science leuven@NIEUWSBRIEF VAN DE FACULTEIT WETENSCHAPPEN EN ALUMNIKRING SCIENCE@LEUVEN VZW • NR 65

JAARGANG 17 SEPTEMBER - OKTOBER - NOVEMBER 2019

Fieldwork in Madagascar p.10

Aviation, multilingualism and environmental impact

p.16

Een sticker tegen schimmels

p.4

Driemaandelijks • september - oktober - november 2019 • Afgiftekantoor 3000 Leuven 1 • P509465

INHOUD

VOORWOORD

ACTUEEL

WETENSCHAPSNIEUWS

IN BEELD

VERSLAG

CAMPUSPRAAT

ALUMNI IN HET BUITENLAND

DOCTORATEN

KRINGNIEUWS

Een sticker tegen schimmels 4 Tracking behaviour of single molecules: an innovative approach 7

Huidige Vlaamse stikstofdepositie: driemaal te hoog om natuurschade te voorkomen en milieustreefdoelen ontoereikend 22 Raket naar de maan 8

Fieldwork in Madagascar 10 Alumnipaasreis 2019: kort, maar krachtig 12 Christmas Lecture: Save the date! 15

Vlaamse Olympiades voor Natuur wetenschappen 15

Gouden Krijtjes en Chemika Awards 2018-2019 15 Aviation, multilingualism and environmental impact 16 Periode 1 mei tot 31 juli 2019 19 Nieuw samen werkings kader voor de KU Leuven en haar alumnikringen 21

Emeritaats viering Jean Poesen 21

An oblique view of the Crater Daedalus on the lunar farside as seen from the Apollo 11 spacecraft in lunar orbit. Daedalus (formerly referred to as Crater No. 308) has a diameter of about 50 miles. This is a typical scene showing the rugged terrain on the farside of the moon. While astronauts Neil A. Armstrong, commander, and Edwin E. Aldrin Jr., lunar module pilot, descended in the Lunar Module "Eagle" to explore the Sea of Tranquility region of the moon, astronaut Michael Collins, command module pilot, remained with the Command and Service Modules (CSM) "Columbia" in lunar orbit. Image Credit: NASA

3

Beste lezer

Bij de start van een nieuwe academiejaar is het altijd goed om even stil te staan bij wat gerealiseerd werd en tegelijk vooruit te blikken op wat ons aan onze faculteit te wachten staat op onderwijsgebied. We hebben net een eerste volledige cyclus van het interne kwaliteitscontrolesysteem (COBRA) achter de rug. Opleidingsplannen zijn als gevolg daarvan bijgewerkt, en de POC’s weten wat doen om hun opleidingen nog beter te maken. De resultaten van de voorbije cyclus zullen tegen eind 2019 publiek gemaakt worden. Dit academiejaar gaat de tweede vierjarige cyclus van start met nieuwe studentengesprekken. Duurzaamheid staat al geruime tijd in de beleids -plannen van de universiteit en van de faculteit. Een masteropleiding Sustainable Development zag drie jaar geleden het levenslicht, en een vak wetenschap en duurzaamheid werd als keuze aangeboden in de masteropleidingen. Het voorbije jaar hebben ook de bacheloropleidingen gewerkt aan een leerlijn duurzaamheid. Daarmee samenhangend wordt nu gestart met een nieuw bachelorvak “een socio-ecologische inleiding tot duurzaamheid”. Gelijk welke student in de wetenschappen is voortaan in de mogelijkheid om in de complexe duurzaamheids -problematiek ruime inzichten te verwerven en te leren kritische discussies aan te gaan. Fake news, manipuleren van onderzoeksresultaten, plagiaat, de smartphone als spiekbriefje op het examen, het zijn maar enkele voorbeelden van problemen die regelmatig het nieuws halen en de rechtgeaarde wetenschapper in het hart raken. Het antwoord van de faculteit is een lijvige nota over wetenschappelijke integriteit als houvast en road map voor onze opleidingen. Als concreet onderdeel daarvan voeren we dit jaar het certificaat wetenschapscommunicatie in, een document dat elke student in de wetenschappen, ook de zij-instromer, zal moeten kunnen voorleggen om te mogen starten met bachelor- of masterproef.

Waar ongetwijfeld het meest naar wordt uitgekeken, is de start van de Educatieve masteropleiding. Het voorbije jaar is met man en macht gewerkt om een nieuw programma uit te werken ter vervanging van de huidige leraren opleiding. Kwaliteit was daarbij het leidmotief. Onze faculteit is penvoerend voor de educatieve master wetenschappen en technologie. Voortaan is het mogelijk om meteen na een bacheloropleiding in de wetenschappen of ingenieurswetenschappen (bio-, burgerlijk of industrieel) van start te gaan met deze tweejarige masteropleiding. Studenten kunnen zich op een geïntegreerde wijze verdiepen in hun domein en zich tegelijkertijd vormen als leraar. Alternatief kan gekozen worden voor een verkort eenjarig traject na een masteropleiding. Het moet gezegd, het voelt aan als een experiment waarvan de resultaten van cruciaal belang zijn voor onze maatschappij: kunnen we het tij keren en zullen meer jongeren kiezen voor het onmisbare lerarenberoep? De eerste inschrijvingen lopen alvast binnen! Johan Robben Vicedecaan Onderwijs

VOORWOORD

ACTUEEL

4

Een sticker tegen schimmels

Stixfresh is een sticker die fruit beschermt tegen rotting. Om hun product te kunnen verbeteren, was het Amerikaanse bedrijf achter de sticker op zoek naar een verklaring voor de werking ervan. Keer op keer spraken ze met wetenschappers die vooral ongelovig keken. Tot ze bij Patrick Van Dijck, afdelingshoofd van de Afdeling Moleculaire Biotechnologie van Planten en Micro-organismen, terecht kwamen. Science@leuven kreeg van hem het hele verhaal. Waar komt Stixfresh vandaan, en wat is uw rol in dat verhaal?

Stixfresh is begonnen in een garage in Maleisië waar een creatieve uitvinder een oplossing zocht voor het probleem van een bevriende marktkramer die altijd hopen bedorven fruit moest weggooien. Hij ontwikkelde een sticker met plantenextracten en bijenwas. Hij testte dat uitgebreid op papaya’s en toonde aan dat de vruchten veel langer bewaard blijven met een stickertje.

In 2018 heeft hij samen met twee Amerikaanse ondernemers Stixfresh opgericht in Seattle. Maar om een overtuigend product op de markt te brengen, was het nodig dat ze de precieze werking van hun sticker begrepen. Het lijkt vreemd dat een stickertje dat op een plaats hangt de hele vrucht beschermt, ook de achterkant. Toen ontmoetten ze Aurelie Nowack, Business Development Manager bij het VIB, op een Biotechconferentie. Zij wist dat wij in ons labo al jaren bezig zijn met onderzoek naar de effecten van vluchtige componenten op afstand, onder andere op schimmelgroei. Aurelie bracht ons in contact met elkaar en voor het eerst konden zij hun verhaal kwijt bij een wetenschapper die reageerde met “Ja, natuurlijk kan dat”. Stixfresh Vlaanderen is opgericht op 19 april 2019. Wij hebben een VLAIO-ontwikkelings project ingediend om in Vlaanderen onderzoek te doen naar de werking van de stickers, en dat is goedgekeurd. Postdoc Michelle Holtappels is samen met twee laboranten aan de slag gegaan in de Bio-incubator in Heverlee. Michelle heeft een doctoraat gemaakt over bacteriële infecties

op appels en weet dus waar ze het over heeft. Wat gaan jullie precies doen?

Om commercieel succesvol te zijn, moeten de stickers consistent werken voor het specifieke fruit waarvoor ze worden toegepast. In Maleisië is een massale test gebeurd met planten -extracten op papaya’s. De werking was duidelijk, maar niet altijd reproduceerbaar. De samenstelling van zo’n planten -extract hangt ook enorm af van de omstandigheden; bij grote hitte en droogte is de samenstelling anders dan wanneer je de planten oogst tijdens een koele regenbui of wanneer er pathogenen op de plant terecht zijn gekomen.

DOOR SISKA WAELKENS EN LAURA VAN CUTSEM

Centraal op de petriplaat wordt een stukje mycelium geplaatst, langs de rand stukjes papier met de te testen bestanddelen. Na enkele dagen wordt duidelijk welke bestanddelen schimmelwerend werken!

Voor ons is het eerste werkpakket: waarom werken de stickers? Welke bestanddelen zijn daarvoor verantwoordelijk? Welke componenten werken op afstand? Op dit moment doen we testen met een vijftal geselecteerde schimmel -soorten die voorkomen op een aantal courante vruchten zoals citrusvruchten. We hebben verschillende testsystemen. Een daarvan is al aan bod gekomen in het vorige nummer van Science@leuven: de microtiterplaat-assay die Adam Feyaerts heeft ontwikkeld om werking op afstand te meten in oplossing in de verschillende wells. Die techniek heeft het voordeel dat je in elke well precies de concentratie van elk bestanddeel kan bepalen. Maar in tegenstelling tot die methode, moet op fruit de component niet opnieuw in oplossing gaan, hij moet gewoon rechtstreeks contact maken met de schimmelsporen. Daarvoor gebruiken we een andere proefopstelling waar de sticker met de te testen bestanddelen in een petriplaatje met de schimmel wordt geplaatst. Inhibitie van de schimmelgroei wijst dan op de aanwezigheid van actieve vluchtige componenten op de sticker. Die componenten kunnen dan ook met speciale technieken geïdentificeerd worden.

En als dat eerste werkpakket opschiet, wat volgt er dan?

We willen de werking verbeteren en consistent maken. We beschikken, dank zij het werk van Adam Feyaerts, over een uitgebreide collectie essentiële oliën, alvast één groep van plantenextracten waarvan we de antifungale eigenschappen vrij goed kennen. Die gaan we dus testen voor hun werking op de verschillende fruitschimmels. Het is ook belangrijk dat de vluchtige bestanddelen geleidelijk vrijkomen en niet meteen allemaal verdampen. Ook daar zijn we op zoek naar hoe het huidige systeem werkt en hoe we dat kunnen verbeteren. Is dat wellicht de functie van de bijenwas op de stickers?

Dat dacht ik eerst ook, maar dat blijkt niet het geval te zijn. Er zit nog iets anders in het mengsel dat de vrijgave van de vluchtige bestanddelen vertraagt. De bijenwas zelf draagt bij aan het schimmelwerend effect. Bijenwas is qua samenstelling nog complexer dan essentiële oliën, het bevat minstens tweehonderd componenten! Wat wij binnen het VLAIO-project willen doen, is een platform maken waarbij we voor verschillende soorten schimmels een optimale combinatie van bestanddelen kunnen samenstellen. De bedoeling is dat ze ons vanuit pakweg Brazilië een staal kunnen opsturen van een schimmel die bijvoorbeeld guaves aantast, en dan kunnen wij op zoek gaan naar een mengsel dat specifiek werkt tegen die schimmel. Idealiter maak je voor elke vruchtensoort uit elke omgeving een “dedicated” sticker. u

5

Fruit bewaren en de rijping sturen door beïnvloeding van de atmosfeer en andere omgevingsfactoren is niet nieuw. Hoe past Stixfresh daarin?

Stixfresh werkt vooral op infectie door organismen die rotting veroorzaken, maar natuurlijk moeten we rekening houden met naoogstprotocols. Er wordt veel onderzoek gedaan naar omstan dig -heden (temperatuur, zuurstof en CO2-gehalte) om fruit lang te bewaren. Op termijn kunnen wij daar ook een rol gaan spelen, maar nu ligt de focus toch vooral op de periode nadien, dus tussen de groothandelaar en de consument. In Seattle werkt Stixfresh samen met een avocado -producent – zij hebben vaste protocols voor de naoogstbehandeling met de juiste temperatuur, relatieve vochtigheid … in elk stadium. Ze delen die protocols met Stixfresh en vragen om de stickers te testen in de omstandigheden waarin zij de avocado’s bewaren of gecontroleerd tot rijping brengen. Hoe past Stixfresh in uw werk als VIB-onderzoeker?

Dit is geen VIB of KU Leuven spin-off, maar een Amerikaans bedrijf dat zich in Vlaanderen heeft gevestigd en met ons labo een ideale partner heeft gevonden. Verschillende investerings -maatschappijen hebben grote interesse getoond, maar voorlopig is Stixfresh daar nog niet op ingegaan omdat er initieel nog niet veel start -kapitaal nodig is. De bedoeling is om snel zelf inkomsten te genereren, en dat zit er perfect in. De prijs per sticker zal heel laag liggen (rond de 2 dollarcent per stuk). Een bedrijf zoals Zircle Fruit Company verpakt echter op één dag tot 4 miljoen appels, dus zou de opbrengst wel heel groot kunnen zijn. Voor we aan grootschalige productie denken, is er nog wel ander onderzoek nodig. Als je bijvoorbeeld stickers zou willen verkopen aan particulieren voor gebruik thuis moet je goed weten hoe je een rolletje stickers met vluchtige stoffen werkzaam houdt. Die vertraagde vrijgave van de vluchtige producten is sowieso een essentieel element. Maar op zich zijn de stickers echt gemakkelijk te maken?

Ja, voor de sticker op het fruit komt, moet er gewoon iets op aangebracht worden. Wat bij sommige fruitsoorten nu gedaan wordt tegen schimmelrot, is de hele vrucht onderdompelen in een schimmelwerende oplossing. De stickers zijn veel simpeler en minder invasief.

Bovendien kun je allerlei bestaande stickers aanpassen. In Amerika zijn er bijvoorbeeld stickers met Disneyfiguurtjes die kinderen naar fruit doen grijpen, die kun je perfect gebruiken. Er is evenwel ook een nadeel aan de eenvoudige productie: in China worden nu al namaakstickers geproduceerd … En kan het geen kwaad als die kinderen dan per ongeluk hun Disneyfiguurtje opeten?

De gebruikte plantenextracten en bestanddelen komen van planten die in het dieet van grazers en andere zoogdieren, zoals de mens, zitten. Ze zijn dus niet giftig. Ook bijenwas is geen giftig product. We gaan toxiciteit natuurlijk ook nog uitgebreid testen. U hebt met Stixfresh wel al heel wat aandacht gekregen in de Belgische kranten.

Inderdaad, in juni hebben we behoorlijk wat journalisten gezien. En dat terwijl ik eigenlijk ook best veel examens moest verbeteren … Niet alleen de pers heeft ons gevonden trouwens. Ik kreeg ook telefoon van iemand van Comeos, de organisatie die de Belgische handel en diensten vertegenwoordigt en ook de distributiesector ondersteunt. Comeos heeft recent aan zijn leden gecommuniceerd dat plastic stickertjes op fruit niet meer toegelaten zijn vanaf 2020. Van hun klanten kregen ze nu veel telefoontjes met de vraag of die Stixfresh stickers dan wel gebruikt mogen worden. Ik heb hen kunnen gerust stellen: dit zijn bio-composteerbare stickers, in papier. Voor de duurzaamheid zijn ze alleen maar een voordeel: minder afval van verse producten, dat is voor iedereen, van producent tot consument, goed nieuws. t

ACTUEEL

6

7

Tracking an individual molecule in a living cell is one of the dreams of microscopy. Now investigators lead by Prof. Peter Dedecker at the KU Leuven and Dr. Dominique Bourgeois at the Université de Grenoble Alpes have discovered a way to dramatically enhance the information that can be gleamed from such measurements. The key ingredients are ‘smart’ fluorescent proteins, labels that report on their position by the emission of bright light. Using extremely sensitive equipment, these proteins can be followed as they move about the cell. However, the number of photons, and therefore information, that could be detected from such a single molecule was limited by the photochemistry that occurs inside the labels, which blocks their light emission. The exact nature of this photochemistry was a mystery for many years. Using an innovative way to measure the molecular structure of the labels, the international team of researchers managed to identify the chemical process responsible for the loss of information, and discovered that it could be reverted by weakly illuminating with a second colour of light. This finding is remarkable both for solving a long-standing chemical mystery, but also because it provides a straightforward way to identify much more detailed information on fundamental processes at work in health and disease. So what’s behind the new approach? For several decades, green-to-red photoconvertible fluorescent proteins have been used for tracking of single-molecules in living cells, thus studying intra- or inter-biological behaviour and interactions with a technique called single particle tracking localisation microscopy (sptPALM). A key point for a successful sptPALM analysis is to follow these interactions for a longer period of time. Unfortunately, as mentioned before the probes used for this analysis show blinking behaviour and repeatedly enter a short-living fluorescent state (in which they can be tracked) and a long-lived dark state (in which they cannot be tracked), which limits the visualisation of the dynamics to only a fraction of it and causes several other severe complications. In a new Nature Methods publication, the investigators propose a simple but effective way to reduce the slow blinking of these probes by exposing them to weak cyan light.

This cyan light swiftly reverts the long-lived dark state in photoconverted probes to their fluorescent state and increases the rate of green-to-red photoconversion. All of this results in fewer interruptions in sptPALM tracks (on average ~65% longer tracks) by inhibiting their premature termination by blinking. Using this approach, the investigators studied heterogenous Microtubule-Associated Protein 4 (MAP4) diffusion behaviour, and its diffusion state changes could be sampled with a far better precision. In conclusion, using this strategy requires a minimal additional effort as most microscope systems are equipped with cyan light sources. t Ref: Mechanistic investigation of mEos4b reveals a strategy to reduce track interruptions in sptPALM. E. De Zitter et al, Nature Methods, 8 July 2019 https://www.nature.com/articles/s41592-019-0462-3

BY SIEWERT HUGELIER AND PETER DEDECKER

Tracking behaviour of single molecules: an innovative approach

WETENSCHAPSNIEUWS

Photoconvertible fluorescent proteins are invaluable tools for tracking fundamental processes in cells in real time. © Laurens Vandebroek

IN BEELD

Raket naar de maan

De wedloop naar de maan is samengegaan met mijn wedloop naar mijn eigen toekomst. Zoals voor velen, was de wijdsheid van de wereld om ons heen een inspiratiebron voor mij, en zelf was ik nogal gebeten. Met het telescoopje van mijn grootmoeder tuurde ik vaak in het heelal vanuit het raampje van mijn zolderkamer. Ik herinner me nog levendig hoe ik, dertien jaar oud, op een zaterdagavond in 1968 plots een helder wolkje zag opduiken. In de maandagpers die volgde leerde ik dat ik de ontbranding van de laatste trap van Apollo 8 had gezien.

Mijn interesse ging toen in de eerste plaats naar de exploratie van het heelal, niet zozeer naar de wedloop om als eerste op de maan te zijn. Maar het blijft evident dat beide samengingen. Ik wilde meer weten over de sterren en het heelal, maar was tegelijk geboeid door de ruimtevaart. Wat heeft het ons opgebracht?

De wedloop naar de maan wordt vaak verant -woord als een geweldig project om wetenschap en technologie vooruit te brengen. Dat was het in eerste instantie nochtans niet, het was een door het Westen gewonnen veldslag in de Koude Oorlog, die op termijn trouwens mede beslissend is gebleken. Desalniettemin is de positieve impact op wetenschap en technologie reëel gebleken. We hebben echt bijgeleerd over het ontstaan en de vroege evolutie van ons zonnestelsel, en het project heeft tot beslissende doorbraken geleid in de informatie- en communicatietechnologie.

DOOR CHRISTOFFEL WAELKENS

8

Het heeft veel gekost, maar nog veel meer opgebracht, een goede investering dus. Die rechtstreekse impact wordt duidelijk verwoord in de evaluaties vandaag, de indirecte minder. Wat bedoel ik daarmee? Nooit voorheen heeft een droom zoveel verwezenlijkt om een hele generatie te motiveren voor nieuwe ontwikkelingen. In mijn loopbaan aan de KU Leuven heb ik talloze collega's ontmoet die me toevertrouwden dat de saga van de maan voor hen een inspiratie was om intellectuele uitdagingen aan te gaan, en dat in heel uiteenlopende wetenschapsdisciplines. Mijn hele loopbaan lang is me gevraagd om via populaire lezingen het publiek te motiveren voor exacte wetenschap, vanuit een visie dat we die ontwikkelingen nodig hebben om verder vooruit te gaan. Met wisselend succes, al mogen we vandaag niet klagen. We hebben ons best gedaan.

Tegelijk moeten we toegeven dat we het niveau van betrokkenheid van de jaren 60 niet halen. Dat is ontnuchterend, maar tevens leerrijk. We hebben een droom nodig om gemotiveerd te zijn. Voor een sterrenkundige bestaat er geen grotere droom dan verder door te dringen in de mysteries van het heelal. Het ontnuchterende is dan dat de meest motiverende droom ooit helemaal niet zijn inspiratie vond in wetenschap en technologie, maar in een gevecht om suprematie. En meer nog dat we vandaag niet in staat blijken te zijn om dromen te hebben die ons wereldwijd evenzeer motiveren. Vijftig jaar later

Na de maanlanding zei Werner von Braun dat we binnen de 10 jaar zouden beginnen aan de kolonisatie van Mars. Niet dus. Toen trouwens was de gecontroleerde nucleaire fusie de energiebron van over 50 jaar, wat ze vandaag nog steeds is. Voorspellingen zijn gevaarlijk, vooral wanneer ze over de toekomst gaan. Het blijkt dat het meest iconische beeld van het hele ruimtevaarttijdperk nog steeds de opname is, op Kerstmis 1968, van de aarde gezien vanuit een baan rond de maan. Het voornaamste dat we in de ruimte hebben ontdekt, is onze eigen aarde. Dat is geen simpele uitspraak voor een sterrenkundige

die zijn loopbaan lang dank zij de ruimtevaart de diepere kosmos heeft mogen exploreren! Maar zo is het. We doen vandaag nog steeds graag uitspraken over binnen 50 jaar, wetend dat we er niet meer zullen zijn om tegen -gesproken te worden. Zullen we dan weten of we 'alleen' zijn in dit onmetelijke heelal? Wat ik hoop, is dat we dan met zijn allen zullen beseffen dat het wonderbaar is om hier te mogen leven. En dat we nazaten zullen hebben om de 100ste verjaardag te vieren van de eerste over -winning van Eddy Merckx in de Tour, en de 100ste verjaardag van de oprichting van het Leuvens Universitair Koor. t

9

NASA created this chart in 1967 to illustrate the flight path and key mission events for the upcoming Apollo missions to the Moon. © NASA

Lake Alaotra is a large but shallow water body in the central part of Madagascar. For her PhD in Geography, Liesa Brosens and her colleague Vao Fenotiana Razanamahandry need to gather data and samples around the lake. She also gathers experiences and stories she kindly agreed to share with us! After arriving for the first time in Antananarivo in April 2018, the first impressions of the capital city pretty much summarise my fieldwork experiences in Madagascar: it is overwhelming, diverse and challenging. The same can be said about the features I study, which are called “lavaka”, meaning “hole” in Malagasy. Lavaka are massive teardrop shaped gullies sculpting the highlands of Madagascar. In some places they are so abundant that the landscape reminds of a Swiss cheese.

IN BEELD

Fieldwork in MadagascarUnderstanding the drivers and evolution of these erosional features is the main goal of my PhD, which is part of the bigger MaLESA project where the sediment and carbon dynamics and environmental changes in the area surrounding lake Alaotra are studied. Working in a bigger project luckily means that research and fieldwork never gets lonely as my colleague Fenotiana always joins, who is indispensable as our local spokesman, fixer and friend. Two campaigns have already been carried out, each of 8 to 11 weeks. During these stays our work consists of a variety of activities. On a weekly basis we collect water samples of all the rivers, which means driving around on the 250 km of bumpy road surrounding the lake. The installation of groundwater level measuring devices and soil sampling involved drilling 10 m deep holes, for which all the heavy drilling material had to be carried for a few kilometers over hills and through rice paddies. In order to gather crucial lake sediment cores we were balancing on three small traditional canoes, connected by some freshly cut and lashed trees. We measured soil depth variations, collected aerial pictures with a drone for detailed elevation models and took a boat trip through the marshes to collect peat samples. All of this didn’t always go very smoothly, as we encountered numerous problems: material that gets broken (after it had already been stuck in customs for a few weeks), the hassle of getting research permits and export papers, the challenge of charging drone batteries in villages without electricity (the car battery has suffered quite a lot) and the absence of rain when water samples had to be collected. Being a creative problem solver turned out to be a crucial skill for working in these challenging conditions, as well as having quite a lot of patience. None of this would have been possible without the help of the local university, our colleagues from Belgium who joined parts of the campaigns,

the helpfull locals and our wonderful driver, who also turned out to be a doctor, technician, our Malagasy daddy and a great cook. Speaking of food, as we are working in the main rice growing area of Madagascar, this means eating rice three times a day. Luckily you can also find baguette, canned sardines and “la vache qui rit”, and if you are really lucky even chocolate spread! Even though we always had a rented house as a “basecamp” (which was unfortunately located just across the karaoke bar), we also camped a few weeks in the town hall or in the touristic Camp Bandro.

10

BY LIESA BROSENS

View on lake Alaotra which is surrounded by rice paddies and marshes.

Water always had to be fetched from a well, electricity was often scarce and you might wake up with a scorpion in your bed, but the beautiful scenery, delicious fruits, exceptional wildlife and friendly locals easily compensated for this (even though it would be highly appreciated if they would stop yelling “vazaha” (stranger) every time I pass by). In august we will return again for a last campaign, where new horizons will be explored as we will this time also try to collect samples in the primary forest. One thing is certain: once again it will be a big adventure! t

11

Extracting the soil cores involves some hard work and lots of manpower.

Taking a lake core on three small connected boats.

A typical teardrop shaped "lavaka", which are on average 15 m deep, 30 m wide and 60 m long.

The central highlands are sculpted with lavaka, making the landscape resemble a Swiss cheese.

Bandro only live in lake Alaotra and are one of the endemic lemur species of Madagascar.

Zebu walking home.

12

VERSLAG

Dag 1. Minette?

Onder leiding van professor Rudy Swennen vertrokken we op zaterdag 13 april met 33 deelnemers op excursie. In het zuiden van het Groothertogdom Luxemburg bezoeken we het natuurgebied ‘Giele Botter’ en maken we in een oude groeve kennis met het ‘minette’-erts. Minette is een populaire naam – afgeleid van het Franse mine – voor het eerder arme ijzererts dat hier werd ontgonnen. Dat Luxemburg onder andere door de verwerking van dit ijzererts zeer welvarend werd, blijkt uit de indrukwekkende site van Belval te Esch-sur-Alzette. De reconversie van Belval zorgde ervoor dat een industrieel complex met hoogovens en staalfabrieken transformeerde tot een plaats voor wetenschappen en innovatie. Ook de universiteit van Luxemburg is er nu gevestigd. Het hoogte -punt van ons geleid bezoek is de beklimming van een gedeeltelijk ontmantelde hoogoven: een prachtig staaltje industriële archeologie.

Dag 2. Maren?

Het sneeuwt een beetje wanneer we nabij Meerfeld uit de bus stappen om een van de grootste ‘Maren’ van de Eifel te bekijken. Een ‘maar’ is een min of meer cirkelvormig bassin ontstaan door explosief vulkanisme. Wanneer opstijgend magma in contact komt met water neemt de druk enorm toe en kan een freatomagmatische explosie plaatsvinden die een holte achterlaat. Vaak zijn maren gevuld met water omdat het onderliggende gesteente ondoordringbaar is. De eruptieproducten van die vulkanen geven vooral informatie over de opbouw van de aardkorst, maar in de nabijgelegen groeve vinden we ook fragmenten van duniet, afkomstig uit de aardmantel.

DOOR BERTHE TAES

Alumnipaasreis 2019: kort, maar krachtig

Hoogoven in Belval

Maar in Meerfeld

Geiser van Wallenborn

13

In de omgeving van Daun bezoeken we de ‘Ogen van de Eifel’, drie Maren op een lijn. Vanop de Dronketurm krijgen we een overzicht over het prachtige landschap. Het bezoek aan de geiser van Wallenborn, waar de mens de natuur een handje toestak, vormt een leuke afsluiter. Gewapend met een drankje wachten we geduldig op het spektakel dat zich om de dertig minuten afspeelt.

Dag 3. Mofetten?

Op het menu staat vandaag een bezoek aan het gebied van Maria Laach met zijn bekende benedictijnerabdij. Op zoek naar mofetten wandelen we langs de oevers van de Laacher See, die er nu lieflijk bijligt, maar haar ontstaan te danken heeft aan een pliniaanse eruptie van ongeveer 12.900 jaar geleden. Zeer recent naar geologische normen en daarom wordt dit gebied goed in het oog gehouden. Een zwakke zwavel -reuk leidt ons onmiskenbaar naar de mofetten, de plaats waar opborrelend CO2 belletjes vormt in het water. Die mofetten wijzen op, weliswaar zwakke, vulkanische activiteit, maar nieuwe vulkanische activiteit wordt in dit gebied niet uitgesloten. De uitbarsting van de Laacher See-vulkaan heeft tot ver buiten de Eifel sporen nagelaten, maar in de nabije omgeving zijn die sporen overduidelijk. Een bezoek aan de Wingertsbergwand, bij Mendig mag dan ook niet ontbreken.

De wand, opgebouwd uit verschillende tephra-aslagen, is bijzonder goed ontsloten. Talrijke infopanelen geven de nodige achtergrond zodat de site ook zonder gids kan worden bezocht. We sluiten de dag af met een geleid bezoek aan de groeve van Meurin, de grootste Romeinse steengroeve in vulkanisch asmateriaal van Europa. De Romeinen wisten de kwaliteit van dit materiaal al te appreciëren als bouwsteen. u

Een bezoek aan de Wingertsbergwand, bij Mendig

De steengroeve van Meurin

Mofetten langs de oevers van de Laacher See

Dag 4. Ministaatje?

Op weg naar de Belgische Oostkantons stoppen we eerst nog in de steengroeve van Rockeskyll nabij Gerolstein waar we nog een doorsnede door een vulkaan te zien krijgen. Aangekomen in La Calamine vergast Rudi ons op een aantal wetenswaardigheden over het ministaatje ‘Neutraal Moresnet’. Van 1816 tot 1914 was dit gebied van nauwelijks 344 ha een onafhankelijk landje. Dat had te maken met de natuurlijke rijkdommen in de ondergrond. Nabij La Calamine werden namelijk lood, zink en zilver ontgonnen.

Omwille van het economisch belang was er bij het Verdrag van Wenen (1815) onenigheid over de landsgrenzen tussen het toenmalige Pruisen en het Koninkrijk der Nederlanden. Om een nieuwe oorlog te vermijden kreeg het ‘mijngebied’ een onafhankelijk statuut met heel wat eigenaardigheden als gevolg. In dit gebied floreert ook het zinkviooltje. We maken een laatste stop in Plombières waar we ingaan op de recente exploratie naar lood en zink en het lopende onderzoek naar recyclage van stortmateriaal. Tijdens een laatste wandeling bekijken we de overstromings -sedimenten van de Geul, die toelaten de vervuiling van het milieu doorheen de tijd te reconstrueren. Dankwoord

Met dit verslag doen wij onze gids bijna onrecht aan. Zoveel meer wist hij ons te vertellen en te tonen. Hij sleurde kilo’s materiaal aan – boorkernen, stenen, ertsen – om zijn uitleg nog meer kracht bij te zetten. Zelfs de drankjes aan de geiser van Wallenborn had hij voorzien. Dankjewel, Rudy voor deze boeiende excursie. Ook bedankt aan Veerle Darras, Karel Saenen en Jan Mariën voor de mooie foto’s. t

VERSLAG

14

Zinkviooltje Op weg naar Wallenborn

Christmas Lecture: Save the date!

The Periodic Table of Chemical Elements is one of the most significant achievements in science, capturing the essence not only of chemistry, but also of physics and biology. It is a unique tool, enabling scientists to predict the appearance and properties of matter on the Earth and in the rest of the Universe.

2019 is the 150th anniversary since Dmitry Mendeleev discovered the Periodic System, for this reason 2019 has been proclaimed the "International Year of the Periodic Table of Chemical Elements". On December 14, dr. Pieter Thyssen will deliver this year’s Christmas Lecture. Pieter Thyssen has a PhD in Chemistry, and he works in the Centre for Logic and Philosophy of Science, a section of the KU Leuven Institute of Philosophy. He will share his insights in Mendeleev’s Table with us: don’t miss out! t

15

CAMPUSPRAAT

Gouden Krijtjes en Chemika Awards 2018-2019

Elk jaar reikt de studentenkring Wina de gegeerde Gouden Krijtjes uit aan onze docenten, die voor beste prof en beste assistent, en dan nog een aantal ludieke titels. Voor 2018-2019 waren dit de verkozenen:

• Beste prof wiskunde: Arno Kuijlaars • Beste prof fysica: Thomas Van Riet • Beste prof informatica: Danny De Schreye • Slechtste handschrift: Stefaan Vaes • Krijtjeswerpen: Stefaan Vaes • Beste assistent wiskunde: Niels Bonneux • Beste assistent fysica: Wout Keijers • Beste assistent informatica: Ruben Lapauw • Sportiefste assistent: Ruben Lapauw • Beste imitator: Vasko Dimitrov Ook de studenten (bio)chemie reiken prijzen uit aan professoren en personeelsleden van het Departement Chemie. De winnaars van de Chemika Awards voor het voorbije academiejaar waren:

• Meest Enthousiaste Professor: Mario Smet • Beste Personeelslid: Ine Esters • Beste Assistente(e): Carolien Dirix • Meest Aangename Examensfeer: Koen Clays • Beste Slides: Mario Smet

Vlaamse Olympiades voor Natuur -wetenschappen

Meer dan 400 aanwezigen woonden op zondag 26 mei laatstleden de plechtige proclamatie van de Vlaamse Olympiades voor Natuur weten -schappen bij in de aula Pieter De Somer te Leuven. Frank Deboosere, peter van de olympiades, gaf er de boeiende lezing “Weer en klimaat: is het echt vijf voor twaalf?”. Alle finalisten en medaillewinnaars werden in de bloemetjes gezet en ontvingen een mooi prijzenpakket. De prijzen van de Faculteiten Wetenschappen werden overhandigd door onze vicedecaan onderwijs prof. Johan Robben. De elf laureaten die Vlaanderen vertegen -woordigen op de internationale olympiades ontvingen hun reisdocumenten van Frank Deboosere. Volgend schooljaar kunnen leerlingen die door hun leerkrachten worden ingeschreven voor een of meerdere olympiades natuurwetenschappen via de Athena-module van het usolvit-platform (www.usolvit.be) oefenen met vragen uit de universitaire ijkingstoetsen, het toelatings -examen arts & tandarts, de Vlaamse Wiskunde Olympiade en de Vlaamse Olympiades voor Natuurwetenschappen. Ideaal als voorbereiding voor deelname aan een olympiade of om je sterker te maken voor het hoger onderwijs! Meer informatie over de Vlaamse Olympiades voor Natuurwetenschappen is beschikbaar op www.vonw.be of mail naar info@vonw.be. t

DOOR ANNE WOUTERS

ALUMNI IN HET BUITENLAND

Aviation, multilingualism and environmental impact

Rik Simoens, Master in Informatics, has worked and lived in Luxembourg for 20 years. He is head of Business Partnering for EUROCONTROL, the intergovernmental organisation responsible for the central coordination of air traffic control in Europe. How did you first start to work for EUROCONTROL?

I started in 1993 in Brussels as a Software Tools and Methodologies Consultant. The company that 'sold' me to EUROCONTROL was the Antwerp-based Cimad consultants, which was later taken over by IBM. In 1995 I was recruited by EUROCONTROL as a project manager. In 1999 I moved to Luxembourg for the company. What is particular about the Luxembourg branch of EUROCONTROL?

EUROCONTROL Luxembourg is the Training Centre of the company. Here, the organisation provides training for the staff of its 41 member states. There are training courses for air traffic controllers as well as for engineers and technicians working for the Air Navigation Service Providers in our Member States. These are always continuation training courses. Every year, around 5,500 people attend a traditional classroom course – while the number of students completing an e-learning module is rising every year (last year 81,000). You are Head of Business Partnering, what does that consist of?

The Business Partners are the Finance and HR cells in the various directorates of EUROCONTROL. Together with the corporate Finance and HR functions, they ensure that the Finance and HR processes are efficiently implemented in the directorates and that the needs of the directorates are reflected in the Finance and HR processes. The position of the Business Partners is therefore unique because they need to have a good knowledge of the needs of the business as well as a good knowledge of the Finance and HR policies and procedures. This set-up ensures that the directorates do not have to implement extensive Finance and HR services themselves. The Head of Business Partnering heads the team of business partners in the different directorates. I am not only in this position for the Training Centre in Luxembourg, but also for the entire organisation.

Was your education (Master in Informatics) a good lead-up to the work you are doing now? Or maybe to the first job you did for EUROCONTROL?

My training as a Master in Informatics was an excellent lead-up to my recruitment and current work, long ago as a software consultant and afterwards as a project manager of IT projects. When I left the KU Leuven I also had an “aggregate diploma”. That came in handy when I moved to Luxembourg and was teaching telecommunications and navigation courses as an Instructor. After graduating, I took a Post -graduate degree in Business Administration at KU Leuven, a postgraduate in Telecommunications at the University of Antwerp, and later a programme in Human Resources Management in Luxembourg. It is the combination of these courses that has allowed me to carry out my various jobs within the organisation. I need to mention the solid basis in mathematics in the Master in Informatics programme. The application of this may be less obvious, but it is deeply rooted in the way I look at situations, analyse and address them.

BY SISKA WAELKENS

16

Rik Simoens

Does your present job (or any of the previous functions you had) feel close to aviation? Possibly you always liked airplanes, how do you feel about them today?

I have been working mainly in Finance and HR for more than 16 years now. Although a business partner must demonstrate a good understanding of the business, I have less direct contact with aviation than I used to have in my job as instructor or project manager. As an instructor communication and navigation I was closest to the aviation world. Then I taught courses on the Global Navigation Satellite System (GNSS, GPS) and telecommunications in aviation. It has left me with a passion for GPS, Navigation, Cartography and Aviation. I can recommend two books to everyone: Harrison's Clock on how in the 17th and 18th centuries hundreds of sailors lost their lives due to poor navigation tools, and the biography of the Wright brothers on how two eccentrics lie at the origin of the aviation industry.

After reading these books, you will never look at a simple GPS device or an airplane flying over in the same way again. On the website of the organisation, we find that EUROCONTROL are concerned about the environmental impact of aviation. How can your organisation contribute to mitigating the impact of flying on climate change?

EUROCONTROL plays an important role in mitigating the environmental impact of aviation in a number of ways. First, we aim to optimise flight efficiency, which means less fuel burn. u

17

We are very closely involved in the design of flight routes in European airspace. By working closely with our Member States, we are able to optimise the route structure. This leads to more efficient routes, shorter distances and consequently less CO2 emissions. In addition, the EUROCONTROL Network Manager can propose a more efficient route for each flight than the one planned by the aircraft operator. Our company is also working closely with all Member States to reduce daily delays, which in turn leads to lower CO2 emissions. Second, we aim to reduce noise. Around airports, we are involved in the implementation of 'Continuous Climb or Descent operations'. As a result, aircraft follow an optimal flight path so that engines burn less fuel, make less noise and emit less CO2. Third, our Environment team has built up a global reputation for its ground-breaking research aimed at reducing the impact of aviation on the climate and environment. We have put in place a set of world-class tools, like CEM (Collaborative Environment Management) that helps airport operators, ANSPs and aircraft operators assess together environmental issues, and identify common solutions; or IMPACT, our Integrated Aircraft Noise and Emissions Modelling Platform that assesses noise and gaseous/particulate emissions around airports and in-flight; AEM (Advanced Emission Model) which calculates emissions from fuel burn; and Open-ALAQS (Airport Local Air Quality Studies), which assesses airport emissions from many sources.

We also play a major role supporting two big initiatives to reduce emissions, the European Union Emissions Trading Scheme (ETS), where our ETS Support Facility is instrumental in helping the European Commission, the States of the European Economic Area and aircraft operators implement the ETS; and ICAO's CORSIA, the Carbon Offsetting and Reduction Scheme for International Aviation, where we contributed to the development of the CORSIA CO2 Emissions and Reporting Tool (CERT) and the CORSIA Emissions Models that plug into it.

We regularly produce reports on environmental issues, like a recent study on the impact of 'fuel tankering', a practice in which aircrafts carry fuel for the return flight. As a result, there is no need to refuel, which has a positive economic impact, but at the same time it results in a negative environmental impact due to increased CO2 emissions because of the higher weight. The study examines for the first time the global climate impact of this practice, as opposed to the purely economic benefit of a single flight, an analysis that could prove invaluable for policy-makers. And finally, we use training courses on the environment in Luxembourg to raise awareness in our Member States about environmental issues. Do you like living in Luxembourg? It sounds like a small but at the same time very international city.

We are having a great time in Luxembourg. Some of my friends think that Luxembourg is 'boring'. Admittedly, it is not Brussels or Antwerp. But over the last 20 years, the cultural offerings have increased enormously. The nature in Luxembourg is also very beautiful. We live in the wine region on the Moselle. Mobility in Luxembourg is a lot easier compared to the Belgian cities (although the people in Luxembourg still find the mobility situation awful). The international environment is a nice bonus, but it is also useful to integrate in the Luxembourg society. My children, who were born in Luxembourg, speak Dutch, Luxembourgish, German, English and French fluently. Apart from all the cultural diversity, I think this is the biggest personal advantage of the international Luxembourg. t

ALUMNI IN HET BUITENLAND

18

DOCTORATEN WETENSCHAPPEN Periode 1 mei tot 31 juli 2019

RICHTING DATUM NAAM TITEL THESIS PROMOTOR(EN)

n CHEMIE 2/5/19 Ana DE MATOS Chemisorption Impacts on Physisorption: A Molecular View into BRAGANÇA the Fundamental Aspects of Self-Assembly S. De Feyter

n CHEMIE 3/5/19 Wouter BAEKELANT Luminescent metal cluster confined in zeolites. J. Hofkens / Towards LED phosphor applications. M. Roeffaers

n BIOCHEMIE EN 6/5/19 Evy LEFEVERE The impact of matrix metalloproteinase-3 on neuroinflammation L. Moons / I. Stalmans BIOTECHNOLOGIE at the blood-retinal barrier: friend or foe? / L. De Groef

n GEOLOGIE 6/5/19 Alicia VAN HAM Development of non-destructive analysis protocols for the chemical P. Degryse / - MEERT and isotopic analysis of archaeological materials P. Claeys

n CHEMIE 7/5/19 Hans VAN GORP Covalent grafting of 2D carbon-based surfaces: S. De Feyter control at the nanometer scale

n GEOGRAFIE 8/5/19 Niels SOUVERIJNS Precipitation and clouds over Antarctica from an observational N. Van Lipzig / and modelling perspective S. Lhermitte /

I. Gorodetskaya n CHEMIE 8/5/19 Joachim DEMAEREL High-Oxidation-State Sulfur Species as Valuable Functional Handles W. De Borggraeve /

for Small-Molecule Diversification T. Van Gerven n CHEMIE 10/5/19 Stijn BOODTS BODIPY and BOPHY derivatives: synthesis, spectroscopy W. Dehaen /

and microscopy J. Hofkens n CHEMIE 15/5/19 Mathias DANIELS Substituted hetera[n]helicenes and the applications W. Dehaen

in enantioselective synthesis n FYSICA 16/5/19 Alexander BOLS Quantization of Charge Transport in Gapped Ground States W. De Roeck n CHEMIE 20/5/19 Ken VERGUTS Synthesis and transfer of high-quality single-layer graphene S. De Gendt / S. Brems n CHEMIE 21/5/19 Wout DE LEGER Synthesis of polymers functionalized with macrocycles for W. Dehaen / B. Meijers

molecular recognition in dialysis / M. Smet n WISKUNDE 21/5/19 Xiaozhou ZHAO MHD simulation of flux rope formation and eruption R. Keppens / W. Gan n CHEMIE 22/5/19 Cedric VERYSER Generation and Valorization of Gases in Organic Synthesis W. De Borggraeve n BIOFYSICA 27/5/19 Su WANG Strategies and Applications for Sequence-specific Functionalization J. Hofkens / R. Neely

of DNA by Methyltransferases n CHEMIE 28/5/19 Simon HALLAERT The reactive α-Fe and α-O sites in Fe-containing zeolites as K. Pierloot / B. Sels

a biomimetic catalyst for methane hydroxylation: a theoretical insight n WISKUNDE 19/6/19 Marcel RUBIÓ Formality and deformation theory via L-infinity pairs N. Budur n FYSICA 19/6/19 Daniel PÉREZ The interplay between phonons and superconductivity in nanoscale K. Temst / M. Van Bael

LOZANO Sn superconductors / A. Vantomme n FYSICA 20/6/19 Peter CORNELIS Advancing heat-transfer and impedance based transducer platforms P. Wagner / C. Glorieux

for biomimetic receptors n CHEMIE 21/6/19 Martina OREFICE Recovery of metal values from Sm‒Co and Nd‒Fe‒B magnets K. Binnemans /

by solvometallurgical methods T. Vander Hoogerstraete n BIOLOGIE 24/6/19 Thi Kim Hue NGUYEN Isolation, identification and ecological control of ciliates K. Muylaert /

in microalgal cultures D. Vandamme n GENERAL TRACK 24/6/19 Stijn CEUPPENS Learning of physics and mathematics concepts in an integrated M. De Cock / J. Deprez

STEM curriculum / W. Dehaene n CHEMIE 25/6/19 Tom SWUSTEN Optical applications of multilayered nanostructures T. Verbiest / W. Brullot n BIOCHEMIE EN 25/6/19 Floris SCHOETERS A high-throughput Candida albicans two-hybrid (C2H) system: P. Van Dijck

BIOTECHNOLOGIE screening for antifungal targets with an emphasis on the cell wall homeostasis

n CHEMIE 25/6/19 Besir KRASNIQI Synthesis of 1,2,3-triazolo fused natural product derivatives with W. Dehaen anticancer and antiviral activity

n CHEMIE 26/6/19 Michael HARRIS Synthesis and Characterisation of Amphiphilic Lanthanide Chelates T. Vogt as Potential Contrast Agents for Bimodal MRI and Optical Imaging

n CHEMIE 26/6/19 Jonas VAN RIE Structure and kinetics of self-assembled cellulose-gold W. Thielemans nanoparticle materials

n FYSICA 1/7/19 Jan VANBUEL Binary clusters as gas phase model systems for the hydrogenation E. Janssens kinetics of nanostructured materials

n BIOLOGIE 3/7/19 Lukasz PAWEL Sweet immunity in crops W. Van den Ende / TARKOWSKI M. Höfte

n BIOLOGIE 4/7/19 Pablo DESCHEPPER Ecological reproductive isolation in forest and grassland populations H. Jacquemyn / of the distylous plant Primula veris R. Brys. u

19

DOCTORATEN

RICHTING DATUM NAAM TITEL THESIS PROMOTOR(EN)

n CHEMIE 4/7/19 Roald PHILLIPSON Functionalization of Graphene with Physisorbed Self-assembled S. De Feyter / Networks for Electronic Applications S. De Gendt

n STERRENKUNDE 4/7/19 Jels BOULANGIER Developing a self-consistent AGB wind model L. Decin n BIOLOGIE 5/7/19 Sophie DELERUE- Connectivity of larval and juvenile common sole at a small F. Volckaert /

RICARD and large spatial scale J. Robbens n FYSICA 5/7/19 Johan VAN DER TOL Velocities, temperatures, and magnetic moments of cobalt and E. janssens /

cobalt dominated alloy clusters in molecular beams P. Lievens n CHEMIE 5/7/19 Guilong TIAN Multicomponent/cascade cyclization strategies (MCCS) for E. Van der Eycken

the synthesis of bioactive natural products and analogues n BIOCHEMIE EN 5/7/19 Tine BROUNS Structure and function of nucleoprotein complexes involved in S. De Feyter /

BIOTECHNOLOGIE retroviral integration Z. Debyser / W. Vanderlinden

n FYSICA 8/7/19 Masoud DIALAMEH Fabrication and characterization of reference nano and W. Vandervorst / micro structures for 3D chemical analysis N. De Leo / L. Boarino

n WISKUNDE 10/7/19 Alfonso Gadir Groupoids and singular foliations M. Zambon GARMENDIA GONZALEZ

20

Gefeliciteerd! Op 4 juli 2019 werden de nieuwe masters van de Faculteit Wetenschappen geproclameerd. De Faculteit Wetenschappen en de alumnikring Science@Leuven wensen iedereen van harte proficiat!

Meer foto’s staan op onze Facebookpagina: https://www.facebook.com/faculteitwetenschappen/photos

Foto © Filip Van Loock

21

KRINGNIEUWS

Nieuw samen -werkings kader voor de KU Leuven en haar alumnikringen

Op 13 juni 2019 werd in de salons van het Arenbergkasteel de nieuwe samenwerkings -overeenkomst tussen de universiteit, de faculteiten en de alumnikringen plechtig ondertekend. Rector Luc Sels: “Dit samenwerkingskader is een mooi voorbeeld van ‘cocreatie’. Het universiteitsbestuur heeft van bij aanvang geopteerd voor een paritair samengestelde Raad voor Alumnibeleid. Het is daar dat de grote beleidslijnen zijn vastgelegd die ons de komende jaren zullen leiden. Het is daar dat, vanuit veel vrijwillig engagement en op basis van dialoog, een kader is ontwikkeld dat ook de toekomstige generaties van studenten en alumni bij de universiteit zal kunnen betrekken. Ik wil iedereen die hier aan meegewerkt heeft, van harte danken.” Vicerector Peter Lievens: “De KU Leuven wil er zijn voor haar alumni, als ‘thuisbasis’, als belangrijk onderdeel van het grote alumni-netwerk waar alumni voor elkaar iets kunnen betekenen. En alumni zijn er ook voor hun Alma Mater, als ambassadeurs en als belichaming van het ‘merk’ KU Leuven. Die wederzijdse verbondenheid krijgt alle ondersteuning.” Frans baron Van Daele: “Het moderne alumnibeleid probeert de complexe en diverse wereld van de alumnikringen te verzoenen met de complexiteit van de universiteit. Beide instanties hebben baat bij vlotte contacten, en ze vragen daar ook om. We willen hen die mogelijkheden geven.” t

Emeritaats viering Jean Poesen Op woensdag 16 oktober 2019 vindt er een viering plaats naar aanleiding van het emeritaat van Prof. Jean Poesen. De viering vindt plaats om 16 u. door in de Promotiezaal van de KU Leuven (Naamsestraat 22, 3000 Leuven, lokaal 01.46). U bent van harte welkom (na inschrijving)! Alumnileden krijgen daarover later meer info per mail. Voor meer informatie kun je terecht op aow.kuleuven.be/geografie/emeritaat-jean-poesen/ of kan je een mail sturen naar lagt@kuleuven.be. t

© KU Leuven - Johan Van Droogenbroeck

22

De globale klimaatverandering is brandend actueel, maar is niet het enige probleem waarmee onze natuur wordt geconfronteerd. Een van die andere problemen is stikstofdepositie. In Vlaanderen is die voornamelijk afkomstig van de stikstofuitstoot van intensieve landbouw (veeteelt), maar bijvoorbeeld ook van het verkeer. De overtollige stikstof vergiftigt langzaam maar zeker de bodem waardoor veel wilde plantensoorten en dieren als vlinders en bijen verdwijnen. Om schade aan de natuur te voorkomen bestaan er milieunormen, de zogenaamde ‘kritische lasten’. Die normen variëren tussen tien kilogram stikstof per hectare per jaar voor de meest kwetsbare ecosystemen, zoals venen en droge loofbossen, en vijfentwintig kilogram voor de minst gevoelige, zoals voedselrijke valleibossen. Die depositienormen zijn richtinggevend voor het milieubeleid. Zolang de jaarlijkse stikstofdepositie onder de kritische last blijft, wordt er verondersteld dat er geen noemens -waardige milieuschade optreedt. Maar klopt die veronderstelling wel? Onderzoekers in het Verenigd Koninkrijk hebben vastgesteld dat meer dan een kwart van de wilde graslandplanten alsnog dreigen te verdwijnen, ook al blijven de stikstofdepositieniveaus onder de huidige kritische drempelwaarden. Bovendien werd in een recent onderzoek een drempelwaarde van slechts 5 à 6 kilogram stikstof waargenomen voor ectomycorrhizale paddenstoelen. Dat zijn onze karakteristieke bospaddenstoelen zoals vliegenzwammen en cantharellen. Het plaatst ernstige vraagtekens bij de bruikbaarheid van de huidige normen, gezien ectomycorrhizae onontbeerlijk zijn voor een gezonde groei van bomen en bossen. Naast bospaddenstoelen zijn er ook andere mycorrhizae, die geen bovengrondse paddenstoelen vormen. Zo zijn arbusculaire mycorrhizae cruciaal voor de groei van graslandplanten en zorgen ze onder andere voor hogere droogteresistentie van graslanden, niet onbelangrijk in tijden van klimaatwijziging ... Hoe die onzichtbare maar onmisbare schimmels reageren op stikstofdepositie was tot vandaag nog onbekend. Maar recent hebben wetenschappers van de KU Leuven en de Universiteiten van Tartu (Estland) en Stockholm (Zweden) de krachten gebundeld. Ze verzamelden bodemstalen van soortenrijke graslanden in Estland, Zweden, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, België, Frankrijk, Zwitserland en IJsland. Met innovatieve DNA-analyses werd de aanwezigheid van arbusculaire mycorrhizae zichtbaar gemaakt en werd de relatie met stikstofdepositie bestudeerd. De resultaten waren ontluisterend: ook hier werd vastgesteld dat de meeste mycorrhizae al verdwenen waren bij depositieniveaus onder 7.7 kilogram stikstof per hectare per jaar.

Het milieurapport van de Vlaamse milieu -maatschappij vermeldt een gemiddelde stikstofdepositie in Vlaanderen van maar liefst 23,4 kilogram stikstof per hectare. Volgens de huidige resultaten is dat meer dan driemaal te hoog om schade aan graslanden te voorkomen, en zelfs bijna viermaal te hoog om schade aan bossen te vermijden. In de jaren ’90 was het probleem nog groter met depositieniveaus boven 50 kilogram, maar door inspanningen om de stikstofemissies te beperken is dit gedaald. Helaas blijft sinds 2013 de totale stikstofdepositie quasi onveranderd. Op lange termijn wordt wel gestreefd naar een verdere daling tot ongeveer 10 kilogram stikstof per hectare. Maar ook die doelstelling blijkt nu ontoereikend om natuur -schade te voorkomen, zeker als je bedenkt dat de meeste mycorrhizae al verdwenen zijn bij 8 kilogram stikstof per hectare per jaar. Aangezien mycorrhizae een onmisbare rol spelen voor de groei van zowel bossen als graslanden, dringt dus een nieuwe ‘kritische blik op de kritische lasten’ voor stikstofdepositie zich op. Volgens onze resultaten en die van collega’s in het Verenigd Koninkrijk zijn minstens regio’s met minder dan 5 kilogram stikstof per hectare per jaar noodzakelijk om mycorrhizale schimmels optimaal te beschermen. Dat komt overeen met nauwelijks enige overtollige stikstofemissies. t Meer informatie over dit onderzoek: Article DOI:

10.1111/geb.12994

DOOR TOBIAS CEULEMANS EN MAARTEN VAN GEEL

Huidige Vlaamse stikstofdepositie: driemaal te hoog om natuurschade te voorkomen en milieustreefdoelen ontoereikend

WETENSCHAPSNIEUWS

Foto © Tobias Ceulemans. Grasland in de Demervallei met bloei van blauwe knop, een nectar- en pollenplant voor bijen

23

Het Science@Leuven Fund

De onderzoekswereld en de industriële omgeving zijn steeds meer internationaal, daarom kunnen we enkel het verschil maken als ook wij ons in een globale context bewegen. De Faculteit Wetenschappen wil haar acties internationaal inbedden door topstudenten van over de hele wereld naar de KU Leuven te brengen. Om beloftevolle buitenlandse studenten aan te trekken, biedt de Faculteit Wetenschappen hen de mogelijkheid een studiebeurs aan te vragen. Die beurzen worden gefinancierd via het Science@Leuven Fund, opgebouwd dankzij de giften van bedrijven en particulieren. Via uw steun aan dit fonds steunt u niet alleen jonge talentvolle wetenschappers, maar draagt u ook bij aan de ontwikkeling van onze hedendaagse maatschappij. t

Het Science@Leuven Fund is een initiatief van de Faculteit Wetenschappen en van de alumnikring Science@Leuven, in nauwe samenwerking met het KU Leuven Universiteitsfonds.

Colofon

Science@leuven is een initiatief van de gelijknamige overkoepelende alumnivereniging van de Faculteit Wetenschappen van de KU Leuven. Met deze nieuwsbrief willen we de verschillende alumni-deelverenigingen, de departementen en studierichtingen en de faculteit zelf dichter bij elkaar brengen, om op die manier de band tussen de leden van de faculteit en haar afgestudeerden te versterken. De nieuwsbrief houdt afgestudeerden en personeel op de hoogte van de ontwikkelingen in onderwijs en onderzoek aan de Faculteit Wetenschappen. De verspreiding gebeurt naar alle betalende alumnileden, naar de departementen en naar externe relaties. Een selectie van artikels wordt overgenomen in de facultaire e-nieuwsbrief, die naar alle personeelsleden wordt verspreid. FACULTEIT WETENSCHAPPEN Geel Huis Kasteelpark Arenberg 11 bus 2100 3001 HEVERLEE, België tel. +32 16 32 14 01 nieuwsbrief@wet.kuleuven.be www.wet.kuleuven.be

Frequentie

De nieuwsbrief verschijnt vier maal per jaar. Artikels, advertentiemateriaal en aankondigingen moeten uiterlijk zeven weken vóór de verschijningsdatum aangeleverd worden. Hou er voor de aankondiging van activiteiten rekening mee dat de nieuwsbrief de alumni pas bereikt enkele dagen na de verschijningsdatum. Voorstellen voor de nieuwsbrief zijn welkom via nieuwsbrief@wet.kuleuven.be Verschijningsdata 2019-2020

n maandag 16 september 2019 n maandag 9 december 2019 n maandag 9 maart 2020 n maandag 8 juni 2020 Verantwoordelijke uitgever: prof. Philippe Muchez Geel Huis, Kasteelpark Arenberg 11 bus 2100 3001 Heverlee

Voorzitter redactieraad: Siska Waelkens

Redactiesecretaris: Barbara De Greef

Redactie science@leuven: prof. An Steegen, prof. Liesbet Temmerman, prof. Kristiaan Temst, prof. Luc Van Meervelt, prof. Christoffel Waelkens, prof. Philippe Muchez, Lieve Gilis, Barbara De Greef, Siska Waelkens, Ruben Van Laer

Vormgeving: altera - www.altera.be Druk: Van der Poorten ISNN: 2593-4821

Contactgegevens Leuvense kringen

• Science@Leuven Kasteelpark Arenberg 11 bus 2100, 3001 Leuven (Heverlee) tel.: + 32 16 32 14 01 nieuwsbrief@wet.kuleuven.be wet.kuleuven.be/alumni

• Leuvense Alumni Geografie en Toerisme Celestijnenlaan 200E, 3001 Leuven (Heverlee) tel.: + 32 16 32 24 29 lagt@kuleuven.beaow.kuleuven.be/geografie/alumni/

• PDL, Vereniging van afgestudeerden in Plantkunde en Dierkunde Naamsestraat 61, 3000 Leuven tel.: + 32 16 32 39 88 eric_schoeters@hotmail.com www.kuleuven.be/pdl

• B.V.L.G. - Beroepsvereniging Leuvense Geologen p.a. Afdeling Geologie Celestijnenlaan 200E, 3001 Leuven (Heverlee) tel.: + 32 16 32 64 40 bvlg@ees.kuleuven.be aow.kuleuven.be/bvlg/

• CHEMICI LEUVEN Celestijnenlaan 200F, 3001 Leuven (Heverlee) tel.: + 32 16 32 76 39 wim.dehaen@chem.kuleuven.be chem.kuleuven.be/chemici

• V.W.N.I.L. - Vereniging voor Wiskundigen, Natuurkundigen en Informatici Lovanienses Celestijnenlaan 200 D- bus 2401, 3001 Leuven (Heverlee) tel.: + 32 16 32 70 36 christoffel.waelkens@kuleuven.be www.kuleuven.be/vwnil

Join our network on LinkedIn (group Science@Leuven)