• De tijd staat in de sterren geschreven

16 Universum 5 2010

De tijd staat in de sterren geschrevenHoe weet je ’s nachts hoe laat het is?

Door: Anna Latour

De tijd staat in de sterren geschreven 1

De klok uit het voorbeeld. Ik heb deze klok gemaakt uit een sterrenkaart voor Utrecht op 1

december 2010 om 21.30u

De tijd staat in de sterren geschrevenDe tijd staat in de sterren geschrevenDe tijd staat in de sterren geschrevenHoe weet je ’s nachts hoe laat het is?

De tijd staat in de sterren geschrevenHoe weet je ’s nachts hoe laat het is?

De tijd staat in de sterren geschrevenHoe weet je ’s nachts hoe laat het is?

Als je aan het waarnemen bent wil je soms wel weten hoe laat het is, zodat je kunt bepalen welke gave objecten op dat moment boven de horizon staan. Om erachter te ko-men moet je op je horloge kijken. Als je geen horloge met glow-in-the-dark-wijzers hebt, zul je daar-voor je zaklamp moeten gebrui-ken, en is je nachtzicht helemaal verpest! Hier leer je een vette truc om tijdens het waarnemen toch te weten hoe laat het is, zonder je hor-loge nodig te hebben! (Je kunt het

De tijd staat in de sterren geschrevenDe tijd staat in de sterren geschrevenDe tijd staat in de sterren geschrevenDe tijd staat in de sterren geschrevenDe tijd staat in de sterren geschreven

natuurlijk ook gebruiken om in-druk te maken op je vriend(innet)je als je samen romantisch aan het sterrenkijken bent.)

De Klok

Voor je de tijd kunt afl ezen aan de sterren moet je met wat fantasie een soort wijzerplaat maken van de sterren-hemel. Hierbij staat de Poolster in het midden van je klok (dus waar de wijz-ers vastzitten). Zoek nu de twee sterren Dubhe (α-UMa) en Merak (β-UMa) op (dit zijn de meest rechter sterren van de steelpan van de Grote Beer. Van Dubhe,

Merak en de Poolster maak je de kleine wijzer.

Daarna voeg je de cijfers toe: de 12 staat in het noorden, dus als de kleine wijzer naar het noorden wijst (en Merak dus het dichtst bij het noorden staat) is het 12 uur. De 3 staat in het westen, de 6 in het zuiden en de 9 in het oosten.

De slimmerds onder jullie hebben vast al bedacht dat deze klok in een etmaal een rondje maakt, en dus eigenlijk een 24-uursklok is, maar daar corrigeren we later nog voor.

• Column

Universum 5 2010 17

Wat wil je later worden? De juf ging de klas rond en ik mocht het ook zeggen. “Astronaut!” riep ik meteen enthousi-ast, en ik zag het meteen helemaal voor me. In een karretje op de maan ron-drijden. Het maanrecord verspringen en hoogspringen verbeteren. Bij een ruimtewandeling lekker zweven met de aarde onder je en de sterren boven je. Wow!

Helaas lijkt het er niet van te komen. Als er niet een geweldige ontdekking gedaan wordt waardoor iedereen door de ruimte kan zweven, zal ik waarschi-jnlijk nooit weten hoe het echt is om astronaut te zijn.

Maar deze zomer was ik op vakan-tie in Kroatië. Het was bij een mooie oude stad aan de kust, met enkele fijne stranden waar je prima in kon zwemmen. Daar in het water rond-spartelend, met snorkel op, voelde ik me net astronaut. Echt waar? Ja! Want in plaats van zweven door de ruimte, kon ik drijven op het water. Geen zwaartekracht meer en ademen door een buisje. Onder me zag ik niet de aarde, met het land, het water en de wolken of vulkanen, maar de zeebo-dem, met rotsen en zeeplanten die met de deining van het water meebewo-gen. Af en toe kwam er een vis voorbij zwemmen, soms een hele school. En dat terwijl je aan het dobberen bent, gewichtsloos. Zou dit een klein beetje zijn hoe het is om astronaut te zijn? Zonder dat je valt je verwonderen over allemaal moois? Of is het eigenlijk veel fijner om lekker te dobberen, zonder zwaar onhandig pak aan en weten dat je er op het strand een koude cola op je wacht in plaats van simpel astro-nautenvoer? Dat je op het strand jezelf even insmeert, een potje gaat voetbal-len of juist lekker gaat niksen? Of je gaat denken aan wat die astronauten in het ISS nu zouden doen. Die zouden vast hard aan het werk zijn. Ze zouden moeilijke experimenten doen. Dingen met minuscule schroefjes in elkaar zetten. En grote kans dat je na een week weer op aarde bent, terwijl mijn vakantie nog drie weken duurt!

Zou het dan misschien helemaal niet zo leuk zijn om astronaut te zijn? Of hoop ik dat alleen maar omdat ik mezelf dus niet zo snel in de ruimte zie komen? Hmmm… als ik mag kiezen om een maand op vakantie te gaan naar Hawaii, of twee dagen in de ruimte te zijn, dan kies ik zeker weten voor die ruimtereis!

ColumnDe Zwemmende AstronautDe Zwemmende AstronautDe Zwemmende AstronautDe Zwemmende AstronautDe Zwemmende Astronaut

ColumnColumnHet aflezen

Het afl ezen gebeurt in een aantal stappen. Eerst staan hier de stap-pen, daarna een voorbeeld om ze beter te begrijpen.

1. Bepaal wanneer in het jaar de klok precies op de 12 staat, als het ook 12 uur ’s nachts is. (Oké, dit moet je van tevoren doen, maar als je het eenmaal weet hoef je het alleen maar te onthouden.) Je kunt dit doen door een interactieve sterrenkaart (zoals Stellarium, wat gratis te downloaden is) op jouw woonplaats in te stellen en aan de datum te sleutelen totdat de klok netjes op 12 uur staat.

2. Lees je sterrenklok af, op welk uur staat de kleine wijzer?

3. Tel bij dit getal evenveel maanden op als het na jouw ‘perfecte 12 uur-mo-ment uit stap 1) is. Als het dus bijv. 3,5 maand daarna is, tel je 3 uur en 30 minuten op bij de tijd die je hebt afgelezen.

4. Omdat de aarde in 24 uur om haar as draait, draait deze sterrenklok ook in 24 uur een rondje. Daarom moet je de tijd verdubbelen om hiervoor te corrigeren.

5. Omdat de Aarde tegen de klok in draait, draait onze klok ook tegen de klok in. Daarom moet je het getal dat je krijgt aftrekken van 24 als het kleiner is dan 24, en van 48 als het groter is dan 24.

6. Als het zomer is kun je het zo houden, is het winter, dan moet je er nog een uur van aftrekken om te corrigeren voor de wintertijd.

7. Als het goed is weet je nu hoe laat het is.

Een voorbeeld

Nu gaan we het eens proberen uit te rekenen met het voorbeeldplaatje:1. Ik heb de perfecte 12-uurs dag

bepaald op 1 oktober 2010 in Utrecht.

2. Ik lees de tijd af als half 11, dus 10.30u.

3. Deze kaart is gemaakt voor 1 de-cember, dus het is 2 maanden na 1 oktober, dus 10.30 + 2 = 12.30.

4. Dit getal verdubbelen: 2 x 12.30 = 25.5. 25 Is groter dan 24, dus we trekken

het van 48 af: 48 – 25 = 236. Het is winter, dus we moeten er een

uur van aftrekken: 23 – 1 = 22.7. Dit betekent dat het 10 uur ‘s avonds

is op deze kaart. En dit klopt op een half uur na met de tijd waarop dit kaartje gemaakt is. Best netjes, toch?

Nu jij!

Bepaal van het onderstaande kaartje hoe laat het is, als je weet dat hij gemaakt is in Utrecht op 15 januari 2011, de oplossing staat onderaan pagina 31.Oefen vooral ook een paar keer in het echt buiten, en maak daarna indruk op al je vrienden!

Universum 5 2010

corrigeren voor de wintertijd.corrigeren voor de wintertijd.corrigeren voor de wintertijd.corrigeren voor de wintertijd.7. Als het goed is weet je nu hoe laat Als het goed is weet je nu hoe laat Als het goed is weet je nu hoe laat Als het goed is weet je nu hoe laat

het is.

echt buiten, en maak daarna indruk op al echt buiten, en maak daarna indruk op al echt buiten, en maak daarna indruk op al