FilosooeEEN EIGENWIJZE INLEIDING TOT DENKEN OVER DENKEN

3DE GRAAD HUMANE WETENSCHAPPEN

1

INLEIDING & METHODE

S. Vanroy

2019-2020

INHOUDSTAFEL: INLEIDING & METHODE

1. Wat is filosofie? .......................................................................

2. Het gedachte-experiment ........................................................ 2.1 De methode .................................................................... 2.2 Een beknopte geschiedenis ............................................

3. Deelgebieden van de filosofie ................................................... 3.1 Epistemologie ................................................................ 3.2 Metafysica ..................................................................... 3.3 Ethica .............................................................................

Bronnen ..........................................................................................

4

556

11111213

15

EX LIBRISNAAM: ...................................................

KLAS: ......................................

3

F I L O S O F I E # 1

Vooraleer we samen de wereld van de filosofie doorkruisen wil ik toch graag van jullie weten ...

• Wat verwachten jullie van het vak filosofie? • Wat hopen jullie te vermijden?

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

4

F I L O S O F I E # 1

INLEIDING TOT DE FILOSOFIE

1. Wat is filosofie?

Op zoek gaan naar de ideale de-finitie van filosofie is een straatje zonder einde. Iedere filosoof heeft namelijk zijn eigen kijk op filosofie. Dit ‘gebrek’ aan duidelijkheid is een reflectie van de natuur van filosofie zelf: haar essentie is op zich al on-derwerp van filosofische discussie. Bovendien is het misschien ook he-lemaal niet wenselijk inleidend een definitie van filosofie te formuleren. Wat filosofie eigenlijk is moet je aan de lijve ondervinden. Het hele doel van een vak als filosofie zou er moeten in bestaan jullie alle ba-gage mee te geven om tot een om-schrijving te komen die voor jullie werkt. Ik noem dat maar al te graag de ‘fundamentele inductie’.

Er wordt jullie dan ook maar één - heel erg open - vraag gesteld op het einde van het jaar: Wat is filosofie? Dit is zowel de meest waardevolle vraag, als de minst pertinente vraag. Je moet er ooit een antwoord op hebben, als een bewijs van inzicht, van een bereidheid tot nadenken maar dat antwoord is voor niemand relevant buiten voor jezelf.

Denk voorlopig aan filosofie als aan chocoladetaart. De essentie van chocoladetaart omschrijven als een recept is zinloos. Omschrijven hoe de taart smaakt, helpt anderen

niet om de smaak te proeven. Hen een stuk geven en vragen om er zelf van te proeven ... dát leert anderen de ware aard van chocoladetaart kennen.

Is er dan helemaal niets waar filoso-fen het over eens zijn, als houvast voor het vakdomein? Natuurlijk wel.

Eerst en vooral betekent het woord filosofie: ‘de liefde voor wijsheid’. Vanaf het begin hebben filosofen zich hebben ingelaten met de moeilijke maar belangrij-ke vragen voor de mensheid. Een zoektocht naar wijsheid dus.

Ten tweede onderzoeken filoso-fen ook de inhoud en analyseren ze concepten die we gebruiken wanneer we nadenken over waar-heid en kennis.

Ten derde is het zo dat vele do-meinen van onderzoek die later een specifieke wetenschap wer-den, begonnen als een deel van filosofie. Terwijl vrijwel elke vorm van kennis deel uitmaakte van filosofie bij de oude Grieken, zijn haar subdomeinen stuk voor stuk aan het emanciperen. Sommige

5

F I L O S O F I E # 1

gedragen zich sinds lang onaf-hankelijk, zoals fysica en biolo-gie. Andere emancipeerden veel later, zoals psychologie dat tot de late 19de eeuw deel uitmaakte van het domein van de filosofie. Filosofie biedt onderdak aan alle problemen die nog geen weten-schappelijke onderzoeksmetho-de hebben gevonden. Er wordt ook wel eens gezegd dat filosofie vertrekt van verwondering, voor al het onverklaarde.

Ten laatste is de geschiedenis van de filosofie belangrijk. Er is eigenlijk geen sprake van lineai-re vooruitgang. Een nieuwe ge-dachte maakt niet noodzakelijk een oude gedachte achterhaald. Hierin verschilt filosofie heel erg van wetenschappen als fysica en chemie.

In dit cursusmateriaal is gekozen om te vertrekken van gedachte-ex-perimenten om de aard van proble-men, en daardoor de aard van filoso-fie zelf, te ontdekken. We betrekken de geschiedenis van de filosofie hierbij, maar bovenal als referen-tie: Hoe werd er over een probleem nagedacht doorheen de geschiede-nis? Wie heeft er over nagedacht?

Binnen welk subdomein werd er over nagedacht? Op basis daarvan proberen we eigen denkpistes te bewandelen en eigen bedenkingen te maken. We proberen met andere woorden aan filosofie te doen, niet enkel er over te leren.

2. Het gedachte-experiment

2.1 De methode

Hoe onwaarschijnlijk het ook mag klinken, het geheel van de moderne wetenschap is gebaseerd op een heel beperkt aantal gedachte-expe-rimenten. Deze experimenten zijn even fundamenteel als de relati-viteitstheorie van Albert Einstein, en kunnen zo complex zijn als een moordmysterie van Sherlock Hol-mes. Reflectie en denkoefening zijn onontbeerlijke werktuigen in een-der welke wetenschap, van kosmo-logie tot theoretische fysica. Maar op hun beurt vormen de exacte wetenschappen ook de basis voor filosofische uiteenzettingen. Filo-sofie behandelt de wereld. Filosofie en natuur zijn één en mogen niet gescheiden worden. Filosofie zonder na-tuur is ijl, natuur zon-der filosofie is lui. Of in de woorden van Charles Percy Snow: “De twee stammen moeten dezelfde hut delen, anders wordt één partij dik en lui, en de anderen zullen in de kou doodvriezen.”

6

F I L O S O F I E # 1

In deze cursus proberen we te vat-ten hoe de primordiale wisselwer-king tussen filosofie en natuur de wereld heeft vormgegeven. We brengen de wereld in onze gedach-ten en geven de filosofie een plaats voorbij de louter persoonlijke over-tuiging. Filosofie is geen religie. Via de eeuwenoude techniek van ge-dachte-experimenten onderzoeken we de buitenwereld. Zoals experi-menten in een labo, zullen gedach-te-experimenten intuïtie onderzoe-ken, ondersteunen of misschien zelfs vernietigen, vanuit omstandig-heden en variabelen. Het voordeel is uiteraard dat we voor gedach-te-experimenten niets anders nodig hebben dan onze verbeelding en een gezonde dosis denkvermogen. De omstandigheden bij een gedach-te-experiment worden beschreven, niet gemaakt, en de acties worden verbeeld, niet ervaren. Dit is echter geen uitholling van het ‘experiment’ als onderzoeksmethode want de techniek heeft doorheen de ge-schiedenis heel wat resultaten ge-boekt.

Gaat deze cursus antwoord geven op fundamentele vragen over het ontstaan van het universum, of ... wat je best doet als in een mijnkar-retje vastzit met Adolf Hitler en de keuze moet maken tussen het over-rijden van een bekende schrijver of twintig Indianen? Neen, hoege-naamd niet. Maar misschien kom je wel te weten hoe je zulk een vragen

benadert en hoe je verschillende manieren van denken kan gebrui-ken om tot verschillende antwoor-den te komen. Op het einde van de cursus zou je op zijn minst gedeel-telijk moeten inzien hoe krachtig de menselijke geest eigenlijk wel is.

2.2 Een beknopte geschiedenis

Voorbeelden van gedachte-expe-rimenten die een belangrijke rol hebben gespeeld in zowel theoreti-sche filosofie als praktische weten-schap vinden we terug doorheen de geschiedenis. De oude Grieken maakten reeds graag gebruik van deze techniek. Opvallend was dat de filosofen van die tijd ook vaak de grondleggers waren voor andere wetenschappen.

Empedocles (5de eeuw v.Chr.) bij-voorbeeld deelde de wereld in in twee fundamentele wetten: liefde

en strijd, die de hele wereld hebben doen ontstaan. Maar hij was tevens de oprichter van een van de eerste

medische instituten die gebruik maakten van nauwkeurige weten-schappelijke observatie.

Heraclitus (6de eeuw v.Chr.) be-sloot dan weer dat alles permanent in beweging is. Volgens hem kun-nen we niet twee maal in dezelfde rivier stappen dus het heeft geen zin om uitspraken te doen over

7

F I L O S O F I E # 1

wat is, omdat die observatie steeds wijzigt. Dankzij de kracht van de geest kunnen we echter onderzoeken wat niet is en niet kan zijn, waar veel meer stabiele waar-heid in schuilt.

Ptolemaeus (2de eeuw v.Chr.) was de inspiratie voor vele toekomstige wiskundigen, geografen, kosmolo-gen en zijn verklaringen van de aard van de wereld waren gebaseerd op iets dat tussen gedachte-ex-perimenten en echte experimen-ten zweefde. Zo stelde hij: gezien blijkbaar alle lichamen naar het

centrum van het universum vallen, en we observeren dat alle lichamen naar het centrum van de aarde val-len, moest de aarde wel in het

centrum van het universum staan. Uiteraard was zijn eerste veronder-stelling net dat, een veronderstel-ling, ergens tussen experiment en gedachte-experiment. Een ander experiment van Ptolemaeus moest aantonen dat de aarde niet alleen in het centrum stond, maar ook nog eens onbeweeglijk was, want stel nu dat de aarde elke 24 uren om haar as zou draaien, dan zou een object dat we perfect verticaal omhoog werpen, nooit op dezelfde plaats terug neervallen. Deze expe-

rimenten wijzen uiteraard ook op de beperking, en het gevaar dat in deze techniek schuilt: we maken onze omstandigheden. Desalniettemin heeft zijn gedachtegang wel vele van zijn tijdgenoten gemotiveerd om ook over de werking van het uni-versum na te denken.

Ook Plato (4de eeuw v.Chr.) vond dat observeren van de buitenwereld weinig verklaringen kon bieden voor fenomenen in de wereld. Zijn dia-logen staan vol gedachte-expe-rimenten. Denk bijvoorbeeld aan de allegorie van de grot die ons iets wil leren over de aard van ware kennis.

Maar eigenlijk is ook zijn wereld-bekende ‘Republiek’ een groot ge-dachte-experiment dat vertrekt van de veronderstelling dat mensen niet tevreden zijn met wat de natuur hen biedt, maar meer willen en daarom met elkaar in conflict komen over bestuur en eigendom. Misschien meest typerend voor de waarde die hij hecht aan gedachte-experimen-ten, is zijn verhaal over Socrates die de slaaf Meno helpt de princi-pes van Pythagoras te ontwikkelen. Pure kennis was fundamenteel wis-kundig volgens Plato. Waarheid kon bereikt worden door introspectie en door redenering, veeleer observatie.

8

F I L O S O F I E # 1

Zelfs Aristoteles die heel uitdruk-kelijk de suprematie van observa-tie over contemplatie propageerde, waagde zich aan gedachte-experi-menten. Niet dat zijn gedachte-ex-perimenten veel waarheid aan het licht hebben gebracht. Meer nog, Bertrand Russell zei ooit dat Aristo-teles in al zijn wetenschappelijke briljantie, een rijkdom aan absur-de ideeën sproot. Zo beweerde hij onder andere dat het bloed van vrouwen zwarter was dan dat van mannen, dan vrouwen minder tan-den hadden dan mannen en dat een olifant met een slaapstoornis kon geholpen worden door hem te mas-seren met zout, olijf-olie en warm water. Hij deed echter ook grootse uitspraken over zwaartekracht, tijd en ruimte waar vele filosofen en wetenschappers hard hebben moeten voor werken om het tegendeel ervan te bewij-

zen, vaak met andere gedachte-ex-perimenten veeleer dan empirische wetenschap (op de tanden na dan). Misschien ligt daarin nog de be-langrijkste waarde van het gedach-te-experiment: katalysator zijn van het denkproces van iemand die de nonsense ervan wil bewijzen.

De middeleeuwse filosofen bijvoor-beeld vonden Aristoteles’ uitleg over het zweven van een speer bela-chelijk. Volgens Aristoteles was het namelijk zo dat een speer tijdelijk ontsnapte aan de zwaartekracht en door de lucht bleef vliegen wanneer geworpen omdat de speer tijdelijk geschokt was dat niemand haar nog vast had. De middeleeuwers vormden om tegenbewijs te leve-ren, theorieën over de impact van de punt aan de speer op de manier waarop de speer omging met lucht. De middeleeuwers ontwikkelden ook hun eigen debattechiek van “uitdagingen”. Bij deze experimen-

De allegorie van de grot, Plato. Een wereldbekend gedachtenexperiment.

9

F I L O S O F I E # 1

ten moesten de verschillende deel-nemers aan het argument, ‘common sense’-argumenten gebruiken in een discussie om een standpunt te bewijzen, verdedigen, onderuitha-len, tot dat één van de deelnemers in staat was een ‘contradictio’ te bewijzen in de argumenten van de tegenstanders. Het was m.a.w. een mentaal schaakspel tot schaakmat, de moment waarop geen enkele zet je nog kan redden.

Allicht zijn het de denkers uit de renaissance die de grootste rijk-dom aan gedachte-experimenten hebben nagelaten. Denkers als De-scartes, Newton, Leibniz, Galileo die zich vooral inlieten met natuur-filosofie en vonden dat de beste experimenten, die experimenten waren die de veronderstelde na-tuurwetten bewust en voor de hand liggend maakten voor iedereen. Het originele idee van het ‘brain in the

vat’ scenario komt zo van Descar-tes, die op zoek ging naar waarhe-den in een veronderstelde wereld die geleid werd door machines of een ‘malin génie’ die poppentheater speelde. Zo kwam hij uiteindelijk tot zijn eerste waarheid, namelijk dat hij dacht, dus hij moest zijn, want hij kon het denken niet wegdenken. Descartes stond ook bekend om zijn gedachte-experimenten waar-in hij probeerde het onmogelijke te verbeelden, om te onderzoeken of er alsnog geen mo-gelijkheid bestond. David Hume sloot zich aan bij deze veronderstelling dat verbeelding, mogelijk bestaan impliceerde:

“’It is an established maxim in metap-hysics that whatever the mind clearly conceives includes the idea of possi-ble existence, or in other words, that nothing we imagine is absolutely im-possible. We can form the idea of a golden mountain, and from thence conclude that such a mountain may actually exist. We can form no idea of a mountain without a valley, and the-refore regard it as impossible.”

René Descartes

IsaacNewton

Gottfried W. Leibniz

Galileo Galilei

10

F I L O S O F I E # 1

Galileo, die bekend staat voor zijn baanbrekende ideeën over kos-mologie en aanzien wordt als een exacte wetenschapper ‘avant la let-tre’, maakte ook volop gebruik van gedachte-experimenten. Zo heeft Galileo niet echt experimenten uit-gevoerd van op de scheve toren van Pisa, wat vaak wordt beweerd.

Zelfs een deel van de moderne fy-sica, die ons ver verwijderd lijkt van filosofie, is niet geba-seerd op metingen, maar op gedachte-ex-perimenten. De idee-en van Einstein over de manier waarop ob-jecten bewegen in een lift die aan hoge snelheid beweegt, waren geen empirisch onderzoek. Schrödinger heeft nooit werkelijk een kat in een doos gestopt met een radioactieve steen. De hypothese was voldoen-de. De empirische verificatie was overbodig. Daarin schuilt opnieuw de kracht van een gedachte-experi-ment: alle informatie is aanwezig in onze gedachten. Het laboratorium van het menselijk verstand heeft

bij mensen als Newton, Einstein en Galileo, ideeën aangewakkerd die enkel aanvaard konden worden.

Als we er even bij stilstaan. Waar-om zouden absurde dingen, dingen die in de observeerbare natuur niet voorkomen, louter in de gedachten bestaande ideeën, zo verschillend zijn van de basis van de exacte we-tenschap? Heeft de wiskunde het ook niet over irrationele getallen, perfecte cirkels, punten zonder di-mensies? Logische paradoxen zijn voorbeelden bij uitstek van hoe wiskunde en filosofie hand in hand gaan. Daar zullen we ook wel en-kele voorbeelden van tegenkomen in deze cursus. We moeten wel opmerken dat wiskunde veel meer nog dan moderne fysica kan leven zonder empirie. Fysica baseert zich veel vaker op metingen terwijl wis-kunde zich baseert op axioma’s. Einstein schreef zelfs ooit:

“Als wiskundige stellingen naar de re-aliteit verwijzen, zijn ze niet zeker; en als ze zeker zijn, verwijzen ze allicht niet naar de realiteit”.

Schrödinger’s cat, gelukkig geen empirisch onderzoek.

11

F I L O S O F I E # 1

Worden gedachte-experimenten dan gedragen door alle filosofen? Neen, zeker niet. Hoe eenvoudiger en eenduidiger de regels die ge-volgd (moeten) worden, hoe minder ruimte voor het gedachte-experi-ment. Binnen de ethiek of moraal-filosofie komt dit zeker tot uiting. Ethische regels zoals die van de uti-litaristen, die stellen dat we steeds een zo groot mogelijk goed moeten nastreven voor een zo groot moge-lijk aantal mensen, vermijden liever alle hypothesen die de keuze com-plexer maken.

Ook praktische filosofen zoals de Marxisten laten zich liever niet in met gedachte-experimenten om-dat ze willen dat filosofen zich met problemen van de maatschappij bezighouden. Klassieke analyti-sche filosofen huiveren dan weer bij de gedachte van intuïtie als bron van waarheid, veeleer dan rationele deductie. Volgens een van hen, Ri-chard Rorty, zouden gedachte-ex-perimenten vooral leiden tot cirkel-redeneringen omdat er vertrokken wordt van overtuigingen. Ironisch ... want is afleiden van een theorie en deze toetsen niet net de-ductie? In de heden-daagse wijsbegeerte kent het gedachte-experiment als onderzoekstechniek evenveel voor- als tegenstanders. We kunnen dus beter zelf onderzoeken wat haar bij-drage kan zijn.

In deze cursus bekijken we enkele van de klassieke gedachte-experi-menten en proberen we stil te staan bij de waarde van filosofie voor de wereld. We gaan niet praten over fi-losofie. We gaan aan filosofie doen. Filosofie levert ons de brandstof om wegen te berijden en zeeën te bevaren. Filosofie is een activiteit en geen kenobject.

3. Deelgebieden van de filosofie

Vooraleer we ons onderdompelen in gedachte-experimenten is het nuttig om de deelgebieden van de filosofie kort te omschrijven. Alle experimenten die we zullen tegen-komen maken deel uit van één of meerdere van deze deelgebieden, elk met hun eigen type vragen.

We kunnen een drietal soorten ‘fi-losofische’ vragen onderscheiden en toekennen aan een deelgebied. Hoewel het mogelijk is dat jullie in vakliteratuur ook alternatieve inde-lingen tegenkomen, is de opdeling in Epistemologie, Metafysica en Ethica is wellicht de meest gang-bare opdeling voor een inleidende cursus filosofie.

3.1 Epistemologie

3.1.1 Omschrijving

Een eerste reeks wijsgerige vragen betreft de kennis en de rationele methode zelf: wat is kennis, wat is

12

F I L O S O F I E # 1

wetenschap, wat is de grondslag van de wetenschappelijke methode, wat is rationaliteit, kan rationaliteit overal bereikt worden? Dit deelge-bied van de filosofie noemt men de kennisleer of epistemologie.

Enkele voorbeelden:

• Hoe kunnen we iets kennen?• Is kennis absoluut (voor iedereen

hetzelfde) of relatief (afhankelijk van bepaalde zaken)?

• Bestaat er objectieve kennis of is kennis steeds subjectief (afhanke-lijk van de persoon die kent)?

• Kan de mens als eindig wezen het oneindige kennen?

• Is de rationele kennis inderdaad betrouwbaarder dan andere ken-nis?

• Hoe ontstaan nieuwe wetenschap-pelijke theorieën?

Vragen over kennis zullen steeds filosofisch blijven en kunnen nooit wetenschappelijk beantwoord wor-den, want zolang je vragen stelt over de wetenschappelijke metho-de, is die wetenschappelijke metho-de nog onbestaande voor jou. Deze vragen zijn immers vragen naar het bestaan van een juiste wetenschap-pelijke methode.

3.1.2 Een onderdeel: logica

Een speciaal onderdeel dat ook in de kennisleer wordt bestudeerd is de logica, dat is de leer over het cor-

rect redeneren. Enkele voorbeelden van zaken bestudeerd in de logica:

• Wanneer is een redenering cor-rect?

• Welke foute redeneringen zijn er?• Kunnen we uitspraken doen die

noodzakelijk waar zijn in alle denk-bare werelden?

3.2 Metafysica

3.2.1 Omschrijving van metafysica

Een tweede reeks vragen betreft de vragen naar de wereld en de werke-lijkheid die voorbij gaan aan empiri-sch onderzoek.

Het gaat dan niet over een concrete beschrijving van bepaalde gebieden uit de werkelijkheid, maar over een algemene beschrijving van de wer-kelijkheid in haar totaliteit (het we-zenlijke van de werkelijkheid). Het kan ook gaan over een eventuele werkelijkheid die naast de gewone, concrete werkelijkheid zou kunnen bestaan. (cf. Plato) Dit deelgebied van de filosofie wordt metafysica genoemd.

Enkele voorbeelden:

• Is de werkelijkheid die we waarne-men de enige bestaande werkelijk-heid?

• Bestaat god?• Is er een leven na de dood?• Is alles materie of bestaat er een

13

F I L O S O F I E # 1

“geestelijke” werkelijkheid?• Is het bestaande noodzakelijk of

daarentegen toevallig?

Dit soort vragen zal steeds filoso-fisch blijven en kunnen nooit we-tenschappelijk beantwoord worden. Ze gaan immers over een dieperlig-gend wezenskenmerk van de totali-teit van de werkelijkheid of over een onzichtbare werkelijkheid, dus een werkelijkheid die niet rechtstreeks kan ervaren worden. Daardoor kan aan de eis van de wetenschap tot “toetsing van kennis door streng gecontroleerde ervaring” (= experi-mentele situatie) niet voldaan wor-den.

3.2.2 Twee onderdelen van de me-tafysica: ontologie en antropologie

Een speciaal onderdeel van de me-tafysica is de ontologie (of zijns-leer): de vragen gaan dan niet over de wereld, maar over het zijn (het bestaan) in het algemeen genomen.

Enkele voorbeelden:

• Wat betekent “zijn” juist?• Bestaat “het niets”?• Is er slechts één manier van zijn

(bv. enkel materie) of meerdere (bv. materie en geest)?

Een ander onderdeel is de (wijsge-rige) antropologie: de metafysische vragen gaan dan over de mens in het algemeen beschouwd.

Enkele voorbeelden:

• Wat is juist het menselijke van de mens?

• Wat is het verschil tussen een mens en een robot?

• Heeft de mens een vrije wil of is hij steeds gedetermineerd?

• Heeft de mens een ziel die los staat van zijn stoffelijk lichaam?

• Is de mens van nature goed of slecht? Egoïstisch of altruïstisch?

• Wordt de mens meer bepaald door zijn genen of door zijn cultu-rele omgeving en zijn opvoeding?

3.2.3 Wetenschappen die grotendeels metafysica zijn

‘Wetenschappen’ die zeer sterk aan-leunen bij de metafysica zijn psy-chologie, sociologie en cultuurwe-tenschap (in de enge zin).

Deze wetenschappen bevatten bij-na steeds antropologische (of zelfs ontologische) uitgangspunten die zelf niet wetenschappelijk bewezen kunnen worden. Dit zijn dan ook per definitie ‘humane’ wetenschappen. 3.3 Ethica

3.3.1 Omschrijving van ethica

Een derde reeks filosofische vra-gen gaat over hoe de mensen moe-ten handelen en de waarden en de regels die ze daarbij gebruiken: wat is goed en wat slecht, wat is

14

F I L O S O F I E # 1

rechtvaardig en wat onrecht, wat is waardevol, wat maakt gelukkig, hoe moet een samenleving georga-niseerd worden? Dit deelgebied van de filosofie wordt ethiek (ethica) of moraalfilosofie genoemd.

De ethische vragen kunnen alge-meen (abstract zijn), zoals bij deze voorbeelden:

• Bestaan er regels die objectief zijn (voor iedereen gelden) of zijn morele regels steeds subjectief en relatief?

• Hou kunnen morele regels gefun-deerd worden? Waarom moet een mens bepaalde regels volgen?

• Hoe kunnen mensen gelukkig worden?

• Bestaat er één basisregel waar de andere kunnen uit afgeleid wor-den?

De ethische vragen kunnen ook gaan over zeer concrete handels-wijzen, zoals:

• Is klonen (abortus, euthanasie, …) toelaatbaar?

Sommigen stellen dat deze vragen objectief kunnen beantwoord wor-den, los van de subjectieve voor-keur van mensen. Om dit te beargu-menteren moeten ze echter beroep doen op bepaalde metafysische stellingen (bv. dat er een andere wereld bestaat waarin de objectie-ve waarden bestaan als echte voor-

werpen) en zijn ze dus niet weten-schappelijk. Daarom beschouwen we ze als louter filosofische vragen.

Anderen stellen dat elk antwoord op die vragen een subjectieve voor-keur inhoudt. Het is volgens hen logisch gezien immers onmogelijk om uit een feit een norm (een regel, een gebod) af te leiden.

Uit het feit bv. dat dieren ook leven-de wezens zijn, kan je logisch niet afleiden dat je geen dieren mag kwetsen. Die conclusie kan je en-kel trekken als je ook stelt dat je geen levende wezens mag kwetsen, maar dat is geen feit, maar een an-dere morele regel. De regel “je mag geen dieren kwetsen” wordt dus af-geleid uit een andere regel “je mag geen levende wezens kwetsen”.

Deze visie op morele regels (nl. een regel kan enkel uit een andere, reeds aanvaarde regel afgeleid worden) is een specifieke kennistheoretische stelling en is dus evenmin weten-schappelijk, maar enkel filosofisch.

3.3.2 Een onderdeel: politieke filosofie

Een speciaal onderdeel van de ethi-ca is de politieke filosofie: de ethi-sche vragen gaan dan over een grote groep van mensen of over de ordening en de handelswijze van de gehele samenleving. Politieke filosofie kan echter ook antropolo-gische vragen veronderstellen.

15

F I L O S O F I E # 1

Enkele voorbeelden:

• Is democratie het beste systeem?• Welk economisch systeem zou de

voorkeur moeten genieten?• Kunnen vrijheid en gelijkheid met

elkaar verzoend worden?• Hoe moet een samenleving zich

gedragen t.o.v. vreemdelingen?• Hoe moet de globalisering georga-

niseerd worden?

3.3.3 Wetenschappen die grotendeels ethica zijn

“Wetenschappen” die zeer sterk aanleunen bij de ethica zijn eco-nomie, politieke wetenschappen, rechtswetenschappen.

Deze wetenschappen bevatten bij-na steeds ethische uitgangspunten die zelf niet wetenschappelijk be-wezen kunnen worden.

Maak hieronder een schema van de (sub)deelgebieden van de filosofie.

Bronnen geraadpleegd voor deze inleiding:

• Baggini, J. (2006) The Pig that Wants to Be Eaten: One Hundred Experiments for the Armchair Philosopher. Plume.

• Bonjour, L. & Baker, A. (2007) Philosophical Problems: An Annotated Anthology. Pearson Longman.

• Cohen, M. (2004). Wittgenstein’s Beetle and Other Classic Thought Experiments. Wiley-Blackwell.

• Gordyn, P. Wat is wijsbegeerte? Geraadpleegd van http://www.detuinvanhetge-luk.be/publicaties/Cursus%20wijsbegeerte.doc

• Law, S. (2004). The Philosophy Gym: 25 Short Adventures in Thinking. Headline.

16

F I L O S O F I E # 1

“"The most beautiful experience we can have is the mysterious. It is the fundamental emotion that stands at the cradle of true art

and true science."“ Albert Einstein,

The World As I See It

INLEIDING & METHODE