EDITORIAAL

Het spreekwoord zegt: “Het is stil waar het nietwaait”. Dat dit gezegde zowel letterlijk als figuur-lijk heel wat waarheid in zich draagt, wordt rijke-lijk geïllustreerd door onze kust. In dit meest windrijke deel van ons landje, is het nooit echt stil.Tal van initiatieven lokken jaarlijks drommen volknaar deze smalle strook van nauwelijks 65 km. Zo is de kust van 25 april tot eind mei al voor dezevende keer het schouwspel voor de ‘Week vande Zee’, een activiteitenpakket waarbij zee, stranden duinen extra in de schijnwerpers wordengeplaatst. Maar ook ‘2003 Beaufort’, de triënnalevoor hedendaagse kunst aan zee, zal ongetwijfeldnog heel wat kijklustigen lokken vooraleer het eindseptember het seizoen afsluit.

Soms echter zorgt storm ook voor heel wat ellen-de. In deze Grote Rede nemen we u mee naarfebruari 1953, toen een memorabele combinatievan springtij en zware wind tot grote overstromin-gen en rampspoed leidde in de lage landen.David Dehenauw van het OceanografischMeteorologisch Station te Zeebrugge zocht voor uuit of deze catastrofe met de huidige techniekenvan weersvoorspelling beter had kunnen wordenvoorspeld. Oordeel zelf maar mee of u zich nu veiliger kunt voelen ten aanzien van dergelijkenatuurrampen. Ook besteden we ruime aandachtaan een ramp die veel verser in het geheugen ligt.Een scheepsaanvaring met het autocargoschip‘Tricolor’ half december 2002 vóór de Franse kust,leidde - gedreven door een aanhoudende NW-Wwind - een maand en half later tot nooit eerdergeziene olieverontreiniging van onze stranden enzeevogels. We proberen de gevolgen voor u opeen rijtje te zetten. En ook in een derde bijdragestaat de wind centraal. Velen onder u zullen hetgevoel van zeeziekte wel kennen, ervaren bij eenonschuldige overvaart naar Engeland of tijdenseen zeiltochtje. Vermits het een vast onderwerpvan gesprek is voor zeevarenden, circuleren erevenveel theorieën over dit fenomeen als er gedupeerden zijn. Op zoek naar de enige echtewaarheid stak Nancy Fockedey haar licht op bijprofessor Paul Van Cauwenberge, arts aan hetUniversitair Ziekenhuis Gent. En tenslotte is er het ontwerpdecreet IntegraalWaterbeheer. Op het eerste zicht een moeilijkonderwerp en een ver-van-mijn-bed-show. Toch is niets minder waar. Dit Vlaams stuk wetge-ving in wording is immers niets minder dan eenblauwdruk voor de toekomststrategie ten aanzienvan de waterkwaliteit en -kwantiteit in Vlaanderen.Watersystemen mogen, in navolging van deEuropese Waterrichtlijn, niet langer als op zichzelfstaande eenheden worden beschouwd. De nauwesamenhang in volledige stroombekkens (metinachtname van het zeewaartse deel van rivieren)is het nieuwe kader waarin dient gedacht engewerkt te worden. Met alle gevolgen van dien voor de kust en zee.

Mogen we jullie tot slot veel leesplezier toewensenmet de voorliggende ‘Grote Rede’, het infobladover een duurzame kust en zee!

Er zijn weinig onderwerpen die meerspeeksel doen vloeien op schepen danzeeziekte. Een kleine minderheid van allezeevarenden heeft er nooit of nooit lastvan. De grote meerderheid echter zietongunstige weersomstandigheden op zeemet ongerustheid tegemoet en ondervindttelkenmale aan de lijve hoe slecht men-sen gemaakt zijn om op zee rond te dob-beren. Steevast doemen verhalen op overwat te doen (of te laten) om deze boos-doener de baas te blijven. Maar wat is

er nu allemaal waar van deze stoere ver-halen en wat zijn pure mythes? We legden ons oor te luisteren bijprof.dr. Van Cauwenberge, neus-keel-oor-arts aan het Universitair ZiekenhuisGent… en bij enkele kroongetuigen.

“Ik was doodziek! Ik dacht zelfs dat ikmijn kinderen niet meer ging terug-zien!” – MV (R/V Belgica – april 1986)

Zeeziekte is een ‘bewegings-ziekte’

Zeeziekte is net als wagen-, lucht- enruimteziekte een ‘bewegingsziekte’ en wordt veroorzaakt door lang aange-houden abnormale bewegingen uitgeoefend op ons lichaam. Er zijn zelfsmensen die ziek worden op een water-bed of in een wolkenkrabber die lichtjesbeweegt in de wind. Ook duikers enkanaalzwemmers kunnen zeeziek worden in het water door de golfwer-king. Het is allemaal hetzelfde principe: men ziet en voelt de omgeving bewegenop een manier welke men niet gewoonis. Als er téveel rare stimuli zijn, kan onssysteem dat niet meer compenseren enworden we duizelig en onpasselijk.

ZEEZIEKTE:DE SCHRIK VAN MENIG ZEEVAARDER

Er zijn weinig onderwerpen die meer speeksel doen vloeien op schepen dan zeeziekte

GDS

3

Waarom wordt iemand zeeziek?

Bij zeeziekte wordt het evenwichtsysteemverstoord. We bezitten allemaal een der-gelijk evenwichtsysteem dat ons - onder‘normale’ omstandigheden - helpt ommooi rechtop te lopen. Het werkt in grotelijnen als volgt. Veranderingen in destand van ons lichaam worden opge-merkt ter hoogte van drie belangrijke‘ontvangstcentra’. Eén ervan, het zoge-naamde inwendige oor, bevindt zichdiep in onze oren, veilig ingesloten in hetrotsbeen. Het is een doolhof van metvocht gevulde kanaaltjes en gangetjes,vandaar ook wel de naam ‘labyrint’.Hier situeert zich ons belangrijkste even-wichtsorgaan (zie figuur). Daarnaastgeven ook het zicht en de ‘diepe gevoe-ligheid’ (gevoelige zenuwuiteinden in despieren, pezen en gewrichten) informatiedoor over de positie van ons lichaam inde ruimte. De gegevens van deze driereceptoren gaan naar een centraal inte-gratiecentrum dat in het verlengde mergligt. In dit verlengde merg, dat via hetachterhoofdsgat de schakel vormt tussenhersenen en ruggenmerg, worden de binnengekomen ‘evenwichtsboodschap-pen’ verwerkt. Er volgt een reactie vanhet lichaam: via de spieren trachten weons hoofd en ons lichaam neutraal tehouden ten opzichte van de ruimte. Dit evenwichtsysteem zelf wordt dan nogeens van bovenuit gecontroleerd door dehersenschors en de kleine hersenen.Deze controle gebeurt grotendeels onbewust, maar men kan het ook bewustmee gaan regelen.

Mensen zijn over het algemeen nietgewoon om op een wiebelend schip tezitten en de wereld om zich heen te zienbewegen. Deze signalen worden alsvreemd ervaren ter hoogte van het centraal verwerkingscentrum en het even-wichtsysteem kan niet meer gecoördi-neerd werken. We gaan vallen en duize-lig worden. Er ontstaan ook spierreflexenter hoogte van de ademhalingspieren,de spieren in de buikstreek en de bezenu-wing van de organen. Deze uiten zich inbraken, zweten, bleek worden (het zoge-naamde ‘er groen uitzien’), diaree, enz.

“Terwijl de anderen zich normaal kon-den gedragen en zelfs nog met smaakkip met appelmoes zaten te eten, had ikmaar één wens: veilig de toiletten temogen bereiken.” – NF (R/V‘Zeeleeuw’ – juli 2002)

Waarom heeft de ene mens ermeer last van dan de andere?

Er is een kleine groep die deze vreemdegewaarwording helemaal niet kan verwerken en dus steevast zeeziek wordt.De meerderheid echter leert de abnorma-le prikkel in zekere mate te onderdruk-ken. De gevoeligheid voor zeeziekte iserfelijk bepaald, maar mensen die vaakop zee gaan zoals matrozen en vissersworden het op de duur gewoon door blijvende stimulatie. Kinderen hebben erover het algemeen meer last van dan volwassenen. Hun systeem is immers nogonvolgroeid en er moet zich nog eengewoonwording ontwikkelen. Aan de andere kant kunnen bepaaldenare ervaringen een negatief effect hebben op de gevoeligheid voor zeeziekte. Vooraf reeds aan zeeziektedenken, zal in veel gevallen ook daad-werkelijk leiden tot zeeziekte.

“Tijdens de eerste week met de ‘Polar-stern’ op weg van Punta Arenas (Chili)naar Shag Rocks was het afwisselendzonnig en onweerachtig met hevigenoordwestenwinden van 8 Beaufort.Tijdens een vergadering trachtte ik mete concentreren, maar uiteindelijk moestik de zaal uitvluchten om te gaan over-geven. Verschillende wetenschappershebben tijdens die woelige tijden hunbedje opgezocht... Tijdens de tweedeweek volgden nog heviger stormenelkaar snel op, gepaard gaand metwindkracht 9 en golven tot 10 m hoog.De normaal zo stabiele ‘Polarstern’rolde en stampte vervaarlijk en helde tot28° over (het schip kan maximaal 35°hellen, anders kantelt het op zijn zij). Er was heel wat materiële schade eniemand moest worden gehecht aan zijnhoofd. Gelukkig had ik toen geen lastmeer van zeeziekte en kon ik een hel-pende hand toesteken waar nodig.” –WB (R/V Polarstern – april-mei 2002)

“Na een week op de woeligeNoordzee kwamen we terug aan land.De wereld bewoog onder mijn voeten!Terug thuis ben ik zelf in de douchegevallen.” – IDM (R/V Polarstern)

Het evenwichtsysteem bestaat uit een gewaarwordings-, een verwerkings- en reactie-stelsel die samen gecontroleerd worden door de hersenschors en de kleine hersenen. Deze controle gebeurt meestal onbewust, maar kan ook door de geest onbewust worden bijgestuurd

EVENWICHTSYSTEEM

CONTROLE[hersenen]

GEWAARWORDINGEN

Evenwichtsorgaan

[ogen] [verlengde merg] [spieren]

[spieren, pezen, gewrichten]

[binnenoor]

Zicht Centraal integratiecentrum Motorische bijsturing

Diepe gevoeligheid

1 2 3VERWERKING REACTIE

PVC

Bij de meeste mensen treedt na verloop van dagen gewenning op,waardoor zelfs hevige stormen - zoals hier aan boord van het onder-zoeksschip Polarstern - kunnen getrotseerd worden zonder al te veelongemak

IDM

4

Op een langere zeereis gaan de verschijnselen van zeeziekte na 3 tot 4dagen meestal over door gewoonwor-ding. Je gaat de abnormale prikkel alsnormaal ervaren. Na een lange zeereisontstaat het omgekeerd effect bij het aanland komen: mensen worden landziek,de bewuste ‘zeemansbenen’. De compensatie voor de abnormale stimulus - waar men ondertussen gewoonaan geworden was - is nu niet meernodig. Opnieuw ontstaan duizeligheiden onpasselijkheid. Het aanpassen aanhet wegvallen van de stimulus duurt overhet algemeen minder lang, van een paaruur tot een dag.

“Ik ben niet zeeziek, maar ik voel mijaan boord wel vaak futloos en moe. Ik moet ook vaak en hardnekkig geeu-wen” – JW

Nevenverschijnselen

Er treden bij zeeziekte ook nevenver-schijnselen op zoals hoofdpijn, geeuwenen slaperigheid, zuchten, afnemendewerklust, hyperventilatie en verlies vaninteresse in de omgeving. Het mechanis-me dat bij het ontstaan van deze ver-schijnselen een rol speelt is nog duister.Ze kunnen immers niet verklaard wordenals verschijnselen tengevolge van even-wichtstoornissen, die buiten je wil omdoor ons zenuwstelsel worden geregeld.

“Op het achterdek een luchtje gaanscheppen en naar de horizon staan kijken deed deugd, maar er ging eensterke geur van diesel en sigaretten. Dat deed me de das om.” – NF (R/V‘Zeeleeuw’ – juli 2002)

“Als medisch begeleider van eenkanaalzwemmer deed ik de overtochtmee met een klein visserbootje. ’s Morgens werd het ontbijt geserveerd.De boot was goed aan het schommelenen bij het betreden van het ruim sloegde geur van spek en eieren me tege-moet. Dat was er teveel aan ... ik moestgauw weer bovendeks.” – PVC

Prikkelende geuren

Het opsnuiven van sterk prikkelende geuren zoals deze van sigaretten, koffie,parfum, voedsel, diesel, e.a. maakt deverschijnselen van zeeziekte meestalerger. Als het evenwichtsysteem ontregeldis en in een toestand is waar het nog juistonder controle te houden valt, zijn dezeextra-abnormale prikkels er veelal netteveel aan en wordt het systeem ontre-geld.

Frisse zeelucht

De samenwerking van de drie ontvangst-centra voor evenwichtsgewaarwordingen(zicht, inwendig oor, diepe gewaarwor-dingen in spieren, pezen en gewrichten)helpt een mens in het oriënteren van zich-zelf in de ruimte. Als je je buiten bevindtdan komt de informatie van wat je zietovereen met wat je evenwichtsorgaan enje diepe gevoeligheid ervaren. Binnenin het schip, zien de ogen nietsbewegen en treedt er een ‘conflict’ op inhet evenwichtsysteem. Het is dus nietenkel de frisse lucht die je gaat helpen,maar het zicht dat gecoördineerd looptmet de andere ervaringen. Bewust naarde horizon kijken is een welbekend mid-deltje!

“Even neerliggen deed goed. De duizeligheid en braakneigingenebden weg. Ik dacht dat het over was.Maar van zodra ik weer rechtop stond kon ik niet snel genoeg een plas-tiek zakje bij de hand hebben!”– NC (R/V Belgica)

Mensen gaan meestal liggen omdat zezich te ziek voelen. Maar je moet deogen dan wel openhouden. Je kan hetvergelijken met het gaan liggen in eendronken toestand. Bij het sluiten van deogen gaat de duizeligheid fel vermeer-deren.

Altijd en overal zeeziek: het moet je maar overkomen

Bij sommigen gaat het nooit over. Er zijnkapiteins op de lange omvaart en vissersgekend die steeds maar weer zeeziekzijn en waarbij de verschijnselen zelfs tij-dens lange zeereizen niet over gaan. Dat is zeer vervelend, maar het is nietschadelijk voor het evenwichtsysteem.Waarschijnlijk hebben deze mensen een‘aangeboren of verworven fout’ in hunevenwichtsysteem ter hoogte van het binnenoor of in de hersenen. Het voortdu-rend braken kan op de lange duur welschadelijk zijn voor je slokdarm. Doordat die letterlijk aangevreten wordtdoor het zure maagzuur kan er een slokdarmontsteking ontstaan.

Eet wat je zint en met mate

Er bestaan veel mythes over wat je nu hetbeste eet aan boord. Sommigen zwerenbij een zware, vettige maaltijd als hetmeest geschikte recept ter voorkomingvan zeeziekte. Anderen gaan het liefstmet weinig in hun maag aan boord. Er zijn mensen die beweren dat je bestgeen zure dingen eet zoals appel oftomaat, maar beter vezelrijk voedselzoals een soldatenkoek of banaan. En er zijn er die volhouden dat je vandrinken, zelfs van water of soep, misselijkwordt.

“Wat men eet is minder van belang dande hoeveelheid die men eet en drinkt”zegt prof. Van Cauwenberge. “Met eenvolle, uitgezette maag braakt mengewoon gemakkelijker. Zelf het drinkenvan veel water zal, door de uitzettingvan de maag, sneller leiden tot braken.Een lege maag kan dan weer ‘vertigo’(nvdr: onaangenaam gevoel van insta-biliteit van het lichaam ten opzichte vande omgeving, in de vorm van draaidui-zeligheid, of de zgn. liftsensatie) veroor-zaken. Eenmaal zeeziek kun je het bestblijven eten en drinken, maar met mate! Zo voorkom je het overgeven vanmaagzuur en gal. Vermijd ook alcohol! Het onderdrukt de goede werking vanhet evenwichtsysteem. Drinken van alcohol op een boot zal je sneller dron-ken maken dan het geval is aan land.”

Over zetpillen, pleisters en reisziektepillen

Alle klassieke middelen tegen zeeziektewerken op dezelfde manier, namelijkdoor de duizeligheidreflex te onder-drukken. Als bijverschijnsel veroorzakenze evenwel allen een zekere sufheid.Meestal worden ze via de mond ingeno-men in de vorm van tabletten, druppels ofsiroop (Touristil, Agyrax, Paranausine,Primpéran, Postafene, Stugeron-forte,

C

E

D F

G

A

B

C

ED

F

G

A trommelvlieshamer

aambeeldstijgbeugel

halfcirkelvormige kanalenslakkenhuisgehoorzenuw

B

Ons voornaamste evenwichtsorgaanbevindt zich in het zogenaamdelabyrint. Het bestaat uit 3 halfcirkel-vormige kanalen die gevuld zijn metvocht. Ze werken een beetje zoalseen waterpas maar dan in de driedimensies. Het orgaan geeft informa-tie door aan de hersenen over dehouding van het hoofd in de ruimte

5

Naast homeopathische middelen, acupunctuur of acupresuur (links) bestaan er tal van traditionele geneesmiddelen tegen zeeziekte.Bij veelvuldig braken ten gevolge van zeeziekte, wordt het moeilijk om pillen (rechtsboven) te slikken en binnen te houden. Dan kan worden overgestapt op het toedienen van zetpillen (rechtsonder) of zelfs inspuitingen (midden). Wetenschappelijke medewerkers van het onderzoeksschip ‘Belgica’ kennen ongetwijfeld de fel uit de kluiten gewassen, roze gekleurdesuppo’s, de zogenaamde ‘roze raketten’ (centraal onder)

Hoe verklaart men de werking van de alternatieve geneesmiddelen?

Volgens de oosterse geneeskunde wordt zeeziekte veroorzaakt door een verstoorde werkingvan de ‘galblaasmeridiaan’. Deze laatste beïnvloedt de functie van lever, gal, milt, maag ende ermee gelinkte energiebanen (o.a. over het rotsbeen en de oren). Men kan de werkingervan verbeteren door drukpunten aan de binnenkant van de pols te stimuleren met behulpvan polsbandjes. Bij de meeste mensen is dit echter niet voldoende en moeten extra maatregelen getroffen worden. Een kuur van het sap van rammenas kan al enig effect geven. Een acupunturist kan met een aangepaste therapie van acupunctuur en chinese kruiden (vooral dan Pinellia gecombineerd met Citrus) een oplossing bieden.

(met dank aan Bruno Braeckman)

Sibelium, …). De geneesmiddelen verschillen nogal in sterkte, maar hoe datervaren wordt is erg persoonsgebonden.Hou er wel rekening mee deze genees-middelen minimaal 1 uur voor vertrek inte nemen. Bij veelvuldig braken kunnendezelfde middelen in de vorm van zetpil-len (vnl. Paranausine) of inspuitingen toe-gediend worden. In sommige landen ishet transdermale therapeutische systeem(Scopoderm TTS) of de zogenaamde‘pleister voor achter het oor’ nog verkrijg-baar. De pleister is doordrenkt met sco-polamine, een middel die de duizelig-heidreflex onderdrukt. Ze wordt achterhet oor geplakt omdat daar de huidonbehaard en droog is. De werkzamestof gaat door de huid heen en komt inde bloedbaan terecht. In België is dit systeem niet meer verkrijgbaar omwillevan de soms zeer sterke bijwerkingen(gezichtstoornissen door pupilafwijking,verwardheid en hallucinatie).

Ook inbeelding helpt!

Inbeelding kan helpen bij het bestrijdenvan zeeziekte! Onze gedachtegang kanimmers bewust het evenwichtsysteem con-troleren. Iemand die overtuigd is dathij/zij niet zeeziek zal worden, zal ookveel minder vatbaar zijn. Met behulp vanspeciaal getrainde psychologen zou men

de bewuste onderdrukking - in principe -zelf kunnen gaan trainen.

Baat het niet dan schaadt het niet

Sommigen zweren bij alternatieve midde-len tegen zeeziekte: acupunctuur, acu-pressuur in de vorm van polsbandjes,Chinese kruiden, homeopathie, watjes ofoordopjes in de oren, koperen armband-jes, brillen met ingebouwde kunstmatigehorizon, noem maar op. Zijn dit wonder-middelen of moeten we ze verwijzennaar het rijk van de quatsch? Volgens prof. Van Cauwenberge is hetaannemelijk dat acupunctuur helpt bijzeeziekte, gezien de invloed die het uit-oefent op het autonoom zenuwstelsel.Ook Chinese kruiden zullen waarschijn-

lijk wel werken. Daarin zitten immersactieve producten die je eigenlijk ook ineen pilletje zou kunnen geven. Vaak zit-ten er naast het actieve bestanddeel ooknog veel andere stoffen bij die nietgekend zijn, maar die de bijwerking vanhet actieve bestanddeel (vnl. sufheid) kun-nen onderdrukken. Voor alle andere mid-delen is geen enkel wetenschappelijkbewijs geleverd. Maar als het mensenkan helpen doordat ze erin geloven,waarom niet!

Nancy Fockedey

met bijzondere dank aan prof. dr. Van Cauwenberge (UZ Gent), evenals aan deapotheker en de acupuncturist voor de extra uitleg

MD