Dyslexie de baas!(Poleij & Stikkelbroek, 2009)

Caroline Poleij

Klinisch psycholoog/

cognitief gedragstherapeut

c.poleij@uu.nl

Universiteit Utrecht/GGZingeest Amsterdam

Inhoud van de Workshop

• Samenhang dyslexie en psychische

klachten

• Coping

• Dyslexie de Baas!

• Oefenen met programmaonderdelen

• Voorlopige Effectiviteit

Vormt dyslexie een risicofactor voor

internaliserende problematiek?

Pas laatste decennium meer publicaties die betrekking hebben op de mentale gezondheid van dyslectici

Eerste review van 11 studies (Mugnaini et al. ,2009)

• Dyslexie en leesproblemen gaan samen met meer depressie en angstklachten (matige, grote effectsizes). Dit geldt voor de gehele onderwijsloopbaan.

• Meer lijdensdruk, vicieuze cirkels van falen, aangeleerde hulpeloosheid, demotivatie vermijding

Samenhang dyslexie met

Internaliserende problematiek

• Angsten, separatieangst en gegeneraliseerde angststoornis (Caroll et al.,2005; Willcutt & Pennington, 2000 )

• Depressief gedrag (Boetsch et al., 1996; Maughan et al. 2003; Willcutt & Pennington , 2000 )

• Lage zelfwaardering t.a.v. academische vaardigheden, een negatief zelfbeeld, negatief attributiepatroon (Alexander-Passe, 2006; Boetsch et al., 1996; Humphrey 2002; Humphrey & Mullins 2002; Polychroni et al.

(2006); Willcutt & Pennington, 2000).

Somatische Klachten(Willcutt & Pennington, 2000;

Alexander-Passe, 2006 ).

Psychiatrische comorbiditeit

lft. 8-18 jr (Willcutt & Pennington, 2000)

Meisjes

Jongens

RD meisjes

RD jongens

GAD

DEP

CD

ODD

ADHD

40

35

30

25

20

15

10

5

In Nederland

• Ouders van dyslectische basisschoolkinderen rapporteerden hogere angst en depressiescores, minder hoog emotioneel welbevinden (Bosman & Braams, 2006 n=246)

• Dyslectische VMBO T leerlingen n=69 rapporteerden meer internaliserende problematiek, meer teruggetrokken gedrag en somatische klachten (Steunenbrink, 2008)

• Gouweor, Bekebrede, Van der Leij, 2010) dyslectische VMBO T leerlingen klas 4 en 3) n= 105, dyslectici rapporteerden een lagere zelfwaardering (uitdrukkingsvaardigheid en sociale vaardigheid, geen verschil wb. motivatie en slaapproblemen, ook geen significant verminderd plezier in lezen!

Maar: in controlegroep een grote groep verborgen dyslectici

Oefening kleuren

Persoonlijke leergeschiedenis

individuele omgevingsfactoren

Kerncognities

zichzelf, anderen en de toekomst

gedachten gevoel

gedrag

Lager prestatieniveau

Internaliserende problematiek

Problemen houden zichzelf in

stand

10

Copingstrategieen (Hampel &

Petermann, 2006)

Gunstige coping

• Relativeren

• Afleiding zoeken/ontspanning zoeken

• Directe taakaanpak

• Positieve zelfspraak

• Sociale steun zoeken

Ongustige copingstrategieen

• Passieve vermijding

• Piekeren/herkauwen

• Actieve vermijding

• Agressie

11 c.poleij@uu.nl

Coping- mentale gezondheid

• Het bezitten van een breed copingrepertoire

• Het flexibel kunnen inzetten hiervan

• Mix van emotiegerichte en probleemgerichte

coping en vermijdingsgerichte coping

(afhankelijk of stressbron beïnvloedbaar is of

niet)

Ongunstige coping is positief gerelateerd aan

psychopathologie

12 c.poleij@uu.nl

Coping

Succesvolle leerlingen met leerproblemen hebben vaak een constructievere coping (Nunez et al. 2005)

Adolescente leerlingen (12-13 jaar) met leerproblemen maken meer gebruik van minder constructieve copingstrategieën; vermijden, ontkennen, passiviteit,opgeven, minder hard werken

Maar ook: gelijk gebruik van constructieve copingstrategieën, ontspannen en sterker gebruik van je richten op het positieve (Firth, Greaves & Frydenberg, 2010).

De kans op psychopathologie is groter bij minder constructieve coping.

• Dus…

Doel: Dyslexie de baas!

• Beter leren omgaan met dyslexie

• Verminderen van psycho-sociale

problemen

• Vergroten van

probleemoplossingsvaardigheden

Doelgroep: Dyslexie de baas!

Voor wie?

• 12 t/m 16 jaar

• dyslexie verklaring

• volgt Voortgezet Onderwijs

• psychosociale problemen

– Depressieve klachten

– Angstklachten

– Subassertiviteit

– Gering gevoel van eigenwaarde

– Sociaal isolement

• zekere mate van lijdensdruk

Voor wie niet?

• klachten van dien aard dat

verwijzing naar GGZ gerechtvaardigd is

Oefening hardnekkig “probleemgedrag”

Opzet ‘Dyslexie de baas!’

• Cognitieve gedragstherapeutische training

• ‘Gereedschapskist’, maar zelf het gereedschap

kiezen dat je gebruikt

• Lotgenoten contact en sociale steun

• Psycho-educatie dyslexie, spanning

• Vaardigheden aanleren door oefening

• Cognitieve herstructurering

• Zelfbepaling (autonomie bevorderend)

Vorm ‘Dyslexie de baas!’

• cursus in een groep

• 11 sessies van 1 ½

uur

• na 3 mnd follow up

sessie 1 ½ uur

• 2 sessies met ouders

en/of leerkrachten

• registratie

• testen

• rollenspel

• spelvormen

• visualisatie

• experimenteren en

oefenen

• voorgestructureerde

materialen

• “huiswerk”

Opbouw van het draaiboek

• Indeling van de bijeenkomsten – bijpraten

– terugblik op de klus

– oefeningen/informatie

– tips & trucs

– klus

• Per onderdeel wordt het volgende aangegeven: – doel

– vorm

– duur

– instructie

Onderdelen: ‘Dyslexie de baas!’

• Psycho-educatie Dyslexie en Angst

• Bewust worden van eigen dyslexie beleving en persoonlijke effectiviteit

• Cognitieve herstructurering

• Bewust worden eigen studieaanpak

• Oplossen van studieproblemen

• Oorzaken van succes en falen

• Opkomen voor jezelf

• Zelfbepaling; Levensdoelen

opstellen

Psycho-educatie m.b.t. dyslexie

en angst • Wat is dyslexie?

• Hoe blijft angst bestaan?

• Relatie dyslexie en

spanning (effect op

werkgeheugen,grip

verliezen)

• Hoe word je succesvol

met dyslexie?

Oefening samenspel angst, dyslexie en

informatieverwerking

Gedachten. Denkfouten?

• Wat maakt het allemaal uit?

• Ik ben lelijk

• Ik kan niets bedenken dat leuk is

• Ik zal nooit succesvol zijn

• Ik zal nooit echt goede vrienden maken

• Anderen vinden mij vast dom

• Niemand houdt rekening met mij

• Ik haal mijn diploma nooit

• Ze vinden mij vast een aansteller

Cognitieve herstructurering

• Samenspel denken, voelen, doen = rationale cognitieve gedragsthera-

pie

• Stem van je gedachten. Onderkennen eigen positieve en negatieve gedachten

• Denkfouten leren onderkennen

• Nieuwe handigere gedachten formuleren

GGGG schema

Onvoldoende voor Frans

Leren of niet leren het

is altijd onvoldoende

Onvoldoende voor Frans

Leren heeft geen zin het

is altijd onvoldoende

Niet meer opletten

in de les

Voor: vaak onvoldoendes

Tegen: met leren haal ik

een 5 zonder een 2

Met leren houd ik de schade nog beperkt,

waardoor ik wel over kan gaan.

Attributie retraining

• Denkfouten bij het verklaren van succes

en falen

• Invloed attributie op gevoel

en toekomstig taakgedrag

• Invloed attributie op zelfbeeld (Humphrey &

Mullens, 2002)

Probleemoplossingsvaardig-

heden Uitgaande van zelfreguleringsmodel van

Boekaerts (1999)

• koppeling aan persoonlijke doelen bv. Wil ik

iets aan mijn studieprobleem veranderen?

Wat zijn de gevolgen als ik niks doe?

• analyseren van het (studie)probleem

• is de manier van studeren afgestemd is op

mijn zwakke en sterke aspecten

van informatieverwerking

Wil ik wat aan het Studieprobleem

veranderen?

Pubers en dyslexie

31 c.poleij@uu.nl

Dyslectische middelbare scholier is ook

maar gewoon een puber

Dus niet alleen aanspreken op rationele

brein, maar ook erkennen in emotionele

drijfveer en die met elkaar verbinden (Vreugendhil, 2010) ‘als je dit in je voelt opkomen, wat doe je dan , en wat

zijn daar dan de gevolgen van?

32 c.poleij@uu.nl

Studieproblemen veranderen I

1 Wat is het probleem?

2 Wil ik er wat aan veranderen?

3 Heeft mijn studieprobleem te maken met:

– Kies ik de goede manier van leren?

– Het lukt niet goed om opgaven te lezen

– Moeite met het lezen van teksten

Studieproblemen veranderen II

4 Alle voor mij mogelijke oplossingen op een

rijtje

5 Ik kijk naar de voor- en nadelen van de

oplossingen

6 Ik maak een keuze voor

7 Dit zijn mijn actiepunten

8 Is het gegaan zoals ik had gewild? Wat

kan ik zonodig nog veranderen

Onderhandelingsvaardigheden

• Informatie over stijlen (passief, agressief,

actief)

• Oefening middels rollenspel

• Stijlen gekoppeld aan denken/denkfouten

Zelfbepaling

• onderkennen eigen belangen

• welke technieken zijn voor mij geschikt

• doelen op de lange

termijn

• implicaties voor doelen

op de korte termijn

Resultaten van pilot onderzoek

n=16 ( Poleij, Stikkelbroek, Leseman 2009)

• Significante afname Internaliserende

problematiek

• Self-efficacy neemt significant toe

• Competentiebeleving t.a.v. school

toename (wordt niet vastgehouden na 6 mnd.)

• Coping: taakgericht neemt toe niet meer sign. bij 6

mnd. en emotiegericht sign. afname

• Toestandsangst significante afname

Internaliserende problematiek

jongeren (YSR)

voor na na 6 mnd

48

50

52

54

56

Internaliserende problematiek

vader (CBCL)

voor na na 6 mnd

52

54

56

58

60

Internaliserende problematiek

moeder (CBCL)

voor na na 6 mnd

56

58

60

62

64

Self efficacy(GSES items)

voor na na 6 wk na 6 mnd

2,20

2,40

2,60

2,80

3,00

3,20

3,40 plaats training A groep B groep

voor na na 6 wk na 6 mnd

3,20

3,25

3,30

3,35

3,40

3,45

Taakgerichte coping(CISS)

Emotiegerichte coping (CISS)

voor na Na 6 wk Na 6 mnd

1,8

2,0

2,2

2,4

2,6

Toestandsangst (ZBV)

voor na na 6 mnd

2,4

2,5

2,6

2,7

2,8

2,9

Vragen

45 c.poleij@uu.nl