EEN ERFENIS VAN PINCOFFSDE FAMILIE ENTHOVEN EN HUN ACTIONS DE JOUISSANCE VAN DE

N.V. NEDERLANDSCH-INDISCHE GAS-MAATSCHAPPIJ*)

DOOR DRS. CORA BOELE

De Haagse ijzergieterij L.I. Enthoven & Co. stond aan de wieg vande N.V. Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij. (Bijna eeneeuw later, na de onafhankelijkheid van Indonesië, veranderde de-ze vennootschap de naam in N.V. Overzeese Gas- en Electriciteit-maatschappij; beter bekend als OGEM.)

Naast de helft van het aandelenkapitaal, kregen de firmantenEnthoven als dank voor hun bemoeienis bij de oprichting van deN.V. in 1863 een deel van de overwinst. Later werd deze overwinstonderverdeeld in honderd actions de jouissance: bewijzen vandeelgerechtigdheid. Jarenlang waren die waardepapieren eendoorn in het oog van de directie en commissarissen van de N.V.Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij. Het gelukte hen einde-lijk in 1927 de bezitters van de bijzondere winstbewijzen tot ruilvoor normale aandelen te bewegen.

Na enige voorzichtige experimenten van particulieren in de eerstehelft van de 19de eeuw, nam de bouw van gasfabrieken en het aan-leggen van (gas) straatverlichting na 1850 in Nederland een grotevlucht. De levensvatbaarheid van de nieuwe techniek was aange-toond zodat ook de locale overheid - zeker met het oog op dewinstverwachtingen - er niet meer tegen op zag een eigen gasbe-drijf ten algemene nutte te gaan exploiteren. In de koloniën bleefhet aanleggen van de gasverlichting in de 19de eeuw een particulie-re aangelegenheid, waartoe bij de minister om toestemming moestworden gevraagd.

In 1859 ontving de minister van Koloniën, J.J. Rochussen, drieverzoeken om Batavia van gaslicht te mogen voorzien. De civiel in-genieur J.C.M, van der Made te Dordrecht, de Haagse firma L.I.Enthoven & Co. en het te Batavia gevestigde Britse handelshuisMorgan Melbourn & Cie. waren de gegadigden voor de aanleg vande gasverlichting^). Van der Made wenste tevens in Soerabaja enSemarang gasfabrieken te exploiteren. In deze drie steden van Ja-

310

s: s:

ili

5

•o

So

•§

60

-5:

s5

:§, -I

C3

a o Ö

? 1 '

"SS6 3 J

t: KII

va verbleven ca. vijftig procent van de in Nederlands-Indië aanwe-zige Europeanen. Zij vormden een belangrijk marktpotentieelvoor een gasbedrijf. Zowel de plannen van het Britse handelshuisals van de Dordtse ingenieur konden in de ogen van de ministergeen genade vinden, omdat er bij hen een essentieel onderdeel ont-brak: een nog te vormen maatschappij, welke de zaak zou moetendrijven.

De keuze viel dus op L.I. Enthoven & Co^). Deze firma wasvan origine een ijzergieterij. Met de opkomst van het steenkoolgaswerden de activiteiten uitgebreid met onder meer de vervaardigingvan gietijzeren lantaarnpalen en met de bouw van completegasfabrieken*). In verschillende gemeenten had de firma contrac-ten voor de levering van gasverlichting: in Tiel participeerde Ent-hoven & Co. daarin voor een derde, in Enschede en Almelo voorde helft, maar in Delf shaven droeg zij voor de volle honderd pro-cent verantwoordelijkheid^). In tegenstelling tot de Britse conces-sieaanvrager was L.I. Enthoven bereid de bouw van de gasfabriek,de aanleg v,̂ n het gasleidingnet en de straatverlichting geheel vooreigen rekenii g te nemen. Dankzij hun eigen kapitaal was de Haag-se firma voor minister Rochussen de ideale concessiehouder: Ent-hoven & Co. verenigde in zich kennis en middelen tot uitvoering.

Lion Israël Enthoven tekende op 19 november 1859 het contractdat zijn firma voor twintig jaar het alleenrecht gaf voor het leverenvan gas voor de publieke verlichting van Batavia en de voorsteden.Hij genoot ook in een ander opzicht duidelijk de voorkeur van deminister boven ingenieur Van der Made, want de concessie bevattetevens de optie voor het leveren van gas voor de straatverlichtingvan Soerabaja en Semarang^).

De bouw van de gasfabriek verliep minder voorspoedig. Alle be-nodigde onderdelen moesten vanuit Nederland worden aange-voerd. Vele van de in het Haagse moederbedrijf vervaardigde giet-ijzeren onderdelen liepen tijdens de reis schade op. Had het deovertocht wel overleefd, dan bleek het lossen een hindernis te zijn.De lading moest op de rede van Batavia worden overgeladen inprauwen, maar er viel daarbij wel eens wat uit de takels. Een grootdeel van de platen voor de gashouder verdween zo naar de bodemvan de zee^). Op 1 oktober 1862, negen maanden later dan ge-pland, konden de straatlantaarns worden ontstoken.

De exploitatie werd echter niet lang door de Haagse ijzergieterij

312

NEDERLANDSCH-INDISCHE (JAS-MAATSCHAPPIJ,gevestigd te ïï//en/««

DIRKCTKIREIV:De Heeren J . • . A. LK VIVO , I.. PIWCOFFS, Mr. J . VAM «TOLK t'«. , tffens S«rW.iri».

COHlIISSAllHSEni:D. Heeren J. VAM DER KOOP J»ri , , /VMI*»/- , J H « I K « I II. C. VAM DER HUM , r„-,.

Mr. J . G. DE BRUYM, R. MEES, JOOST VAM VOLLKMHOVEM.

Maatschappelijk Kapitaal / 3,500,000, verdeeld in 7000 Aandeelen.De M e d e r l « n d « e l l - I n d l g c h e Aaa-JfaatsFhitpplI heeft tot doel het cxplodteren ia den rutmsten tin naar de vorderingen der

wetenschap en den geest des tijds, van de aan de Heeren K. & II. L. EHTHOTB* , ts '« //fl£', in eigendom toebehoorende concejjie tot4* verlichting van de stad iWaria en Toorsteden met Gas, met rept ran voorkeur voor de gasverlichting in de overige deeten ran NeJer-kndsch Indië , welke die Heeren als medevennooten in de Maatschappij hebben ingebragt.

De Toórdeelen kan deze Maatschappij verbonden , onder anderen het uitsluitend regt tot de verlichting van .Ba/acu» en voorstedenmet ga», gedurende twintig jaren na het in werking treden der fabriek en de verpligting van het Gouvernement, om bij eventuele opzeggingna afloop der concessie , fabriek en aanleg, niets uitgezonderd, over te nemen tot de volle waarde , waarop een en ander door deskundigenjai geschat worden , evenzeer als de voorloopig reeds verkregen uitkomsten der exploitatie , geven aan de Maatschappij het gegronde vooruitzigt•p goede en toenemende dividenden voor de aandeelhouders.

Van het maatschappelijk kapitaal zijn 60UJ aandeelen geplaatst.De overige 1000 aandeelen worden op den 9 November aanstaande bij openbare inschrijving verkrijgbaar gesteld, onder de hieronder

•taande voorwaarden. Hetgeen eventueel mogt blijken voor dele 1000 aandeelen boven pari besteed te zijn, Wordt bestemd voor het reser-vefonds der Maatschappij.

VOORWAARDEN VAN INSCHRIJVINGDe inschrijving g«chiédt bij gesloten billetten ten kantore der Maatschappij, tyijnstraat, Wijlt I , No. II , op den t November

l i e s , van 18 tol 4 uur.De billetten lullen moeten bevatten n«am en woonplaats der inschrijvers, met opgaaf van het getal verlangde aandeelen en vermel-

ding van den prijs, dien de inschrijver besteden wil.Beneden pari worden geene inschrijvingen aangenomen.Den 10 November ten 10 are geschiedt de optning der billetten trn voorschreven kantor* der Maatschappij. De inschrijvers worden

vtriocht daarbij tegenwoordig te zijn , daar de directie tich voorbehoudt van die inschrijver* , wier namen hun niet bekend zijn , voldoende«kerheid voor de te doene stortingen ta vragen.

De toewijsiag beeft plaats tot den prij* waarvoor al de ftarjdeelch blijken genomen te zijn , zoodat de inschrijvers tegen hoogerenprjjs, hunne ftindeHen tegen den minderen ontvangen , waarvoor al de aandeelen blijken geplaatst te zijn, terwijl inschrijving» voor eenprijs beneden AHeh waarvoor al de aandeden genomen zullen lijn , vervallen. Bij voorbeeld, ais de iMcbrij vingen «uu als volgt:" 200 aandeelen a 105 */..

200 « ' 108 'eoo • * ïoi #

toort» verschifllhdi 4 100H ' /„ , 100% V„, 100» V. en 100 7 . , dan vervallen aMe ittlthfyvingen Uneden 161 V„ ro.r w*4en prjjs zfl,die voor 105 */„ eü vtior 103 7„ hebben ingeschreven , insgelijks hunne gevraagde afttideelen ontvangen. Ifogt tot deh prQi, waarop detoewijzing geaoinedt, voor een froeter aantal «andeelen ingeschreven zijn, dan de 1000 beschikbare, dan ontvangen de inschrijvers tegenhoogeren pry», k«t vol getal gerraa^ëe «andeeteh toer den toewijtingsprüs, en fle korting op fle Rantragen tot 1000, geschiedt op hetgetal gevraagdfc •rindMlen HfjW den pHj*, waarop de toewijzing plaatt had. Zoo zoude by bovenstaand voorbeeld, ula de inschrijver voor101 v . 600 MfndeeHtt h«fl gftraagd, hem slechts 600 zyn toebedeeld; terwijl de inschnjvers voor 106 V. en 103 V«, het vol b«lr&g hnn-m«r gevraagde aandeelen tot lt)l % zouden ontvasgen.

De stortingen gmhieisa , als in het uittreksel uit de Statuten , hierbij medegedeeld , bepaald ia.

5/

verzorgd. Ruim tien maanden na het ontsteken van de eerstegaslamp in Batavia gaf de minister van Koloniën zijn goedkeuringaan de overdracht van de concessie aan 'een naamloze maatschap-pij, in Nederland te vestigen'^). Het overlijden in januari 1863van de stuwende kracht van het bedrijf, Lion Israël Enthoven, diezich voornamelijk met de Indische zaak had beziggehouden, deedde zonen Karel en Henri Louis er toe besluiten de concessie van dehand te doen. De erven Enthoven zagen er weinig heil meer in degasfabriek op Java in eigen beheer te hebben. Tot dan toe was erca. f 600.000 in Batavia geïnvesteerd^). De aanleg van de fabriekwas door alle moeilijkheden rond de bouw veel duurder uitgeval-len, door het te laat in exploitatie brengen van het bedrijf was menbovendien een belangrijk deel van de revenuen over 1862 misgelo-pen. Er bestond de kans dat de minister, zwaaiend met de conces-sie, spoedig een gasfabriek in Soerabaja en Semarang zou eisen.Kortom: het bedrijfsrisico werd te groot geacht. De gebroedersEnthoven verkozen derhalve een minder actieve betrokkenheid bijde gasfabriek in Indië.

In de zomer van 1863 waren de onderhandelingen voor de over-name met de toekomstige directeur van de op te richten naamlozevennootschap in volle gang. Deze toekomstige directeur, de Rot-terdamse zakenman Lodewijk Pincoffs, was geen onbekende voorKarel en Henri Louis Enthoven. In het begin van de jaren zestigleenden zij aan hem geld voor de meekrapactiviteiten van de firmaKerdijk & Pincoffs^). Karel Enthoven was namelijk gehuwd metHenriëtte Kerdijk, de oudste zuster van Pincoffs' zwager en com-pagnon Henri Kerdijk.

De goede relatie tussen Pincoffs en de Enthovens zorgde dat ereen gunstige financiële regeling voor de overname tot stand kwam.De Haagse industriëlen werden de hoofdaandeelhouders in denieuwe N.V. Voor de fabriek ontvingen zij een miljoen gulden, be-taald in 4000 aandelen van f 250,-. Voor de overname van de con-cessie kregen de heren Enthoven een jaarlijks aandeel in de over-winst van tien procent, gedurende de gehele looptijd tot 1880, pluseen half miljoen gulden contant. Ook aan de optie op Soerabajaen Semarang was gedacht in de overeenkomst tussen deNederlandsch-Indische Gas-Maatschappij en de twee broers.Mocht de regering te zijner tijd er toe overgaan toestemming te ge-ven voor de aanleg van gasverlichting in beide plaatsen, dan zou-den de erven alsnog een kwart miljoen gulden per stadontvangen^).

314

Spoedig na de oprichting van de N.V. werd alles in het werkgesteld om Den Haag er toe te bewegen de aanleg van straatver-lichting in Soerabaja en Semarang op de Indische begroting teplaatsen. De vele audiënties van directeur Pincoffs bij de ministervan Koloniën mochten niet baten: de plannen voor de bouw vanmeer gasfabrieken op Java werden door de Nederlandsch-IndischeGas-Maatschappij op de lange baan geschoven omdat de overheidgeen garantie gaf voor een vaste afname van gas^)

In 1875 begonnen de onderhandeling daarover opnieuw. Hoe-wel het gouvernement nog altijd niet van plan was de gevraagdestraatverlichting voor beide steden te financieren, aanvaardden dedirectie en commissarissen van de N.V. Nederlandsch-IndischeGas-Maatschappij uiteindelijk toch alleen de concessie voor Soe-rabaja. Pincoffs verwachtte dat binnen enkele jaren daar met deaanleg voor straatverlichting zou mogen worden begonnen. Ookin Semarang had de Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij ge-lijktijdig een fabriek kunnen bouwen, maar omdat het onwaar-schijnlijk was dat de gouverneur-generaal middelen ter beschik-king zou stellen voor openbare verlichting in die plaats, werd dateen te groot risico geacht^).

Het achterwege blijven van de overheidssteun was voor Lode-wijk Pincoffs de reden om het contract met de gebroeders Entho-ven open te breken. In de bewuste overeenkomst werd gesprokenover publieke verlichting en aangezien het gouvernement noch inSoerabaja noch in Semarang dat wilde laten aanleggen, kwamennaar Pincoffs' oordeel de Enthovens niet meer voor de som vaneen kwart miljoen gulden per stad in aanmerking. De Haagse in-dustriëlen gingen daarmee accoord op de voorwaarde dat de tienprocent van de overwinst, waar zij volgens de statuten recht ophadden, niet alleen zou worden uitgekeerd tot 1880, maar zolangals de exploitatie van de gasfabrieken zou geschieden''*).

In 1884 verzocht Karel Enthoven namens de familie om de over-winst voortaan met behulp van actions de jouissance te mogenontvangen. Tot dan toe had hij jaarlijks in juli het bedrag in Rot-terdam opgehaald en vervolgens met zijn broer en zus gedeeld. Ge-zien de leeftijd die zij hadden bereikt, gaven zij nu toch de voor-keur aan honderd winstbewijzen, omdat die gemakkelijk in han-den van de erven konden overgaan. Het verzoek wekte de nodige

315

beroering: tijdens de extra belegde vergadering bleek dat bij decommissarissen de mening leefde dat alleen Karel, Henri Louis enhun zuster Fanny voor de duur van de lopende concessie (tot 1900)recht hadden op de overwinst; hun kinderen zouden daar geenaanspraak op kunnen maken^). Hoe de vork precies in de steelstak, konden zij bij Pincoffs niet meer navragen, die was na jaren-lang malversaties te hebben gepleegd bij enige bedrijven - ook bijde Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij - in 1879 met vrouwen kinderen naar de Verenigde Staten gevlucht. In het notulenboekvan de commissarissen was weliswaar melding gemaakt van de af-spraak met de Enthovens in 1875, maar de schriftelijke overeen-komst tussen beide partijen ontbrak bij de gasmaatschappij. Hetarchief van Enthoven daarentegen bleek een brief over de bewusteovereenkomst met Pincoffs te bevatten. De commissarissenmoesten er nu wel mee accoord gaan dat ook de kleinkinderen vanLion Israël Enthoven recht hadden op de overwinst zolang als defabrieken door de Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij wer-den geëxploiteerd. Om verdere moeilijkheden te voorkomen acht-ten zij het raadzaam 'om de redactie van die Actions de Jouissancezoodanig in te richten dat daaruit duidelijk blijkt dat Firma L.J.Enthoven & Co nimmer eenige verdere aanspraken, uit welkenhoofden dan ook, tegenover de Maatschappij zou kunnen doengelden'.^) Een notaris kreeg opdracht de kwestie rond de over-winst goed te regelen. In de statuten bleef ongewijzigd staan: tienprocent van alle overwinst is voor de 'primitieve concessionaris-sen'^).

Om wat voor bedragen ging het nu jaarlijks? In 1884 ontvingen deerven f 8.908,04, in 1926 was het bedrag bijna vertienvoudigd:f 85.714,29. Bezat de N.V. in '84 slechts twee gasbedrijven,tweeënveertig jaar later waren er negen gasfabrieken en zes electri-citeitscentrales. Vooral het leveren van electriciteit was zeer winst-gevend. Niet alleen de aandeelhouders, met een jaarlijks dividendtussen twaalf en veertien procent, maar zeker de houders van deactions de jouissance profiteerden daar ten volle van. In de perio-de van de winstbewijzen, 1885-1926, werd er aan de bezitters vandeze coupons totaal f 968.466,26 uitgekeerd^). Daarnaast had-den zij statutair ook nog recht op een percentage van het onver-deeld saldo, wat in de praktijk niets opleverde. Dit saldo verdweennamelijk jaarlijks in de reserve.

316

Na het in exploitatie nemen van de eerste electriciteitscentrale in1906 groeide langzaam het besef bij de directie en commissarissendat de erven Enthoven te veel voor hun winstbewijzen kregen uit-gekeerd. Juridisch gezien viel er niets te ondernemen tegen het feitdat de erven niet alleen profiteerden van de winst van de gasfabrie-ken, maar ook van de nieuwe electriciteitsbedrijven. Zonder toe-stemming van de rechthebbenden zou geen verandering in de bij-zondere rechtspositie mogelijk zijn. Knarsetandend moesten zijconstateren dat hun collega-commissarissen in 1884 de kwestie tegoed hadden geregeld: tien procent van #//e winst, zolang als de ex-ploitatie van gasfabrieken zou geschieden^). De voornamelijk be-jaarde Rotterdamse heren hadden destijds niets in electriciteit ge-zien. Zij geloofden onvoorwaardelijk in het gaslicht. Maar ook deuitbreiding van het aantal gasfabrieken voorzagen zij in '84 totaalniet: de grote economische depressie in die tijd veroorzaakte eendaling van het gasverbruik. Vele klanten keerden terug naar degoedkope petroleumverlichting. En van het gouvernement - de be-langrijkste afnemer van het gas - hoefden ze op het hoofdkantoorin de Maasstad in die jaren helemaal niets te verwachten: door degeldverslindende Atjeh-oorlog kon er van uitbreiding van het aan-tal straatlantaarns geen sprake zijn.

5tofz/teftw//z/g/>zg vort 7927Bij iedere statutenwijziging na 1906 kwam het beruchte artikel vande overwinst (artikel 41) wel ter sprake, maar uit angst voor de ju-ridische consequenties bleef het ongewijzigd. Lange tijd speeldende directie en commissarissen met de gedachte de gasfabrieken vanBatavia, Soerabaja en Semarang (sinds 1896) onder te brengen ineen aparte maatschappij om zo aan de uitkering aan de oorspron-kelijke concessionarissen te ontkomen. Het zou nog tot 1927 du-ren eer president-directeur O.S. Knottnerus de koe bij de horensdurfde te vatten: via de weg van overleg moest worden getracht deerven er toe te bewegen afstand te doen van hun winstbewijzen^*).

Commissaris J.P. Jager kreeg de opdracht om de nazaten eroverte polsen. Hij kwam in contact met twee van hen, mr. H.A. Har-togh en L.J.B. Gompertz. Na ruggespraak met hun familie gehou-den te hebben, kwamen zij precies met die reactie die ze in Rotter-dam altijd hadden gevreesd: de nazaten van Karel en Fanny Ent-hoven, bezitters van vierenvijftig van de honderd actions de jouis-sance dreigden met een proces. Over de ruil van één action tegenacht nieuwe aandelen a f 250 viel niet te praten. De honderd

317

winstbewijzen waren destijds in de plaats gekomen van een halfmiljoen gulden contant. Wenste men bij de Nederlandsen-IndischeGas-Maatschappij de actions terug, dan zou er volgens de woord-voerders van de familie weer het half miljoen tegenover moetenstaan. Zij stelden voor één action om te wisselen tegen twintignieuwe aandelen a f 250.

Na ampel beraad en de nodige juridische adviseurs te hebben ge-hoord, besloten de directie en commissarissen maar accoord tegaan^). De uitbreiding van het aantal electriciteitscentrales stondop stapel, er waren goede winstverwachtingen en ze gruwden vanhet idee dat de erven Enthoven daar nog langer van zouden profi-teren. Als het aan de leiding van het concern had gelegen was erna 1906 alleen maar de overwinst van de gasbedrijven van de driegrootste steden op Java aan de nazaten van L.I. Enthoven uitge-keerd.

va/7 (ie ZtewrsEen krappe meerderheid van de action-bezitters was bereid te rui-len, maar hoe nu de anderen daartoe te bewegen? Allereerst werdartikel 41 van de statuten uitgebreid met de toevoeging dat de uit-kering zou ophouden zodra het in 1884 gesloten contract niet meergeldig werd geacht. Nadat op de aandeelhoudersvergadering dezewijziging was goedgekeurd, volgde er in juli 1927 een brief aan debezitters van de resterende winstbewijzen waarin melding werd ge-maakt dat reeds vierenvijftig procent van deze bewijzen in bezitwas van de Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, omgewis-seld tegen vijfduizend gulden nominale aandelen per action^).

Niet iedereen gaf zich zonder slag of stoot gewonnen. Een doch-ter van Henri Louis Enthoven, de weduwe A.E. de Jonge uitRotterdam-Kralingen, was zeer verbolgen over de statutenwijzi-ging en wilde van geen ruilen weten. Ook haar eerste reactie wasde N.V. een proces aan te doen. Toen zij in oktober nog niet hadgereageerd, liet de gasmaatschappij dreigend weten het aanbod op1 november '27 als vervallen te beschouwen en met ingang van1928 geen overwinst meer uit te keren, waarop de bejaarde vrouwonder veel protest afstand deed van haar tien actions dejouissance^).

Een schoonzoon van Henri Louis, Eduard Rosbach, wenste zijnkip met gouden eieren evenmin te laten slachten. Na de nodige cor-respondentie over en weer reisde directeur J.M. Goslings in no-vember naar München om Rosbach persoonlijk er toe te bewegen

318

zijn veertien winstbewijzen om te wisselen, hetgeen gelukte.En dan was er nog A. Smit Jzn. die dwars lag. De oud-

president-commissaris van scheepswerf De Schelde te Vlissingenwas via zijn nicht, gehuwd met een zoon van Henri Louis Entho-ven, in het bezit gekomen van tien actions. Ook hij gaf zich uitein-delijk gewonnen. De 82-jarige schreef aan president-directeur O.S.Knottnerus: ' ... het ligt niet in mijn plan of op mijn weg Uw Mij.,waarmede ik het steeds zooveel op had en die ik tegenover iedereensteeds betitelde als de Koning van de Beurs, moeilijkheden aan tedoen. Ik ben al te oud om hierover voor de rechtbank te gaanvechten en sta mijn bewijzen af'^*).

Toch hadden de voormalige actions-bezitters geen slechte ruilgedaan. Eind 1927 schommelde de koers van de aandelen (met eennominale waarde van f 250) tussen de 215 en 220. Bovendien bleeftot 1932 het jaarlijks dividend op 12,5 procent gehandhaafd.

opera/zeOp de vergadering van 6 februari 1928 heerste er bij de commissa-rissen en directie grote opluchting. De 'actions-operatie' wasgeslaagd, nu ook het laatste winstbewijs eindelijk was ingeleverd.Het voor de afkoop benodigde half miljoen gulden werd afge-schreven van de reserve. Volgens commissaris C. van Lede was detransactie heel voordelig: twaalf procent dividend over een halfmiljoen was maar f 60.000, terwijl de bezitters van de actions in'26 nog zo'n f 85.000 hadden ontvangen. Van Lede had wat tevroeg gejuicht: het voordeel bleek in dat jaar later toch niet zogroot te zijn. Zich beroepend op de wet op de Dividend & Tantiè-mebelasting vorderde de Inspecteur der Belastingen over 1927ruim f 15.000 extra. De fiscus was van mening dat de aangekochteactions de jouissance waren betaald uit de reserves, gevormd uitde winst in de voorafgaande jaren. Over zo'n uitkering uit vroegergemaakte winst was de Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij,alle protesten van haar kant ten spijt, belasting verschuldigd^).

Met de zin: 'Het gelukte ons, alle bewijzen van deelgerechtig-heid, welke in 1884 aan de oorspronkelijke concessionarissen dergasfabrieken te Batavia, Soerabaja en Semarang waren uitgereikt,in bezit te krijgen tegen afgifte van f 500.000 nominale aandelenonzer Maatschappij.' in het jaarverslag 1927, werd er afscheid ge-nomen van de erven Enthoven met hun actions de jouissance. Eennegentiende eeuwse molensteen, nog een restant uit de nalaten-schap van Lodewijk Pincoffs, was eindelijk van de nek genomen.

319

NOTEN

*) Veel dank is verschuldigd aan drs. P.H. Enthoven te Wassenaar, diedoor zijn kennis van de genealogie van het geslacht Enthoven een grotehulp was bij het inzichtelijk maken van de familierelaties tussen de ervenEnthoven.

1) Zie ook: C. Smit, 'Overzicht van de geschiedenis van de N.V. Over-zeese Gas- en Electriciteitmaatschappij' in: £"e« eeww //c/if e/z /rrac/i/ (Rot-terdam 1963) en Cora Boele, -Deyare/* VÖH cfe /avaa/ise gas/iar&r/eAre/i Z563-/P05; ee/7 e/7/5ocfe u/7 cfe gesc/i/eGfems van /ief OGüM-concerrt (Rotterdam1990).

2) Algemeen Rijksarchief (ARA), archief Koloniën; Verslag 11 novem-ber 1859 nr. 1.

3) Lion Israël Enthoven noemde zich ook wel Lion John, hetgeen door-werkte in de firmanaam: zowel L.I.Enthoven & Co. als L.J.Enthoven &Co. werden in die tijd gebezigd. In dit artikel wordt de naam L.I.Entho-ven gebruikt.

4) J.J. Havelaar, 'L.I. Enthoven & Co, fabrikanten te 'Hage: een schetsvan haar Haagse jaren', r//rfsc/ir//y//2^w5/r/è7e>lrc/ieo/og/e 13 (1984), 181-193, aldaar 189.

5) Gemeentearchief Delft (GAD), archief Enthoven; doos 'Oudste Stuk-ken'.

6) Gemeentearchief Rotterdam (GAR), archief Nederlandsen-IndischeGas-Maatschappij, inv.nr. 20.

7) ARA, archief Koloniën; Verslag 31 oktober 1862 nr.19.8) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 162.9) GAD, archief Enthoven, doos 'Oudste Stukken'.10) GAD, archief Enthoven; doos 'Oudste Stukken'.11) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr.

162.12) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 1,

16 augustus 1867.13) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 1,

14 februari 1877.14) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 1,

13 september 1875.15) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 1,

7 juli 1884.16) Ibidem.17) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr.

234.18) GAR, archief Nederlandsen-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 90

- 92.19) GAR, archief Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr.

484.

320

20) GAR, archief Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 10,3 januari 1927.

21) GAR, archief Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr. 10,28 maart 1927.

22) GAR, archief Nederlandsch-Indische Gas-Maatschappij, inv.nr.484.

23) Ibidem.24) Ibidem.25) Ibidem.

DOOR DE MIST IN GOEREE

Op huiden den 26en Maart 1691 compareerden voor mij Mr. Jo-han van Lodenstein, notaris publiek etc. Marinus Jansse ende Isakvan der Biest, beijde woonende tot Goeree, van competentenouderdom en jegenwoordig binnen dese stad, dewelke verklaardenbij desen met presentatie van eede ten versoeke van den heer AliasVega waar te sijn, ende eerst den eersten deposant, dat hij opWoensdag den laatsten January deses jaars 1691 sijne MajesteitWilliam, jegenwoordig koning van Engeland, vermits de swaaremist verdwaalt sijnde, in de haaven van Goeree heeft gebragt dessmorgens ontrent met sonnenopgang; wijders verclaarden sij com-paranten beijde, dat sij hoog gemelte sijne Majesteit ten tijdevoorszegd aan land hebben sien treeden ende sien gaan op de hof-stede van Oostdam, leggende even buiten Goeree, alwaar hoogge-melte sijne Majesteit omtrent de twee uyren sijn verblijf heeft ge-houden.Eindelijk verclaarden sij comparanten nog, dat sij hooggemeltesijne Majesteit met vier chalouppen hebben helpen brengen naarde Oranjepolder, alwaar sijne Majesteit omtrent half drie of drieuyren naar de middag ten dage voorschreeve voet aan land heeftgeset. Gevende sij comparanten voor redenen van wetenschap alsin den text. Aldus gepasseert binnen Rotterdam voorszegd ter pre-sentie van Nicolaas van der Ploug ende Johannes Meesters, getui-gen ten desen versogt.

>7; 07V/1

321

Qtd*pon«erd

va// //e/ L/>rf 'Dep/era// 7579 ^/