Duurzaamheidsverslag 2013

Inspiringpeople

Over dit verslag:Jaarlijks doet Amsterdam RAI B.V. verslag van de resultaten en belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van Maatschappelijk

Verantwoord Ondernemen (MVO). Dit Duurzaamheidsverslag over 2013 is opgesteld volgens de richtlijnen 3.1 van het Global

Reporting Initiative. Amsterdam RAI is van mening dat op dit verslag niveau B van toepassing is. Dit verslag is bedoeld voor

alle stakeholders (zie pagina 18) van de RAI en daarnaast iedereen die geïnteresseerd is. Het verslag en de voorgaande

verslagen sinds 2008 zijn te vinden op www.rai.nl. Voor vragen of opmerkingen over dit verslag kunt u zich richten tot

de afdeling Corporate Communicatie via [email protected]

01

02

03

05

0706

08

04Inhoud 01 De kracht van verbinding 06

Hans Bakker, Ids Boersma en Jan van den Bosch geven hun visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen en de stand van zaken binnen Amsterdam RAI.

02 Highlights 2013 08Een overzicht van de belangrijkste MVO-activiteiten en behaalde resultaten in 2013.

03 Over Amsterdam RAI 12Een profielschets van onze organisatie en activiteiten binnen de internationale congres- en evenementenbranche.

04 MVO-beleid 14Het nieuwe MVO-beleid van Amsterdam RAI, de doelstellingen tot 2017 en de nieuwe MVO-organisatie toegelicht.

05 Vergroten welzijn 20Amsterdam RAI wil meerwaarde creëren voor interne en externe stakeholders. Een toelichting op onze belangrijkste activiteiten.

06 Verminderen impact op het milieu 28Amsterdam RAI richt zich op het beperken van het effect van de bedrijfsvoering op het milieu. Een overzicht van de stand van zaken.

07 Versterken communities 40Amsterdam RAI brengt mensen met elkaar in verbinding en laat ze elkaar inspireren. Zo ontstaan nieuwe visies, ideeën en ontwikkelingen in de markt en maatschappij. Een overzicht van activiteiten in 2013.

08 Horizon 48Een korte vooruitblik op wat komen gaat. Van acties om impact op de omgeving te reduceren tot het leveren van shared value voor een brede groep stakeholders.

09 GRI-tabel 50

10 Bijlagen 54

Duurzaamheidsverslag Amsterdam RAI 2013

Het afgelopen jaar stond in het teken van het herijken van ons MVO-beleid en het vaststellen van een vernieuwde MVO-ambitie voor de komende vijf jaar: ‘Amsterdam RAI wil in de congres- en evenementenindustrie een van de zichtbare koplopers in Europa zijn op het gebied van duurzaamheid.’ We zijn erin geslaagd een vernieuwd beleid te formuleren én een nieuwe MVO-organisatie te formeren. We hebben daarbij geluisterd naar de feedback van onze stakeholders. Willen we voor hen met duurzaamheid meerwaarde hebben, dan zullen we ons duurzaamheidsbeleid nog relevanter en meer zichtbaar moeten maken.

Een vraag die we ons de komende periode gaan stellen is hoe ver we willen en kunnen gaan met onze MVO-aanpak. Goed voorbeeld daarvan is ketenbeheersing. Verduurzaming in de keten legt soms druk op de omzet. Daar staat tegenover dat we besparen op andere zaken. Bovendien zijn toekomstige nieuwe duurzame verdienmodellen niet ondenkbaar.

De vernieuwingsslag heeft ook consequenties gehad. We zijn er niet altijd in geslaagd om alle vooraf geplande activiteiten uit te voeren. Ook zijn we op sommige gebieden nog niet zo ver gevorderd als we graag zouden willen. Terugkijkend zien we toch een grote hoeveelheid projecten, die in de afgelopen jaren zijn afgerond.

We zijn trots op de behaalde waardering die ons koploperschap bevestigt. Bijvoorbeeld het behalen van het 4 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Ontwerpcertificaat voor het RAI Amtrium. We behaalden zelfs driemaal gouden certificeringen voor duurzaamheid: EarthCheck Gold, Gouden Green Key en AIPC Gold. Deze certificaten belonen onze inspanningen in de sector. Bovendien wonnen we de Zilveren IMEX/GMIC Green Supplier Silver Award.

Bovenal zijn en blijven we een plek in de samenleving waar je elkaar treft. Onze essentie zit in het leggen van de verbinding. De kracht van die verbinding willen we tastbaar maken. En dat helpt ons duurzaam resultaat te behalen voor onszelf, onze stakeholders en onze omgeving.

Amsterdam RAI is de plek waar nieuwe ontmoetingen plaats-vinden. We faciliteren het leggen van verbinding tussen mensen, van waar ook ter wereld, die een verhaal te vertellen hebben. De meest bijzondere ideeën komen voort vanuit die verbinding.

De rol van de fysieke ontmoeting is en blijft belangrijk om zaken met elkaar te doen. Het grote voordeel van een vakbeurs is dat je alles bij elkaar hebt. Bedrijven, klanten en content. Mensen kunnen elkaar zo efficiënt treffen. Daarbij koppelen we de fysieke ontmoeting aan virtuele mogelijkheden zodat beide werelden elkaar versterken.

In 2013 hebben we ruim 400.000 internationale bezoekers in Amsterdam RAI mogen ontvangen. Het grootste aantal ooit. Het bezoek van deze internationale gasten heeft een economische waarde: voor elke euro die zij in de RAI uitgeven, geven zij er minstens 4 in de stad Amsterdam uit. Naast die economische waarde zijn we voortdurend op zoek naar nieuwe verbindingen die een duurzame spin-off kunnen creëren.

Binnen de eigen beurzen die we organiseren bieden we relevante duurzame content. We vervullen steeds vaker de rol van ‘enabler’. We bieden een podium voor duurzame en maatschappelijke thema’s, innovaties en social enterprises. We helpen om het debat te voeren, om kennis te delen. Op deze manier kunnen wij een waardevolle bijdrage leveren vanuit de verbinding.

We merken dat we ook in staat zijn om verschil te maken in het gedrag van onze klanten. Het is ons gelukt om mensen de trein te laten nemen.

Door samen met de NS een voordelige reisregeling aan te bieden zorgen we ervoor dat duizenden mensen hun auto laten staan en met het OV reizen.

Amsterdam RAI heeft de afgelopen jaren bewezen dat verduurzaming zich over de volle breedte van het bedrijf kan afspelen. We hebben ons nooit beperkt tot een issue. Door een actieve inzet op vele fronten maken we het verschil.

In 2013 hebben we een nieuwe, heldere organisatiestructuur neergelegd voor MVO. Onze ervaring heeft ons geleerd dat we onze doelen beter kunnen realiseren als we verantwoordelijkheid voor MVO dieper in de organisatie neerleggen. We leggen hiermee de verbinding met de ambities van onze medewerkers. Zij kunnen, vanuit hun eigen expertise, realistische doelen stellen. Om vervolgens zelf met ideeën voor verbetering en vernieuwing te komen. We zijn ervan overtuigd dat dit ons gaat helpen om MVO in onze core business te verankeren en ons gaat sterken in onze ambitie om zichtbare MVO-koploper in de branche te zijn.

Onze nieuwe MVO-organisatie zorgt voor een goede borging bij medewerkers en voor een betrokken directie. De directie is vertegenwoordigd in de MVO-Board die 10 maal per jaar bijeenkomt. Nieuw zijn ook de 15 MVO-beleidsterreinen. Elk terrein heeft een verantwoordelijke persoon die het speelveld kan overzien.

Onze MVO-ambassadeurs zijn al enkele jaren actief. Zij zijn vanaf het begin de motor achter de vele duurzame initiatieven geweest. Elke medewerker die MVO-initiatieven wil ontplooien binnen de RAI krijgt de ruimte.

Onze verduurzaming is een dynamisch proces. We zien dat we door toepassing van innovatieve techniek in staat zijn om stappen te nemen die een paar jaar geleden ondenkbaar waren. Zo was het tot voor kort onmogelijk om het dak van Hal 8 met zonnepanelen te bedekken. De tijd werkt in ons voordeel. Nu liggen er 1.632 zonnepanelen. We blijven zoeken naar oplossingen voor verbeteringen en innovatieve techniek gaat ons daarbij helpen.

We zijn een organisatie die gelooft in de meerwaarde die ontstaat uit verbinding. Slim samenwerken met partners helpt mee om MVO-investeringen betaalbaar te laten zijn. We willen onze ambities waarmaken. En creëren zo nieuwe kansen. Voor onszelf en voor onze omgeving. De kracht van verbinding met onze medewerkers en partners helpt daarbij.

Graag maken wij u deelgenoot van de zesde editie

van het Duurzaamheidsverslag van Amsterdam RAI.

In dit verslag laten we u zien welke grote slagen

we in 2013 voor de toekomst hebben gemaakt.

Ook lichten we in het verslag de behaalde resultaten,

onze uitdagingen en kansen tot verbetering, toe.

januari 2013

Horecava zamelt geld in met kunstproject voor Kinderrestaurant Emma Kinderziekenhuisjanuari 2013

Jaarlijkse donatie aan AMREF Flying Doctors en Emma Kinderziekenhuis

Hoogtepunten uit 2013

Ids BoersmaDirecteur RAI Exhibitions

Jan van den BoschDirecteur Convention Centre Productie & Gebouw

Hans BakkerAlgemeen Directeur

01. De kracht van verbinding

0706

januari 2013 januari 2013 januari 2013

Horecava Innovation Awards krijgt categorie Duurzaamheid

Introductie themawereld PUUR op Horecava

Behalen AIPC Gold certificaatjanuari 2013

Presentatie Medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) 2012 aan interne medewerkers

Amsterdam RAI bereikt

100% afvalrecycling = Zero Waste. 30% afvalreductie ten opzichte van 2007

Horecava Innovation Awards krijgt categorie Duurzaamheid

Implementatie nieuwe MVO-organisatie met

15 beleidsterreinen

Amsterdam RAI behaalt

3x goud: - Prestigieuze EarthCheck Gold voor Amsterdam RAI

- Amsterdam RAI behaalt het ‘AIPC Gold certificaat’

- Uitreiking Gouden Green Key certificaat

4 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Ontwerpcertificaat voor RAI Amtrium

Nieuw MVO-beleid2013-2017

Plaatsing grootste zonnedak van Amsterdam met

1.632 zonnepanelen 360.000 kilowattuur (140 huishoudens per jaar)

Amsterdam RAI wint

Zilveren IMEX/GMICGreen Supplier Award

RAI Vitaal voor een gezonde toekomst van medewerkers

50.000 mensen toegang tot

schoon water.


Nieuw waterproject i.s.m. AMREF Flying Doctors:

‘Schoon water, gezonde Masai in Kajiado’.

Sanitaire voorzieningen voor

16.500 mensen

02. Highlights 2013

0908

Medewerkers 2013 2012

Medewerkers 421 424

Mannen 197 (46,79%) 205 (48,35%)

Vrouwen 224 (53,21%) 219 (51,56%)

Aantal FTE 385,52 388,64

Mannen 193,78 (50,26%) 201,49 (51,84%)

Vrouwen 191,74 (49,74%) 187,15 (48,16%)

Aantal vrouwen in Directie 1 1

Verzuimpercentage 3,63% 3,43%

Aantal medewerkers fulltime vs parttime

Fulltime Parttime

Mannen 179 18

Vrouwen 95 129

Aantal medewerkers uit dienst 34 (8,08%)

Mannen 18

Vrouwen 16

Aantal medewerkers in dienst 29 (6,89%)

Mannen 10

Vrouwen 19


januari 2013 januari 2013 januari 2013

Oude computers RAI geveild aan medewerkers voor Emma Kinderziekenhuis

RAI en AMREF Flying Doctors starten nieuw project 'Schoon water en gezonde Masai in Kaijado'

Afstudeeronderzoek naar effectiviteit van de inzet van social media voor Nederlandse beurzen en evenementen

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

Elektraverbruik Afvalscheidingspercentage

MVO in één oogopslag

Waterverbruik

Warmte excl. WKK Leeftijdsopbouw medewerkers

Afvalproductie

Procentuele verandering t.o.v. 2008




011010

Duurzaamheidsverslag 2013Duurzaamheidsverslag 2013

Inspiringpeople

De kracht van verbinding in 2013

online virtuele ontmoeting

verbinding tussen communities

3x goud in 2013

hotel

400.000internationale bezoekers

323 directe vluchtverbindingen

184.000hotelovernachtingen

(via eigen hotelservice)

25 eigen beurstitels

in binnen- en buitenland

elkaar inspireren

487 evenementen

421vaste medewerkersin dienst

Amsterdam RAI stimuleert de economie

Amsterdam RAI genereert circa

6.000 banenin de metropool Amsterdam

rai

€

€

€

€

stand stand stand

1.448.000bezoekers

€ 1in de RAI

=€ 4

in de regio Amsterdam

Earth CheckGold

AIPC Gold certificaat

Gouden Green Key

januari 2013 februari 2013

Plan van Aanpak aangeleverd voor afvalstromen Amtrium

Opname van tenminste 1 duurzaam product per productgroep in nieuw catering assortiment

Wij geloven in de kracht van verbinding. In een wereld vol mogelijkheden om mensen, ideeën en visies te verenigen.

"Vanuit het internationale Amsterdam brengen wij al ruim een eeuw verschillende werelden, mensen en markten bij elkaar. In binnen- en buitenland.

Als faciliterende of organiserende partij zijn we in staat context, content en communities met elkaar te verbinden. Wij creëren de juiste condities waarin inspirerende ontmoetingen kunnen plaatsvinden. Waarin verschillende talen elkaar kunnen begrijpen in één gedachte.

Uit deze synergie ontstaat de meerwaarde van een goede ervaring of een zakelijk succes. Met een creatieve handelsgeest en focus op operational excellence maken we het onmogelijke mogelijk. Voor onze klanten, voor Amsterdam en voor onszelf.

Vanuit deze ambitie ontstaat de energie om op een gastvrije en duurzame wijze zaken te doen, en van elkaar te leren. Zo verbinden wij mensen zowel fysiek als virtueel om elkaar te inspireren, verrassen en verrijken.

Altijd met een open geest en een mondiaal perspectief. Om samen te bouwen aan een toekomst vol nieuwe ervaringen, kansen en betekenisvolle momenten die er echt toe doen.”

Amsterdam RAI ‘Inspiring People’

Beurs en congresorganisatieAmsterdam RAI is een internationale beurs- en congresorganisatie. Elk jaar worden circa 500 evenementen georganiseerd in het Amsterdam RAI Convention Centre. Dit trekt ruim 1,5 miljoen bezoekers wereldwijd. We organiseren internationale vakbeurzen en nationale vak- en publieksbeurzen in binnen- en buitenland en we exploiteren het Amsterdam RAI Convention Centre: het beurs- en congrescentrum aan de Zuidas

in Amsterdam. Ook leveren we evenementengerelateerde diensten aan organisatoren, exposanten en bezoekers. Betekenis voor stad en maatschappijIn stad en regio stimuleert Amsterdam RAI de economie. Hotels, restaurants, musea, vervoerders, toeleveranciers en de luchthaven profiteren van de grote aantallen exposanten en bezoekers die de stad aandoen vanwege (veelal internationale) beurzen, congressen en evenementen.

Structuur en bestuurDe activiteiten van Amsterdam RAI B.V. vinden plaats onder de verantwoordelijkheid van RAI Holding B.V. Aandeelhouders van deze Holding zijn: de RAI Vereniging (75%), brancheorganisatie voor fabrikanten en importeurs van wegtransportmiddelen, en de Gemeente Amsterdam (25%). Jaarlijks vindt er een aandeelhoudersvergadering plaats. De Holding heeft een Raad van Commissarissen en een statutair directeur. De Raad van Commissarissen komt vier keer per jaar bijeen. Amsterdam RAI heeft een ondernemingsraad, deze komt maandelijks bijeen en doet aanbevelingen aan de directie.

Governance en beloningsbeleidWe zijn ons bewust van onze rol in de maatschappij en de verantwoordelijkheden die deze rol met zich meebrengt tegenover onze stakeholders. De invulling van deze verant-woordelijkheden staat onder meer beschreven in onze kernwaarden, de businessprincipes en de reglementen. De genoemde documenten zijn beschikbaar op www.rai.nl op de pagina corporate governance.

Een ander onderdeel van onze verantwoordelijkheid is het beloningsbeleid. Alle vaste medewerkers ontvangen een vast salaris. Daarnaast is een variabele beloning mogelijk op basis van verschillende (ook niet-financiële) kritische prestatie indicatoren (KPI’s). Een positief financieel resultaat is een voorwaarde voor het toekennen van variabele beloningen. In de Business Balance Score Cards (BBSC), die beschikbaar zijn voor Amsterdam RAI als geheel, per divisie en per afdeling, is altijd minstens een MVO-doelstelling opgenomen.

(x 1 mln) 2013 2012 2011 2010 2009

Omzet 116,6 125 133,6 125,0 108,2

Bedrijfsresultaat 7,1 6,0 7,8 6,0 4,4

Nettoresultaat 3,3 2,1 3,1 5,7 0,2


In woord en beeld delen wij met u

wie wij zijn en waar we voor staan

03. Over Amsterdam RAI

012

In 2012 hebben we ons MVO-beleid geëvalueerd en zagen we kansen om onszelf te vernieuwen en te verbeteren. Medio 2013 hebben we een stevige nieuwe ambitie en het nieuwe MVO-beleid gepresenteerd. Een beleid dat MVO binnen onze organisatie naar het volgende niveau tilt. Dat beleid borgen we in een nieuwe MVO-organisatie zodat dit toekomstbestendig is. En een wezenlijke bijdrage levert aan het creëren van shared value. Voor onze stakeholders en voor onszelf.

Creating a great environment to meet‘Creating a great environment to meet’ is onze overkoepelende lange termijn aanpak waarin we onze business strategie koppelen aan onze MVO-ambitie. Door middel van duurzame innovatie creëren we shared value voor onze stakeholders en onszelf, en bouwen we aan een toekomst vol nieuwe ervaringen, kansen en betekenisvolle momenten die er echt toe doen.

Onze MVO-ambitie voor de komende vijf jaar hebben we als volgt geformuleerd: ‘Amsterdam RAI wil in de congres- en evenementenindustrie de komende vijf jaar een van de zichtbare koplopers in Europa zijn op het gebied van duurzaamheid. Daarmee zeggen we dat we nadrukkelijker zichtbaar willen maken wat we al doen en wat we gaan doen op gebied van duurzaamheid. Door meer zichtbaar te zijn en kennis en ervaring te delen, willen we als Amsterdam

RAI een voorbeeldfunctie in de branche vervullen. Zodat we duurzaamheid in de branche, gezamenlijk naar een hoger niveau kunnen tillen.

Onze kernwaarden staan centraal in hoe wij opereren in de markt en hoe we omgaan met onze stakeholders.

De vijf kernwaarden zijn:• Amsterdam RAI inspireert• Amsterdam RAI stimuleert business• Amsterdam RAI geeft energie• Amsterdam RAI voor iedereen• Amsterdam RAI behaalt duurzaam resultaat

Het behalen van duurzaam resultaat is het commitment om zowel jaarlijks als op lange termijn maatschappelijke en economische waarde te creëren vanuit een duurzame bedrijfsvoering.

Binnen onze aanpak Creating a great environment to meet hebben we drie focusgebieden benoemd:1. Vergroten welzijn2. Verminderen impact op het milieu3. Versterken communities Deze zijn ondergebracht in ons MVO-strategiehuis:

2013 was voor ons een belangrijk jaar. Sinds 2008 zijn er grote

stappen op het gebied van MVO gemaakt. Zo hebben we

bijvoorbeeld efficiënter gebruik gemaakt van grondstoffen,

hebben we een best-in-class afvalmanagementbeleid

ontwikkeld en op grote schaal zonnepanelen geplaatst.

Ook hebben we meer focus gelegd op de zorg voor interne en

externe stakeholders. De gemaakte stappen bleken succesvol.

Het droeg bij aan minder impact op het milieu, het leverde

innovatie en aanzienlijke besparingen op en we ontvingen

hiervoor hoge waardering van interne en externe stakeholders.

februari 2013 februari 2013 februari 2013

Huishoudbeurs biedt podium aan Woman Inc. om kansen van vrouwen te vergroten

9 Maanden Beurs geeft aandacht aan duurzame babyproducten met PUUR Baby Plaza

Opstellen en in gebruik nemen lijst met duurzame criteria voor toeleveranciers

Amsterdam RAI wil in de congres- en evenementenindustrie de komende vijf jaar een van de zichtbare koplopers in Europa zijn op het gebied van duurzaamheid

Vergroten welzijn

People

Verminderen impactop het milieu

Planet

Versterkencommunities

Profit

MVO-BeleidsterreinenMaatschappelijke betrokkenheid - Medewerkers - Ketenverantwoordelijkheid - Catering - Assortiment - Schoonmaak - Afval - Energie - Water - Emissie - Mobiliteit - Evenement content - Zichtbaarheid MVO -

Certificering - Betrokken medewerkers

CREATING A GREAT ENVIRONMENT TO MEET


015014

Met welzijn bedoelen we het welbevinden van mensen in niet-materieel opzicht. Bij het vergroten van welzijn richten we ons op het creëren van maatschappelijke meerwaarde voor zowel interne als externe stakeholders. Amsterdam RAI verbindt sinds 1893 mensen en staat midden in de maatschappij. We investeren in verbonden en betrokken medewerkers die zich actief inzetten voor een duurzame en inspirerende omgeving. We creëren een veilige, gastvrije omgeving voor iedereen die zakelijk of maatschappelijk is betrokken bij (de activiteiten van) Amsterdam RAI. Daarnaast investeren we in de lokale samenleving door gestructureerd in te zetten op social return.

Ambitie 2017In 2017 behoren we tot de koplopers in het bieden van de

meest aantrekkelijke, duurzame (werk)omgeving in de

congres- en evenementenbranche in Europa. We streven

naar goed nabuurschap.

Hoofddoelstellingen 2017• Actief en zichtbaar bijdragen aan het welzijn en

welbevinden van interne stakeholders op een zodanige

manier dat dit door hen herkend wordt.

• Overtuigend vergroten van social return voor

de stad Amsterdam

• Elke medewerker maakt bewuste keuzes op basis van

People, Planet, Profit binnen zijn/haar werkzaamheden

• Ondersteunen van twee vaste goede doelen d.m.v. funding,

zichtbaarheid en faciliteiten.

Met milieu bedoelen we het leefklimaat voor mens (dier) en natuur. Bij het verminderen van impact op het milieu richten we ons op het beperken van het effect van onze bedrijfsvoering op het milieu, daar waar onze invloed het grootst is. We sturen voortdurend op slimme en efficiënte processen, duurzame oplossingen en samenwerkingen. Wij nemen de verantwoordelijkheid voor onze activiteiten en spannen ons in om de footprint van het organiseren en faciliteren van evenementen zo klein mogelijk te maken. Amsterdam RAI helpt haar klanten (organisatoren en exposanten) om evenementen zo duurzaam mogelijk te laten plaatsvinden en bezoekers tot duurzaam gedrag aan te sporen.

Ambitie 2017Het organiseren van evenementen en congressen vanuit een

duurzame omgeving met een zo laag mogelijke impact op

het milieu. Hierop acteren we al sinds 2008 en zullen we de

komende jaren verder ontwikkelen.

Hoofddoelstellingen 2017• Verbetering afvalscheidingpercentage met 10%

• Handhaven Zero Waste (100% afvalrecycling)

• 3% reductie op eigen energieverbruik per jaar

• Reductie waterverbruik per bezoeker en vierkante meter:

3% per jaar

• Pro-actief OV gebruik naar de RAI stimuleren.

maart 2013 maart 2013 maart 2013 maart 2013

Beurs Intertraffic China focust op smart mobility solutions

HISWA biedt podium aan Plastic Whale Elektrisch Varen Paviljoen tijdens Hiswa ism EV-NL

Uitreiking van het Gouden Green Key Certificaat

Met community bedoelen we gemeenschap ofwel verbondenheid tussen mensen onderling. Bij het versterken van communities richten we ons op het organiseren en faciliteren van evenementen, waarbij we mensen met elkaar verbinden en elkaar laten inspireren. Dit resulteert in nieuwe visies, ideeën en ontwikkelingen in de markt en maatschappij. Daarmee versterken we onze eigen positie en stellen we onze klanten in staat tot het behalen van duurzaam resultaat. En creëren we spin-off voor onze zakelijke omgeving.

Ambitie 2017Onze klanten en leveranciers kennen onze MVO-ambitie

en denken pro-actief mee over nieuwe solutions en

samenwerkingen op het gebied van duurzaamheid.

Hoofddoelstellingen 2017• Duurzaam advies is onderdeel van consultative selling

• Voor elk product in het assortiment is een duurzaam

alternatief beschikbaar

• Duurzame catering als standaard product binnen eigen

assortimenten, onderaanneming en uitkoop

• Iedere bezoeker maakt bij een RAI- beurs een inspirerende

ervaring mee op het gebied van duurzame ontwikkeling

in zijn/haar vakgebied

• Alle RAI-beurzen bieden duurzame exposanten een

optimaal platform.

MVO-beleidsterreinenDe drie thema’s vertalen zich in 15 beleidsterreinen (zie MVO-strategiehuis op pagina 15) die moeten zorg dragen voor een goede borging van MVO in zowel onze core business (het faciliteren en organiseren van evenementen) als in onze dagelijkse bedrijfsvoering (onze organisatie). Bij het bepalen van deze beleidsterreinen hebben we gekeken welke terreinen het meest relevant zijn voor het realiseren van onze ambities. Deze hebben we getoetst aan het belang dat onze stakeholders hechten aan deze terreinen. Alle beleidsterreinen gezamenlijk moeten een belangrijke bijdrage leveren aan het vervullen van onze ambitie om een zichtbare koploper in MVO in de congres- en evenementenbranche in Europa te zijn. In de hoofdstukken 5, 6 en 7 worden de resultaten binnen de beleidsterreinen toegelicht.

MVO-BeleidsverklaringWij hebben onze MVO- en milieubeleidsverklaring geïntegreerd. Deze luidt als volgt:

In de rijke historie van Amsterdam RAI zijn zakelijke beslissingen nooit puur op bedrijfseconomische gronden genomen, het maatschappelijke belang voor stad en regio heeft altijd nadrukkelijk meegewogen bij het organiseren en faciliteren van succesvolle en gastvrije evenementen. Amsterdam RAI streeft naar duurzaam leiderschap in de congres- en evenementenindustrie in Europa. Daarvoor werken wij aan een veilige, gezonde milieuvriendelijke en toegankelijke omgeving voor alle belanghebbenden van ons Convention Centre. Er zullen ambitieuze, realistische doelstellingen worden opgesteld om milieueffecten te reduceren en daarbij zullen belangengroepen betrokken worden.

05. Vergroten welzijn 07. Versterken communities06. Verminderen impact op het milieu


"Samen werken aaneen bewustere RAI!"Jacob van der Meer,

Planning Manager en MVO-Ambassadeur

De MVO-Board, vlnr: Ids Boersma, Hans Bakker, Marjolijn Krul (MVO-Manager), Jan van den Bosch,

Michael Tjon (Manager Kwaliteit, Arbo & Milieu)

017016

Eigenaren MVO-Beleidsterreinen

Dit beleid wordt ondersteund door onze kernwaarden en een milieumanagementsysteem conform ISO-14001, waarbij naleving van weten regelgeving en continu streven naar een verbetering van de milieuprestatie leidend is.

Global CompactHet Global Compact Initiative is een internationaal platform waar bedrijven, VN-organisaties, vakbonden en het maatschappelijk middenveld samenwerken om invulling te geven aan tien principes op het gebied van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieubescherming en corruptiebestrijding. Amsterdam RAI heeft zich aan het Global Compact verbonden en onderschrijft hiermee de tien principes van het Global Compact.

Onze stakeholders:• klanten (bezoekers, organisatoren, exposanten)• toeleveranciers• (toekomstige) medewerkers• aandeelhouders• zakelijke brancheomgeving• omwonenden• de stad AmsterdamJaarlijks hebben we met meerdere stakeholdergroepen contact en vragen we feedback. In 2012 hebben we een uitgebreide stakeholderconsultatie gedaan. De ontvangen feedback is zo veel mogelijk meegenomen in de ontwikkeling van ons nieuwe MVO-beleid 2013-2017.

maart 2013 maart 2013 maart 2013 maart 2013

Overhandiging cheque voor aanbouw Kinderrestaurant Emma Kinderziekenhuis

Het licht gaat uit tijdens Earth Hour Gastlessen op basisscholen 'Wandelen voor water' voor AMREF Flying Doctors

Start inzet van Taxi Electric voor gasten

Nieuwe MVO-organisatieMedio 2013 hebben we een nieuwe MVO-organisatie opgezet. Een belangrijk inzicht was het belang van een betere borging van MVO binnen de organisatie en in dagelijkse werkzaamheden. Juist op de verschillende afdelingen bevinden zich experts op de verschillende beleidsterreinen die beter in staat zijn om doelstellingen te formuleren op het specifieke beleidsterrein dan de directie. Door 15 beleidsterreinen te formuleren zorgen wij voor de borging van ons MVO-beleid binnen de organisatie. Elke afdeling heeft in zijn jaarlijkse Business Balance Score Card een MVO-doelstelling opgenomen.

De nieuwe organisatie is als volgt opgebouwd:1. De MVOBoardIn de MVO-Board zijn vertegenwoordigers vanuit Directie en hoger management aanwezig, aangevuld door de MVO-Manager. Elk directielid in de MVO-Board is sponsor van meerdere beleidsterreineigenaren. De MVO-Board komt 10 maal per jaar bijeen. De activiteiten van de MVO-Board richten zich op:

• Bepalen van het ambitieniveau voor MVO• MVO-projecten opstarten en de uitvoering aansturen• Monitoren voortgang en vaststellen en oplossen knelpunten• Vergroten intern draagvlak• RapporterenDe MVO-Manager heeft vooral een coördinerende rol en geeft het MVO-programma vorm op hoofdlijnen. 2. Eigenaren MVOBeleidsterreinenBinnen de 15 beleidsterreinen zijn eigenaren aangewezen. In hun dagelijkse werkzaamheden stellen deze eigenaren zelf concrete doelstellingen op. Daarmee ontstaat meer draagvlak voor MVO. Daarnaast coördineert en implementeert de eigenaar de benodigde activiteiten (het programma) om deze doelstellingen te realiseren.

3. MVOAmbassadeursSinds 2008 spelen MVO-Ambassadeurs een belangrijke rol bij de uitrol van onze MVO-activiteiten. In de nieuwe MVO-organisatie zijn de MVO-ambassadeurs gekoppeld aan de MVO-Beleidsterreineigenaren om deze te ondersteunen. De MVO-Ambassadeur is en blijft een belangrijk MVO-gezicht binnen onze organisatie.

"MVO betekent voor mij dat iedereen in de organisatie op elk moment van de dag bewust is van het feit dat onnodig energieverbruik altijd je eigen verantwoordelijkheid is en dat je daar altijd de juiste actie op onderneemt."

Teije Sas, Event Manager en MVO-Ambassadeur

MVO – Ambassadeurs


019018

Met welzijn bedoelen we het welbevinden van

mensen in niet-materieel opzicht. Bij het

vergroten van welzijn richten we ons op het

creëren van maatschappelijke meerwaarde

voor zowel interne als externe stakeholders.

Amsterdam RAI verbindt sinds 1893 mensen en staat midden in de maatschappij. We investeren in verbonden en betrokken medewerkers die zich actief inzetten voor een duurzame en inspirerende omgeving. We creëren een veilige, gastvrije omgeving voor iedereen die zakelijk of maatschappelijk is betrokken bij (de activiteiten van) Amsterdam RAI. Daarnaast investeren we in de lokale samenleving door gestructureerd in te zetten op social return.

05. Vergroten welzijn

april 2013 april 2013

Lancering aangescherpte MVO-ambitie Zon Zoekt Dak! Tijdens de Zuidas Solar Week Zonnepanelen-actie voor medewerkers

Interne stakeholdersRAI Vitaal Binnen het vitaliteitprogramma stimuleren we acties die leiden tot een gezonder en fitter leven. Onder het motto ‘RAI Vitaal’ hebben we een serie middelen en workshops ontwikkeld voor medewerkers gericht op: gezondheid & fitheid, bevordering van het werkplezier, het vinden van een goede balans tussen werk en privé en stress- & verzuimpreventie. Ruim 90 medewerkers hebben in 2013 een vitaliteitscan gedaan, 40 mensen de health check en bijna 100 mensen hebben één van de workshops gevolgd. Het vitaliteitprogramma wordt door de deelnemers zeer gewaardeerd.

Het Nieuwe WerkenHet doel van Het Nieuwe Werken is een werkomgeving te creëren waarin we beter onze doelstellingen realiseren, meer uit medewerkers halen, talent en potentie benutten, klantgerichtheid en klanttevredenheid verhogen. Kortom: ‘Samen werken aan een werkomgeving die werkt!’

Middels drie pijlers creëren we een werkomgeving waar we een goede balans vinden tussen operational excellence en creativiteit:

Resultaten binnen Het Nieuwe Werken zijn o.a.:

Sturing & Ruimte:• Leiderschapsstijl Amsterdam RAI gedefinieerd.• Opstellen PLP’s (Persoonlijk Leiderschapsprofiel)

onder andere middels 360 graden feedback.• Borging in de HR Beoordelings- en Ontwikkelingscyclus

en in de Business Balance Score Card.

Lerend vermogen: • Workshop ‘feedback geven en ontvangen’ gegeven. • Opstart van een ‘Best Practise Portal’.

Flexibel Werken: • Nieuw HR Beleid Flexibel Werken ontwikkeld. Dit gaat uit

van Flexibel Werken binnen en buiten Amsterdam RAI met richtlijnen voor manager en medewerker.

DiversiteitDivers samengestelde teams hebben een positieve invloed. We hebben afspraken over de teamsamenstelling binnen afdelingen. Voor stuur- en werkgroepen hebben we de afspraak dat er altijd een vrouw deelneemt.

Generatiemanagement binnen Amsterdam RAI kent drie aandachtspunten: 1. Voldoende voorbereid zijn op nieuwe generaties werknemers2. Generaties moeten in goede harmonie kunnen

samenwerken 3. Ouderen moeten, met het oog op de vergrijzing,

duurzamer inzetbaar zijn.

Belangrijkste resultaten 2013

Interne Stakeholders

• RAI Vitaal: Aanbieden vitaliteitscan en toolbox met informatie, trainingen & workshops om vitaliteit te bevorderen van medewerkers

• Medewerkers in actie voor Voedselbank Amsterdam Zuid op Dag van de Duurzaamheid

PotentiëleMedewerkers

• Tekenen Convenant met Hogeschool van Amsterdam als vaste partner van Amsterdam RAI• Opstarten Sectorplan ten gunste van betere arbeidsparticipatie i.s.m. aanverwante bedrijven

Omwonenden • Buurtbewoners kijken achter de schermen van dance event Valhalla 2013 en een aantal buurtbewoners waren te gast bij Jumping Amsterdam 2013

Goede doelen • Ontwikkeling Goede doelen beleid 2.0 • Nieuw waterproject i.s.m. AMREF Flying Doctors: ‘Schoon water, gezonde Masai in Kajiado’• Cheque voor aanbouw Kinderrestaurant Emma Kinderziekenhuis• Kerstboomcampagne ‘Een lichtje voor een lach’ voor Emma Kinderziekenhuis

AMBITIE

2017

HOOFDDOELSTELLINGEN

VERGROTENWELZIJN

In 2017 behoren we tot de koplopers in het bieden van de meest aantrekkelijke, duurzame (werk)omgeving in de congres- en evenementenbranche in Europa. We streven naar goed nabuurschap.

Actief en zichtbaar bijdragen aan het welzijn en welbevinden van interne stakeholders op een zodanige manier dat dit door hen herkend wordt.

Overtuigend vergroten van social return voor de stad Amsterdam

Elke medewerker maakt bewuste keuzes op basis van People, Planet, Profit binnen zijn/haar werkzaamheden

Ondersteunen van twee vaste goede doelen d.m.v. funding, zichtbaarheid en faciliteiten.

Sturing & Ruimte We geven leiding door te sturen op resultaat met ruimte en vertrouwen voor eigen verantwoordelijkheid. Onze samenwerking is gericht op een optimale invulling van de klantbehoefte en persoonlijke ontwikkeling.

Lerend vermogen: Dare2Share

We werken slimmer samen door feedback te geven en te ontvangen. En door van elkaar te leren. We verbeteren ons continu en ontwikkelen ons door kennis en ervaring RAI-breed uit te wisselen, zowel on- als offline.

Flexibel werken We werken effectief samen in een flexibel kantoor waar we betekenisvolle ontmoetingen creëren. We maken afspraken over hoe en waar je het meest effectief (samen)werkt, tijd- en plaatsonafhankelijk.


023

mei 2013 mei 2013

Afvalpilot tijdens SSA beurs: 5% meer scheiding, 12,5% kostenbesparing

Amsterdam RAI wint de IMEX/GMIC Green Supplier Silver Award

Lezing op ontbijtbijeenkomst AMREF Flying Doctors over deelname Kenia Classic

Mailing aan organisatoren: Green meeting actie voor een gratis MVO-consult

Binnen het programma Charter Talent naar de Top is een kweekvijver voor talent ontwikkeld. Deze is inmiddels volgens doelstelling, voor 30% door vrouwen gevuld. We verwachten dat in 2015/2016 meer posities voor talentvolle vrouwen in de top beschikbaar zijn. In 2014 trad de tweede vrouw in het Management Team toe.

Veilige werkplekAmsterdam RAI behoort momenteel tot één van de koplopers in Europa ten aanzien van veiligheidsbeleid in Convention Centra. We willen een veilige werkplek bieden voor zowel onze in- als externe stakeholders. Het handboek Veilig werken van de RAI wordt ook door andere Europese Convention Centra als leidraad gebruikt voor het opstellen van veiligheidsregels.

Amsterdam RAI voert periodiek diverse RI&E’s (Risico Inventarisaties & Evaluaties) uit. Een RI&E is een wettelijk verplicht instrument om arbeidsrisico’s van een bedrijf in kaart te brengen en te verbeteren. Uit een RI&E komt een Plan van Aanpak (PvA) waarin maatregelen worden genomen om arbeidsrisico’s weg te nemen of te reduceren.

Elk jaar wordt een Arbo-rapportage opgesteld. Hierin is een ongevallenanalyse verwerkt. In 2013 zijn er 87 geregistreerde ongevallen geweest waarvan geen enkele fataal. De meeste ongevallen vinden plaats tijdens opbouw en afbraak van evenementen.

MVO medewerkerbetrokkenheidWe willen meer investeren in het creëren van medewerker-betrokkenheid om ervoor te zorgen dat medewerkers kunnen bijdragen aan zaken die er voor hen toe doen. Daar waar mogelijk nodigen we medewerkers uit om ideeën in te brengen, deel te nemen aan projectgroepen, zich in te zetten als ambassadeur, of een bijdrage te leveren aan een van de vele inzamelingsacties die we organiseren voor onze vaste goede doelen.

MedewerkertevredenheidBegin 2013 hebben we de resultaten gepresenteerd van het tweejaarlijkse onderzoek naar de medewerkertevredenheid. Met een score van 7,7 lag de algemene tevredenheid onder medewerkers een half punt hoger dan de laatste meting in 2010. Ook over arbeidsomstandigheden (+0,8) en de werkzaamheden (+0,6) zijn de Amsterdam RAI medewerkers meer tevreden. Het meest tevreden zijn de medewerkers over hun collega’s (score 7,9) het minst over de beloning (score 5,3).

Aandachtspunten blijven naast beloning: efficiëntie, de werkdruk - hoewel zeer verschillend tussen de afdelingen - en ontwikkelingsmogelijkheden. De rapportage is besproken in het managementoverleg en in de Ondernemingsraad. Daarna zijn de resultaten door de directeur of manager gepresenteerd aan de medewerkers waarna binnen de betreffende afdelingen verbetertrajecten zijn gestart.

Potentiële medewerkersWerken aan de toekomstWe vinden het belangrijk om een rol te spelen in het opleiden van studenten voor de arbeidsmarkt. Per jaar zijn er 90 tot 100 stagiairs werkzaam binnen de RAI. Via ons eigen stagebureau, bemand door een stagiair, regelen we onder andere de wervings-procedures, de administratieve zaken en de verzoeken tot rond leidingen. In 2013 zijn er ruim 400 studenten in de RAI rondgeleid.

We zijn trots op onze samenwerking met het ROC van Amsterdam, VMBO College Zuid. Daar is sinds 2012 ‘RAI Hospitality’ een onderdeel van het lesprogramma. In 2013-2014 hebben we het eerste complete programma met 40 studenten doorlopen. Het jaarprogramma bestaat uit een gastcollege, een aantal trainingen in hospitality, een rondleiding bij de RAI en een praktijkstage in de RAI. De praktijkstage werd door de leerlingen gelopen tijdens de Huishoudbeurs.

We hebben een structurele samenwerking met de Hogeschool van Amsterdam en Stenden Hogere Hotelschool Leeuwarden. In oktober 2013 hebben we met de Hogeschool van Amsterdam een Convenant voor samenwerking getekend. Een voorbeeld van de samenwerking met de HvA is het ter beschikking stellen

van afstudeerplaatsen voor 3 studenten. In 2013 hebben zij onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de inzet van social media voor Nederlandse beurzen en evenementen. Social Return voor de stad AmsterdamWe streven naar het creëren van meer social return voor de stad Amsterdam. We hebben hiertoe een Sectorplan ontwikkeld om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en jeugdwerklozen meer kansen te bieden. Samen met een aantal branchegerelateerde bedrijven in Amsterdam en omgeving zijn we in overleg hoe we deze groepen kunnen ondersteunen. In december 2013 kwam Mirjam Sterk, Ambassadeur Jeugdwerkloosheid, op bezoek om hierover te praten. In 2014 is het streven om gezamenlijke activiteiten op te starten. Naast de vaste medewerkers bieden we jaarlijks werkgelegenheid voor zo’n 3.000 unieke flexkrachten. Deze uitzendkrachten zijn noodzakelijk gezien het dynamische werkpatroon van de aard van onze dienstverlening. Zij worden ingezet vanuit partnerships met uitzendbureaus, maar vormen veelal het eerste visitekaartje richting de bezoekers. Ze worden welkom geheten vanuit een speciaal daartoe ingericht Hospitality Crew Centre. Het doel van het flexbeleid van Amsterdam RAI is het realiseren en borgen van activiteiten die gericht zijn om tijdig voldoende, gemotiveerde en competente flexibele medewerkers te krijgen en te binden.

OmwonendenRelatie met omwonendenWe willen een goede relatie met onze omgeving onderhouden. Geluidsoverlast proberen we daarom zoveel mogelijk te voorkomen. We maken daarbij gebruik van een zogenaamde RAI-geluidskaart. We kunnen hiermee voorspellen of er een geluidsontheffing aangevraagd moet worden en kunnen tevens tijdig preventieve maatregelen nemen. Klachten uit de omgeving worden vastgelegd en opgevolgd om zo herhaling te voorkomen.

Ook betrekken we de buurt bij specifieke activiteiten. Dat zorgt voor een betere betrokkenheid en meer onderling begrip. Voorafgaand bijvoorbeeld aan het ID&T dance event Valhalla 2013 zijn buurtbewoners uitgenodigd. Zij konden een kijkje nemen achter de schermen van het evenement. Hierop werd zeer positief gereageerd door ruim 75 omwonenden.

Aantal ongevallen per maand 2012 - 2013

De waarneembare trend in het laatste kwartaal van 2013 komt voornamelijk door een zorvuldiger registratie van ongevallen.

mei 2013

25

20

15

10

5

001 02 03 05 06 07 09 11 01 02 03 04 05 06 07 09 10 11 12

2012 2013

Medewerkers dragen bij aan o.a.:

• Dag van de duurzaamheid – tientallen medewerkers zamelen voedsel in (uit de keukenkastjes thuis) voor Voedselbank Amsterdam Zuid.

• Gastlessen wandelen voor water voor AMREF Flying Doctors - 10 medewerkers geven gastlessen op verschillende basisscholen.

• AMREF Kenya Classic – 3 medewerkers van Amsterdam RAI leggen in zes fietsdagen circa 400 km in Kenia af voor het goede doel en zamelden € 5.000,- in.

• Medewerkers vragen binnen eigen netwerk aandacht voor de kerstboomcampagne ‘Een lichtje voor een lach’ voor Emma Kinderziekenhuis.

Voor de komende beleidsperiode willen we de betrokkenheid van een bredere groep medewerkers bij MVO verder vergroten. Een belangrijke stap daartoe is het verhogen van de kennis over het nieuwe MVO-beleidsplan, het zichtbaar maken van MVO en het aangeven hoe te participeren.


025024

juni 2013

RAI viert Duurzaamheidslustrum

Goede doelen2013 stond vooral in het teken van het ontwikkelen van een nieuwe strategie voor de samenwerking met goede doelen (non-profitorganisaties). De uitgangspunten voor de nieuwe strategie zijn:• Meer verbinding met de RAI zelf zoeken• Betere interne communicatie.

Onze vaste partners zijn AMREF Flying Doctors en Emma Kinderziekenhuis. Met deze organisaties werken we toe naar een partnership met meerwaarde. Naast het doneren van geld of het organiseren van creatieve inzamelingsacties tijdens onze beurzen ondersteunen we met kennis, faciliteiten of hulp van medewerkers.

AMREF Flying Doctors: Schoon water, gezonde Masai in Kajiado In samenwerking met AMREF Flying Doctors is een nieuw schoon water project van start gegaan. Gebrek aan kennis over hygiëne en schoon drinkwater veroorzaken veel ziekten, vooral onder (zwangere) vrouwen en jonge kinderen. In Kajiado (Kenia), bewoond door de Masai, wordt gewerkt aan een betere toegang tot schoon (drink)water en het verminderen van water-, sanitatie- en hygiënegerelateerde ziekten.

Met dit project helpen we ca. 50.000 mensen aan veilig water. Ongeveer 16.500 mensen kunnen gebruikmaken van sanitaire voorzieningen.

Kinderrestaurant Emma KinderziekenhuisHet Emma Kinderziekenhuis werkt aan een zorgvernieuwings-proces onder de noemer ‘de Metamorfose’. Onderdeel van de Metamorfose is een complete vernieuwbouw. De zorg en huisvesting worden afgestemd op verschillende fases in de ontwikkeling van het kind. Ondanks de ziekte en behandeling, kan een kind zich zo gewoon en gelukkig mogelijk voelen. Wij ondersteunen de realisatie van een uniek kinderrestaurant om de kinderen een betere kwaliteit van leven te geven.

Kerstboomcampagne: Een lichtje voor een lachEen sympathieke actie om fondsen te werven voor het Emma Kinderziekenhuis is dit jaar helaas minder succesvol verlopen. De Emma ‘Een lichtje voor een lach’ kerstboom van 22 meter stond in december voor Amsterdam RAI. Voor elke donatie stak de Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis AMC een symbolisch lichtje aan in de Emma Kerstboom. Hiermee werd bijgedragen aan de verbouwing van de afdeling Intensive Care Kinderen. De actie leverde een bescheiden donatie op van € 13.976.

HISWA & Stichting Plastic WhaleIn 2013 heeft het beursteam van de HISWA podium geboden aan een goed doel dat naadloos aansluit op het HISWA concept. Stichting Plastic Whale uit Amsterdam kreeg de ruimte zich te presenteren op de beursvloer. Zij zijn de eerste professionele plastic fishing company ter wereld. Hun missie is om 's werelds wateren plasticvrij te maken.

Marius Smit, Founder van Stichting Plastic Whale over de HISWA in 2012:“Twee jaar geleden ben ik gestart met een fantastische uitdaging: de bouw van een boot van plastic afval. We zijn inmiddels van start gegaan met de bouw van onze boot van Amsterdams Grachtenplastic. Amsterdam RAI heeft ons de gelegenheid gegeven om ons verhaal aan het grote publiek te presenteren. Dit is een keerpunt geweest voor onze stichting. De autoriteit van de HISWA, de enorme aantallen bezoekers die onze stand bezochten, de waardevolle contacten die we hebben opgedaan en de persaandacht hebben Plastic Whale officieel op de kaart gezet. Die boot van Amsterdams Grachtenplastic gaat er komen.”

Inzamelingsacties tijdens onze eigen beurzen zijn o.a.:

• Horecava: Moderne kunstenaar 'PEKO' (Adrie Spierenburg) verkoopt schilderijen t.w.v. € 2.996 voor het Emma Kinderziekenhuis. Koninklijke Horeca Nederland vult het bedrag aan met € 2.000

• Aquatech 2013: waardecheque van € 10.000 voor AMREF Flying Doctors

• Huishoudbeurs & 9 maanden Beurs: € 4.595 ingezameld voor Emma Kinderziekenhuis

• SSA (Safety & Security beurs) zamelt geld in voor het 3D-printen van oren voor Brandwondenslachtoffers van het VUMC.

Sinds 2005 heeft Amsterdam RAI in totaal € 173.366 euro opgehaald voor Emma Kinderziekenhuis Amsterdam en € 187.702 voor AMREF Flying Doctors.

juni 2013

RAI faciliteert vrienden diner AMREF Flying Doctors


HISWA 2013

027026Start samenwerking met Voedselbank Zuid Vakbeurs Safety & Security

Amsterdam start afval pilot

juni 2013 juni 2013

Met milieu bedoelen we het leefklimaat voor mens (dier) en natuur.

Bij het verminderen van impact op het milieu richten we ons op

het beperken van het effect van onze bedrijfsvoering op het milieu,

daar waar onze invloed het grootst is.

We sturen voortdurend op slimme en efficiënte processen, duurzame oplossingen en samenwerkingen. Wij nemen de verantwoordelijkheid voor onze activiteiten en spannen ons in om de footprint van het organiseren en faciliteren van evenementen zo klein mogelijk te maken. Amsterdam RAI helpt haar klanten (organisatoren en exposanten) om evenementen zo duurzaam mogelijk te laten plaatsvinden en bezoekers tot duurzaam gedrag aan te sporen.

06. Verminderen impact op het milieu

In dialoog met onze stakeholdersWe betrekken stakeholders bij het verminderen van onze impact op het milieu. Binnen de verschillende beleidsterreinen wordt met regelmaat met stakeholders gesproken en om feedback gevraagd. Voorbeelden zijn: open feedback sessies in samenwerking met het schoonmaakbedrijf, samen met de NS plannen van groot onderhoud zodat dit niet tijdens grote evenementen plaatsvindt, overleg met toeleveranciers over duurzame inkoopcriteria en communicatie met bezoekers via social media over de bereikbaarheid van onze evenementen.

Energie/Gas/Warmte/KoudeDit jaar zijn er opnieuw stappen gemaakt om het gebruik van fossiele brandstoffen te reduceren. De belangrijkste activiteiten in 2013 waren: het plaatsen van het grootste zonnedak van Amsterdam, weer aansluiten op stadswarmte, verduurzaming van het totale elektraverbruik, het plaatsen van diverse speeddeuren in de hallen en het ontwikkelen van een visie hoe we minder afhankelijk kunnen worden van fossiele brandstoffen als gas. De RAI maakt gebruik van 100% groene energie.

Het energieverbruik is ten opzichte van 2008 met 5,4% gestegen. Reden hiervoor is het toenemende verbruik van elektra (door digitalisering) door exposanten en verlichting, de ingebruikname van het Elicium en de aanschaf van nieuwe machines. Een voorbeeld hiervan is de uitbreiding

van het aantal koelmachines voor de IT Infrastructuur in verband met de toegenomen dienstverlening aan klanten. Amsterdam RAI heeft veel energiebesparende maatregelen genomen om het verbruik niet verder te laten stijgen. Zonder reductiemaatregelen was het energieverbruik doorgestegen naar 19 procent.

juli 2013

MVO-beleidsplan 2013-2017


Energie & gas • Plaatsing grootste zonnedak van Amsterdam met 1.632 zonnepanelen• Heraansluiting op stadswarmte van Nuon• Plaatsen diverse speeddeuren ter voorkoming van energieverlies• Daglichtsensoren geïnstalleerd in de hallen

Water • Besparing van -11% op watergebruik ten opzichte van 2012• Alternatief aangeboden voor watergekoelde airco’s• Start aanleg nieuwe ringleiding onder hallen; spoelen niet meer nodig• Proeven met opvang en gebruik grijswater

Mobiliteit • Inzet van Taxi Electric voor eigen gasten• Opstapdag ter kennismaking met e-bikes en e-scooters voor medewerkers• 8 permanent ter beschikking staande bedrijfsfietsen voor medewerkers• Aanschaf elektrisch voertuig voor intern vervoer Technische Dienst

Certificering • 3x goud voor Amsterdam RAI: EarthCheck Gold, Green Key Gold, AIPC Gold• RAI wint IMEX/GMIC Green Supplier Silver Award• 4 sterren BREEAM Nieuwbouw Ontwerpcertificaat (Gouden Green Key) voor Amtrium• Quickscan ISO-20121 (duurzame evenementen) t.a.v. METS 2013

Schoonmaak • Open feedback sessies met schoonmaakmedewerkers• Afsluiten Convenant Glazenwasserij

Afval • 100% afvalrecycling = Zero Waste (0% landfill)• Afvalreductie met -30% ten opzichte van 2007• Afvalscheiding van evenementen in lijn met doelstelling op 49% • Processen geoptimaliseerd• Afvalstromen inzichtelijk gemaakt per verbruikersgroep.

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

ElektraverbruikProcentuele verandering t.o.v. 2008

augustus 2013

Opstapdag ter kennismaking met e-scooters en e-bikes

2017

IMPACT OP HET

MILIEUVERMINDEREN

Het organiseren van evenementen en congressen vanuit een duurzame omgeving met een zo laag mogelijke impact op het milieu. Hierop acteren we al sinds 2008 en zullen we de komende jaren verder ontwikkelen.

Verbetering afvalscheidingpercentage met 10%

Handhaven Zero Waste (100% afvalrecycling)

3% reductie op eigen energieverbruik per jaar

Reductie waterverbruik per bezoeker en vierkante meter: 3% per jaar

Pro-actief OV gebruik naar de RAI stimuleren

AMBITIE

HOOFDDOELSTELLINGEN


031

Sturen op datgene waar we invloed op hebbenHet energieverbruik van exposanten laat zich moeilijk door ons sturen. Toch nemen we daar waar mogelijk maatregelen. Bijvoorbeeld in het assortiment dat we aanbieden. Klanten kunnen onder andere alleen nog energiezuinige LED-verlichting afnemen voor hun standbouw. We sturen vooral op het verminderen van het eigen energieverbruik. Op dat terrein hebben we door de jaren heen al veel stappen voor besparing gemaakt. Toch zien we nog steeds kans om verbeteringen door te voeren.

Duurzame energie: plaatsing grootste zonnedak van AmsterdamEen belangrijke mijlpaal was om in 2013 zelf duurzame energie op te wekken door 1.632 zonnepanelen te plaatsen op het dak van Hal 8. Ruim 60% van het dakoppervlak (maximale belasting) van deze hal is voorzien van zonnepanelen. De zonnepanelen produceren 360.000 kilowattuur. Dit levert een CO2-reductie van zo’n 150 ton per jaar. We hebben met deze plaatsing het grootste zonnedak van Amsterdam gerealiseerd.

StadswarmteEen andere mijlpaal was de heraansluiting op stadswarmte van Nuon. Stadswarmte is voor ons een duurzame energiebron. De restwarmte die bij het opwekken van energie in de grote energiecentrales ontstaat, wordt via het stadsnet benut. In eerste instantie zullen wij 3 mWh afnemen. Zodra Nuon in 2016 een nieuwe leiding heeft gelegd zullen we de stap naar 12 mWh maken. Deze overstap zal een aanzienlijke besparing op het gasverbruik in de toekomst betekenen.

Warmte Kracht KoppelingIn 2012 is een Warmte Kracht Koppeling (WKK) geplaatst. Een WKK is een generator die elektriciteit uit gas opwekt en daarbij

als bijproduct warmte levert. Het bijproduct, de vrijgekomen warmte tijdens verbranding, wordt benut om het pand mee te verwarmen. De inzet van de WKK is in 2013 beperkt tot gebruik bij piekbelasting. Vanwege de relatief hoge kosten van gas is het niet rendabel om de WKK anders dan voor piekbelasting te gebruiken.

Plan overstap naar elektrisch koelen goedgekeurdVoor het koelen van onze hallen hebben wij de wens om van gas absorptiemachines over te stappen naar elektrisch koelen. Voor deze vorm van koelen is aardgas niet meer nodig. Het koelingsproces verloopt op deze wijze tienmaal efficiënter. We starten met het plaatsen van een koelingsmachine van 4,5 mWh, en plaatsen er jaarlijks een machine bij tot eind 2015. Hiermee zal een aanzienlijke reductie op het gasverbruik en onze CO2-footprint bereikt worden. En zal slechts een minimale stijging van (groene) elektra tot gevolg hebben.

Duurzaam koelen in de toekomstVoordat we besloten om over te stappen naar elektrisch koelen, hebben we met Nuon de opties besproken voor deelname aan een duurzaam koudenet waarbij gekoeld wordt met oppervlaktewater uit het Nieuwe Meer. Hierbij wordt veel minder energie gebruikt. Nuon heeft op dit moment nog geen koudenet beschikbaar aan de RAI-zijde van de A10. Daarom investeren we voor de komende 10 jaar in elektrisch koelen. In de toekomst zullen we opnieuw kijken naar natuurlijk koelen.

Met de klant naar een oplossingWaar we voordeel kunnen behalen is het aanpassen van de aanvangstemperatuur in de ochtend in de tussenseizoenen. In die periode starten we ’s nachts al met verwarmen om de hallen op de gewenste begintemperatuur te krijgen. ’s Middags wordt vervolgens gekoeld om de oplopende temperatuur in de hallen goed te beheersen. Vaker met organisatoren in overleg om met 1 graad lager te starten, scheelt de organisator in kosten en het legt minder druk op het milieu.

augustus 2013 september 2013 september 2013 oktober 2013

22.260 lunchpakketten van ESC Cardiolo-gencongres verwerkt tot afval

Start samenwerking Amsterdamse bedrijven in strijd tegen jeugdwerkloosheid

Audit duurzaamheid bij toeleveranciers Dag van de Duurzaamheid medewerkers in actie 'keukenkastjes leeg' voor Voedselbank Zuid

-150 ton CO2 per jaar140 Amsterdamse huishoudens

Een zeer koude winter en voorjaar in 2013 heeft een nadelige invloed gehad op het gasverbruik. Toenemend verbruik van organisatoren en wensen ten aanzien van een hoger tempera-tuurniveau in de hallen hebben eveneens effect op het verbruik.

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

Warmte excl. WKKProcentuele verandering t.o.v. 2008


“Duurzaam ontwikkelen kan je niet meer omheen. Als je langer wacht, dan betekent dit hogere kosten en achteruitgang van ons leefmilieu. Wij moeten alle medewerkers verleiden om mee te doen en zorgen dat iedereen ook mee blijft doen. Pas dan wordt het een

succes. Begin bij jezelf. Zet dus die computer uit en schakel de verlichting uit als je geen gebruik ervan maakt! ”

Harry van Fruchten, Projectmanager Technische Dienst en MVO-Ambassadeur

033032

oktober 2013oktober 2013

Tekenen Convenant met Hogeschool van Amsterdam als vaste partner van RAI

RAI Vitaal: vitaliteitscan aangeboden aan medewerkers

oktober 2013 oktober 2013

3 medewerkers rijden AMREF Kenia Classic voor het goede doel

Uitrijking cheque inzamelingsactie Aquatech aan AMREF Flying Doctors

EmissieCO2 footprintNadat de CO2-footprint voor het eerst in 2011 en vervolgens in 2012 volgens het GHG (Greenhouse Gas)-protocol berekend zijn, heeft de RAI in 2012 vanuit de MVO-board een overwogen besluit genomen om deze footprint alleen voor scope 1 en 2 te monitoren. In scope 1 en 2 worden alleen de gevolgen van de CO2-footprint bijgehouden, waar de RAI directe invloed op heeft.

Door de berekening in 2013 voor het 3de opeenvolgend jaar uit te voeren, wordt er steeds beter inzicht verkregen wat de invloed is van het gas- en elektriciteitsverbruik op de CO2-footprint van de RAI, wat de invloed is van de WKK (warmtekracht koppeling) en wat de invloed is van het verbruik van de Stadswarmte en de 1.632 zonnepanelen op het dak van Hal 8.

Ook op het te bouwen Amtrium zullen 173 panelen worden aangebracht met een opbrengst van 43.000 kWh per jaar en een CO

2 reductie tussen

de 16 en 24 ton per jaar.

GeluidDe RAI-geluidskaart is een akoestisch rekenmodel dat in 2011 in opdracht van de RAI is ontwikkeld. Het model is in staat om geluidsoverlast voor de buurt van een evenement in de RAI vooraf in te schatten en te voorspellen of er een geluidsontheffing aangevraagd moet worden. Dit zorgt ervoor dat er tijdig preventieve maatregelen kunnen worden genomen. De geluidskaart is in 2013 regelmatig ingezet. Er zijn onder andere 2 grote bedrijfsfeesten vooraf getoetst op geluidsoverlast. Deze bleken zonder geluidsontheffing te voldoen aan de RAI-milieuvergunning. Er was tijdens deze evenementen geen geluidsoverlast in de omliggende buurt van de RAI waar te nemen.

WaterHet waterverbruik goed beheersbaar maken blijft lastig. Initiatieven die in het verleden zijn gedaan zoals het plaatsen van perlators of waterloze urinoirs bleken onoverkomelijke nadelen te hebben. De perlators werden weer verwijderd vanwege legionellagevaar. De waterloze urinoirs waren geen succes vanwege geuroverlast. Ten opzichte van 2012 hebben we desondanks een goede vooruitgang geboekt met een besparing van 11%. Het doel om eind 2013 een reductie te behalen van 25% per verhuurde m2 ten opzichte van het referentiejaar 2008 hebben we met 18,3% nog niet gehaald. De trend is echter positief en belooft voor 2014 door te zetten.

Watergekoelde airco’sDe grootste vooruitgang is dit jaar geboekt met het afschaffen van het gebruik van watergekoelde airco’s. De hiervoor gestarte pilot in 2012 bleek succesvol. Door te kiezen voor alternatieven zoals elektrische koeling is een besparing gerealiseerd van ruim 2.000.000 liter water.

Ringleiding bespaart waterEen andere vooruitgang is het aanleggen van een ringleiding voor water onder de hallen. Hierdoor kunnen we voorkomen dat water stil komt te staan, zodat gevaar op legionella wordt voorkomen. Een ringleiding heeft als groot voordeel dat leidingen niet meer voor gebruik hoeven worden gespoeld. Dit bespaart aanzienlijk op het watergebruik. Voor exposanten die in de hallen de stand van water willen voorzien wordt een tijdelijke verbinding vanuit de ringleiding gemaakt.

GrijswaterVoor 2013 stonden proeven gepland voor de opvang en het gebruik van grijswater. Het regenwater dat werd opgevangen bleek goed bruikbaar voor het schoonmaken van de garage, watervoorziening van toiletten en de bewatering van de groenvoorziening rondom de RAI. Meer toepassingsvormen zullen in de komende jaren worden bekeken.

PapierIn 2013 is een nieuwe test gestart met 75-grams FSC papier. De test bleek succesvol, zodat dubbelzijdig printen op 75-grams FSC printpapier weer de printstandaard binnen Amsterdam RAI is. Door het lichtere gramgewicht wordt 6,25% papier bespaard aan inkoop en aan afvalkilo’s. Bij de productie is 18% minder hout nodig, wordt er 14% op water bespaard en wordt 23% minder energie verbruikt. Voor hoogwaardig drukwerk wordt nog steeds 80 grams papier of dikker gebruikt.

MobiliteitAmsterdam RAI trekt jaarlijks ruim 1,5 miljoen bezoekers. Hun bezoek willen we veilig en efficiënt laten verlopen om zo impact op de omgeving te beperken. Onze focus ligt op het voorkomen van filevorming tijdens opbouwdagen, het stimuleren van

alternatieven voor autovervoer, het beperken en voorkomen van emissies, hinder en geluidsoverlast.

Verminderen verkeersimpact binnenstad In 2013 hebben wij in overleg met de gemeente Amsterdam de voorbereidingen getroffen voor een nieuwe P+R locatie in onze P1 garage om de verkeersdruk in de binnenstad te verminderen. Ook zijn er voorbereidingen getroffen om 12 extra oplaadpunten voor elektrische auto’s te realiseren. Voor het vervoer van eigen gasten hebben we een overeenkomst gesloten met Taxi Electric. Deze taxicentrale maakt enkel gebruik van elektrische taxi’s en heeft minder uitstoot van CO2 en fijnstof ten gevolg.

25%

2008

Referentieverbruik

Vast net

2009 2010 2011 2012 2013

20%

15%

10%

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Werkelijk verbruik

Doelstelling

10%

2008

Warmteverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

5%

0%

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

0%

2007

Afvalproductie

2008 2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

-35%

Doelstelling

0%

2008

Waterverbruik

2009 2010 2011 2012 2013

-5%

-10%

-15%

-20%

-25%

-30%

Doelstelling

60%

2007

Gescheiden afval

20092008 2010 2011 2012 2013

50%

40%

30%

20%

10%

Doelstelling

26-35 jaar

36-45 jaar

46-55 jaar

56 jaar +

t/m 25 jaar

3%

31%

32%

22%

12%

WaterverbruikProcentuele verandering t.o.v. 2008


"MVO is kritisch naar jezelf te kijken en je af te vragen of het niet anders kan. Op een authentieke,

natuurlijke manier veranderingen toepassen binnen de organisatie. MVO leidt zo tot innovatie en een betere bedrijfsvoering. Waarom zou je het dan niet doen?"

Babs Nijdam, Business Development Manager en MVO-Ambassadeur

035034

Crowd controlTijdens grote evenementen treffen we maatregelen om het verkeer in en naar Amsterdam te beperken. Maatregelen die we daarvoor treffen zijn: bufferen van vrachtverkeer om wachttijden te verminderen; onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor een slottijdensysteem bij de RAI; samenwerking met de NS, het GVB en Taxicentrale Amsterdam.

Bezoekers van bijvoorbeeld vakbeurs IBC krijgen op vertoon van hun toegangsbadge gratis toegang tot de tram, bus of metro. In 2013 is de samenwerking met de NS voortgezet voor twaalf eigen beurzen. Bezoekers kunnen vanaf elk NS station in Nederland tegen een aantrekkelijk combitarief reizen naar en toegang krijgen tot bijvoorbeeld de Huishoudbeurs.

Samenwerken NSEen nieuwe samenwerking met NS is om de planning van grote onderhoudswerkzaamheden op het spoor richting Amsterdam af te stemmen op grote evenementen die in Amsterdam RAI plaatsvinden. Hiermee voorkomen we overlast en verkeersproblemen en stimuleren een goede doorvoer.

Medewerkers en mobiliteitVanuit het beleidsterrein Medewerkers hebben we in 2013 op het gebied van mobiliteit nieuwe initiatieven ontwikkeld om meer medewerkers met de (elektrische) fiets of het OV te laten

reizen. Ter kennismaking met de mogelijkheden van e-bikes en e-scooters hebben we een ‘opstapdag’ georganiseerd. De positieve reacties hebben ertoe geleid dat Amsterdam RAI een e-bike regeling heeft geïntroduceerd.

We hebben een nieuwe overeenkomst gesloten met de NS voor een RAI-medewerker OV-kaart. In de toekomst willen we samen met onze partner voor mobiliteit de mogelijkheden onderzoeken voor een andersoortige milieuvriendelijke leaseautoregeling en voor een combi OV-kaart die toegang biedt tot trein, tram, bus, metro, fiets of deelauto. Wat sinds jaar en dag met succes wordt gebruikt zijn onze RAI-fietsen. In 2013 zijn er 8 nieuwe leenfietsen voor medewerkers aangeschaft, met als doel om het autogebruik in de stad te reduceren.

Certificering & externe waarding Amsterdam RAI krijgt ook van externe partijen waardering voor het MVO-programma. In 2013 behaalde Amsterdam RAI zelfs driemaal een gouden certificering. We hebben de volgende certificaten mogen ontvangen:

EarthCheck GoldAls eerste beurs- en congrescentrum in Europa (en als tweede in de wereld) hebben we de EarthCheck Gold-status behaald. EarthCheck is ’s werelds meest vooraanstaande duurzaamheidskeurmerk in de zakelijke toerismesector.

november 2013november 2013

Behalen EarthCheck Gold duurzaamheidscertificaat

Ontbijtbijeenkomst AMREF Flying Doctors over deelname Kenia Classic

november 2013 november 2013

Plaatsing 1.632 zonnepanelen op dak hal 8

Quick scan ISO 20121 t.a.v. METS 2013

AIPC GoldWe hebben daarnaast het AIPC (The International Association of Congress Centres’) Gold Certificaat behaald. Hiermee voegen we ons bij een groep van 24 AIPC congrescentra, die deze internationale certificering dragen op het gebied van kwaliteit, faciliteiten en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Green Key GoldWe hebben wederom een Gouden Green Key behaald, het hoogst bereikbare milieukeurmerk voor bedrijven in de toerisme- en recreatiebranche.

BREEAMNLHet ontwerp voor RAI Amtrium, ons nieuwe multifunctionele congres-, vergader- en kantoorconcept, heeft een 4 sterren BREEAM Nieuwbouw Ontwerpcertificaat (Excellent) behaald. BREEAM-NL is in Nederland de beoordelingsmethode die de duurzaamheidsprestatie van gebouwen bepaalt.

ISO9001 en ISO14001Sinds 2011 zijn wij ISO-9001 en ISO-14001 gecertificeerd. Dit bevestigt, dat er een kwaliteit- en milieumanagementsysteem met gestructureerde processen aanwezig is. Deze is gericht op het voldoen aan klantenwensen en aan milieu weten regelgeving, en op continue verbetering.

In 2013 is een quickscan ISO-20121 (duurzame evenementen) t.a.v. METS 2013 (nov. 2013) gedaan. Na de quickscan in 2013 zal er in 2014 een bredere gapanalysis uitgevoerd worden bij RAI Exhibitions.

Onderscheidingen:In 2013 ontvingen we de Zilveren IMEX/GMIC Green Supplier Award. Dit is een belangrijke prijs in de wereldwijde congres- en evenementensector, opgezet door IMEX en partner GMIC (Green Meeting Industry Council) ter erkenning van uitstekende prestaties op het gebied van duurzaamheid en innovatie.

SchoonmaakVoor schoonmaak stond 2013 in het teken van het doorgronden van werkprocessen en het opstellen van nieuw beleid. In navolging van het afgesloten Convenant voor schoonmaak in 2012, is in 2013 ook een convenant voor de glazenwassersbranche getekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over goede arbeidsomstandigheden voor de medewerkers.

Open sessiesIn 2013 zijn we begonnen met het voeren van twee open sessies met de schoonmaakmedewerkers. Er werd met regelmaat overleg gevoerd, we merkten echter dat er bij medewerkers behoefte was aan uitbreiding van dat overleg. Tijdens de open sessies worden in kleine groepen punten voor verbetering voor zowel het schoonmaakbedrijf als voor Amsterdam RAI besproken. De open sessies gaan we jaarlijks herhalen.


"Voor mij betekent MVO om samen met onze kledingleverancier en onze wasserij de meest duurzame kleding in te kopen, en deze op een milieuvriendelijke manier te reinigen. We letten op goede arbeidomstandigheden en de juiste middelen bij de reiniging.

Met onze huidige leveranciers is dat zeker gelukt!"

Suzanne Hulscher-Dooper,Supervisor Hospitality Crew Centre

037036

AfvalWe zijn sinds enkele jaren koploper in afvalmanagement in de Europese congres- en evenementenindustrie. We investeren sinds 2007 in innovatieve oplossingen om efficiënter afval te managen. In 2012 is een samenwerking met afvalinzamelingpartner Icova van start gegaan. De verantwoordelijkheid voor het afvalmanagementproces ligt sindsdien volledig bij Icova.

Zero waste Een kroon op onze inzet sinds 2007 en het partnership met Icova was het bereiken van 100% afvalrecycling in 2013. Een belangrijke mijlpaal waarmee we onze positie binnen de Europese branche onderstrepen. Door continu op zoek te gaan naar oplossingen zijn we erin geslaagd om 100% recycling te behalen en is er geen afval op de stortplaats gestort (= 0% landfill). Kortom zero waste.

Inzicht in en optimaliseren van afvalprocessenIn 2013 lag veel focus op het optimaliseren van rapportage en inzicht verkrijgen in bestaande knelpunten. Dit resulteerde in 2013 in verbeterd inzicht in: • De verschillende interne en externe afvalstromen• Wie verantwoordelijk is voor welke afvalstromen• Een betere doorstroom (snellere logistiek) in de

hallen tijdens opbouw en afbraak• Knelpunten in processen en samenwerking met

(in- en externe) leveranciers.

Intern afval in kaartMet het oog op het ‘De vervuiler betaalt-principe’ hebben we in 2013 onze interne afvalstromen bestudeerd (waaronder ook inhouse leveranciers). Een belangrijk inzicht was dat 0,5% van de totale cateringomzet afvalkosten zijn. Uit analyse bleek ook dat intern afval minder goed wordt gescheiden dan afval van evenementen. Zo is er 10% meer restafval intern dan extern. Daarnaast liet de analyse zien dat 9% van het evenementafval in de interne afvalstromen terecht kwam. In 2014 wordt gewerkt aan verbetering. Het interne draagvlak hiervoor is hoog: 84% van onze medewerkers is bereid hieraan bij te dragen.

AfvalreductieWe constateren in 2013 een trendbreuk in de afvalproductie. Dit kan verschillende oorzaken hebben: • Meer rood in de hallen (verscherpt toezicht door

milieucontroleurs Icova)• Verduurzaming bij standbouwers• Relatief veel congressen in 2013

Wij waren van mening beperkt invloed te kunnen uitoefenen op de productie van afval door onze klanten (organisatoren en exposanten) en standbouwers. In 2014 zullen we zien of deze trend zich doorzet en of onze invloed op het gedrag bij open afbouw groter is dan voorzien.

AfvalpilotOm te testen of we meer afval kunnen scheiden tijdens beurzen hebben we een afvalpilot uitgevoerd tijdens de SSA (vakbeurs Safety & Security). Aan standbouwers en exposanten werden een uur voor het einde van de beurs speciale afvalzakken uitgedeeld. Vervolgens werden de gevulde zakken weer opgehaald door een oud-papiertrein. Deze pilot behaalde een goed resultaat. De SSA heeft 5% meer afvalscheiding weten te bereiken ten opzichte van de editie in 2011.

Afval & congressenIn 2013 zijn er aanzienlijk meer congressen in Amsterdam RAI georganiseerd dan de voorgaande jaren. Deze geven een ander soort afval dan beurzen. Het jaar 2013 is hierdoor een a-typisch jaar voor afval. Het gebruik van lunchpakketten geeft veel afval en dit moet in korte tijd worden opgeruimd. Voor het laatste hebben we een nieuw logistiek plan ontwikkeld om efficiënt het afval te verwijderen en de afvalstromen inzichtelijk te houden. We hebben daarnaast gewerkt aan het vaststellen van nieuwe normcijfers voor afval van congressen. Ook zoeken we naar duurzame oplossingen zoals biologisch afbreekbare wegwerpverpakkingen waarbij we kijken naar de impact op de gehele keten.

december 2013december 2013

Audit duurzaamheid bij toeleveranciersOntwerp RAI Amtrium behaalt 4 sterren BREEAM-NL Excellent certificaat

Duurzaamheidsverslag 2013Duurzaamheidsverslag 2013

Inspiringpeople

leverancier

Afvalscheidingevenementen

Voedselafvaluit de keuken

Swill tanklevert nieuwe grondstofin de vorm van compost

en biogas

Elektrisch afvalvervoer door de gracht1 vaart = 6 vrachtwagenritten

gescheiden afval

in 201319% in 2007

100% recycling = zero waste &0% landfill

Adviesrol van de RAI helpt afval te besparen van organisatoren en exposanten

€€

restafval wordt gefilterd en verwerkt bij ICOVA tot ecopower en andere producten

organisatoren

papier glasplastic houttapijt14% 1%9% 13%12%

Afvalmanagement in 2013

stand stand stand

139,735ton

restafval51%

milieucontroleurs helpen afval reduceren bij open afbouw.

49%


Milieucontroleurs in rode jas zeer zichtbaar op de vloer bij open afbouw

038

hotel

Met community bedoelen we een

gemeenschap ofwel verbondenheid tussen

mensen onderling en de rol die Amsterdam RAI

binnen die community wil spelen

Bij het versterken van communities richten we ons op het organiseren en faciliteren van evenementen, waarbij we mensen met elkaar verbinden en elkaar laten inspireren. Dit resulteert in nieuwe visies, ideeën en ontwikkelingen in de markt en maatschappij. Daarmee versterken we onze eigen positie en stellen we onze klanten in staat tot het behalen van duurzaam resultaat. En creëren we spin-off voor onze zakelijke omgeving.

07. Versterken communities

Relevante content voor bezoekersAmsterdam RAI wil bezoekers naast een inspirerende beleving, relevante content bieden. Duurzaamheid of aandacht voor maatschappelijke issues is een belangrijk thema en steeds vaker onderdeel van het evenementprogramma van eigen beurzen. Een selectie van uiteenlopende initiatieven:

De Huishoudbeurs & Women Inc.De Huishoudbeurs is het grootste jaarlijkse en meest bekende platform voor vrouwen. Elk jaar komen hier ruim 250.000 vrouwen samen voor een gezellige dag uit. In 2013 heeft de Huishoudbeurs samengewerkt met het vrouwennetwerk Women Inc. De Huishoudbeurs bood een week lang een podium aan Women Inc. De missie van Women Inc. is het verbeteren van de positie van vrouwen in Nederland. Tijdens de Huishoudbeurs konden zo onderwerpen over het vergroten van kansen voor vrouwen onder de aandacht worden gebracht.

Bezoekers konden via Women Inc. deelnemen aan workshops en talkshows. Onderwerpen varieerden van het Glazen Plafond tot het combineren van werk en huishouden. Prinses Máxima opende het Women Inc. Festival tijdens de Huishoudbeurs. Daarna sprak zij met de aanwezige gasten over het belang van de twee belangrijke Women Inc. thema’s: geld en gezondheid. De Huishoudbeurs is vanwege haar omvang en aandacht een breed platform zodat Women Inc. haar boodschap groots kon uitdragen.

Horecava met themawereld PUUR De Horecava is dé nationale vakbeurs voor de foodservice industrie. Het thema in 2013 was bewust ondernemen. In presentaties, workshops en andere activiteiten lag de focus op bewustwording, duurzaamheid, innovatie en veranderingsprocessen. Ook Koninklijke Horeca Nederland sloot hierop aan met een uitgebreid programma.

Elk jaar wordt tijdens de Horecava, de Horeca Innovation Awards uitgereikt aan de meest innovatieve horecaonderneming. Aan de Horeca Innovation Awards werd in 2013 een categorie duurzaamheid toegevoegd. Deze categorie zal voortaan een vast onderdeel van het programma zijn.

december 2013 december 2013

Opstarten Sectorplan tbv leveren van social return voor de Stad Amsterdam

Ambassadeur Jeugdwerkloosheid Mirjam Sterk op bezoek bij RAI


Ketenverantwoordelijkheid • Audit bij 3 toeleveranciers• Opstellen lijst duurzame criteria voor toeleveranciers

Catering & Assortiment • Beleid opgesteld voor portfolio ‘onderaanneming’ • Richtlijnen opgesteld voor inspanningsverplichting bij catering uitkoop• Opname van tenminste 1 duurzaam product per productgroep

in nieuw catering assortiment

Evenement content • Duurzame initiatieven & -content op beurzen zoals o.a. Huishoudbeurs, HISWA, Horecava, Aquatech en Intertraffic

MVO Zichtbaarheid • Onderzoek naar optimale invulling van bezoekerscommunicatie• PR rondom behalen certificaten EarthCheck Gold, Green Key Gold en AIPC Gold,

IMEX/GMIC Green Supplier Silver Award; plaatsing zonnepanelen.

2017

VERSTERKEN COMMUNITIESOnze klanten en leveranciers kennen onze MVO-ambitie en denken pro-actief mee over nieuwe solutions en samenwerkingen op het gebied van duurzaamheid.

Duurzaam advies is onderdeel van consultative selling

Voor elk product in het assortiment is een duurzaam alternatief beschikbaar

Duurzame catering als standaard product binnen eigen assortimenten, onderaanneming en uitkoop

Iedere bezoeker maakt bij een RAI- beurs een inspirerende ervaring mee op het gebied van duurzame ontwikkeling in zijn/haar vakgebied

Alle RAI-beurzen bieden duurzame exposanten een optimaal platform.

AMBITIE

HOOFDDOELSTELLINGEN


043

In 2013 werd op de Horecava de themawereld PUUR geïntroduceerd. PUUR is de plek waar food en beverage leveranciers of producenten van eerlijke producten te vinden zijn. Vers, biologisch, duurzaam, fair trade en verantwoord eten. Daar draait het om in deze nieuwe themawereld. PUUR is heel goed ontvangen door bezoekers en exposanten. Daarom is het thema ook in 2014 doorgezet.

PUUR Baby PlazaOp de Negen Maanden Beurs kunnen de bezoekers de laatste trends op het gebied van baby’s en zwangerschap bekijken. Op de beurs in 2013 konden (aanstaande) ouders kennismaken met PUUR Baby Plaza waar aandacht werd geschonken aan duurzame babyproducten. Ouders konden diverse workshops volgen van schilderen met natuurverf tot natuurlijke huidverzorging van baby’s. PUUR Baby Plaza werd zeer gewaardeerd door bezoekers.

IntertrafficDe beurs Intertraffic is de vakbeurs voor infrastructuur, ITS verkeersbeheer, veiligheid en parkeren. Op de beurzen Intertraffic China 2013 en Intertraffic Istanbul 2013 hebben we in het seminarprogramma speciaal gefocust op actuele ‘smart mobility solutions’. Dit zijn oplossingen voor verkeersmobiliteitsvraagstukken die leiden tot minder CO2-uitstoot, minder files en hogere verkeersveiligheid.

KetenverantwoordelijkheidStap voor stap zijn wij bezig om meer verantwoordelijkheid in de inkoopketen te nemen. In 2013 lag onze focus op het formuleren van het beleid voor de komende vijf jaar. Voor 2014 zijn een aantal concrete activiteiten op de agenda gezet.

Audits bij (onder)leveranciersIn 2013 hebben we bij 3 leveranciers een audit gedaan. De audit bracht in kaart in hoeverre bestaande leveranciers voldoen aan de duurzame eisen die we stellen aan hun producten en hun bedrijfsvoering. Op een flink aantal punten bleken kleine leveranciers niet in staat te voldoen aan de eisen die Green Key en EarthCheck aan de keten stelt. Hier zal komend jaar aan worden gewerkt. In 2014 staat een follow-up audit bij deze leveranciers gepland. Ook zullen in 2014 grotere leveranciers die in 2013 betrokken waren in de aanbesteding, in de nieuwe audits worden meegenomen.

Jaar van de aanbestedingenWe zijn bezig met het verder professionaliseren en centraliseren van onze inkoop. Afgelopen jaar hebben meerdere aanbestedingen plaatsgevonden. Als RAI-organisatie zijn wij EarthCheck en Green Key gecertificeerd. Vanuit deze richtlijnen hebben wij een overzicht met vragen samengesteld die we als duurzame criteria meesturen en laten meewegen bij aanbestedingen.

Uitdagingen ketenverantwoordelijkheidVoor inkoop en bepaling van het assortiment hebben we een drietal uitdagingen. We merken dat we het lastig vinden om een uniforme definitie te bepalen voor wat duurzaam is en wat niet. Een andere uitdaging is de beperking in capaciteit van kleinere duurzame leveranciers. Door ons sterke ad hoc scenario en grote partijen is het voor kleine leveranciers lastig aan het gevraagde duurzame volume binnen de gestelde termijn te voldoen. Een interne uitdaging is het zorgvuldig wegen van de balans tussen planet en profit. Deze vraagstukken zullen in de komende beleidsperiode worden geadresseerd.

CateringOnze keuken heeft een bewuste keuze gemaakt voor het werken met ingrediënten met meerwaarde voor de regio groot Amsterdam. Dit regionale cateringconcept noemen we ‘Hartverwarmend Amsterdam’. Het initiatief ontstond een aantal jaar geleden in de keuken. Op bezoek bij lokale producenten, om te ervaren hoe de producten - van vlees tot groenten - werden geproduceerd, ontstond passie voor de ambachtelijke producten uit de grootstedelijke regio. Met enkel mooie en pure ingrediënten kan inmiddels een volledig duurzame maaltijd worden bereid.

De keuzes binnen het concept zijn verschillend. Altijd moeten de producten een meerwaarde hebben voor maatschappij of regio. Op deze manier kunnen wij de kwetsbare producenten in onze verstedelijkte regio ondersteunen en biedt het ons de mogelijkheid om gebruik te maken van niet alledaagse producten uit onze regio en van het seizoen.

'Hartverwarmend Amsterdam' kan voor bedrijven met hoge duurzaamheidseisen, die kiezen voor biologisch, duurzaam, seizoensproduct of regionaal, volledig op maat worden gemaakt. Vanwege het kleinschalige karakter van de leveranciers is het nog niet mogelijk om dit assortiment op grote schaal beschikbaar te maken.

Catering op de beursvloerOnze stakeholders hechten veel belang aan verantwoorde catering. Verduurzaming van de catering op de beursvloer en in de hallen heeft dan ook de komende periode onze aandacht. Voor het grote publiek is met name de catering op onze beursvloer en in de hallen zichtbaar. Deze catering wordt niet door de RAI zelf verzorgd maar door onderaannemers. Of het eten en drinken dat deze onderaannemers aanbieden duurzaam en verantwoord is kunnen wij niet volledig bepalen, wel kunnen we hierop invloed uitoefenen. In 2013 is gekeken naar het duurzame assortiment van deze onderaannemers. Hierin is ruimte voor verbetering. Bij nieuwe contractbesprekingen zal de verduurzaming van het assortiment aan de hand van duurzame criteria een belangrijke rol spelen.

december 2013

Actie voor Emma Kinderziekenhuis 'Een lichtje voor een lach' kerstboom

"Onze keuken heeft een bewuste keuze gemaakt voor het werken met ingrediënten met meerwaarde voor de regio groot Amsterdam. Dit regionale cateringconcept noemen we

‘Hartverwarmend Amsterdam’."


045

december 2013

Onderzoek MVO-bezoekers communicatie ism universiteit Nyenrode

Support bij de verduurzaming van een evenementHet beleidsterrein Assortiment houdt zich bezig met het commerciële aanbod aan organisatoren en exposanten. In de toekomst zullen we meer sturen op proactief aanbieden van duurzame producten, diensten en oplossingen. Dit doen we nu al met o.a. het onderwerp afval. Aan de hand van (reken)voorbeelden kunnen we laten zien wat het voordeel is van afvalreductie en -scheiding. De winst voor de klant is het besparen van kosten op de verwerking.

Ons doel is stap voor stap een duurzaam assortiment aan onze klanten te gaan aanbieden. Hierbij hebben we de ambitie dat het assortiment onze positie in de MVO-kopgroep onderstreept. Het assortiment moet makkelijk beschikbaar worden via de verkoopkanalen zoals de online webwinkel voor exposanten. Inmiddels is in het cateringassortiment per categorie tenminste één duurzaam product opgenomen. In 2014 gaan we voor diverse productcategorieën definiëren wat duurzaam is en hoe we dat willen realiseren. Bij het maken van definitieve keuzes speelt de balans tussen people, planet en profit een belangrijke rol.

Een ander onderdeel van het bieden van een duurzaam assortiment aan de klant is het bieden van alternatief vervoer voor de auto. Door middel van het aanbieden van combi deals in samenwerking met de NS en het GVB krijgen bezoekers korting op vervoer naar Amsterdam RAI of kunnen zelfs op vertoon van hun toegangspas vrij reizen met de metro, bus of tram.

De relatie met onze klantenSinds 2012 hebben we een vaste methode om binnen zowel het Convention Centre als binnen Exhibitions, de Customer Experience Journey voor, tijdens en na het evenement te meten. Klachten worden middels een Facilitair Management Informatiesysteem direct door de verantwoordelijke afdeling afgehandeld en gemonitord. Voor de periode 2013 – 2017 willen we onze klanten sterker laten beleven wat duurzaamheid doet, hoe zij zelf kunnen bijdragen en wat dit hen oplevert.

Zichtbaarheid MVOOf organisatoren, exposanten en bezoekers van mening zijn dat de verduurzaming van Amsterdam RAI toegevoegde waarde heeft, hangt sterk af van hoe zij duurzaamheid ervaren in de RAI.

We zien dat een aantal klanten specifiek vraagt naar duurzaamheid. Voor andere klanten zullen we meer zichtbaar moeten maken wat we aan verduurzaming doen. En wat het hen oplevert. In 2013 is daarom het beleidsterrein Zichtbaarheid MVO neergezet.

In dit beleidsterrein werken meerdere afdelingen samen om MVO meer zichtbaar te maken in het gebouw, voor medewerkers, klanten en diverse andere stakeholders. Het jaarlijkse duurzaamheidsverslag, de green meeting actie voor een gratis MVO consult voor organisatoren, communicatie rondom certificeringen zoals EarthCheck, de zonnepanelen op het dak in samenwerking met Nuon en de communicatie over maatschappelijke betrokkenheid helpt een breder draagvlak te creëren. Intern en extern.

In 2013 is door studenten van Nyenrode Business Universiteit onderzoek gedaan naar optimale invulling van bezoekerscommunicatie. Dit advies wordt nu verder uitgewerkt. Daarnaast is duurzaamheid als één van de unique selling points opgenomen in de nieuwe marketingcampagne van Amsterdam RAI Convention Centre.

Samenwerken aan verduurzamingWe hebben ons ten doel gesteld om te investeren in het gezamenlijk verduurzamen van de congres- en evenementenbranche. We investeren daarom veel tijd in het delen van kennis en ervaring in onze zakelijke omgeving. Deelname aan relevante zakelijke netwerken en brancheverenigingen dragen bij aan het leggen van nieuwe verbindingen. Zo participeren we bijvoorbeeld in de Amsterdam Economic Board, Dutch Green Building Council, Green Meetings Industry Council (GMIC) en de Green Business Club Zuidas. Deze hebben geleid tot nieuwe ideeën en coöperatieve aanpak voor de markt en maatschappij.

"MVO biedt mij de kans om met leveranciers en producten te werken uit onze regio Amsterdam en met trots deze smaken te delen met onze internationale gasten."

Rientz Mulder, Manager Keuken en MVO- Beleidsterrein eigenaar

Inspiringpeople

vlees van Stichting Landzijde

Passie voor duurzaam cateren met mooie en pure ingrediënten

Zuidas

kaas vanKees & Ellyvan Wees

groentenuit de kas

Lindenhoff

AmsterdamseOssenworst van F.A Hesselink

Ridammerhoeve

mini rondeeleieren

Baam-brugge

Osdorp

Jordaan

Amsterdamse bos

Purmerend/Oostzaan

Purmerend

HartverwarmendAmsterdam in 2013

kalfsvlees vanWaterlants

Weelde

Hartverwarmend Amsterdam• Keuze voor regionale producten uit de metropool Amsterdam• Diervriendelijke keuze zoals vrijloop kalfsvlees • Het bieden van biologische of andere duurzame alternatieven voor alle reguliere producten• Het gebruikmaken van duurzaam gevangen zoetwatervis zoals snoekbaars en het voeren van het certificaat ‘Zuiderzeezilver’ (als eerste cateringbedrijf in Nederland) • Meerwaarde hebben voor maatschappij of regio.

Nieuw-Vennep


047

RAI AmtriumAan het Scheldeplein worden de contouren van een gloednieuw multifunctioneel congres- en kantoorgebouw langzaam zichtbaar. Het is een mooi contrast: naast de Europahal, voorgedragen als Rijksmonument, wordt gebouwd aan een derde generatie beursgebouw waarin beurs-, congres- en kantoorfunctie verenigd zijn.

Met het ontwerp voor RAI Amtrium onderstrepen we onze ambitie als MVO-koploper in de branche. Het ontwerp behaalde in december 2013 als eerste congrescentrum in Nederland, het 4 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Ontwerpcertificaat. BREEAM-NL is in Nederland dé beoordelingsmethode die de duurzaamheidsprestatie van gebouwen bepaalt.

Een opvallend detail in het duurzame ontwerp is de grote verticale kas voor ‘city farming’. In deze kas verbouwen we eigen groenten en kruiden. Deze worden gebruikt voor ons eigen bedrijfsrestaurant en het nieuw te openen restaurant ROAST Amsterdam.

Duurzame kenmerken:• 4 sterren BREEAM-NL Excellent niveau• Verticale stadskas voor ‘city farming’• Stadskas dient ook als luchtfilter • Warmte-koudeopslag in grond• Zonnepanelen op het dak• Passieve zonwering (zoninslag koelen niet nodig)• Water voor kas komt van eigen dak• Volledige verlichting LED

In de realisatiefase wordt veel aandacht besteed aan de bouwplaatsinrichting, het logistieke systeem, de monitoring van energie, grondstoffenverbruik en omgevingsmanagement. Naast het ontwerpcertificaat hebben we ons ook het behalen van het BREEAM-NL Nieuwbouw Oplevercertificaat ten doel gesteld. Op 1 mei 2015 zal het RAI Amtrium een feit zijn.

Gapanalysis t.b.v. ISO20121 (duurzame evenementen)In 2013 is een quickscan ISO-20121 (duurzame evenementen) t.a.v. METS 2013 (nov. 2013) gedaan. Na de quickscan in 2013 heeft de MVO-board besloten dat er in 2014 een bredere gapanalysis uitgevoerd zal worden bij RAI Exhibitions voor de eigen beurzen van Amsterdam RAI.

Overstap naar elektrisch koelenVanaf 2014 gaan we van start met de overstap van gas absorptiemachines naar elektrisch koelen. Dit koelingsproces verloopt tienmaal efficiënter. Dit helpt ons minder afhankelijk te worden van gas en aanzienlijk te besparen op onze CO2-footprint.

Sectorplan arbeidsparticipatieMet een aantal branchegerelateerde bedrijven in Amsterdam is een Sectorplan ontwikkeld om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en jeugdwerklozen meer kansen te bieden. In 2014 is het streven om gezamenlijke activiteiten op te starten.

KetenverantwoordelijkheidVanaf 2014 gaan we van start om per assortiment definities te bepalen voor wat duurzaam is en wat niet. Hierbij willen we ook klanten (organisatoren, exposanten) betrekken door middel van ronde tafelgesprekken over het assortiment. Voor 2014 staat tevens verdere verduurzaming van het eigen bedrijfsrestaurant op de agenda.

Innovation LabInnovaties en noviteiten vormen een belangrijke reden om beurzen te bezoeken. Beursexposanten hebben doorgaans veel te melden en Amsterdam RAI gaat het bedrijfsleven in

toenemende mate helpen om nieuws te ontsluiten door middel van een zgn. ‘Innovation Lab’. Amsterdam RAI werkt hierin samen met kennisinstellingen zoals TNO. Het Innovation Lab krijgt op diverse beurzen een prominente plek. In 2014 zullen de onderdelen van de formule op zes beurzen worden getest.

Duurzaam advies op maatEen van onze ambities voor het beleidsterrein afval is het ontwikkelen van een differentiatiemodel op basis van het type klant. We willen klantprofielen ontwikkelen die laten zien welk type klant behoefte heeft aan welk specifiek afvaladvies. Zo krijgt elke klant een nog efficiënter advies op maat. Dit helpt ons verder bij het reduceren van evenementgebonden afval.

Klantgebonden rapportage evenement footprintEen andere ambitie is om voor duurzame klanten inzichtelijk te maken wat na afloop van het evenement hun verbruik en footprint was. In de toekomst willen we onze meetinstrumenten zo instellen dat we eenvoudig een volledige rapportage aan klanten kunnen overhandigen.

Nieuwe beurstitel GreenTech Goede voeding en welzijn zijn cruciaal voor de kwaliteit van leven. Een groeiende wereldbevolking vereist een duurzame productie plus zorgvuldige aandacht voor schaarse middelen. Landbouwtechnologie kan hieraan een belangrijke bijdrage leveren. Het gloednieuwe tweejaarlijkse evenement GreenTech in Amsterdam RAI moet de primaire wereldwijde ontmoetingsplaats worden voor alle professionals die betrokken zijn in de tuinbouw- en bloementeelttechnologie. De eerste editie van GreenTech vindt in juni 2014 plaats.

08. Horizon

Een korte vooruitblik op wat komen gaat.

Acties die enerzijds onze impact op de omgeving

reduceren en anderzijds shared value opleveren

voor een bredere groep stakeholders.

december 2013 december 2013

Interne enquete: 85% van medewerkers wil meewerken aan meer scheiden intern afval 100% recycling behaald ove r 2013 (0% landfill)

"Ik probeer MVO mee te nemen in alle keuzes die ik de dag door moet maken. Als iedereen meer bewust is van MVO dan zou de toekomst voor iedereen een stuk beter zijn." Chantal Robert, Coordinator Traffic Management en MVO-Ambassadeur


049048

09. GRI-tabelGRI Code

GRI G3.1 Richtlijnen informatie Pagina / toelichting

1 Strategie en analyse

1.1 Een verklaring van de Raad van Bestuur over relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie

6-7

1.2 Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden 6-7, 14-17

2 Organisatieprofiel

2.1 Naam van de organisatie Amsterdam RAI B.V.

2.2 Voornaamste merken, producten en/of diensten 12-13. Voor een volledig overzicht verwijzen wij naar het Jaarverslag 2013.

2.3 Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden

12-13

2.4 Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie 12-13

2.5 Het aantal landen waar de organisatie actief is (met relevantie voor de duurzaamheidkwesties)

Amsterdam RAI is alleen in Nederland actief.

2.6 Eigendomsstructuur en de rechtsvorm 12-13

2.7 Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren en soorten klanten) 12-13

2.8 Omvang van de verslaggevende organisatie 11-15. Voor meer informatie over de financiële prestaties verwijzen wij naar ons Jaarverslag 2013.

2.9 Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, structuur of eigendom

Er hebben geen significante veranderingen plaatsgevonden tijdens de verslagperiode betreffende omvang, structuur of eigendom.

2.10 Onderscheidingen die tijdens de verslagperiode werden toegekend 8-9, 36-37

3 Verslagparameters

Verslagprofiel

3.1 Verslagperiode waarop de verstrekte informatie betrekking heeft 5

3.2 Datum van het meest recente verslag 5

3.3 Verslaggevingcyclus (jaarlijks, tweejaarlijks) 5

3.4 Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan 5

Reikwijdte en afbakening van het verslag

3.5 Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag, met inbegrip van: relevantie, materialiteit en stakeholders

14-19

3.6 Afbakening van het verslag (bv. landen, divisies, dochterondernemingen, gehuurde faciliteiten, samenwerkingsverbanden, leveranciers)

12-13

3.7 Vermeld eventuele specifieke beperkingen voor de reikwijdte of afbakening van het verslag

n.v.t.

3.8 Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden, dochterondernemingen in gedeeltelijk eigendom, gehuurde faciliteiten, uitbestede activiteiten of andere entiteiten

n.v.t.

GRI Code


3.9 De technieken en berekeningsgronden voor gegevensmetingen, waaronder de voor schattingen gebruikte aannames

De gegevens voor dit duurzaamheidsverslag worden verzameld d.m.v. data-uitvraag bij de beleidsterreinen. De afdeling Controlling binnen Amsterdam RAI is verantwoordelijk voor het verzamelen en verwerken van gegevens. Gegevens over afval worden verstrekt door Icova B.V.

3.10 Uitleg over de gevolgen van evt. herformuleringen van eerder verstrekte informatie

n.v.t.

3.11 Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte, afbakening of meetmethoden van het verslag

n.v.t.

3.12 Inhoudsopgave 4-5

3.13 Beleid en huidige praktijk met betrekking tot het verstrekken van externe Assurance van het verslag

Amsterdam RAI heeft het verslag niet extern laten verifiëren.

4 Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid

Bestuursstructuur

4.1 De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurslichaam

12, 19

4.2 Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft

Statutaire Directie: Hans Bakker, Algemeen Directeur

4.3 Voor organisaties met een enkelvoudige bestuursstructuur: vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet-leidinggevende leden van het hoogste bestuurslichaam

n.v.t.

4.4 Overlegorganen voor aandeelhouders en medewerkers voor aanbevelingen of medezeggenschap op het hoogste bestuurslichaam

12

4.5 Een koppeling tussen vergoedingen voor leden van de Raad van Bestuur en (top) managers en de MVO-prestaties van de organisatie

12

4.6 Processen waarmee de Raad van Bestuur waarborgt dat strijdige belangen worden vermeden

12. Zie volledige documenten op www.rai.nl Corporate Governance.

4.7 Proces voor het bepalen van de kwalificaties en expertise van de leden van de Raad van Bestuur voor het sturen van de MVO-strategie

12, 19

4.8 Intern ontwikkelde missieverklaringen en gedragscodes die van belang zijn voor de MVO-prestaties van de organisatie, met name van invoering ervan

15, 17-18

4.9 Procedures van de Raad van Bestuur voor het overzien van de MVO-prestaties, met inbegrip van relevante risico’s en kansen en naleving van internationaal overeengekomen standaarden en principes

12, 14-19

4.10 Processen voor het evalueren van de eigen prestaties van de Raad van Bestuur, in het bijzonder betreffende MVO-prestaties 12


051050

GRI Code


4.11 Toelichting over de toepassing van het voorzorgprincipe 12, 14-19

4.12 Extern ontwikkelde economische, milieugerelateerde en sociale handvesten, principes of standaarden die de organisatie onderschrijft

18-19, 36-37

4.13 Lidmaatschap van verenigingen (zoals brancheverenigingen) en (inter)nationale belangenorganisaties

54

Overleg met belanghebbenden

4.14 Lijst van relevante groepen belanghebbenden voor de organisatie 18

4.15 Basis voor inventarisatie en selectie van stakeholders 18

4.16 Benadering van stakeholders en de frequentie van contacten 18, 25, 31, 36, 37, 47

4.17 Reactie organisatie op de voornaamste onderwerpen en vraagstukken naar voren gekomen in contact met stakeholders

18, 25, 36, 37

5 Managementbenadering en prestatieindicatoren

Economische prestatieindicatoren

DMA Economische aspecten 12-13

EC1 Directe economische waarden die zijn gegenereerd 13

EC4 Significante financiële steun van de overheid Amsterdam RAI ontvangt geen financiële steun van de overheid.

Milieu prestatieindicatoren

DMA Milieuaspecten 30-39, 54-56

Energie

EN3 Direct energieverbruik door primaire energiebron 31-32, 54-55

EN4 Indirect energieverbruik door primaire energiebron 31-32, 54-55

EN5 Energie die bespaard is door besparingen en efficiëntieverbeteringen

31-32, 54-55

EN6 Initiatieven ten behoeve van energie-efficiënte of op duurzame energie gebaseerde producten en diensten, evenals verlaging van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven

30-33

Water

EN8 Totaal waterverbruik 10, 34, 55

Luchtemissies, afvalwater en afvalstoffen

EN22 Totaalgewicht afval naar type en verwijderingmethode 55-56

Sociale prestatieindicatoren: Arbeidsomstandigheden

DMA Arbeidsomstandigheden en volwaardig werk 22-25

LA1 Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio

11

LA2 Totaal aantal en snelheid van personeelsverloop per leeftijdsgroep, geslacht en regio

11

GRI Code


Verhouding tussen werknemer en werkgever

LA4 Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt

Amsterdam RAI B.V. heeft een eigen arbeidsvoorwaardenpakket en valt niet onder een collectieve CAO.

LA5 Minimale opzegtermijn(en) in verband met operationele veranderingen, inclusief specificatie in collectieve overeenkomsten

Deze indicator is in Nederland wettelijk geregeld.

Gezondheid en veiligheid

LA7 Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio

11, 24

Opleiding en onderwijs

LA12 Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling

Alle medewerkers hebben jaarlijks een evaluatie- en beoordelings-gesprek waarin de persoonlijke prestaties en loopbaanontwikkeling aan bod komen.

Diversiteit en kansen

LA13 Samenstelling van bestuurslichamen en onderverdeling van medewerkers naar geslacht, leeftijdsgroep en minderheid (diversiteit)

11, 23-25

Gelijke beloning voor vrouwen en mannen

LA14 Verhouding tussen basissalarissen van mannen en vrouwen per medewerkercategorie

Amsterdam RAI werkt met vaste salarisschalen waar geen onderscheid wordt gemaakt tussen mannen en vrouwen.

Sociale prestatieindicatoren: mensenrechten

DMA DMA Mensenrechten 18, 45

Investerings en inkoopbeleid

HR2 Percentage belangrijke leveranciers en aannemers dat getoetst is op naleving van de mensenrechten en op de getroffen maatregelen

45

Sociale prestatieindicatoren: maatschappij

DMA DMA acteren in maatschappij en gemeenschap 25-27, 35-36, 42-47

SO9 Activiteiten met een significante potentiële of werkelijke negatieve invloed op de lokale gemeenschap

25, 35-36

SO10 Doorgevoerde preventie- en mitigatiemaatregelen in activiteiten met een significante potentiële of werkelijke negatieve impact op de lokale gemeenschap

25, 35-36

Sociale prestatieindicatoren: productverantwoordelijkheid

DMA DMA Productverantwoordelijkheid 24, 47

Etikettering van producten en diensten

PR5 Beleid ten aanzien van klanttevredenheid, met inbegrip van resultaten van onderzoeken naar de klanttevredenheid

47


053052

10. Bijlagen

Branchevereniging / zakelijk netwerkACCAmsterdam Economic BoardAmsterdam Marketing Amsterdams Theateroverleg (OAT MOAT)Amsterdamse KringASAE (Centre of Association Leadership)Association International of Congress Centres (AIPC)Association of Event Organisers (AEO)City Wide Task forceCLC VECTAClusters & Congressen MRACongres- en VergaderclassificatieCorporate Event Marketing Association (CEMA)De Industriële Groote ClubDutch Green Building CouncilEvent Branche Freelance Event ProfsGenootschap voor EventmanagersGreen Business Club ZuidasGreen Meetings Industry Council (GMIC)HSMAI

Independend Dutch Event Association (IDEA)International Association of Exhibitions & Events (IAEE)International Congress & Convention Association (ICCA)Leading Centres of EuropeMeeting Professionals International (MPI)MOA, vereniging Marketing Research & Marketing IntelligenceNederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC)Nederlands Instituut voor Marketing (NIMA) Nederlandse Vereniging DirectiesecretaressesNieuw Amsterdams Peil (NAP)NNBNProfessional Convention Management Association (PCMA)Religious Conference Management Association (RCMA)Society of Independent Show Organisers (SISO)Topsport AmsterdamUFIUnion of International Associations (UIA) United Nations Global CompactVereniging van EvenementenWTC Business ClubYIP Zuidas


055054

Warmte/koude Jaar 2008 2009 2010 2011 2012 2013Verbruik (incl. stadsverwarming)

m³ 2.055.109 2.637.796 2.571.382 2.298.490 2.522.414 2.678.687

Verbruik door WKK m³ 330.836 306.912Verbruik door warmte/koeling m³ 2.191.578 2.371.775Verbruik GJ 68.491 63.486 81.384 72.747 69.363 75.066Index graaddagen 100 102 127 95 105 117 Index commerciële bezetting 100 94 105 110 111 96

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Warmteverbruik 0,0% -6,7% -8,8% 6,1% -8,6% -4,3%Doelstelling 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% -20,0% -25,0%

Water Jaar 2008 2009 2010 2011 2012 2013Verbruik m³ 68.891 62.449 65.908 67.572 66.221 55189Index commerciële bezetting 100 94 105 110 111 96

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Waterverbruik 0,0% -6,6% -6,7% -6,5% -8,7% -18,3%Doelstelling 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% -20,0% -25,0%

Afval van evenementen in volume (m³) Jaar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Restafval 22.439 14.021 12.085 14.028 13.280 14.132 11.950 Papier 527 2.443 5.086 4.566 6.416 4.625 3.354 Glas 7 35 119 111 50 42 133 Plastic - 81 1.079 1.111 901 1.213 2.066 Hout 4.638 3.653 3.095 5.242 4.295 2.978 3.045 Tapijt 0 0 2.247 2.688 2.517 2.893 3.013 Totaal 27.611 20.233 23.711 27.746 27.459 25.883 23.561

Afvalscheiding van evenementen Jaar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Restafval 81% 69% 51% 51% 48% 55% 51%Gescheiden afval 19% 31% 49% 49% 52% 45% 49%Doelstelling 19% 24% 29% 34% 39% 44% 49%

Afvalreductie Jaar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Afvalproductie (*1000 kg) 4.226 3.442 2.673 3.433 3.521 3.420 2.961 Gescheiden afval (*1000 kg) 1.707 1.578 1.185 1.576 1.707 1.460 1.450 Index commerciële bezetting 100 87 82 92 96 97 84

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Afvalproductie 0% -7% -23% -12% -14% -17% -30%Doelstelling 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% -20,0% -25,0% -25%

Elektra Jaar 2008 2009 2010 2011 2012 2013Inkoop Elektra mWh 17.095 17.103 17.506 18.682 17.292 16.539WKK Opwekking mWh 1.204 1.129Werkelijk verbruik mWh 17.095 17.103 17.506 18.682 18.495 17.669Vast net verbruik mWh 13.982 13.699 13.616 13.911 13.949 13.523Index commerciële bezetting 100 94 105 110 111 96

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Referentieverbruik 0% 4% 3% 10% 11% 19%Werkelijk verbruik 0,0% 3,1% -0,1% 4,1% 2,8% 5,4%Vast net 0,0% 0,9% -5,0% -5,2% -5,2% -1,4%Doelstelling 0,0% -5,0% -10,0% -15,0% -20,0% -25,0%

Omrekentabelm³ 1

GJ 32

056

Afvalsoort (x in tonnen) Hergebruik, Recycling,

Verbranding

Stortplaats

10.00 - Bouw- en sloopafval (ongesorteerd) 125,370 100,0% 0,0%

11.00 - Schoon puin 50,780 100,0% 0,0%

11.20 - Teerhoudend asfalt 7,260 100,0% 0,0%

11.22 - Vervuild puin 6,680 100,0% 0,0%

13.00 - Afvalhout A-kwaliteit 599,520 100,0% 0,0%

13.01 - Afvalhout B-kwaliteit 13,660 100,0% 0,0%

15.00 - IJzer(ferro metalen) 30,050 100,0% 0,0%

20.02 - Veegvuil 1,400 100,0% 0,0%

30.01 - Bedrijfsafval (sorteerbaar) 1.596,050 100,0% 0,0%

30.06 - Tapijt afval (vloerbedekking) 278,620 100,0% 0,0%

30.11 - Swill, cat. 3, niet geschikt voor menselijke consumptie 139,735 100,0% 0,0%

33.01 - Papier/karton 242,800 100,0% 0,0%

34.05 - Gemengd glas 35,320 100,0% 0,0%

70.06 - Grote huishoudelijke apparatuur dat gevaarlijke stoffen bevat 0,140 100,0% 0,0%

70.09 - ICT- en telecommunicatieapparatuur 0,468 100,0% 0,0%

71.45 - Reinigingsmiddel, basisch, vloeibaar 0,466 100,0% 0,0%

73.01 - Afgewerkte olie cat. II (synthetisch) 0,102 100,0% 0,0%

75.01 - Verfresten in kunststof/stalen verpakkingen 0,446 100,0% 0,0%

79.02 - Nikkel-cadmium-batterijen 0,258 100,0% 0,0%

79.11 - Verlichtingsapparatuur dat gevaarlijke stoffen bevat 0,270 100,0% 0,0%

83.01 - Spuitbussen 0,008 100,0% 0,0%

RAI papier verbruik

Jaar 2008 2009 2010 2011 2012 2013

A3-papierverbruik 87.000 54.500 88.500 53.750 37.500 63.750

A4-papierverbruik 3.497.500 2.365.000 1.979.500 2.098.000 1.387.000 2.239.266

Percentage Eco/FSC 0% 0% 0% 66% 82% 99%

Colofon Uitgave van Amsterdam RAI, Corporate Communicatie Advies en tekst Dipped in Green Communication

Ontwerp en vormgeving dBOD FotografieOTTI FotografieVan Yperen FotografieNFP Photography DrukSDA ContactAmsterdam RAI ontvangt graag uw reactie op het Duurzaamheidsverslag 2013 via [email protected]

Amsterdam RAIEuropaplein1078 GZ AmsterdamPostbus 777771070 MS AmsterdamT 020 549 12 12F 020 646 44 69www.rai.nl

Duurzaamheidsverslag 2013

Documents

Transcript of Duurzaamheidsverslag 2013