Een ethisch begeleidingsmodel

voor seksualiteit en relaties

in de GGZ

Axel Liégeois

K.U.Leuven – Broeders van Liefde

OPZ Geel, 2 december 2010

Inleiding

DoelstellingToepassing van ethisch begeleidingsmodel uit Waarden in DialoogTheoretisch gefundeerd en praktisch bruikbaar model

IndelingTheoretische fundering in visie op (zorg)relatieOntwikkeling en toepassing van begeleidingsmodel

Vooronderstelling: relationele visieParallelle relationele visie bij zorg en bij seksualiteitRelationele visie deels niet-rationeel gemotiveerd

Grondervaring van wederzijdse en verantwoordelijke relatieRelationele visie deels redelijk gemotiveerd

Menselijk verbindende en integrerende kracht van relatieChristelijk geïnspireerde, relationele ethiek

Casus

Wouter en Lieve zijn allebei opgenomen in een psychiatrisch centrum voor een lichte psychiatrische problematiek. Beide zijn getrouwd en hebben een gezin met jonge kinderen. Van bij de opname is Wouter geïnteresseerd in Lieve en omgekeerd. Ze zoeken elkaar op en al vlug komen ze tot knuffelen en lichamelijke spelletjes. Enkele andere patiënten zijn hierdoor gestoord.

De teamcoördinator spreekt hen hierover aan. Wouter en Lieve zeggen dat ze mekaars gezelschap erg op prijs stellen en niemand op de zorgeenheid kwaad doen. Mogen mensen elkaar dan niet graag zien? Ze zeggen dat hun echtgenoten er geen last van hebben en dat ze ook niet weten wat hun echtgenoten nu uitsteken. De teamcoördinator vraagt hen zich niet meer af te zonderen van de groep en zich zo te gedragen dat ze geen aanstoot meer geven aan andere patiënten. Met tegenzin beloven Lieve en Wouter dit te zullen proberen.

‘s Anderendaags treft een zorgverlener hen na het ontbijt aan in bed op de kamer van Lieve... Hoe kunnen de zorgverleners met dit gedrag omgaan?

Morele intuïtie en ethische reflectie

Innerlijk en onmiddellijk aanvoelen en evalueren

van waarden en normen in een concrete situatie

vanuit ervaringen en emoties

Morele intuïtie

Ethische reflectie

Kritische en methodologische reflectie op

het intuïtief aanvoelen en evalueren

van waarden en normen in een concrete situatie

vanuit een visie op de (zorg)relatie

Visies op (zorg)relatie

Traditionele visie Moderne visie

Medische visie Emancipatorische visie

Religieuze visie Vermaatschappelijkingsvisie

Institutionele visie Emancipatorische visie

Relationele visie zorg

Relationele visie seksualiteit

Relationele visie

Dialoog tussen betrokkenen

Gemeenschap Derden

Zorgvrager

Naastbetrokkenen Zorgverleners

Fundamentele waarden

VertrouwenWederkerigheid

Levenskwaliteit – Beschermwaardigheid

Autonomie ZorgverleningEigen verantwoordelijkheid Verantwoordelijkheid

anderPrivacy – Participatie

RechtvaardigheidVerantwoordelijkheid derden

Solidariteit

Grondhoudingen van zorgverleners

Ontvankelijkheid

Waarachtigheid Mildheid

Erkenning Integriteit

Aandacht Versterking Wijsheid Zelfreflectie

Fundering methodiek

Aandachtspunt: motieven Aandachtspunt: gedrag

Aandachtspunt: effecten

Subject Object

Context

Aandachtspunt: situatie

Begeleidingsmodel

Grondhoudingen Dialoog aannemen voeren

IntuïtiesSituatie uitspreken Gedraganalyseren verduidelijken

Normenverduidelijken

Motieven Effectenverhelderen Waarden inschatten

evalueren

Begeleidingsethiek

Realiteit

Ideaal

Waken over minimale Begeleiden vanuit Streven naar maximale

bescherming waarden verscheidenheid realisering waarden

Optreden indien In dialoog evalueren Bespreekbaar maken

grensoverschrijding: van waarden: van waarden

Niet dwingen Mogelijkheden en beperkingen Gelijkwaardigheid

Niet schaden Morele verscheidenheid Verantwoordelijkheid

Voorwaarden voor begeleiding

Grondhoudingen aannemen

Drijvende kracht van ethische reflectie

Ontvankelijkheid – Waarachtigheid – Mildheid

Erkenning – Aandacht – Versterking

Integriteit – Wijsheid – Zelfreflectie

Dialoog voeren

Verschillende perspectieven in dialoog

Dialogale verantwoordelijkheid

Zorgvrager

Naastbetrokkenen

Zorgverleners

Derden – Gemeenschap

Aandachtspunten in begeleiding

Situatie analyserenLevenssituatie in complexiteit en contextSamenbrengen van persoonlijke en professionele perspectieven

Gedrag verduidelijkenAard van gedrag of handelingZoeken naar alternatieve handelingsmogelijkheden

Motieven verhelderenBetekenissen en motieven voor zorgvrager en betrokkenenPersoonlijke en professionele motieven van zorgverleners

Effecten inschattenIndividueel – Relationeel – Sociaal vlakKorte – Middellange – Lange termijnFysiek – Psychisch – Existentieel niveau

Evaluatiemomenten in begeleiding

Intuïties uitsprekenPersoonlijk niveau van morele evaluatieUitdrukkelijk communiceren van morele intuïtiesMorele verontwaardiging of rechtvaardiging

Normen verduidelijkenSociaal niveau van ethische evaluatieJuridische, deontologische, ethische, levensbeschouwelijke normenMinimale norm ander niet dwingenMinimale norm zichzelf of ander niet schaden

Waarden evaluerenDialogaal niveau van streven naar waarden bij betrokken partnersZorgverlening/Verantwoordelijkheid Ander – BeschermwaardigheidAutonomie/Eigen Verantwoordelijkheid – LevenskwaliteitRechtvaardigheid/Verantwoordw Derden – Vertrouwen/Gelijkwaardigheid

Begeleidingsmodel

Grondhoudingen Dialoog aannemen voeren

IntuïtiesSituatie uitspreken Gedraganalyseren verduidelijken

Normenverduidelijken

Motieven Effectenverhelderen Waarden inschatten

evalueren