De waterpuzzel van de industrie - Waterforum€¦ · 28/08/2012 · ‘nederland zet zijn...

8ste jaargang / nummer 4 / september 2012

MagazineOnline

Live

De waterpuzzel van de industrie

Bedrijven komen zonder waterstrategie in de knelZoet water krijgt een prijskaartje, ook in Nederland

Industrie en EU investeren in nieuwe watertechnologie

Pijnlijke keuzes:Politiek ontloopt debat over risico’s waterveiligheid

Interview met 'water footprint'-professor Arjen Hoekstra: "Nederland zet zijn koppositie op het spel"

© Copyright 2011 GLV Inc. All rights reserved

Global Experts, Local PassionSeptember 2010 marked the beginning of a new global force in the water sector,

dedicated to bringing the latest thinking, proven technologies and the most

advanced application knowledge to the municipal and industrial water, and

wastewater markets around the globe.

The merger of Eimco Water Technologies, Enviroquip and Christ Water Technology

brings together over 200 years of water expertise and some of the best known

brands and most experienced people into one place. We won’t claim to be the

biggest. But we will aim to be the best. Ovivo will be driven by one goal – to create

value in water through innovation, creativity and expertise.

For more information please contact us at: [email protected]

ovivowater.com

Tomorrow is looking very different

MunicipalPotable Water

MunicipalWastewater

DesalinationMunicipal Food & Beverage

Pulp and Paper& Petrochemical Oil & Gas

Land Drainage & Irrigation and Hydropower

DesalinationIndustrial Deployable

Semiconductor& Photovoltaic Power & Energy

Metal Treatment& Automotive

3

I n h o u d

Pagina actueeL

4 nieuws 6 Mens in Beeld: Wim van Vierssen over european innovation Partnership on Water 10 Verkiezingen: Politieke partijen willen zich niet branden aan heikele waterkwesties 12 Kaderrichtlijn Water: Door bezuinigingen dreigt botsing met Brussel

interVieW

16 Hoogleraar arjen Hoekstra waarschuwt nederlandse industrie ‘nederland zet zijn koppositie op het spel’ de Twentse hoogleraar Arjen hoekstra onderzocht de waterconsumptie bij bedrijven. de uitkomst van dat onderzoek is zorgwekkend. Met het huidige innovatiebeleid dreigt nederland de boot te missen.

De WaterPuZZeL Van De inDuStrie

20 Maasvlakte ii krijgt in september voorzieningen voor industriewater

22 Bedrijven anticiperen op tekort aan industriewater de internationale industrie maakt van water een topprioriteit. In Europa anticiperen bedrijven, kennisinstellingen en de watersector op een toekomstig zoetwatertekort. de waarde van water zal in 2030 strategisch zijn.

27 europees programma gaat technologie voor waterhergebruik testen de komende jaren investeren de Europese Commissie en de industrie in demonstratieprojecten voor hergebruik van water. Europa wil zo innovatieve technologie ontwikkelen die wereldwijd kan worden verkocht.

31 europees beleid richt zich op faire prijs voor water uniform waterbeleid heeft verregaande consequenties voor de industrie.

34 De dans om het Brabantse grondwater

OPinie en exPertiSe

5 redactioneel36 Over de vloer: Kaasfabriek gebruikt slimme scan lozingsrisico’s38 Sociale media40 column Jac van tuijn: ‘een heerlijke smeltkroes’

Wim van Vierssen

Arjen Hoekstra

Maasvlakte II

4

A C T u E E l

Meerlaagsveiligheid lijkt de watersector te

verdelen in voor- en tegenstanders. TU-Delft

onderzoeker Ties Rijcken pleit voor investeren

in de eerste laag (preventie, door aanpassingen

aan het hoofdwatersysteem, zoals dijkverster-

king) en ‘zo min mogelijk’ in de tweede laag

(ruimtelijke ordening) en derde laag (crisisma-

nagement).

“Ik ben er op tegen dat we in de watertoets gaan

opnemen dat we bij binnendijkse gebiedsontwikke-

ling maatregelen voor een mogelijke dijkdoorbraak

gaan verplichten. Dan is er minder energie voor

andere binnendijkse ruimtelijke doelen, zoals duur-

zaam bouwen of groenvoorziening. Als de overheid

het risico op een binnendijkse overstroming

aanvaardbaar laag houdt, blijven de verantwoorde-

lijkheden helder verdeeld”, zegt Rijcken.

De TU-Delft onderzoeker vreest dat nieuwe bin-

nendijkse maatregelen in de tweede en derde laag

slechts mimimaal effect op het totale risico zullen

hebben, maar de aandacht afleiden van problema-

tische dijktrajecten. “In het hoofdwatersysteem

is de meeste veiligheidswinst te behalen en met

uitgekiende ontwerpen kan het landschap worden

gespaard of er zelfs mooier op worden.” Voor wie

hoe dan ook meer wil doen aan laag 2 en 3, heeft

hij een advies. “Wacht niet op de overheid! U kunt

direct aan de slag. Maak uw huis overstromingsbe-

stendig, koop een rubberboot, leg een noodrant-

soen op zolder en plan jaarlijks met uw gezin een

evacuatieoefening. Dien de rekening echter niet bij

mij in. Ik betaal liever belasting voor een preventief

systeem.”

Lees het volledige interview op www.waterforum.net

Tu-delft onderzoeker Ties Rijcken:‘Ik betaal liever belasting voor een preventief systeem’

Advies- en ingenieursbureau Arcadis heeft het Braziliaanse waterbouwbedrijf ETEP overgeno-

men. Dat maakte de onderneming begin augustus bekend.

Via de overname wil Arcadis de technologie van het in 2009 overgenomen Amerikaanse Malcolm

Pirnie naar Brazilië gaan exporteren. “De Braziliaanse markt groeit sneller dan de markten in Europa

en de Verenigde Staten. Voor Arcadis is ETEP een interessante asset die het mogelijk maakt de activi-

teiten in Brazilië uit te breiden”, aldus woordvoerder Joost Slooten van Arcadis.

De Braziliaanse Arcadis-dochter Logos (industriewater) wees Arcadis er in de afgelopen periode op

dat ETEP in de etalage stond. Arcadis is vervolgens in gesprek geraakt met het bedrijf dat gespecia-

liseerd is in watervoorziening en afvalwaterzuivering. Uiteindelijk heeft Arcadis de aandelen van het

management overgenomen. ETEP heeft 300 mensen in dienst en behaalt een netto jaaromzet van

ongeveer zestien miljoen euro. Het totaal aantal werknemers van het ingenieursbureau komt daarmee

op 21.000. De totale omzet in 2011 bedroeg ruim twee miljard euro.

Arcadis wil via overname Braziliaans waterbedrijf groeien

Het peil in het kabbelende ri-viertje De Gulp steeg in een half uur tijd met anderhalve meter. (Foto: Wikimedia Commons)

Arcadis ziet Brazilië als groeimarkt. (Foto: Wikimedia Commons)

[MARKT]

In juli werd Slenaken aan de Gulp getroffen door een vloedgolf. De wateroverlast was het gevolg

van een zeer lokale, intensieve regenbui enkele kilometers verderop in het Belgische stroomge-

bied. De overstroming verraste het waterschap volledig. In een half uur tijd viel er zoveel regen

dat het rivierpeil anderhalve meter steeg.

In Slenaken was er die middag geen druppel regen gevallen en aan de regenwatermeters in de

omgeving was helemaal niets te zien”, vertelt woordvoerder Ruud van Heel van waterschap Roer en

Overmaas. De gebeurtenis maakt duidelijk dat het noodzakelijk is om de samenwerking met België

en Duitsland verder te intensiveren. Van Heel: “We werken nu al samen in het grensoverschrijdend

project Aquadra, maar die samenwerking moeten we intensiveren. Of het Belgisch meteorologisch

instituut de bui had zien aankomen, weet ik niet. Wat we wel weten is dat door de klimaatverandering

dit soort buien zich vaker zullen voordoen. Wij gaan nu onderzoeken welke maatregelen we kunnen

treffen om dit soort overstromingen te voorkomen.”

Uit het onderzoek moet onder meer blijken hoeveel preventieve maatregelen gaan kosten. “Het is dan

aan de politiek om keuzes te maken”, zegt Van Heel. De ravage die het water achterliet bij twee getrof-

fen hotels, een restaurant en een appartementencomplex met vakantiewoningen is groot. Ook werden

er vijftien tot twintig auto’s door het water meegesleurd.

‘Slenaken’ onderstreept belang internationale samenwerking

[WATERBEHEER]

[WATERBELEID]

5

C o M M E n T A A R

een nieuwe puzzelEuropa is in de verkiezingscampagnes – in elk geval voor sommige partijen – de kop van Jut. In Neder-land groeit het ‘unheimliche’ gevoel dat Brussel alles bepaalt. Opmerkelijk, want op veel terreinen is de invloed van de Europese Unie al lang voelbaar. Politici hebben zich daar nauwelijks eerder over druk gemaakt. Zo wordt het waterbeleid – een grensoverschrijdend thema bij uitstek – voor een belangrijk deel bepaald door Europese regelgeving, zoals de Hoogwaterrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water (KRW). Nederland was daar zelfs voortrekker in en profiteerde daar ook van als eind-punt van de grote internationale rivieren Rijn, Maas en Schelde. Maar de laatste jaren, als Brussel Nederland op zijn verplichtingen wijst, groeit in Den Haag de onvrede. Maar dat verzet komt te laat, want de afspraken zijn al jaren geleden gemaakt. In dat licht is het nog opmerkelij-ker dat de politiek nu weinig oog heeft voor de uitwerking

van de KRW. De EC zal de achterblijvende waterkwaliteit niet accepteren. Of wat te denken als er straks een prijskaartje komt te hangen aan het verbruik van zoet water.De industrie lijkt zich wel te realiseren dat de omstandigheden ra-zendsnel veranderen. Niet alleen in de regelgeving, maar ook in de natuurlijke omstandigheden. De druk op de schaarse waterbronnen groeit, zelfs in Nederland. Verschillende bedrijven en kennisinstel-lingen werken in regionaal, nationaal of internationaal verband sa-men aan een waterstrategie. En daarbij is Brussel geen vijand maar juist een bondgenoot. Ze moeten wel, want zonder doordachte waterstrategie komen zij in de knel. En Nederlandse bedrijven zou-den zelfs kunnen profiteren van de unieke wateromstandigheden in eigen land, maar daarvoor moeten alle betrokkenen – overheden, bedrijfsleven, onderzoekers en wetenschappers – samen aan tafel zitten om alle stukjes van de waterpuzzel te kunnen leggen. In plaats van ons te verschansen achter ‘dijken van topkwaliteit’, heb-ben wij alles te winnen met een waterbeleid dat zowel over fysieke als mentale grenzen gaat.

Arjan VeeringHoofdredacteur WaterForum Magazine

Dagelijks nieuws online Op de website van WaterForum Online vindt u dagelijks nieuws uit de watersector. U kunt u ook aanmelden voor de gratis nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws.

www.waterforum.net

Begin jaren vijftig is Nederland op grote schaal voorzien van riolering.

Met een gemiddelde levensduur van zestig tot honderd jaar moet het

oude rioolstelsel langzamerhand worden vervangen. De kosten daarvan

bedragen in de periode 2010-2020 een kleine zeven miljard euro. Daar-

door zal de rioolheffing de komende jaren stijgen.

Gemeenten mogen zelf bepalen hoe zij de vervanging van de oude riolering

bekostigen. Stichting Rioned adviseert de gemeenten om de rekening, die kan

oplopen door lange afschrijvingstermijnen, niet volledig bij komende generaties

neer te leggen.

Directeur Hugo Gastkemper: “Wij adviseren gemeenten de afschrijvingstermijn

van een lening te beperken. Uiteindelijk zit je met hogere kosten en zet je jezelf

klem. Het meeslepen van een lening leidt ook tot inflexibiliteit. Dat betekent

dat er geen ruimte meer is voor onverwachte uitgaven.” De kosten voor het

vervangen van de riolering worden anno 2012 in rekening gebracht via de

rioolheffing. Na de oorlog betaalden huiseigenaren bij de aankoop van grond

ook voor de aanleg van riolering. Destijds is het rioleringsstelsel dus gefinan-

cierd vanuit de grondopbrengst. Nu moet de rekening worden betaald via de

rioleringsheffing, wat leidt tot een forse stijging van die heffing.

Lees het volledige artikel op www.waterforum.net

Rioned wil kosten vervanging riolering niet vooruitschuiven

Rioned wil de kosten voor vervanging van riolering niet bij komende generaties neerleggen.(Foto: Wikimedia Commons)

8ste jaargang / nummer 4 / september 2012

MagazineOnline

Live

De waterpuzzel van de industrie Bedrijven komen zonder waterstrategie in de knelZoet water krijgt een prijskaartje, ook in Nederland

Industrie en EU investeren in nieuwe watertechnologie

Pijnlijke keuzes:Politiek ontloopt debat over risico’s waterveiligheidInterview met 'water footprint'-professor Arjen Hoekstra: "Nederland zet zijn koppositie op het spel"

[RIOLERING]

6

A C T u E E l

‘Dit wordt een serieuze oefening, anders had ik niet meegedaan’

Mens in B

eeld

1951 Geboren in Eindhoven1976 Cum Laude afgestudeerd in biologie aan de Universiteit in Nijmegen1980 Docent Aquatische Ecologie aan de Universiteit in Wageningen1982 Gepromoveerd op Aquatische Ecologie aan de Universiteit in Nijmegen1988 Professor Aquatische Ecologie aan het IHE in Delft1992 Directeur Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (NIOO-KNAW)1998 Rector van het International Institute for Infrastructural, Hydraulic and Environmental Engineering (IHE: www unesco-ihe.org)2002 Algemeen Directeur Environmental Services Group Wageningen UR 2007 Directeur KWR Watercycle Research Institute2009 Deeltijd Rathenau hoogleraar Science System Assessment TU Delft

Wim van Vierssen

(foto: Ivar Pel, Utrecht)

7

A C T u E E l

ministers, is dat een politiek signaal dat de lidstaten de opdracht serieus nemen. Om die reden heb ik ook geen bezwaar tegen een tijdelijke stuurgroep. Ik zeg altijd: je mag twee keer schieten, daarna ben je af. Anders wordt het niets. Natuurlijk moet er echt een ‘follow up’ worden gegeven aan de dingen die worden bedacht. Dat gaat de taskforce doen.”

Wat wordt uw rol en bijdrage in het geheel?“Ik zit er met veel ambitie in en verwacht ook een stevig uitvoeringsbudget. Ik zet in op verbetering van de organisatie rond de kennisinfrastructuur in de Europese Unie en een betere verbinding met de eindgebruikers. Als we het beste uit de Europese kenniswereld bundelen en er efficiënter en effectiever mee omgaan, zal de eindgebruiker daar uiteindelijk van profiteren.”

een mooi streven, maar kan het nog iets concreter?‘’Ik zal mijn best doen een aantal inhoudelijke thema’s op de agenda te krijgen, maar met name stimuleren dat kennis sneller wordt toegepast. Dat kan als innovatieve projecten in Europa zichtbaarder worden aanbesteed en de toonaangevende kennisinstituten en

‘Beter organiseren van de Europese Kennisinfrastructuur’

Wim van Vierssen, directeur KWR Watercycle Research Institute, is samen met Cees Veerman (namens VEWIN en Unie van Waterschappen) en Harry Doremalen (IBM) gevraagd voor de stuurgroep van het European Innovation Partnership (EIP) on Water. De stuurgroep bestaat uit 26 innovatie- en waterexperts van het hoogste niveau en moet het EIP on Water adviseren over hoe Europa kan wedijveren met andere delen van de wereld.

Door Olav Lammers

een gemeenschappelijke europese aanpak, naast alle afzonderlijke handelsmissies van de afzonderlijke eu-lidstaten. Waar is dat goed voor?“Het doel is om de versnipperde watersector in de Europese Unie beter te organiseren. Publieke en private partijen, maar ook technologieleveranciers, willen innovatief een deuntje kunnen (blijven) meeblazen in de wereld. Water is vaak nog een lokaal issue. Ook willen we de toekomstige watervoorziening veiligstellen. Door klimaatverandering dreigen er, vooral aan de randen van de EU problemen, te ontstaan.”

is dit niet weer een leuk praatclubje waarvan er al zo veel zijn?“Er zijn inderdaad genoeg praatclubjes. Wie nog eens gezellig van mening wil verschillen, kan op vele plekken terecht. De EU maakt zich echter terecht zorgen over de versnippering. Dit wordt een heel serieuze oefening, anders had ik er niet aan meegedaan. Ik verwacht een beperkt aantal vergaderingen voordat de ‘taskforce’ met onze ideeën aan de slag gaat.”

taskforce? Waar heb ik dat eerder gehoord?‘’Omdat de stuurgroep onder meer bestaat uit staatssecretarissen en

Wim van Vierssen over European Innovation Partnership on Water

smaakmakende bedrijven vaker samen gaan optrekken. Zo zouden we op korte termijn voorbeeldprojecten kunnen creëren die de toon gaan zetten in Europa.”

Het delen van kennis. Dat klinkt mooi, maar is het ook haalbaar?“Mijn persoonlijke ambitie is om de publieke kant van de zaak op te peppen, ook in deze tijd van bezuinigingen en economische crisis. Overigens werkt het Aqua Research Collaboration (ARC), - bestaande uit vijf Europese publieke kennisinstituten en bedrijven - daar nu al heel hard aan.’’

is een europees initiatief wel zinvol nu het voorbestaansrecht van de eu voortdurend ter discussie staat? “Waterproblematiek houdt zich niet aan grenzen en blijft voortbestaan. We zullen iets moeten doen. Als wetenschapper houd ik mij natuurlijk bij de feiten, maar luister ook naar argumenten. Ik loop al een tijdje mee en heb Europa zien groeien. Ik hoor de Eurosceptische commentaren die nu vanaf de tribune klinken, maar die zullen verstommen. Als ik de jonge generatie wetenschappers zie, internationaal georiënteerd en ‘Europees denkend en handelend’, komt dat eigenlijk vanzelf goed.”

9

A C T u E E l

nieuw gekozen Kamer moet cruciale beslissingen nemen

Politieke partijen mijden heikele waterkwesties in verkiezingstijd

“De mogelijke veranderingen in het beleid kunnen grote gevolgen voor de mensen in Nederland hebben. Binnen de politieke partijen is er nog geen begin van benul van de morele keuzes die moeten worden gemaakt en hoe die doorwerken in het beslissingsproces”, blikt Jan Boelhouwer vooruit. De waar-nemend burgemeester van de Brabant-se gemeente Bernheze was jarenlang waterwoordvoerder namens de PvdA in de Tweede Kamer. Met enige afstand kan Boelhouwer de verkiezingsprogramma’s op waterin-houd beoordelen en direct valt op dat in de huidige politiek het debat over

waterzaken grotendeels uitblijft. Hij wijst naar de discussie over meerlaags-veiligheid, waarbij hoogwaterbescher-ming niet alleen meer om preventie draait, maar ook gebiedsinrichting om overlast te beperken en in uiterste gevallen rampenbeheersing. “Als ik de verkiezingsprogramma’s lees, merk ik dat men er van links tot rechts zelfs nog niet aan toe is om er een standpunt over te formeren.”

Morele discussies over mensenlevensBoelhouwer wijst erop dat in Neder-land er gemiddeld een proces van 12 jaar nodig is voordat een plan gere-

aliseerd is. “Met die bril moet je de programma’s kunnen lezen, maar op het gebied van water is het vooruit-denken nog steeds niet erg sexy.” De discussies die volgens hem ontstaan, zullen al snel een hoog moreel gehalte krijgen, te vergelijken met de com-motie over dure medicijnen. De vraag speelt hoeveel geld voor een mensenle-ven moet worden uitgegeven. “Zodra de media de problematiek vertalen naar mensen met een gezicht, zal dat grote invloed op de discussie hebben en op de standpunten van de partijen. Dat gaat met water ook gebeuren en zeker bij de meerlaagsveiligheid. Dan komen

Door Olav Lammers

Alle politieke partijen bespreken ‘water’ in hun verkiezingsprogramma’s, maar het blijft meestal beperkt tot enkele korte opmerkingen. Is het water geen echt thema meer voor de politiek, nadat de afgelopen jaren grote programma’s als Ruimte voor de Rivier en het Deltaprogramma in gang zijn gezet? Toch moet een nieuw kabinet beslissen over ingrijpende kwesties die gaan over miljarden euro’s én mensenlevens.

Water is sinds jaar en dag een onderwerp voor fractiespecialisten en zelden aanleiding voor een volle vergaderzaal van de Tweede Kamer. De komende jaren staan echter enkele zeer gevoelige kwesties op de rol, zoals de te nemen risico’s in hoogwaterbescherming.

A C T u E E l

1010

er mensen op televisie die zich afvra-gen waarom zij niet hetzelfde recht op bescherming tegen hoogwater hebben als hun buurman.”Dat de komende jaren nog veel geld moet worden uitgegeven om – zeker in het westen van het land – mensen en goederen te beschermen, ziet Boelhou-wer maar weinig terug in de politieke debatten. “Terwijl de risico’s waar mensen aan zullen worden blootgesteld aanmerkelijk groter zijn dan de kans die iemand loopt dat zijn gezondheid op een bepaalde manier wordt aange-tast. Men loopt met een grote boog om die debatten heen”, zegt Boelhouwer. “Dat is overigens van alle tijden”, geeft het oud-Kamerlid toe.Hij merkt verder op dat veel partijen de voordelen van het Bestuursakkoord Water al hebben ingeboekt. “Maar dat je soms ergens in moet investeren om er vervolgens van te profiteren, blijkt nergens uit de verkiezingspro-gramma’s. Water is dus nog steeds het ondergeschoven kindje, terwijl er veel staat te gebeuren. Als ik mensen uitleg wat er allemaal nodig is en hoeveel dat gaat kosten, vragen zij zich hardop af waarom zij daar met de verkiezingen geen invloed op kunnen uitoefenen”, aldus Boelhouwer. “Ik ben er op dit moment niet gerust op of de politiek zich wel bewust is wat er staat te ge-

beuren, zeker omdat de meeste mensen er nog automatisch van uitgaan dat ze veilig zitten.”

Veiligheid financieren uit pensioen-fondsenGezien de peilingen kan de SP na de verkiezingen een sterkere stempel op het waterbeleid gaan drukken. SP-Kamerlid Paulus Jansen ziet ook dat water weinig aandacht in de politieke programma’s krijgt. Hij vreest boven-dien de gevolgen van bezuinigingen en het herhaaldelijk toepassen van de kaasschaafmethode op bijvoorbeeld de budgetten voor waterveiligheid, zeker nu de crisis zich verdiept. “Eventuele financiering vanuit de pensioenfondsen is voor ons daarom een bespreekbare optie, mits daarmee niet de deur wordt opengezet voor particuliere beleggers, want dan komen we op een glijdende schaal terecht.” Jansen mist, net als Boelhouwer, een duidelijke stellingname over meerlaags-veiligheid in de programma’s. Hij wijst bovendien op de hoogwaterbescher-ming die nu al niet aan de normen voldoet. “Van de waterkeringen voldoet eenderde nu nog steeds niet aan de normen uit 1960. Daarom zien wij maatregelen in de tweede (gebiedsin-richting) en derde laag (rampenbeheer-sing) eerder als een soort reserve. Dat

we nog wat vlees op de botten hebben, in het geval dat.” Jansens partij pleit voor het onder-brengen van de waterschappen bij de provincies. “Waterschappen doen prima werk”, stelt Jansen. “Maar wij pleiten voor het instellen van regionale nutsbedrijven waarin afvalwaterzuive-ring (waterschappen) en rioolbeheer (gemeenten) worden ondergebracht. Dan geeft al veel synergie. Op termijn kan het geheel wellicht leiden tot geïntegreerde regionale drinkwaterbe-drijven.”

Deltafonds aanspreken voor regioD66-Kamerlid Stientje van Veldhoven stelt dat in het verkiezingsprogramma van haar partij water op verschillende plaatsen terugkomt. “We bouwen voort op wat al in uitvoering is, maar leggen daarnaast nadruk op de rol die de natuur kan spelen bij waterveiligheid. Soms is een overloopgebied veiliger dan een extra dijk.” Ze stelt dat de financi-ele middelen schaars zijn en dat D66 per regio wil bekijken hoe de veiligheid zo slim mogelijk kan worden gegaran-deerd. “Zoveel mogelijk veiligheid per euro.” Volgens Van Veldhoven is het niet per definitie uitgesloten daarvoor gebruik te maken van geld uit het Deltafonds. Ze wil daar ‘case by case’ naar kijken.

Jan Boelhouwer (ex-Kamerlid PvdA): ‘Zodra de media meerlaagsveilig-heid vertalen naar mensen met een gezicht, heeft dat grote invloed op de standpunten van de partijen’

Paulus Jansen (SP): ‘Financiering van waterveiligheid vanuit pensioenfondsen is bespreek-baar, maar particuliere beleggers houden we buiten de deur’

Stientje van Veldhoven (D66): ‘Regionaal maatwerk is sleutelwoord in waterveiligheid’

A C T u E E l

11

“Regionaal maatwerk vormt het sleutel-woord.” Dat is een heikel punt, omdat anderen het Deltafonds daarvoor niet willen aanbreken. “Iedereen weet uiteindelijk dat het budget beperkt is. Als je dingen efficiënter kunt doen, waarom zou je dat dan laten?”, vraagt Van Veldhoven.

Oog voor zoetwatervraagstukD66 is een van de weinige partijen die aandacht besteed aan het zoetwa-tervraagstuk. “Hoe raar het ook mag klinken, ook in Nederland is voldoende zoet water niet altijd gegarandeerd. Bij grote droogte gebruiken ook de landen bovenstrooms meer water uit de rivieren die naar ons stromen. Daarom wil D66 internationale afspraken om de beschikbaarheid van voldoende zoet rivierwater veilig te stellen in tijden van schaarste.” Van Veldhoven wijst ook op de waterkwaliteit. “We maken ons hard voor het verbeteren van de waterkwaliteit en willen de bezuinigin-gen op de Kaderrichtlijn Water (KRW) terugdraaien.”Net als de meeste andere partijen wil D66 de integratie van de drink- en afvalwaterketen verder stimuleren. D66 bepleit onder meer één prijs voor een liter drinkwater. Van Veldhoven:” We willen mensen daarmee een prikkel geven water te besparen. Bijvoorbeeld door meer gebruik te maken van opge-vangen regenwater voor zaken als auto-wassen, toiletwater en tuinbesproeiing. Niet door de prijs verhogen, maar wel door rioolrechten, zuiveringsheffing en kosten voor drinkwater(bereiding) te berekenen naar gebruik. De vervuiler betaalt is het leidende principe. Ver-bruik je minder, betaal je minder. Zo gaat het lonen om bij nieuwbouw te investeren in bijvoorbeeld een grijswa-terstelsel.”

risicobeleid politiek zeer gevoeligEd Nijpels, voorzitter van NLingeni-eurs en voormalig VVD-minister voor milieu, rekent de komende kabinets-periode wel degelijk op verschillende grote waterdiscussies in de Tweede Ka-mer. “De nieuwe staatssecretaris krijgt geweldig veel werk op zijn bord en er

komen ook principiële debatten aan over hoe wij met water in Nederland om willen gaan. Denk vooral aan de meerlaagsveiligheid. Dat is op zich een tamelijk eenvoudig en overzichtelijk concept, maar met een politiek zeer gevoelige afweging: hoeveel doden accepteren wij met het risicobeleid. Ik heb dat zelf als minister meegemaakt met de discussie over de aanlanding van vloeibaar gas en risico’s van kern-centrales. De principiële tegenstel-lingen die nu in de discussie oplaaien, snap ik ook niet. Het debat moeten we echter met elkaar voeren. Simpel-weg alleen maar dijken verhogen, die tijd is achter de rug.” Gezien de huidige financiële crisis ver-wacht Nijpels dat ook voor het thema veiligheid prioriteiten gesteld moeten worden. Dat zal de politieke discus-sies alleen maar intensiveren. “Aan de andere kant, dat er geen revolutionaire zaken in de verkiezingsprogramma’s staan heeft ook te maken met het gegeven dat er enerzijds over waterbe-leid tot nu toe relatief veel consensus bestaat en anderzijds het gegeven dat een kabinetsformatie nooit op water-beleid zal springen. Als ik er twee uur voor ga zitten, kan ik zo voor welke coalitie dan ook een regeerakkoord schrijven over water waar men zich in kan vinden.”

Ed Nijpels (NLingenieurs): ‘In twee uur schrijf ik voor elke coalitie een waterparagraaf in het regeerakkoord’

nAd R u K o P VE I l I g h E I dWaterveiligheid staat voorop bij alle partijen. Sommige partijen spreken zich ronduit uit voor een ‘risicobena-dering’ (D66 en VVD). Zij wijzen erop dat de middelen schaars zijn en dat er keuzes gemaakt moeten worden bij de investeringen in dij-ken. SP benadrukt dat de primaire dijken op orde moeten worden gebracht volgens de geldende nor-men. CDA en ChristenUnie (CU) leggen nadruk op de uitvoering van het Hoogwaterbeschermingspro-gramma, waar CU zelfs extra wil investeren. PvdA en GroenLinks kennen veel belang toe aan natuur-gebieden die tegelijk als hoogwater-bescherming kunnen dienen. PVV spreekt zich uit voor ‘dijken van topkwaliteit’. Voor de financiering kijken verschillende partijen naar het Deltafonds (CDA, VVD, D66). CU zegt expliciet dat er niet aan het Deltafonds mag worden getornd.Op WaterForum Online zijn alle waterthema’s uit de verkiezingspro-gramma’s op een rij gezet, zoals de zoetwatervoorziening, de water-kwaliteit, de (afval)waterketen, de positie van de waterschappen en het innovatiebeleid.

Kijk voor het hele overzicht op www.waterforum.net

12

A C T u E E l

Door Jac van Tuijn

KRW-doelen verder uit zicht na bezuinigingen op waterkwaliteit

nieuwe botsing met Brussel dreigt

In 2027 moeten 724 waterlichamen in Nederland voldoen aan de Europese maatlatten voor de waterkwaliteit. In 2009 stond de teller voor wat betreft de ecologische waterkwaliteit nog maar op drie waterlichamen. In 2015 moeten dat er 99 zijn. Of Nederland de volledige KRW-doelstelling in 2027 zal halen, is onduidelijk. Zeker gezien de rijksbezuiniging van 150 miljoen euro en de temposering van een fors aantal KRW-maatregelen. De zorgen groeien en een nieuwe aanvaring met Brussel dient zich aan.

“Als we in dit tempo doorgaan, hebben we dit royaal op tijd in orde”, verzekerde milieustaatssecretaris Joop Atsma de Tweede Kamer op 4 juli, vlak voor het zomerreces. De geruststelling van Atsma betrof de waterkwaliteitsdoelstellingen van de Kaderrichtlijn Water voor 2027. Er zijn volgens hem nog forse stappen te zetten, maar daarvoor is nog tijd genoeg. Kamerleden Stientje van Veldhoven (D66) en Rik Grashoff (GroenLinks) vroegen zich daarop af waar Atsma zijn optimisme vandaan haalt. Niets wijst op een verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit die al ruim tien jaar min of meer gelijk blijft. Rijksbeleid met acties om diffuse verontreinigingen aan te gaan pakken, zoals medicijnresten en bestrijdingsmiddelen, wordt telkens vooruitgeschoven.

ander geluidOok uit Brussel klinkt inmiddels een ander geluid. Nederland was één van de initiatiefnemers van de Kaderrichtlijn Water en behoorde tot de lidstaten die de eerste rapportage op de vereiste KRW-verslaglegging opstuurden. Ook alle stroomgebiedsbeheersplannen (SGBP) 2009-2015 gingen op tijd op de post. Daarmee liep Nederland in de pas met de meeste andere EU-lidstaten. Inmiddels gaat het niet meer over de rapportages maar over de feitelijk waterkwaliteit. In een Europees perspectief gezien, staat Nederland er niet goed voor. Zeker niet voor wat betreft de ecologische waterkwaliteit.De waterunit van het directoraat-generaal milieu in Brussel beschikt inmiddels over gedetailleerde rapportages van ruim 116.000 Europese waterlichamen en de eerste analyses komen nu naar buiten. Zo toonde waterdirecteur Peter Gammeltoft bij de Europese Commissie in mei tijdens de Europese milieuweek – die helemaal in het teken stond van water – een

grafiek van de ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater in 27 lidstaten. Uit de opgestuurde SGBP’s maakt de Europese Commissie op dat er in Nederland in 2009 slechts 3 van 724 oppervlaktewaterlichamen het predicaat ‘goede ecologische status’ hebben. Daarmee scoort Nederland, na België, het slechtst van alle lidstaten.

ecologische waterkwaliteit als stiefkindjeHet feit dat Nederland er met de ecologische waterkwaliteit zo slecht voor staat is deels historisch verklaarbaar. In de jaren zeventig zetten de Nederlandse waterkwaliteitsbeheerders sterk in op de aanpak van lozingen van afvalwater. Hierdoor nam het zuurstofgehalte in het water weer toe en nam de chemische verontreiniging af. Maar hydrologische en morfologische maatregelen om de visstand en de ecologie langs de oevers te verbeteren, blijven achterwege. De Nederlandse wateren zijn met alle dijken, gemalen, sluizen, stuwtjes en rechtgetrokken oevers, bovenal vaarwegen en stelsels om zoute kwel en overstromingen te voorkomen. De geringe natuurwaarde van de – vaak stagnante – wateren is nooit een probleem geweest. Dit komt nu in de vergelijking met de andere lidstaten sterk naar voren.

uitstel van maatregelenDe eerste analyses uit Brussel zijn moeilijk te rijmen met het optimisme van staatssecretaris Atsma. Later dit jaar wordt het echt spannend, als Nederland een voortgangsrapportage naar Brussel moet sturen over de uitvoering van de maatregelen die in de SGBP-plannen 2009-2015 zijn aangekondigd. Brussel stuurt op zijn beurt een evaluatie van de Nederlandse SGBP-plannen. Tijdens de milieuweek in Brussel maakte Gammeltoft duidelijk dat de commissie Nederland niet zal afrekenen op sec het aantal

Waterdirecteur Peter Gammeltoft tijdens de Green Week in Brussel. (Foto: WaterForum)

A C T u E E l

13

nieuwe botsing met Brussel dreigtwaterlichamen met een goede ecologische kwaliteit, maar wel op de in de SGBP-plannen 2009-2015 aangegeven ambitie in 2015 te komen tot 99 waterlichamen met een goede ecologische status.

rijksgeld na 2015 zo goed als opHet is opmerkelijk is dat het rijk vorig jaar aankondigde 150 miljoen aan KRW-maatregelen door te schuiven tot na 2015. De uitvoering van vijftig maatregelen in Rijkswateren – aanleg van vispassages, natuurvriendelijke oevers, kunstmatige riffen en saneren van waterbodems – wordt ‘getemporiseerd’, jargon voor uitgesteld. Inmiddels is de bezuiniging in de begroting verwerkt en is er vooralsnog geen geld gereserveerd voor KRW-maatregelen. Natuurbeheerders slaan al alarm, omdat uitstel afstel dreigt te worden. De kosten voor de uitvoering van de getemporiseerde maatregelen zijn na 2015 niet begroot. Zo als het er nu voorstaat, heeft het Rijk dus onvoldoende geld om deze maatregelen uit te voeren, concluderen ze. Ze waarschuwen dat Brussel niet toestaat dat de KRW-doelen worden verlaagd om budgettaire redenen. Verder wijzen ze er op dat ook andere budgeten voor natuurgebieden worden verlaagd. Het totale effect van al die bezuinigingen is onduidelijk.Ook bij de waterschappen nemen de zorgen toe. Vooralsnog hebben de waterschappen geen plannen hun KRW-maatregelen te temporiseren, zo laat de Unie van Waterschappen weten. Toch zullen de waterschapsbesturen hun maatregelen zeker nog een keer op effectiviteit gaan beoordelen, zo verwacht de unie. Veel KRW-maatregelen maken deel uit van bredere gebiedsontwikkelingsplannen en als andere deelnemende organisaties door bezuinigingen hun aandeel niet kunnen waarmaken, dan is het de vraag of een ‘stand alone’ waterkwaliteitsmaatregel nog wel effectief is.

h E RhAl I n g VAn h E dW I g E P o ld E R?De uitvoering van de Kaderrichtlijn Water krijgt steeds meer trekken van de affaire Hedwigepolder. Aanvankelijk was er in Nederland enthousiasme over het akkoord met België over de natuurcompensatie en Brussel gaf zijn fiat voor de uitdiepingsplannen van de Westerschelde. Echter fel verzet van de Zeeuwse boeren zorgde voor een politieke omslag. De alternatieven zijn duur en de Nederlandse politiek komt maar niet tot een besluit. De Europese Commissie dringt aan op actie. Tegenstanders van de Europese Unie maken hiervan gebruik en het beeld ontstaat dat Nederland van Brussel de Hedwigepolder onder water moet zetten. Ook bij de KRW dreigt Europa weer de zwarte piet toegespeeld te krijgen. Nederland zal zich vergeleken met andere lidstaten bovenmatig moeten inspannen om de ecologische waterkwaliteit op het vereiste – zelf opgegeven – peil te krijgen.

g E ld Vo o R WATE R KWAl I TE I T VE R dAM PTLos van de KRW, heeft Nederland heeft als waterland een groot belang om zich in te zetten voor duurzaam watergebruik, juist ten behoeve van alle relevante maatschappelijke functies. Dit schreven de Natuurmonumenten, 12Landschappen en de Natuur- en milieufederaties in reactie op de nieuwe waterkwaliteitsplannen voor rijkswateren. Ze tekenden bewaar aan tegen de ontwerp-herziening van het beheer- en ontwikkelingsplan voor de rijkswateren die nu ter inspraak ligt. De organisaties vinden dat een bezuiniging van 150 miljoen euro onevenredig groot is ten opzichte van andere beleidsvelden. In feite zijn bijna alle rijksgelden voor de waterkwaliteit hierdoor verdampt.

E u Ko MT M ET B lAu Wd R u K WATE RTijdens de laatste informele milieuraad op 7 en 8 juli in Cyprus heeft de Europese milieucommissaris Janez Potocnik zijn zorgen geuit over de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water. In meer dan de helft van de stroomgebieden wordt in 2015 de ‘goede ecologische status’ niet gehaald, zo constateerde Potocnik. In november komt de commissie met een blauwdruk die moet leiden tot betere implementatie van het bestaande EU-waterbeleid. Het beprijzen van waterdiensten zal een belangrijk item worden. Zo zullen de ‘begunstigers’ van de Nederlandse wateren, zoals de scheepvaart en landbouw, onder druk komen te staan om mee te gaan betalen aan de KRW-maatregelen.

De diagram ‘goede ecologische status’ laat zien dat in Europa alleen in België slechter is dan in Nederland. (Bron: WFD Reporting)

De waterkwaliteit van het gros van de Nederlandse wateren is onder de maat. (Foto: Wikimedia Commons)

Proposal ManagerDe Proposal Manager is verantwoordelijk voor ondersteuning van licentie-

partners en/of Salesmanagers bij het afgeven van offertes en het realiseren van

orders. Je maakt het offerteplan en zorgt voor opvolging van activiteiten die

hieruit voortkomen. Je onderhoudt contact met licentiepartners en ondersteunt

deze.

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 189556

trainee chemische technologieOnze opdrachtgever werkt aan innovaties bij overheid en bedrijfsleven. De groep

waterbehandeling ontwikkelt innovatieve decentrale waterbehandelingstechno-

logie gebaseerd op fysische, chemische en biochemische principes voor proces-,

afval- en drinkwaterstromen. De groep concentreert zijn technologieontwikkeling

op hybride technologie geënt op membraancontactor-technologie. Ze zoeken een

Acadeem met een chemisch technologische opleidingsachtergrond.


area Sales Manager aquaArea Sales Manager

Mooie stap voor een ambitieuze Area Sales Manager die op zoek is naar een orga-

nisatie waarin groei, innovatie, ondernemerschap en betrokkenheid centraal staat.

De Area Sales Manager wordt verantwoordelijk voor de wereldwijde verkoop van

afvalwaterinstallaties. Aansprekende klantenportefeuille.


www.waterjobforum.nl 015 - 361 74 33 [email protected]

Voor vacature plaatsingen, informatie en/of reserveringen bel of mail ons

Hoofd technical Support groupHet Hoofd TSG organiseert, coördineert en controleert de werkzaamheden

binnen de TSG afdeling. Als afdelingshoofd ben je verantwoordelijk voor

veiligheid en kwaliteit van werkzaamheden. Je geeft leiding en zorgt voor een

efficiënte en effectieve inzet van Monteurs en Supervisors.


Senior technoloog (afval)WaterzuiveringOnze opdrachtgever is actief in de milieusector en voert onder andere projecten

uit op het gebied van afvalwaterzuivering, riolering en procestechniek. Als

Senior Technoloog (Afval)Waterzuivering verzorgt u onder andere technologi-

sche ontwerpen voor waterzuiveringsinstallaties, biogasinstallaties en installaties

voor hergebruik van effluent. We zoeken een allround senior technoloog, een

teamspeler, die wil werken aan uitdagende projecten.


Manager engineering (Mt lid)Prachtige positie voor een ambitieuze en enthousiaste Manager Engineering.

Ruimte om de groei van de afdeling verder vorm te geven. Stuur de afdeling

(mechanical) engineering aan en wordt eindverantwoordelijk voor de kwantiteit

en kwaliteit van het tekenwerk, budget, projectvoortgang, verdere standaardi-

satie proces. Bepaalt engineeringstrategie. Carrièremogelijkheden, standplaats

Lichtenvoorde.


Mechanical engineerDe Mechanical Engineer is verantwoordelijk voor het ontwerpen van

zuiveringsinstallaties en het maken van ontwerptekeningen voor offerte- en

productiedoeleinden. Aan de hand van (globale) specificaties werk je ontwerp-

documenten zoals tekeningen en schema’s uit en zorg je voor detailuitwerkingen

van constructies of onderdelen hiervan.


Water and Sanitation SpecialistAs a water and sanitation specialist, your activities range from ensuring

minimum watsan standards at the health facilities we support, to constructing

water supply systems to refugee camps. Your job involves maintaining a reliable

water supply, constructing or upgrading sanitary facilities as well as organising

appropriate medical waste disposal.


V a c a t u r e b a n k v o o r W a t e r p r o f e s s i o n a l s

www.waterjobforum.nl 015 - 361 74 33 [email protected]

Projectingenieur ProcesautomatiseringOm de strategie, Koers 2015 (zie www.dunea.nl/publicaties) te kunnen

realiseren is de organisatie recentelijk aangepast. Hierdoor zijn enkele vacatures

ontstaan. Wij zoeken een zelfstandige projectingenieur PA die zich afhankelijk

van kennis en ervaring richt op één of meer van de volgende aspecten: de soft-

warekant, de hardwarekant en/of de aanverwante E&I-installaties.


Jou vinden?Zorg dat een werkgever in de watersector jou vind en plaats nu jouw CV in de online CV Databank van WaterJobForum

Jeugdbestuurder De Nederlandse waterschappen trekken jongeren actief bij hun werk. Daarin

hebben we sinds een aantal jaar een landelijk jeugdbestuur die meedenkt over

water, waterbeheer en de waterschappen. Hiervoor hebben we jou nodig! Voor

het nationale jeugdbestuur zijn wij namelijk op zoek naar een enthousiaste

ambassadeur voor Waterschap Rijn en IJssel.


Project engineerWij zoeken een Project Engineer die van aanpakken houdt. Je taken bestaan

uit het uitvoeren van alle voorkomende werkzaamheden die nodig zijn voor

het omzetten van de procestechnische ontwerpeisen naar uitvoeringgerede

documenten voor installaties in de watersector. Daarnaast blijf je ook in de

uitvoeringsfase betrokken bij het project.


Projectingenieur civiele techniekOm de strategie, Koers 2015 (zie www.dunea.nl/publicaties) te kunnen

realiseren is de organisatie recentelijk aangepast. Hierdoor zijn enkele vacatures

ontstaan. De projectingenieur Civiele Techniek die wij zoeken is een doortas-

tende persoonlijkheid met oog voor klant en kwaliteit en staat met beide benen

stevig op de grond.


Projectleider industriële afvalwaterzuiveringsinstallatieVanwege uitbreiding van onze activiteiten zoekt Remondis Aqua per direct een

ondernemende collega (m/v) voor onze vestiging in Rotterdam. Wij bieden

u een uitdagende functie en interessante werkomgeving met lange termijn

perspectieven bij één van Duitsland’s toonaangevende bedrijven in de wateren

recyclingsector.


adviseur watermanagement die voor de inhoud gaat! Nelen & Schuurmans zoekt creatieve en gedreven adviseurs op het gebied van

hydrologie en waterbeheer, met goede communicatieve vaardigheden en een

scherp analytisch denkvermogen.

Durf jij de diepte in te gaan? Wij bieden: boeiende werkomgeving, open werk-

sfeer, multidisciplinaire teams en collegialiteit.


Onderzoeker / modelleur DrinkwatertechnologieWe zoeken een innovatieve, resultaatgerichte onderzoeker/modelleur Drinkwatertech-

nologie. De onderzoeksvragen waarmee je aan de slag gaat, verbinden waterkwaliteit,

procesvoering, ontwerp en efficiëntie met als doel een optimale inrichting van zuive-

ringsstappen in de drinkwaterbereiding. Je analyseert gegevens, ontwikkelt en toetst

modellen en brengt complexe, onderliggende processen samenhangend in kaart.


Watercycle Research Institute

volg ons via twitter@WaterJobForum

volg ons via linkedinWaterJobForum


www.waterjobforum.nl

I n T E R V I E W

Door Jaap Groot

hoogleraar Arjen hoekstra mist integrale visie op waterproblematiek en -schaarste:

‘nederland zet zijn koppositie op het spel’

Met de ‘water footprint’ heeft de Twentse hoogleraar Arjen Hoekstra internationaal naam gemaakt. Volgend jaar verschijnt zijn vierde boek, waarin hij de directe en indirecte waterconsumptie bij bedrijven doorlicht. Zijn conclusie is opvallend: “In de industrie zijn er nauwelijks grenzen aan het gebruik van water.” Volgens Hoekstra kan juist de Nederlandse industrie profiteren als de ‘water footprint’ een internationale standaard zou worden. Maar hij waarschuwt dat met het huidige innovatiebeleid Nederland de boot dreigt te missen.

Waterschaarste levert veel misvattingen op, merkt Arjen Hoekstra vaak in de praktijk. “Ten onrechte wordt vaak gekeken naar het watergebruik. Veel belangrijker is hoeveel water er bij een proces verloren gaat voor het natuurlijke systeem en voor benedenstroomse gebruikers. Dat is bepalend bij waterschaarste. Als er in een proces geen water verloren gaat, maakt – ook bij schaarste – de hoeveelheid gebruikt water niet uit. We moeten ons richten op een gesloten kringloop waarin water steeds opnieuw wordt gebruikt. Ook de stoffen en warmte in industrieel effluent zouden niet moeten worden geloosd, maar teruggewonnen en hergebruikt.”Hoekstra, hoogleraar watermanagement aan de Universiteit Twente, maakte internationaal school met de ‘water footprint’, een standaardmaat voor het waterverbruik van een product, gemeten in de gehele keten van het productieproces. Befaamd is het voorbeeld van het kopje koffie waarvoor in totaal 140 liter water nodig is. Bij verkleining van de watervoetafdruk gaat het absoluut niet alleen om het water, benadrukt Hoekstra. “Als we voor dergelijke productieprocessen geen duurzame oplossing vinden, moeten we op termijn hiervoor de rekening betalen. Behalve naar het water moet je kijken naar milieu, landbouw, energie en handelsbeleid. Doe je dat niet, dan creëer je in de toekomst een berg ellende.”Hoekstra noemt het – op zijn zachtst gezegd – ‘jammer’ dat de Nederlandse overheid de mondiale problematiek van waterschaarste en -vervuiling alleen vanuit het waterbeleid

benadert. “In Nederland ontbreekt een goede, integrale visie op waterschaarste”, waarschuwt hij. De gevolgen kunnen groot zijn, want de Twentse hoogleraar voorziet dat Nederland zijn wereldwijde toonaangevende positie op het gebied van water zo prijsgeeft.

Waterconsumptie van bedrijvenHoekstra heeft verschillende boeken op zijn naam staan, waaronder het recente The Water Footprint Assessment Manual. Volgend jaar komt hij met een nieuw boek over de watervoetafdruk waarin hij onder meer de water-consumptiepatronen bij bedrijven belicht. Hij analyseert hun totale consumptiepatroon, inclusief het indirecte watergebruik in de keten, en laat zien wat er goed en fout gaat. Met zijn publicaties hoopt Hoekstra dat alle betrokkenen bij de waterschaarste zich van de problematiek bewust zullen worden en duurzamer met water zullen omgegaan. “Dan moet je beginnen met het in kaart brengen van waterconsumptie en de beschikbaarheid van water per stroomgebied. Waterschaarste verschilt per stroomgebied en varieert ook door het jaar heen. De vraag naar water is juist het grootst, als er het minste water voorhanden is. In Nederland is water nauwelijks schaars, alhoewel er in sommige zomers wel tekorten zijn. Klimaatscenario’s laten bovendien zien dat er vaker dergelijke tekorten zullen komen.” Om de omvang van de waterschaarste aan te duiden en het gebruik van de beperkte hoeveelheid zo duurzaam mogelijk

16

I n T E R V I E W

‘nederland zet zijn koppositie op het spel’te laten zijn, is een integrale benadering cruciaal, benadrukt Hoekstra nog eens. “Dus rekening houden met water in je landbouw- en energiebeleid, in je belastingstelsel, in je handelsbeleid, et cetera. De water footprint is daarbij een hulpmiddel, net zoals de ‘carbon footprint’.” Volgens Hoekstra is die ‘footprint-gedachte’ inmiddels wel tot veel bedrijven en beleidsmakers doorgedrongen, maar tot echte inpassing in beleid komt het nog nauwelijks. “Een groot aantal bedrijven kijkt hoe het de water footprint kan verkleinen, maar overheden reageren wat trager.” Aan de andere kant is Hoekstra blij dat zorgvuldig naar het instrument wordt gekeken. “Een te snelle invoering is ook niet goed. Kijk naar de carbon footprint. Die is zo snel ingevoerd dat er onvoldoende tijd is vrijgemaakt om naar de echte effectiviteit te kijken. Nu wordt de carbon footprint vaak slordig en meer als marketinginstrument gebruikt. Dat tast de waarde ervan sterk aan.”

achterstandBij de invoering van de watervoetafdruk in Nederland ziet Hoekstra nog de nodige terughoudendheid. “Vaak wordt gedacht dat bedrijven duurder gaan produceren en zichzelf uit de markt prijzen als ze de water footprint gaan toepassen. Maar het omgekeerde zal gebeuren. Nederlandse bedrijven moeten, willen ze wereldwijd toonaangevend blijven, een voorbeeldfunctie behouden of krijgen. Als Nederland niet blijft investeren in kennisuitbreiding en innovatie, verliest het zijn reputatie en zullen andere landen ‘leading’ worden.”

Landen als Spanje, Groot-Brittannië, China, Chili en Brazilië besteden volgens Hoekstra veel meer en serieuzer aandacht aan de watervoetafdruk van producten dan Nederland. Met als gevolg een achterstand voor Nederlandse bedrijven. Dat is zonde, want volgens hem blijft zo een kans onbenut. “De water footprint van veel in Nederland geproduceerde goederen is relatief gunstig, mede door ons klimaat en relatief goede regelgeving. Daar kun je gebruik van maken. Bovendien zullen we er rekening mee moeten houden dat veel geïmporteerde producten duurder worden als de waterschaarste in belangrijke productiegebieden blijft groeien. Het inventariseren van deze problematiek en het investeren in kennis om het op te lossen, is van groot belang. Je moet kijken hoe of waar die producten wel duurzaam en betaalbaar gemaakt kunnen worden.” Boot missenIn zijn boek Globalization of Water concludeert Hoekstra dat waterschaarste weliswaar een lokaal probleem is, maar met een mondiale dimensie. “Op verschillende niveaus moeten verbeteringen komen: bewustwording en betere technieken op lokaal niveau, betere afstemming van maatregelen op stroomgebiedniveau, productlabels, bedrijfscertificering en water-footprintplafonds per stroomgebied en reductiedoelstellingen in internationaal verband. Nederland kan daarin een grote rol spelen, maar doordat we niet of onvoldoende investeren in kennis en innovatie, vrees ik dat we de boot zullen missen. China kan bijvoorbeeld veel

17

VEElzIjdIgArjen Hoekstra (1967) is hoogleraar Watermanagement aan de Universiteit van Twente en wetenschappelijk directeur van het ‘Water Footprint Network’. Hij is gespecialiseerd in integraal waterbeheer, stroomgebiedmanagement, politieke analyse en duurzame ontwikkeling. Hij volgde zijn opleiding aan de TU Delft. Hoekstra bedacht in 2002 de ‘water footprint’ en zette het interdisciplinaire vakgebied ‘water footprint assessment’ op. Hij publiceerde verschillende boeken, waaronder Perspectives on Water (1998), Globalization of Water (2008) en The Water Footprint Assessment Manual. Volgend jaar verschijnt zijn nieuwste boek The Water Footprint of Modern Consumer Society.

(Foto: Andrew McCargow, Compassion in World Farming)

de kwaliteit van ons drinkwater.

Oproep: profiteer van gebundelde krachtWater Alliance roept partners op samen op te trekken en te participeren in gezamenlijke beurspresentaties. Water Alliance ondersteunt zelf in ieder geval de IWW Aquatech Amsterdam 2013 en de IFat Entsorga München 2014. Maar indien er belangstelling is kan er ook voor andere beurzen worden samengewerkt. In 2013 staan er belangrijke beurzen op de agenda in onder andere Abu Dhabi, Bangkok,Qatar, Mumbai, San Francisco, Berlijn, New Delhi, Vasteras (Zweden), Istanbul, Sofia, Santiago de Compostela, Sjanghai, Nairobi en Amsterdam.Meer weten? Kijk op www.wateralliance.nl. Of mail Juliette Douglas voor nadere informatie: [email protected]

Water Alliance zoekt samenwerking

Beurzen: be good and tell itBeurzen; ze bieden een uitstekende kans om in korte tijd klanten, prospects én andere relaties te ontmoeten. Maar leveren ze ook concrete contacten op? Ja, aldus Juliette Douglas van Water Alliance. “Je doet áltijd contacten op. Maar je moet niet een stand huren en verder niks doen. Actief zijn hélpt. Het aloude PR-spreekwoord ‘be good and tell it’ staat nog steeds als een huis.”

Water Alliance is een watertechnologie samenwerkingsverband van onderwijs, overheid en bedrijfsleven. Onder het credo ‘van kennis naar business’ ondersteunt de alliantie tal van bedrijven bij het vermarkten van ideeën en business concepten. Samen vormen ze de European Water Technology Hub. De fysieke kern van de alliantie wordt gevormd door de Watercampus Leeuwar-den. Hier resideren onder andere Water Alliance, Topinstituut Wetsus, het Centre of Expertise Water Technology (CEW) en tal van veelal jonge bedrijven. Beursbezoek vormt een belangrijk deel van de marke-tingmix. Zo vond in juni in Moskou de beurs Ecwatech plaats, dé tweejaarlijkse water-beurs van Rusland en omringende landen. Een beurs waar bijna 1000 standhouders op af komen en circa vijftienduizend bezoekers. Water Alliance was van de partij met een stand. Dit in samenwerking met Vereniging van Leveranciers van Milieu-technologie (VLM). Over de resultaten zijn de deelnemers tevreden. Juliette Douglas: “Rusland is natuurlijk een spectaculair groeiende economie. Bovendien staan we aan de vooravond van het Nederland-Ruslandjaar 2013. Een belangrijk moment om te kijken of netwerken en matchmaken in deze contreien zin heeft. Op basis van de resultaten concluderen we dat dit zo is.”

Om zoveel mogelijk resultaat te boeken werd er weinig aan het toeval over gelaten, aldus Douglas. “Klopt. We hebben samen met onze partners folders laten vertalen, een tolk ingehuurd, een netwerkdiner georganiseerd en diverse matchingsvoor-stellen gedaan.” Dat resulteerde in positieve resultaten, zo stelt ook Petra Ondrackova, International recruitment manager van Wetsus. “Wij willen de banden aanhalen met Rusland en gebruik maken van het kennispotentieel in dat enorme land. Ik ben erg tevreden over de manier waarop dat is gelukt. Zo heb ik concrete afspraken kunnen maken met de Moscow State University of Environmental Engineering. Dat gaat er waarschijnlijk toe leiden dat er Russische studenten een deel van hun studietijd bij Wetsus gaan doorbrengen. Verder is Wetsus uitgenodigd om op Bauman Moscow State Technical University gastcolleges en presen-taties te verzorgen. Ook dat zal op termijn weer een positieve spinoff opleveren als het gaat om het aantrekken van talent.”

Ook membraan-leverancier Berghof is tevre-den. Salesmanager Harry van Dalfsen stelt vast: “ We merkten veel interesse voor onze membraanproducten. Wij waren niet op zoek naar eindklanten, maar naar bedrijven die onze producten in hun portfolio kunnen

meenemen. Apparatenbouwers, zeg maar. Wij hebben er meer dan twaalf gesproken. Op dit moment lijken daar drie tot vijf zeer geschikte partners bij te zitten. Dat mag je een goed resultaat noemen.”

Samenwerkingsverband Noord-Nederland: Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Pieken in de Delta.

- A d V E R T o R I A l -

I n T E R V I E W

19

sneller reageren op nieuwe ontwikkelingen door een sterk sturende overheid. Water en energie staan daar hoog op de agenda, de overheid stimuleert duurzaamheid en innovatie sterk. Ik ben bang dat Nederland snel een achterstand in kennis en productontwikkeling oploopt.”

WereldwijdInnovatie is dan ook een belangrijk aspect van Hoekstra’s visie op waterschaarste. Over het Nederlandse innovatiebeleid is hij bepaald niet enthousiast. Hoekstra stelt onomwonden dat de bestaande stimuleringsmaatregelen van de overheid vrijwel geen nut hebben. “Er wordt vooral gekeken hoe grote bedrijven zoals de Nederlandse baggerbedrijven geholpen kunnen worden om door middel van nieuwe strategieën hun marktaandeel te behouden of uit te bouwen. Waarom zou je overheidsgeld steken in een goedlopende marktsector? Innovatie begint juist kleinschalig en is per definitie niet stuurbaar. Je moet de wetenschap en bedrijven de vrije hand geven en juist kleinere initiatieven stimuleren. Originaliteit en visie dien je te belonen, niet de gevestigde orde. Daar moet de overheid haar energie in steken, niet in het ondersteunen van bestaande markten, die hebben zichzelf al bewezen en moeten ‘self supporting’ zijn.”Hoekstra benoemt steeds dat waterschaarste in zijn internationale context moet worden gezien. Hij probeert, onder meer in zijn publicaties, de waterproblematiek zo breed mogelijk te benaderen. “Van olie weten we allemaal dat die schaars is en dat er een internationale dimensie aan

zit. Van water denken mensen vaak dat het iets lokaals is. Maar 96 procent van het water wordt geconsumeerd door de landbouw en de industrie om goederen te maken die voor een belangrijk deel worden verhandeld. Daarmee is het wel of niet hebben van voldoende zoet water een geopolitieke machtsfactor, net als het wel of niet hebben van olie.” Om de duurzaamheid van watergebruik in internationale productieketens te beoordelen, kan worden gedacht aan een waterkeurmerk, oppert Hoekstra. “Maar iedereen zou daar aan mee moeten doen, anders los je niets op. Als een land dat individueel zou invoeren krijgt het ook problemen, onder meer bestaande vrijhandelsverdragen.” Coördinatie binnen de Europese Unie juicht Hoekstra toe. “Maar ook hier geldt dat je alle betrokkenen er, wereldwijd, bij moet betrekken en dat je op een integrale en duurzame wijze de waterschaarste moet benaderen. Wil je de waterschaarste problematiek alleen of eenzijdig oplossen, dan weet je zeker dat je in een zeer nabije toekomst grote problemen zult tegenkomen. Ook in de landen waar nu geen schaarste is, maar die wel producten uit waterschaarse gebieden importeren.”

nEdERlAndsE VoETAfdRuKHet Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in augustus 2012 een rapport gepresenteerd waaruit blijkt dat voor de consumptie van de Nederlandse burgers een gebied nodig is met drie maal het landop-pervlak van Nederland. Ruim 85% van het landgebruik ligt overigens buiten de grenzen. Om de Nederlandse voetafdruk te berekenen heeft het PBL 12 indicatoren genomen, waaronder landgebruik, energie, materialen en water. Om de ‘diepte’ van de afdruk te bepalen zijn ook de ecologische effecten meegewogen.Bij de watervoetafdruk gaat het volgens het PBL vooral om het zoetwatergebruik dat samenhangt met de teelt en verwerking van grondstoffen. Zoet water wordt mondiaal steeds schaarser. Het gebruik van water in gebieden waar dat schaars is, kan bijdragen aan tekorten voor menselijke behoeften zoals drinkwater en sanitaire doeleinden. Om de effecten van de watervoetafdruk te laten zien en om prioriteiten te stellen, is het nodig om te laten zien welke producten uit gebieden met waterschaarste afkomstig zijn. Denk aan India, China, Pakistan en Turkije voor productie van katoen en Zuid-Afrika en Spanje voor fruit.In 2009 heeft het Wereldnatuurfonds al eens de Nederlandse water-voetafdruk berekend. De Nederlander gebruikt 2300 m3 water, bijna het dubbele van de gemiddelde wereldburger. 98% van de watercon-sumptie is indirect, omdat het gaat om water dat wordt gebruikt in de industrie en de agrarische sector.

Nederlandse agrarische import uit landen met waterschaarste (1998-2005): productie van landbouwgoederen voor de Nederlandse markt draagt bij aan de tekorten aan zoet water elders in de wereld.

20

18 kilometer pijpleiding voorziet Maasvlakte II van zoetwater

20

I n d u s T R I E W A T E R

21

18 kilometer pijpleiding voorziet Maasvlakte II van zoetwater

In september start Evides met de aanleg van 18 kilometer pijpleiding op de Tweede Maasvlakte. Deze leiding moet bedrijven op het nieuwe bedrijventerrein van zoet water gaan voorzien. Evides werkt aan een distributienet voor drinkwater en industriewater en investeert bijna 10 miljoen euro in de aanleg van de infrastructuur.

Vanaf 2013 gaan de eerste containerbedrijven op de Tweede Maasvlakte aan de slag. Het Rotterdamse havenbedrijf verwacht dat daarna een deel van de beschikbare 1.000 hectares wordt ingenomen door de chemische industrie. De chemische industrie is een grootverbruiker van water. De

leveringszekerheid en beschikbaarheid van kwalitatief goed zoetwater is voor de vestiging van dit soort bedrijven een belangrijke randvoorwaarde.

groeiOp de foto is de Tweede Maasvlakte zichtbaar na de sluiting van de zeewering. Op 11 juli gaf Koningin Beatrix het startsignaal voor het sluiten van de zeewering van de nieuwe haven. Met de aanleg van de Tweede Maasvlakte groeit het oppervlak van de Rotterdamse haven met twintig procent en wordt Nederland zo’n twintig vierkante kilometer groter. (Foto: Aeroview)

21


I n T E R V I E W

22

I n T E R V I E W

Zoet water is schaars en de voorraden nemen door de kli-maatverandering en de groei van de wereldbevolking snel af. De concurrentie tussen de verschillende watergebruikers zal de komende jaren fors toenemen. Uit recente cijfers blijkt dat in Europa de landbouw 22% van al het beschikbare zoetwater, het publiek 21% en de industrie 57% (waarvan 45 procent voor energieproductie) verbruikt. Volgens de Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) is ruim 20% van de Nederlandse economie direct afhankelijk van water. Zonder voldoende water zouden bijvoorbeeld chemi-sche bedrijven of bedrijven in de voedingsmiddelensector hun productie stil moeten leggen met alle gevolgen van dien. Niet zo gek dus, dat bedrijven hard werken aan oplossingen.

initiatievenVoorbeelden van initiatieven die oplossingen zoeken voor het toenemend tekort aan zoet water, zijn er legio. Eind januari van dit jaar richtten Nederlandse bedrijven de Dutch Sustainable Growth Coalition op en in juni onderstreepten de zes leden van die club – AkzoNobel, DSM, Heineken, KLM, Philips, Shell en Unilever – in Rio de Janeiro nog eens het belang van het zogenaamde ‘Water Mandate’ van de Verenigde Naties, dat zich richt op waterbesparing. In mei startte het grootschalige Europees project E4Water dat zich richt op energiebesparing en 20% besparing van industrie-water. Ook de politiek realiseert zich dat zij een cruciale rol gaat spelen bij de verdeling van zoet water. In Nederland zoekt de Rijksoverheid, samen met diverse betrokken par-

de strategische waarde van waterIndustrie ziet oplossen watervraagstuk als een van de topprioriteiten

Als er niets verandert, zorgt de toenemende schaarste aan zoet water voor een dramatisch tekort aan industriewater. Wereldwijd zijn bedrijven zich bewust van de risico’s en zij werken vaak in samenwerking met andere ondernemingen aan oplossingen. Ook Europa investeert fors in de aanpak van de problematiek en in nieuwe technieken. In Nederland lijkt de urgentie weliswaar minder, maar ook daar staat industriewater hoog op de agenda.

tijen, binnen het deelprogramma Zoetwater (onderdeel van Nationale Deltaprogramma) naar kansrijke strategieën om met het zoetwatertekort om te gaan.

Business-as-usual volstaat nietDe World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), een associatie van tweehonderd internationale bedrijven, waarschuwde eind jaren negentig al voor een toe-nemend tekort aan industriewater. Zij signaleerden dat door de verwachte groei van de wereldbevolking en de klimaatver-andering zoet water overal ter wereld schaars zou worden. In het onderzoek ‘Charting our Water Future’ van McKinsey, uitgevoerd in opdracht van bedrijven die zijn verenigd in the 2030 Water Resources Group, werd duidelijk dat het tekort aan industriewater in 2030 tot een dramatische 60% zou kunnen oplopen als de industrie zou doorgaan met een ‘business as usual-approach’.

Door Esther Rasenberg


22

McKinsey waarschuwt dat het tekort aan industriewater in 2030 kan oplopen tot 60 %.

(Foto: Wikimedia Commons)

I n T E R V I E W I n T E R V I E W

23

de strategische waarde van waterIndustrie ziet oplossen watervraagstuk als een van de topprioriteiten

risico’s in kaartDe WBCSD startte met een speciaal waterprogramma en inventariseerde de belangrijkste risico’s voor de industrie in de toekomst. In diverse publicaties wezen zij bedrijven op de problematiek. De World Business Council waarschuwde dat de kosten voor industriewater zouden toenemen en dat er operationele risico’s zouden ontstaan bij gebrek aan voldoende proceswater. Ook zouden bedrijven mogelijk reputatieschade oplopen als zij voor hun processen water onttrekken aan de lokale gemeenschap. In 2008 bleek de waarschuwing van World Business Council gegrond toen Coca-Cola in India werd geconfronteerd met protesten van de lokale bevolking. De frisdrankproducent zou in Varanasi te veel grondwater onttrekken en de bevolking eiste sluiting van de fabriek. De boodschap en het risico op imagoschade werd door frisdrankproducenten goed begrepen. Het me-rendeel van hen zet zich nu in voor vermindering van het gebruik van water en steunt lokale initiatieven op het gebied van water en sanitatie. Frisdrankproducent Pepsico ontvangt dit jaar in Stockholm zelfs de Industry Water Award voor haar inspanningen. De World Business Council signaleerde nog meer risico’s. Door verscherpte regels voor de verdeling van zoet water zouden in de industrie ook tekorten ontstaan. Bij de verde-ling van zoet water zou de industrie namelijk niet de hoogste prioriteit krijgen. Verder zouden bedrijven in regio’s waar medewerkers geen toegang hebben tot schoon water te ma-ken krijgen met zieke werknemers en consumenten.

Ook zou voor consumenten de ‘water footprint’ van een specifiek product steeds belangrijker worden. Producten waarvoor minder water is verbruikt, krijgen steeds vaker de voorkeur. Ten slotte waarschuwde WBCSD voor financiële risico’s. Bedrijven zonder duurzaam waterbeleid zouden minder makkelijk toegang tot kapitaal krijgen. Banken zou-den geen leningen meer verstrekken en verzekeringspremies zouden kunnen stijgen.

global water tool“Om afzonderlijke bedrijven inzicht te geven in de risico’s hebben we een ‘global water tool’ ontwikkeld. Bedrijven die wereldwijd opereren, kunnen met dit hulpmiddel in kaart brengen hoeveel water zij in hun waterketen verbruiken. Ook wordt duidelijk op welke locaties, in welke landen waterschaarste in de toekomst een serieus probleem wordt”, vertelt Anne-Leonore Boffi, watermanager van de World Business Council. “Inmiddels hebben ruim driehonderd bedrijven die tool gebruikt en werken we aan een Chinese en Indiase versie. Onze leden zijn zich bewust van de proble-matiek en begrijpen dat ze nu actie moeten ondernemen. Wij zijn onlangs gestart met een groep van 29 ‘leadership members’ die extra investeren in verantwoord watergebruik. In die groep zitten onder meer DSM, Unilever, Shell, BASF, Siemens, Coca-Cola, maar ook waterleveranciers als Veolia en Suez. Deze groep wil een bijdrage leveren aan de toegang tot water en sanitatie voor iedereen. Ook wil de groep water in een bredere context plaatsen, de waarde van water bepalen

23

In warme zomers kan de inname van koelwater problematisch worden voor de industrie. Als het oppervlaktewater te warm wordt, mag bovendien geen koelwater meer worden geloosd. Op de foto: koeltorens bij het Belgische Huy (foto: Wikimedia Commons)


en werken aan specifieke oplossingen. Het opschalen van hergebruik van water is daarbij een belangrijk issue.”

europese innovatiesOok in Brussel is duidelijk dat water in de toekomst een kritische factor wordt. In 2004 werd het Water supply and sanitation Technology Platform (WssTP) opgericht en in mei van dit jaar werd het European Innovation Partnership on Water (EIP on Water) gelanceerd. Europa wil zich in de toekomst positioneren als wereldleider op het gebied van duurzaam watermanagement. In de EIP-stuurgroep zitten 26 high level experts op het gebied van water en innovatie. Vanuit Nederland hebben voormalig minister Cees Veerman (namens Vewin en Unie van Waterschappen), directeur Wim van Vierssen van KWR Watercycle Research Institute en topman Harry van Doremalen van IBM Europe zitting in de stuurgroep. Het doel is samenwerking tussen de Europese watersectoren te verbeteren en innovaties te versnellen. Op dit moment zoekt de industrie naar cofinanciering (1,4 mil-jard euro) voor een ‘roadmap’ voor een ‘Sustainable process industry through resource and energy efficiency’ (SPIRE) in het jaar 2030. “In deze roadmap speelt water een cruciale rol”, vertelt Albert Jansen van TNO, die als industriewaterspecialist van het Europese Waterplatform (WssTP) betrokken is bij het water onderdeel van het programma.

Hergebruik van afvalwaterIn mei van dit jaar gaf Albert Jansen in Brussel een workshop

aan een groep grote bedrijven uit de procesindustrie in het kader van het project Chemwater, een Europees project voor efficiënt watergebruik in de procesindustrie. “Nadat we in maart een visie voor 2050 hebben opgesteld, hebben we tij-dens de workshop in mei een aantal concepten besproken. De industrie moet afvalwater beter gaan hergebruiken. Bedrijven realiseren zich nu vaak niet dat ze door hergebruik niet alleen water, maar ook energie besparen. Door hergebruik van warm water wordt de inname van koud water voorkomen wat leidt tot aanzienlijke gasbesparingen. De energie kan bijvoorbeeld worden gebruikt om de fabriek te verwarmen. De industrie zou ook onderling beter kunnen samenwerken. Door afvalwa-ter van elkaar te gebruiken (cascadering) is veel minder water nodig. Ook is in mei gesproken over de mogelijkheid om regenwater dat nu in sloten terechtkomt, niet meer naar zee te pompen, maar in een buffer op te slaan. Strategische samen-werking met de buren biedt de industrie veel mogelijkheden. In september praten we verder over oplossingen en dan staat de technologie centraal. Een belangrijk onderwerp is dan brijnopwerking en de zuivering van anorganische stoffen.” Volgens Jansen is het sluiten van de industriële waterketen pure noodzaak. “Als we de waterketen weten te sluiten, is er voldoende zoet water beschikbaar.” Ook is TNO voorstander van decentrale waterbehandeling. Voor elke plek kan, volgens het onderzoeksinstituut, een andere toepassing optimaal zijn.

investeren in mobiele oplossingenOok Evides Industriewater ziet de voordelen van decentrale

‘Zoet water moet minstens één tot drie keer worden hergebruikt’, aldus Markus Flick van Evides Indu-striewater. Bij Dow in Terneuzen zuivert zijn bedrijf communaal afvalwater in een MBR en werkt dat vervolgens op tot demiwater voor het chemieconcern. (Foto: WaterForum)

WATERVERslIndEndE BIoBAsEd EConoMyAls gevolg van de transitie van fossiele brandstoffen naar een biobased economy (producten: energiedragers en chemicaliën) zal de vraag van de land-bouw naar schaars zoet water en nutriënten fors toenemen. Biogrondstoffen komen immers alleen met behulp van water tot volledige wasdom. De industrie zal daarnaast te maken krijgen met grote interne waterstromen in plaats van voornamelijk olie of gas werking. Na de winning van primaire grondstoffen zoals suikers blijven er veel stoffen achter in het afvalwater. “De biobased economy is voor de watersector dus een ware uitdaging voor de toekomst”, zegt Albert Jansen van TNO.


24

25

I n T E R V I E W

25

waterbehandeling. Het bedrijf investeerde onlangs twee miljoen euro in omgekeerde-osmose-installaties, zodat industriewater in geval van nood op locatie kan worden gezuiverd. “De industrie is sterk afhankelijk van een betrouwbare levering van zoet water. Wij moeten altijd voldoende kwantiteit en kwaliteit kunnen garanderen. Dat is contractueel vastgelegd. Als we niet leveren, riskeren we hoge boetes. We doen er dus alles aan de levering veilig te stellen en we zoeken actief naar oplossingen voor kwets-bare gebieden zoals bijvoorbeeld de Botlek”, vertelt general manager Markus Flick van Evides Industriewater.

VerziltingIn de Botlek is sprake van verzilting, zodat er geen nieuwe ont-trekkingsvergunningen voor grondwater worden verleend. Dit leidt weer tot extra druk op de beschikbare zoetwater bronnen, zoals rivieren, kanalen en meren. Omdat de grote petroche-mische complexen van Nederland in grote meerderheid aan de kust liggen en ontzilting van zeewater een duur alternatief is voor de productie van zoet (proces)water, is het besef bij de industrie groot dat waterbesparing en waterhergebruik een must zijn. Evides anticipeert op die ontwikkeling. Flick: “Dat bete-kent dat we enerzijds mobiele ‘bereddering’ mogelijk maken, maar ook dat we altijd lokale oplossingen moeten realiseren. Maatwerk is nodig, omdat geen situatie dezelfde is.”

Lage waterprijs belemmert onderzoekHij vervolgt: “Wij zetten ook stevig in op hergebruik van zoet water. Wij zijn van mening dat al het zoet water minstens één tot drie keer gebruikt moet zijn voordat het in zee wordt geloosd. Een goed voorbeeld is het hergebruik van het efflu-ent van de industriële afvalwaterzuivering van Dow Benelux en de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Terneuzen. Beide stromen worden na zuivering door Evides opnieuw ingezet als koeltorenwater respectievelijk ketelvoedingswater door Dow Benelux in Terneuzen.” In de toekomst zou er volgens Flick meer onderzoek gedaan moeten worden naar dit soort oplossingen. Verregaand herge-bruik wordt echter belemmerd doordat er meestal om ‘socio-politieke redenen’ geen sprake is van een reële beprijzing van drinkwater. “Als water kunstmatig goedkoop wordt gehouden, remt dat innovatie in hergebruik. Daarmee krijgen door de watersector ontwikkelde innovatieve producten en proces-sen onvoldoende kans. Voor de waterverbruikende industrie geldt dat ze pas investeert als voordelen worden behaald – en dat betekent naast duurzaamheidsvoordelen ook financiële voordelen. Ik zeg vaak: ‘Water is voor een bedrijf van es-sentiële waarde, maar niet van strategische waarde.’ Hoewel ik natuurlijk hoop dat dat in de toekomst zal veranderen.”

Waarderen van waterOok internationaal staat de waarde van water op de agenda. Op de website van Cefic, de Europese branchevereniging voor de chemie, wordt benadrukt dat water voortaan gezien moet worden als een kostbaar, ruw materiaal in plaats van als een voorziening. Ook de World Business Council for Sustainable

Development gaat de komende maanden aan de slag met het bepalen van die waarde. “Die werkelijke waarde van water omvat veel meer dan het bepalen van een prijs. Water is voor ie-dereen van belang. Voor de maatschappij, het milieu, landbouw en de industrie. Verschillende stakeholders maken aanspraak op water en zij zullen samen tot oplossingen voor de verdeling van water moeten maken. Als partijen water van elkaar gaan hergebruiken, zal er in totaal minder water nodig zijn. Goed watermanagement kan een hoop water opleveren. Wij pleiten er bij onze leden voor dat zij in overleg met alle stakeholders praten over de verdeling van water”, aldus Anne-Leonore Boffi.

Zoetwatervoorziening in DeltaprogrammaIn Nederland neemt de Vereniging voor Energie, Milieu en Wa-ter (VEMW) namens de industrie deel aan de klankbordgroep van het deelprogramma Zoetwater, onderdeel van het Deltapro-gramma. Daarin wordt gezocht naar kansrijke strategieën voor de verdeling van zoetwater in Nederland. “In Nederland is 20% van de industrie direct afhankelijk van water. De beschikbaarheid van goed en genoeg zoet water is dus essentieel voor de Nederlandse economie”, zegt VEMW-directeur Roy Tummers. “Toegang tot voldoende koel- en proceswater maakt Nederland aantrekkelijk voor de industrie. De gevolgen van een beperkte beschikbaar-heid van bijvoorbeeld koelwater voor de industrie zijn groot. In de warme zomer van 2003 leidde een tekort aan koelwater tot tientallen miljoenen euro’s schade voor bedrijven. Op dit moment werkt VEMW, samen met ZLTO en VNO-NCW, aan een paper voor Deltacommissaris Wim Kuijken. Hierin worden de zoetwaterbehoeften van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart gebracht. Als de Deltacommissaris in 2014 beslist over de Neder-landse strategie voor de verdeling van zoet water, kan hij rekening houden met de belangen van de industrie. Wij zijn overigens van mening dat de verantwoordelijkheid voor de verdeling primair bij de rijksoverheid moet liggen”, stelt Tummers. VerdringingsreeksIn de afgelopen jaren is in Nederland het zoetwater in periodes van droogte verdeeld volgens de verdringingsreeks. In die reeks staat veiligheid bovenaan, vervolgens komen drinkwater en elektriciteit aan bod, daarna kapitaalintensieve gewassen en ten slotte scheepvaart, landbouw, natuur, industrie, waterrecreatie, binnenvisserij en overige functies. Markus Flick van Evides er-kent dat de industrie pas laat aan bod komt. “Het uitgangspunt is dat de industrie zichzelf moet redden. Dat is ook geen pro-bleem. De verdringingsreeks is een gegeven, maar we proberen de politiek wel te beïnvloeden, bijvoorbeeld als het gaat om een watertje als de Bruinisse. Dat water is uitermate belangrijk voor de zoetwatervoorziening in het Brielse Meer, wat een belang-rijke bron voor ons industriewater is.”Industriewater zal ook de komende jaren de gemoederen blijven bezighouden. Op politiek, technologisch en economisch vlak. Zelfs in het natte Nederland zijn we niet gevrijwaard van de pro-blematiek. Politieke besluiten, slimme samenwerkingsverbanden en technologische oplossingen moeten ervoor zorgen dat we ook in de komende decennia kunnen blijven produceren.


Watercampus Leeuwarden Watercampus Watercampus Watercampus Watercampus Dít is de toekomst van watertechnologie

Zuiver water binnen handbereik. Het lijkt zo vanzelf sprekend, maar het is

dé uit daging voor de toekomst. De beschikbaarheid van zoet water staat wereldwijd onder druk terwijl de water behoefte explosief groeit. Dit vraagt in de hele water-sector om innovatieve oplossingen en nieuwe technieken.

De Watercampus Leeuwarden neemt hierin het voor touw. Wetenschappers uit alle delen

van de wereld doen op de Water-campus onderzoek naar oplos-singen op het gebied van o.a. drinkwater productie en afval-waterzuivering.

De Watercampus biedt bedrijven, kennis instituten en onderwijs-instellingen alle voorwaarden om kennis te bundelen en innovatie mogelijk te maken. Hiermee is Leeuwarden hard op weg om de Europese hoofdstad van water-technologie te worden.

Meer informatie? Kijk op www.wetsus.nl of www.wateralliance.nl

kijkdat is ’t mooie vanleeuwarden

WATERCAMPUS LEEUWARDEN

Dít is de toekomst van watertechnologie

Wat is de Watercampus? De Watercampus bestaat uit ruim 20 bedrijven en instellingen, waaronder Wetsus. Wetenschappers uit alle delen van de wereld doen hier onderzoek naar oplossingen op het gebied van o.a. drinkwater, afvalwaterzuivering en waterdistributie. De Watercampus fungeert hiermee als ‘hub’ in een wereldwijd watertechnologisch netwerk. Een spil die kennis samenbrengt en innovatie mogelijk maakt.

Bouwen aan de toekomstVele bedrijven, kennisinstituten en onderwijsinstellingen hebben elkaar gevonden in de Watercampus Leeuwarden. In twee jaar tijd is de campus enorm gegroeid. Om deze groei op te vangen en krachten fysiek te bundelen staat een grote uitbreiding van de Watercampus op stapel. Dit gebeurt in het groene hart van Leeuwarden. In 2014 verrijst hier een toonaangevend gebouw met een vloeroppervlakte van 12.000 m2 dat alle voorzieningen biedt om innovatie mogelijk te maken.

Van idee naar markt In Leeuwarden is inmiddels een ‘Innovation Chain’ ontstaan die wereldwijd de aandacht trekt. Samen met onderwijs- en kennis-instituten wordt op de Watercampus onderzoek gedaan naar vragen en ideeën uit de markt. Dit onderzoek wordt gestart in het lab om daarna in het Water Application Centre op grotere schaal te worden getest. Op demosites die in een straal van 50 kilometer rondom Leeuwarden liggen, doen bedrijven opschalingsonderzoek. Aangesloten bedrijven krijgen daarna de kans om deze in de praktijk geteste technologieën wereldwijd te vermarkten.

Leeuwarden is hard op weg om dé Europese hoofdstad op het gebied van watertechnologie te worden. De Watercampus biedt huidige en toekomstige generaties wetenschappers alle voorwaarden om kennis te bundelen en innovatie mogelijk te maken. De uitbreiding van de Watercampus brengt deze ambitie een stap dichterbij.

Kennis samenbrengen, innovatie mogelijk maken wereldwijd vermarkten

Meer informatie? Kijk op www.wetsus.nl of www.wateralliance.nl

Zuiver water binnen handbereik. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar het is dé uitdaging voor de toekomst. De opgave is complex: de beschikbaarheid van zoet water staat wereldwijd onder druk terwijl de waterbehoefte explosief groeit. Dit vraagt in de hele waterketen om innovatieve oplossingen en nieuwe technieken. De Watercampus Leeuwarden neemt hierin het voortouw.

Science Centre

www.wetsus.nl

combining scientific excellence with commercial relevance

Wetsus, centre of excellence for sustainable water

technology is a facilitating intermediary for trend-setting

know-how development. Wetsus creates a unique

environment and strategic cooperation for development

of profitable and sustainable state of the art water

treatment technology. The inspiring and multidisciplinary

collaboration between 90 companies and 16 EU research

institutes in Wetsus results in innovations that contribute

significantly to the solution of the global water problems.

27


27

Door Adriaan van Hooijdonk

“Er zijn grote stappen gemaakt om industriële watergebrui-kers ervan te overtuigen dat waterhergebruik echt mogelijk is. Daarnaast zijn er verschillende nieuwe technologieën opgeleverd om afval- en proceswater te behandelen.” Willy van Tongeren, senior projectleider bij TNO, kijkt tevreden terug op het Europese Aquafit4Use-programma, waarvan hij de coördinator was. Het programma is na vier jaar afgesloten en wordt nu min of meer voortgezet in het recent gestarte European Innovation Partnership on Water (EIP).Aquafit4use is in 2008 gestart en richt zich op duurzaam watergebruik in de industrie. Met een omvang van circa 15 miljoen euro en 34 partners uit 13 landen (waarvan tweederde industriële partners) was het project één van de omvangrijkere Europese onderzoeksprogramma’s binnen het Zevende Kaderprogramma. Tijdens de start van het project vier jaar geleden hebben onderzoekers van verschillende Europese universiteiten, kennisinstellingen en de industrie een aantal gemeenschappelijke vragen op watergebied voor de vier betrokken industriële sectoren geformuleerd. Daarbij gaat het om de papier-, chemische-, voedingsmiddelen- en textielindu-

Europees programma laat potentieel industrieel waterhergebruik zien

Industrie gaat nieuwe technologiein de praktijk demonstreren

Het bedrijfsleven en de Europese Commis-sie investeren de komende jaren sterk in demonstratieprojecten voor industriewater. De papier-, chemische-, voedingsmid-delen- en textielindustrie gaan bestaande en nieuwe technologieën, die binnen het Aquafit4Use-programma zijn ontwikkeld, op grote schaal in de praktijk brengen. Tegelijk moet er naar de regels voor water-hergebruik worden gekeken. ‘Door strenge weten regelgeving is hergebruik nu niet altijd mogelijk.’

strie. Deze sectoren leveren niet alleen een belangrijke bijdrage aan de Europese economie, maar kenmerken zich tevens door hun intensieve waterverbruik.

integraal onderdeel van proces“Waterhergebruik en waterkringloopsluiting zijn eigenlijk economisch niet interessant voor bedrijven bij een prijs van 1 of 1,50 euro per kubieke meter water wanneer je alleen naar de besparing op de waterkosten kijkt. En wanneer ze het water zelf oppompen ligt de prijs nog een stuk lager”, zegt Van Tongeren. “De laatste jaren is er wel veel meer aandacht gekomen voor de relatie tussen water, grondstoffen en energie. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om waardevolle grondstof-fen, zoals fosfaat, uit het proceswater terug te winnen. Ook kunnen bedrijven fors op hun energierekening besparen als ze proceswater direct hergebruiken.” Eén van de belangrijkste doelen van Aquafit4use was om voor-waarden te ontwikkelen om industriewater op een duurzame manier te gebruiken. Daarom zijn de onderzoekers gestart met een inventarisatie van industriële waterstromen die geschikt

Een pilotinstallatie op een papierfabriek in het Duitse Trostberg. In deze installatie werden zeven verschillende technologieën getest. (Foto: PTS)

28


zijn voor hergebruik en welke kwaliteitseisen daarbij gelden van-uit de watergebruikende processen. “Daarvoor hebben we een aantal technologieën bekeken die deels in ontwikkeling en deels in een vergevorderd stadium verkeren. Door deze technologieën met elkaar te combineren, hebben we op verschillende terreinen aansprekende resultaten weten te boeken.” Volgens hem hebben de sectoren met elkaar gemeen dat water steeds meer een integraal onderdeel van de totale procesvoering zal gaan uitmaken. In de door de Europese industrie opgestelde roadmap voor een Sustainable process industry through resour-ce and energy efficiency (SPIRE) is ‘Optimaal en geïntegreerd waterhergebruik’ dan ook als een van de belangrijkste sleutelge-bieden aangewezen.

combinatie van technologieënBinnen het project speelde de papierindustrie een belangrijke rol. De sector heeft niet alleen een voorbeeldfunctie omdat 80 tot 90% van het water al wordt hergebruikt, maar is na de che-mische industrie nog steeds de grootste industriële waterverbrui-ker van Europa. Bovendien wordt het verdergaand sluiten van de waterkringloop steeds complexer, bevestigt Dieter Pauly van het Duitse onderzoeksinstituut voor de papierindustrie PTS. De branche heeft, volgens Pauly, met een aantal problemen te maken. “De meeste papierfabrieken gebruiken oud papier als grondstof. Daar zitten allerlei ongewenste stoffen in die moeilijk te verwijderen zijn zonder speciale zuiveringstechnieken. Daar-naast levert de hardheid van het water en de aanwezigheid van

silica in de praktijk problemen met de installaties op.” Hij bena-drukt dat de industrie en de universiteiten binnen het Aquafi-t4Use-programma niet opnieuw het wiel hebben uitgevonden, maar vooral bestaande en nieuwe technologieën met elkaar heb-ben gecombineerd. Watertechnologiebedrijven Veolia, Enviro-chemie, Wedeco en PTS hebben zeven verschillende zuiverings-technologieën gecombineerd en op praktijkschaal toegepast om deze problemen op te lossen. Daarbij gaat het onder meer om een combinatie van biologische processen, membraanfiltratie en kristallisatie. De hybride FACT-technologie die bij TNO is ontwikkeld, bleek bij uitstek geschikt om water te ontharden. Deze technologie combineert kristallisatie en filtratie, waarbij het gevormde calciumcarbonaat kan worden hergebruikt. Ver-schillende praktijkproeven, onder andere bij een papierfabriek in Beieren en bij SAPPI in Maastricht, hebben het potentieel van deze technologieën aangetoond”, aldus Pauly.

MembraanbioreactorHet onderzoek in de chemische industrie bleek, volgens Van Tongeren, complex door de grote diversiteit van de sector. “Het gaat vaak om zeer specifieke problemen voor één of enkele bedrijven, in tegenstelling tot de papierindustrie, waar iedere fa-briek volgens hetzelfde principe opereert. De grootste uitdaging in de chemie ligt echter in de aanwezigheid van specifieke che-micaliën die grote invloed kunnen hebben op de waterzuivering en het hergebruik. Daarom hebben we vooral gekeken welke rol membraanbioreactoren hierin zouden kunnen spelen.” Zo

VE E lB E loVE n d E TE C h n o lo g I Eën u I T h ET aquaFit4uSe-PrOg raM Ma

• HoeweldeontwikkelingvannieuwetechnologieeenbelangrijkonderdeelwasvanAquafit4Useishetuitvoerenvanpilots,waarbij combinaties van verschillende technologieën op locatie zijn getest, essentieel. Vooral om aan te tonen dat de oplossingen in de praktijk echt toepasbaar zijn.

• DehybrideFACTtechnologievanTNOisondermeergeschiktomwaterteonthardenindepapierindustrieenbestaatuiteen combinatie van kristallisatie en filtratie, waarbij het gevormde calciumcarbonaat kan worden hergebruikt. Verder biedt de ont- zoutingstechnologie CapDi (Capacitive Deionisation) van Voltea een innovatieve manier om opgeloste zouten uit water te halen, met tegelijkertijd een hogere wateropbrengst en een laag energieverbruik.

• EénvandebelangrijksteresultatenisdeontwikkelingvandesoftwaretoolWESTforINDUSTRYdiehetDeensebedrijfDHI binnenkort op de markt brengt. Daarmee kunnen bedrijven onder meer een bepaalde waterbehandelingstechnologie aan hun proces toevoegen en simuleren wat het effect op het totale watersysteem is. Hieraan gekoppeld is een op HACCP gebaseerde watermanagementtool voor kwaliteitsborging.

Dieter Pauly (PTS): ‘Binnen het Aquafit4Use-programma is niet opnieuw het wiel uitgevonden, maar zijn bestaande en nieuwe technologieën met elkaar gecombineerd.’

29


29

is er bij BASF in Antwerpen een jaar lang met installaties van drie verschillende leveranciers geëxperimenteerd. “Helaas is het nooit tot een stabiele procesvoering gekomen. BASF koos er na-melijk voor om de totale waterstroom met honderden verschil-lende chemicaliën op de membraanbioreactoren aan te sluiten. Daardoor hebben we geen goed inzicht gekregen in de oorzaak van de problemen, zoals vervuiling van de membranen.” Bij het Zweedse chemische bedrijf Perstorp zijn overigens wel goede resultaten met de membraanbioreactor geboekt. Zo bleek het gezuiverde water eenvoudig op te werken voor hergebruik, bijvoorbeeld als koelwater. Een ander probleem in de chemische, maar ook in andere indu-strieën, is de aangroei van micro-organismen in watersystemen, de zogeheten biofouling. Daarvoor heeft TNO samen met Del-tares de Denutritor ontwikkeld. Deze op biofiltratie gebaseerde technologie verwijdert voedingsstoffen uit het water, zodat micro-organismen verderop in het systeem niet meer kunnen groeien. Uit proeven bij Perstorp bleek deze technologie goed te werken, onder meer voor het voorkomen van biofouling van membraansystemen.

‘Launching customers’De textielindustrie kenmerkt zich, volgens Van Tongeren, eveneens door de enorme diversiteit. Bedrijven gebruiken soms wel duizenden recepturen om bijvoorbeeld textiel te verven. “De waterstromen zijn klein in vergelijking met de papier- en chemische industrie en zeer verschillend van samenstelling.

Daarom hebben we onder meer gekeken hoe je bepaalde stromen kunt samenvoegen en behandelen. Zo is er een speciale vacuümverdamper getest om waterstromen in te kunnen dik-ken, zodat ze makkelijker kunnen worden gereinigd voor het hergebruik.”Het onderzoek in de voedingsmiddelenindustrie heeft zich vooral gericht op de mogelijkheid om water te hergebruiken op plaatsen in fabrieken waar er geen contact met voedingsmid-delen is. Daar zou in de toekomst meer aandacht voor moeten komen, stelt Van Tongeren. Geen eenvoudige opgave omdat er bijvoorbeeld bij de Voedsel- en Warenautoriteit, maar ook binnen de bedrijven zelf, onder meer in verband met strenge weten regelgeving met het oog op de voedselveiligheid de nodige terughoudendheid bestaat. “Door strenge weten regelgeving is hergebruik nu niet altijd mogelijk. Daarom is het belangrijk dat weten regelgeving zodanig wordt aangepast dat bedrijven in deze sector meer mogelijkheden krijgen om water te hergebruiken”, aldus Van Tongeren. Hij benadrukt dat de betrokken industriële sectoren nu aan zet zijn om de bestaande en ontwikkelde technologieën in het Aquafit4Use-programma grootschalig in de praktijk te gaan demonstreren. “Daarom zijn we nu volop bezig om eindgebruikers te vinden die als ‘launching customers’ de technologie op praktijkschaal willen gaan toepassen. De Europese Commissie onderkent het belang en heeft daarom hiervoor binnen haar onderzoeksprogramma’s en ondersteund via het nieuwe European Innovation Partner-ship on Water initiatief geld ter beschikking gesteld.”

d o W C h E M I C Al o n d E R z o E K T B R u I KBA ARh E I d l I C hT z o uTE WATE R sTR o M E n

FACT, SAPPI MaastrichtDe Filtration Assisted Crystallization Technology (FACT) pilot opstelling bij papierfabriek SAPPI in Maastricht. (Foto: TNO)

Dow Chemical in Terneuzen werkt met verschillende partijen, waaronder Evides Industriewater, TNO en de TU Delft, samen in het nieuwe E4Water project (Zevende Kaderprogramma van de EU, www.e4water.eu). Doel is om een doorbraak in de chemische industrie te creëren op het gebied van integraal en energie-efficiënt watermanagement. “Zo gaan we onder meer kijken hoe we uit brakke waterstromen die momenteel nog worden geloosd een zoete waterkwaliteit kunnen maken die wij bijvoorbeeld als koelwater of als grondstof voor de berei-ding van demiwater kunnen inzetten”, vertelt Niels Groot van Dow Chemical. Volgens hem neemt de beschikbaarheid van zoet water in de regio steeds meer af en proberen verschillende bedrijven alle beschikbare waterstromen zoveel mogelijk te hergebruiken om de druk op de Biesbosch te verminderen. “In de waterfabriek van Evides naast het Dow-terrein komt een proefhal waar we samen verschillende proefinstallaties gaan bouwen. Daarbij gaat het om verschillende technologieën, zoals omgekeerde osmose, nano- en membraanfiltratie en elektro-ionisatie. Eerst gaan we op labschaal een voorselectie maken om vervolgens de gekozen technolo-gieën samen met Evides in de proefhal toe te passen.”

Willy van Tongeren (TNO): ‘Het belangrijkste resultaat is dat er grote stappen zijn gemaakt om industriële watergebruikers ervan te overtuigen dat waterhergebruik echt mogelijk is.’

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Advertentie_InfraTech2012_210x297mm-hr.pdf 1 7/25/2012 12:05:29 PM

31

E s s A y

Door Jac van Tuijn

Brussel zet in op faire prijs voor water

Door alle perikelen rond de euro is het wellicht wat ondergesneeuwd, maar voor Europa was 2012 het jaar van het water. Veel festiviteiten, verschillende symposia, maar de meeste impact zal ongetwijfeld de ‘Blueprint Water’ hebben, die in november verschijnt. Voor Nederland, zeker ook voor industriële grootverbruikers van water, kunnen de gevolgen daarvan ingrijpend zijn. De Kaderrichtlijn Water wordt het breekijzer van de Brusselse beleidsmakers.

uniform Europees waterbeleid heeft verregaande consequenties voor nederlandse industrie

We moeten zuiniger omspringen met onze beperkte zoetwatervoorraden. Als er één boodschap naar voren is gekomen in het Europese jaar van het water, is het wel dat de Europese Commissie (EC) de schaarse waterbron-nen wil koesteren en beschermen. En vreemd is dat niet: de economische schade door de waterschaarste in met name de zuidelijke lidstaten loopt in de miljarden euro’s: mislukte oogsten, bosbranden en waterrantsoenering. Alsof het zo moest zijn, onderstreepte de zomer van ‘waterjaar’ 2012 het belang nog eens: vernietigende bosbranden op het Iberische schiereiland en prijsstijgingen voor voedsel en grondstoffen door – met name ook in de VS – aanhou-dende droogte en watertekorten.

PrijskaartjeDe EC heeft een machtig middel voor ogen om waterspa-rend beleid door te drukken: de prijs. Brussel wil dat een ‘faire prijs’ voor water wordt berekend, niet alleen voor drinkwater of het zuiveren van afvalwater, maar ook voor het gebruik van de zoetwaterbronnen. Het heeft er alle schijn van dat de EC daarvoor het principe van ‘kosten-terugwinning’ uit de Kaderrichtlijn Water wil gebruiken.

Simpel gezegd: de verbruiker betaalt. Naar verwachting zal Brussel sterker toezien op de toepassing van het reeds bestaande artikel 9 uit de richtlijn. Het artikel schrijft voor dat watergebruikers naar rato moeten meebetalen aan alle waterdiensten. Voor de industrie en de landbouw zou dit betekenen dat ze moeten bijdragen aan alle maatregelen die te maken hebben met de bescherming van zoetwater-bronnen. Aan alle onttrekkingen van oppervlaktewater en grondwater komt dan een hoger prijskaartje te hangen.En dat geldt dus voor alle Europese lidstaten, want de KRW staat voor een uniform beleid voor en een ‘level play-ing field’, het stokpaardje van de Nederlandse industrie. Nu kan die uniformiteit zich tegen Nederland keren. Als het aan Brussel ligt, zal Nederland de kosten voor het op peil houden van de grondwaterstanden en de inrichting van zoetwaterbekkens moeten doorbelasten aan de afnemers van water. Het is zelfs denkbaar dat Nederland de kosten moet doorberekenen van de geopperde maatregel om het waterpeil van het IJsselmeer met 1,5 meter te verhogen als onderdeel van een nieuwe duurzamere strategie voor de nationale zoetwatervoorziening.

I n T E R V I E W

32

Over één kamVoor industriële waterverbruikers vormen de ontwikkelin-gen in Brussel een terechte zorg. Zij hebben sowieso al te maken met een stijging van hun watergerelateerde kosten: de rioolrechten, zuiveringsheffingen en waterlevering door het drink- of industriewaterbedrijf. Al die rekeningen dreigen op te lopen en de industrie tracht, bijvoorbeeld via branche- en belangenverenigingen, de kostenstijgingen in de hand te houden door onder meer maximale efficiëntie in de waterketen te eisen. In Nederland lijkt dat tot dusverre goed te lukken, maar de Brusselse ‘Blueprint’ kan een forse streep door de rekening halen, als daardoor de prijzen voor wateronttrekking omhoog gaan of dat zelfs in het algemeen meer aan watervoorzieningen moet worden bijgedragen. Aan de andere kant trekt de Europese Unie wel forse budgetten uit voor technologische innovatie en doelmatiger industrie-watergebruik.Een deel van de industrie vreest dat zo’n eerlijke prijspolitiek juist ‘unfair’ uitpakt, als bijvoorbeeld Nederland en Spanje over één kam worden geschoren. De situatie verschilt, dus moet ook het beleid variëren, is de redenering. De hamvraag is dus hoe de Blueprint voor Nederland uitpakt. Moeten de industriële grootgebruikers daadwerkelijk meer bijdragen voor het op peil houden van de grondwatervoorraden en zoetwaterbekkens? En als de Nederlandse overheid besluit dit voor eigen rekening te nemen, laat Brussel dat dan toe? Bestaat er dan nog een zelfstandig Nederlands waterbeleid of is de facto de regie al uit handen gegeven?Het is onmogelijk nu al een antwoord te geven op deze vra-gen voordat milieucommissaris Janez Potočnik de details van de verwachte beleidsaanscherpingen in november bekend-maakt in de Blueprint. De EC lijkt vooralsnog niet van zins van de generieke lijn af te wijken. Sterker nog, er zijn meer trends waarneembaar waar Brussel de Kaderrichtlijn Water als breekijzer inzet om het waterbeleid in de praktijk vorm te geven.

gevarenzoneZo dreigt Nederland achterop te raken met de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water. Vanuit de Brusselse wandel-gangen klinken al de nodige waarschuwingen dat Nederland in de gevarenzone zit. Weliswaar zijn de rapportage en de monitoring hier veel beter dan in menig andere EU-lidstaat, maar de ecologische kwaliteit van onze oppervlaktewateren laat veel te wensen over. Waar Nederland jarenlang heeft in-gezet op de verbetering van de chemische waterkwaliteit (de

stoffen in het water), zet Brussel met de Kaderichtlijn Water vooral in op de ecologische waterkwaliteit (het leven in en om het water). Nederland bungelt met zijn vele stilstaande kleine watertjes en kunstmatige aangelegde waterwerken onderaan de Europese lijst van lidstaten met ecologisch gezonde waterlichamen.Staatssecretaris Joop Atsma van Infrastructuur en Milieu (IenM) poogt telkens de zorgen te bezweren door te bena-drukken dat de allerlaatste deadline voor de invoering van de Kaderrichtlijn Water in 2027 zeker wordt gehaald. Maar of Brussel hier ook zo over denkt, zal binnenkort blijken als de Europese Commissie haar evaluatie van de Nederlandse stroomgebiedbeheersplannen 2009-2015 naar Den Haag stuurt (zie ook pag 13 ‘Actueel’).

Specifieke omstandighedenBrussel houdt vast aan de koers van natuurlijk gezonde wateren en als waterbeleid is dat voor landen als Zweden, Zwitserland en zelfs Spanje is goed te verdedigen. Maar voor Nederland is de ecologische benadering minder logisch. Vanwege de waterveiligheid zijn veel wateren afgesloten. In tegenstelling tot andere landen waar de meeste beken en rivieren vrij afstromen, kent Nederland veel stagnant water met als gevolg een slechte ecologische kwaliteit. Er zullen nog heel veel natuurvriendelijke oevers, vistrappen, op-nieuw meanderende beken en waterbodemsaneringen nodig zijn om overal de visstand te verbeteren. Maar behalve de Waddenzee, de Weerribben en de Biesbosch beschouwt de Nederlander zijn oppervlaktewater nauwelijks als natuur. Politiek is er ook weinig draagvlak voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water. Afgezien van alle papierwerk voor de stroomgebiedbeheers-plannen 2009-2015 is de waterkwaliteit zelf de afgelopen tien jaar nauwelijks verbeterd. De verwachting is echter dat Brussel bij de tweede serie plannen voor 2015-2021 veel scherper zal gaan letten op de feitelijke ambities van de lidstaten en ook of ze die ambities waarmaken.

WaterkwaliteitEen andere ontwikkeling in het Europese waterbeleid betreft de residuen van geneesmiddelen in oppervlaktewater. Drink-waterbedrijven die gebruikmaken van Rijn- en Maaswater waarschuwen dat deze residuen niet door hun drinkwaterin-stallaties worden tegengehouden en dus in het drinkwater te-rechtkomen. De drinkwaternormering is helemaal geënt op toxiciteit en voor deze stoffen bestaan alleen grenswaarden

33

I n T E R V I E W

waarbij de helft van een bepaald diertje dood gaat (‘LC50’). De concentraties geneesmiddelen in het oppervlaktewater, en daarmee in het drinkwater, zitten daar nog ver onder dus wettelijk is er niets aan de hand. Toch zijn er vragen over de gevolgen bij het langdurig innemen van drinkwater met dergelijke lage concentraties. Onderzoek naar vissen, die de hele dag in het water rondzwemmen, duidt op verandering van seksuele geaardheid door hormoonverstorende stoffen. De Europese Commissie is voor het eerst van plan om twee geneesmiddelen te plaatsen op de lijst van prioritaire stoffen die niet in het water meer ogen voorkomen. Het is overigens niet zozeer de Kaderrichtlijn Water die hier zorgt voor ver-dere verbetering van de (chemische) kwaliteit van het opper-vlaktewater, maar vooral de aanpalende richtlijnen zoals de Prioritaire Stoffenlijst, de IPPC-richtlijn, de Reach-richtlijn, de Nitraatrichtlijn en de Gewasbeschermingsrichtlijn. Zij moeten uiteindelijk de vermindering van waterverontreini-ging uit de zogenaamde diffuse bronnen terugdringen. Het Nederlandse waterkwaliteitsbeheer is altijd gericht geweest op de chemische kwaliteit en op dat punt hebben de KRW-dochterrichtlijn Prioritaire stoffen waterkwaliteit, de richtlijnen IPPC en Reach het beoogde ‘level playing field’ gebracht. Op basis van toelatingseisen, regelt Reach dat stoffen voor heel Europa wel of niet worden toegelaten. De IPPC-richtlijn (Integrated Pollution Prevention and Control) zorgt dat de milieuvergunning voor alle grotere Europese fabrieken, per branche, is gebaseerd op de best be-schikbare technologie. Via een uitgebreide overlegprocedure kan de industrie mee bepalen welke nieuwe stoffen op de Prioritaire Stoffenlijst worden geplaatst en over twintig jaar niet meer in de Europese wateren mogen voorkomen.

consensusDe normering op Europees niveau heeft als grote meerwaar-de dat er voor de industrie een gelijk ‘level playing field’ is ontstaan. Maar de keerzijde is dat het milieubeleid nu vooral in Brussel wordt gemaakt en dat wreekt zich bij een richtlijn waar specifieke omstandigheden een grote rol spelen, zoals de unieke Nederlandse waterhuishouding. Brussel zoekt bij de invoering van de KRW een consensus voor 27 lidstaten. Daarmee probeert het uniformiteit te creëren tussen lidsta-ten met volkomen verschillende watersituaties: of het nu om zoetwaterschaarste of overvloed gaat of om snel afstromende bergrivieren of om volledige gekanaliseerde en bedijkte deltarivieren. En juist voor Nederland kan die beoogde con-sensus voor de industrie wel eens ongunstig uitpakken.

ART I K E l 9 – K R W oVE R Ko sTE nTE R u gW I n n I n gDe lidstaten houden rekening met het beginsel van terug-winning van de kosten van waterdiensten, inclusief milieu-kosten en kosten van de hulpbronnen.

De lidstaten zorgen er voor: – dat het waterprijsbeleid adequate prikkels bevat voor de gebruikers om de watervoorraden efficiënt te benutten, en daardoor een bijdrage te leveren aan de milieudoelstellingen van de Kaderrichtlijn Water;– dat de diverse watergebruikers, ten minste onderverdeeld in huishoudens, bedrijven en landbouw, een redelijke bij-drage leveren aan de terugwinning van kosten van water-diensten. De terugwinning van kosten is gebaseerd is op gestandaardiseerde, economische analyse en houdt rekening met het beginsel dat de vervuiler betaalt.

De lidstaten nemen bij de kostenterugwinning de sociale ef-fecten, de milieueffecten en de economische effecten van de terugwinning in acht. Zij kijken ook naar de geografische en klimatologische gevolgen van wateronttrekking in de betrok-ken gebieden.

To E Ko MsT VAn d E z o ET WATE RVo o R z I E n I n gEen van de maatregelen die de deltacommissie onder lei-ding van ex-minister Cees Veerman opperde was een extra peilopzet van het IJsselmeer van 1,5 meter. Dit zou nodig zijn om Nederland blijvend kunnen voorzien van zoetwater. De geopperde maatregel wekte veel beroering maar zette het zoetwatervraagstuk politiek op de kaart.De opvolger van Cees Veerman, deltacommissaris Wim Kuijken, laat geen gelegenheid voorbij gaan om erop te wijzen dat hij niet alleen bezig is met de waterveiligheid, maar ook met de toekomstige zoetwatervoorziening. Onder zijn leiding buigt een van de negen deltateams zich over een nieuwe strategie voor een duurzame zoetwatervoorziening in Nederland. Dit moet in 2014 leiden tot een deltabeslissing. De hoofd-sporen van deze nieuwe strategie zijn een grotere regionale zelfvoorzienendheid en een optimalisatie van de zoetwater-verdeling in het hoofdwatersysteem en de regionale watersy-stemen.


34

Door Jeroen Bezem

de dans om het Brabantse grondwater

Het diepe, artesische grondwater in Noord-Brabant is van uitzonderlijk goede kwaliteit en voor veel grote industriële bedrijven – zoals bierbrouwers Heineken en Bavaria, frisdrankproducent Coca-Cola en hightech bedrijf Fujifilm – van levensbelang. Grootste onttrekker van het kostbare vocht is echter waterleidingbedrijf Brabant Water en ook voor de Brabantse agrariërs is het grondwater cruciaal. Al die partijen hebben geregeld overleg, met elkaar en met de provinciale overheid en het waterschap. Polderen op de hoge zandgronden.

Belanghebbenden treffen elkaar aan de vergadertafel

Meer dan een miljard mensen in de wereld leven in gebieden waar grondwater sneller verdwijnt dan het wordt aangevuld, bleek onlangs uit onderzoek van de McGill University in Canada en de Universiteit van Utrecht. Maar de provincie Noord-Brabant hoort daar niet bij, weet milieumanager Dick Notenboom van Fujifilm Manufacturing in Tilburg: “We hebben hier voldoende diep grondwater en daarvan wordt slechts een fractie gebruikt.”Toch heeft ook Noord-Brabant een grondwaterprobleem. Weliswaar betreft dit niet het diepe grondwater – waar een aantal grote bedrijven en drinkwaterbedrijf Brabant Water uit putten – maar in de hoge zandgronden in Oost- en Zuid-Nederland is wel een watertekort ontstaan. Delen van Noord-Brabant en Limburg behoren zelfs tot de droogste gebieden van Nederland.“Het probleem is niet nieuw, maar krijgt de laatste tijd wel extra aandacht”, zegt directeur Guïljo van Nuland van Bra-bant Water. “De verdroging is onder meer een gevolg van de

verstening en verharding, maar er liggen ook veel oorzaken in het agrarische gebied. Brabant was nogal voortvarend in het aanleggen van sloten en het rechttrekken van meande-rende beken, alles voor een snellere af- en ontwatering. De boeren gebruikten vervolgens het ondiepe grondwater voor de beregening, want het oppervlaktewater was intussen naar zee gestroomd. Bovendien is men steeds meer maïs gaan ver-bouwen, een gewas dat een ongunstige waterbalans heeft.”De provincie Noord-Brabant en de waterschappen heb-ben die problemen inmiddels actief aangepakt, vindt Van Nuland. “Er worden maatregelen getroffen om het water langer vast te houden en de gekanaliseerde beken mogen weer meanderen. Ik sprak laatst een aannemer die dergelijke meanders aanlegde. Veertig jaar eerder had hij diezelfde beek juist rechtgetrokken!”

communicerende vatenSinds de invoering van de Waterwet in 2009 ligt het beheer

(foto : Vitens)

de dans om het Brabantse grondwater

van het ondiepe grondwater bij het waterschap. “Dat is logisch”, meent Van Nuland, “want het freatisch grondwater en het oppervlaktewater zijn communicerende vaten.” De provincie blijft, volgens de Waterwet, verantwoordelijk voor de openbare watervoorziening, industriële grondwateront-trekkingen boven 150.000 m3 per jaar en boringen voor bodemenergiesystemen. Voor de diepere grondwaterlagen heeft de provincie een ‘stand still’ afgekondigd. Dat betekent dat daarvoor in principe geen nieuwe vergunningen worden afgegeven. Milieumanager Marthijn Junggeburth van bierbrouwer Bavaria ziet dat niet meteen als een probleem: “Onze huidige vergunning is ruim genoeg. Door allerlei efficiencymaatregelen zijn we erin ge-slaagd om veel meer bier te produceren zonder daarvoor extra grondwater te onttrekken aan onze bronnen.” Voor Fujifilm in Tilburg geldt een soortgelijk verhaal. “Onze vergunning staat een onttrekking toe van 3 miljoen m3 per jaar, maar ons jaarverbruik is 2 miljoen kuub”, zegt Dick Notenboom.Dergelijke hoeveelheden mogen fors zijn, ze vallen in het niet bij de hoeveelheid water die Brabant Water jaarlijks uit haar 34 wingebieden naar boven pompt: zo’n 180 miljoen kubieke meter. “Maar dat is veel minder dan twintig jaar geleden”, merkt Van Nuland op. “In 1990 onttrokken we nog 220 miljoen kuub per jaar.” Door efficiencyverbetering bij Brabant Water en de afnemers is die hoeveelheid vermin-dert. Voor veel processen wordt tegenwoordig geen schoon drinkwater meer gebruikt maar bijvoorbeeld oppervlaktewa-ter, regenwater, grijs water of hergebruikt water. Volgens de directeur van Brabant Water is er geen sprake van een ‘strijd om het water’ in de diepe ondergrond.

Laatste redmiddelIn de freatische lagen is die er wel. “We zitten in een volle provincie met veel deelbelangen”, verduidelijkt Johan Elshof, senior specialist Water van landbouworganisatie ZLTO. “Die belangen zijn groot, maar de betrokken partijen spre-ken elkaar regelmatig en dat is zeker geen vechtrelatie.” De ZLTO doet veel aan voorlichting en ondersteunt verschil-lende projecten die het gebruik van grondwater moeten terugdringen. “Grondwaterberegening wordt door ons gezien als een laatste redmiddel, als alle andere middelen zijn uitgeput”, aldus Elshof. De landbouw is volgens cijfers van de provincie goed voor een grondwateronttrekking van gemiddeld 40 miljoen kuub per jaar, evenveel als de industrie. Elshof: “We doen er alles aan om dat terug te brengen. Enerzijds vragen we de over-heid om de wateraanvoer vanuit Maas en kanalen te optima-liseren. Maar nog meer winst is te boeken via technische op-lossingen, zoals een slim beregeningssysteem dat is bedacht door Wageningen University (met o.a. gebruik van GPS en Buienradar), of het project ‘Bufferboeren’ dat we samen met

Brabant Water hebben opgezet, waar de agrarische bedrijfs-voering wordt afgestemd op drogere omstandigheden. En er loopt een project met Bavaria in Lieshout, dat we in de toekomst ook graag willen uitrollen in Midden-Brabant, waar Coca-Cola en Fujifilm zitten.”Elshof duidt op het project ‘Boer Bier Water’, dat is geïni-tieerd door Bavaria. Milieumanager Marthijn Junggeburth: “In Noord-Brabant zijn op een aantal plaatsen al resten van gewasbeschermingsmiddelen of kunstmest in het ondiepe grondwater aangetroffen. Op langere termijn kan dat voor de bronnen van Bavaria ook een bedreiging vormen. In dit project zoeken we samen naar alternatieve middelen voor gewasbescherming, vormen van waterhergebruik, optimaal grondgebruik en betere teeltkeuze. En de boeren krijgen van ons jaarlijks zo’n 1,5 miljoen kubieke meter restwater, waarmee ze de grondwaterstand op peil kunnen houden. Daarmee is ‘Boer Bier Water’ goed voor de waterkwaliteit én tegen de verdroging.”

Krachten bundelenHet project ‘Boer Bier Water’ geldt als een pilot binnen de Vereniging Industriewater (VIW), waarin de industriële watergebruikers in Noord-Brabant zich hebben verenigd. Junggeburth is één van de bestuurders van de VIW, evenals zijn collega Dick Notenboom van Fujifilm. “De vereniging is tien jaar geleden opgericht omdat er een noodzaak was om de krachten te bundelen tegenover de overheid”, zegt Jung-geburth. “Inmiddels zijn die verhoudingen wel veranderd en is er sprake van open overleg.”Toch verwacht Notenboom dat de VIW en de provincie binnenkort de degens zullen kruisen. Zoals vaker gaat het dan om een financieel geschilpunt. Notenboom: “De pro-vincie wil de heffing op grondwatergebruik verveelvoudigen. Nu de rijksheffing op grondwater is afgeschaft, denkt men in Den Bosch dat bedrag als provinciale heffing te kunnen innen, met het idee van ‘ze waren er toch al aan gewend’. De provinciale heffing bedraagt nu 1,9 cent per kubieke meter en de voormalige rijksheffing was 19 cent. Als je die bedra-gen bij elkaar optelt, zou de provincie dus aan elke kubieke meter 20,9 cent gaan verdienen. Je kunt als regionale over-heid niet zomaar het tarief vertienvoudigen! Ook gebruikt de provincie de verkeerde argumenten voor de verhoging. Ze stelt dat het geld nodig is voor het oplossen van de verdroging van Natura2000-gebieden en het afmaken van de Ecologische Hoofdstructuur. De grondwateronttrekkers zijn, volgens de provincie, verantwoordelijk voor die verdroging. Maar dat is pertinent niet waar. Er is geen bewezen relatie tussen het onttrekken van diep grondwater en de verdroging in de freatische laag.”Het lijkt erop dat het ‘Brabantse poldermodel’ binnenkort serieus op zijn sterkte wordt getest.


35

Het bedrijfLeerdammer-kaas is in Nederland een van de bekendste merken die kaasprodu-cent Bel Leerdammer maakt. Het bedrijf heeft drie vestigingen in Nederland: in Schoonrewoerd, Wageningen en Dalfsen. Gezamenlijk produceren zij met bijna vierhonderd medewerkers 40.000 ton kaas per jaar. De Nederlandse tak maakt deel uit van het internationale zuivelconcern dat onder meer merken als La Vache Qui Rit, Boursin, Mini Babybel en Port Salut op de markt brengt.

De watervraagAls bij een bedrijf ongewild grond- of hulpstoffen in het oppervlaktewater of in een rioolwaterzuivering terechtkomen,

spreekt men van een onvoorziene lozing. Zulke incidenten kunnen tot problemen leiden in het water of zuivering. Vaak moeten bedrijven daarom de risico’s inschatten op zo’n onverwachte lozing. In de omgevingsvergunning van de pro-ductielocatie in Dalfsen van Bel Leerdam-mer is een zogenaamde milieurisicoanalyse (MRA) voorgeschreven, voortkomend uit het zogenaamde ‘Bref’-document voor Food, Drinks and Milk. Een Bref komt voort uit de Europese IPPC-richtlijn en geeft de best beschikbare milieutechnie-ken weer waar een bedrijf zich aan moet houden. Een MRA brengt de risico’s op onvoorziene lozingen in kaart en geeft onder meer informatie over de aard en

de hoeveelheid van de stoffen en schat de kans op calamiteiten in. Het gaat niet om zwaar chemische of toxische stoffen – daar zijn weer andere richtlijnen voor. De be-langrijkste risicostof voor Bel Leerdammer zijn vloeibare (melk)producten. Vanwege zijn zuurstofbindende eigenschappen kan een grote hoeveelheid melk de werking van een rioolwaterzuivering verstoren. Bel Leerdammer moest vanuit het vergun-ningvoorschrift medio 2012 de MRA hebben uitgevoerd.

OptiesEr zijn verschillende methoden om een MRA uit te voeren. QESH-technoloog Pico Kropff van Bel Leerdammer, ver-

E x P E R T I s E

Bij risico’s op onverwachte lozingen wordt snel gekeken naar de zware industrie. Maar ook levensmiddelenbedrijven moeten nadenken over de kans dat er incident stoffen in het oppervlaktewater of riool verdwijnen. De Bel Leerdammer-kaasfabriek in Dalfsen maakte een milieurisicoanalyse en merkte dat dat geen sinecure is. Het bedrijf ging op zoek naar grondige, maar wel pragmatische analyse.

met R

ob SchoonO

ver de vloer

36

foto's: Isabel Nabuurs

slimme scanKaasfabriek analyseert risico’s op onvoorziene lozingen

Kazen in het pekelbadKazen op de transportband naar het pekelbad

Kaasproductie in de Bel Leerdammer-fabriek in Dalfsen

37

E x P E R T I s E

Ook een vraag? Rob Schoon zal in elk nummer van WaterForum Magazine een praktijkvraag op het gebied van industrie- of proceswater onder de loep nemen.

Heeft u een kwestie die u wilt voorleggen? Stuur een mail met een beknopte beschrijving van het probleem naar [email protected].

Kaasfabriek analyseert risico’s op onvoorziene lozingen

antwoordelijk voor water management, kende de zogenaamde Proteus-methodiek, de meest gebruikte methode om risico’s in te schatten. Hij twijfelde of Proteus niet te grof geschut zou zijn voor zijn bedrijf. “Toen ik de informatie erover had door-genomen, leek de methodiek me wel erg diepgaand en gedetailleerd. Volgens mij zeker geschikt voor vervelende chemische stoffen, maar niet voor onze situatie. We zijn natuurlijk niet het enige zuivelbedrijf dat met dit vraagstuk zit. Via de bran-chevereniging Zuivel vonden we de ‘tool onvoorziene lozingen naar het oppervlak-tewater’.” Voor een goede afweging zijn de beide methodieken vergeleken. “Wij hebben ons adviesbureau KWA Bedrijfs-adviseurs laten uitzoeken of we de risico’s in kaart konden brengen met deze vereen-voudigde tool, waarbij het bevoegd gezag vanzelfsprekend akkoord moest gaan.”

1. ProteusDe meest gehanteerde methodiek voor het in kaart brengen van het risico op on-voorziene lozingen is het Proteus-model. De analyse begint met een selectie van de stoffen op de locatie en het bepalen van de hoeveelheden van die stoffen. Vervolgens wordt de analyse verfijnd naar de activi-teiten met de stoffen: hoeveel stof wordt waar verwerkt? De activiteiten worden in een schema opgenomen met alle mogelijk-heden tot afvoer naar riool of oppervlak-tewater. Ook de technische veiligheden zoals afsluiters worden in kaart gebracht. Op basis van het schema en een vragenlijst met organisatorische (veiligheids)maatre-gelen worden de kansen op onvoorziene lozingen berekend. Afhankelijk van de stof is een risico ‘acceptabel’, ‘acceptabel met een continu streven naar verbetering’ of is er ‘aanleiding tot het nemen nadere maatregelen’ om de risico’s te beperken. Een continu streven naar verbetering moet bovendien onderdeel van het milieuzorg-systeem van een bedrijf zijn.

2. tool Binnen de zuivelindustrie is de ‘tool onvoorziene lozingen naar het oppervlak-water’ ontwikkeld, omdat het modelleren in Proteus tijdrovend is en veel detailken-nis vraagt. Uit de inventarisatie van stoffen komt naar voren welke activiteiten van be-lang zijn om nader te bekijken. Dat wordt vooraf afgestemd met de beoordelaar van de MRA. Dat was in dit geval waterschap Groot Salland. De selectie van stoffen is hiermee vergelijkbaar met Proteus. Het verschil zit in de vervolgstappen, zoals de analyse van de activiteiten en de bereke-ning van het risico. De tool is gebaseerd op berekening van het risico door de kans op een calamiteit te vermenigvuldigen met het effect ervan. De kans op een calamiteit is lager bij een juiste werkwijze (bijvoor-beeld bij vullen tank) en bij meer toezicht en (automatische) regelingen. Het effect is afhankelijk van de aard en de hoeveelheid stof die er vrij kan komen. In de tool zijn tabellen opgenomen om een waarde voor de kans en het effect toe te kennen. De technische en organisatorische (veiligheids)maatregelen om de kans op calamiteiten te verkleinen zijn vastgelegd in zogenaamde ‘lines of defense’ (LOD). Als het risico op een onvoorziene lozing te groot wordt, zal het bedrijf aanvullende maatregelen moeten treffen. Met enkele kleine aanpassingen bleek de tool voor Bel Leerdammer een geschikt middel te zijn om de risico’s op onvoor-ziene lozingen in kaart te brengen. Ook waterschap Groot Salland kon zich vinden in de methodiek. De grondige analyse met de Proteus-methodiek blijft de eerst aangewezene voor risicoanalyse’s, maar in overleg met de waterbeheerder is een alter-natief mogelijk. Het voordeel van Proteus is dat het voor alle bedrijven toepasbaar is en een eenduidige werkwijze/uitkomst heeft. Alternatieve methodieken, zoals de zuiveltool, zijn meer toegespitst op het bedrijf en vergen daarmee soms aanpas-singen. Voor het opstellen van een MRA is altijd overleg met de waterbeheerder nodig over de methodiek.

uitvoeringNa een inventarisatie van beide methodes en na overleg met waterschap Groot Sal-land heeft Bel Leerdammer gekozen voor de ‘tool’. De voornaamste reden hiervoor was dat de tool minder beslag op tijd en kennis van zowel bedrijf als het waterschap zou leggen, terwijl de resultaten ruim voldoende zijn om een goede inschatting van de risico’s te maken. De uitkomst van de MRA met de tool bleek voor Bel Leer-dammer overigens gunstig: geen enkele activiteit binnen het laden- en lossen, de opslag en het productieproces levert (te) hoge risico’s op onvoorziene lozingen op. De technische en organisatorische maatre-gelen die op de productielocatie in Dalfsen zijn genomen, blijken – samen met de eigen afvalwaterzuivering – voldoende bescherming te bieden tegen overbelasting van de rioolwaterzuivering van het water-schap.

ervaringenVergunningverlener Ben Blankvoort van Waterschap Groot Salland is te spreken over de werkwijze met tool. “Het is een heel overzichtelijke milieurisicoanalyse geworden. De punten die vereist zijn om te beschrijven, staan erin en dit op een praktische en inzichtelijke wijze. Met deze tool hebben we voor deze vestiging voldoende inzicht op de risico’s van een onvoorziene lozing en de gevolgen ervan op onze rioolwaterzuivering.” Kropff kijkt ook tevreden terug op het project. “We doen als bedrijf ons best om milieurisico’s te vermijden. De zuiveltool is praktijkgericht en heeft ons goede inzich-ten in mogelijke risico’s gegeven.”

Rob Schoon is consultant bij KWA Bedrijfs-adviseurs en is gespecialiseerd in behandeling van koel-, proces-, en afvalwater, legionel-lapreventie en grondwatervraagstukken. Hij schrijft ook artikelen over watertechnologie, onder meer voor WaterForum Magazine en WaterForum Online.

Wat moeten we ons voorstellen bij watergraffiti? “We spreken van omgekeerde graffiti. In plaats van ergens iets op te spuiten, spuiten wij met water onder hoge druk juist het vuil weg. Zo kun je teksten of een logo maken. In 2009 zijn mijn partner Jim Bowes en ik begonnen met vormen van ‘duurzame reclame’. De communicatiebranche helpt klanten wel om over duurzaamheid te communiceren, maar doet er zelf weinig mee. Inmiddels maken we ook veel andere ‘natuurlijke’ reclames, onder meer met zand en mos.”

Jullie hebben 30.000 euro binnengehaald met crowd sourcing via het Seeds-netwerk. Waarom niet gewoon bij de bank? “We willen met het geld gaan uitbreiden. Het voordeel van crowd sourcing is dat de investeerders veel betrokkener zijn. Je finan-ciers zijn ook je fans. Dat heb je bij een bank niet. Seeds heeft als bijkomstig doel om maatschappelijk betrokken bedrijven vooruit te helpen.”

Hoe werkt het? “Nadat we al een tijdje contact hebben gehad met de initiatiefne-mers zijn we met vier andere ondernemers geselecteerd om deel te nemen. Op de Seeds-website staat een beschrijving van de be-drijven, hun plannen en het geld dat zij nodig denken te hebben. Geïnteresseerden kunnen het bedrijf met een relatief klein bedrag steunen, waarvoor zij behalve een goed rendement (tot 1,5 keer de inleg) ook een beloning krijgen, zoals gratis producten.”

Jullie hadden binnen twee maanden het geld binnen. Waarom slaat het zo aan? “Mensen vinden het een sympathieke manier van communi-catie. Maar wij waren ook verrast door het succes. Wij kunnen investeerders geen tastbaar product als extra beloning bieden en we besteden daarom een deel van het bedrag aan wateren sanitatieprojecten. Sowieso storten wij al vanaf onze start 5 cent per liter water die we voor de graffiti gebruiken, in een stichting voor wateren sanitatieprojecten. We werken hiervoor samen met Akvo.org. De teller staat inmiddels op 1100 mensen die zo voor

‘Voor elke gebruikte liter gaat 5 cent naar waterproject’Via het Nederlandse crowd funding platform Seeds kunnen bedrijven geld proberen in te za-melen als startkapitaal of voor een uitbreiding. Het Amsterdamse GreenGraffiti heeft als eerste bedrijf via Seeds het gevraagde bedrag binnengehaald. De specialiteit is watergraffiti: met water wordt een boodschap schoongespoten op een stoep of muur.

Blogs, forums, Facebook-pagina;s, LinkedIn-groepen, tweets en apps: WaterForum Magazine grasduint door de sociale media.

Crowd funding voor waterreclames

vijftien jaar aan schoon water zijn geholpen. De crowdfunding-ronde levert nog eens een bijdrage op voor bijna 100 mensen.”

Hoe duurzaam is het gebruik van drinkwater voor reclames? “Dat is inderdaad een punt, maar om ieder risico voor de gezondheid te voorkomen gebruiken we nu nog drinkwater. We hebben al eens gekeken naar mobiele uv-zuive-

ringen, maar die waren voor ons te kostbaar. Nu kijken we er weer naar, want uv is inmiddels betaalbaarder. Misschien kunnen we dan grijs water gebruiken of zelfs gewoon uit de sloot. En misschien komen er nog ideeën uit de waterbranche.”

al contacten in de watersector? “We hebben wel eens met een drinkwaterbedrijf contact gehad voor een campagne, maar dat is niet doorgegaan. Ik zou het wel mooi vinden als zoiets een keer zou lukken.”

s o C I A l E M E d I A

38

Bij crowd funding zoeken bedrijven via internet financiers. Het is zeer populair geworden na de bankencrisis, toen regu-liere geldschieters de kredietkraan dichtdraaiden. In de VS is Kickstarter een groot succes, waar mensen met een goed busi-nessidee bedrijfskapitaal kunnen inzamelen. Het Nederlandse platform Seeds is eind mei 2012 geïntroduceerd. Opmerkelijk genoeg door ABN Amro, de eerste bank ter wereld, dat zo een stap zet naar microfinanciering. GreenGraffiti is het eerste bedrijf dat succesvol kapitaal heeft aangetrokken via Seeds.

seeds

Door: Arjan Veering

Ons evenement. UW MOMENT.

Noord-OostDé regionale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement & watertechnologie

13, 14 en 15Hardenberg

november 2012

Ons evenement. UW MOMENT.

Evenementen

HALHARDENBERG

GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal HardenbergEnergieweg 27772 TV HardenbergT 0523 - 28 98 98F 0523 - 28 98 00I www.evenementenhal.nlE [email protected]

15676 Aqua HB 2012 210x297 [1].indd 1 20-07-2012 09:43:43

4 & 5 oktober 2012 Expo Haarlemmermeer

www.no-dig-dag.nl

No-Dig expositie met live demonstraties en boorwedstrijdNo-Dig congres, No-Dig expositie, uitreiking No-Dig Award

4 & 5 oktober 2012

No-dig? No hinder!

Donderdag 4 oktoberVrijdag 5 oktober

Expo Haarlemmermeer

Beleef de derde editie van de NSTT No-Dig Dag!

De NSTT No-Dig Dag brengt u het beste van sleufloze boor- en leidingrenovatietechnieken

Alles weten op het gebied van No-Dig?

Ondergrondse infra zonder hinder

Stelling 1, 2141 SB VIJFHUIZEN

Postbus 483 | 2700 AL Zoetemeer | T: 079-3252260 | F: 079-3252293 | [email protected] | www.no-dig-dag.nl

Een initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Sleufloze Technieken en Toepassingen (NSTT), de brancheorganisatie voor de No-Dig sector.

www.waterjobforum.nl


41

o P I n I E

Buiten valt een stevige regenbui. Binnen valt niemand het op. Het is een heel gewone Nederlandse regenbui en toch is het bijzonder. Ik zit namelijk in een collegezaal van de TU Delft en volg de voordracht van hoogleraar Huub Savenije tijdens de internationale conferentie Water & Cities. De universiteit bestaat dit jaar 170 jaar en viert dat met een serie evenementen rond water. Buiten spoelt het regenwater af naar het riool en de Delftse grachten. Het hoogheemraadschap van Delfland pompt alles weg naar de Noordzee. Prima toch, zou je zeggen. Maar binnen vertelt Savenije dat het anders moet. Steden moeten wat hem betreft zelfvoorzienend worden voor voedsel, energie en water. Ze worden te groot om alle grondstoffen van buiten te blijven halen. Opvangen en hergebruiken van regenwater wordt volgens hem een must.

remmen losDe aanwezige conferentiegangers – veelal jonge studenten met veel verschillende nationaliteiten – raken enthousiast en er ontstaat een inspirerende atmosfeer. In workshops gaan de aanwezige hoogleraren en de studenten samen aan de slag en bedenken specifiek voor New Orleans, Singapore Jakarta en Rotterdam concrete maatregelen om wateroverlast te voorkomen en tegelijkertijd om het regenwater te kunnen vasthouden voor hergebruik. De remmen gaan los. Geen cultuurverschillen, geen bestuurlijke barrières. Omgekeerde paraplu’s op kantoren, zigzaggende straatgoten, blauwe corridors. Even kan alles in het stedelijk waterbeheer. Educatie en innovatie lopen door elkaar en vormen een aanstekelijke smeltkroes. Heerlijk om mee te maken.

nieuwe eco-stedenToch vraag ik me af of Savenije gelijk heeft en of hij niet te optimistisch is. In China worden geheel nieuwe eco-steden uit de grond gestampt en toch gaan die gewoon op de oude voet verder. Blijkbaar ‘loont’ het daar nog niet om het regenwater op te vangen en is de watervoorziening nog steeds helemaal afhankelijk van het water dat van buiten de stad wordt binnen

gepompt. Volgens Savenije is de stap naar een decentrale stedelijke watervoorziening nog te groot. Hij ziet meer in de weg van de geleidelijkheid. Kleine decentrale watersystemen, met het centrale systeem als achtervang. Savenije ziet twee grote hindernissen. Het verlies aan politieke en bestuurlijke controle en de bestaande handboeken die zijn opgesteld om risico’s uit te sluiten.

regenwater oogstenDe enorme droogte afgelopen zomer in de Verenigde Staten vestigt de aandacht des te meer op de noodzaak van een ander stedelijk waterbeheer. Als op het platteland alle watervoorraden nodig zijn voor de voedselproductie, kunnen de steden daar niet ook nog eens grote hoeveelheden water aan onttrekken. Inmiddels gonst het in het mondiale waterdebat over ‘rainwater harvesting’. Misschien niet in Nederland waar nog heel veel water is, maar wereldwijd maakt het opvangen en gebruik van regenwater een snelle doorbraak door. En dat was nu ook in Delft te zien.

geïnspireerd naar huisDe TU Delft kan terugkijken op een geslaagde internationale conferentie over stedelijk waterbeheer. Aanwezige specialisten als David Waggonner uit New Orleans, Vladan Babovic uit Singapore en John Jacobs uit ons eigen Rotterdam waren zichtbaar geïnspireerd. Evenals de studenten. ‘Eco-engineering’, ‘urban hydrology revisited’: even maakte het getob over mondiale waterproblemen plaats voor enthousiasme over kansen. En buiten trok de regen weg.

Jac van Tuijn is voormalig hoofdredacteur en mede-oprichter van WaterForum Online. Hij werkt nu als freelance journalist en moderator, met name op het gebied van (internationaal) watermanagement.

Een heerlijke smeltkroes

Reageren? Deze column staat ook online op Waterforum.net en op LinkedIn.com/WaterForum-Media. U kunt daar reageren en mee discussiëren.

door Jac van TuijnC

olumn

Omgekeerde paraplu’s op kantoren, zigzaggende straatgoten, blauwe corridors. Even kan alles in het stedelijk waterbeheer

42

B E d R I j V E n R E g I s T E R

Bermad HollandPostbus 5130, 3295 zg ’s gravendeel

www.bermad.nl, [email protected]

T: 078 6734761, f: 078 6737087

Watermanagement, separators, ontluchters, Meet- &

Regeltechniek, Kleppen, Irrigatiemiddelen, hydrants,

Engineering, Afsluiters, Advisering

De Jongh Pipesystems bv

sluisweg 2, 4794 sW heijningen

www.dejonghpipesystems.nl, info@dejonghpipesy-

stems.nl T: +31 16 7521739, f: +31 16 7521837

Buissystemen, Coatings en -bekleding, fittingen, flenzen,

Kunststoffen

control techniques bv

Kubus 155, 3364 dg sliedrecht

www.controltechniques.nl, [email protected]

T: +31 18 4420555, f: +31 18 4420721

Aandrijvingen, frequentieregelaars, Meet- & Regeltechniek

Biothane Systems international Postbus 5068, 2600 gB delft

www.biothane.com, [email protected]

T: +31 15 2700111, f: +31 15 2560927

Advisering, Afvalwaterbehandeling, Anaërobe

gistingssystemen, Biotechnologie, MBR (Membraan Bio

Reactoren) Membraantechnologie, nutrienten, Waterbe-

handeling Waterzuivering, zuiveringsinstallaties

DHVPostbus 1132 , 3800 BC Amersfoort

www.dhv.nl , [email protected]

+31 (0)33 468 2000 , +31 (0)33 468 2801

Waterzuivering, Watermanagement, Vaarwegen, stedelijk

waterbeheer, Integraal Waterbeheer, Ingenieursbureaus, hoog-

waterbescherming, havens, Engineering, drinkwaterbehande-

ling, Afvalwaterbehandeling, Advies- en ontwerpbureaus

evides WaterbedrijfPostbus 4472, 3006 Al Rotterdam

www.evides.nl,

T: 0900-0787, f: 010 - 2935980

Advisering, Afvalwaterbehandeling, drinkwatervoor-

ziening, Industriële installaties, Ionenwisselaars, Mem-

braanfiltratie, Waterbehandeling, Waterleidingbedrijven,

Watervoorziening, Waterzuivering

endress+Hauser bv

Postbus 5102, 1410 AC naarden

www.nl.endress.com/water, [email protected]

T: +31 35 6958611, f: +31 35 6958825

data logging/procesapparatuur, Meet/regel-/beveiligingsin-

strumenten, Watermetingen

arcaDiSPostbus 4205 , 3006 AE Rotterdam

www.arcadis.nl/water, [email protected]

T: +31 (0)10 2532222, f: +31 (0)10 2532194

Advies- en ontwerpbureaus, Afvalwaterbehandeling,

Afvalwatertransport, Bodemsanering, drinkwaterbe-

handeling, Ingenieursbureaus, onderhoud en beheer,

stedelijk waterbeheer, Waterbeheer.

HKV lijn in waterPostbus 2120, 8203 AC lelystad

www.hkv.nl [email protected]

T: 0320-294242, f: 0320-253901

Watermanagement, Waterkeringen, Waterbeheer, Remote

sensing, opleidingen, Ingenieursbureaus, grondwater,

gIs (geografische Informatie systemen), gespecialiseerd

advies, Advisering

atlas copco compressors nederlandMerwedeweg 7, 3336 lg zwijndrecht

www.atlascopco.nl, [email protected]

T: +31 (0)78 6230230, f: +31 (0)78 6230256

Beluchtingssystemen, Blowers, Compressoren , druklucht,

generators, gespecialiseerd advies , luchtgekoelde droog-

installaties , olie-afscheiders , Pompen , Waterbehandeling

aquaServa bv

Wallaardtsacrestraat 435, 1117 BM schiphol

www.aquaserva.nl, [email protected]

T: +31 75 6470747, f: +31 75 6470746

desinfectie waterinstallatie - legionella, Energiebeheer,

Engineering, Installatiebedrijven, laboratoriumonderzoek

- legionella, legionella - installatietechniek, legionella - risico-

analyse, Meet- en regelapparatuur, legionella, onderhoud en

beheer, ultrafiltratie

aquacare europe bv

Postbus 2147, 5202 CC den Bosch

www.aquacare.nl, [email protected]

T: +31 73 6247171, f: +31 73 6217792

Chemicaliën, legionella, doseringsapparatuur,

Koelers/koeltorens, filters

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar [email protected] of bel 015 361 7433

grontmijPostbus 203, 3730 AE de Bilt

www.grontmij.nl, [email protected]

T: +31 (0)30 2207911, f: +31 (0)30 6956366

Afvalwaterbehandeling, drinkwaterbehandeling, Membraan-

bioreactor - advies, Membraanbioreactor - turn key, Membraan-

technologie, Remote sensing, Rioolwaterszuiveringsinstallaties,

slibbehandeling, stedelijk waterbeheer, Tele detectie

015 - 361 74 33

015 - 361 74 33

uw bedrijf hier?

uw bedrijf hier?

43


nijhuis Water technologyAnholtseweg 32 , 7091 hB dinxperlo

www.nijhuis-water.com , [email protected]

+31 (0)31 5655 466 , +31 (0)31 5655 494

Waterbehandelingsinstallaties, Turn-key leveranciers MBR,

Terugwinninginstallaties, slibbehandeling, Proceswaterbehande-

ling, flotatie-installaties en tanks, flocculatie-installaties, Enginee-

ring, Anaërobe gistingssystemen, Afvalwaterbehandeling

nWP (netherlands Water Partnership) Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV den haag

www.nwp.nl, [email protected]

T: 070-3043700 , f: 070-3043737

Branche-organisaties, Watermanagement, netwerk-

organisatie

Logisticon Water treatment B.V.Postbus 38, 2964 zg groot Ammers

www.logisticon.com, [email protected]

T: +31 (0)184 608260, f: +31 (0)184 608280

afvalwaterbehandeling, ketelvoedingwater, membraanbio-

reactoren, membraanfiltratie, mobiele waterzuiveringen,

omgekeerde osmose installaties, ontijzering, proceswater-

behandeling, ultrafiltratie, waterbehandelingsinstallaties


Jotem Waterbehandeling B.V.Parelstraat 24 , 7554 TM hengelo

www.jotem.nl , [email protected]

+31 (0)74 242 5255 , +31 (0)74 243 4880

Membraanfiltratie, Engineering, demineralisatie,

Beproevingsapparatuur, Adsorptiemiddelen/apparatuur,

Actieve kool, Waterbehandeling, ontijzering, ontharding,

omgekeerde osmose - installaties

Krohne nederland B.V.Postbus 110 , 3300 AC dordrecht

www.krohne.com , [email protected]

+31 (0)78 630 6200 , +31 (0)78 630 6405

Watermeters, Wateranalyse apparatuur, Proces-

industrie, niveaumeting, Meet- & Regeltechniek,

flowmeters

i-real BVPostbus 593, 7000 An doetinchem

www.i-real.nl , [email protected]

T: +31 (0)314 366600, f: +31 (0)314 363410

Afvalwaterbeheer, Automatisering, grondwater, Meet

& Regeltechniek, Riolering, stedelijk waterbeheer,

Telemetrie, Regenwatermanagement, Waterbeheer,

Watermanagement

imbema Denso B.V.Postbus 160 , 2000 Ad haarlem

www.imbemadenso.nl , [email protected]

+31 (0)23 5172424 , +31 (0)23 5317433

Koppelingen, hydrants, flenzen, fittingen, Corrosie preventie-

middelen, Controle apparatuur/systemen, Buis- en kabeldoor-

voeringen, Afsluiters, Afdichtingen, Aanboortoestellen

Koninklijk nederlands WaternetwerkBinckhorstlaan 36, 2516 BE den haag

www.waternetwerk.nl , [email protected]

+31 (0)70 3222765.

Afvalwaterbeheer, netwerkorganisatie, oppervlaktewater zuive-

ring , Proceswaterbehandeling, Rioolwaterszuiveringsinstallaties,

Vakbladen, Waterbehandeling, Waterbeheer, Watermanage-

ment, Watervoorziening

KSB nederland B.V.Wilgenlaan 68, 1161 jn zwanenburg

www.ksb.com, [email protected]

T: +31 (0)20 4079800, f: +31 (0)20 4079801

Afsluiters, Afvalwatertransport, drinkwatervoorziening,

grondwater, onderhoud en reiniging, oppervlaktewater

zuivering, Polderbemalings installaties, Pompen,

Proceswaterbehandeling, Rioolwater-zuiveringsinstallaties


Landustrie Sneek B.V.Postbus 199 , 8600 Ad sneek

www.landustrie.nl , [email protected]

+31 (0)51 548 6888 , +31 (0)51 541 2398

Telemetrie, Roosterreinigers, Rioolwaterszuiveringsinstal-

laties, Rioolpompstations, Pompen, Pompbeproevingsap-

paratuur, Polderbemalingsinstallaties, Elektrotechnische

installaties, Beluchtingssystemen, Afvalwaterbehandeling

Movares nederland B.V. leidseveer 10, 3500 gW utrecht

www.movares.nl/water, [email protected]

T: +31 (0)30 2655555, +31 (0)30 2655562

gebiedsinrichting, dijken, Advies- en ontwerpbureaus,

havens, hoogwaterbescherming, Integraal Waterbeheer,

sluizen, Vaarwegen, Waterbeheer, Waterkeringen

Metawater co., Ltd. europe rep. Office

Westerbachstrasse 32, d-61476 Kronberg im Taunus / duitsland

www.metawater.co.jp/eng, [email protected]

filtratie, Membraanfiltratie, Membraantechnologie, ozonisatie-

installaties, Waterbehandeling

Ondeo iS utility Services Postbus 39 , 4780 AA Moerdijk

www.ondeo-is.nl, [email protected]

T: +31 (0)168 384119 / 06 13655664, f: +31 (0)168 384109

Waterbehandeling, ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling,

onderhoud en beheer, omgekeerde osmose waterbehandeling,

Mobiele ontzoutingsinstallaties, Membraanfiltratie, deminerali-

satie, Condensaatbehandeling, Afvalwaterbehandeling

KWa Bedrijfsadviseurs B.V.Postbus 1526 , 3800 BM Amersfoort

www.kwa.nl , [email protected]

+31 (0)33 422 1310 , +31 (0)33 422 1329

Waterbehandeling, Proceswaterbehandeling, ontgas-

sers, legionella - advies, Koelwaterbehandeling, Ketel-

voedingwater, Energiebeheer, Corrosie preventiemidde-

len, Afvalwaterbehandeling, Advies- en ontwerpbureaus

015 - 361 74 33

uw bedrijf hier?

www.aquatechtrade.com

201302 - 05 APRILIndIAnAPoLIs • USA

201308 - 10 APRILNEW DELHI • IN

201305 - 07 JUNESHANGHAI • CN

The world’s leading trade eventsfor process, drinking and waste water

201305 - 08 noVEMBERAMSTERDAM • NL

Organised by Supported by

Aquatech-Adv_A4-v3-AF.indd 1 18-06-12 15:45

45


rood Wit Blauw watergroep (rWB) Ambachtstraat 20, 7609 RA Almelo

www.rwbalmelo.nl, [email protected]

T: +31 54 6545020, f: +31 54 6545030

Aannemers, Apparatenbouw, Constructie, demineralisatie,

drinkwaterbehandeling, Engineering, filtratie, oppervlaktewater

zuivering, Projectbegeleiding, Toegepast onderzoek

Sensor Partners bv

james Wattlaan 7, 5151 dP drunen

www.sensor.nl, [email protected]

T: +31 416 378239, f: +31 416 377439

Afstandsuitlezing, Analyse-apparaten, Automatisering, Controle

apparatuur/systemen, niveaumeting, Peilglazen, Procestech-

nologie, sensoren, Vloeistofniveau- /registreerinstrumenten,

Watermetingen

xylem Water Solutions nederland B.V.Postbus 1126 , 3300 BC dordrecht

www.xylemwatersolutions.com/nl ,

[email protected]

T: +31 (0)78 6548400, f: +31 (0)78 6510936

Waterbehandelingsinstallaties, uV-bestralingsinstallaties,

scada, Rioolpompstations, Pompen, ozonisatie-installaties,

onderhoud en beheer, desinfectie/oxidatie installaties

Wateropleidingen, Stichting Postbus 1410, 3430 BK nieuwegein

www.wateropleidingen.nl, [email protected]

T: +31 (0)30 6069400, f: +31 (0)30 6069401

Afvalwaterbeheer, drinkwaterbehandeling, drinkwater-

voorziening, legionella - beheersplan opstellen,

onderhoud en beheer, opleidingen, Riolering, stedelijk

waterbeheer, Waterbeheer, Waterzuivering

ViSSer waterbeheer de Beeringen 22, 6681 jh Bemmel

www.visserwaterbeheer.com, [email protected]

T: +31 6 21206760

Advisering, Engineering, Ruimtelijke ordening - Interactieve

planvorming, Waterbeheer, Watermanagement

Water alliance Agora 4, 8934 Cj leeuwarden

www.wateralliance.nl, [email protected]

T: +31 (0)58 2849044

Watermanagement, Waterbehandeling,

netwerkorganisatie, Branche-organisaties,

Afvalwaterbehandeling, Waterzuivering

WLn

Postbus 26, 9470 AA zuidlaren

www.wln.nl, [email protected]

Advisering, Membraantechnologie, onderzoek


015 - 361 74 33

uw bedrijf hier?

Wetsus Postbus 1113 , 8900 CC leeuwarden

www.wetsus.nl, [email protected]

T: +31 (0)58 2843000, f: +31 (0)58 2843001

Afvalwaterbehandeling, Biotechnologie, drinkwaterbehande-

ling, Membraanbioreactor - kenniscentra, Membraantechno-

logie, Milieutechnologie, onderzoek, Proceswaterbehandeling,

sensoren, Toegepast onderzoek

uVar holland b.v.Postbus 5169, 3295 zh 's-gravendeel

www.uvar.nl ,[email protected]

T: +31 (0)78 6731477, f: +31 (0)78 6734557

Afsluiters, filters, filtratie, Meet- & Regeltechniek,

Waterbehandeling, Watermeters

Stichting Postacademisch Onderwijs (PaO) Postbus 5048, 2600 gA delft

www.pao.tudelft.nl, [email protected]

T: +31 15 2784618, f: +31 15 2784619

Afvalwaterbeheer, Bouwmiddelen/materialen, drinkwater

grondwater, havens, onderhoud en beheer, opleidingen,

Riolering, Waterbeheer, Waterkeringen, Riolering

royal Haskoning consultants, architecten & ingenieursPostbus 151, 6500 Ad nijmegen

www.royalhaskoning.com, [email protected]

T: +31 (0)24 3284284, f: +31 (0)24 3232918

Advies- en ontwerpbureaus, Afvalwater , drinkwater, Engi-

neering, grondwater, Ingenieursbureaus, Milieutechnologie,

onderhoud en beheer, Waterbeheer, Watermanagement

roozeboom & Van den Bos instrument BV Postbus 395 , 3760 Aj soest

www.rb-instrument.nl , [email protected]

+31 (0)35 543 1511 , +31 (0)35 543 1448

zuurstofmetingen, Wateranalyse apparatuur, Ph-elektroden,

ozon concentratiemeetinstrumenten, Meet- & Regeltechniek,

labaratoriumapparatuur, geleidbaarheidsmonitors, doserings-

apparatuur, Chloorelextrolyse installaties, Analyse-apparaten

ProMinent Verder B.V. Postbus 12, 3450 AA Vleuten

www.prominent.nl, [email protected]

T: +31 (0)30 6779280, f: +31 (0)30 6779288

Chloordioxide installaties, desinfectie/oxidatie installaties,

doseringsapparatuur, drinkwaterbehandeling, Meet- &

Regeltechniek, ozonisatie-installaties, Pompen, Tanks,

uV-bestralingsinstallaties, Waterbehandelingsinstallaties

Pieralisi Benelux B.V.Braillestraat 2 , 2652 xV Berkel en Rodenrijs

www.pieralisi.nl , [email protected]

+31 (0)10 8929 200 , +31 (0)10 8929 209

Waterbehandeling, slibbehandeling, separators,

Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Rioolcentrifuges,

Proceswaterbehandeling, ontwateringsapparatuur,

Afvalwaterbehandeling

46

adverteerder Pag. telefoon e-mail Website Ahoy Rotterdam 30 010-2933133 [email protected] www.infratech.nlAquatech 44 020-5491212 [email protected] www.aquatechtrade.comEvenementenhal Hardenberg 39 0183-680680 [email protected] www.evenementenhal.nl/hardenbergHaus Europe BV 8 085-4891190 [email protected] www.hauseurope.comLogisticon Water Treatment bv 48 018-4608260 [email protected] www.logisticon.comMetawater 26 +49-6473993126 www.metawater.co.jp/engNSST 40 079-3252260 [email protected] www.no-dig-dag.nlOvivo Holland 2 071-5899218 [email protected] www.ovivowater.comPartners voor Water 47 088-6028058 [email protected] www.partnersvoorwater.nlWater Alliance 18 058-2849044 [email protected] www.wateralliance.nlWaterCampus Leeuwarden 26 058-2846200 WaterJobForum 14/15 015-3617433 [email protected] www.waterjobforum.nlWetsus 26 058-2846200 [email protected] www.wetsus.nl

A d V E R T E n T I E I n d E x

WaterForum Magazine is een uitgave van: novaForum Business Media BVPostbus 2282640 ae Pijnacker015-3617433www.novaforum.net

Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, com-mercieel en algemeen management binnen de watertechnologie en deltatechnologie en de toeleverende sectoren.uitgever Sandra AlbertsHoofdredactie Arjan Veering, [email protected]

Met medewerking van Jeroen Bezem, Jaap Groot, Adriaan van Hooijdonk, Olav Lammers, Esther Rasenberg, Rob Schoon, Jac van Tuijn. . Secretariaat 015-3617433, [email protected] Bas van Deventer, Ron van de Velde 015-3617433, [email protected] Tamara Drevijn 015-3617433, [email protected] Zwakman Fotografie, Soest Vormgeving MarkDesign, Hoofddorp

abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag toege-stuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. copyright NovaForum Business Media BV, 2012. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van arti-kelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

s E R V I C EAl in 2000 begon WaterForum de eerste internetnieuwsdienst voor de Nederlandse watersector. Sindsdien verspreidt de redactie iedere woensdag een overzicht met nieuws, achtergronden, analyses en opinies onder ruim 13.000 waterprofes-sionals. Ook het bedrijvenregister heeft een plek in de nieuwsbrief en natuurlijk de vacaturebank met de meest recente vacatures uit de watersector.

Ontvangt u WaterForum Weeknieuws nog niet? Meld u dan direct aan voor een gratis abonnement via www.waterforum.net/aanmeldennieuwsbrief of stuur een mail naar: [email protected] o.v.v. aanmelden nieuwsbrief

WATERFORUM WEEKNIEUWS

C o lo f o n

A g E n d A25 september, Rotterdam

Symposium: Ondernemen in de WatersectorHet programma start met een bezoek aan de onder-grondse rwzi Dokhaven Hollandse Delta. In de middag vooraanstaande sprekers uit de watersector die hun visie geven op onderwerpen als het beste drinkwater van de wereld dankzij vernieuwende technologieën en onder-zoeksthema’s, filtratietechniek, water zuiveren en daarbij grondstof en energie winnen, Nereda-technologie en de toekomst, waterfootprints, watertechnologie als export-product, kansen voor de waterindustrie in de wereld, de bouw van waterfabrieken in de wereld, electrocoagulatie, proceswater, mobiele membraan reinigingsinstallaties, de modernste waterzuivering ter wereld en de demiwaterfa-briek in Antwerpen.Organisatie: Management Producties/WaterForumWebsite: www.watercongres.info

1 en 2 oktober, Leeuwarden

Het Wetsus congress 2012De eerste dag zal aan de hand van een aantal thema’s de actualiteit uit de watertechnologiewereld behandeld worden. Op dag twee staan de wetenschappelijke onder-zoeksthema’s van Wetsus centraal. Internationale top-sprekers zijn uitgenodigd om deze te komen bespreken. Beide dagen worden op de beursvloer diverse innovaties gepresenteerd. Verder is er ruim gelegenheid voor het ontmoeten van mensen uit de watertechnologiewereld. Website: www.wetsus.nl

2 en 3 oktober, Rotterdam

Vakbeurs PuMPS & VaLVeS 2013, tweede editie.PUMPS & VALVES is de meest toonaangevende vak-beurs op het vlak van pompinstallaties en process com-ponenten voor de Nederlandse procesindustrie. PUMPS & VALVES zal opnieuw gelijktijdig plaatsvinden met SOLIDS 2013. Voor alle technieken binnen de sector, zowel vast als vloeibaar, is er voor toeleveranciers de gelegenheid zichzelf te presenteren op deze combinatie van twee sterke beurstitels. Organisatie: Easy FairsWebsite: www.easyFairs.com/PUMPS-NL

2-5 oktober, Utrecht

Vakbeurs industrial ProcessingIndustrial Processing is dé grootste vakbeurs voor de totale natte en droge procesindustrie in de Benelux. De beurs met het laatste nieuws op het gebied van procesap-paratuur, - engineering en -automatisering. De beurs is bovendien verdeeld in 2 sectoren: Liquids Processing en Solids Processing. Zo'n 200 exposanten presenteren hun nieuwste producten en diensten..Organisatie: Jaarbeurs UtrechtWebsite: www.industrialprocessing.nl

9 oktober 2012, Soesterberg

9e platformbijeenkomst nieuwe SanitatieTijdens deze bijeenkomst zal met name aandacht worden besteed aan de toepassingsmogelijkheden van Nieuwe Sanitatie in het buitengebied. Ook zal de problematiek van het buitengebied worden geschetst. Gezamenlijk zal daarna in groepen naar een oplossingen voor een aantal concrete situaties worden gezocht. Organisatie: STOWAWebsite: www.stowa.nl

9-11 oktober, 's-Hertogenbosch

Milieu 2012Milieu 2012 toont u besparende oplossingen op het gebied van afval & recycling, (afval)water, lucht, bodem en geluid. Tevens komen actuele onderwerpen zoals nieuwe regelge-ving, duurzaam inkopen, duurzame materialen, duurzame mobiliteit, ruimtelijke ordening en veilig werken uitgebreid aan bod. Op de naastgelegen vakbeurs Energie vindt u alles over energie besparing, en op de andere naastgelegen vakbeurs Surface vindt u alles over duurzame oppervlak-tetechnieken van materialen. Samen goed voor maar liefst 600 exposanten.Organisatie: 2XPO C.V.Website: www.milieuvakbeurs.nl

11 oktober, Amsterdam

Symposium: Hoe zuiver is lozen nogDe themagroepen Afvalwaterbehandeling, Bestuurlijk-juridische aspecten en Waterkwaliteit organiseren het geza-menlijk symposium Hoe zuiver is lozen nog: meer chemie tussen waterzuivering, waterkwaliteit en watervergunning, over de samenhang tussen waterkwaliteit, de lozingen door de rwzi en de vergunningverlening.Organisatie: KNWWebsite: www.waternetwerk.nl

13-15 november, Hardenberg

aqua nederland Vakbeurs De regionale vakbeurs richt zich op de provincies Drenthe, Flevoland, Overijssel, Friesland, Groningen en gedeeltelijk Gelderland. Net als Aqua Nederland Vakbeurs vindt u tijdens Aqua Nederland Vakbeurs Noord-Oost bedrijven gericht op waterbehandeling, watermanagement, pompen, meet- en regeltechniek, filters, leidingsystemen, membra-nen bioreactoren en waterbouw. Organisatie: Evenementenhal HardenbergWebsite: www.evenementenhal.nl

AcTUElE AgENdA ONlINE

www.waterforum.net

Heeft u internationale ambitie? Informeer dan eens naar de mogelijkheden die het programma Partners voor Water u biedt. Veel organisaties in de watersector zetten hun eerste stappen in het buitenland met behulp van dit programma.

Partners voor Water maakt nieuwe ontwikkelingen in de watersector mogelijk. Het programma biedt de watersector ondersteuning op de volgende vlakken:

1. Aanjagen nieuwe ontwikkelingen

■ Partners voor Water ondersteunt projecten die de samenwerkende watersector verder brengen. Bijvoorbeeld het ontwikkelen van een gezamenlijke toekomstvisie.

2. Profileren Nederlandse Watersector in het buitenland

■ Gezamenlijke deelname aan beurzen en missies■ Gezamenlijke marketing■ Online marketing: etaleer uw beste projecten voor

een internationaal publiek op www.dutchwatersector.com

3. Internationaal ondernemen/samenwerken

■ Landenplatforms: samen met collega’s internationale activiteiten ontplooien

■ Netwerken gericht op verschillende niches/thema’s■ Marktkennis en informatie■ Financiele ondersteuning van projecten in het

buitenland

Partners voor Water is er voor samenwerkende organisatie met ambitie, die de stap durven zetten in een nieuwe regio, met een nieuwe technologie of aanpak. Waarmee ze internationaal kansen creëren waar zijzelf én de Nederlandse watersector op voort kunnen bouwen. Het is een programma dat middenin de sector staat; partijen uit de sector werken binnen het programma samen en geven het mede vorm.

Partners voor Water is er voor profit en non profit. Veel organisaties gingen u al voor. Verwezenlijk uw internationale ambities en doe mee!

Partners voor WaterSpringplank voor internationale ambitie

Partners voor Water wordt gefinancierd door drie ministeries: Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Infrastructuur en Milieu en Buitenlandse Zaken. Het programma wordt uitgevoerd door NL EVD Internationaal en het Netherlands Water Partnership.

Kijk voor meer informatie op www.partnersvoorwater.nl of bel: T (088) 602 80 58

LOGISTICON WATER TREATMENTDÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Proceswater

Koe

lwat

er

Logisticon Water Treatment b.v.Postbus 38, 2964 ZGGroot-Ammers, NederlandTelefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60Website: www.logisticon.com

Afvalwater

Welke vorm van water behandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifi eke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp en Werktuigbouw/Elektrotechniek

in één hand Optie huur (pilot)installatie

Neem gerust contact met ons op voor gebruik van onze expertise in water.

Koe

lwat

er

Afvalwater

Proceswater

Dem

iwat

erD

emiw

ater

Een zuivere samenwerking

logisticon adv_februari_2012_210x297.indd 1 16-02-12 17:31

De waterpuzzel van de industrie - Waterforum€¦ · 28/08/2012 · ‘nederland zet zijn...

Documents

Transcript of De waterpuzzel van de industrie - Waterforum€¦ · 28/08/2012 · ‘nederland zet zijn...