

rond Valkenburg.

20

8p r o j e c t

menten te onderhouden, is de coöpera-tie met de gemeente Valkenburg gaanpraten over financiering van het onder-houd. De coöperatie fungeert zo als tus-senpersoon tussen de afnemer van dedienst (de gemeente) en de aanbiedervan de dienst (de agrariër). Binnen degemeente zijn er 11 typen landschapsele-menten die onderhouden dienen te wor-den. De kosten voor het onderhoud vandeze 11 elementen is geschat op 30.000euro. Momenteel heeft de gemeente eenvergoeding van 10.500 euro verdeeldover 5 jaar beschikbaar gesteld. Op ditbedrag moeten de werkzaamhedenvoorlopig worden afgestemd. Dit bete-

voor meer informatie

Hoeve Springendal, Jan en Marian Brunninkhuis, tel: 0541-291530

houders) helpt bij de landbouw- en na-tuuractiviteiten op het bedrijf. Dezegasten houden ook zelf schapen, geitenen ponies op het bedrijf, maar verzor-gen daarnaast de dieren van de boer.Ook bieden ze een helpende hand bijhet boompjes trekken, het gras maaienen het onderhoud van het wandelpadin het beekdal. Jan erkent dat hij hetonderhoudswerk zonder de inzet van dechalethouders niet kan rond zetten, ookhij wordt een dagje ouder. Jan wil in sa-menwerking met Staatsbosbeheer eenstichting opzetten met als doel om ooktijdelijke gasten de komende jarenmeer te betrekken bij de natuurontwik-keling en onderhoud op zijn bedrijf. Zijzouden bijvoorbeeld de flora en faunaop het bedrijf kunnen inventariseren.Vorig jaar werd voor het eerst een or-chidee, de grote muggenorchis, gevon-den. En kikkers, fazanten en kieviten zijnook weer terug.

Hoeve-eigenaren Jan en Marian zijnheel erg blij met hun keuze voor natuuren recreatie. De activiteiten lopen goed.Reclame is niet nodig, daar zorgen degasten voor. Het bedrijf heeft econo-misch weer perspectief en een volgendegeneratie Brunninkhuis staat in de start-blokken om het bedrijf over te nemen.

23

persoonlijke benadering

Maar Hoeve Springendal speelt niet al-leen in op een maatschappelijke vraagnaar natuur, maar ook op de vraag naarrecreatiemogelijkheden. De natuurinves-teringen zijn gekoppeld aan uitbreidingvan de recreatieve activiteiten van hetbedrijf. Er werd al grond verhuurd voor100 chalets (kleine houten bungalows).Daarbij zijn 60 campingplaatsen en 4zomerhuisjes aangelegd en 10 apparte-menten gebouwd. Niet alleen de natuuris uitnodigend maar ook Jan en Marianzijn gastvrije mensen met een persoon-

lijke benadering van hun gasten. Gastenvoelen zich thuis en zijn enthousiastover de rust en schoonheid van de (nieu-we) natuur in het beekdal.

Jan Brunninkhuis is nu recreatieonder-nemer en natuurboer. Hij verbouwt opextensieve wijze 12 ha graan, zodat inhet wuivende graan het blauw van dekorenbloemen te zien is. De oogst is eenhoogtepunt, als op deels traditionelemanier met Belgische trekpaarden enoude landbouwwerktuigen het graanwordt gemaaid.

Een groep van 6 vaste gasten (chalet-

Het Springendal - natuurgebied biedtkansen voor boerenbedrijf

In het Springendal liepen Jan en Mari-an Brunninkhuis tegen de grenzen aanvan hun gemengde boerenbedrijf, alvier eeuwen in bezit van de familieBrunninkhuis. Jan realiseerde zich datveel oorspronkelijke natuur, waarin hijwas opgegroeid, door ontginning wasverdwenen. Hij wilde de natuur graagweer een kans geven. Dit streven slootmooi aan op de wens van de overheidom in dit gebied een deel van de Ecolo-gische Hoofdstructuur, de groene rug-gegraat van Nederland, te realiseren.Het klikte aan twee kanten en zo ont-

In het glooiende coulissenlandschap

van Noordoost-Twente ligt natuur -

gebied Het Springendal. Het agrarisch

bedrijf ‘Hoeve Springendal’ heeft al

eeuwen een plaats in dit landschap

en speelt in op de wensen van de tijd.

22

9p r o j e c t

stond er een samenwerking tussen defamilie Brunninkhuis, de provincieOverijssel, Staatsbosbeheer en de ge-meente Tubbergen. In 2002 werd 10hectare weiland in het beekdal in oudestaat gebracht. De geëgaliseerde land-bouwgrond werd afgegraven, een oudesloot werd gedempt en drainagebuizenverwijderd. Vervolgens zijn ondiepegreppels, vijvers en kikkerpoelen aange-legd en is de loop van de beek hersteld.Door deze maatregelen werden veelstukken grond weer net zo drassig alsvroeger.

voor meer informatie

www.landvanwijkenwouden.nl

wensen van anwb leden

In 2004 heeft de ANWB een onderzoekuitgevoerd naar de wensen en proble-men van bewoners en bezoekers vanhet land van Wijk en Wouden. De aan-trekkelijkheid van het land van Wijk enWouden wordt gemiddeld met een rapportcijfer 7,7 gewaardeerd. Van deoverige gebieden in de omgeving sco-ren alleen strand en duinen hoger (metgemiddeld een 7,9). Vooral de rust enhet landelijke karakter van Wijk enWouden scoren hoog. Er is een duide -lijke behoefte aan meer wandel- enfietspaden en kanoroutes. Uit het on-derzoek blijkt dat burgers geld overhebben voor groene diensten in het ge-bied: 65% van de respondenten geeftdit aan. Dat kan bijvoorbeeld in devorm van een lidmaatschap van eenagrarische natuurvereniging. Degenendie een lidmaatschap wel interessantvinden (27% van de respondenten) hebben hier gemiddeld zo’n d 20,- voor over.

25

onverharde paden

Inspelend op de vraag van burgers is deagrarische natuurvereniging ‘Wijk &Wouden’ aan de slag gegaan met hetaanleggen van onverharde wandelpadenover boerenland. Voor 4 verschillendewandelroutes wordt 22 km onverhardpad aangelegd met bijbehorende voor-zieningen zoals planken over sloten endergelijke. De paden gaan over het landvan in totaal zo’n 40 boeren en pachters.De boeren ontvangen als tegenprestatieeen vergoeding per strekkende metervoor een periode van 5 jaar. Dit is vastge-legd in een contract met de agrarischenatuurvereniging. Onder regie van de ge-biedscommissie hebben o.a. de provincieZuid-Holland en de 7 gemeenten in hetgebied financiering hiervoor toegezegd.

De agrarische natuurvereniging organi-seert ook bezoekersdagen om burgers te

laten proeven van het boerenleven. Zo iser op Hemelvaartsdag altijd een ‘Polder-dag’ waar men boerderijen kan bezoeken.Ook zijn er arrangementen, zoals bijvoor-beeld ‘Farmer Frisbee’ en voor kinderenhet onvolprezen ‘kloten langs de sloten’.Wie de geheimen van de klootkrabber enklootzwabber wil ontdekken moet zekereens naar Wijk en Wouden komen!

De agrarische natuurvereniging zoektaanvullende financiering voor de verdereontwikkeling van recreatieve routes enandere activiteiten. Een aantal bedrijvenen banken in de regio heeft interesse ge-toond. Zo heeft Heineken, die het belangziet voor een mooie woon- en werkom-geving van de werknemers, een financië-le bijdrage geleverd. En ook een woning-bouwcorporatie uit Zoetermeer doet eenduit in het zakje om een mooi achter-land te behouden voor haar huurders.

Wensen voor het land van Wijk en Wouden

Het land van Wijk en Wouden ligt in ge -klemd tussen de grote steden Leiden, Zoe-termeer en Alphen aan de Rijn. Een ge-bied van 7000 ha met langgerekte, smalleweilanden met grazende koeien, dorpjes,gehuchten en vaarten met veel molens. Er wonen in en omheen ruim 450.000mensen. Zo’n 150 boeren, met name vee-houders, bezitten en beheren het buiten-gebied. In Wijk en Wouden is een goedbeeld ontstaan van de vraag vanuit bur-gers en bedrijven naar natuur en land-schap in het gebied. Uit bijeenkomstenmet maatschappelijke organisaties kwa-men de volgende wensen naar voren:

Wandelen over onverharde paden,

kanoën in de polder, de grutto horen,

koffie drinken bij de boer. Dat zijn

wensen van stedelingen die ze graag

in het land van Wijk en Wouden ver-

wezenlijkt zien. Een en ander kwam

naar voren in gesprekken met burgers

en bedrijven in het gebied en uit

onderzoek onder ANWB-leden. De

agrarische natuurvereniging ‘Wijk &

Wouden’ neemt dat ter harte.

24

10p r o j e c t

• meer onverharde wandelpaden en kanoroutes

• meer kansen voor weidevogels en verhoging natuurwaarden

• arrangementen gericht op belevingvan en educatie over het gebied

• behoud van het (open) landschap

Dit beeld komt overeen met de wensenvan ANWB-leden in het gebied. Uit onder-zoek blijkt dat zij graag meer fiets- enwandelroutes in het gebied willen, vooralonverharde paden door weilanden, maarook kanoroutes. En onderweg horecagele-genheden om wat te eten en te drinken.

voor meer informatie

www.buurtschapzwolle.nl

privaat geld. Alle private partijen en on-dernemers werken samen in een nieuw opgerichte Vereniging Buurtschap IJsselzone Zwolle. Deze coördineert de uitvoering die is vastgelegd in een uitvoeringsovereenkomst voor vijf jaar,overeen gekomen met de financiers.

De kracht van de Buurtschap zit inhet persoonlijk aanspreken van men-sen en het formuleren van concrete acties. Zo zijn al snel houten ‘Buurt -schap hekken’ op karakteristieke plekken geplaatst en een aantalooievaarsnest palen opgericht.

27

reacties op: een boerenbedrijf metstreekproductenverkoop en doe-activi-teiten wilde wel een boomgaard aan -leggen en beheren als onderdeel van het bedrijf. Maar ook een sociaal-werk-voorzieningsproject wilde het beheer leveren als onderdeel van hun werkpro-gramma. Zelfs een wijkvereniging uit deaangrenzende stadswijk toonde interes-se. Op vallend was dat de reacties niet alleen over de boomgaard gingen. Hetmaakte ook andere ideeën los over acti-viteiten en beheer voor de Buurtschap.Iemand wilde oude runderrassen onderde fruitbomen laten grazen en er werdvoor gesteld fruitbomen als erfbeplan-ting te stimuleren.

buurtschapfonds

Op basis van deze en andere acties is de vraag naar landschapsdiensten om-schreven. Door zowel de vragers als aan-bieders hierbij te betrekken ontstonddraagvlak. De individuele ideeën zijn ingroepen besproken, kosten voor aanlegen beheer zijn in beeld gebracht. Ze zijngeleidelijk aan samengebracht in een visie voor de hele Buurtschap. Voor beta-ling van de diensten en aanleg van ele-menten is het Buurtschapfonds opge-richt dat is gevuld met publiek en

Boomgaardbeheerder gezocht

De Buurtschap IJsselzone Zwolle is eenwater- en natuurrijk gebied van ca. 700ha. tussen de stad Zwolle en de IJssel. Degrond is in eigendom van enkele agra-riërs, particuliere grondeigenaren, eenlandgoed, Staatsbosbeheer en het wa-terwinbedrijf Vitens. Sinds 2002 wordtgewerkt aan het ontwikkelen en behou-den van de Buurtschap. Een belangrijkaspect is dat niet alleen naar inrichtingwordt gekeken maar ook het beheergoed wordt geregeld, in de vorm van‘groene’ en ‘blauwe’ diensten. Wensenvan de bewoners uit de Buurtschap en

Het besluit nemen het buitengebied

rond een stad groen en open te hou-

den is één. Een manier vinden om dit

te realiseren is twee. De gemeente

Zwolle werkt hieraan in de Buurt-

schap IJsselzone Zwolle. Het geheim

van de Buurtschap: als goede buren

met elkaar omgaan. En zorgen voor

een goede uitvoeringsorganisatie, de

‘Vereniging Buurtschap IJsselzone

Zwolle’.

26

11p r o j e c t

van aangrenzende stadswijken spelenhierin een belangrijke rol.

advertentie

Agrariërs, recreatie-ondernemers en an-dere grondeigenaren zijn mogelijke aan-bieders van diensten, zij kunnen grondbeschikbaar stellen en het beheer uit-voeren. Zij zijn hiervoor zowel persoon-lijk als via advertenties benaderd, bij-voorbeeld met de oproep ‘Boomgaard -beheerder gezocht’, geplaatst in denieuwsbrief Even Buurten van de Buurt-schap. De oproep leverde zeer bruikbare

voor meer informatie

De Lonneker Marken, dhr G. Meutstege,tel: 053-4317588 of gemeente Enschede,mevr. Y. Weustink, tel: 053-4818612

de lonneker marken

De Lonneker Marken is voortgekomenuit de Stichting Stawel, een overlegor-gaan tussen het stadsbestuur van En-schede en bewoners in het buitenge-bied van die stad. Stawel richt zich opduurzame plattelandsontwikkelingrond Enschede en bestaat al sinds 1966.De Lonneker Marken begeleidt boerendie agrarisch natuurbeheer (willen) op-pakken en geeft advies, dient aanvra-gen in en coördineert de werkzaamhe-den. Ook worden nevenactiviteiten ge-organiseerd, van bezoeken van scholenaan boerenbedrijven tot een (driejaar-lijkse) echte Twentse landdag. De naamLonneker Marken is ontleend aan devoormalige gemeente Lonneker. Hetbuitengebied van deze gemeente om-vatte vroeger een vijftal Marken. Tegen-woordig maakt Lonneker deel uit vande gemeente Enschede.

29

De keuze voor deze diensten komt voortuit de vraag van de diverse (overheids)-partijen. Tegelijkertijd is het in huiska-merbijeenkomsten besproken met hetgebied. De wensen van zowel vragers alsaanbieders zijn op die manier met elkaarafgestemd.

Voor het landschapsfonds is ruim eenmiljoen euro toegezegd door de ge-meente Enschede en de provincie Over-ijssel. Ook het waterschap zal concreteprojecten meefinancieren. Verder zijnprivate partijen benaderd voor een bij-drage in het fonds. Voor de effectievestart van het fonds, dat door het Natio-naal Groenfonds zal worden beheerd, is

nog goedkeuring nodig vanuit ‘Brussel’.Als dat is geregeld zal ook actief de boeropgegaan worden richting burgers enbedrijven om te kijken of er nog vragenzijn blijven liggen en hoe deze het bestezijn in te vullen en te financieren.

Structureel landschapsonderhoud in Enschede

In de werkstichting De Lonneker Markenwordt samengewerkt aan de jaarlijkseuitvoering van achterstallig onderhoudaan landschapselementen in het buiten-gebied van Enschede. Een aantal platte-landsbewoners (met agrarische achter-grond) voeren deze betaalde activiteitenuit in deeltijd, naast hun eigen werk-zaamheden. Ze hebben de opleiding ‘Erkend Natuurbeheerder’ met succes afgerond.

Door gemeente en gebiedspartijen ishet initiatief genomen om landschaps-onderhoud en werkzaamheden ten be-hoeve van natuur en landschap structu-

Onderhoud en aanleg van een hout-

wal, een poel of een erfbosje. In op-

dracht van de gemeente Enschede

zorgt momenteel een aantal platte-

landers, georganiseerd in een werk-

stichting De Lonneker Marken, voor

landschapsonderhoud. Vanuit een

landschapsfonds zullen in de toe-

komst ook andere landschapsdien-

sten, uitgevoerd door boeren of ande-

re grondeigenaren, worden betaald.

28

12p r o j e c t

reel aan te pakken. Onder andere door tezoeken naar een manier waarop dewerkzaamheden duurzaam kunnen wor-den vergoed. De gemeente Enschede onderkent het belang van een mooi ennatuurlijk landschap en daarmee denoodzaak van landschapsonderhoud in het buitengebied. De gemeente gaatdaarom een landschapsfonds oprichtenom de financiering te regelen. Hierbijwordt intensief samengewerkt met deprovincie Overijssel, het waterschap Regge en Dinkel en de Lonneker Marken.

huiskamerbijeenkomsten

Vanuit het landschapsfonds wordenlandschapsdiensten die boeren en ande-re grondeigenaren kunnen aanbiedengefinancierd. Deze diensten zijn bijvoor-beeld onderhoud, herstel en beheer vanhoutwallen, aanleg en onderhoud vanwandelpaden over boerenland, water-berging in laag gelegen gebieden en natuurvriendelijke oevers langs de veleslingerende beken in het gebied. Ookwordt gedacht aan het beheer van wei-den en akkers, bijvoorbeeld bloemrijkegraslanden en het stimuleren van degraanteelt. Zo hoorde rogge vroegerthuis in het Twentse landschap, maar ishet vandaag de dag weinig meer te zien.

voor meer informatie

gemeente Midden-Delfland, Ingrid ter Woorst, tel 015-3804111

staatssteuntoets

Het betalingssysteem in Midden-Delfland is zodanig opgezet dat het kanvoldoen aan de Europese wetgevingover Staatssteun. Daar de overhedenmet de Staatssteuntoets nog nauwe-lijks ervaring hadden, heeft het vijf jaargeduurd (tot begin 2006) voordat hetpuntensysteem – grotendeels – is goed-gekeurd door de Europese Commissie.De eerste groene diensten contractenworden nu afgesloten, boeren kunnenaan de slag! De uitvoering van groenediensten is in handen van AgrarischeNatuurvereniging Vockestaert. Inmid-dels is in 2006 een Catalogus Groen-blauwe Diensten ontwikkeld op natio-naal niveau door provincies en het ministerie van LNV, mede geïnspireerddoor dit puntensysteem. Als dit door de EU wordt goedgekeurd (verwacht in2006), kunnen nieuwe gebieden hunmaatregelen en vergoedingen uitwer-ken volgens deze catalogus. Daarmeekunnen ze dan veel eenvoudiger goed-keuring krijgen voor groene diensten,betaald met publieke middelen.

31

teem opgezet waaraan vergoedingenworden gekoppeld. Boeren kunnen pun-ten krijgen voor het beheer van land-schapselementen zoals sloten, poelen,knotwilgen, aanpassingen in grasland -gebruik voor weidevogels, maar ook voorhet beheer van wandelpaden en open-stellen van bedrijven voor excursies enschoolklassen. Er is dus stimulans omveel maatregelen uit te voeren passendbij de doelstellingen van het fonds, maarde boer zelf kiest welke maatregelenhem passen. De hoofdlijnen van beleidzijn dus van bovenaf bepaald, maar deuitvoering gebeurt van onderop.

driedaagse conferentie

Intussen zorgen de gemeente Midden-Delfland en Vockestaert ervoor dat hetdraagvlak voor het open landschap nietwegzakt. In 2005 is een gebiedsvisie op-gesteld in een driedaagse conferentie ineen (toen nog lege, nieuwe) ligboxenstal.Hier zijn, zonder conceptstukken, op-nieuw doelen en wensen voor het gebiedgeformuleerd. Maar liefst 125 mensen de-den mee, van burgers tot ondernemers,van actiegroep tot burgemeester, vanuitde gemeente Midden-Delfland zelf maarvooral ook vanuit de omliggende steden.Samen hebben ze actiepunten opgesteld,

en verschillende deelnemers, ook be-stuurders, hebben zich op de foto latenzetten met een op een bord geschrevenactiepunt waarvoor zij zich gaan inzet-ten. Hiermee is het draagvlak binnen enbuiten het gebied opnieuw verankerd, enblijven alle partijen betrokken.

Effectieve inzet van geld voor het landschap in Midden-Delfland

Midden-Delfland is een open, groen wei-degebied tussen Den Haag en Rotter-dam. De gemeente Midden-Delfland(voorheen Schipluiden), heeft zich de afgelopen jaren hard gemaakt voor hetbehoud van dit gebied. De gemeenteheeft eerst met Delft en later ook metDen Haag een samenwerkingsverbandgevormd. Afgesproken is dat Delft enDen Haag in de Harnaschpolder (eenglastuinbouwpolder aan de rand van degemeente Midden-Delfland) huizen enbedrijven mogen bouwen in ruil voorgeld en inspanning om het buitengebiedopen te houden. De betrokken overhedenhebben samen de hoofdlijnen voor hetlandschappelijk beleid vastgelegd en het

Ingeklemd tussen grote steden ligt

het groene veenweidelandschap van

Midden-Delfland. De plattelands -

gemeente Schipluiden (inmiddels

Midden-Delfland) heeft voor het

behoud van dit landschap samen met

Den Haag en Delft het Groenfonds

Midden-Delfland opgericht. En gevuld

met een aanzienlijke som geld.

Hoe zorg je ervoor dat dit geld goed

wordt besteed?

30

13p r o j e c t

Groenfonds Midden-Delfland opgericht.De opzet van de benodigde maatregelenen de uitvoering is in handen van Agrari-sche Natuurvereniging Vockestaert.

De betrokken gemeenten zagen in datde groene ruimte schaars is en dat recre-anten de waarde van het polderlandmet koeien, weilanden en boerderijensteeds meer waarderen. Het bijzonderein Midden-Delfland is dat er al een ge-vuld fonds is voordat de plannen zijn uit-gewerkt. Belangrijk, want je moet alleenmooie plannen maken als je ook geldhebt om ze te realiseren. Als je iets wiltzijn financiën een voorwaarde om aande slag te kunnen.

betalingssysteem

Boeren is een centrale rol toegedacht inhet onderhoud en beheer van het ge-bied: de melkveehouderij is van oudsherde beheerder van het veenweideland-schap. De Agrarische NatuurverenigingVockestaert is gevraagd een betalings-systeem te ontwikkelen. De verenigingvervult hiermee een belangrijke rol alsintermediair tussen overheid en boeren.Samen met de LTO heeft zij in beeld ge-bracht welke maatregelen bijdragen aande landschapskwaliteit en welke vergoe-dingen nodig zijn. Er is een puntensys-

Fotografie en beeldGoes: Arjan de HulsterDwarsgracht: Harm PiekAde: Maarten Dijkstra en

Aletta van der ZijdenAkkerranden: Aly WisseOoijpolder: Bureau SchoklandPolder van Biesland: Mark KrasHeggen Walcheren: Arjan de HulsterValkenburg: Twan WiermansSpringendal: Greet VerschuurWijk en Wouden: Nico van der HulstBuurtschap Zwolle: Ad van HalemEnschede: Gerrit MeutstegeMidden Delfland: gemeente

Midden-DelflandOverige: Gerard Burgers,

Vogelbescherming Nederland en Landschapsbeheer Nederland

OntwerpMichelangela, Utrecht

DrukwerkDrukkerij All Print, Utrecht

Deze brochure is tot stand gekomen inhet kader van het project ConcretiseringVraag en Aanbod Groene Diensten, eenproject van Landschapsbeheer Nederland,CLM Onderzoek en Advies en NatuurlijkPlatteland Nederland.

UitgaveLandschapsbeheer NederlandKaap Hoorndreef 26, 3563 AT UtrechtPostbus 9756, 3506 GT UtrechtTel 030-2345010E-mail post@landschapsbeheer.nlwww.landschapsbeheer.nl

PublicatiedatumOktober 2006

TekstHenk Kloen (CLM), Gerwin Verschuur(CLM), Wouter Tolkamp (CLM), YvonneGooijer (CLM), Rita Joldersma (CLM) enTaco Jansonius (Landschapsbeheer Nederland)

EindredactiePaul Jacobs, Landschapsbeheer Nederland

32

c o l o f o n

Deze uitgave is mogelijk gemaakt door bijdragen van het ministerie van Land-bouw, Natuur en Voedselkwaliteit en deNationale Postcode Loterij

In het kader van het project Concretise-ring Vraag en Aanbod Groen Diensten iseen handleiding opgesteld voor organi-saties die actief aan de slag willen metgroene diensten. De handleiding Verkennen en afstemmen vraag en aan-bod groene diensten - een inventarisatievan methoden is te downloaden vanafde website van CLM Onderzoek en Advies: www.clm.nl (zie onder ‘publicaties 2006’).