Van alle kanten belicht

De veelzijdigheid van Prokofjev

Valery Gergiev

98 JUL I | AUGUSTUS 2016

❯

De laatste jaren is het Rotterdam Philharmonic Gergiev Festival wellicht korter geworden, maar de intensiteit van de muziekbe-

leving is juist toegenomen. Meer concerten op één dag, marathons met alle pianoconcerten en de nodige aandacht voor minder bekende werken van onuitputtelijke oeuvrelijstjes. In het licht van de 125ste geboortedag van Sergej Prokofjev (1891-1953) belooft de nieuwe editie van deze festival-vierdaagse een uitgebreide en her-nieuwde kennismaking met de componist te worden.De jarige Russische componist is bovendien een van de favorieten van dirigent Valery Gergiev, die op zijn beurt in staat is het festivalpu-bliek met zijn enthousiasme voor Prokofjev aan te steken. Gergiev en Prokofjev vormen een bijzondere combinatie, vindt Maartje de Wit, manager van het festival. ‘Valery Gergiev is een fenomeen dat veel aantrekkingskracht op mensen uitoefent. Met de keuze voor Prokof-jev hebben we de muziek gevonden die op Gergievs lijf is geschreven. Zij stroomt door zijn aderen; het is de taal die hij uitstekend spreekt. Dat maakt de verwachtingen hooggespannen!’Het idee om een componist als centraal figuur van het festivalpro-gramma te kiezen kreeg vorig jaar veel bijval met de programmering rondom Rachmaninov. ‘Het publiek krijgt heel veel te horen in een heel korte tijd, maar het krijgt tegelijkertijd de gelegenheid om meer te beleven dan tijdens een regulier concert. Het jubileum van Prokof-jev en het feit dat diens muziek Valery Gergiev, zoals hij zelf zegt “na aan het hart ligt” geven de mogelijkheid om deze componist in al zijn veelzijdigheid te belichten’.

Verrassende kantenProgrammeur Floris Don, die in de afgelopen maanden zijn oorspron-kelijke programma-ideeën in programma-onderdelen zag veranderen, vindt dat het festival een juiste plek is om nieuwe muziek te ontdek-ken. ‘Het programma is opgebouwd met de achterliggende gedachte om verschillende aspecten van Prokofjevs kunstenaarschap onder de aandacht te brengen. In vier dagen leren we hem kennen als compo-nist van filmmuziek, kamer- en pianomuziek, balletmuziek, als symfo-nicus en als muzikaal verteller. Zo worden er tijdens het filmmuziek-concert geen films van Eisenstein vertoond, omdat we de focus op de muziek zelf willen leggen.’Gedurende het hele festival klinken er bekende maar ook weinig gespeelde composities. Er valt veel te ontdekken bij de filmmuziek- avond, het pianorecital, de kamermuziekmiddag en symfonische muziekavond, en de pianoconcertmarathon. En niet te vergeten tij-dens het Late Night Concert, twee afterparty’s en het muzikale sprookje voor jong en oud. De eerste festivalavond, gewijd aan Prokofjevs samenwerking met

regisseur Sergej Eisenstein, heeft meteen een Nederlandse première. Na de cantate Alexander Nevsky (1939), uitgevoerd met het Groot Omroepkoor, speelt het Rotterdams Philharmo-nisch Orkest Ivan de Verschrikkelijke (1947) in de redactie van Prokofjevs vriend Levon Atov-myan. De partituur is pas onlangs herontdekt en wordt door Valery Gergiev in Rotterdam ook voor het eerst gedirigeerd. Een zowel landelijke als persoonlijke muzikale première, die bewijst hoe veel verrassingen de componistenarchieven ons nog kunnen bieden.Dramatische thema’s van deze avond vinden hun weerklank in de Zevende Pianosonate, ook wel Stalingrad-sonate genoemd, uit 1942 en de twee jaar later geschreven Vijfde Symfonie, Prokofjevs opus 100.Prokofjev als ‘symfonicus’ wordt uitgelicht met twee van zijn zeven symfonieën, de Tweede en Vijfde. Zijn pianoconcerten worden wel als com-plete cyclus uitgevoerd, tijdens twee concerten van de pianomarathon. De marathondeelnemers van dit jaar zijn George Li, Alexander Toradze, Daniil Trifonov en Alexander Gavrylyuk. Ze spelen alle vijf pianoconcerten, waarbij Gavrylyuk de twee laatste voor zijn rekening neemt. Zowel Gavrylyuk als Trifonov zijn geen onbekenden voor ervaren festivalgangers. Gavrylyuk maakte veel indruk met Rachmaninovs pianoconcerten tij-dens het laatste festival, terwijl Trifonov in 2013 de sterren van de hemel speelde. De Georgische Toradze speelde precies twintig jaar geleden in Rotterdam, en op zijn programma stond toen evenwel het Tweede Pianoconcert. Zijn jonge Amerikaanse collega Li maakt tijdens deze edi-tie zijn festivaldebuut. KippenvelDe debuut-cd Sounds of war van Maria Milstein en Hanna Shybayeva met Prokofjevs Eerste Vioolsonate (1938-1946) kreeg de Edison Klas-siek 2015. Voor violiste Maria Milstein staat deze compositie op dezelfde hoogte als Picas-so’s Guernica en de muziek van Sjostakovitsj.

In september is Sergej Prokofjev in Rotterdam te horen zoals je hem nog niet kent. Het Rotterdam Philharmonic Gergiev Festival brengt de veelzijdigheid van de Russische componist in kaart. Prokofjev als componist, symfonicus en muzikaal verteller. Ook treedt zijn kleinzoon Gabriel Prokofjev op als dj op de afterparty’s van twee concerten. Een hommage aan zijn beroemde opa met improvisaties op zijn thema’s.

TEKST: OLGA DE KORT, FOTO’S: HANS VAN DER WOERD, GERGIEV FESTIVAL

Festival

JUL I | AUGUSTUS 2016 99

Milstein: ‘Het is een van de grootste humanisti-sche werken van de 20ste eeuw. De sonate, geschreven tijdens de nasleep van de dramati-sche gebeurtenissen van de jaren ’30 en de Tweede Wereldoorlog, is als het ware de ziels-kreet van de componist. Het is alsof je binnen enkele minuten een heel leven doorleeft. Onge-acht hoeveel keer ik het al gespeeld heb, ik krijg er steeds weer kippenvel van. Een van de magi-sche momenten is het ongelooflijke klankbeeld in het eerste deel en de finale met ver klokgelui in de piano en de vioolpartij dat aan een koude kerkhofbries doet denken. Prokofjev schrijft zelfs freddo, koud, in de partituur voor. Donker en intens van sfeer, met iets licht sprookjesachtigs in het derde deel, dat tot tranen toe raakt tus-sen alle pijn en geweld.’Tijdens de kamermuziekmiddag speelt het jonge viool-pianoduo deze Sonate naast de lyrische en

nostalgische Cinq mélodies (1920). Milstein: ‘Met de Melodieën maken luisteraars meteen een reis naar een andere tijd en andere wereld. Het is een sprookjesachtige compositie in pastelkleuren, emotioneel, verhalend of dansachtig. De stukken waren oorspronke-lijk bedoeld als liederen voor sopraan Nina Koshetz, en de zangerige lijnen en technisch uitdagende passages in de versie voor viool en piano herinneren nog steeds aan haar legendarische stem.’ VerjaardagsfeestHet minst bekende werk van het festival is ongetwijfeld Piano Book (2006) van Gabriel Prokofjev. Pianiste Hanna Shybayeva, die drie pianominiaturen uit het album van deze in Londen geboren kleinzoon van de componist gaat spelen, vindt zijn muziek ‘een gelukkige com-binatie van twee werelden’: die van de klassieke en elektronische muziek. ‘Het zijn de 21ste-eeuwse werken die geworteld zijn in de muziek van Prokofjev. Je herkent het in ritmische structuren en har-monieën, maar tegelijkertijd schrijft Gabriel in zijn eigen stijl zonder zijn opa te kopiëren. Dat hij ook dj is en veel ervaring met elektroni-sche muziek heeft, is zeker in zijn composities terug te horen. Maar

Valery Gergiev dirigeert het Rotterdams

Philharmonisch Orkest

Daniil Trifonov Maria Milstein Alexander Gavrylyuk

FOTO

: M

AR

CO

BO

RG

GR

EV

E

FOTO

: A

NN

A S

AN

FELI

U

FOTO

: TH

EG

ILM

OR

E.O

RG

100 JUL I | AUGUSTUS 2016

dat is juist heel leuk want Sergej Prokofjevs muziek past hier goed bij, vooral als we aan zijn ongelooflijk sterke ritmische structuur denken. Dat maakt de cyclus van Gabriel niet alleen interessant voor klassieke- muziekkenners.’Gabriel Prokofjev (1975) treedt zelf ook op als dj op de afterparty’s van twee concer-ten. De kleinzoon gaat een hommage aan zijn opa brengen door op zijn thema’s te improviseren, eerst met musici van het Rot-terdams Philharmonisch Orkest en de vol-gende avond met hun collega’s uit het Orkest van het Mariinsky Theater. Hij kijkt er naar uit en hoopt om met zijn bijdrage het festivalpubliek gedenkwaardige afterparty’s te bezorgen: ‘Ik produceer veel evenemen-ten die klassieke muziek op een andere manier presenteren, zoals een club party met in plaats van dansmuziek klassieke nummers. Klassiek betekent niet per se for-meel, het kan ook ontspannen en leuk zijn. Voor Rotterdam heb ik een creatief alterna-tief van een klassieke afterparty in gedach-ten. Ik zie het als verjaardagsfeest dat voor mijn grootvader wordt gegeven. Het publiek gaat straks naar een concert maar in plaats van na afloop naar huis te gaan, blijft het nog even om mijn opa’s verjaardag verder te vieren. Waar het feest is, daar is ook een aangename en genietbare “party sfeer” met veel vreugde.’ Peter en de WolfOok de grootouders en kleinkinderen in het festivalpubliek worden niet vergeten. Het beroemde muzikale sprookje Peter en de Wolf (1936), dat zijn status allang heeft bereikt, wordt tijdens het festival tot twee-maal toe uitgevoerd. Deze Peters (en de wol-

ven) verschillen nogal van elkaar. De klassieke ver-sie met acteur Bram van Oers als verteller en Valery Gergiev als dirigent van het Rotterdams Philharmo-nisch Orkest wordt gevolgd door een geheel geactu-aliseerd verhaal voor iets oudere kinderen en vol-wassenen waarbij het orkest speelt onder leiding van David Marlow, begeleid door de Oscar-winnende animatiefilm van Suzie Templeton uit 2006. Een uitgelezen kans om Prokofjevs klassieker vanuit een net iets andere invalshoek te bekijken en de muziek opnieuw te ontdekken. Nieuwe talentenDe nieuwe ontdekkingen blijven niet beperkt tot het festivalprogramma. Tussen de deelnemende musici bevindt zich de 21-jarige George Li, de tweede prijs-winnaar van het Tsjaikovski Pianoconcours 2015. Hij speelt het Eerste Pianoconcert van Prokofjev, die net zo oud was als Li tijdens het componeren van dit con-cert dat veel stof deed opwaaien.De 15-jarige Zweed Daniel Lozakovitj is verreweg de jongste van de festivalmusici, maar niet minder erva-ren. Hij debuteerde op zijn achtste als concertviolist en heeft inmiddels met zeven prijswinnende con-coursdeelnamen en talloze concerten een indrukwek-kende podiumervaring opgebouwd. In Rotterdam speelt hij het Tweede Vioolconcert van Prokofjev.Iets ouder zijn de musici van het Symfonieorkest Koninklijk Conservatorium & Codarts. Tijdens de vorige editie van het festival was Valery Gergiev zeer te spreken over het niveau van het orkest. Dit jaar speelt het studentenorkest onder zijn leiding een selectie uit Romeo en Julia in Late Night Concert op de openingsdag op 8 september.En wie weet hoeveel talent zich nog openbaart dankzij het educatieve ‘voorpretprogramma’ bij beide voorstellingen van Peter en de Wolf. Een muzi-kale speurtocht, afgewisseld met pannenkoeken bakken en schminken, dat belooft heel veel verras-singen voor zowel alle kleine en grote deelnemers.Verrassingen, ontdekkingen, speciale gasten en heel veel muziek van Sergej Prokofjev. De 21ste editie van het Rotterdam Philharmonic Gergiev Fes-tival 2016 heeft alles in zich om het niet-te-missen Prokofjev-evenement van het jaar te worden. L

Prokofjev, Rotterdam Philharmonic Festival, 8 t/m 11 september 2016, de Doelen, Rotterdam. Meer informatie: www.gergievfestival.nl

SPECIAAL VOORDEEL VOOR LEZERS LUISTERAls lezer van Luister mag u met 15 procent korting kaarten bestellen voor het openingsconcert van het Gergiev Festival. Tijdens het openingsconcert staat Prokofjev als filmcomponist centraal met het Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Valery Gergiev.

Het programma:Prokofjev - Cantate Alexander NevskyProkofjev - Ivan de VerschrikkelijkeProkofjev de filmcomponistDe gloednieuwe geluidsfilm inspireerde Prokofjev rond 1940 tot enkele van zijn beste werken. Met de legendarische regisseur Sergej Eisenstein werkte hij aan Alexander Nevsky en Ivan de Verschrikke-lijke: episodes uit de Russische historie met een spectaculaire strijd om de troon als terugke-rend thema. De compacte en zeer dramatische versie die Prokofjevs vriend Levon Atov-myan van Ivan de Verschrikke-lijke maakte, beleeft tijdens dit concert een Nederlandse première. Hoe beeldend Prokofjevs muziek was, merk je in deze concertversies: sluit je ogen, en je ziet de film voor je.

Hoe meedoen aan de actie?Ga naar www.gergievfestival.nl en selecteer het concert Prokofjev de Filmcomponist. Klik op kaarten. Vul op de bestelpa-gina bij promotiecode lstrgf16 in, klik daarna op ‘go’ en de rangen met de kortingsprijs (o.b.v. 15% korting) verschijnen onderaan de pagina.

Alexander Toradze

FOTO

: P

ETE

R R

ING

EN

BE

RG

J UL I | AUGUSTUS 2016 101