DUURZAME ENERGIEAGENDA 2017-2020

Gemeente Bernheze

Datum: 7 oktober 2016 Auteurs: Ralf Klop, adviseur duurzaamheid, Groene Groei

Christianne Derikx, beleidsmedewerker duurzaamheid

Inhoud Inleiding ......................................................................................................................................................... 1

Aanleiding .................................................................................................................................................. 1

Proces ........................................................................................................................................................ 1

Betrekken energieke samenleving .................................................................................................. 2112

Afbakening ............................................................................................................................................. 212

Evaluatie energieagenda 2011-2014 ......................................................................................................... 414

Evaluatie per project ............................................................................................................................. 414

Energieprofiel Bernheze ........................................................................................................................ 616

Conclusie uit de evaluatie Energieagenda 2011-2014 .......................................................................... 717

Visie en strategische doelen ...................................................................................................................... 818

Visie duurzame energie gemeente Bernheze ....................................................................................... 818

Strategische doelen 2030 ...................................................................................................................... 818

Doelstelling duurzame energieagenda 2017 - 2020.............................................................................. 919

Uitvoeringsagenda duurzame energie 2017-2020 ................................................................................ 10110

Projecten Duurzame energie agenda Bernheze ................................................................................ 11111

Kosten ................................................................................................................................................ 12112

Planning ............................................................................................................................................. 13113

Rollen gemeente en haar partners binnen het project ..................................................................... 13113

Communicatie en monitoring ........................................................................................................... 15114

Bijlage A. Rollen gemeente en haar partners bij de projecten ............................................................. 16115

Bijlage B: Hoofdpunten Themabijeenkomst Raad Energieagenda 2017-2020 (9 juni 2016) ................ 17116

Bijlage C: Resultaten Energieweverij (6 juli 2016) ................................................................................. 18117

1

Inleiding

Aanleiding De gemeente Bernheze is een ambitieuze gemeente en scoort goed op het vlak van duurzame energie.

Een voorbeeld hiervan is dat 11% van het elektriciteitsverbruik in Bernheze duurzaam wordt opgewekt;

85% van de gemeenten in de VNG-regio zitten onder de 5%. In 2009 heeft Bernheze een “routekaart

naar klimaatneutraal” opgesteld met een duidelijke stip op de horizon:

Een energieneutraal Bernheze in 2030

Om dit te bereiken volgt de gemeente de ‘Trias Energetica’ route. Ofwel eerst inzetten op energie

besparen, de rest van de energiebehoefte duurzaam opwekken en voor het deel waarin de gemeente

nog fossiele brandstof nodig heeft, kiezen voor de minst milieubelastende vormen.

Bernheze is energieneutraal als er binnen de gemeentegrenzen netto over het jaar evenveel duurzame

energie wordt opgewekt als dat er wordt verbruikt.

De gemeente heeft in vervolg op de routekaart voor de periode 2011 tot 2014 de Energieagenda

opgesteld, bestaande uit projecten, en deze in uitvoering gebracht. In het ‘Bestuursprogramma Bernheze

2014-2018’, waarin de ambitie onverminderd blijft, is de bijgaande “Duurzaamheidsvisie en

uitvoeringsagenda 2017-2020” al aangekondigd als activiteit rondom het thema duurzaamheid.

Proces Voor de totstandkoming van de duurzame energie agenda 2017-2020 is het volgende gedaan:

- Het huidige beleid evalueren: Welke projecten zijn uitgevoerd en wat is hiervan het resultaat?

- De visie aanscherpen passend bij de hogere ambitie: Waarom stevig inzetten op een duurzame

energievoorziening? Wie hebben we daarvoor nodig? Wat is de rol van de gemeente hierbij?

2

- Een nieuwe Bernhezer energieagenda opstellen, gedragen door de gemeenschap Bernheze met

projecten voortgekomen uit de samenleving, die aansluit bij de gestelde ambitie.

Betrekken energieke samenleving Voor de evaluatie van het energiebeleid, het ontwikkelen van een aangescherpte visie en om te komen

tot een ambitieuze uitvoeringsagenda is de gemeenteraad en de Bernhezer samenleving betrokken. In

een aparte bijeenkomst met de raad is de visie aangescherpt en zijn initiatiefvoorstellen bedacht. Een

weergave van deze bijeenkomst treft u in bijlage B. Inwoners, bedrijven en instellingen, met eigen

duurzame ambities, ideeën en initiatieven hebben actief geparticipeerd in het platforminitiatief “De

Energieweverij”.

De eerste bijeenkomst vond op 6 juli 2016 plaats. Vanuit een gezamenlijke visie en ambitie zijn mensen

uitgedaagd om initiatieven te bedenken en (door) te ontwikkelen tot projecten, inclusief het beleggen

van rollen, taken voor inwoners, bedrijven en instellingen. Een vervolgbijeenkomst wordt gepland in

november 2016. Het resultaat van de eerste bijeenkomst treft u in bijlage C. De Energieweverij, met haar

vervolgprojecten vanuit inwoners en bedrijven, maakt onderdeel uit van deze uitvoeringsagenda

duurzame energie.

Afbakening Nederland stimuleert het gebruik van schone energiebronnen zoals windenergie en zonne-energie. In

2020 moet 14 procent van de gebruikte energie ‘schoon’ zijn. Het klimaatbeleid van Nederland voor de

langere termijn (tot 2030) staat in de Klimaatagenda. Deze agenda bevat een overzicht van maatregelen

en acties die passen bij de geformuleerde visie van de overheid: een combinatie van aanpassen aan en

voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering (adaptatie) en voorkomen van risicovolle

klimaatverandering (mitigatie). De provincie Brabant sluit aan op het nationale beleid met haar ambitie

om in 2050 energieneutraal te zijn.

3

Op 24 juni 2015 oordeelde de rechtbank Den Haag dat Nederland meer moet doen tegen de

klimaatverandering. Als we de opwarming van de aarde willen beperken tot 2 graden, moet de CO2-

uitstoot in 2020 minstens 25 tot 40 procent lager zijn dan in 1990. Daarom moet Nederland van de

rechter zorgen dat de Nederlandse CO2-uitstoot in 2020 minstens 25 procent lager is dan in 1990. De

Stichting Urgenda had hierom gevraagd. De Nederlandse staat is in beroep gegaan tegen de uitspraak,

maar probeert wel om de 25 procent te halen.

Bernheze sluit aan op dit nationale en provinciale beleid als ondergrens van haar beleid. Er valt te

verwachten dat er uiteindelijk nieuwe aangescherpte doelen worden vastgesteld. Zowel voor Nederland

als Brabant is daarmee de ambitie om energieneutraal te zijn in 2050 mogelijk te weinig ambitieus.

Daarom wil Bernheze een flinke stap verder gaan met haar energieneutrale ambitie in 2030.

Drie andere beleidsnota’s van de gemeente Bernheze, die in het voorjaar van 2016 tot stand zijn

gekomen, grenzen aan deze energie-agenda. Dit zijn:

1. De Economische Beleidsnota Bernheze 2016-2020 “Vitaal ondernemen in een sterke regio”, met als

een van de ambities een vitale, meer duurzame economie. Een van de prioriteiten is dat de

gemeente duurzaam ondernemen stimuleert.

2. De Woonvisie 2016-2021 “Creatief naar een nieuw evenwicht” met een duurzame woningvoorraad

als een van de speerpunten.

3. Het Duurzaam Mobiliteitsplan Bernheze 2016-2022 met als rode draad: Duurzaamheid door

Voorkomen van mobiliteit, Verkorten van de reis of de infrastructuur, Veranderen van het gedrag en

Verschonen van de voertuigen.

Om de energieneutrale ambitie te realiseren is samenwerking met deze beleidsterreinen essentieel.

Deze energie agenda is geen starre en onveranderbare bundel projecten, maar een flexibel hulpmiddel

om richting te houden bij de werkzaamheden. De veranderingen in de maatschappij, energiewereld en

technologische ontwikkeling vragen om flexibiliteit in de uitvoering en mogelijke bijstelling van plannen.

Het is mogelijk, bijvoorbeeld vanuit nieuwe initiatieven binnen de Energieweverij, projecten als

‘Waterkracht uit de Aa’ en ‘De Dorpsmolen’ toe te voegen. De interne organisatie en de begroting

moeten zijn toegesneden op deze gewenste flexibiliteit.

4

Evaluatie energieagenda 2011-2014 Als vervolg op de ‘Routekaart naar energieneutraal’ zijn een serie projecten ontwikkeld en uitgevoerd.

Het is belangrijk na te gaan wat deze projecten uiteindelijk hebben opgeleverd. Welk effect hebben zij

gezamenlijk gehad op het energieprofiel van de gemeente Bernheze? Zijn er nog projecten in werking, of

projecten in ruste, die een doorstart verdienen?

De evaluatie is onderverdeeld in de volgende onderdelen:

1. Evaluatie per project: wat waren de doelen kwalitatief en kwantitatief en in hoeverre zijn zij

gerealiseerd?

2. Wat is het huidige energieprofiel van de gemeente en in hoeverre voldoet dit aan het gewenste

niveau gelet op de lange termijn doelstelling voor energieneutraal?

Evaluatie per project Op diverse thema’s in de energieagenda 2011-2014 zijn projecten bedacht en uitgevoerd. Deze projecten

bestaan in hoofdlijnen uit de onderwerpen gemeentelijke organisatie, wonen, werken en duurzame

energie. De projecten zijn:

1. Routekaart energieneutrale gemeentelijke organisatie

2. Prestatie afspraken met woningbouw corporaties

3. Bewonerscampagne, vervolg op (gratis) energie onderzoek

4. Smart Grids / Oplaadpalen

5. Handhaving EPC (in regionaal verband)

6. Regionaal DuBo convenant (incl. energiezuinige voorbeeldwoningen)

7. Stimulering energiebesparing bedrijven

8. Verkenning Lokaal duurzame energiediensten bedrijf

9. Gemeentelijke visie warmte, koude elektriciteit (inclusief WKO kaart)

10. Energieopwekking uit biomassa

De projecten zijn geëvalueerd met behulp van deskresearch, interviews, door informatie vanuit de

beleidsmedewerker duurzaamheid en door een interactieve sessie met de speciaal hiervoor

samengestelde klankbord duurzaamheid. In dit rapport beperken we ons tot een evaluatie op

hoofdlijnen. Voor een meer gedetailleerde analyse verwijzen wij naar het losse document “Evaluatie

duurzame energieagenda 2011-2014”

Projecten:

1. Routekaart energieneutrale gemeentelijke organisatie

De gemeente heeft veel gedaan aan energiebesparing. Er is een energieteam actief aan de slag gegaan

met energiemanagement en er is een revolving fund ingesteld van waaruit duurzame maatregelen

kunnen worden gefinancierd en, vanuit het voordeel in energiebesparing, weer kan worden gevuld. Dit

heeft geresulteerd in zeker 25% energiebesparing van de gemeentelijke gebouwen. Ook groeit het

enthousiasme onder medewerkers, getuige de inzet van de energiebespaarkoffer onder medewerkers.

Ook zijn op alle gemeentelijke gebouwen zonnepanelen geplaatst (1200 stuks), het wagenpark is

verduurzaamd en er zijn elektrische scooters voor medewerkers in gebruik. De stroom die nu nog wordt

5

ingekocht, ook voor de openbare verlichting, wordt voor eind 2016 100% groene energie (van

Nederlandse duurzame bronnen).

2. Prestatie afspraken met woningbouwcorporaties

In de periode 2011- 2014 was er bij de woningbouwcorporaties een beperkte urgentie en gebrek aan

wettelijke regelgeving, zoals de Energieprestatievergoeding. De prestatie afspraken zijn er hierdoor niet

gekomen.

3. Bewonerscampagne

Er zijn zeker 500 energiebespaaradviezen geleverd aan bewoners in Bernheze. Middels de Bernhezer

Energie Coöperatie (BECO) is aandacht gevraagd voor energiebesparen en zonnepanelen. Hoewel het

lastig is een causaal verband aan te tonen zijn de volgende cijfers bemoedigend. De totale besparing

gemiddeld per woning van 2010 tot 2014 is 7,5% op elektriciteit en 10,8% op gas. Dat is meer dan vooraf

opgenomen in de plannen. Daarbij heeft 31% van de huizen (koop/huur) anno 2015 label A/B, dat is

meer dan het landelijk gemiddelde (25%, bron CBS 2015). Uiteraard hangt dit samen met de mate van

nieuwbouw in een gemeente.

4. Smart grids / oplaadpalen

Voor wat betreft Smart Grids is geen project gerealiseerd voor slimme netwerken, maar wel is stevig

ingezet op de realisatie van laadpalen, zowel voor auto’s, scooters als elektrische fietsen. In totaal

betreft het 36 oplaadpalen. In de benchmark elektrisch vervoer komt Bernheze hiermee op de 161-ste

plaats van alle Nederlandse gemeenten.

5. Handhaving EPC

De handhaving op de Energie Prestatie Coëfficiënt is deels gerealiseerd. Dat wil zeggen, er wordt

administratief gecontroleerd of gebouwen voldoen aan de meest recente bouweisen qua energiezuinige

bouw. Maar in tegenstelling tot het projectplan wordt de Energie Prestatie Norm (EPN) op de

bouwplaats niet gecontroleerd, wegens andere prioriteiten in de handhaving.

6. Regionaal DuBo-convenant

Het regionaal convenant duurzaam (ver)bouwen Noordoost-Brabant 2013-2016 getiteld "Samen werken

aan duurzaamheid" won in 2014 de Nederlandse Duurzaam Bouwen Award in de categorie regionale

samenwerking. Aan dit DUBO convenant is in de praktijk van Bernheze weinig gevolg gegeven. Er zijn

geen voorbeeldwoningen bekend die direct zijn voortgekomen uit dit convenant.

7. Stimulering energiebesparing bedrijven

Er is veel energie gestoken in de energiebesparing met bedrijven. Zo hebben een zestal bedrijven een

energiebespaaronderzoek aangeboden gekregen. En er zijn de nodige bijeenkomsten georganiseerd.

Desondanks is de navolging vanuit bedrijven beperkt. De urgentie en aantrekkelijkheid te investeren in

duurzaamheid ontbreekt veelal. De overheid heeft wel stimuleringsregelingen, maar deze zijn vaak niet

aantrekkelijk genoeg. Overigens zijn er voor bedrijven zeker interessante mogelijkheden (zoals SDE+),

maar die moeten ze wel op een presenteerblaadje krijgen aangereikt. Door gebrek aan kennis, tijd en te

weinig inzage in hoe en via wie gebruik te maken van een regeling blijft het helaas vaak bij mooie

intenties. De cijfers van het energieverbruik van bedrijven tonen aan dat zij nog steeds de nodige

aandacht vragen: 7% besparing op gas in 2015 t.o.v. 2010 en 12% meer elektriciteit t.o.v. 2010.

8. Verkenning lokaal duurzaam energiediensten bedrijf

Met steun van de gemeente is de Bernhezer Energie Coöperatie er gekomen. De eerste producten en

bijeenkomsten werden geleverd in 2013, zoals de bemiddeling bij zonnepanelen. Ook lanceerde zij de

6

succesvolle energiekoffer in 2013, met allemaal bespaarmiddelen, meetapparatuur voor thuis. De

energielevering heeft wat langer op zich laten wachten, maar was vanaf 1 januari 2015 (via DE Unie) een

feit. Inmiddels nemen 80 klanten duurzame energie af. Dat is minder dan verwacht.

9. Gemeentelijke visie WKO

De gemeentelijke Koude Warmte Opslag visie is er niet gekomen, mede doordat dit onderzoek vanuit de

regionale samenwerking via ODBN is gestaakt. De WKO kansenkaart is niet ontwikkeld. Het ministerie

kwam namelijk met een WKO tool die beantwoorde aan de vraag: www.wkotool.nl. Deze tool kan

gebruikt worden om lokaal beleid m.b.t. de inzet van koude warmte opslag te ontwikkelen.

10. Energieopwekking uit Biomassa

Dit onderdeel is gerealiseerd door de ingebruikname van de Attero biomassacentrale in Odiliapeel in

2015. Warmte vanuit versnipperd hout ingezet door bedrijf Peka Kroef. De brandstof wordt geleverd

door inwoners uit o.a. Bernheze. Op jaarbasis wordt daarmee 8,2 miljoen kubieke meter aardgas

bespaard.

Energieprofiel Bernheze Het totale energieverbruik in elektriciteit en gas is 42,2 Gj in de gemeente Bernheze. Hieronder is het

energieprofiel van de gemeente Bernheze weergegeven. Belangrijkste wat hieruit blijkt is dat het

energieverbruik van particuliere woningen, de commerciële dienstverlening (zoals kantoren en winkels)

en de publieke dienstverlening (scholen, kerken, gebouwen binnen de overheid en semioverheid) samen

84% van het totale energieverbruik van gemeente Bernheze vertegenwoordigd.

Woningen verbruiken met een aandeel van 62% verreweg de meeste energie. 70% van onze

woningvoorraad bestaat uit koopwoningen. Hier ligt een grote opgave; het is van belang om de

particuliere woningeigenaren te informeren en stimuleren om zelf hun woning te verduurzamen (bron:

woonvisie).

Energieverdeling Bernheze 2013 (bron: Klimaatmonitor)

7

Voor meer inzage in het energieprofiel verwijzen wij naar het document “Evaluatie duurzame energieagenda 2011-2014”.

Conclusie uit de evaluatie Energieagenda 2011-2014 Er is hard gewerkt binnen de gemeente. Ondanks een tegenvallend resultaat op onderdelen, is de

energieagenda 2011-2014 met succes uitgevoerd.

1.1.1. Gemeentelijke organisatie

De gemeentelijke organisatie heeft haar voorbeeldfunctie goed ingevuld, zeker in vergelijking met

andere gemeenten. Het dit jaar uittreden uit de inkoopcombinatie van gemeenten in Noordoost-

Brabant, omdat deze niet gezamenlijk 100% groene stroom inkopen, is hiervan een mooi voorbeeld. De

gemeente gaat ook verder met het verduurzamen van al het gemeentelijk vastgoed. Toch kan de

gemeente meer doen om aan haar omgeving te laten zien wat de gemeente allemaal doet om zo ook

ondernemers en inwoners aan te zetten de handschoen op te pakken.

1.1.2. Duurzame energie

Ook heeft de gemeente als geheel een relatief hoog percentage duurzame elektriciteit (+11%). Zeker in

vergelijking met gemeenten in de regio Noordoost-Brabant presteert zij hiermee bovengemiddeld goed.

Opvallend is ook het hoge percentage zonnepanelen bij huishoudens 6,1%, ruim 4 keer meer dan het

landelijk gemiddelde. Bij inwoners is duidelijk een neergaande trend in het energiegebruik

waarneembaar. Bedrijven in Bernheze echter presteren minder goed (bijna 12% meer

elektriciteitsverbruik in 2014 t.o.v. 2010) en verdienen veel aandacht. Echter is het energieverbruik bij

bedrijven in Nederland ten opzichte van 2009 nauwelijks is gegroeid (bron: Energietrends 2014.nl,

Energie Centrum Nederland (ECN)). Als oorzaak wordt de economische crisis genoemd. Positief en

uitzonderlijk is de gezamenlijke inkoop van groene stroom met alle bedrijventerreinen (Europese wind)

in Bernheze. De huursector maakt nog weinig slagen in de verduurzaming van woningen, maar ambities

zijn, zo valt ook te lezen in de Woonvisie, flink verhoogd. Bij sportclubs en VVE’s zijn goede voorbeelden

bekend v.w.b. zonnepanelen en LED-verlichting, maar er liggen nog steeds veel kansen op het vlak van

energiebesparen.

1.1.3. Uitdaging energieagenda 2017-2020

Ook wordt duidelijk dat de uitdaging nog steeds groot is. Ondanks de goede weg die is ingeslagen zal er

nog veel inzet moeten worden geleverd om uiteindelijk in 2030 daadwerkelijk een energieneutrale

gemeente te zijn. Immers nog zeker 89% van de gebruikte energie is fossiel.

De nieuwe energieagenda 2017-2020 is daarom ambitieus. Met focus op stevige besparing in het

energieverbruik en grootschalige inzet op duurzame lokale energieproductie. Belangrijk is hierbij vanuit

het energieprofiel te focussen op sectoren die het grootste aandeel hebben: De woningen, de publieke

sector en de commerciële dienstverlening. Zij vertegenwoordigen samen namelijk 84% van het totale

energieverbruik in de gemeente Bernheze.

8

Visie en strategische doelen De doelstelling van de gemeente komt voort uit haar visie op duurzame energie. Deze visie als stip op de

horizon geeft houvast bij het zetten van volgende stappen richting een energieneutraal Bernheze in

2030.

Visie duurzame energie gemeente Bernheze De opwarming van de aarde door invloed van de mens is een feit. De rol en afhankelijkheid van

fossiele brandstoffen is te groot en heeft een negatieve invloed op ons klimaat en het milieu. Daarom

wil Bernheze over naar een duurzame energievoorziening in 2030. Dit lukt alleen samen met inwoners

en bedrijven met wie we samen geloven dat het moet.

De gemeente maakt energiebesparing en gebruik van duurzame energie en duurzame mobiliteit bij al

haar beleid en handelingen expliciet. Wat zij niet zelf kan, doet zij samen met inwoners en bedrijven in

de rollen van initiator, stimulator, facilitator en regisseur.

Het toekomstbeeld voor onze gemeente is een samenleving die groen en gezond is, weinig energie

verbruikt en duurzame energie lokaal opwekt (zon, wind, biogas). Energie delen we slim en waar

mogelijk slaan we energie op. We verplaatsen ons duurzaam en ‘delen’ vervoersmiddelen. Mensen

vinden werk in de duurzame energievoorziening.

Strategische doelen 2030

1. Energieneutrale gemeente: Via de Routekaart energieneutrale gemeentelijke organisatie wordt

onze bedrijfsvoering energieneutraal. Deze voorbeeldfunctie dragen wij uit naar inwoners en

bedrijven. Door het delen van kennis en middels het ondersteunen van inwoners en bedrijven

helpen wij bij het begrip en de implementatie van duurzaamheid in de dagelijkse activiteiten.

2. Energieneutrale woningen (huur en koop): De woningen in Bernheze zijn energiezuinig, wekken zelf

hun energie op en slaan reserve energie op. Ook delen zij energie en worden apparaten en auto’s

slim aangestuurd, zodat energie zo goed mogelijk wordt verdeeld en belasting van het netwerk

wordt geminimaliseerd.

3. Energieneutrale bedrijven: Bedrijven zetten maximaal in op energiebesparen en waar mogelijk

wekken zij hun energie duurzaam op, op de gebouwen zelf of in de lokale omgeving (zie punt 4).

Waar mogelijk wordt met inwoners en BECO samengewerkt om de duurzame opwekcapaciteit te

vergroten.

4. Grootschalige opwek van duurzame energie: Ondanks de inzet bedrijfsgebouwen en woningen zo

energiezuinig als mogelijk te maken, kan de resterende energie niet altijd op locatie worden

opgewekt. Daarom is inzet op grootschalige opwek van lokaal geproduceerde energie, door een mix

van duurzame bronnen uit de omgeving, van belang.

5. Schoon vervoer: Vervoer in de regio is onafhankelijk geworden van fossiele brandstoffen. Het aantal

vervoersbewegingen is teruggebracht door de introductie van het nieuwe werken en het aantal

voertuigen is afgenomen door gedeeld gebruik en alternatieve vervoersvormen.

Voor het realiseren van deze zoeken we nadrukkelijk de aansluiting bij de ambities van de Woonvisie, de

Economische beleidsnota, het duurzame mobiliteitsplan en het duurzaam beleid op het gebied van

recreatie en sport.

9

Doelstelling duurzame energieagenda 2017 - 2020 Deze duurzame energie agenda beslaat de termijn tot en met 2020. Wat moet er als tussendoel

geformuleerd worden om uiteindelijk in 2030 energieneutraal te zijn? Op basis van een analyse en een

discussie met de klankbordgroep zijn de volgende tussendoelen in 2020 geformuleerd.

Energiebesparing Bernheze (t.o.v. referentiejaar):

Jaartal % besparing elektriciteit % besparing gas

2014 +4,8% -9,6%

2020 -10% -17%

2030 -22% -43%

Percentage duurzame energie Bernheze:

Jaartal % duurzame elektriciteit % duurzame warmte

2014 11,3 7,2

2020 30 27

2030 100 100

Om de doelstellingen in 2020 te kunnen realiseren zijn projecten en activiteiten nodig, gericht op de

diverse strategische doelen. In deze uitvoeringsagenda worden deze projecten op hoofdlijnen

uitgewerkt. Het is niet voor alle projecten mogelijk nu al te voorspellen welke bijdrage de afzonderlijke

projecten hebben op de doelstellingen. Bij het nader detailleren van de projecten, bijvoorbeeld wat

wordt de omvang van de collectieve zonnepanelen projecten, wordt het beter mogelijk een voorspelling

te doen. Aangezien het hier een dynamische en flexibele uitvoeringsagenda betreft, is het aan te bevelen

jaarlijks een energieprofiel op te stellen, zodat de voortgang kan worden gemonitord en kan worden

bijgestuurd. Dit kan ook betekenen dat projecten in omvang worden aangepast om zo de juiste bijdrage

aan de doelstelling te kunnen leveren. Per situatie en per project zal gezocht moeten worden naar

aanvliegroutes, partners en financiering. De rol van de gemeente moet helder zijn. In de nu volgende

uitvoeringsagenda wordt een eerste inschatting geleverd van kosten die gemoeid zijn met het

projectmanagement en waar mogelijk met uitvoeringskosten- en baten.

10

Uitvoeringsagenda duurzame energie 2017-2020 Ten behoeve van het opstellen van de nu volgende nieuwe energieagenda is gebruik gemaakt van de

resultaten en conclusies uit de evaluatie, een speciaal ingelaste sessie met de raad van de gemeente

Bernheze en een platformbijeenkomst, genaamd de Energieweverij. Vanuit De Energieweverij is met

inwoners en bedrijven gesproken over ambities en thema’s van belang voor een duurzaam Bernheze.

Deze thema’s zijn weergegeven in onderstaande ‘Wordle’:

Alle gedachtes, ideeën en mogelijke projectvoorstellen zijn zover als mogelijk en zinvol betrokken in de

nieuwe energie agenda. Daarnaast zijn vanuit het projectteam, in samenwerking met de klankbord

duurzame energie, aanvullende projectvoorstellen uitgewerkt.

De projecten worden in dit hoofdstuk enkel genoemd, de volledige projectomschrijving inclusief kosten

en uren zijn opgenomen in de afzonderlijke bijlage: Projectenbundel Duurzame Energieagenda 2017-

2020.

11

Projecten Duurzame energie agenda Bernheze De projecten zijn onderstaand onderverdeeld naar de strategische doelen:

A Energieneutrale gemeente Omschrijving

1 Invoering van een vaste “duurzaamheidsparagraaf” in relevante college- en raadsvoorstellen

Duurzaamheid als vast onderwerp in alle relevante beleidsstukken, met duidelijke toetsing op relevantie vooraf.

2 Voorbeeldfunctie gemeente inzetten als versneller

Goede voorbeelden van de gemeente communiceren ter inspiratie

3 Duurzaamheidscollectief De Energieweverij Duurzaamheidscollectief voor de energieke samenleving (inwoners, bedrijven)

B Energieneutrale woningen

1 Energieloket Brabantwoontslim.nl/ Bernheze Loket voor informatie en hulp richting een energiezuinig huis en energiebesparen

2 Energieneutrale huurwoningen i.s.m. woningbouwcorporaties

18% woningvoorraad Bernheze betreft sociale huur. Ook deze moeten naar energieneutraal.

3 Zonnepanelen op huurwoningen in Bernheze Toegankelijk maken van het gebruik van duurzame energie door bewoners van huurwoningen.

4 Renovatie van twintig woningen naar Nul Op de Meter (NOM)

Begeleiding via adviseurs en aanbieder van inwoners die de eigen bestaande woning richting NOM brengen

5 Gasloze nieuwbouwwijk Inwoners van Bernheze laten “afkicken” van het gebruik van gas. Positieve prikkels via OZB, leges en Dubo-waarborgsom toepassen.

6 Smart Grid project “Samen Slim met Energie” Project om energie slim op te slaan, slim te verdelen en slim op te wekken.

7 100% Nul-Op-de-meter CPO Met een groep bewoners, vanuit collectief particulier opdrachtgeverschap, een serie energieneutrale nieuwbouwwoningen tot stand brengen

8 Prijsvraag: duurzaamste idee van Bernheze (een keer per twee jaar)

Goede ideeën van inwoners belonen en helpen richting realisatie.

C Energieneutrale sportverenigingen en bedrijven

1 Grootschalig zonnepanelenproject voor bedrijven Bernheze

De mogelijkheden van subsidie voor zonnepanelen kenbaar maken en benutten voor bedrijfsdaken

2 Energiebespaar-advisering “Bij de ondernemer aan tafel”

Middels goede adviezen ondernemers stimuleren tot energiebesparing.

3 Duurzame bedrijven route – inspiratie via best practices

Goede voorbeelden in beeld brengen om zo anderen te inspireren.

4 Energieke sportverenigingen Bernheze In plaats van subsidies sportverenigingen helpen aan zonnepanelen (lagere exploitatie).

D Grootschalige opwek van duurzame energie

1 Collectieve zonnedaken/-weide projecten in Voor mensen die geen of te beperkte

12

Bernheze mogelijkheden hebben voor zonnepanelen op eigen dak.

2 Zonneweide op Heesch West Idem D1.

3 Zonnepanelen op agrarische bedrijven in het buitengebied

Idem D2.

E Schoon vervoer

1 Electrische (wijk)deelauto inwoners Bernheze Middels het realiseren van een wijkdeelauto (elektrisch) groepen bewoners aansporen hetzelfde te doen

2 Electrische deelauto bedrijventerrein Idem, maar dan voor bedrijven

Kosten De projecten zijn verschillend van aard. Van niet alle projecten is op voorhand aan te geven welke

bijdrage zij leveren aan de tussendoelen in 2020, op het vlak van energiebesparing en energie opwek.

Voor zover aan te geven zijn in de uitgewerkte projectplannen indicaties opgenomen.

Onderstaand worden de projecten samengevat in overzicht waarbij wordt aangegeven hoeveel interne

uren er per project mee gemoeid zijn, hoeveel externe uitgaven en de looptijd. Waar mogelijk is de

bijdrage in % energiebesparing of opwek vermeld.

Het tussendoel in 2020 is een energiebesparing van 27%, 10% op elektriciteit en 27% op gas (zie pagina

9).

De inschatting van de totale kwantitatieve bijdrage van dit totale programma is 28 – 32 %, wanneer alle

projecten, die in bovenstaande tabel staan, in de komende 4 jaren worden uitgevoerd. Dit pakket kost in

Jaartal 2017 2018 2019 2020

Nr Projectbeschrijving

Interne

uren

Externe

uitgaven

Interne

uren

Externe

uitgaven

Interne

uren

Externe

uitgaven

Interne

uren

Externe

uitgaven

Kwant. bijdrage

duurzaamheid

Looptijd

(jaren)

A Energieneutrale gemeente

1 Vaste “duurzaamheidsparagraaf” college- en raadsvoorstellen 30 Bewustwording 1

2 Voorbeeldfunctie inzetten als versneller 20 1500 20 1500 20 1500 20 1500 Bewustwording 4

3 Duurzaamheidscollectief De Energieweverij 100 7000 50 7000 50 7000 50 7000 Bewustwording 4

B Energieneutrale woningen

1 Energieloket inwoners Bernheze 50 6000 50 6000 50 6000 50 6000 5% e-besparing 4

2 Energieneutrale huurwoningen i.s.m woningbouwcorperaties 50 5000 20 20 20 2 à 3% e-besparing 4

3 Zonnepanelen op huurwoningen in Bernheze 60 7500 20 20 2% e-besparing 3

4 Renovatie van twintig woningen naar Nul Op de Meter (NOM) 50 100 10000 50 20000 50 <1% e-besparing 4

5 Gasloze nieuwbouwwijk 100 15000 50 5000 50 5000 50 5000 Bewustwording 4

6 Smart Grid project “Samen Slim met Energie” 50 50 6000 50 50 <1% e-besparing 4

7 100% Nul Op de Meter CPO 50 8000 100 10000 50 10000 <1% e-besparing 3

8 Prijsvraag: duurzaamste idee van Bernheze (1x per 2 jaar) 50 8000 50 8000 Bewustwording 2

C Energieneutrale sportverenigingen en bedrijven

1 Grootschalig zonnepanelenproject voor bedrijven Bernheze 50 20000 50 50 20000 50 2% e-besparing 4

2 Energiebespaar-advisering “Bij de ondernemer aan tafel” 80 12000 50 Bewustwording 2

3 Duurzame bedrijven route – inspiratie via best practices 100 6000 60 1000 Bewustwording 2

4 Energieke sportverenigingen Bernheze 20 9500 50 5000 Bewustwording 2

D Grootschalige opwek van duurzame energie

1 Collectieve zonnedaken/-weide projecten in Bernheze 100 7500 50 7500 50 7500 50 7500 17,5% e-besparing 4

2 Zonneweide op Heesch West 20 20 (valt onder D1) 2

3 Zonnepanelen op agrarische bedrijven in het buitengebied 50 12000 50 7500 50 7500 50 7500 (valt onder D1) 4

E Schoon vervoer

1 Electrische (wijk)deelauto inwoners Bernheze 50 6500 50 1500 Bewustwording 2

2 Electrische deelauto bedrijventerrein 50 6500 50 1500 Bewustwording 2

Totaal in uren en budget per jaar 790 98000 950 101000 710 92000 570 43500

* kwalitatieve bijdrage zie projecten

13

totaal € 334.500,- , gemiddeld € 83.625, - per jaar. Voor de diverse projecten wordt tevens ingezet op het

aantrekken van mogelijke Provinciale-, Rijks- en Europese subsidies (VNG versnellingsagenda, STEP-

regeling, etc.); voor de projecten zelf, maar eveneens ten behoeve van de uitvoering van maatregelen bij

inwoners en bedrijven.

In totaal zijn hiervoor 3020 interne uren nodig, gemiddeld 740 uren per jaar. In 2018 overschrijdt dit het

urenbudget van de beleidsmedewerker duurzaamheid; maar voor diverse projecten wordt de

samenwerking gezocht met beleidsmedewerkers van o.a. verkeer, economische zaken, wonen en sport

en recreatie.

Het niet kiezen voor het volledige pakket betekent dat de vorderingen van het klimaatbeleid ten dele

aan het toeval worden overgelaten. Wanneer we met dit gehele pakket aan de slag gaan houden we de

regie en komen we sneller tot realisatie van onze ambitie om in 2030 energieneutraal te zijn.

Planning

Rollen gemeente en haar partners binnen het project Zowel gemeente als de externe partners binnen de gemeente Bernheze hebben verschillende rollen bij

het realiseren van duurzaamheid. Deze rollen zijn onder te verdelen in: initiator, facilitator, stimulator en

regisseur. Een toelichting van deze rollen is te vinden in bijlage A.

Planning projecten duurzame energieagenda

Nr projectbbeschrijving 2017 2018 2019 2020

A Energieneutrale gemeente Interne uren1 Vaste “duurzaamheidsparagraaf” in alle nieuwe college- en raadsvoorstellen 302 Voorbeeldfunctie inzetten als versneller 20 20 20 203 Duurzaamheidscollectief De Energieweverij 100 50 50 50

B Energieneutrale woningen1 Energieloket inwoners Bernheze 50 50 50 502 Energieneutrale huurwoningen i.s.m woningbouwcorperaties 50 20 20 203 Zonnepanelen op huurwoningen in Bernheze 60 20 204 Renovatie van twintig woningen naar Nul Op de Meter (NOM) 50 100 50 505 Gasloze nieuwbouwwijk 100 50 50 506 Smart Grid project “Samen Slim met Energie” 50 50 50 507 100% nul-op-de-meter CPO 50 100 508 Prijsvraag: duurzaamste idee van Bernheze (een keer per twee jaar) 50 50

C Energieneutrale sportverenigingen en bedrijven1 Grootschalig zonnepanelenproject voor bedrijven Bernheze 50 50 50 502 Energiebespaar-advisering “Bij de ondernemer aan tafel” 80 503 Duurzame bedrijven route – inspiratie via best practices 100 605 Energieke sportverenigingen Bernheze 20 50

D Grootschalige opwek van duurzame energie1 Collectieve zonnedaken/-weide projecten in Bernheze 100 50 50 502 Zonneweide op Heesch West 20 203 Zonnepanelen op agrarische bedrijven in het buitengebied 50 50 50 50

E Schoon vervoer1 Electrische (wijk)deelauto inwoners Bernheze 50 502 Electrische deelauto bedrijventerrein 50 50

TOTAAL 790 950 710 570

14

In de uitwerking van de projectenagenda is het belangrijk aan te geven welke rol de gemeente voor

zichzelf ziet en wie van haar partners mogelijke andere rollen kunnen invullen.

15

Communicatie en monitoring De gemeente Bernheze kan de projecten van deze Energieagenda alleen in samenwerking met haar

medewerkers, inwoners en bedrijven realiseren. Omdat samenwerking zo belangrijk is, is communicatie

onmisbaar. We maken daarbij onderscheid tussen de interne- en de externe communicatie.

Interne communicatie

Het bestuur, de raad en de gemeentelijke organisatie zijn belanghebbers bij deze duurzame energie

agenda. Via het intranet en andere communicatiemiddelen met medewerkers worden zij geïnformeerd

over de voortgang en successen van de projecten. Door het creëren van betrokkenheid wordt een

energieneutraal Bernheze een gedeelde verantwoordelijkheid. Immers, de medewerker milieu is niet

alleen in staat alle projecten binnen de duurzame energie agenda uit te voeren. Duurzaamheid moet

breed binnen de organisatie een plek krijgen en tot de gedeelde verantwoordelijkheid behoren. Het

project waarbinnen de duurzaamheidsparagraaf in alle beleidstukken een vast onderwerp wordt, zal

hierin bijdragen. Ook is voor het opstellen van deze duurzaamheidsagenda een klankbord duurzaamheid

ingesteld. Voor uitvoering van deze agenda blijft deze als klankbord voortbestaan en deze groep kan

tevens een rol krijgen bij de interne communicatie. Door duurzaamheid in de genen van de interne

organisatie te krijgen straalt dit via iedereen binnen de gemeente uit naar de externe omgeving. Een

voorbeeldfunctie vanuit authenticiteit zal meer gevolg krijgen en effect resulteren.

Externe communicatie en monitoring

In de visie komt tot uiting dat de gemeente bedrijven en inwoners nodig heeft om te komen tot een

energieneutrale gemeente. Veel communicatie zal gericht zijn op het faciliteren van het proces en het

vormen en in stand houden van netwerkstructuren en samenwerkingsverbanden, zoals de

Energieweverij. Via de communicatie worden en blijven mensen betrokken bij de diverse projecten. Met

succesvolle gemeenteprojecten stimuleert de gemeenten anderen om in actie te komen. Daarnaast zal

een groot deel van de communicatie moeten gaan naar de belangrijkste doelgroepen: bewoners en

bedrijven. Via de communicatie kunnen mensen meer bewust gemaakt worden van het belang van

duurzame energie en hoe zij zelf kunnen bijdragen. Via het energieloket van Brabant Woont Slim

(www.Brabantwoontslim.nl/bernheze) worden inwoners geïnformeerd over subsidies of

financieringsmogelijkheden van duurzame maatregelen. Een deel van de externe communicatie zal ook

via dit regionale loket plaatsvinden. Bernheze kan in haar communicatie bewoners wijzen op de

mogelijkheden van Brabant Woont Slim.

Er zijn diverse monitoren waarop de we prestatie van de gemeente kunnen benchmarken. Denk aan de

Nationale Monitor Duurzame Gemeente, en klimaatmonitor.nl. Andere landelijke monitoren waarop we

onze “score” kunnen volgen zijn: www.telos.nl, www.lokaleenergieetalage.nl en www.energieinbeeld.nl.

Het is goed te laten zien hoe de gemeente het doet ten opzichte van haar omgeving, om inwoners en

bedrijven trots te maken. Daarnaast is het effectief te laten zien wat de projecten uit de duurzame

energie agenda concreet opleveren en in hoeverre zij bijdrage een aan energieneutraal Bernheze. Hoe

concreter, hoe beter.

Belangrijk bij het communiceren over de diverse projecten is goed te kijken naar de rol vaan de

gemeente binnen het project en wat zij met de communicatie bij de ontvanger wil bereiken. In

samenwerking met de afdeling communicatie wordt dit jaar een communicatie strategie uitgedacht die

maximaal ondersteuning geeft aan de realisatie van deze duurzame energieagenda.

16

Bijlage A. Rollen gemeente en haar partners bij de projecten Initiator Het gaat hier om de partij die het initiatief neemt tot een bepaalde duurzaamheidsactiviteit. Dit

kan iedereen betrokken bij de gemeente Bernheze zijn: inwoners, ondernemers, gemeente, organisaties,

instanties. Ondernemers zullen veelal het initiatief nemen voor het thema ondernemen, inwoners bij de

thema’s energie en consumeren, de gemeente bijvoorbeeld bij de thema’s energie en sociale omgeving

enzovoort. Daarnaast komt het voor dat verschillende partijen samen initiatiefnemer zijn. Bijvoorbeeld

woningcorporatie en gemeente bij bebouwde omgeving en onderwijs en gemeente bij educatie.

Uiteraard kan de gemeente zelf ook initiator zijn.

Facilitator Het gaat om ondersteuning van een initiatief van een andere partij. Ondersteuning kan

plaatsvinden door: leveren menskracht en middelen, beschikbaar stellen van ruimte/apparatuur, het

samenbrengen van partijen, communicatie. Deze rol kunnen alle betrokken partijen vervullen.

Stimulator Via stimuleringsmaatregelen probeert een partij invloed uit te oefenen. De gemeente zal deze

rol ook vaak vervullen. Hierbij moet gedacht worden aan het belonen van initiatieven (door bijvoorbeeld

medewerking te verlenen aan een plan, onder de aandacht brengen van het initiatief, financiële prikkels

enzovoort), het stimuleren van duurzaam consumeren/gedrag via communicatie, het geven van het

goede voorbeeld (inspirator). In deze situaties zijn externe partners initiator. Er zijn echter ook situaties

denkbaar waarbij een externe partner stimulator is. Agrarische bedrijven kunnen het consumeren van

streekproducten bijvoorbeeld promoten door informatievertrekking en acties.

Regisseur Hier gaat het om verschillende initiatieven waarbij sprake is van een overkoepelend belang. In

deze situaties is het goed als er een regisseur is die ervoor zorgt dat er afstemming plaatsvindt, dat er

sprake is van voortgang en dat het overzicht bewaard wordt. Zowel de externe partners als de gemeente

kunnen regisseur zijn. Dit is afhankelijk van het onderwerp.

17

Bijlage B: Hoofdpunten bijeenkomst Raad Energieagenda (9 juni 2016) Onderstaande punten vormen een beknopte samenvatting van alle punten die zijn ingebracht tijdens de

themabijeenkomst energieagenda 2017-2020 van 9 juni 2016. Met de nieuwe Energieagenda heeft de

gemeente getracht zoveel mogelijk recht te doen aan de input die door raads- en commissieleden is

gegeven. De opmerkingen van de raadsvergadering, samen met de evaluatie van de Energieagenda

2011-2014, het meest recente energieprofiel en de Energieweverij vormen de belangrijkste input voor

de nieuwe Energieagenda

Strategisch doel 1: Energieneutrale gemeente

Aandacht voor duurzaamheid in Raadsvoorstellen

Strategisch doel 2: Energieneutrale woningen (koop en huur)

Meer bewustwording en kennis bij inwoners en bedrijven*

Minder leges bij nieuwbouw met EPC=0

Activeren van BECO

Meer inzetten van de Energiebespaarkoffer, uitbreiden met warmtecamera

Bij het verlenen van een vergunning informatie geven over energie besparen en mogelijkheden van

toepassen van duurzame energie

In samenwerking met woningbouwcoöperaties mogelijheden zoeken voor Nul Op de Meter

woningen, renoveren van bestaande woningen en realiseren van nieuwbouw

Stimuleren dat woningeigenaren zelf aan de slag gaan, bv door het organiseren van een wedstrijd of

faciliteren van gezamenlijke aanbesteding*

Renoveren van particuliere woningen naar Nul Op de Meter’*

Nieuwe wijken “All Electric”

Afspraken met projectontwikkelaars

Overleg met VVE’s*

Strategisch doel 3: Energieneutrale bedrijven

Scholen en gemeenschapshuizen energieneutraal

Stimuleren en faciliteren van “duurzame” lespakketten op scholen (Maashorst, Cube), speelgoed op

PV-paneeltjes*

Energieconsulenten voor bedrijven, “bij de ondernemer aan tafel”*

Best practice in beeld brengen

Duurzame bedrijven route

Strategisch doel 4: Grootschalige opwek van duurzame energie

Heesch-West: zonneweide en windmolens*

Stimuleren elektrische fietsen

Deelauto’s op industrieterreinen

Zonnepanelen op agrarische bedrijven*

Strategisch doel 5: Schoon vervoer – niet besproken

* = onderwerpen die vanuit de raad als belangrijk werden aangemerkt.

18

Bijlage C: Resultaten Energieweverij (6 juli 2016) Onderstaande punten vormen een beknopte samenvatting van alle punten die zijn ingebracht tijdens de

Energieweverij op 6 juli 2016. Met de nieuwe Energieagenda heeft de gemeente getracht zoveel

mogelijk recht te doen aan de input die door de deelnemers is gegeven. De thema’s die zijn benoemd op

de Energieweverij, samen met de evaluatie van de Energieagenda 2011-2014, het meest recente

energieprofiel en de opmerkingen van de raadsvergadering vormen de belangrijkste input voor de

nieuwe Energieagenda.

Thema 1. Bewustwording

Energieloket met communicatietraject gericht op bewustwording en eerste stappen verduurzaming

Suggestie: Deelname aan Brabant Woont Slim (www.brabantwoontslim.nl).

Zichtbaar maken goede voorbeelden; duurzaamheidskaart.

Suggestie: www.nudge.nl, www.duurzaamdoor.nl/projecten, www.energiekaart.net

Thema 2. Samenwerking

Buurkracht (wijkactie voor energiebesparende maatregelen)

Energie festival

Suggestie: http://energyfestival.eu

Thema 3. Bewustzijn

Jaaragenda duurzame activiteiten

Zichtbaar maken goede voorbeelden; duurzaamheidskaart

Voorbeelden: www.nudge.nl, www.energiekaart.net

Duurzame Pub Quiz

Suggestie: een Quiz laten maken via http://www.pubquiz.nl/

Thema 4. Recyclen

Repaircafe in Kringloopwinkel (tevens sociale duurzaamheid)

Kringloopwinkel dependance op milieustraat

Suggestie: R5 - Recycle Centrum (Re-cycle, Re-pair, Re-use, Re-fresh, Re-integrate)

Thema 5. Zelfvoorziening

Dorpsmoestuin

Suggestie: http://www.brabantsemilieufederatie.nl/nieuws/brabantse-samentuinen-in-berlicum-

haaren-en-oisterwijk; http://duurzaamdenhaag.nl/projecten/stadslandbouw-in-den-haag

Samenwerking zoeken Agrifood Capital

Kookworkshop op Inductie

Gasvrij Bernheze Gas(t)vrij Bernheze, energiezuinige woning (gasloze wijk)

Thema 6. Minder

Gratis elektrisch vervoer voor iedereen

Door meer samen te doen, minder nodig (uitlenen apparatuur)

Energiebespaarwedstrijd

19

Suggestie: Klimaatverbond Energy Battle (https://www.klimaatverbondenergybattle.nl); Energy

Party’s Den Haag

Thema 7. Delen, zelfvoorzienend

De energieverdeler (opslag, Fudura)

Thema 8. Inspirerend

Innovatie toegankelijk maken, Innovatiewerkplaats

Andere kijk op grondstoffen; van eigendom naar gebruik

Duurzame huizenroute

Suggestie: https://duurzamehuizenroute.nl (7 en 14 november 2016). Bewoners kunnen hun huizen

hierop aanmelden, initiatiefnemers zouden hier een fiets/ wandelroute voor kunnen uitwerken.

Thema 9. Leefbaarheid

In gesprek met de buurt

Suggestie: bewonersparticipatie in groenbeheer (Culemborg),

https://www.youtube.com/watch?v=7kDE8VGZbr8

Thema 10. Besparen

Kinderenergiekoffer

Suggestie: Buurkracht (www.buurkracht.nl, inmiddels actief is Loosbroek)

Thema 11. Opwek

Collectief zonnepanelen project

Suggestie: Blixembosch Eindhoven i.s.m. Morgen Groene Energie (handboek beschikbaar)