KOERDEN

Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt

COLOFON Tekst: Harry de Ridder, Herman Bosman en Olav Jansen Illustraties: CMO en zijn licentiegevers, Flickr, kurd4all, azady, kurdishweb

II

De Scriptieservice Nieuwe Stijl is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Kerk en Wereld en door een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via de commissie PIN. © Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2008

Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail: cmo@fm.ru.nl http://www.cmo.nl

De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen via cmo@fm.ru.nl.

III

INHOUD Wat is een Koerd? pag. 1 Geschiedenis van Koerdistan pag. 3 De eerste deling van Koerdisch gebied pag. 3 De tweede deling van Koerdisch gebied pag. 4 Mahabad: een nieuw Koerdistan pag. 4 De belofte van zelfbestuur in Irak pag. 5 Golfoorlog: Koerden zitten tussen twee vuren pag. 5 De Tweede Golfoorlog pag. 6 Irakoorlog of Derde Golfoorlog pag. 6 Conclusie pag. 6 Tijdbalk pag. 7 Koerden in… pag. 8 Een taart van zes stukken pag. 8 Koerden in Turkije pag. 8 Koerden in Iran pag. 9 Koerden in Irak pag. 10 Koerden in Syrië pag. 11 Koerden in Azerbeidzjan en Armenië pag. 11 PKK: terroristen of vrijheidsstrijders? pag. 12 De arrestatie van Öcalan pag. 13 Hoe nu verder? pag. 13 Mensenrechten pag. 14 Koerden in de verdrukking pag. 14 Koerden schenden mensenrechten pag. 15 Acties voor de mensenrechten pag. 15 Zaterdagmoeders pag. 15 Dagelijks leven in Turks Koerdistan pag. 16 Koerdische cultuur pag. 16 Trouwen pag. 17 Newroz pag. 18 Rouwen pag. 18 Teriska of Adalet? pag. 19 Dorpen pag. 20 Zeydo pag. 20 Het leven in de stad pag. 21 Koerden in Nederland pag. 22 Interview met Kader pag. 22 De regering van Koerdistan in Nederland pag. 24 Aantekeningen pag. 25 Meer op internet pag. 27

IV

1

WAT IS EEN KOERD?

Volgens de Turkse regering bestaan ze niet: Koerden. De Turkse regering duidt ze aan als Bergturken. Toch wonen de Koerden langer in dit deel van de wereld dan de Tur-ken zelf.

Er zijn verschillende theorieën over de herkomst van de Koerden. Lange tijd was de theorie populair dat de Koerden afstammen van de Meden, het broedervolk van de oude Perzen. Vanuit de Kauka-sus in het huidige Rusland komen de Meden rond 4000 v. Chr. naar het huidige leefgebied van de Koerden. Samen met de Chaldeeën beëindigen ze de heerschappij van de Assyriërs. Ze nemen in 612 v. Chr. de hoofdstad Niniveh in en vestigen zelf een groot rijk. Voor de Koerden, die zelf meestal ervan overtuigd zijn dat ze van de Meden afstammen, begint bij deze inname hun jaartel-ling, hun jaar 0. Het probleem met deze theorie is dat van de Medi-sche taal geen schrift bewaard is gebleven en dat de enkele woorden die we wél kennen helemaal niet op het Koerdisch van nu lijken. Tegenwoordig gaan de wetenschappers ervan uit dat de Koerden van een buurvolk van de Meden afstammen, van een volk dat door een schrijver in die tijd aangeduid werd als Kurdoi of Cyrtii. Dit volk zou zo’n 2500 jaar geleden zijn ontstaan uit samensmeltingen van diverse volken in de regio. Op het einde van de 7e eeuw (n. Chr), toen de Arabieren de regio veroverden, werd de term Kurd gebruikt voor mensen die als nomaden rondtrok-ken. Hoe het ook zij, de Koerden zijn één van de oud-ste volken in het Midden-Oosten. Oude namen die je in historische geschriften kunt tegenkomen zijn: Babyloniërs noemden de Koerden Qarda Assyriërs noemden de Koerden Qurti Grieken noemden de Koerden Karduch Armeniërs noemden de Koerden Gortukh Perzen noemden de Koerden Kurd Syriërs noemden de Koerden Kurdaye Hebreeërs noemden de Koerden Qurdaye Aramesen noemden de Koerden Qadu Arabieren noemden de Koerden Kurd (meervoud: Akrad)

2

En de naam van het land waar de Koerden wo-nen? Dat is Koerdistan. Alleen zul je die naam op geen enkele wereldkaart vinden. Koerden wonen niet in één land, hoewel ze dat graag zouden wil-len. Helaas is er op z'n minst één land te weinig op de aardbol. Dus wonen de Koerden in Turkije, Irak, Iran, Syrië, Armenië en Azerbeidzjan. Als je een lijn om het hele gebied waar ze nu wo-nen zou trekken dan zou dát zo ongeveer het ideale Koerdistan zijn. Een land dat dertien keer zo groot is als Nederland en waar 40 miljoen Koer-den wonen. Een heel groot land, en voorlo-pig alleen een grote droom. De landen waar de Koer-den nu wonen, zijn fel tegen een onafhan-kelijk Koerdistan. Want dat zou betekenen dat ze zelf een stuk van hun land af moeten staan, kwijtraken dus. Al eeuwenlang bestaan er span-ningen tussen de regeringen van die landen en de Koerden. In Turkije en Irak leidt dat tot grote problemen. In Iran en Syrië zijn de problemen minder groot. Alleen in Armenië en Azerbeidzjan worden de Koerden met rust gelaten. Tegenwoordig wonen er ook honderdduizenden Koerden in West-Europa, vooral in Duitsland, maar ook in Nederland en België. We kijken in dit pakket naar de situatie van de Koerden in al die landen, hun strijd voor onafhankelijkheid, de mensenrechtenschendingen, maar ook naar het gewone dagelijkse leven. We nemen voor het da-gelijks leven Turkije als voorbeeld, omdat daar de meeste Koerden wonen. Kaartje Koerdistan

3

GESCHIEDENIS VAN KOERDISTAN

Van oorsprong zijn de Koerden een nomadenvolk. Zoals we op pagina 1 al hebben la-ten zien, is de herkomst van de Koerden niet helemaal duidelijk. Maar of ze nu van de Meden afstammen of van een buurvolk, zeker is dat de Koerden het oudste volk in de regio zijn en zich daar enkele duizenden jaren geleden in de bergen hebben gevestigd. Het hart van hun leefgebied ligt van oudsher in het Zagrosgebergte, in het grensge-bied tussen het huidige Turkije, Irak en Iran.

De eerste deling van Koerdisch gebied Ongeveer vanaf het begin van onze jaartelling leven de Koerden in stammen. Het merendeel van de Koerden zijn nomaden die hun vee in de bergen hoeden. Op de heuvels en in de vlakten vind je ook stammen die zich met ak-kerbouw bezighouden. Het belangrijkste voor de Koerden is hun stam, met een aga aan het hoofd. De taak van de aga is te zorgen voor een eerlijke verdeling van grond en water en hij onderhoudt de contacten met andere stammen. De stammen gaan steeds meer samenwerken, wat in de tiende eeuw leidt tot de stichting van de Mervani-Staat, een staat met regionaal be-stuur voor veertig Koerdische vorstendommen. Een echt centrale regering is er echter niet. Rondom de Koerden ontstaan er twee grote wereldrijken: het Ottomaanse Rijk en het Per-zische Rijk. In de 16e en 17e eeuw raken de twee rijken met elkaar in oorlog. De meeste Koerdische stammen kiezen de zijde van het Ottomaanse Rijk. Zij mogen in ruil voor die steun hun eigen leven op hun eigen grond ge-woon voortzetten. Vijftien emiraten worden ingesteld met een emir aan het hoofd, afkom-stig uit één van de Koerdische families. De Koerden in het Perzische Rijk komen tot een zelfde afspraak met de sjah van Perzië. Voor de Koerden zelf verandert er dus niet zo-veel. Dat gaat zo door tot 1639 als de sultans van het Ottomaanse Rijk en de sjah van Perzië vre-de sluiten en een streep dwars door het Koer-disch grondgebied trekken. De eerste deling van het Koerdisch grondgebied is een feit. Overal elders op de wereld ontstaan er staten met een centrale regering die het in het hele land voor het zeggen heeft, maar de Koerden zitten klem tussen twee wereldrijken en kun-nen geen eigen staat vormen.

4

De tweede deling van Koerdisch gebied Het Ottomaanse Rijk blijft bestaan tot het einde van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). In die oorlog steunt het rijk de Duitsers. Duitsland en het Ottomaanse Rijk verliezen de oorlog van Groot-Brittannië en Frankrijk. Het Ottomaanse Rijk raakt veel grondgebied kwijt en heet voortaan Turkije. In het Verdrag van Sèvres wordt in 1920 het grondgebied van de Koerden als een taart ver-deeld onder Turkije, Irak, Iran, Syrië, Armenië en Azer-beidzjan. Turkije als verliezer van de oorlog moet toe-staan dat de Koerden zelfbestuur krijgen. Voor het eerst hebben de Koerden een eigen staat: Koerdistan (op Turks grondgebied). De nieuwe Turkse machthebber, Mustafa Kemal (die later de eretitel Atatürk krijgt en nog steeds in Turkije vereerd wordt), vindt het verdrag echter vernederend. Hij organi-seert een opstand tegen de Britten en Fransen. De op-stand is succesvol. De Turken winnen en er komt een nieuw vredesverdrag in 1923: het Verdrag van Lausanne. In dit verdrag wordt met geen woord meer over de Koer-den gesproken. Het eerste wat Atatürk doet, is het verbieden van elke uiting van het Koerdisch zijn. Op scholen mag geen Koer-disch meer worden gesproken, er mogen geen kranten of boeken in het Koerdisch worden uitgegeven en Koerdi-sche organisaties worden verboden. In Turkije, maar ook in de andere landen met een Koerdi-sche bevolking, laait de jaren daarna het verzet nog re-gelmatig op. Mahabad: een nieuw Koerdistan Na de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) ontstaat er een machtsstrijd tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Sta-ten van Amerika. Beide wereldmachten proberen een zo groot mogelijke invloed in de wereld te krijgen. Ook in het Midden-Oosten komen de twee grootmachten tegenover elkaar te staan. In West-Iran wordt met Russische steun door de Koerden de republiek Mahabad uitgeroepen. Mahabad fungeert als een onafhankelijke Koerdische staat. Het onderwijs, de landbouw en de gezondheidszorg worden ingericht zoals de Koerden dat zelf willen. De Koerdische machthebbers kunnen eigen belasting heffen. De Koerdische staat heeft zelfs een eigen vlag, kranten en een eigen radio-omroep. De Amerikanen zien de invloed van de Russen met lede ogen aan en steunen de Iraanse regering om West-Iran weer onder controle te krijgen. Onder druk van de Ameri-kanen moeten de Russen in mei 1946 hun troepen terug-trekken. Zonder de steun van de Russen kunnen de Koer-den het niet bolwerken. Mahabad wordt door de Iraniërs vernietigd. Dit eigen stukje Koerdistan heeft maar een jaar kunnen bestaan.

Mustafa Kemal, Atatürk

5

De belofte van zelfbestuur in Irak In Irak grijpt in 1968 een nieuwe partij de macht: de Ba’ath-partij. Deze partij heeft daarvoor de steun van de Koerden nodig. In ruil voor hun steun belooft de regering de Koerden binnen vier jaar zelfbestuur. De Koerdische taal wordt een officiële taal, op scholen in het noorden van Irak mag in het Koerdisch les worden gegeven en in de re-gering van het land worden enkele Koerden opgenomen. De Ba’ath-regering komt enke-le beloftes na, maar de beloofde onafhanke-lijkheid komt er niet. De Koerden komen in opstand, maar zijn kansloos tegen de troe-pen van Saddam Hussein, de leider van Ba’ath. Duizenden Koerden worden geëxe-cuteerd. Een kwart miljoen Koerden vlucht naar het buurland Iran. Tienduizenden Koer-den die achterblijven, worden gehuisvest in makkelijk te controleren ‘modeldorpen’. Golfoorlog: Koerden zitten tussen twee vuren In 1979 moet de sjah, de machthebber van Iran zijn land ontvluchten. De geestelijk lei-der Khomeini, die in Parijs in ballingschap leeft, neemt de macht over. Saddam Hussein, de dictator in het buurland Irak, probeert van de verwarring te profite-ren en begint een oorlog tegen Iran. Deze oorlog, die van 1980 tot 1988 duurt, wordt de Eerste Golfoorlog genoemd. De Koerden die in het noorden aan beide kanten van de grens tussen Irak en Iran wonen, zitten er middenin. Volwassenen, maar ook Koerdi-sche kinderen, worden door beide kampen als (kind)soldaten naar het front gestuurd. In 1986 zoeken de Koerdische partijen toe-nadering tot elkaar en besluiten gezamenlijk aan Iraanse kant tegen Saddam Hussein te vechten (waarmee Irak niet alleen in een oorlog tegen een buurland verwikkeld is, maar ook met een burgeroorlog in eigen land te maken krijgt). In 1987, nog tijdens de oorlog, begint Sad-dams neef Ali Hassan al Majid met wraakac-ties tegen de Koerden. Tienduizenden wor-den gedeporteerd en hun dorpen worden systematisch verwoest. Op verschillende plaatsen worden chemische wapens tegen de Koerden gebruikt, met als dieptepunt de gifgas-aanval in maart 1988 op het Koerdi-sche stadje Halabja.

Geestelijk leider Khomeini

6

De Tweede Golfoorlog In augustus 1990 valt Irak buurland Koeweit in het zuiden aan. Koeweit krijgt hulp van andere landen, waaronder de Verenigde Staten van Amerika. Ook deze oorlog krijgt de naam Golf-oorlog. In maart 1991 verliest Irak de oorlog, maar het regime van Saddam Hussein blijft aan de macht. De Koerden in het noorden van Irak proberen van de verwarring te profiteren en komen na de Golfoorlog in opstand. Saddams troepen slaan echter hard terug en doden meer dan 50.000 Koerden. Enorme vluchtelingenstromen naar Iran en Turkije komen op gang. De Verenigde Naties roepen in noord-Irak een bufferzone in het leven. De Iraakse troepen mogen daar niet komen, noch over land noch in de lucht (een no fly-zone; een zone waar niet gevlogen mag worden). Amerikaanse vliegtui-gen zien op naleving van het verbod toe. Irakoorlog of Derde Golfoorlog Een internationale coalitie (verbond) bestaande uit troepen van onder andere de Verenigde Sta-ten en het Verenigd Koninkrijk vallen in maart 2003 Irak aan wegens het vermoeden dat er massavernietigingswapens in het land aanwezig zijn. Saddam Hussein wordt gezocht. Hij wordt 13 december 2003 gevonden door Koerdische troepen van de Patriottische Unie van Koerdis-tan (PUK) en Amerikaanse speciale eenheden. De operatie heet Red Dawn (Rode Dageraad). Eind 2006 wordt Saddam Hussein ter dood ver-oordeeld, dit wordt bevestigd door het hoogge-rechtshof, en de executie vindt plaats. Conclusie De Koerden hebben de pech dat hun grondge-bied altijd inzet is geweest van strijd tussen verschillende partijen. Een vrij Koerdistan voor alle Koerden is in 1920 afgesproken, maar heeft eigenlijk nooit bestaan. Daarna hebben de Koerden in Iran kort kunnen genieten van zelf-bestuur en in Irak doen ze dat in feite -voor zo-lang het duurt- nog steeds. Een echt onafhankelijk Koerdistan voor alle Koerden lijkt echter nog ver weg en misschien komt het er wel nooit meer van. In dat laatste geval kunnen we de Koerden met recht slacht-offer van de loop van de geschiedenis noe-men...

Saddam Hussein

7

Vanuit de Kaukasus komen de Meden, volgens sommigen de voorouders van de Koerden, naar het huidige Koerdistan. De Meden vestigen een groot rijk. Voor de Koerden is dit het jaar 0. De Perzen nemen het Rijk van de Meden in. De Koerden stichten de Mervani Staat: een centrale staat met regionaal bestuur voor veertig Koerdische vorstendommen. Eerste deling van Koerdisch gebied Het Ottomaanse en het Perzische Rijk sluiten vrede met in het Verdrag van Kasr-i-sîrîn een streep getrokken door Koerdistan. Beide rijken lijven een Koerdisch deel in. De Eerste Wereldoorlog. Het Ottomaanse Rijk kiest de kant van Duitsland. Duitsland en zijn bondgenoten verliezen en het Ottomaanse Rijk valt uiteen. Ook het Perzische Rijk valt uiteen. Tweede deling van Koerdisch gebied In het Verdrag van Sèvres wordt het Koerdisch gebied verder verdeeld. Turkije, Irak, Iran, Sy-rië en de Sovjet-Unie (Armenië en Azerbei-dzjan) krijgen een deel. In het Turkse deel mo-gen de Koerden hun eigen regio besturen. De Turken zijn niet tevreden met deze regeling en komen in opstand. De opstand resulteert in het Verdrag van Lau-sanne. Hierin wordt met geen woord meer ge-sproken over de Koerden. In Iran wordt met steun van de Sovjet-Unie de Koerdische republiek Mahabad uitgeroepen. Binnen een jaar wordt die steun ingetrokken en de republiek opgeheven. In Irak nemen de Koerden deel aan de rege-ring, maar een eigen staat krijgen ze niet. De sjah van Iran vlucht uit zijn land en Khomei-ni neemt de macht over. De Koerden proberen te profiteren van de verwarring en komen op voor een eigen staat. De poging mislukt. Irak valt Iran binnen. Beide landen sturen de Koerden als eersten naar het front. Velen ko-men in de loopgraven om. Saddam Hussein laat een gifgasaanval op het dorp Halabja uitvoeren. Duizenden Koerden komen om. De Koerden komen in Irak onder bescherming te staan van troepen van de Verenigde Naties, maar moeten steeds vrezen voor aanvallen van Irak. Öcalan, de leider van de verzetsbeweging PKK, wordt in Kenia opgepakt. De Turkse regering treedt steeds harder op tegen de Koerden in eigen land. De Koerden zijn in de diverse landen nog steeds doelwit van onderdrukking door de machthebbers in hun land.

4000 vC 612 vC 550 vC 900-1100 1639 1914-1918 1920 1923 1946 1970 1979 1980 1988 1991 1999 Heden

TIJDBALK

Halabja

8

KOERDEN IN ...

Een taart van zes stukken Het aantal Koerden schat men op 40 miljoen. Daarmee is dit volk het grootste volk zonder een eigen staat. Zoals je hiervoor in het hoofdstuk over de geschiedenis van de Koerden hebt kunnen lezen, is het grondgebied van de Koerden bij het Verdrag van Sèvres in 1920 verdeeld tussen Turkije, Azerbeidzjan en Armenië (beide vroeger provincies van de Sovjet-Unie, nu onafhankelijke staten), Iran, Irak en Syrië. Die verdeling van het grondgebied over zes landen is nu, bijna 90 jaar later, nog steeds van kracht.

Koerden in Turkije De meeste Koerden in Turkije wonen in zuidoost-Anatolië, een bergachtig gebied aan de grens met Irak en Iran. Ook op de laagvlaktes aan de grens met Syrië en aan de Middellandse Zee wonen er Koerden. Landbouw is het voornaamste middel van bestaan. Hoeveel Koerden er nu werkelijk in Turkije wonen, is niet precies te zeggen. Turkije ontkend het be-staan van elke etnische groep. Koerden worden als Bergturken aangemerkt. De meeste schattingen nu gaan uit van een percentage van 24% van de be-volking van Turkije, dat is toch bijna een kwart. Al sinds de verdeling van 1920 mogen Koerden niet hun eigen taal spreken, hun eigen feesten vieren en op andere manieren leven zoals ze als Koerd gewend zijn. De Koerden krijgen alleen maar Turks onderwijs en mogen op school nooit een eigen naam gebruiken, alleen een aangenomen Turkse naam. Ze mogen alleen Turkse kleding dragen, niet hun eigen Koerdische kleding. Toch bestaan er clandestiene schooltjes voor godsdienstonderwijs waar de Koerdische taal en cultuur aan bod komen. Maar wie zich aan de Turkse regels houdt en bo-vendien in een grote stad woont kan toch zijn draai wel vinden tussen de Turken. Dat blijkt wel in Is-tanboel. Daar kunnen ze dezelfde banen en posi-ties krijgen als de Turken. De meeste Koerden in Oost-Anatolië willen zich juist niet aanpassen maar in plaats daarvan een eigen staat met zelfbestuur vestigen. Ze verenigen zich in de PKK (Koerdische Arbeiderspartij) en ver-klaren in 1984 zelfs de oorlog aan de Turkse rege-ring. Deze burgeroorlog duurt nog voort en Turkse troepen treden keihard tegen de PKK op. Af en toe gaan ze zelfs de grens met Irak over om daar ba-ses van de PKK aan te vallen

9

Dorp na dorp wordt verwoest en in de dorpen die er nog zijn bewaren Turkse militairen en speciale dorpswachten de orde. Je zou van een bezetting kunnen spreken. Sinds het uitbreken van de oorlog zijn tienduizenden omgekomen en tienduizenden Koerden het strijdperk ontvlucht. Koerden in Iran In Iran is ongeveer 12% van de bevolking Koerd. De Koerden wonen vooral in het bergachtige grens-gebied met Turkije en Irak. Dit is het enige gebied waar Koerden wonen dat ook werkelijk Koerdistan wordt genoemd. De Koerden zelf gebruiken de term Koerdistan liever voor het hele gebied in de zes lan-den waar Koerden wonen. De meeste Koerden spreken hun eigen taal. De Koerden leven van de landbouw, maar daar kan de groeiende bevolking steeds minder van leven. De Koerden leven nog min of meer in stamverband. Eerst waren rijke boeren stamhoofd. Ze hadden zelfs veel politieke invloed en er was enigszins spra-ke van zelfbestuur onder de Koerden. Maar toen het met de landbouw steeds slechter ging en rondtrek-kende Koerden met hun kuddes werden gedwongen om zich op een vaste plaats te vestigen, raakten de stamhoofden hun aanzien kwijt. Hun plaats werd ingenomen door mensen met een hoge opleiding of een goedbetaalde baan of door geestelijke leiders. Politieke macht hadden ze nauwelijks. Koerden worden in Iran niet openlijk gediscrimi-neerd en zeker niet vervolgd zoals in de buurlanden. Dat was al zo toen de sjah nog aan de macht was (die verdreven is) en dat is tijdens en na het bewind van ayatollah Khomeini zo gebleven. Wel worden hun taal en cultuur beschouwd als folkloristische ra-riteiten. Onderwijs in het Koerdisch is verboden en Koerdische radiostations mogen alleen hun cultuur laten zien als folklore, zonder veel belang voor het leven van alledag. De meeste Koerden behoren tot andere stromingen in de islam dan de Iraniërs. Ze moeten zich wel voe-gen naar de Iraanse geestelijke leiders omdat die veel meer macht hebben dan die van de Koerden zelf. Dat is vooral het geval geweest tijdens het be-wind van ayatollah Khomeini (die aan de macht was van 1979 tot 1989). Er is wel strijd geleverd voor (meer) zelfbestuur, maar tot nu toe zonder veel succes. Eerst trad de sjah er hard tegen op, later ayatollah Khomeini die de KDP (Koerdische Democratische Partij, de politie-ke partij van de Koerden), zelfs enkele keren ver-bood.

Sjah van Perzië (Iran)

10

Ook nu is zelfbestuur voor de Koerden bij de Iraanse regering absoluut niet bespreekbaar. Dat geldt overigens ook voor alle andere etni-sche groepen in het land zoals de Turkmenen, die ook graag een eigen staat zouden willen hebben. Koerden in Irak In Irak is zo’n kleine 24% van de bevolking Koerd. De Koerden wonen vooral aan de grens met Turkije en Iran. Het is een gebied met ber-gen en vruchtbare laagvlaktes. De bewoners leefden tot 1975 vooral van land– en tuinbouw, maar daarna is het gebied min of meer aan één stuk door geteisterd door oorlog. Sinds 1975 zijn veel Koerden dan ook uit Irak gevlucht. De regering in Bagdad onder leiding van Sad-dam Hoessein was zeer autoritair en streefde naar nationale eenheid. Vanaf 1975 werden steeds meer Koerden weggevoerd uit hun ge-bied en elders gevestigd, bijvoorbeeld aan de grens met Saoedi-Arabië. Koerdisch onderwijs was voortaan verboden. En als Koerden in op-stand kwamen, trad de regering keihard tegen hen op. Niet alleen moesten de Koerden zich aanpas-sen, ook werden ze tijdens de oorlog tussen Irak en Iran ook wel eens als landverraders aangemerkt. Ze zouden dan Iran steunen, of in ieder geval Koerdische verzetsstrijders in Iran. In 1988 vond Saddam Hoessein het zelfs nodig om de Koerdische stad Halabja aan de grens met Iran met gifgas uit te moorden. Op 2 augustus 1990 begint Irak een oorlog te-gen Koeweit, maar wordt door bondgenoten van Koeweit (met als belangrijkste de VS) ver-slagen. De Koerden komen in maart 1991 tegen het verzwakte regime in opstand. Enkele weken lang besturen de Koerden hun gebied zelf. Het Iraakse leger maakt hier met grof geweld een einde aan en haalt op die manier het wereld-nieuws. Na deze opstand nemen de landen die tegen Irak oorlog hebben gevoerd de Koerden in bescherming. In feite besturen de Koerden in het noorden van Irak sinds die tijd zichzelf. In die tijd is er nog wel rivaliteit geweest onder de Koerden zelf. In het beschermde gebied breekt oorlog uit, omdat leider Barzani met zijn aanhang en rivaal Talabani gewapenderhand proberen uit te maken wie het gebied mag be-sturen. Massoud Barzani

11

Jalal Talabani werd in april 2006 president van Irak na de verkiezingen van begin 2005. Dit na-dat Saddam Hoessein in 2003 verdreven werd door de internationale coalitie onder leiding van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Saddam Hoessein is eind 2006 berecht en geëxecuteerd. Massoud Barzani is sinds 14 juni 2005 president van de Koerdische Autonome Regio, en voorzitter van de Koerdische Democratische Partij, KDP. Koerden in Syrië Een kleine 10% van de bevolking van Syrië is Koerd. De meeste zijn te vinden in het grensge-bied met Irak en Turkije, in het noordoosten van het land. Alhoewel er in Syrië geen sprake is van legertroe-pen die Koerden uit hun dorpen verdrijven en/of vermoorden, zijn er toch discriminerende factoren voor Koerden. Zo zijn er verschillende verboden op het gebruik van het Koerdisch. Zo kunnen kin-deren met een Koerdische naam niet worden in-geschreven bij de burgerlijke stand. Koerdische namen van steden worden vervangen door Arabi-sche. Het is niet mogelijk een bedrijf te voeren met een Koerdische naam. Koerdische (privé) scholen zijn niet toegestaan. Boeken en andere in het Koerdisch geschreven materialen, zoals kran-ten, ook niet. Koerdische mensenrechtenactivis-ten worden mishandeld en vervolgd, en een poli-tieke partij voor en door Koerden is uitgesloten. De Syrische regering heeft in 1962 zelfs het staatsburgerschap ontkend van 100.000 Koer-den , door te beweren dat de voorouders van de-ze Koerden niet opgenomen waren in de bevol-kingsregisters van voor 1920. Van Koerden die politiek actief waren werd het staatsburgerschap ontnomen. Inmiddels zijn er meer dan 200.000 stateloze Koerden. Koerden in Armenië en Azerbeidzjan Er wonen dan wel Koerden in Azerbeidzjan en Ar-menië, maar nergens is een streek aan te wijzen waar de meerderheid van de bevolking uit Koer-den bestaat, zoals in Irak, Iran, Syrië en Turkije. De Koerden wonen tegen de grens van Turkije en Iran aan. Het zijn er enkele honderdduizenden. In beide landen vormen ze een kleine minderheid. Ze hebben het in hun dagelijkse leven veel mak-kelijker dan de Koerden in de buurlanden. Azer-beidzjan en Armenië worden min of meer demo-cratisch bestuurd. Van vervolging of onderdruk-king is geen sprake. Er is vrijheid van meningsui-ting en persvrijheid.

Jalal Talabani

Koerdische kinderen in Armenië

Koerdische vrouw in Syrië

12

PKK: TERRORISTEN OF VRIJHEIDSSTRIJDERS?

Voor de Koerden is hij een vrijheidsstrijder, een held die de koosnaam apo (vadertje) draagt. Voor de Turken is hij een bloeddorstig terrorist, een haatfiguur die in de pers als babymoordenaar wordt aangeduid.

Abdullah Öcalan is in 1946 geboren als kind van een arm boerengezin in Omerli, een dorpje in de Turkse provincie Sanliurfa aan de grens met Syrië. Na zijn middelbare schooltijd gaat hij politicologie studeren aan de universiteit van Ankara. Hij raakt daar betrok-ken bij de Koerdische kwestie en wordt politiek actief. In 1972, als hij nog student is, wordt hij tot 7 maan-den cel veroordeeld wegens ‘Koerdische activiteiten’. In 1978 richt hij de Partiya Karkari Kurdistan (Koerdische Arbeiders Partij) op, die in het buitenland vooral onder de afkorting PKK bekend wordt. Onder de Koerden is de partij aanvankelijk meer bekend onder de naam Apocular (Apoïsten) naar Öcalans koosnaam apo. De organisatie begint met een handjevol strijders die in een kamp in Syrië (volgens sommigen) of in Liba-non (volgens anderen) een guerrilla-opleiding krij-gen. Na enkele jaren, als de PKK over een paar hon-derd strijders beschikt, besluit Öcalan dat de organi-satie sterk genoeg is om de strijd met de Turkse re-gering aan te gaan. In 1984 pleegt de PKK twee overvallen op legerpos-ten in Zuidoost-Turkije, het begin van de gewelddadi-ge strijd voor een vrij Koerdistan. Sinds de Tweede Golfoorlog beschikt de PKK over een grote hoeveelheid moderne wapens. Het Iraakse le-ger zag zich na haar nederlaag gedwongen –onder dreiging van Amerikaanse bombardementen– om zich halsoverkop met achterlating van wapens uit Noord-Irak terug te trekken. De PKK kreeg die wa-pens in handen en verbergt ze in enkele van de vele grotten in de bergen van Irak. Zowel de PKK als het Turkse leger schuwen grof ge-weld niet. Bij de aanslagen van de PKK en in de strijd tussen PKK en het Turkse leger zijn sinds 1984 vele duizenden mensen omgekomen. Turkse troepen gaan in de loop der jaren regelmatig de grens met Irak over om de PKK-kampen daar aan te vallen, maar de PKK kan haar activiteiten gewoon voortzetten. Een echte slag wordt de PKK toege-bracht met de arrestatie van haar leider Öcalan in februari 1999.

Abdullah Öcalan

PKK-strijder

13

De arrestatie van Öcalan Met zijn arrestatie door Turkije is de maandenlange zwerftocht van Öcalan op 16 februari 1999 tot een einde gekomen. Na het dreigen met een oorlog door Turkije tegen Sy-rië wordt Öcalan in oktober 1998 gedwongen zijn ver-blijfplaats in Syrië te verlaten. Hij gaat naar Rusland en verblijft ergens in de buurt van Moskou. Maar ook daar mag hij niet blijven. Hij gaat dan naar Italië waar hij op 12 november aankomt. Hij krijgt de keuze tussen huisarrest of weer vertrekken. Op 15 januari 1999 gaat hij weer naar Rusland terug. Daar verblijft hij tien dagen. Daarna verleent Griekenland –de ge-zworen vijand van Turkije– hem in het diepste geheim onderdak. Zijn Nederlandse advocaten zoeken intus-sen elders in Europa voor hem een veilige verblijf-plaats. Op 1 februari vliegt Öcalan naar Minsk in Wit-Rusland om een vliegtuig naar Nederland te nemen. Nederland weigert echter om Öcalan toe te laten en hij gaat weer terug naar Griekenland. Het is inmiddels begin februari. Daarna brengt de Griekse regering hem over naar de Griekse ambassade in Kenia. Het is de bedoeling dat Zuid-Afrika hem asiel verleent, maar voordat het zover kan komen, wordt Öcalan op weg naar het vliegtuig gepakt door Turkse veiligheids-agenten en naar Turkije ontvoerd. Op 16 februari 1999 komt Öcalan in een legervliegtuig in Turkije aan en wordt daar meteen gearresteerd. Zelf heeft Öcalan ooit in een interview gezegd: ‘Ik wil best terechtstaan voor terrorisme, maar dan moet de Turkse staat dat ook.’ Dat de PKK een goede georganiseerde organisatie is, blijkt uit de vele protesten van Koerden die binnen enkele uren na zijn arrestatie in heel Europa gelijktij-dig beginnen. In Athene, Brussel, Den Haag, Han-nover, Istanboel, Londen, Moskou en vele andere plaatsen in Europa zijn demonstraties waar vele dui-zenden mensen aan meedoen. Hoe nu verder? Naar buiten toe staan de PKK-strijders nog als één man achter hun leider. Ze kiezen hem zelfs voor een nieuwe termijn als hun leider, ook al zit hij vast in een Turkse gevangenis. Maar achter de schermen is de strijd om zijn opvolging al begonnen. Één van de kanshebbers is Osman Öcalan, de broer van Abdullah Öcalan. Alhoewel de PKK besluit op 4 april 2002 de gewapende strijd op te geven, zijn er toch nog bom-aanslagen geweest waarvan de verantwoordelijkheid aan de PKK is toegeschreven. De Turken hebben re-centelijk besloten Noord-Irak binnen te gaan op jacht naar leden van de PKK.

14

MENSENRECHTEN Ongeacht de wijze waarop het land bestuurd wordt, worden in alle zes landen waar Koerden wonen mensen opgepakt omdat ze de militaire dienstplicht niet willen vervul-len, omdat ze uitkomen voor hun politieke overtuiging en kritiek hebben op de rege-ring of omdat ze streven naar (meer) onafhankelijkheid. Vaak krijgt zo’n arrestant een oneerlijk proces of zelfs helemaal geen proces.

Van de zes landen bestaat alleen in Turkije de doodstraf niet meer, omdat de Turken zich willen aansluiten bij de EU. Er verdwijnen ook mensen die politieke actie voeren, kunstenaars, journalis-ten, leden van een vakbond of een (verboden) po-litieke partij. Soms duikt de vermiste persoon na verloop van tijd weer op, soms wordt hij heimelijk vermoord en begraven. Zulke verdwijningen ko-men vaak voor in Turkije en Irak. In al die geval-len worden rechten van mensen geschonden: het recht op vrijheid, op vrije meningsuiting, op lid-maatschap van partij of vereniging, op eerlijke rechtspraak. Al deze rechten staan in de Universe-le Verklaring van de Rechten van de Mens en wor-den mensenrechten genoemd. Koerden in de verdrukking Koerden zijn vaak slachtoffer van schendingen van mensenrechten net als mensen die kritiek hebben op de regering, dienst weigeren of horen bij een minderheidsgroep zoals de Turkmenen in Irak. Turkije hanteert een Anti-terreurwet die niet al-leen het plegen van terreurdaden strafbaar stelt, maar ook lidmaatschap van de PKK en zelfs het verlenen van gastvrijheid aan leden van de PKK. En wie demonstreert voor de Koerden komt in aanvaring met deze wet. Dan is er de gedwongen aanpassing of assimilatie van Koerden aan de levensstijl die in het hele land geldt. Koerden worden gedwongen tussen de Tur-ken te wonen en hun leefwijze over te nemen. Maar de grofste manier waarop mensenrechten van Koerden worden geschonden, is wel etnische zuivering van hun woongebied. Het gaat dan om het dorp voor dorp, stad voor stad platbranden van hun gebied waardoor de bewoners wel móeten verhuizen naar andere delen van het land waar ze toe behoren. In 1988 vond in Irak zo’n etnische zuivering plaats, aan de grens met Iran. Anderhalf miljoen Koerden zijn daar weggevoerd en soms ook vermoord. Bezittingen van Koerden werden door militairen geroofd. Zelfs zijn er Koerdische vrouwen verhandeld aan stamhoofden en sjeiks.

15

Ook in Turkije vinden er etnische zuiveringen plaats. Leger en veiligheidsagenten ontruimen dorpen in het woongebied van de Koerden en steken die in brand. Het gaat vaak om vergeldingsacties. Als in een dorp een soldaat van het Turkse leger wordt vermoord of een veiligheidsagent wordt het hele dorp aangevallen en verbrand. Ook als in een dorp niemand bereid is om een dorpswachter te worden, een soort wijkagent die de orde moet handhaven en soms ook mee moet vechten met het leger, dan wordt het dorp afge-brand. Koerden schenden mensenrechten Vooral in Turkije en Irak maken ook Koerden zich schuldig aan moordaanslagen, het doen verdwijnen van politieke tegenstanders en hun families en het afbranden van hun huizen. In het Koerdische gebied in Noord-Irak vochten twee stromingen een heuse oorlog uit. Over en weer namen de partijen tegen-standers krijgsgevangen en staken elkanders huizen in brand. In Turkije kende de PKK vaak geen genade voor mensen die als dorpswachter voor het Turkse leger werken. Niet alleen worden dorpswachters vermoord, ook hun gezin loopt gevaar. Ook wie weigert zich bij de PKK aan te sluiten, loopt kans op vergelding. Acties voor de mensenrechten Organisaties als Amnesty International houden in de gaten of en hoe mensenrechten worden geschonden in de landen waar Koerden wonen. Amnesty Interna-tional kiest geen partij; als Koerden in Turkije voor-malige dorpswachters vermoorden, wordt dat net zo sterk veroordeeld als wanneer Turkse veiligheids-agenten Koerdische guerrillastrijders vermoorden. Maar over het algemeen schenkt de internationale gemeenschap weinig aandacht aan de zaak van de Koerden. Ook in de landen zelf komen mensen en organisaties op voor repect voor de mensenrechten, vooral in Tur-kije. Daar is de Vereniging voor de Rechten van de Mens (HRA) actief. Maar dat komt al gauw in botsing met de Anti-terreurwet, zeker als de HRA opkomt voor de Koerdische politieke gevangenen. Zaterdagsmoeders ‘s Zaterdags, op een plein in Istanboel, verzamelen zich Koerdische vrouwen. Ze eisen opheldering over hun verdwenen familieleden. Bij elke demonstratie dragen ze foto’s van hun verdwenen familieleden bij zich. Hun optreden is niet zonder gevaar voor henzelf en voor hun vermiste familieleden. Ze worden be-spot,en vaak ook gearresteerd.

Amnesty International

16

DAGELIJKS LEVEN IN TURKS KOERDISTAN Koerdische cultuur Teriska is een Koerdisch meisje. Ze laat ons kennismaken met haar cultuur en het le-ven in Turks Koerdistan: ‘Nog wat slaperig loop ik naar de samowar die op het aan-recht staat. Ik schuif mijn glaasje eronder en draai het kraantje open. Aan de gebruik-te glaasjes zie ik wie de deur al uit zijn. Ik draai het kraantje weer dicht en neem mijn thee mee naar de tafel’.

‘Het is vandaag de eerste dag van mijn vakantie. Dat betekent niet dat het voor mij een dagje luieren wordt. Vandaag is er namelijk een bruiloft in ons dorp. Ik ben daarom zelfs iets vroeger dan anders opgestaan. Weet je wat ik het leukste van vakantie vind? Dat ik mijn Koerdische kleren aan mag trekken. Naar school mag ik die niet aan. De Koerdische kleren zijn minder saai en veel kleuriger dan wat ik naar school aanheb. Toen ik vorige maand veertien werd, lag er een pakje met mijn naam erop: Teriska. Ik maakte het snel open. Weet je wat er in zat? Een elek! Dat is een soort jasje zonder mouwen. Aan de randen zijn overal kleine zilve-ren muntjes vastgemaakt. Meestal is dit kledingstuk een erfstuk. Ik verheug me op het bruiloftsfeest, dan kan ik de elek aantrekken.’

Na het ontbijt zoekt Teriska haar broer Naman op in de stal. Als ze de stal binnenkomt, houdt hij op het paard te roskammen. ‘Naman is een jaar ouder dan ik. De liefde voor paar-den zit hem in het bloed. Vroeger luisterde hij met open mond naar de verhalen die baba (papa) vertelde. Baba vertelde over het temmen van wilde paarden, of over een gevaarlijke vlucht per paard over de bergen. Wij dachten altijd dat hij die verhalen verzon. Maar dat is niet zo. Ze worden al eeuwenlang aan elkaar door-verteld. Vaak ook in de vorm van een liedje. Naman kan net als alle jongens uit het dorp heel goed paard rijden. Wij Koerden staan al duizenden jaren bekend als een bekwaam ruitervolk. Daar vertelt baba vaak over.’ Teriska komt Naman vertellen dat hij haar moet helpen met wannen. Wannen heeft te maken met het maken van brood. Eerst leg je het koren op de grond.

Andere kledingstukken van de Koerden: awalkeras: een pofbroek van zijde in de kleuren groen, goud of purper. lawendi: lange sjerpmouw aan een jurk. kurtak: een overjas van dunne stof. pushi: een vierkante doek die over de schouder wordt gedragen, versierd met vele kwastjes.

17

Dan slaat ieder op zijn beurt met een dorsvlegel het koren plat. Als dat gebeurd is, gooi je het ko-ren met een schep in de lucht. De wind neemt alle lichte vliesjes mee. Nadat het op deze wijze gewand is, kan het ook tot meel gemalen wor-den. Het brooddeeg wordt met een rond stokje uitgerold tot een hele platte schijf. Daarna wordt het gebakken. ‘Baba zit nu waarschijnlijk in het çai-khana. Dat is een theehuis in het dorp. Daar komen de man-nen altijd bij elkaar. Bij de thee, die er altijd pruttelt, bespreken ze allerlei kwesties. Soms tre-den er mitribs op. Dat zijn van dorp tot dorp rondtrekkende muzikanten die traditionele liedjes zingen. Af en toe mag Naman al mee. Hij speelt domino met de mannen of tauli (back-gammon). Maar vandaag is het feest. Nu bespreken de mannen wat er op de bruiloft allemaal moet ge-beuren. Daar komt heel wat bij kijken, daarom helpt iedereen mee.’ Trouwen ‘Trouwen doe je bij ons in de zomer. De oogst is dan net binnengehaald. Maar ook vanwege het mooie weer. De bruiloft wordt namelijk buiten gevierd, op het dorpsplein. Het meisje dat van-daag trouwt is uitgehuwelijkt. De ouders van de jongen komen aan de ouders van het meisje de hand vragen. Het meisje zelf wordt ook gevraagd wat zij wil. Dan wordt er gesproken over de bruidsschat. Als alle ouders het eens zijn, wordt de trouwdatum afgesproken. Maar huwelijk door ontvoering komt bij ons ook voor.’ Alle kosten die gemaakt worden, moeten worden betaald door de bruidegom. Deze nodigt alle fa-milieleden, vrienden en bekenden uit op het ver-lovingsfeest. Deze mensen geven geld als ca-deau. Daarmee kan hij dan het trouwfeest beta-len. Het meisje krijgt wat goud, als symbool van de verloving. Teriska gaat verder: ‘Op de avond vóór de bruiloft worden de handpal-men van de bruid oranje gemaakt. Dat doet men met henna, een kleurstof, gemaakt van planten-sap. Hetzelfde doet men de dag erna bij de brui-degom. ‘s Middags haalt een familielid van de bruidegom de bruid thuis op. Meestal gebeurt dit met een paard. Maar de bruidegom moet overal voor betalen. De broer van het meisje geeft haar dan ook pas mee als hij een cadeau heeft gehad.

18

Haar familieleden eisen onderweg hetzelfde. Uit haar ouderlijke woning wordt wat glaswerk mee-genomen. Als de bruid aankomt, gooien de men-sen snoepgoed en muntjes over haar heen. Maar zij stapt pas van haar paard af als ook haar een cadeau is beloofd. Dat kan een dier zijn of een stuk grond. Daarna gooit de bruid een kruik met snoepgoed stuk en gaat het huis binnen. Als ze met de bruidegom weer naar buiten komt, gooien de mensen het glaswerk voor hun voeten. De brui-degom moet het glas verder stuktrappen. Nadat iedereen gegeten heeft, is het bruiloftsfeest afge-lopen. De bruidegom wordt naar een ander huis gebracht. Daar wacht hij op de bruid. Nu proberen getrouwde vrienden zijn kleren te stelen. Maar de-ze worden bewaakt door ongetrouwde jongens. En die vatten hun taak serieus op: het is een schande als er ook maar één kledingstuk verdwijnt!’ ‘Tenslotte wordt het huwelijk later op de avond ingezegend door de imam (geestelijke).’ ‘Verder wordt er feest gevierd rondom de besnij-denis van jongens. Dat gebeurt als het jongetje één jaar wordt. De familie wijst van tevoren ie-mand aan die het kind op schoot neemt. Als de besnijdenis voorbij is, krijgt het jongetje allerlei cadeautjes. Degene die het jongetje op schoot neemt, wordt voortaan als een eigen broer be-schouwd. Dat betekent dat daardoor huwelijken tussen deze twee families onmogelijk worden, want broers en zussen trouwen immers niet.’ Newroz 21 Maart is voor de Koerden de belangrijkste dag van het jaar. Zij vieren dan het Nieuwjaarslente-feest, het feest dat ook in Tadzjikistan, Oezbekis-tan en in India gevierd wordt. Daar heet het Nor-uz, Nawruz of Norouz, maar de Koerden noemen het Newroz. Letterlijk betekent het: de eerste dag van het nieuwe jaar. In Iran is het een enorm vrolijk volksfeest. Iemand slaat de grote trom. In kringen –jongeren onder elkaar; oudere mannen en vrouwen apart– dansen en zingen de mensen rond de vuren. Rouwen Teriska: ‘Misschien denk je nu dat er bij ons alleen maar gefeest wordt. Maar dat is natuurlijk niet zo. Het tegenovergestelde kennen wij ook. Bij een ernstig ongeval bijvoorbeeld is het de gewoonte dat vrouwen in de familie de vlechten afknippen.

Newroz

19

Bij een sterfgeval van een gezinslid wordt het ge-zicht tot bloedens toe gekrabd. De mannen scheren hun baard niet meer af. Deze rouwperiode duurt veertig dagen. In ons dorp heeft onlangs zo’n sterfgeval plaatsge-vonden. De dode was een neef van baba. Hij was bij de Peshmerga’s. Voordat de soldaten hem doodden, hebben ze hem eerst gemarteld. Hij wilde samen met andere Peshmerga’s een vrachtwagen met voedsel overval-len. Wij denken dat de dorpswachten hem hebben verraden.’

Teriska: ‘Hiermee eindig ik mijn verhaal. Voordat ik naar het feest ga, moet ik nog veel doen. Het ca-deau voor het bruidspaar afmaken, bijvoorbeeld. Veel Koerdische meisjes van mijn leeftijd werken in hun vrije tijd. De een achter het weefgetouw, de an-der aan een spinnewiel. De jongens pletten de wol. Zij maken een soort vilttapijten. Ik ben tussendoor bezig aan een klein tapijt voor het bruidspaar. Ik heb het bijna af.’ Teriska of Adalet? Teriska wil nog even iets verduidelijken: ‘Je hebt hierboven kunnen lezen dat ik het heb gehad over een verbod om Koerdische kleding te dragen. Mis-schien dacht je toen dat ik die niet aan mocht van mijn moeder. Maar dat is niet zo. Nee, het is op school verboden om Koerdische kleding te dragen! Je mag zelfs geen Koerdisch spreken! Eigenlijk mag dat alles ook niet in ons dorp, maar omdat het maar een klein bergdorpje is, wordt daar minder op gelet. Thuis draag ik graag Koerdische kleding en spreek ik altijd Koerdisch. Ik ben er trots op om Koerd te zijn! Maar op school is dat allemaal heel anders. Mijn school staat aan de rand van een kleine stad. Dat is bijna een uur fietsen. Niemand waagt het daar om Koerdisch gekleed te gaan. Er wordt streng tegen opgetreden.’

Peshmerga’s zijn lichtbewapende vrijheidsstrijders. Ze houden zich vooral in de bergen op. Het zijn uit-stekende ruiters. Peshmerga betekent letterlijk: ‘zij die de dood in de ogen zien’. Dorpswachten zijn Koerden die door de Turkse overheid zijn aangesteld. Zij moeten overal een oogje in het zeil houden. Zij krijgen daarvoor een uitmuntend salaris. Dat is wel tweemaal zo hoog als dat van een leraar. Ze worden als verraders be-schouwd.

Peshmerga

20

Nog steeds moeten Turkse en Koerdische kinderen elke ochtend op school voor de aanvang van de eer-ste les de volgende spreuk opzeggen: Ik ben een Turk, ik ben ijverig en oprecht, mijn be-staan schenk ik aan de Turkse natie. Er is nog iets anders waar Teriska wel nooit aan zal kunnen wennen: haar naam. Haar naam? Wennen? Hoe zit dat ? Teriska legt het uit: ‘Inderdaad. Alle Koerdische kinderen verliezen op school hun naam. Koerdische namen zijn namelijk óók verboden! Thuis heet ik gewoon Teriska. Maar op school noemen ze me Adalet, dat is een Turkse naam. Elke morgen wordt die nieuwe naam van de presentielijst voorge-lezen. Ik heb een hekel aan die naam. Maar je kunt dan maar beter ‘aanwezig’ roepen, want straf heb je hier al gauw.’ Waar Teriska ook moeilijk aan kan wennen, is de in-houd van sommige lessen. ‘In de aardrijkskundeles leren we dat 80% van alle olie uit ons gebied komt. We leren dat er goud, chroom, ijzer, koper, fosfaat en uranium wordt gedolven. Maar de Koerdische dor-pen, steden en rivieren zijn verdwenen. Mijn dorp is op de kaart onvindbaar!’ Dorpen Met handenvol trekt Zeydo, Teriska’s oom, de rijpe kersen van de boom. Even later breekt hij hele tak-ken af, zwaar van het fruit. ‘Het is wel niet goed voor de bomen, maar ik weet niet of ik ze ooit terugzie. De takken zijn voor mijn vrouw, dan kan ze zien hoe mooi alles er bij staat. Ze zal er wel van moeten hui-len.’ Zeydo Zeydo doet zijn best om stoer te blijven. Hij is even in zijn oude dorp terug om kersen te plukken, maar moest heel wat angsten overwinnen. ‘Niet voor de soldaten, maar voor de dorpswachten. Die knallen je zomaar neer en zeggen dat ze een terrorist onscha-delijk hebben gemaakt.’ Net als veel andere Koerden op het Turkse platteland is Zeydo zijn dorp ontvlucht uit angst voor het Turkse leger én uit angst voor de PKK. Alle mannen van de dorpen in de omgeving moesten van de Turkse soldaten kiezen: dorpswacht worden of vertrekken. Dorpswachten krijgen een salaris van de Turkse regering en een machinegeweer om de sol-daten te helpen in de strijd tegen de PKK. Het salaris is goed, maar een baantje als dorpswacht is levens-gevaarlijk. De PKK ziet dorpswachten als verraders en deinst er niet voor terug om ze te vermoorden.

21

De meeste Koerden weigeren mee te werken omdat ze de Turkse soldaten niet willen helpen (die ze als hun vijand zien) en uit angst voor de PKK (die hen dreigt te vermoorden). Zij laten huis en haard achter en trekken weg naar een grote stad, waar ze niet meer door Turkse soldaten of PKK-strijders worden lastig gevallen. De dorpen die leegkomen worden door het Turkse leger met de grond gelijkge-maakt om te voorkomen dat ze als schuil-plaats voor de PKK kunnen dienen. Niet alleen dorpen die leegkomen worden door het leger verwoest. Als men vermoedt dat een bepaald dorp PKK-strijders helpt, wordt het meteen verwoest. Voor het ontruimen, opbla-zen en platbranden van Koerdische dorpen worden verschillende redenen gegeven. Of de dorpelingen hadden voedsel gegeven aan de PKK, of men had geen dorpswachten aange-steld, of gevangengenomen PKK-strijders zei-den uit een bepaald dorp afkomstig te zijn. Duizenden dorpen en gehuchten zijn al door het Turkse leger verwoest. Regelmatig vallen daarbij doden onder de dorpsbewoners. Het leven in de stad Meer dan een miljoen mensen hebben hun dorp moeten ontvluchten. Een deel van deze mensen is terechtgekomen in Koerdische ste-den als Diyarbakir, Batman, Van, Bingöl en Âgri. Anderen zijn naar Turkse steden als Is-tanbul, Adana, Izmir en Galatasaray gegaan. De belangrijkste Koerdische stad is Diyarbakir. Deze stad alleen al is de afgelopen jaren met meer dan een half miljoen mensen gegroeid. Komend van het platteland (waar amper scho-len zijn) is hun opleiding laag. Één op de ze-ven nieuwe stedelingen is zelfs analfabeet (=iemand die niet kan lezen en schrijven). De werkeloosheid onder de nieuwkomers is dan ook hoog. De straathandel bloeit op. Volwas-senen en kinderen verkopen sigaretten, snoep, fruit of kranten. Ze wassen de ruiten van de schaarse auto’s (je ziet meer paarden voor wagens dan auto’s). Of ze zien zich genood-zaakt te gaan bedelen. Ook criminaliteit en drugshandel nemen toe. Huisvesting voor al die mensen is er niet. Ve-len hebben daarom zelf maar een woning ge-bouwd in een van de vele gecekondu’s (volkswijken). Deze zelfgebouwde woningen hebben vaak geen elektriciteit en slechte sani-taire voorzieningen.

Diyarbakir

22

KOERDEN IN NEDERLAND In Nederland leven momenteel ongeveer 41.000 Koerden. De meesten zijn hier als gastarbeider gekomen, maar er zijn ook veel vluchtelingen. Karen Versteege van Amnesty International heeft met één van hen een interview ge-houden. Ze praten over hoe het is om als Koerdische in Nederland te leven en hoe sterk het verlangen naar Koerdistan is.

Interview met Kader We hebben afgesproken in de stad. Ze draagt een zwar-te leren jas en heeft lang zwart haar. Zo op het eerste gezicht een doodgewone scholier. Babbelend over koetjes en kalfjes nemen we plaats in haar favoriete café. Ze lust wel een stukje appeltaart. Tussen de happen door vertelt ze. Over haar oom die een been verloren heeft. Hap. Over een kennis van haar vader die dood is. Hap. Weer een ander zit in de gevan-genis. Hap. Ze lijkt nuchter. Maar haar ogen vertellen meer. Schijnbaar onbewogen doet Kader haar verhaal. Ze is 17 jaar. Kader is een Turkse. Een Koerdische Turk. Of een Turkse Koerd, je mag zelf kiezen. Karen en Kader praten over de gifgasaanvallen op Iraakse Koerden in 1992. Toen de dictator van Irak, Saddam Hussein, de Eerste Golfoorlog had verloren, begon hij de in opstand geko-men Koerden aan te vallen. De overlevenden van de bombardementen en gifgasaanvallen vluchtten massaal de bergen in, tot in Turkije. Na lang aarzelen besloot de VN een vliegverbod boven Noord-Irak in te stellen, zodat er een soort veilige zone ontstond. Misschien kun je je de tv-beelden nog herinneren van de troosteloze vluchtelingenkampen in de besneeuwde ber-gen van Turkije. Kader weet het nog heel goed. Om aan-dacht te vragen voor de situatie in de kampen, heeft ze met een groep Koerden en Nederlanders een vijfdaagse wandeltocht van Arnhem naar Den Haag ondernomen. ‘Je zag het op tv. Mensen zonder schoenen in de kou. We wilden zelf meemaken hoe het was om zo een eind te lopen. De mensen moesten zien dat de Koerden er zijn.’ De tocht was een groot succes. ‘Ook al zou de re-gering ons niet helpen, we vestigden toch de aandacht op onszelf’, glundert Kader triomfantelijk. En ze heeft gelijk, want de tocht haalde de tv, de radio en de kranten! Aandacht vestigen op de Koerdische kwestie, dat wil Kader graag. Toen haar lerares Neder-lands de opdracht gaf om een werkstuk te schrijven, was het dus niet moeilijk een onderwerp te kiezen. Het werk-stuk belandde op het bureau van de redactie van Fron-taal, het jongerenblad van Amnesty International. Het lukte Kader nogmaals om de aandacht te trekken. De appelpunt is al lang op. Met de slagroom is ook de nuch-terheid verdwenen.

23

Deze zomer wil ze terug naar Diyarbakir, een stad in het zuid-oosten van Turkije. De hoofdstad van het te stichten Koerdistan. Kader wordt dromerig als ze over de stad vertelt. Je ziet de bergen in haar ogen. ‘Mijn ouders vinden het gevaarlijk als ik erheen op vakantie ga’, verzucht ze. ‘Een jaar geleden werd het broertje van mijn moeder opgepakt. Ik belde voor informatie want brieven met mijn naam erop komen niet aan, en foto’s ook niet.’ Kennelijk wordt ze in de gaten gehouden. Haar ou-ders vrezen dat haar Nederlandse nationaliteit weinig zal baten. En haar leeftijd zal ook niet helpen. Veel jongeren, die verdacht worden van PKK-sympathieën, worden gearresteerd en zonder vorm van proces gevangen gezet. ‘Voordat ik opgepakt wordt, wil ik liever zelf een kogel door mijn kop schieten!’, zegt Kader. Ze is bang voor martelingen en verkrachting. En niet ten onrechte. Amnesty International heeft kritiek op de Turkse regering. In verschillende zaken vraagt zij opheldering over mishandelingen, verdwijningen en moorden. Vlak voor de invasie door de Turkse troe-pen in Noord-Irak bracht Amnesty een rapport uit. Daarin staat dat de Turkse regering alles probeert om de omvang van de mensenrechtenschendingen te verbergen. Mensenrechtenactivisten worden door de overheid vervolgd. Een internationale onderzoeks-commissie van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) is de toegang tot het land geweigerd. Amnesty veroordeelt ook het ‘dorpswachten’-systeem in Zuidoost-Turkije. Dorps-wachten zijn door het leger getrainde en bewapende dorpsbewoners die hun dorp tegen de PKK moeten beschermen. Veel bewoners willen echter geen dorpswachter worden omdat ze bang zijn voor wraakacties van de PKK. Maar wie geen dorpswachter wil worden, wordt door het Turkse leger als (mogelijke) PKK’er beschouwd en kan rekenen op pesterijen en bedreigingen van het leger. De bevol-king wordt zo gedwongen om te kiezen, ook als ze dat helemaal niet wil. Kader kan maar niet begrijpen dat sommige Koerden hun volksgenoten verraden. Ze verteld dat de regering veel geld geeft als je een PKK-lid aangeeft. ‘Het is alsof je vlees verkoopt. Geld is nooit genoeg voor een mensenleven!’ Natuurlijk heeft ze gelijk, maar angst (voor het leger) is écht een slechte raad-gever. De mensen zijn ook terecht bang voor de PKK. Want ook op hen heeft Amnesty genoeg aan te mer-ken.

24

De PKK maakt zich schuldig aan executies en moorden in Koerdische dorpen waar de bewo-ners de Turkse regering steunen. Veel Europese landen vinden de PKK een terroristische groepe-ring. In Duitsland bijvoorbeeld is de PKK verbo-den (de PKK is in 2002 door de Europese Unie verboden, dit is in 2008 door een Europese rechtbank ontkracht). Kader maakt zich daar boos over. Ze vindt het belachelijk dat haar de toegang tot Duitsland is ontzegd, toen ze met een groep demonstranten richting Frankfurt trok. Daar zou een grote Koerdische demonstra-tie gehouden worden. Aan de grens stonden tal-loze soldaten. Ze mochten er niet door. ‘Zie ik er uit als een terrorist?’ vraagt ze me ver-ontwaardigd. Strijdlustig grinnikt ze: ‘We heb-ben gewoon een andere grensovergang geno-men!’ Kon ze toch nog mee demonstreren… De regering van Koerdistan in Nederland Koerdische leiders richten op 12 april 1995 in Den Haag het Koerdisch Parlement in Balling-schap op. Het telt 65 leden en twaalf zijn er lid van het Nationale Bevrijdingsfront van Koerdis-tan (ERNK), de politieke vleugel van de PKK. Het parlement moet een onafhankelijk Koerdistan helpen oprichten voor alle Koerden in het Mid-den-Oosten en Zuid-Anatolië, het woongebied van Turkse Koerden. Koerdistan en Turkije kun-nen samen een federatie gaan vormen, wordt er gesteld. Ook zou praten met de Turkse regering geen zin hebben, alleen nog maar véchten. Door de aanwezigheid van PKK-leden in het Par-lement in Ballingschap zorgt de oprichting van het parlement voor een flinke ruzie tussen de Turkse en de Nederlandse regering. De Turkse regering zegt dat de Nederlandse de oprichting van het parlement nooit mag toestaan en de PKK op die manier nooit mag steunen. De PKK is volgens de Turkse regering een terroristen-bende. En het steunen van terroristen gaat te-gen afspraken binnen de NAVO in (Nederland en Turkije zijn beiden lid van de NAVO). Het parlement is er gekomen omdat de oprich-tingsbijeenkomst niet verboden werd en ook niet kón worden. Dat zou tegen de Nederlandse Grondwet ingaan. Die bepaalt namelijk dat iedereen zich vrij mag aansluiten bij een partij of vereniging. De leiding van de PKK was (uiteraard) blij met de oprichting van het parle-ment.

25

AANTEKENINGEN

26

MEER OP INTERNET Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs vind je nog meer informatie die je kan helpen bij je werkstuk of spreekbeurt. Je vindt daar tips over hoe je het beste een werkstuk kunt opzetten of hoe je het beste je spreekbeurt kunt inkleden. Ga naar www.cmo.nl of www.maak-een-werkstuk.nl.

27

SCRIPTIESERVICE De Scriptieservice Mondiaal Onderwijs richt zich op leerlingen vanaf 10 jaar. In de reeks zijn meer dan 85 onderwerpen opgenomen over Derde Wereld, Vrede, Milieu en Mensenrechten. Elk pakket bestaat uit 24 pagina's tekst, foto's, tekeningen, strips en/of cartoons. Op de website van het CMO staat een handleiding voor het maken van een scriptie/werkstuk.

De versie op papier is te bestellen bij: Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail: cmo@fm.ru.nl http://www.cmo.nl