A A L T E N S E M U S E A

nr 2 * juli * 2014 de panne

Extra dikke zomereditie

Aaltense Musea • Markt 12- Euregionaal museum voor Vrijheid, Onderduik en Verzet.• Aaltens Historisch museum (AHM)• VVV-Agentschap Aalten

Post- en bezoekadres Markt 14 - 7121 CS Aalten Telefoon 0543 - 471797 - Fax 0543 - 471681 E-mail adres: info@aaltensemusea.nl Website: www.aaltensemusea.nl Website: www.markt12.nl Website: www.vvvaalten.nl - Telefoon 0543 - 473052 Bankrekening: NL 36RABO0310503779 KVK 40120837

RedactieraadMiep Geesink-Wisselink, Ab Hoefman Adri Hogewoning, Henk LensinkErik Nijman, Thea Onnink-Stronks, Louis Veldhuis Columnist: Gerhard te VoortwisStriptekenaar: Ronald PeetOpmaak: lammersDtp.nl, Aalten De Panne verschijnt driemaal per jaar (ISSN 1384-7198)

OpeningstijdenZie pagina 46

BestuurTon de Vries, voorzitter Ria Theissen, secretarisFrank Maarsingh, penningmeesterGerrit Doornink, Ada Gussinklo, Marjorie van LithHerman Onnink, Jon Temming, Yvonne Wikkerink

Ereleden:Tijmen Bouwers, Evert Smilda

DirecteurGerda Brethouwer

Stichting VriendenWilma Winkelhorst-van Engeldorp Gastelaars, voorzitter Anjo van Houten, secretaris Rob Nieman, penningmeester Gerrit Doornink, Geb Garretsen, Gerrit Rutgers

Lidmaatschap De contributie voor het lidmaatschap van de Vereniging Aaltense Musea bedraagt € 15,- per kalenderjaar.

IN DEZE UITGAVETen geleide - Gerda Brethouwer 1Organisatie 5VVV 15Markt 12 22Windesheimers op de heide 27Interview 29Expositie 33Wie zijn dat dan? 36Gastenboek 38Route Hoornindustrie 39Oproepen 40Column 42Dialectverhaal 44Openingstijden 46Agenda 47

OmslagfotoBloemstuk met hoorn, bij de opening van de Hoornroute.

34e jaargang nummer 2 - juli 2014

C O L O F O N

1

de panne

T E N G E L E I D E

Het geheim van geluk is vrijheid.Het geheim van vrijheid is lef.(Griekse wijsheid)“Fundamenten zijn de dragers van een gebouw. De bewoners vertrouwen erop dat de stenen stevig en stabiel zijn gelegd en het leven in het huis mogelijk maken. Fundamenten zijn bescheiden. Zij dragen het huis niet in de schijnwerpers. Fundamenten zijn een vanzelfsprekendheid”. Dit schrijft Hans de Graaf ter nagedachtenis aan Hans Ligterink. Hans was een belangrijke pijler van onze organisatie. We stutten en pleisteren om het gemis op te vangen, in het besef dat er zaken zijn die de grondvesten van ons vanzelfsprekende bestaan stevig laten schudden. Met groot respect en samen met zijn familie en dierbaren hebben wij afscheid van Hans genomen. We zullen hem niet vergeten.

Vrijheid.Het fundament van de samenleving is vrijheid. Helaas is vrijheid breekbaar. Het zou veel waard zijn als men wat vaker stil zou staan bij de geschiedenis en de lessen die daaruit voor het heden zijn te trekken. Stilstaan bij oorlog en bij de keuzes van mensen toen, nu en in de toekomst. “Oorlog is een gewelddadig conflict tussen naties, soms ook binnen naties, maar het zijn mensen met levensdrang, met gevoelens, met dierbaren, die gedwongen worden hem uit te vechten, sprak Jan Terlouw bij de 4 mei lezing op de Dam. Zo’n dertig eeuwen ontwikkeling van wat we beschaving noemen, maar het is de mensheid niet gelukt dat conflicten worden opgelost met rede en overleg. Nog altijd grijpen we naar wapens, anoniemer, en de wapens zijn massaler, vernietigender dan eertijds.

Laten we daarom doorgaan ons ertegen teweer te stellen. Ons te wapenen tegen gewelddadige neigingen van naties en individuen, die keer op keer en waar dan ook de kop opsteken. Te leren van dat verleden. Het verdriet en de pijn van de oorlog is verzacht door de tijd. We kunnen er daardoor anders naar kijken, genuanceerder. We zien nu meer tinten dan zwart en wit in ons gedrag tijdens de oorlog. We weten ook dat we minder heldhaftig waren en vaker meewerkten met de bezetter dan we aanvankelijk wilden geloven. Het is pijnlijk dat we meer hadden kunnen doen om de genocide te voorkomen. Er zijn er die niet zijn gezwicht voor tirannen. Die hebben gestreden. Die niet lijdelijk hebben toegezien. Die tenslotte het hoogste offer hebben gebracht. Mensen die leefden. Die stierven.

2

de panne

Het is goed dat we de slachtoffers herdenken jaarlijks op 4 mei of individueel gemeentelijk zoals bijvoorbeeld op 17 juni in Barlo/Dale. Die dag herdachten we dat 70 jaar geleden Leslie Pulfrey daar in een weiland gevonden werd door Johan en Gerrit van Eerden. Vier F16’s brachten in de lucht een missing man manoeuvre als eerbetoon.

Lef en geluk.Het geheim van vrijheid is lef. Denk aan al die mensen in Aalten die in de oorlog onderdak boden aan (Joodse) onderduikers. Daar was veel lef voor nodig. Sommige verhalen van de tentoonstelling Liefde in Oorlogstijd getuigen daarvan. Als u deze expositie nog niet hebt bezocht: mis het niet! U kunt de expositie nog tot 5 oktober a.s. bezoeken. Vrijheid hebben wij in Nederland elke dag om ons heen. Als we jong zijn hebben we zoveel kansen, een goede gezondheidszorg, een goede opleiding, vaak ook een goede baan. Onlangs zag ik een documentaire over de kleinkinderen van Holocaustslachtoffers, de derde generatie. Zij genieten van hun vrijheid. Toch geven zij aan dat het tegelijkertijd voor hun familie eigenlijk elke dag een beetje 4 mei is. Terwijl het soms zo lijkt alsof het voor Nederlanders elke dag 5 mei is. Ik kan dat niet ontkennen. Sommige mensen die het politiek voor het zeggen hebben maken onderscheid tussen mensen, zo lijkt het. Jij wel en jij niet! Wie uitgesloten wordt is niet vrij. Misschien komt het door de tirannie van hebzucht en welvaart gepaard aan oppervlakkigheid die om zich heen grijpt.

Daarom is museum Markt 12 belangrijk, niet alleen om te herdenken maar ook om te leren dat er verbondenheid is tussen mensen. Dat er mensen zijn die hun nek voor vrijheid uitsteken, zozeer zelfs dat ze er hun leven voor geven. Dat verjaart niet. We moeten ons dat steeds weer opnieuw realiseren. We nemen ons voor: geen oorlog meer, het met elkaar goed te hebben, tolerant te zijn, elkaar de vrijheid te gunnen. Want als je het ooit kwijt was weet je pas wat het is….

Solidariteit. Het is opmerkelijk dat bijna 70 jaar na het einde van de oorlog de belangstelling ervoor nog steeds toeneemt. In een tijd van individualisering en eenzaamheid, voor de eigen tv of de computer, gaan mensen solidariteit missen. Begin mei ontstaat opnieuw het gevoel dat je elkaar nodig hebt. Wij mensen zijn op elkaar aangewezen, zijn gemeenschapsdieren. We herkennen ons in de persoonlijke verhalen. Diverse kunstenaars voegen toe en delen hun persoonlijke visie op oorlog en vrijheid. Kijk naar de expositie RE:SET in de Gedenkstätte Augustaschacht, die ik op 15 mei mocht openen in Osnabrück. 100 Jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zijn kunstenaars op heel verschillende manieren ingegaan op de eenwording en de betekenis van het Europese parlement. Je kunt vrijheid alleen ervaren als je daarbij de ander respecteert. Dat mensen elkaar over en weer zien staan, dat is wederkerigheid en dat is een belangrijk kenmerk van een vrije

3

de panne

samenleving. Ieder mens heeft behoefte aan beschutting, een plek waar je je prettig voelt. We zijn wereldburgers, we zijn op elkaar aangewezen, moeten er samen wat van maken. We hebben de mogelijkheid en de vrijheid de wereld beter achter te laten dan hoe we die hebben aangetroffen. Dat is ook een verantwoordelijkheid voor hen die na ons komen.

Verhalen en beleving. Jonge mensen voelen zich deel van een geschiedenis en hebben interesse voor de verhalen vol emotie van hun vader, moeder en grootouders. Ze kunnen zo de tijd vertalen naar hun eigen leven: “Wat zou ik doen, zou ik helpen? Wie zou mij helpen?” Ze willen er over lezen, het graag beleven, ze komen naar ons museum.Zet twaalf jongeren, in dit geval allemaal meisjes, tussen de 12 en 16 jaar bij

elkaar, samen met twee theatermakers en laat ze fantaseren over toneel in een onderduikmuseum. Onder regie van Tineke Ubbels en Artez-studente Kirsten Robben repeteerden de TheatrAaltjes, leerlingen van Schaersvoorde, in de verschillende ruimten van onderduikmuseum Markt 12. Het theaterstuk ‘Hoe? Zo!’ dat op 3 en 4 mei in ons museum werd opgevoerd. Er waren parallellen getrokken naar deze tijd. De bezoekers werden ongemerkt deel van het theaterstuk en zagen zich geplaatst voor de dilemma’s uit de oorlog. Soms betekende dat een harde confrontatie. De voorstelling maakte grote indruk. Men ging anders weg dan men kwam; enkele reacties: “Echt iets voor jongeren om gezien te hebben! Heel aangrijpend en ontroerend om te zien hoe deze jonge mensen zich hebben ingeleefd in een verschrikkelijke situatie. Goed gespeeld met af en toe een beklemmende

link. Een indrukwekkende voorstelling. Zet je aan het denken.” Beleving is ook gekozen om de zo ge noemde Liberationroute te ont sluiten. Deze internationale be vrij-dings route loopt door Aalten. Op ons pleintje achter het Frerikshuus is een Liberationkei geplaatst met een app waardoor het verhaal van Markt 12 te beluisteren is. De organisatie wil nog

4

de panne

veel meer routes en activiteiten ontwikkelen om deze internationale belevingsroute kracht bij te zetten. Beleving is hot en overal worden apps en routes gemaakt om aan de groeiende vraag gehoor te geven. Ook de VVV haakt met haar aanbod in op deze behoefte. VVV Nederland heeft bijvoorbeeld vanwege het 40-jarig bestaan de VVV NL app gelanceerd. Een gratis app voor iedereen die tips over actuele vrijetijdsinformatie wil ontvangen. Wij gaan uiteraard mee in de eisen van de tijd.Ik prijs me gelukkig dat onze organisatie sterk en flexibel is. Zo bedankte ik onlangs de teams in het weekend van 21 en 22 juni: “Ik ben gloeiend van trots op zo’n organisatie, waar dit soort bijzondere activiteiten plaatsvindt! Men ziet achteraf vaak niet welke inspanningen eraan vooraf gaan, ook dit keer: petje af en zeer bedankt namens directie en bestuur en Aalten!” Daarmee doelde ik op het team tijdens de Country Fair en het team van de bijzondere wandeling tijdens de ‘Nacht van het licht’ met als begin- en eindpunt De Neeth in Barlo. Al vroeg om 4.30 uur verzamelden zich 80 mensen voor een wandeling met veel informatie over de natuur en de oorlogsgeschiedenis van Barlo. Noteert u nu alvast de datum 21.6.2015 voor onze volgende midzomer ochtendwandeling.

Het valt op dat de laatste tijd meer en meer jonge mensen ons komen versterken. Dat is belangrijk omdat we ook een centrum voor de hele gemeenschap willen zijn en

ons richten op de bijzonderheden van nu. Mocht u ons willen versterken: u bent van harte welkom!

Meedoen! De nieuwe website www.eenwagenvol-verhalen.nl is onderdeel van het project ‘Spannende Geschiedenis Gelderland’ en heeft betrekking op de Gelderse identiteit: wie zijn wij en wat doen we. Het gaat er vooral om hoe ieder persoonlijk die identiteit ervaart. Gelders Erfgoed en Omroep Gelderland zijn de initiatiefnemers. Zij vragen mensen hun eigen verhalen te vertellen over tradities en gebruiken in hun omgeving en thuis. De tradities zijn bekend. Maar hoe ervaart u deze persoonlijk? Er zijn verschillen tussen buurtschappen en families als het om tradities gaat. Er is een schat aan tradities en gebruiken, sommige bestaan al eeuwenlang; zoals het vieren van een verjaardag, een bruiloft, de bouw van een huis, feestdagen. Is er misschien een typisch Aaltense traditie? Een Aaltense identiteit? Een gewoonte die velen kennen maar waar we te weinig of niet bij stilstaan? Ik zou dat graag willen weten. Deel vooral uw ervaring, geef het door aan ons museum en de website. Die wordt een schatkist. Het zou bijzonder zijn als ook Aalten een mooie traditie heeft die belicht wordt. Doet u mee? Graag!

Ik wens u allen veel leesplezier en een heel fijne zomer toe.

5

de panne

O R G A N I S AT I E

IN MEMORIAM HANS LIGTERINK

DOOR HANS DE GRAAF

Het ging als een lopend vuurtje door de gemeenschap: Hans Ligterink is overleden. Fundamenten zijn de dragers van een gebouw. De bewoners vertrouwen erop dat de stenen stevig en stabiel zijn gelegd en het leven in het huis mogelijk maken. Fundamenten zijn bescheiden. Zij dragen het huis niet in de schijnwerpers. Fundamenten zijn een vanzelfsprekendheid.

Hans Ligterink was een fundament voor de Aaltense Musea, jaren lang. Hij combineerde historische kennis met een vakmanschap voor huis en haard. De panden aan de Markt, de vertrekken daarin en de omgeving, hij had ze in zijn hoofd en handen. Van eenvoudige tot ingewikkelde klussen en advies over brandende kwesties, Hans Ligterink werd gevraagd. ‘Neen verkopen’ kende hij niet, al kwamen ook de jaren voor dit fundament. Enigszins gebogen in rappe pas zag je hem dan bezig in het bedrijf dat Aaltense Musea heet. Gewoon vanzelfsprekend. Je kon op hem vertrouwen. Het kwam wel in orde. Onder de koffie kon hij dan uitweiden over kwesties die hem nauw aan het hart

lagen. De Freriksschure, o.a. door hem ooit ingericht, beschouwde hij als een belangrijk onderdeel van de Aaltense geschiedenis. De verhalen uit de Tweede Wereldoorlog, de betekenis ervan voor de bezoekers van Markt 12, vooral de jeugd daaronder, de ambachten, het reilen en zeilen in de

6

de panne

panden aan de Markt en de persoonlijke belangstelling voor andere vrijwilligers, zij waren van grote betekenis voor de man uit Barlo. Zelf was hij ook bestuurslid geweest en hij had oog en oor, ook begrip, voor de mensen achter de bestuurstafel. De historische kennis was buitengewoon. Daarbij legde hij soms het accent op details, omdat hij van mening was dat een legpuzzel zonder aparte stukjes niets oplevert. Over puzzelstukjes gesproken. Hans Ligterink was ook docent Oud-Schrift. Met het geduld van een schoolmeester oude stijl boog hij zich over documenten en inspireerde hij anderen om zich ook op de materie te werpen. De historische context of het verhaal daarbij kreeg soms de overhand, want de meester vertelde. De geschiedenis van de heerlijkheid Bredevoort werd mede door Hans verrijkt met een aantal getranscribeerde jaargangen van het Judicieel Protocol en van de oude notulen van de kerkeraad uit de Sint Helena. De uitgave van de Aaltense Musea ‘Post uit Aalten’, brieven van Marie en Klazien Katuin naar Voorburg, redigeerde hij. Hij prikte op koude winterdagen met stokken in de harde leemgronden waarop ooit het klooster Nazareth ( in ’t Klooster) gestaan had. Die geschiedenis moest toch echt eens behandeld worden, zo vond hij al

jaren. In de koffiepauze tijdens een van die koude bezigheden spraken wij met elkaar. Uit de wind ging het over de dood en daarna. Dat paste wel bij de plek: verstoorde begravingen, restanten van beenderen, vermalen door ploegscharen. ‘Geleuf ie-j in Paosen? De Opstanding en zo? Ja, dat was het onderwerp op die koude morgen. ‘Ik geleuve en ik hoppe’, ik hoor het hem nog zeggen. Hij deed het kopje in de plastic tas en ging weer aan het werk.Een fundament dat eens zijn ouderlijk huis droeg, zal binnenkort een plek krijgen op zijn graf. Een zinvol teken voor deze man van stavast.

7

de panne

Tegen half 5 arriveerden we in Amsterdam, waar we op vertoon van ons rode doorlaatbewijs onder escorte van 2 motoragenten begeleid werden naar de voor deze herdenking gereserveerde parkeergarage van de Bijenkorf. Het was al een drukte van belang rondom de Dam. Nadat we een hapje hadden gegeten begaven we ons naar de ingang van de

Nieuwe Kerk waar we vanaf 6 uur werden verwacht. Na legitimatie en een strenge controle, scan en fouillering mochten we ons aansluiten in de reeds wachtende rij voor de ingang. Voor de oudere bezoekers, vanzelfsprekend velen in getal, waren er bankjes en stoelen geplaatst hetgeen het lange wachten enigszins veraangenaamde.In de rij wachtenden troffen wij een

4 MEI - DODENHERDENKING OP DE DAM IN AMSTERDAM

DOOR DINY GRIFFIOEN

Op uitnodiging van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei togen Gerda Brethouwer en ondergetekende zondagmiddag 4 mei om half 3 naar Amsterdam. Het was de eerste keer dat wij een officiële uitnodiging kregen voor de Nationale Herdenking op De Dam en de daaraan voorafgaande dienst in de Nieuwe Kerk. De uitnodiging was vanwege onze deelname met 2 voorwerpen aan de expositie in de Kunsthal in Rotterdam: WO II in 100 voorwerpen, die de dag ervoor zijn 100.000ste bezoeker mocht verwelkomen. Het blijkt dat WO II nog steeds weer meer gaat leven bij de generatie kleinkinderen die willen weten wat hun (over)grootouders hebben meegemaakt. Ook in het museum krijgen we tegenwoordig wekelijks uiteenlopende vragen van nazaten, die we zo goed mogelijk proberen te beantwoorden.

8

de panne

dame uit Montfoort die ook was uitge-nodigd vanwege haar bijdrage aan de tentoonstelling WO II in 100 voorwerpen. Zij had hiertoe de schoenendoos aangeleverd, die een joodse familie uit Den Haag bij haar ouders had achtergelaten, voordat ze door de Duitsers werden opgepakt en weggevoerd. Het betrof een joodse schoenmakersfamilie die daar zuinig op was en had gemeld het na de oorlog weer bij hen op te halen, maar zoals zoveel joodse families waren ze niet teruggekomen uit de concentratiekampen. De ouders van de betreffende mevrouw hadden de doos altijd bewaard en na verhuizing aan hun dochter meegegeven, die de doos altijd trouw in haar kleerkast had bewaard. Diverse keren was de schoenendoos al tentoongesteld en ze had hem jaren geleden geschonken aan Herinneringscentrum Kamp Vught, vanwaar het joodse kindertransport in 1943 plaatsvond.

Om precies 6 uur gingen de grote deuren van de Nieuwe Kerk open en mochten we naar binnen. In vak C achteraan op de 10e rij mochten we plaatsnemen. Wij zaten in de groep ‘Autoriteiten’ naast genodigden als Diederik Samsom, Hans van den Broek, Bernard Wientjes, minister Hennis-Plasschaert, kamervoorzitter van Miltenburg en vele anderen, waaronder ook vele tv-presentatoren. Bijzonder om mee te maken. Om 18.50 uur begon de dienst en kort daarvoor betraden Koning Willem Alexander en Koningin Maxima met premier Rutte, commissaris van de Koning

Remkes en de voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, mevrouw Leemhuis-Stout, de kerk.

Aan de dienst werd meegewerkt door organist Henk Verhoef, Nationaal Vrouwen Jeugdkoor o.l.v. dirigent Wilma ten Wolde met begeleiding van Peter van Os op accordeon. De dienst werd vervolgd met een voordracht van Jan Terlouw met de titel: En broederschap? en begon met de woorden “...ook zag ik mijn vader uit de voordeur van de pastorie komen. Hij was een man met een sportief hart, maar lichamelijk was iedere sportiviteit hem vreemd. Hij kon niet zwemmen, niet schaatsenrijden, hij schreed. In een donker pak, met vest. Nu kwam hij de tuin in en hij huppelde.”Bijzondere woorden, mede gezien het

feit dat hij direct begon met het verhaal over de neergestorte Lancaster in het Achterhoekse Zelhem, waarop Gerda en ik elkaar even aankeken, weer de Achterhoek die prominent genoemd werd, net als bij de opening van WO II in 100 voorwerpen, waarbij het verhaal van de razzia in de

9

de panne

Westerkerk januari ’44 door Ad van Liempt als meest indrukwekkend voor hem zelf werd bestempeld. Jan Terlouw sprak over barmhartigheid en naastenliefde met de boodschap dat je niet alleen voor jezelf leeft. Tegenwoordig weer erg actueel, waar kreten als participerende en zorgzame samenleving hoogtij vieren bij een terugtredende overheid. Vervolgens zong Hoofdkrijgsmachtrabbijn Menachem Sebbag de Jizkor. Dit Joodse gebed wordt gezongen voor overledenen. Het Hebreeuwse woord Jizkor betekent letterlijk gedenk.

Om 19.45 uur gingen als eersten het koninklijk paar met de premier terug naar het paleis, om pas weer te verschijnen op De Dam, nadat alle kerkgangers zich lopend in een stille stoet, via een door hekken afgebakende route door de ere haag van militairen, naar het Nationaal Monument op de Dam hadden begeven. Hierna volgde de kranslegging door Z.M. de Koning en H.M. de Koningin.Na het trompetsignaal, de 2 minuten stilte (en dat in Amsterdam, je hoorde niets meer, geen tram, geen auto, geen fiets die reed, slechts een paar duiven die heen en weer vlogen), en het eerste couplet van het Wilhelmus las Nienke Woltmeijer (18 jaar) van het Hondsrugcollege in Emmen en winnaar van ‘Dichter bij’, haar gedicht voor: ‘De stille getuige’.

de panne

10

Vervolgens werden met hulp van scouts 10 kransen gelegd en volgde een toespraak van de burgemeester van Amsterdam met aansluitend de bloemlegging door 69 kinderen van basisscholen van stadsdeel Amsterdam Zuidoost, waarna het defilé volgde langs de kransen. Wij als genodigden mochten ook allemaal een bloem leggen, die ons werd aangereikt door scouts en zeekadetten. De muzikale omlijsting van het defilé werd verzorgd door de Koninklijke Militaire Kapel Johan Willem Friso.

Als afsluiting werden wij uitgenodigd in de Industriële sociëteit bij de Dam voor een kop koffie met een sandwich en een bitterballetje. Na het vele staan was het aangenaam om even in de riante fauteuils plaats te nemen tussen de diverse

autoriteiten die daar nog even napraatten.In de garderobe bij de uitgang hadden we nog een korte ontmoeting met Jan Terlouw en zijn vrouw die net als wij aanstalten maakte om ook richting Achterhoek te vertrekken. Om half 12 arriveerden we weer in Dinxperlo en op weg naar Aalten beluisterde ik op mijn autoradio nog een nabespreking met Jan Terlouw die, ook zojuist thuisgekomen, nog even met een journalist napraatte.Al met al een hele bijzondere dag en mooi om een keer te hebben meegemaakt.

11

de panne

Dinsdagmiddag 17 juni, 16.00 uur werd Flying Officer Leslie Pulfrey herdacht met een Fly By door 4 F16’s van vliegbasis Leeuwarden. Daaraan vooraf hield Gerda Brethouwer een korte speech waarin zij de omgekomen bemanningsleden van de Lancaster herdacht. In de nacht van zestien op zeventien juni 1944, nu precies 70 jaar geleden, keert een squadron bommenwerpers van de Royal Air Force terug van een missie boven de fabrieken van Sterkenrade in het Ruhrgebied. Op deze terugvlucht raakt de Lancaster van Gavin Smith met 7 bemanningsleden, waaronder Leslie Pulfrey, achterop en wordt al snel onder vuur genomen door een Duitse nachtjager. De brandstoftank in een van de vleugels raakt in brand en de mannen moeten het

vliegtuig zo snel mogelijk verlaten. Boven Dale springt als eerste de 29-jarige Leslie Pulfrey. De parachute scheurt. In de vroege morgenuren wordt zijn dode lichaam gevonden door Johan en Gerrit van Eerden. Op deze plek aan de Gandvoortweg, is eind jaren negentig een sober monument voor hem gerealiseerd. Er staan altijd bloemen bij en de berm is netjes gemaaid. Gerrit Hendrik van Eerden zorgt daarvoor. Hij volgt daarmee de traditie op die zijn vader -die Pulfrey heeft gevonden- heeft ingezet. Gerda Brethouwer: “In Aalten -in het onderduikmuseum Markt 12- vertellen wij de verhalen van hen die zich hebben ingezet voor de vrijheid en getuigen wij over hen van wie die vrijheid werd ontnomen. We spreken over keuzes maken. Daar waar dat kan, om het verschil maken,

HERDENKING MET FLY BY VAN LESLIE PULFREY

12

de panne

juist voor hen die die keuze niet hadden. Door de gebeurtenissen in het leven van de gewone mensen en hun handelen komt die tijd dichterbij en blijkt zoveel jaren later niet aan zeggingskracht te hebben ingeboet. Jonge mensen willen er over lezen, komen naar herdenkingsbijeenkomsten, naar ons museum. Ze voelen zich deel van een geschiedenis en hebben interesse voor de verhalen vol emotie van hun vader, moeder, grootouders waardoor ze zich er een voorstelling van kunnen maken, het kunnen vertalen naar hun eigen leven: “wat zou ik doen, zou ik helpen? Wie zou mij helpen?

Er bij stil staan is belangrijk, niet alleen om te herdenken maar om van te leren, dat wij er samen voor staan. Dat er mensen zijn die hun nek voor vrijheid uitsteken, zozeer zelfs dat ze er hun leven voor geven. Dat is niet iets dat verjaart maar dat het verdient om steeds weer opnieuw bij stil te staan.” Zij sloot af met het gedicht dat door de familie van Leslie Pulfrey was opgestuurd en waarvan ze graag wilden dat het op deze middag zou worden voorgelezen:

‘The Exhortation’They shall grow not old

As we that are left grow old,Age shall not weary themNor the years condemn.

At the going down of the sunAnd in the morning

“we will remember them.”

De laatste twee regels worden gesproken vanuit de omgekomen bemanning:

When you go home tell them of us and sayFor your tomorrow we gave our today.

Precies om 16.00 uur vlogen de vier F16’s over. Vele belangstellenden keken ontroerd toe hoe één van de F16’s zich losmaakte uit de formatie en regelrecht naar boven vloog. Het symbolische teken voor collega’s dat op deze plek een collega is omgekomen: “the missing man”.

13

de panne

21 – 22 JUNI DE NACHT VAN HET LICHT

Tijdens deze mooie wandeling in de vroege morgenuren met tachtig deelnemers door buurtschap Barlo, werd door vertellers gewezen op de mooie plekken in de natuur en noemden ze de namen van bloem- en vogelsoorten. Ook werd op verschillende plaatsen stilgestaan bij gebeurtenissen uit de oorlogstijd. Zoals bijvoorbeeld bij het monument op de Nijhofsweg, waar op de laatste oorlogsdag vijf kinderen uit het gezin van schoolhoofd Weenink, als ook een echtpaar uit Den Haag, de dood vonden in de schuilplaats doordat er een brandbom op terechtkwam. Ook kwamen de wandelaars langs het eenvoudige monument aan de Gandvoortweg ter nagedachtenis aan Leslie Pulfrey en hoorden ze het verhaal over deze 29-jarige Flying Offi cer, die zijn leven gaf voor onze vrijheid.

14

de panne

Onze stage bij de Aaltense Musea zit er alweer op.We zijn de afgelopen periode druk bezig geweest met onderzoeken en adviezen geven over mogelijke optimalisatie van de verhalen binnen Onderduikmuseum Markt 12. Binnen twee documenten hebben we deze onderzoeken en adviezen uitgevoerd. In het analysedocument hebben we een museumanalyse uitgevoerd, hoe is het museum opgebouwd en wat zijn de verhalen binnen Markt 12. We hebben een bezoekersanalyse uitgevoerd en hebben zo bezoekers én medewerkers de mogelijkheid gegeven om ideeën en de door deze groep geconstateerde problemen aan te geven. Als laatste onderdeel van het analysedocument hebben we drie musea

KIM DE BOER EN RENATE WIENTJES

VERSLAG STAGE

bezocht om te zien wat de mogelijkheden waren wat betreft multimediale middelen.Aan de hand van dit analysedocument is het adviesdocument ontstaan. In het adviesdocument staan de bevindingen die over het museum gedaan zijn en hierbij zijn meerdere adviezen opgesteld om bepaalde “problemen” op te lossen. Hierbij zijn we ingegaan op de presentatie van verhalen en het gebruik van multimediale middelen.Dit was voor ons een grote uitdaging, maar hebben hier veel plezier aan beleefd. Wij willen iedereen bedanken voor de leuke en leerzame periode binnen de Aaltense Musea.

Groeten,Kim en Renate.

15

de panne

V V V

DOOR LIA DE RIDDER

VVV Nederland is 40 jaar!Ter gelegenheid van die verjaardag is de VVV NL app gelanceerd.VVV NL is een gratis app voor iedereen die zijn vrije tijd in Nederland doorbrengt en daar tips en ideeën voor wil ontvangen. De VVV NL app biedt op overzichtelijke wijze steeds relevante en actuele vrijetijdsinformatie die gebaseerd is op de GPS-locatie van de gebruiker.Bij de balie ligt een flyer met meer informatie.Ook is er een nieuwe VVV card: De ‘Lekkerwegcadeaukaart’. De eerste digitale cadeaukaart uit de stal van VVV Nederland.De kaart is vijf jaar geldig en heeft een variabele waarde tussen 25 en 150 euro. Er zijn nu al 2500 accommodaties waar u kunt boeken, variërend van hotel, B & B, vakantiehuis, tot avontuurlijke bootjes. Uiteraard is deze kaart verkrijgbaar bij ons kantoor, ook voor meer informatie kunt u daar terecht.

Ook plaatselijk is er bepaald niet stil gezeten, er zijn 3 prachtige routes gepresenteerd.In april : ‘Bomen Kieken’. Vorig jaar heeft de gemeente een fotowedstrijd uitgeschreven om ‘solitaire bomen ‘ in beeld te brengen. Daar is enthousiast op gereageerd en dat heeft

geresulteerd in 2 mooie fietsroutes. Een selectie van de inzendingen vindt u in het boekje terug, ook staan er foto’s langs

16

de panne

de route en zijn er onderweg 2 kleine exposities van de foto’s die niet in het boekje staan.Tijdens de Nationale Boomplantdag zijn de eerste exemplaren overhandigd aan wethouder Kok, mevr. Krajenbrink van de Bomenstichtig Achterhoek en de heer Houwers van de Stichting Samenwerkend Actief Aaltens Platteland ( SAAP)Tevens werd de eerste foto onthuld. De overhandiging vond plaats door Gerda Brethouwer, directeur VVV Agentschap Aalten. Tijdens haar speech las zij een toepasselijk gedichtje voor:

gao maor op padik blief hier staon

I’j wordt ok waldeur ’t laeven zelf

op owwe plaatse zat(geschreven door Thea Onnink-Stronks, uitgebracht op één van haar streektaalwenskaarten)

Daarna lieten kinderen van basisschool ‘Klimop’ uit Lintelo witte en groene ballonnen op en plantten zij een flink aantal bomen.Het boekje met de 2 routes is voor € 1.95 te koop bij het VVV kantoor.

1 Mei was de presentatie van de ‘Scholtengoederenroute’. Het gaat om een hernieuwde uitgave van het bestaande routeboekje en de lancering van een digitale route. Meer informatie vindt u onder de kop: ‘Regionaal’ van

Marcella de Vos, verderop in dit artikel.

De derde route is een wandelroute: ‘De Hoornroute’. Hierover leest u op bladzijde 39 meer.

Natuurlijk zijn ook de ‘Gängeskes­wandelingen’ weer begonnen.Iedere laatste zaterdag van de maand staat de gids om 14 uur klaar om u rond te leiden.De komende data zijn: de laatste zaterdag in juni, september en oktober.In de maanden juli en augustus is er iedere zaterdag een rondleiding!!De rondleiding duurt ongeveer anderhalf uur maar kan op verzoek aangepast worden.Kosten: 4 euro per persoon.Aanmelden bij het VVV kantoor.U kunt natuurlijk ook met een groep de wandeling maken op een tijdstip dat u past.Even een telefoontje naar het VVV kantoor (473052) en wij helpen u verder.

Liberationroute.De Liberation Route Europe volgt het pad van de geallieerden tijdens de bevrijding van Zuid-Europa.De route start in Zuid-Engeland en loopt via de stranden van Normandië, de Ardennen, Nijmegen en Arnhem richting Berlijn en Warschau. De route telt vele luisterplekken.Iedere plek is gemarkeerd met een veldkei, de zogeheten ’ luisterkei’ waar via IPad, mp3 of mobile een hoorspel te beluisteren is. U kunt ook een duidelijke uitleg lezen op de info óp de steen.

17

de panne

Dinsdag 22 april is de ‘luisterkei ‘ geplaatst op het plein voor de ingang van Musea en VVV

Zondagmiddag 13 april konden kinderen in de Aaltense Musea een palmpasentak komen maken. Veel kinderen gaven hieraan gehoor en namen hierbij hun vader en/of moeder, oma of opa mee die hen kwamen helpen. Het was een erg gezellige mix van leeftijden en kleurrijke palmpasentakken. Uiteindelijk mochten ze na afloop in een heuse optocht meelopen die werd ondersteund door slagwerkers van AOV. (Aaltense Orkest Vereniging) en natuurlijk de zon die zich goed liet zien. Kortom het was een zeer geslaagde middag waar we met veel plezier op terug kunnen kijken en die voor herhaling vatbaar is.

Donderdag 5 juni zijn twee wandelroutes door Barlo gepresenteerd.: Wandelroute Barlo­Noord en Wandelroute Barlo­ Zuid.Herman Onnink, voorzitter van Stichting Dwars door Barlo, vertelde in het kort over de activiteiten die in het verleden

door deze stichting zijn ondernomen, zoals bijvoorbeeld het schrijven van het boek “Dwars door Barlo”, dat handelt over de oorlogsgeschiedenis van Barlo en het boek “Buurtschap Barlo Buitengewoon, waarin de verdere geschiedenis van Barlo beschreven wordt. Daaraan verbonden organiseerden zij twee grote wandel-fietstochten waarbij de bezoeker op vele plekken in Barlo wat kon zien of horen over de geschiedenis. Hierna reikte hij de wandelroutes uit aan Erik Luiten, wethouder van de Gemeente Aalten. De route is uitgezet door Herman Simmelink en daarna voorzien van geschiedkundige wetenswaardigheden door de onlangs zo plotseling overleden Hans Ligterink.

De winkelZoals al eerder vermeld in de vorige editie van de Panne werken wij al een tijdje samen met het Textielmuseum in Bocholt. Zij hebben voor ons een nieuwe theedoek geweven. De theedoek is wit met in het midden een blauwe band met daarop de namen “Aalten- Achterhoek”. De theedoek is niet vierkant, zoals de meeste theedoeken, maar rechthoekig. De theedoek is geweven met een katoenen

18

de panne

ketting en een linnen inslag. Dit geeft de theedoek een mooi aanzicht en het voelt zachter aan. Een sieraad voor uw keuken.Naast de theedoek is er nu ook een leuke uitgave van het Dick Bruna boekje in de winkel ‘Opa en Oma Pluis ‘ in het Achterhooks. Tevens verkopen wij mooie zijden sjaals in twee lengtes van Louise en Olga Ellenkamp. Ook het assortiment Food producten is uitgebreid met o.a. ‘Achterhoeks Genot’ (advocaat) en ‘Gevvelkeukskes’.Bent u op zoek naar een leuk cadeau voor uzelf of een ander, kom rustig kijken in onze bijzondere winkel. U bent van harte welkom tijdens de openingstijden van het Museum/VVV.

Museumweekend.Tijdens het museumweekend in april werd bezoekers gevraagd, een ‘selfie’ te

maken. Tijdens dit weekend werd het selfiemuseum geopend, te zien op www.selfiemuseum.nl. Ook in ons museum zijn selfies gemaakt, de mooiste werd beloond met een fles museumwijn en 2 jaar gratis museumbezoek.De winnaar, Erna Vaags, heeft de prijs onlangs in ontvangst genomen.

Tot slot nog een bericht over de veranderde openingstijden van VVV en Musea.

Vanaf 1 mei zijn musea en VVV het gehele jaar geopend van:Dinsdag t/m zaterdag van 10 uur tot 17 uur. Zondagmiddag van 13 uur tot 17 uur. Bij de VVV balie is dan geen verkoop van VVV­ en andere bonnen.Voor alle andere producten én informatie zijn wij wel beschikbaar.

Nieuwe collega voor Marcella de Vos.Mijn naam is Meike Prollius, ik ben 32 jaar en sinds kort werkzaam voor de Stichting Achterhoek Toerisme als regio- en projectcoördinator. Samen met mijn collega Marcella de Vos, tevens regio- en projectcoördinator, verzorg ik de promotie

en marketing van de gemeente Aalten. Ons doel is om de Achterhoek op de kaart te zetten en Nederlandse en ook buitenlandse recreanten enthousiast te maken over deze veelzijdige regio. Dit gaan wij doen door behoeftes binnen de toeristisch recreatieve sector te inventariseren en daar met de

REGIONAAL

COÖRDINATOREN ACHTERHOEK TOERISME MARCELLA DE VOS EN MEIKE PROLLIUS.

19

de panne

juiste productontwikkeling en bijbehorende promotie op in te spelen. Wij werken hierbij nauw samen met lokale ondernemers en de gemeenten.

Ik ben opgegroeid in Dinxperlo en woon inmiddels 14 jaar in Winterswijk. Het bijzondere aan mijn werk vind ik dat je je eigen regio opnieuw gaat ontdekken. Ik raak met de dag enthousiaster over wat er allemaal te beleven valt in de Achterhoek en de mooie gemeente Aalten, waar ik ook

nog op school heb gezeten. Hoe leuk is dat; je eigen omgeving waar je met veel plezier woont, te mogen promoten! Zo veelzijdig als de Achterhoek is, zo veelzijdig is ook mijn baan. Van het coördineren van (lokale) fiets- en wandelprojecten en het verzorgen van een bijbehorende opening, tot het ontwikkelen van toeristische gidsen en het schrijven van marketingplannen; geen dag is hetzelfde.

Ik heb een toeristische opleiding gedaan, de MTRO (Middelbaar Toeristisch recreatief Onderwijs) in Apeldoorn en daarna International Business and Languages gestudeerd aan Hogeschool Windesheim in Zwolle. Ik heb veel ervaring opgedaan in de marketing, communicatie en PR bij mijn vorige werkgevers: Hogeschool Windesheim, Read & View en kleertjes.com.

Van oorsprong ben ik Duits, wat goed van pas komt bij het enthousiasmeren van de Duitse recreant om eens te kijken wat er allemaal vlak over de grens te beleven en te ontdekken valt. De Achterhoek heeft nog wel eens met een weinig bruisend imago te kampen. Naar mijn mening geheel onterecht. Het is allemaal wat kleinschaliger en trekt daardoor een ander publiek. Maar het toeristisch aanbod is zeker niet minder interessant. Ik zie het dan ook als een mooie uitdaging om het imago en het toeristisch aanbod in de Achterhoek te versterken.

20

de panne

Sinds donderdag 1 mei kunnen gasten en inwoners van de gemeenten Aalten en Winterswijk zowel met een fi etsrouteboekje als met de mobiele telefoon langs de Scholtengoederen in beide gemeenten. De (digitale) routes van circa 20 tot 40 kilometer, vertellen het verhaal van de scholtenboeren die hun oorsprong al in de vroege middeleeuwen kennen. De recreant heeft de keus om de route met een boekje of via een smartphone app te volgen. De routes zijn in het Nederlands en in het Duits beschikbaar.

Tijdens de offi ciële opening van de routes, die plaatsvond in het Ambthuis in Bredevoort, zijn de routeboekjes uitgereikt aan wethouder Luiten (gemeente Aalten), burgemeester Holtwisch (Vreden), de heer Ligtenbarg (auteur) en de heer Huetink (eigenaar scholtengoed Roerdinkhof ). Een extra welkom was er voor de heer Holtwisch, burgemeester van Vreden, die ondanks de Duitse nationale feestdag, aanwezig was om de routebundel in ontvangst te nemen. Vervolgens opende de heer Luiten offi cieel de digitale ‘belevingsroute’. Deze digitale route kunnen recreanten downloaden op hun smartphone en de route wijst de weg. De recreant wordt onderweg door middel van geluidssignalen geattendeerd

op bijzondere locaties. De informatie hierover wordt gegeven middels een tekst of geluidsfragment.

Het routeboekje ‘Scholtengoederen’ is bij de VVV’s in Aalten, Bredevoort, Dinxperlo en Winterswijk verkrijgbaar en kost €1,95. De digitale route ‘Heeren en horigen’ kan via www.abellife.nl gedownload worden en kost € 0,89.

MET ROUTEBOEKJE OF SMARTPHONE LANGS

DE SCHOLTENGOEDEREN

21

de panne

NIEUWE AANWINSTEN

De afgelopen periode hebben de Aaltense Musea weer een aantal mooie schenkingen ontvangen. Uit de provincie Zeeland kregen wij een schilderij geschonken door mevrouw Den Ottelander. Het is een werk van Piet te Lintum voorstellende de schoenmakerij van haar opa en oma, de heer en mevrouw Lammers aan de Varsseveldsestraatweg, ter hoogte van het “Nauw van Calais”.

Van mevrouw Klein Hesselink uit Aalten kregen wij een speld in bezit met daarop de tekst:“Bond van Meisjesver. Op Gereformeerden Grondslag 1918.” Het vermoeden bestaat dat het de Meisjesvereniging Dorkas betreft, in 1903 opgericht door de echtgenote van Dr. Den Weduwen, voor meisjes van 12 jaar en ouder. Eenmaal in de week kwamen zij samen om te bidden en te zingen, maar ook om te handwerken. (foto 16, hoeft niet zo groot)

Wie kan ons meer informatie geven over de herkomst van deze speld. Uw reactie kunt u sturen naar a.baanders.museum@gmail.com

22

de panne

M A R K T 1 2

HUUG HAYTINK

I­phoneMarkt 12 Euregionaal Onderduikmuseum Markt 12. Een heel waardevol onderdeel van de Aaltense musea. Het wordt door veel schoolgroepen bezocht, zowel Nederlandse als Duitse.Na zo’n bezoek merk je als rondleiders dat de scholieren onder de indruk zijn.En dat is ook onze bedoeling, dus kun je stellen dat Markt 12 aan zijn doel beantwoordt.

En dan de tegenstelling.Als we in Markt 12 praten over onderduiken, je verbergen voor de vijand, een andere persoon worden, een gestolen en verborgen gemeentelijk administratiesysteem, de mogelijkheden om de vijand informatie te onthouden zodat je niet gevonden kon worden, het vervalsen van identiteitspapieren, dan valt het me op dat er altijd wel een scholier is die zijn of haar i-phone op berichten controleert. Heb ik nog een berichtje gekregen van iemand?Op dat moment is de aandacht van de rondleiding over toen even verplaatst naar het nu.Ik moest toen denken aan artikelen die ik een paar weken geleden onder ogen kreeg.

Het ene artikel ging over “het recht op privacy” en het ander over “als het nu oorlog zou zijn”. Beide artikelen behandelden het volgen van informatiestromen.Genoemd werden de bonuskaarten van winkels, de gps-systemen in mobiele telefoons.Zelf moest ik ook nog even denken aan een bank die het idee had om klantgegevens door te verkopen. Wat weet een ander eigenlijk van ons, van mij. Welke ander weet iets van ons en van mij.Het verhaal van inlichtingendiensten geloof ik wel maar vind ik niet zo erg belangrijk. Belangrijker vind ik om te weten wat bedrijven, instellingen en anderen van ons en mij weten.Wat laten we van ons weten. Facebook en Twitter lijken onschuldig, maar ook daar zit “de markt” achter, en wie nog meer? Deze nieuwe ontwikkelingen overziend, lijkt het verhaal van Markt 12 geschiedenis. Toen kon dat allemaal nog.Het artikel over als het nu oorlog zou zijn, stelde dat nu geen enkele Jood gered had kunnen worden en geen enkele man aan de arbeidsdienst zou kunnen ontsnappen, omdat je nu altijd te vinden bent.Misschien heeft Markt 12 daardoor juist wel weer een grote hedendaagse meerwaarde.

23

de panne

BEZOEK AAN ONS MUSEUM

In de afgelopen maanden kwamen er weer mensen naar ons museum die er een speciale band mee hebben.Zo kregen we bezoek van de achterkleinzoon van ome Jan Wikkerink: Justin Heuving uit Canada.Hij schreef ons later een mail: “Thank you for sharing the photos with me. My fiancee Cathy and I were very impressed by the museum, and I was glad to have finally been able to make it to the museum in Aalten to learn more about the stories I heard of my great-Opa when I was growing up. (My mother Eileen is a cousin to Dick Wikkerink [who came with us to the museum]. Their fathers Henk and Geert were sons of ‘Ome Jan’ and were also twin brothers).

Hopefully one day when I have kids, they too, can pay a visit to the museum. :-)Thanks again for having me, and for all the work the museum does to preserve the history of Aalten.

Justin Heuving

Ook mevrouw Nita Waisvisz, tijdens de oorlogsjaren ondergedoken bij mevrouw Heinen-Rots, bracht weer een bezoek aan ons museum. Deze keer in gezelschap van haar man en de twee kleinzonen Ehud en David Perry. Trots liet ze hen zien waar de door haar geschonken merklap in ons museum een plek heeft gekregen.

24

de panne

Het doel van de stichting “De Gaostok” is het ontwikkelen van beleid voor cultuureducatie in het algemeen en van de erfgoededucatie in het bijzonder.Het dagelijkse werk wordt gedaan door de werkgroep. Die bestaat uit vrijwilligers, 10 oud(e) schoolmeesters en juffen en enkele andere ondersteuners. Deze werkgroep heeft de opdracht om leskoffers samen te stellen die het geschiedenisonderwijs en de erf goed-educatie in de school kunnen onder steunen.Samen met de basisscholen zijn er voor verschillende thema’s geschiedeniskoffers gerealiseerd. Intussen zijn we al weer bezig met de twintigste koffer. In het aanbod is rekening gehouden met alle niveaus van de basisschool, van kleuters tot groep 8.

De koffers kunnen besteld worden door de leerkrachten. Ze worden gebracht en aan het einde van de maand weer opgehaald. Ook dit werk wordt gedaan door een vrijwilliger.Bij sommige koffers is er ook een activiteit in het museum mogelijk. De medewerkers van de Gaostok verzorgen dan een rondleiding,

een demonstratie, begeleiden bij een speurtocht in het museum of geven een workshop. Ik begin mijn rondleiding altijd met de vraag: waarover gaat het eigenlijk in een museum.Als ik in een museum rondkijk gaat het altijd over mensen. En mensen denken na. Als het werk te zwaar is of het neemt erg veel tijd, of het is erg ongezond, gaan mensen nadenken.En mensen die nadenken doen ontdekkingen.- Mensen bedenken: kan het ook beter, kan gemakkelijker, kan het sneller. In het museum zie je hoe het vroeger was en we zien nu om ons heen welke ontdekkingen er zijn gedaan. Wat ben ik blij dat ik niet meer op die oude fiets hoef te fietsen!- Mensen bedenken: kan het mooier?Dat zie je bij de siervoorwerpen en de kunst en de kunstnijverheid. De siervoorwerpen van de hoornindustrie, de schilderijen en de mooie knipmutsen.-Mensen vragen zich ook af: hoe ga je met elkaar om, kan het ook anders. Dat zie je in Markt 12, de verhalen van

NIEUWE WEBSITE DE GAOSTOK

DOOR JOKE WARNER

De Gaostok heeft een vernieuwde website. Wat is ‘Gaostok’?De Aaltense Musea en de stichting “De Gaostok”. Ze werken afzonderlijk, maar zijn wel met elkaar verweven. In deze stichting hebben de basisscholen van de gemeente Aalten, De Oudheidkundige Werkgemeenschap en De Aaltense Musea een vertegenwoordiging.

25

de panne

mensen die keuzes hebben gemaakt in moeilijke tijden.Op deze manier kijken besef je dat je in een traditie staat en dat je de erfgenaam bent van een cultuur, het cultureel erfgoed.Met deze insteek kan het geschiedenis-onderwijs levendig worden. Voor de kleinsten: vroeger was het anders, thuis en in het dorp. Voor de oudere leerlingen kan ook de ‘grote’ geschiedenis zichtbaar worden gemaakt, want het gaat wel over onze voorouders die dachten en deden.Voor de jongsten is er de koffer ‘Wonen‘ en ‘Oma’s Keuken’. In het museum spelen ze een spel in de keuken en bij ‘D’n Angang. Zij bekijken voorwerpen. En wat is er anders dan nu?Voor de wat oudere kinderen is de koffer ‘Ot en Sien’ heel populair. Hoe deed die moeder van Ot en Sien het zonder elektriciteit en gasfornuis en zonder koelkast of wasmachine.Koken op een open haard was anders, geen knopje om het vuur laag te zetten!Nu wordt mijn was gewassen door het knopje van de wasmachine om te draaien. Mijn grootmoeder was een hele dag bezig om de was te doen en hoe moe was zij ’s avonds!.Bij de koffer ‘Wie Weet Wat Willem Wever Weeft’ is er een demonstratie spinnen in de Huuskamer, een uitleg over van vlas tot linnenkast in de Freriksschure, een workshop weven in de educatieve ruimte en er is aanbod om in Bocholt het Industriemuseum te bezoeken waar de weefgetouwen nog in werking te zien zijn en ook over de werk-

en leefomstandigheden in die tijd wordt nagedacht. Ook hier verzorgen de mensen van de Gaostok de rondleiding en hebben zij een zoektocht samengesteld.De koffer ’Kerken in de Kijker’ gaat het over verschillende aspecten van de godsdienst. De groepen kunnen in dit kader ook een bezoek brengen aan de synagoge, de Oude Helenakerk en de moskee in Aalten.Verschillende koffers hebben het thema 2e Wereldoorlog en daarbij een mogelijk bezoek aan Markt 12. De koffer ‘Hongerwinter’ bevat o.a. een drama activiteit. Hoe ga je met elkaar om als er schaarste is. Wat doen de boer en boerin die genoeg (eten) hebben en er komen mensen aan de deur die honger hebben?Bij de koffers ‘Zij waren Aaltenaren als wij’ gaat de ene koffer over de Jodenvervolging en discriminatie. In de koffer zit ook een spel met rode en blauwe petjes. Met dit spel ervaren kinderen wat de invloed is van propaganda en discriminatie.

Van de geschiedeniskoffers wordt veel gebruik gemaakt. In 2013 deden 1.101 kinderen een activiteit in het museum, met hun leerkrachten en hulpmoeders. En nog eens 877 leerlingen bereikten we met een koffer op de scholen, zonder museumbezoek. Dat zijn bijna 2.000 kinderen!!We weten dus als werkgroep waar we het voor doen! Ook de feedback van de leerkrachten is heel positief en waardevol voor ons om dit vrijwilligerswerk te blijven doen.

26

de panne

Maar de tijden veranderen. De meeste werkgroepsleden zijn gepensioneerden. We hebben de snelle ontwikkeling in de klas slechts zijdelings meegemaakt. We zijn nog de meesters en juffen van het krijtje en met een digibord, leerlingen met tablets en internet in de klas, hebben we nooit gewerkt.Gelukkig kregen we hulp om toch met de tijd mee te gaan. In 2012 hebben we van het coöperatiefonds van de RABO-bank voor dit doel een subsidie gekregen. De

koffers worden aangevuld met digitale verwijzingen. En de website is geheel vernieuwd, Geschiedeniskoffer.nl. Er is veel informatie over de koffers en de activiteiten te vinden. De leerkrachten kunnen nu direct een koffer reserveren voor een bepaalde maand. Het is overzichtelijk en het scheelt Tjikke Hoekstra en Kees Ruitenbeek veel werk om een rooster te maken. Ook kunnen leerkrachten zelf opmerkingen en suggesties plaatsen.

Tot slot nog een oproep.We zijn een nieuwe koffer aan het samenstellen voor groep 4, over ambachten en beroepen van vroeger met als werktitel ‘Hoe werd het geld verdiend en waaraan werd het uitgegeven’.Daarbij hoort ook een museumbezoek met verschillende activiteiten. Eén daarvan is werken met knopen. Daarvoor hebben we veel knopen nodig. Hebt u ergens nog een doos met knopen die u niet meer gebruikt, zou u die willen schenken aan de Gaostok? U kunt ze afgeven aan de balie met de mededeling KNOPEN VOOR DE GAOSTOK.Wij zullen er met de kinderen bij de rondleiding iets leuks mee doen.

27

de panne

Windesheimers op de heide, een boek over het verdwenen klooster Nazareth bij Bredevoort. Auteur: Hans de Graaf

Het was een prima plaats, die de verdreven kanunniken van Windesheim in 1429 aangeboden kregen. De edelman Derck van Lintelo schonk heidegrond tegen de rand van een moeras. De Windesheimers hoorden bij de vernieuwingsbeweging van de Moderne Devotie. Aangekomen op de Schaersheide, werd een nieuw klooster gesticht: ‘Nazareth’,

dat in de volksmond en later ook in officiële stukken ‘klooster Schaer’ genoemd werd naar het grote heidegebied ‘de Schaersheide’.

Toen het conflict voorbij was, keerde een deel van de mannen huiswaarts. De achtergebleven kloosterlingen breidden het eenvoudige onderkomen uit door schenkingen ter ere Gods. Conraedt Slindewater, wiens nazaat de Zutphense Librije stichtte, was een grote schenker. Er zijn echter ook aanwijzingen dat het klooster

KORTE IMPRESSIE VAN HET BOEK OVER KLOOSTER SCHAER

Akte uit 1440 met links het zegel van Nazareth en rechts dat van het Fraterhuis in Doesburg.

W I N D E S H E I M E R S O P D E H E I D E

28

de panne

ontstaan is vanuit een kluizenaarsplaats. Het klooster had invloed op het leven in de heerlijkheid Bredevoort. Nazareth was ook een bedrijf. Het bezat o.a. profijtelijke gronden in de polders van Nijbroek op de Veluwe en ten zuiden van Doesburg en boerderijen o.a. in Winterswijk en Aalten.Na de verovering van Bredevoort door Prins Maurits in 1597 ging het klooster ten onder. Het verzet daartegen van de laatste prior, Johan van Vueren, eerder prior van de Agnietenberg bij Zwolle, laat nog de geest van de Moderne Devotie zien. Archiefonderzoek leverde veel interessant materiaal op van dit verdwenen godshuis, hoewel er geen kloosterkroniek en slechts fragmenten van jaarrekeningen bewaard zijn gebleven.Het boek in full colour, dat onder auspiciën van de Aaltense Musea wordt uitgegeven door uitgever Fagus, bevat ca. 320 pagina’s. In negen hoofdstukken wordt de opmerkelijke erfenis in de buurtschap ’t Klooster beschreven. Het gaat ook in op de religieuze en politieke context in de regio. Voorts is er een beknopte genealogie van twee families die bij de start van het klooster zo belangrijk waren: de families Van Lintelo en Slindewater. Ook een aantal voorwerpen van religieuze kunst komt aan bod. In de bijlagen zijn lijsten van de kloosterlingen, een voorlopige chronologische lijst van ruim 500 akten en enkele foto’s ervan opgenomen.

Intekening: De verkoopprijs van het boek (in een beperkte oplage) bedraagt in de

winkel € 34,95. Alleen ingeschreven leden van de Aaltense Musea kunnen bij voorintekening t/m 15 september zich verzekeren van dit bijzondere boek voor € 29,95 (zolang de voorraad strekt en toewijzing vindt plaats volgens binnenkomst). Het losse intekenblad in deze Panne kunt u daarvoor gebruiken en inleveren bij de balie. U dient tegelijkertijd € 29,95 over te maken op rekening nummer NL35 INGB 0004 360 025 ten name van de Aaltense Musea. Vermeld daarbij ‘Boek Klooster, uw adres en telefoonnummer’. Na de verschijningsdatum van 15 oktober 2014 kan het boek afgehaald worden aan de balie van de Aaltense Musea. Verzenden is niet mogelijk.

29

de panne

Niet alle vrijwilligers van de Aaltense Musea wonen in de directe omgeving. Voor een interview met Nel Erlee, één van de vele vrijwilligers, volgt een ritje naar het buitengebied van het Gelderse Hengelo.

Een ongebruikte stoel achter de geraniums.

Op 10 oktober 2012 begint Nel Erlee aan haar taak als vrijwilligster bij de Aaltense Musea. Ze herinnert zich: “het was één dag voor de Yad Vashem uitreiking” (aan de heer Hendrik Wiggers en zijn vrouw Aleida Wiggers-

I N T E RV I E W

INTERVIEW MET NEL ERLEE

DOOR ERIK NIJMAN

30

de panne

Meijnen in het museum). Nel maakt deel uit van de leesgroep die brieven bestudeert en deze aan de hand van trefwoorden documenteert. Elke vrijdagochtend is ze hier mee bezig. Ze woont in een prachtig gelegen boerderij in het buitengebied ten noorden van Hengelo Gelderland vlakbij “kasteel” Kieftskamp. De boerderij met omliggende grond heeft de naam “Hietveld” en is aangemerkt als landgoed. Er loopt een wandelpad over het terrein door een bos en weidegebied welke is opengesteld voor publiek. Of het pad druk bewandeld wordt of niet, Nel merkt daar niets van. Dit is mede te danken aan de uitgestrektheid van het gebied en doordat het zicht op de boerderij wordt onttrokken door een 50 meter lange meidoornhaag. Deze lange haag (totaal 300 meter) was een vereiste om in aanmerking te komen voor de rangschikking als landgoed in het kader van de Natuurschoonwet. Vrijwilligers hebben een paar dagen eerder

deze meidoornhaag hier en daar gevlochten, zodat er een ondoordringbare heg ontstaat. Vroeger was zo’n heg een ideale vee-kering, maar door toepassing van prikkeldraad is deze techniek in de vergetelheid geraakt. Verder staan op het erf diverse bomen en struiken. Veel vogelsoorten vinden daar een ideale plek om te nestelen en te fourageren. Een steenuilenkast wordt momenteel echter niet bewoond, maar de kleine uil laat zich geregeld zien op het erf.De kippenren op het erf bood eerder onderdak aan 2 hanen en een hen. De hen is echter spoorloos verdwenen tot spijt van Nel, maar de twee hanen schijnen het niet erg te vinden en zijn onafscheidelijk en lijken volgens Nel als twee druppels water op elkaar.

Op het erf staan verder een grote schuur die ze gebruikt als werkplaats en een bijgebouw dat een ideale logeerplek is voor familieleden. Het huis was in de jaren zeventig van de vorige eeuw in oude staat. Maar Nel en haar toenmalige echtgenoot Werner Herrmann hebben de oude boerderij gesloopt en een nieuwe in oorspronkelijke stijl weer opgebouwd. Een zwager van Nel heeft met veel vakkennis de bouw begeleid en dat is terug te zien tot in de details, bijvoorbeeld het kleurgebruik of de stijlvolle deurklinken.

Nel is geboren in Soerabaja. Als net zeven-jarige komt ze met haar ouders in 1935 naar Nederland. Ze gaan in een klein huis, en vrij snel daarna in een groter pand in Voorburg wonen. De oorlog breekt uit en de gehele

31

de panne

straat moet binnen 24 uur het huis verlaten vanwege de bouw van een V1 installatie. Daarna moest voor langere tijd steeds bij andere mensen worden gewoond, totdat de familie een huis van weggevoerde joodse mensen kreeg toegewezen, met als voorwaarde dat het huis werd teruggeven aan de rechtmatige eigenaars. Door de honger gedreven leert ze in de Hongerwinter van 1944 als zestienjarige Oost-Nederland kennen als ze op de fiets, eerst samen met haar vader en daarna nog een keer in haar eentje via omzwervingen in Markelo terechtkomt bij bakker Klumpers. In haar tienertijd leert Nel het leven op het platteland kennen en waarderen. In Haastrecht, op dertienjarige leeftijd, temt ze een onrustig paard en haalt het uit het weiland, doet het hoofdhalster om en het paard loopt gewillig mee. De boer op wiens boerderij dit zich afspeelt is erg onder de indruk van de handelwijze van Nel.

Hoe Nel bij de Aaltense Musea is verzeild geraakt is een bijzonder verhaal. Twee jaar geleden was de mobiele expositie “Gelegerd in Gelderland’ te zien in een Bandritzer 561, een special container waarin bezoekers een korte tijdreis konden maken langs verschillende episodes uit de Gelderse militaire geschiedenis. Nel bezocht deze in Zutphen en nam een brochure van de Aaltense Musea mee naar huis. Daar las ze het bericht over de expositie van Calmeijer die in Aalten te zien was. Deze Calmeijer besliste over het lot van joden in het kamp Westerbork. De latere echtgenoot van Nel, Werner Herrmann, werd met zijn zusje Ruth

en hun ouders, geïnterneerd in dit kamp. De ouders Herrmann zijn later in Bergen Belsen overleden. Werner en Ruth zijn hieraan ontkomen door toedoen van de heer Calmeijer.Na de oorlog leert Nel Werner kennen op de Leidse Universiteit. Ze trouwen in 1953 en na twaalf jaar wordt zoon Felix geboren. Anderhalf jaar later wordt het gezin uitgebreid door de geboorte van zoon Arnold. Het gezin Herrmann-Erlee woont in Den Haag. Nel vindt het belangrijk dat de zonen geregeld in het buitengebied verblijven. Daarom pakt ze geregeld de auto, beladen met fietsen, en gaat met de jongens de duinen in. Dit is echter nogal omslachtig en Nel is op zoek naar een betere oplossing. Deze dient zich aan als ze via een vriendin wordt getipt over het dorp Gorssel. Hier verblijft Nel met haar twee zonen in een hotel en verkent de omgeving. Vier jaar lang kamperen zij op het landgoed Jong Amelte in Gorssel, tot de tent was verteerd.

In die jaren zeventig van de vorige eeuw was het erg in om een boerderijtje op het platteland te hebben. Zodoende belandt Nel met haar gezin in het buitengebied van Hengelo Gelderland en vindt ze het boerderijtje ‘t Hietveld. De aankoop is snel geregeld en sindsdien is dit het weekendhuis voor de familie. Ook na haar scheiding van haar man Werner is Nel hier blijven wonen.

Na haar pensionering is Nel ingeschreven bij de gemeente Bronckhorst. Daarnaast heeft ze ook nog een woning in Den Haag,

32

de panne

noodzakelijk toen ze nog werkzaam was bij de Universiteit Leiden. Daar verblijft ze meestal in het weekend en geniet van de kennissenkring en de faciliteiten die de stad biedt. Zoals gezegd doet Nel vrijwilligerswerk voor de Aaltense Musea in een leesgroep. Ze bestudeert momenteel de briefwisseling van een echtpaar uit Enschede, waarvan de man op zeker moment besluit in de oorlog hulp te gaan bieden aan slachtoffers in een ziekenhuis in Dortmund. Ondanks geregelde verzoeken krijgt hij zijn vrouw niet zover ook naar Duitsland te komen. De omvangrijke reeks brieven van dit echtpaar is opgeborgen in een ordner en wordt secuur

gelezen en gedocumenteerd door Nel. Elke vrijdagochtend zit ze twee uurtjes op de opkamer van Markt 14 en reist vervolgens per openbaar vervoer terug naar Hengelo om daar de volgende dag de nodige spullen in te pakken voor een verblijf in Den Haag tijdens het weekend.

Het is een heerlijke lenteavond in april als dit interview gehouden wordt. Ik dank Nel voor de gezelligheid en de boeiende verhalen en vertrek vervuld met mooie indrukken en interessante verhalen. ’s-Avonds is het al weer veel langer licht en terugrijdend naar Aalten zie ik veel mensen in de tuin aan het werk op deze donderdagavond.

E X P O S I T I E

EXPOSITIE LIEFDE IN OORLOGSTIJD

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

33

de panne

Willem en Mina als Hitler en Eva.

Een paar maanden geleden vertelde Hans Ligterink me dat hij als kind in 1945 in een Aaltense bevrijdingsoptocht een stel had gezien verkleed als Adolf Hitler en Eva Braun. Hij meende te weten dat het een liefde in oorlogstijd betrof van de dochter van Rhebergen uit de Patrimoniumstraat en de jongeman Heinen van drukkerij Heinen uit Eibergen die in Barlo ondergedoken had gezeten. Hij was er echter niet zo zeker van. En daar bleef het bij. Het kwam er verder niet van.Totdat, in het kader van de actiedag ‘Niet weggooien’, de heer Louis Veldhuis uit Aalten, op 2 mei j.l. een foto bracht waarop een stel te zien is die verkleed als Adolf Hitler en Eva Braun achter een met nazi-tekens versierde kinderwagen lopen. Duidelijk een optochtsituatie, de omstanders hebben schik van het tafereel.

Enig onderzoek leert dat het inderdaad Willem Johan Heinen (van 1924) en Mina Berendina Rhebergen (van 1925) betreft (haar vader is in die tijd bedrijfsleider bij drukkerij de Boer).Broer Reind Heinen, die nog leeft, vertelt:

“Willem is afkomstig uit Eibergen en heeft ondergedoken gezeten bij familie Nijhof in Barlo. Met zijn kameraard Nico Noorland is hij daar weggegaan , omdat het er wat gevaarlijk was (er waren wel 10 onderduikers op een gegeven moment). Ze zijn toen bij de familie Hoftijzer van ’t

34

de panne

Heggeltje terecht gekomen, ook in Barlo. Daar heeft hij de bevrijding meegemaakt”.Mina Rhebergen haalt in de oorlog altijd melk bij ’t Heggeltje. Zo zal ze Willem hebben leren kennen. Ze krijgen in elk geval verkering, beiden zo’n 18 en 19 jaar oud. Samen lopen ze, verkleed als Adolf Hitler en Eva Braun in de bevrijdingsoptocht, achter de versierde kinderwagen. Reind heeft ze in de optocht in Eibergen zien meelopen. De

mensen vonden het enorm leuk; er werd enorm om gelachen, zo herinnert hij zich nog goed. Blijkbaar is hun optreden zo’n succes dat ze ook nog ‘s in Aalten meelopen...of omgekeerd natuurlijk. Willem en Mina trouwen na de oorlog en gaan in Eibergen wonen, waar Wim later de drukkerij van zijn vader zal overnemen. Prachtig zoals beeld en informatie dit keer bij elkaar is gekomen.

TWEE REACTIES OP DE EXPOSITIE

Aan: Aaltense MuseaOnderwerp: Re: Uitnodiging opening tentoonstelling Liefde in oorlogstijd/Liebe im Krieg van Karla Bischof

Geachte dames en heren,nogeens heel bijzonder bedankt voor deze zo individueel en gevoelig uitgevoerde expositie!Aan Gerard een extra ‘DANKE’, door jou kon ik weer in die tijd van’t begin van de relatie van m’n ouders afduiken.Ik vertell iedereen van deze dag, mijn hart is zo vol van een heele boel van kleine belevenissen.Groeten aan alle medewerkers, ik denk, Uw bent een Superteam!van harte Karla Bischof(we hebben de tekst letterlijk overgenomen.)

Onderwerp: Besuchergruppe Fam. Hermann Hengstermann 21. Juni

Sehr geehrte Damen und Herren bei den Aaltense Musea, am letzten Samstag war ich mit meinen Cousinen und Cousin in dem Museum, und zunächst war ich enttäuscht, daß nur 6 statt 10-12 Personen gekommen waren. Zwei Teilnehmer mußten kurzfristig absagen, und die Kinder und Enkel waren damit beschäftigt, an einem See eine Leinwand für Public Viewing des Fußballspiels aufzustellen und das Grillfest für abends vorzubereiten.

35

de panne

So waren wir nur eine kleine Gruppe in der so schön hergerichteten Scheune. Vielen Dank für die Mühe dafür und für die ganze Organisation, liebe Joke! Alles sah sehr schön und freundlich aus, und das Gebäck war herrlich. In dieser persönlichen Atmosphäre haben wir ganz intensiv über unsere gemeinsame Kindheit und die Familie Hengstermann gesprochen (2. Ehe meiner Mutter). Und dann natürlich auch über die Verhaal (Nr. 4) von meiner Mutter und ihre erste Liebe mit Ewald Heming. Der anschließende Besuch des ganzen Museums war natürlich für sie auch sehr beeindruckend. In dem Raum „Liefde in Oorlogstijd“ haben wir uns das Radiointerview von WDR5 angehört und auch noch mit 2 holländischen Herren gesprochen, die mitgehört haben und auch eine Verbindung zu der Ausstellung herstellen konnten.Abends war ich dann mit allen Generationen am See mit Grill und Fußball. Einige der jungen Leute wollen bald separat nach Aalten reisen. Ich möchte Ihnen allen ein großes Kompliment machen, wie nett wir empfangen wurden und zwischendurch auch immer wieder angesprochen wurden. Ein guter Ort um voneinander zu lernen und sinnvoll und in Frieden miteinander zu kommunizieren! Herzliche Grüße Ihnen allen,Resi Hengstermann

36

de panne

W I E Z I J N D AT ?

De vorige opgave heeft ons heel wat hoofdbrekens gekost!Op de foto waren te zien uit Bredevoort: dominee Boerma, zijn echtgenote en hun pasgeboren dochtertje Froukje. Burgemeester van Veen en zijn vrouw kwamen op bezoek om hen te feliciteren met…ja, met wat? Wij waren ervan overtuigd dat zij de ouders kwamen feliciteren omdat hun dochtertje in 1964 de 16.000ste ingeschrevene van de gemeente Aalten geworden was. Maar daar dacht Hermien Kobus uit Barlo heel anders over. Zij wist ons te vertellen dat de kleine Froukje in 1959 het levenslicht zag en dat zij de 15.000ste ingeschrevene was! Hermien stond namelijk als dertienjarig meisje in de optocht van het Haartse zomerfeest, op de versierde wagen met een babypop in haar armen, voorstellende de kleine Froukje! Ze had er zelfs een foto van!

Toen dook Henk Lensink het archief in en met zijn hoofd vol spinrag kwam hij triomfantelijk uit de papierhoop tevoorschijn met

37

de panne

een artikel uit de krant over dit gebeuren. Nu zouden we het zeker weten! Maarrr…al lezende vroegen we ons af: “was Froukje nu de 14.000ste, 15.000ste of 16.000ste ingeschrevene”? Het artikel gaf geen duidelijkheid, eerder het tegenovergestelde. En van welke datum was het artikel? Dat was eraf geknipt. We kwamen er niet uit, maar vinden voldoende bewijs in het verhaal en de foto van Hermien Kobus! Zij is deze keer onze prijswinnaar! Van harte gefeliciteerd!

De volgende opgave is eenvoudig: welke man staat hier op de foto en wat deed hij voor zijn beroep?

Uw antwoorden kunt u weer mailen naar theaonnink@upcmail.nl of geef het, t.a.v. redactie de Panne, schriftelijk af bij de balie van ons museum. Veel succes!

38

de panne

G A S T E N B O E K

Ik vond het heel erg leuk maar ik had het beter een paar weken eerder kunnen doen want ik had een toets over de tweede wereldoorlog en daar had ik een onvoldoende voor.Q.V., Enschede

04-06-2014

Voor de tweede keer hier in de buurt op vakantie en dan wel naar jullie mooie museum, òòk voor de tweede keer! Zeer verzorgd en origineel gepresenteerd, indrukwekkend!K. en N. L. , Hoorn

17-06-2014

Erg indrukwekkend, soms verwondering en een brok in de keel.R.G. en M. J.T. G.-de B.

39

de panne

R O U T E H O O R N I N D U S T R I E

De geschiedenis van de Aaltense hoorn­industrie is samen­gevat in een wandel­route.Sinds vrijdag 16 mei j.l. kan iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de Aaltense hoornindustrie nog uitge­breider kennis nemen van deze voor ons land unieke industrie.

Op de middag van deze dag werd namelijk in de Freriksschure van de Aaltense Musea de ‘hoornroute’ officieel gepresenteerd. De route is ontwikkeld door de VVV, de Aaltense Musea, gemeente Aalten en Stichting Achterhoek Toerisme en voert via een wandeling van drie kilometer langs plekken waar een fabriek heeft gestaan, woonhuizen van hoorndraaiers en hun familiegraven op de Algemene

begraafplaats aan de Varsseveldsestraatweg.Nadat de talrijke ge-nodigden waren ont-van gen met koffie of thee waarbij een speciaal voor deze gelegenheid door Gerda te Winkel gebakken

‘knopenkoekje’ werd geserveerd, vertelde Paulien Andriessen, nazaat uit het geslacht Peters, iets over de geschiedenis van deze typisch Aaltense industrie, waarna Ted Kok, wethouder van de gemeente Aalten het eerste exemplaar kreeg overhandigd. Vervolgens maakten de aanwezigen onder leiding van Rietje de Boer en Hans Peters een wandeling langs een gedeelte van de route. De route, inclusief een uitgebreide stamboom van de ‘hoornfamilies’, is verkrijgbaar aan de balie van de VVV/Aaltense Musea.

40

de panne

O P R O E P E N

EERSTE OPROEPAan de leden en vrijwilligers van de Aaltense Musea.

Tijdens de komende Aaltendagen op 31 juli en de 4 donderdagen in augustus willen wijhet binnenplein van de Aaltense Musea graag omtoveren in een gezellige curiosa markt. En daarvoor geven wij jullie de plek en de gelegenheid.

Wat is de bedoeling.Ben je creatief en wil je graag je creaties aan de man/vrouw brengen, heb je leuke snuisterijen of curiosa en wil je deze van de hand doen, wordt je boeken- of lp verzameling veel te groot en wil je die kwijt , heb je een leuke hobby om aan de mensen te laten zien, dan is dit de kans.

Spelregels:Je bent lid of vrijwilliger van het museum.Meld je vooraf aan voor welke dag(en) en waarmee je komt.Je bemant zelf je stand en zorgt zelf voor af- en aanvoer, wij zorgen voor een stand/tafel.Het is niet de bedoeling dat je dozen met overtollig huisraad brengt en zelf niet een stand bemand. De opbrengst is voor jezelf maar je mag natuurlijk altijd een donatie doen.Wij zorgen voor een gezellig terras waar het goed toeven is.Zijn er mensen die voor een gezellig achtergrond/sfeermuziekje kunnen zorgen, dan kunnen deze zich ook aanmelden.

Aanmelden: telefoon 0543-471797 of info@aaltensemusea.nl

41

de panne

TWEEDE OPROEPDe hoornindustrie in Aalten is heel bijzonder geweest; het was de enige plaats in Nederland waar producten van buff elhoorn werden gemaakt. Heeft u daar nog herinneringen aan? Of kent u iemand die bij Becking & Vaags, Dutch Button Works, ten Dam & Manschot of Peters & Zonen heeft gewerkt? Kent u iemand die daar nog wat over kan vertellen? De Aaltense musea zijn benieuwd naar verhalen over hoe het er aan toe ging in de fabrieken waar knopen, kammen en pijpen werden gemaakt. Ze willen meer aandacht gaan besteden aan de geschiedenis van de hoornproductie. Daarom willen ze in het museum de verhalen van Aaltenaren laten horen, zodat de herinneringen niet verloren kunnen gaan. Dus zeg het voort, zeg het voort…Wij zien uit naar jullie verhalen.

Wilt u reageren? Neemt u dan contact op met Aaltense musea info@aaltensemusea.nl of tel.0543-471797. Het hele verhaal hoeft niet direct opgeschreven te worden, wij nemen contact op met de persoon en maken een verhaal o.b.v. de informatie.

Foto: H.C. Stronks, Aalten

42

de panne

Wij Achterhoekers weten maar al te goed: van Amsterdam naar de Achterhoek is het altijd verder dan van de Achterhoek naar Amsterdam. Wij denken dat in Amsterdam alles heel anders is én omgekeerd trouwens ook. Dus niet alleen in Dinxper …

Zelfs het Amsterdamse dialect verstaan wij Achterhoekers best wel. En zonder al te veel moeite switchen we tussen het Achterhoeks en het Nederlands. Dat valt best mee…of valt het niet tegen? Over overbruggen van afstanden en verschillen gesproken.Natuurlijk zijn er Amsterdammers die wel …. en Achterhoekers die nooit… ’t is maar hoe je het bekijkt.

In onze Euregio is er vaak nogal afstand tussen ‘dizze’ en de ‘gunne’ kante, maar net zo vaak is er die nauwelijks. Zo maakte een journaliste van de Duitse WDR in april jl. een prachtig programma over de tentoonstelling Liefde in Oorlogstijd. In een groepsinterview sprak ze met Duitsers en Nederlanders die betrokken zijn bij een verhaal uit de tentoonstelling. Zowel in de tentoonstelling als op die middag worden

verschillen, dus afstanden, moeiteloos overbrugd. Een bijzondere, inspirerende en onderhoudende middag.

Grote afstand ervoer ik kortgeleden tussen Aalten en Varsseveld toen we te spreken kwamen over ‘de bedrukte moeder Gods van Varsseveld’, een wat droevig kijkend Mariabeeld in Silvolde, met een tweelingzus in Anholt. Veel Achterhoekse geschiedenis

C O L U M N

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

VERSCHILLEN EN AFSTANDEN

43

de panne

is er over deze beelden; allerlei aangeklede en minder aangeklede verhalen doen de ronde over beide beelden uit de 15e eeuw, waar en minder waar natuurlijk. Dat heb je met volkscultuur. Mijn gespreksgenoten in Aalten hadden echter nog nooit gehoord van deze zo prachtig gesneden tweeling, ook al lijken ze zelfs in de omgeving van Bredevoort gewoond te hebben.Terwijl deze beelden in Varsseveld en omstreken een regelmatig terugkerend onderwerp zijn voor een ieder die maar een beetje historisch geïnteresseerd is.De Heer van Salm-Salm, van kasteel Anholt, schenkt eind 19e eeuw zelfs één van de twee waardevolle beelden aan Nederland, c.q. de Katholieke kerk in Silvolde (waaronder katholiek Varsseveld dan ressorteert). Daarmee overbrugt hij verschillen en grenzen zeer genereus. Hoe lokaal begrenst historisch besef kan zijn.

Vandaag gluur ik wat in de Achterhoekse vertaling van de Heliand (Henk Krosenbrink, Winterswijk, 2012). Het is zo ongeveer de oudste tekst in het Oud-Saksisch; waaruit onze Nedersaksische taalvariant is voortgekomen. Het geschrift is rond 830 na Chr. tot stand gekomen, waarschijnlijk zelfs in de regio Zutphen/Deventer. Poh Noh!

Het is, oneerbiedig gezegd, een samen vatting van de verschillende Bijbelevangeliën, aangepast aan de Saksische realiteit van de vroege Middel-eeuwen, zodat het gemakkelijker en met meer succes aan de man gebracht kon worden door de rondreizende predikers in de Achterhoek en Westfalen. Waarom moet ik 60+ worden om daar weet van te krijgen?

Wat is Westfalen vaak toch dichtbij en wat is de Rest-van-Nederland vaak ver weg! Het is maar net hoe je het bekijkt. Het lijkt me hoog tijd worden voor een eigen Euregionale canon van materieel erfgoed en geschiedenis om verschillen en afstanden verder te overbruggen. Misschien eerst maar ‘s beginnen met een Achterhoekse? Vanwege de afstand…

44

de panne

D I A L E C T V E R H A A L

DOOR MIEP GEESINK-WISSELINK

DE BOER OP

As mien moder vrogger de koffiekanne beetpakken um den inhold te schatten, ko’j der van op an, dat ze “volk” had heurn an kommen. Dee koffiekanne bracht namelek völle tied deur an de rechterkante op ‘t fenuus. An de linkerkante, waor ‘t vuurken brannen, ston meestal ne kaetel met water te “zingen”. Zoneudeg got ze dan ‘n sträöltjen van dat zingende water in de koffieprut um zo den onverwachten gast toch nog ‘n kummeken “troost” te können anbeen. De Achterhookse boerngastvrij heid, al was ‘t dan an-elengd.Dat “volk” kon van alles wezzen. Soms ne buurvrouwe dee altied deur den enddeure binnenkwam. Umdat dee deure ovver de vloere schrapen, was dat good te heurne. Maor de meeste an- en inloop in ons boerderi-jken ging toch via de waskamer tot in de kökkene.

De postbode was ne vasten klante, ok veur de tienuurskoffiepauze. As hee vrog was en moder had ‘t nog neet zo wied, leep hee de daele op um alle poggen in ‘t schot te bekieken. Of hee daor interesse veur of verstand van had, dat wet ik neet. Veur de koffie had e in ieder geval wal belangstelling!Begriep mi-j good, ik heb ‘t now ovver veurvalletjes uut de darteger jaorn van de

veurege eeuw; uut mien kindertied en ok nog “veuroorlogse” ton tied nog gin geld was.Allene den wisselloper, ne verzekeringsman, had haost. Dat was ‘n klein menneken met ne leern tasse an den nekke waoruut hee ne kwitantie haaln. Gojjendag zeggen deed hee neet. Hee smet ‘t breefken op taofel, vergezeld met de weurde “Hagel en storm!” En de knippe worden etrokkene. Zo wazze wi-j veurlopeg weer beschermd teggen zwaore bujjen. En dat zonder koffie!Miene oldste herinneringen komt uut Wenterswiek. Umdat miene olders uut Aalten kwammen en wi-j daor ok familie hadden, wazzen ze wal besmet met Aaltense geschiedenis. Wat te zeggen van den man uut Dale dén ne kalverhandel had. Behalve ne transportfietse met ne grote benne (mande) veur op den draeger, waor ne zak in lag, had hee daor wieters niks bi-j neudeg. Zo vervoern hee zien vee. Onveurstelbaor! Al stop i-j zon kalf ok in ne zak, ‘t beest zal zich toch verzetten. I-j mögt toch wal aardeg wat “in de mouwe” hebben um as stuurman baas te blieven ovver zonnen onröstegen vracht. En völle binnenweg - zandweg - , eventueel met kroelzand, natuurlek. Of den handel bleujen is mi-j neet bekend. Misschien is ‘t wal den

45

eersten zzp-er uut onze gemeente ewest. Alhoowal, vanuut Dinxper kwam ok ne man met ne transportfietse en ne grote benne. Ok ne groten man dén kilometers fietsen, want hee kwam ok in Wenterswiek bi-j ons. Met ne nietsen draej stuurn hee ziene fietse zó, dat de benne steunen op ons melkrek dat op ‘t roodstenen stuupken ston. Zo kon hee ziene koopwaar, dee verpakt was in stro, mooi “etaleern”.In dén tied worden veural bi-j de boern

nog ekokt in iezern kokkepötte met ‘n hengsel, groot en klein. Wi-j hadden zelfs ‘n sausenpötjen veur de karnemelkse sause. Maor dizzen man probeern pannen te verkopen, emaille pannen. Vri-j groot formaat, en ik meen donkerbroenen en zwarten. Dat was eigenlek best ‘n waogstuk, want wee kocht ter now wat ni-js as ‘t olde nog neet kapot was! ‘n Mense kan neet alles onthollen. Maor ik denke, dat bi-j dizzen handel den dekkel meestal weer rap op de benne ging, ok bi-j ons. De verandering was aardeg groot, maor ‘t kummeken koffie was inmiddels wal an-ereikt. Dat had den man

ok wal verdeend.Mien vader maken zelf berkenbessems. Allene veur eigen gebroek. Maor ne bamboebessem worden ekocht. Neet eerder veurdat den olden schonetjes op-eslettene was, en bevorderd worden tot strontdiensten dee achter in den stal plaats vonnen. En zee, zonder shoppen worden dit probleem op-elost. Toebes kwam! Toebes kwam uut Aalten. En now heb ik ‘n heel aardeg präötjen ehad met emes dén Toebes ekend hef en daor nogal völle van wist. ‘t Mooie is dat miene herinneringen klopt met zien verslag. Toebes had ok ne handel,

46

den darden zzp-er. Hee ging namelek rond met handstoffers, ragebols, bussenborstels, wöskers, zachte bessems, varfkweste en zuk grei. Dat spul zat allemaole met touw an mekare eknupt en hing zó as ne dikken sjaal um Toebes zienen nekke. Daor fietsen hee vrolek met deur ‘t vaderland. Of hee der völle “zalt in de pap” met verdenen, dat wet ik neet, maor hee kon der wal ‘s piene in den nekke an ovver-ehollene hebben. Veur op den draeger zatten dan, ok weer in ne zak, ‘n paar bamboebessems, soms ok ne bestelling bi-j ‘n veureg bezoek edaone. Zo van “A’j now ‘s weer komt, breng mi-j dan ...” Af en too waarn de mensen as klante trouw.In mien gesprek met den man dén völle wist, ja, hee heet Lurvink, kwam naor veurn dat Toebes neet allene veur ‘t ons bekende Aaltense bedrief warken, maor ok veur zichzelf. Dat deed hee thuus, an de Steile Dalweg. En dan ok nog met dat spul de boer op! Dén man is neet lui ewest. ‘n Kummeken koffie kwam ‘m wal too.

‘t Zal inmiddels dudelek wezzen, dat Lurvinks borstelfabriek bi-j dit alles ne rolle spöllen. Daor is heel völle ovver te schrieven, maor dat zit in miene penne neet in.

Eén antwoord op miene vraoge vermeld ik nog. Vraoge: “As den huusslachter bi-j ons vrogger ‘n pogge eslacht had, worden de strubben der zorgvuldeg af-eschraapt met behulp van kokkend water en ne schraper. Dan vaegen den slachter de boel bi-j mekare, deed ‘t spul in ne zak en nam ‘t met veur de borstelfabriek. Wat gebeurn daor met?” Antwoord: varkensstrubben waarn ‘t meest geschikt veur varfkweste. Wal bewarkelek: sorteern, wassen, zelfs kokken. Teggenwoordeg gebeurt dat in China. (Dank je wel, Henk Lurvink)Hier wil ik ‘t maor bi-j laoten. ‘t Bunt misschien neet echt museumverhaaltjes, maor toch wal waorgebeurde vertelsels uut vrogger tied.

O P E N I N G S T I J D E N A A LT E N S E M U S E AE N V V V

Musea en VVV zijn geopend van dinsdag tot en met zaterdag van 10 uur tot 17 uur.Zondag van 13 uur tot 17 uur. Er is dan geen verkoop van bonnen, voor alle andere producten en informatie is de VVV balie geopend.

de panne

47

de panne

AGENDA

22 februari t/m 5 oktober EXPOSITIE “ LIEFDE IN OORLOGSTIJD “

11 juli t/m 31 augustus EXPOSITIE LEERLINGEN ALADON

31 juli, 7, 14, 21 en 28 augustusAALTEN DAGENHOBBY- EN CURIOSAMARKT OP HET BINNENPLEIN VAN HET MUSEUM

4 septemberEVERT DE NIET VERTELT OVER ZIJN “ AALTENSE “JEUGDJAREN

13 en 14 septemberOPEN MONUMENTENDAGEN

5 oktoberFILMMIDDAG ALS AFSLUITING VAN “ LIEFDE IN OORLOGSTIJD “

16 oktoberOPENING EXPOSITIE “ DE SCHAT VAN HET VERDWENEN KLOOSTER“

18 oktober GELDERSE MUSEUMDAG

19 oktoberWANDELING DOOR HET KLOOSTERBOS, O.L.V. HANS DE GRAAF

48

de panne

Meerdink JUWELIER AALTEN

haartsestr. 2 0543-472622

www.meerdinkjuwelier.nl

www.blekkinkmakelaardij.nl

de panne

T E N G E L E I D E

Aalten tel.: (0543) 47 27 88

Dinxperlo tel.: (0315) 65 37 09

Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl

In úw voordeel

Auto voordelig verzekeren?

www.owmachterhoek.nl

- SINDS 1974 -

Broekstraat 34 Roelvinkstraat 1Postbus 195, 7120 AD Aalten 7101 GN WinterswijkTel. (0543) 497 575 Tel. (0543) 547 575Fax (0543) 497 579 Fax (0543) 547 579

Email:info@novel.nl

Tevens vestigingen in: Haaksbergen - Bocholt (D)

novel groep 1-6_adv 18-06-2003 18:37c&n Pagina 1

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Novel Groep ZW 11-20041.pdf 29-8-2006 12:19:48

Aaltense Musea, een bezoek meer dan

waard!

Aalten tel.: (0543) 47 27 88Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl