De ongelukkige klas een jaar als zij-instromer

op een islamitische basisschool

Bart Voorzanger

voor Nienke en Jonas, voor wie mijn Siba-jaren

tropenjaren waren

© Bart Voorzanger, 2009 (versie 3)

Middenweg 651098AE Amsterdambart.voorzanger@mac.com

u mag deze uitgave vrijelijk distribueren, mits ongewijzigd en geheel om niet.

vormgeving: de auteur

inhoudsopgave

inhoudsopgave..........................................................iii

dramatis personae.....................................................iv

mijn klas...............................................................iv

de anderen ..........................................................vi

vooraf ........................................................................ix

augustus 2003 ............................................................1

september 2003 .......................................................27

oktober 2003 ............................................................51

november 2003........................................................83

december 2003 .......................................................115

januari 2004...........................................................147

februari 2004 .........................................................159

maart 2004.............................................................189

april 2004 ...............................................................217

mei 2004 ................................................................247

juni 2004 ................................................................291

afloop ......................................................................317

dramatis personaeDit is een boek met veel personages, en niet ieder-een houdt dat even makkelijk bij. Als hulp daaromeen reeks citaten waarin de kinderen uit mijn klasoptreden M in de hoop dat die als ankertjes voor hetgeheugen willen dienen M en daarna een lijst van al-le anderen die met name genoemd worden.

mijn klas

Abdullah is een schriel en watervlug onderdeurtje,Marokkaans, die zich niet kan concentreren N

De rustige, helder uit zijn ogen kijkende maar ui-terst zwijgzame Ahmed, bijvoorbeeld. N hij weeten kan veel. Tot de orde heb ik hem eigenlijk nognooit hoeven roepen.

Aisja kwam, ondersteund door de wat moederlijkeAssia, tijdens de pauze naar binnen. Ze was geval-len en Qhad bloedR.

Anouar komt regelmatig naar me toe om me opgeheimzinnige toon iets toe te fluisteren N

De meiden staan nog wel eens bij het bord te dol-len, laten me iets zien, vertellen wat, tekenen wat,schrijven er iets op M QMeester Bart is een lieve NR

iv

en toen moest Ashna even nadenken QN meesterR N

N, maar ik mis ook een brief die Ebu mij schreef inhet kader van de taalles Qbrieven schrijvenR. Hij zegtdat hij hem heeft ingeleverd.

Ibrahim, een brildragend Turks dikkertje met dui-delijk mongoolse trekken N

N Karim, een schatje lijkt me, zij het minder goeddan Ahmed. Hij let wel eens niet op, maar doet datonopvallend en zonder te storen.

Khadija zou Assia voor QbolleR hebben uitgeschol-den N

En Mobarak, die deze week na een dag of zes ziek-te weer in de klas was. Ook al zoRn stille en vrien-delijke jongen N

N, Rashied die vriendelijk vroeg wat QsodemieterenReigenlijk betekent N

Rasit, de clown van de klas, ook Turks, maar zon-der een spoortje Mongolië N

Solaiman zegt in zoRn geval niets, en blijft hoog-hartig voor zich uit staren. N hij zwijgt. En zwijgt.

Ze hadden geprobeerd de vulling eruit te trekken entrokken daarbij die vulling uit elkaar. N Tarik metzijn tanden; hij heeft drie dagen met een blauwetong gelopen.

v

de anderen

(een nummer tussen haakjes geeft aan in welke

groep de betrokkene zit, en dus tevens dat het om

een leerling gaat)A., Meneer bestuurslid, conciërge en buschauffeurAbdelhadi (1) mocht computeren in de

docentenkamerAbdullah leraar ArabischAiman (8) maakt ruzie met mijn AbdullahAli tweede directeurAmina (5) gepest omdat ze een bril draagtAsuman secretariaatsmedewerksterAziza (5) meisje met broer die thuiskomt

uit de gevangenisC., Meneer voorzitter eerste bestuurChiraaz meester van groep 8 van een

zusterschoolChristina juf van groep 6 van een witte school

in de WatergraafsmeerDiana directrice van een zusterschoolE., Meneer secretaris tweede bestuur, ex-MR-voor-

zitterEgbert eerste directeurElizabeth juf van groep 3Halima (8) zuster van AbdullahHayat invaljuf

vi

Hendrik meester van groep 8 van een zuster-school

Ilham kleuterjuf van een zusterschoolJames meester van groep acht, MR-lid, stam-

oudsteKlaartje intern begeleidsterM., Meneer voorzitter tweede bestuurMehemed (7) maakt ruzie met mijn AbdullahRieneke mijn stagiaireSara juf van groep 4Shirley juf van groep 5Soleiman leraar GodsdienstTine juf van een zwarte school in OostTugba (5) QDag gekke meester NRZeineb (8) moederbeer

vii

viii

vooraf

Ooit was het mijn droom om leraar te worden.

Door allerlei toevalligheden was het daar niet van

gekomen, maar ik wilde het nog steeds en zie daar:

het kon! Het basisonderwijs had dringend behoefte

aan meer personeel en het rijk had een program-

ma bedacht waarin hoger opgeleiden de overstap

konden maken zónder eerst vier jaar onbezoldigd

voltijds naar de PABO te hoeven: de Pzij-instroomQ.

Na wat vrijwilligerswerk bij een school bij mij om

de hoek om te zien of ik me op een basisschool thuis

kon voelen, besloot ik de stap te wagen.

Door organisatorische problemen van mijn

PABO en andere toevalligheden, belandde ik bij een

islamitische scholenorganisatie, de Stichting Isla-

mitische Basisscholen Amsterdam (Siba), die later

nog veel in het nieuws zou zijn. Eerst liep ik een

jaar stage bij de basisschool El Faroeq Omar in

Amsterdam-Zeeburg en volgde ik mijn PABO-lessen.

Of ik daar veel wijzer van geworden ben, weet ik

niet. Het jaar daarna W het hier beschreven jaar W

stond ik in mQn eentje voor de klas op de

basisschool El Arqam in Amsterdam-Oud-West. Of

ik daar veel wijzer Y nou, toch wel. Maar oordeel

zelf Y

ix

Ik hield dat jaar een dagboek bij en schreef veel

aan vrienden. Uit die teksten heb ik een selectie

gemaakt, die ik u hierbij aanbied. Het resultaat is

een boek zonder thema en met weinig rode draad.

Zo is het leven nu eenmaal. Maar als u doorleest

maakt u kennis met een aantal leerlingen die ík de

moeite van die kennismaking meer dan waard

vond, een meester in wording die aan den lijve

ervoer hoe veeleisend onderwijs is, en een school-

tje waarin wel zo ongeveer alle problemen van ons

met nieuwe culturen en religies worstelende land

samenkwamen.

Me dunkt dat hier iets van te leren valt.

x

augustus 2003

De kop is eraf, de eerste week zit erop, en ik leef.Beter bericht nog: Tarik, Abdullah, Ahmed, Aisja,Anouar, Ashna, Assia, Ebu, Ibrahim, Karim,Khadija, Mobarak, Rashied, Rasit en Solaiman,samen groep 6 van de islamitische basisschool ElArqam in de de Diamantbuurt in Amsterdam, wa-ren door de bank genomen redelijk tevreden metonze eerste week, al vertelden ze me vrijdag in dekring wel dat het soms wat te rumoerig was en datze daar last van hadden als ze wilden werken. Ikmoest zo nu en dan maar eens wat strenger zijn.

Egbert, onze directeur, deugt. Een vernieuwer ishij wellicht niet, maar bevlogen is hij, en hij wil ietsmaken van zijn school. Makkelijk wordt hem datniet gemaakt. De scholen van de Siba, onze koepel,draaien ten dele op gesubsidieerde herintreders,begeleid door de stichting Maatwerk. Maatwerkwordt geconfronteerd met bezuinigingen, en be-sloot daarom de regels eens wat strenger toe te pas-sen: Maatwerkers mogen niet te lang op één plekwerken, en ze moeten een opleiding volgen. Datwerd ons bestuur te lastig dus heeft de voorzitter ineen net iets te weinig bewaakt ogenblik tegen

1

Maatwerk gezegd dat ze hun medewerkers mogenhouden. Zo verdwenen van de ene dag op de anderedrie medewerksters van mijn toch al krap bemensteschooltje. Geen bevoegde leerkrachten weliswaar,maar wel twee onderwijsassistenten en onze enigeadministratieve kracht. En aangezien scholen als demijne voor invalwerk M en laten we eerlijk zijn:voor een deel ook voor gewoon onderwijs M zijnaangewezen op zulke onbevoegde krachten, bete-kent dit dat er nu niemand meer is om bij ziekte,ADV (een dagje vrij vanwege de Qarbeidsduurverkor-tingR) of studieverlof een klas over te nemen. Egbertbegrijpt dat ik als zij-instromer recht heb op eenwekelijks studieverlof, maar hij vroeg me dringenddie nog even niet op te nemen, want dan stokt hetonderwijs. Voorlopig doe ik dat maar. Ik wil zélf deeerste tijd geen vreemde eenden in mijn bijt M nietalthans tot ik het gevoel heb dat ik met de klas eengoed contact en een degelijke routine heb opge-bouwd, tot het echt míjn bijt is. En daarnaast wil ikhet mijn klas niet aandoen.

Geloof het of niet, ik heb zelfs al lesgegeven. Datvalt niet mee. De modale methode vergt drie ver-schillende boekwerken plus een schrift. Mijn lees-methode is een uitschieter: een leesboek, eenwerkboek dat Routeboek heet, een instructiekaart,een bundel kopieerbladen M in wezen ook een boek,maar dan één dat je in enkelvoud krijgt en waaruit

2

je voor de les, zij het niet voor elke les, voor elkeleerling een of meer paginaRs moet kopiëren M eenschrift, een handleiding waarin de lessen wordenbeschreven, die zo nu en dan verwijst naar nog weereen andere handleiding waarin de achtergrondenvan de methode worden uiteengezet (maar die weniet hebben zodat die achtergronden mij duisterblijven), en die een lijst bevat met een hele rijandere boeken die ik op gezette tijden uit de biblio-theek moet zien te halen. En dan is er ook nog een,per module van ik geloof tien of twaalf lessen veran-derende, lijst van nog weer andere leesboeken diede leerlingen zouden moeten worden voorgezet,maar die we ook niet hebben. Rt Is een uitschieter,dat schreef ik al, maar andere methoden kunnen erook wat van. Ik heb de tafeltjes van mijn grut al eenpaar keer volgebouwd met twee of drie boeken enschriften om vervolgens te ontdekken dat ik voordéze les nu net boekje of schriftje nummer viernodig had. Mijn lessen duren zo wel eens langerdan gepland.

Naast lesgeven moest ik ook een hoop anderedingen. Een ervaren leerkracht weet dat; ik ontdek-te het al doende. QWie heeft er geen pen?R vroeg ik.Vijftien vingers. QWie heeft er geen potlood?R Weervijftien vingers, plus een hoop rumoer van kinderendie me wel hun kleurpotloden, viltstiften, goud-schrijvers, en ander minder essentieels wilden laten

3

zien. QEen liniaal?R Ook al niemand. Inmiddels heb-ben ze dat allemaal wel. Inmiddels weet ik waar hetmagazijn is waar ik al die dingen halen kan. Ik hebzelfs al bijna een soort weekrooster, al weet ik passinds kort wanneer mijn klas godsdienst krijgt, enOALT, en weet ik nog steeds niet wanneer ze gymleshebben, en of en wanneer het schoolzwemmen weerbegint. Op vrijdag is er het school-TV-weekjournaal,maar daar moet ik de tijden ook nog van opzoeken.Ik heb avonden zitten puzzelen om al die lessen zoin een rooster te krijgen dat ik de kans loop voor heteind van het jaar door mijn boekjes heen te komen.Maar hoe dat straks moet, met lessen die altijdlanger duren dan volgens de methoden zou moeten,weet ik niet. Misschien leer ik nog ze in te dikken, ofme niet te bekreunen om al die opdrachten waar ikniet aan toekom.

OALT trouwens staat voor Onderwijs in Allochto-ne Levende Talen, en wordt gegeven vanuit het ideedat een kind een vreemde taal M in dit geval Neder-lands M beter leert naarmate het zijn moedertaalbeter beheerst. De Turkse leerlingen krijgen Turks,alle anderen krijgen Arabisch. Voor een enkeling isArabisch inderdaad de moedertaal, maar de mees-ten spreken thuis een Berbertaal, Surinaams, Hindi,of zelfs Nederlands. Die krijgen er nog een vreemdetaal bij. Maar ach, Rt is de taal van de koran, en diemag je als moslim natuurlijk best kennen. Jammer

4

alleen dat de Turkse leerlingen van die kennis ver-stoken blijven. En nu maar hopen dat die thuis geenKoerdisch of nog wat anders spreken N

Lesgeven betekent ook organiseren en admini-streren: lijstjes maken, heel veel lijstjes. Ik heb eenlijst gemaakt van wie wanneer QgroepsleiderR is: de-gene in een groepje die verantwoordelijk is voor hethalen en brengen van boeken, schriften, enzovoort,en die volgens de schooltraditie ook de disciplinemoet helpen handhaven. Of ik van die laatste dienstgebruik wil maken, weet ik nog niet. Ik heb eenintekenlijst gemaakt voor mijn klassenbibliotheekje M dat ik overigens al snel aanvulde met eigenboeken en inderhaast bijgekocht nieuw spul M pluseen formulier waarop mijn leerlingen wat stan-daardgegevens over gelezen boeken moeten invul-len en ruimte voor een tekening, gedicht of verhaaltjeover dat boek. Ik werk nog aan een lijst van wat ikaan leer-, werk-, toets- en andere boeken mis M watgeen sinecure is: ik heb hem wel vier keer herzien,en nog wordt ik Rs nachts wakker met de schrik-gedachte dat ik moet controleren of er wel werk-boeken voor Zin in Taal of Natuurlijk bestáán. Delijst voor de klassendienst M verantwoordelijk voorhet uitdelen en ophalen van placemats, schoonvegenvan tafeltjes, planten water geven en nog zo wat;niet verwarren dus met het groepsleiderschap Mmoet nog, net als de lijst voor computerbeurten, en

5

de lijst van lijstjes die nog gemaakt moeten worden.Maar goed, die methoden. Ik heb niets anders. Ik

heb ook geen tijd om iets anders te maken. Dus ikmoet het ermee doen. En dat heeft zo zRn proble-men. In de eerste les uit Zin in Taal luisterden wenaar een stukje op de bijgeleverde CD: kinderen uitMeersen, Zuid-Limburg, en Den Burg, Texel, diedoor leeftijdsgenootjes worden uitgehoord over hunoma, broer, nichtje of vader. Enige gesprekjes, maarals een jongetje in rap Limburgs over zijn omavertelt en dan iets zegt als QkomerzeldeR, weet heusgeen van mijn lieverdjes dat hij zijn oma weinigziet. Leuk, zulk levensecht Nederlands, maar nietgeschikt voor NT2-ertjes M vakjargon voor leer-lingen met Nederlands als 2e Taal.

MRn eerste spellingsles ging over korte en langeklinkers die door één of twee medeklinkers wordengescheiden van de daaropvolgende lettergreep.Over het verschil tussen QmattenR en QmatenR dus.Maar mijn leerlingen horen dat lengteverschil niet.Ik heet Bart en ik héb ook een baard; voor hen twee-maal hetzelfde woord. Al uitleggend werk ik me inde nesten door over iRs en ijRs te beginnen en werk-woorden als voorbeeld op te voeren, om vervolgenste laat te bedenken dat die o zo simpele spellings-regels hier helaas nu juist niet gelden. Rt Zal eendoorgewinterde onderwijzer niet gebeuren, maardat moet ik dus nog worden.

* * *

6

Ik heb enig vertrouwen in Egbert, en Egbert heeftdat kennelijk ook in mij M vraag me niet waarom.Hij nodigde me uit als lid van zijn Qmanagement-groepjeR dat op woensdagmiddagen van half vier tothalf vijf bijeenkomt en als klankbord dient voorEgberts plannen. Ik zit daar met James, de oudsteonderwijzer (groep 8), Abdullah, leraar Arabisch,en Elizabeth, de meest ervaren onderwijzeres(groep 3). Heus, ik heb nog gezegd dat ik nauwelijksenige onderwijservaring had, maar dat brachtEgbert niet van zRn stuk. Ik had ervaring met anderedingen. Verstandig is het misschien niet om meteenzulke extraatjes te accepteren, maar liever dit dande feestcommissie.

Echt een goed beeld van mijn collegaRs heb iknog niet. Ik geloof dat alle klassenleerkrachtenbehalve ik uit Suriname komen. James is een stukouder dan ik. Een grote zwarte man met veel flegmaen weinig illusies, die me al een aantal keren opmijn hart drukte dat ik vooral niet te snel het gevoelmoet hebben dat het aan mij ligt als er iets niet lukt:QDit zijn gewoon kinderen die je flink moet aanpak-ken; je moet het ze voorkauwen, en dan nog NRElizabeth is geloof ik ook iets ouder. Klein maardapper en lekker direct. Toen Egbert vertelde hoehet bestuur de Maatwerkers eruit had gewerkt, rea-geerde ze meteen. QOnprofessioneel gedragR, datvond ze het, en terecht.

7

Verder maakte ik kennis met Shirley, van groep5, de vorige juf van mijn kinderen. In de loop van deweek werd ik wel wat benieuwder naar het grut, dustoen Elizabeth vertelde dat Shirley nog een dossiermoest hebben over hun gedrag, hun achtergronden,enzovoort, ben ik meteen naar haar toegestapt. Zehad nog van alles, maar ze was er niet aan toe-gekomen dat aan mij over te dragen omdat ze haarhanden vol had aan haar nieuwe klas. QEen combi-natiegroep 3-4-5R, grapte ze. Nee dat is het nietecht, maar kennis en vaardigheden lopen er vol-doende voor uiteen. We praatten even over eenpaar leerlingen en toen kwam haar groep weer bin-nen, compleet met een meisje dat, timide maar toch

N, op mij afstapte: QMeester Bart, uw groep staatvoor uw deurR. Gauw weer naar boven dus.

Een goed beeld van mijn leerlingen heb ik ooknog niet, maar een gezicht beginnen ze al wel te krij-gen. Een aantal in elk geval. Abdullah is een schrielen watervlug onderdeurtje, Marokkaans, die zichniet kan concentreren, die het presteert om een halfuur druk bezig te lijken waarna er niets, gewoonniets, of juist een hele brij van inmiddels ook voorhem onbegrijpelijke cijfers en letters, in zijn schriftblijkt te staan, en die voor je het weet weer op stapis om water te drinken, iets weg te gooien, en hetzijne te hebben van wat er elders in de klas gebeurt.Hij werd me door collegaRs als ADHD-kind om-

8

schreven, en als hij dat is, moet je er daar inderdaadniet te veel van in je klas hebben. Maar goed, hijblijkt slimmer dan ik eerst dacht. Als ik naast hemga zitten en hem dwing stapje voor stapje te werk tegaan en telkens rustig na te denken, maakt hij zijnsommen heel redelijk.

Ibrahim, een brildragend Turks dikkertje metduidelijk mongoolse trekken, heeft een zeer sterkontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel en een uiterstkort lontje. Daar wordt het leven niet makkelijk van M en niet alleen voor hemzelf niet. Rechtvaardig-heid betekent voor hem overigens wel vooral dat híjniet tekort wordt gedaan. Als ik de woordenboekenuitdeel M ik heb er voor elk groepje één M eigent hijzich onmiddellijk het exemplaar van zijn groepjetoe. Hij mocht eens iets moeten opzoeken, niet-waar? Als hij spreekt is het staccato en dan spat deverontwaardiging over hem aangedaan onrecht er-uit. Veel meer dan dat kan ik er vaak niet uitopmaken. Maar hij is wel lekker direct.

Geen groter contrast dan tussen Ibrahim enRasit, de clown van de klas, ook Turks, maar zondereen spoortje Mongolië, bij wie ik steeds meer aarzelom hem het woord te geven omdat hij eindeloostrage verhalen kan vertellen waarvan de portee meontgaat, en uiterst charmant om hete brijen weetheen te draaien. Rasit heeft een lont van mijlen. Hijkan wachten voor hij zijn gram haalt, en daar wor-

9

den ruzies tussen hem en Ibrahim flink onna-volgbaar van. Tegen de tijd dat Rasit terugslaat isIbrahim al lang vergeten dat hij ruzie had.

Anouar komt regelmatig naar me toe om me opgeheimzinnige toon iets toe te fluisteren. Dat hijeen Marokkaanse tol heeft, bijvoorbeeld. Hij doetdat met een enigszins bezorgde blik. En met die-zelfde blik kijkt hij naar zijn buurman als hij dietijdens de les zachtjes toespreekt, wat regelmatiggebeurt, ook als ik midden in een verhaal ben. Dieblik maakt het lastig om hem hard op zijn vingers tetikken. Hij is de enige die QjijR tegen me zegt zonderdat daar ook maar een spoor van uitdagendheid indoorklinkt, de enige dus bij wie ik dat maar evenlaat zitten. Ik moet al zo veel.

De Marokkaanse Aisja kwam, ondersteund doorde wat moederlijke Assia, tijdens de pauze naarbinnen. Ze was gevallen en Qhad bloedR. Een zominuscuul en oppervlakkig schaafwondje dat ik hetmaar nauwelijks kon zien. Ik heb er naar gekekenalsof ik het zorgvuldig onderzocht, en haar toen meteen ernstig gezicht verteld dat het een hele ingreepzou worden, maar dat ik dácht dat ze het uit-eindelijk wel zou halen. Ze lachte. Een leerlinge dieironie herkent! Dat is een zeldzaamheid. Mijn leer-lingen nemen erg veel letterlijk. Maar ik weet éénding zeker: dát heb ik ze over een jaar afgeleerd, al

10

moet het het enige zijn dat ze van mij hebbenopgestoken.

* * *

Het blijft me verbazen dat ik iets doe wat miljoenenvoor mij deden, en dat anders dan vroeger geen en-kele status heeft, terwijl ik het gevoel heb een soortmaanreiziger te zijn M iemand die duizelingwek-kende prestaties moet leveren in een onbekend envoor menselijk leven ongeschikt milieu.

Van Abdullah word ik behoorlijk tureluurs. Alsik voor de derde keer vraag of iedereen nu evenrustig naar me luisteren wil, en er wel degelijk enigebeweging in de klas ontstaat M pennen gaan neer,monden gaan dicht, hoofden draaien mijn kant op M begint hij druk QJa Meester ja Meester NR teroepen, om vervolgens zijn vinger op te steken endan, als ik met gesloten ogen zeg dat ik nu evengeen vingers wil, te vragen of hij water mag drinkenof naar de WC mag. Nee dus. Niet als ik iets wil uit-leggen. Dankzij mijn stage-ervaringen van vorigjaar komt een berustend QNou ja, ga dan ook maarRniet meer bij me op. Ik hou de touwtjes in handenen doe intussen mijn best zijn voortdurendeverstoringen te negeren, maar om de zoveel keerlukt dat niet en dan schiet ik flink uit mijn slof. Dathelpt even, met de nadruk op QevenR. Maar er gloort

11

hoop: we krijgen er een collega bij die twee dagen inde week de QzorgR gaat coördineren, en die na eeneerste inwerkperiode best eens naar dit jong wilkijken.

Intussen zoek ik koortsachtig naar mogelijk-heden om rust en orde te regelen. Ik werk aan eenbetere klassenindeling, en ik heb een bordje in deklas gehangen met een groene en een rode kant. Inhet rood staat met grote letters QSTILTER. Als die kantvoor hangt, wil ik niets horen. We oefenen nog wat,maar het begint te lukken. Gister hebben ze zelfszónder bordje twintig minuten muisstil zittenwerken, en dat eigenlijk gewoon uit zichzelf. Ik hebze er zo uitbundig om geprezen dat er een collectiefQDank u, MeesterR opklonk, waarna het weer stilwerd ook. Bij de deur hangt nóg een bordje metgroen en rood, met daarop de tekst QWCR. Vorigeweek waren er nog discussies over de vraag waaromer niet twee of drie tegelijk naar de WC mochten. Erzijn twee jongens- en twee meisjes-WCRs, dus Rt kán,maar Rt mag niet van de schoolregels. Tot mRn ver-bazing zeurde niemand meer over parallel WC-be-zoek toen het bordje er eenmaal hing. Ik hebduidelijkheid geschapen.

Minder succes heb ik nog met mijn administra-tie. Er gaat zo verschrikkelijk veel papier door mRnhanden dat ik regelmatig iets kwijtraak. Bij absen-tiebriefjes, briefjes over leerlingen die wegens

12

wangedrag bij Egbert belandden en papiertjeswaarop ik een lesje heb voorbereid, is dat niet echterg, maar ik mis ook een brief die Ebu mij schreefin het kader van de taalles Qbrieven schrijvenR. Hijzegt dat hij hem heeft ingeleverd. Ik zou natuurlijkkunnen zeggen dat ik me daar niets van kanherinneren M en ik kán me zulke dingen nietherinneren M maar zoRn leraar wil ik niet worden.Ik heb hem mijn excuses aangeboden. De anderennamen hun brieven mee naar huis; ik heb uitgelegddat ik een brief die niet aan mij geadresseerd was,niet mócht lezen, dus dat ik hun werk ook niet konnakijken. Uitgerekend Ebu schreef nu juist wel aanmij.

De eerste dagen hield ik netjes een absentielijstjebij, maar daarna schoot het erbij in. Ik had bloemenwillen kopen voor in de klas. Ik heb een QmuurkrantRgemaakt M een stuk prikbord waarvan elke leerlingeen stuk ter grootte van een A4-tje geheel naar ei-gen wens mag invullen M en ik had de tijd willennemen om te kijken wat daar inmiddels zoal ver-schenen is en deze en gene eens wat lof toe tezwaaien. Ik had namen willen zetten op de place-mats (o wacht, dat héb ik gedaan). Ik had eindelijkdie klassendienst willen instellen en willennadenken over wat ik die voor taken wens te geven.Ik had het eerste schrijfwerkje willen nakijken omte kunnen besluiten wie waarmee verder moet om

13

een beter handschrift te krijgen. Ik had, ik had, ikhad N

En dan heb ik het nog niet gehad over al die aldan niet ingebeelde ziekten. De hele week had ik ereen of twee in de klas die klaagden over buik- ofhoofdpijn. Soms lijkt dat maar al te echt. Rasitkwam naar mij toe met zulke blauwe en bibberendelippen dat ik hem gauw naar beneden heb gebracht,zijn moeder heb gebeld en heb geadviseerd hemeens flink te laten uitzieken. Hij had eerder ook alklachten, maar kwam de dag daarna toch weer opschool met de mededeling dat alles over was. Hijhad pijnstillers gehad en die hielpen. Dat doen zenatuurlijk ook, alleen, je wordt er niet beter van.

Maar Ibrahim en Rashied, die een hele ochtendmet buikpijn op hun tafeltje hadden liggen slapen,zag ik in de pauze opeens behoorlijk fanatiekvoetballen. Toen heb ik de klas ná de pauze maareens met een EO-gezicht toegesproken. QJongens enmeisjes, er is een wónder gebeurd NR Grote stilte.QOnze zieken zijn plotseling genezen NR Ibrahim enRashied grijnsden wat, en zijn niet opnieuw ziekgeworden.

Wat me vooral belang inboezemt aan die ziektenis natuurlijk dat ik me toch stiekem ga afvragen ofik iets doe waardoor zij ziek worden, of zichgenoopt voelen dat voor te wenden. Schep ik welvoldoende veiligheid? En eis ik niet teveel?

14

Ibrahim kondigde boos aan dat hij naar een an-dere school ging. De dag daarop, toen ik hem op-nieuw tot stilte maande, en hij opnieuw woedendsputterend opveerde M QAltijd ik N!R M vroeg hijvervolgens of zijn vader mij al gebeld had. Nee dathad hij niet. Ik ben toch eens bij Egbert gaan vragenof híj misschien gebeld was. Nee hoor, maar diedreiging van Ibrahim kende hij wel. Shirley vangroep 5 had al eens een vader op school gehad dieverhaal kwam halen omdat zij duidelijk de pik opzijn zoontje had, want zo zag Ibrahim het als je hemcorrigeerde. Ik moet misschien maar eens contactmet die vader opnemen, voor hij zelf kwam N Dathoort ook bij onderwijs geven.

Ik krijg mijn lessen nauwelijks af. Dat wordtkiezen: lesjes erdoor jagen in de gestelde tijd, endan maar niet te veel uitleggen, of lesjes laten val-len. Ik neig tot het laatste. Elke les Wereldoriëntatiebegint nu met een woordenschatlesje naar aanlei-ding van de tekst in het leerboek die steevast vol on-bekende woorden staat. QMartersR, QfuikenR, Qvlaar-Ren andere QdingenR waarvan mijn leerlingen nognooit hebben gehoord. Een net iets minder gang-baar werkwoord als QspietsenR zegt ze al even weinig,dus waar de bosjagers van 5000 jaar geleden vangeleefd hebben, is ze een raadsel.

* * *

15

De ADV-dagen zijn ingeroosterd, en we kregen eenlijstje van het bestuur waarop ik tot mRn verrassingals onderwijsassistent werd opgevoerd. Kwaadwil-ligheid hoeft het niet eens te zijn; ook klassenassis-tenten stromen via de zijlijn in. Hou al die rege-lingen maar eens bij N Maar Rt zou voor het bestuurnatuurlijk wel aardig zijn een onderwijzerssalaris tebeuren en daarvan slechts een assistentensalaris uitte betalen. Aan Egbert ligt het niet; dit soort zakenworden hogerop geregeld. En nee, een contract hebik nog niet, dus ik heb geen idee hoe ik in de boekensta N

Twee dagen later was meneer C., de bestuurs-voorzitter, op school en die heb ik duidelijk ge-maakt dat ik als docent meen te zijn ingehuurd.Toch bezig, heb ik meteen maar even verteld dat ikbest voltijds wil werken, voorlopig, maar dat ikdaarmee elke week minstens een dag studieverlofinlever waarop ik als zij-instromer wél recht heb, endat men dat terdege moest beseffen. Rt Was evenstil, maar Rt drong wel door. C. sprak van het op-bouwen van veel krediet. Pas later besefte ik dat hijdat een paar maanden geleden, toen ik op de ElFaroeq onbezoldigd invalwerk voor hem deed, ookal zei. Ik ben benieuwd of en hoe ik dat nog eenskan verzilveren. De vraag of ik al wist of ik het helejaar vijf dagen bleef werken, kon ik wel beant-woorden: QLaten we afspreken dat ik Rt tot de kerst

16

doe, en dat we de situatie dan opnieuw bezien.R Zoassertief maak ik mijzelf maar zelden mee.

* * *

We hebben de klas opnieuw ingedeeld en dat totvrijwel ieders tevredenheid. Alleen Abdullah wasboos en vertikte het aanvankelijk op zijn nieuwe plaatste gaan zitten. Hij wou niet Qnaast hemR zitten MQhemR was Ibrahim. Boos monkelend stond hij ach-ter in het lokaal.

Met een list, waardoor hij opeens als groeps-leider uit de bus kwam, trok ik hem over de streep.Twee andere leden van het groepje, precies degenenbij wie ik QtoevalligR begon, waren dat al eens ge-weest. Dus kon ik vervolgens aan Abdullahs legestoel vragen of hij al groepsleider geweest was, wantdat het anders nu zijn beurt zou zijn. Ik kreeg geenantwoord, en deed vervolgens alsof ik nu pas mijnvergissing inzag M QHè wat dom van mij, hier zithelemaal niemandR. Prompt kwam hij als een speeraanhollen. QNee-Meester-nee-Meester-nee-Meester!Rriep hij stralend. Abdullah zegt bij zulke gelegen-heden alles minstens drie keer. Nu deelt hij drukmaar tevreden de boeken uit N en de lakens. Datlaatste dam ik voorzichtig in, want in mijn klashebben groepsleiders bij nader inzien toch vooraleen dienende taak; geheerst wordt er al wel genoeg.

* * *

17

MRn taalles liep uit, maar dat nu eens gewoon om-dat het zo aardig ging. Ze moesten een verhaaltje,een QverslagR, schrijven over een plaatje in het boek.Bij een verslag horen de vijf vragen Qwie, wat, waar,wanneer, waaromR M meldt mijn methode; ik geloofniet dat ik vaak verslagen schrijf waarin ik ze allevijf aan de orde stel, terwijl het QhoeR en het Qwaar-doorR me juist weer zeer kunnen boeien M maarbelangrijker vond ik dat ze hun fantasie eens wat devrije loop lieten. Tot slot bleken flink wat leerlingenhun verhaaltje te willen voorlezen, en dat leverdeverrassende stukjes op. Ibrahim fantaseerde eenpost-modern horrorverhaal bij elkaar, en Abdullahkwam met een simpel maar logisch verhaal overeen stout jongetje dat Meester Bart heette. Ik hebhartelijk meegelachen. Pas later vroeg ik me af ofhoe verstandig dat was N

Abdullah betrapte ik, na ettelijke waarschuwin-gen over snoepen in school, toch weer met kauw-gum in zijn mond. Het werd me even te gortig, enaangezien ik geen zin had boos uit te vallen, stuurdeik hem naar Egbert met een briefje of hij hemvoorzichtig even wat schrik wilde aanjagen alvorenshem snel weer terug te sturen. Maar zo liep het niet.Abdullah kwam niet terug, in geen uren. En Egbertvertelde me later dat hij er helemaal genoeg vanhad: QDeze jongen denkt dat hij groter is danMeester Bart en Meester Egbert, en dat moet er nu

18

echt uit.R Hij heeft Abdullah kennelijk flink banggemaakt en hem de belofte ontlokt dat hij zijn vaderzou vertellen dat hij zich misdroeg op school. Mijmoest hij zijn excuses maken. Als Egbert gelijkheeft, en Abdullah zijn meesters inderdaad aan zijnlaars lapt, is zoRn verhaaltje misschien net ietsveelzeggender, al blijf ik denken dat mijn gegrinnikbeter weerwerk is dan morele druk.

Terwijl ik bezig was de klas op te ruimen en mijnspullen te pakken, passeerden twee meisjes uitgroep zeven mijn open deur. Ik kletste even met ze.De grootste van de twee vertelde me eerst dat ze mezo nu en dan wel hoorden schreeuwen. Ik doe datook, en ben daar niet trots op. Soms roep ik gewooneven QHéR, en dan zo hard dat iedereen schrikt enhet weer stil wordt. Dat doe ik alleen als het rumoerzoRn omvang krijgt dat gewoon zacht drie keer het-zelfde zeggen tot iedereen weer luistert, niet helpt.Maar er zijn ook momenten dat een leerling mevoor de zoveelste keer stoort en ik mijzelf opeensflink hoor uitvallen.

Ik heb tegen het meisje gezegd dat ze me maarmoest waarschuwen als ze me vaker dan drie keerop een dag hoorde schreeuwen. Maar toen kwamhet: QMeester, gaat u weg?R QJa ik ga naar huis NRMaar dat bedoelde ze niet. QNee, weg van school. Ubent toch geschorst, omdat u Tarik geslagen hebt?RHm, de laatste keer dat ik iemand sloeg, herinner ik

19

me nog goed. Ik was ik een jaar of elf; er werd opmijn zeer christelijke lagere school minstens even-veel gevochten als hier en ik kon me daar niet altijdaan onttrekken.

Van wie ze dát gehoord had? Van Aisja, zei ze. Ikwas perplex maar zag het op dat moment vooral alseen vermakelijke anekdote, waar ik Egbert ook nogeven deelgenoot van maakte toen ik hem tegen-kwam op weg naar beneden. Maar eenmaal thuis,begin ik toch te denken dat ik er meer mee moet. Jemoet er toch niet aan denken dat zoRn verhaal gaatrondwandelen, dat het langs verschillende wegenbij bijvoorbeeld hetzelfde bestuurslid terechtkomt,of zo. Voor je het weet wordt je écht geschorst.Morgen dus maar een snel wat diepgaander metEgbert over praten N

* * *

Ruzie op de gang tussen Assia en Khadija. Khadijazou Assia voor QbolleR hebben uitgescholden M watze overigens ontkende, ze had hoogstens gezegd datze dik was (en dat is Assia ook, maar dat isnatuurlijk nog geen reden) M en toen had Assiahaar een klap gegeven. Na wat heen-en-weer-gepraat had ik Assia zover dat ze haar verontschul-digingen aanbood. Ik ben bezig met een kruistochttegen lichamelijk geweld binnen mijn groep: QWij,

20

groep zes, doen dat soort dingen nietR. MaarKhadija bleek niet genegen daarop in te gaan enzich van haar kant te verontschuldigen voor haaronbezonnen uiting. Tja, zei ik toen, dan moeten wedaar straks in de pauze maar eens over verderpraten. Maar tegen die tijd was er weer genoegandere gespreksstof N

Ik begin langzaam manieren te vinden om taal-lessen te geven zonder al te veel over tijdsgrenzenheen te gaan M gewoon door wat minder uit tewijden en wat franje te laten vallen. Zeker bij lezenis dat eigenlijk heel makkelijk, want daar gaat veelonzin in om. Ik bedoel: van een les waarin kinderenleren om lange, samengestelde woorden in stukjeste knippen als methode om gerichter over de be-tekenis van zoRn woord na te denken kun je flinkwat laten vallen zonder dat de kern verloren gaat,dunkt me.

Na de pauze keek mijn groep een halfuurtje TV Mik geloof gewoon Foxkids of zo, ik heb er niet bijgezeten. Juf Shirley organiseert dit soort zaken.Daarna maakten we de rekenles af, en gingen we inde kring zitten waarmee ik de week afsluit. De kringis nog vooral een seriële monoloog waarbij de niet-sprekers nauwelijks meeluisteren. Maar na eenmoeizame start M met verhalen over met wie menwaar gespeeld had, zonder verder een duidelijkeclou; kennelijk is daar behoefte aan? M volgde toch

21

iets meer thematischR: verrassend veel kinderenbleken thuis over een Qgeheime kamerR te beschik-ken. Ik wou dat ik wist wat ik me daarbij moetvoorstellen. Een kast? Een stukje afgeschotte lozeruimte voor de verwarmingsbuizen, zoals wij vroe-ger op zolder hadden? Ik kwam er niet achter. Endáárna ging het over geld en zakgeld. Lang nietiedereen kreeg zakgeld, maar eigen geld haddenvelen weer wel, en een aantal leerlingen verteldenover ouders die geld van hen QleendenR M al dan nietgevraagd M en dat dan al dan niet terugbetaalden.Een kwartier voor het eind van de dag vertrokkenTarik en Ashna al, want die moeten met de eerstebusrit mee, en die is binnen schooltijd gepland.Rare toestand, maar onze buschauffeur-annex-con-ciërge is tevens bestuurslid dus het hoogste gezaggaat hiermee akkoord.

Verder stond de dag vooral in het teken vanKhadija. Na de pauze trof ik het stel deels in deelsbuiten de klas en ik zag nog net hoe Khadija achterAshna aanholde met de duidelijke intentie haar eentik te geven. Ik gaf haar M en Abdullah die als ge-bruikelijk weer even niet wist hoe hij zich gedragenmoest M de opdracht in de klas te blijven terwijl ikde anderen naar beneden, naar de TV, bracht.

Vervolgens heb ik Khadija meegenomen naar degang, wat even moeite kostte, maar uiteindelijklukte toen ik zei dat Abdullah niet hoefde te horen

22

waar wij over spraken. Ashna had haar geslagen,dus die was begonnen, vertelde ze. Nadat ik had uit-gelegd dat het mij maar weinig interesseerde wie be-gonnen was omdat slaan, ook als reactie op wat an-deren doen, bij mij in de klas écht niet kon, heb ikAshna erbij gehaald. Die vulde het verhaal aan: ikwas na de pauze niet op tijd bij het lokaal en toenhad juf Hayat haar, Ashna, opgedragen de orde tehandhaven. Ze had Khadija gezegd dat ze in de rijmoest gaan staan en toen die dat niet snel genoegdeed had ze haar in rij proberen te duwen. QHoor Rs,opletten betekent voor mij dat je kijkt wat er ge-beurt, en niet dat je opdrachten gaat geven, laatstaan dat je mensen met duwen en trekken gaatdwingen te doen wat jij wilt; als het niet goed gaat,dan vertel je dat aan mij zo gauw ik er weer ben, endan zal ik wel bepalen wat er gebeuren moet.R Nou,dat wist ze eigenlijk ook wel, en ze was graag bereidKhadija haar verontschuldigingen aan te bieden ente beloven dat het niet meer zou gebeuren.

QEn wat zeg jij dan, Khadija?R Khadija zei niets enkeek stuurs voor zich uit. Pas na veel (figuurlijk)duwen en trekken mijnerzijds kwam eruit dat ze hetwel opnieuw wilde proberen met Ashna. Dat is eenmoreel thema van mij. Ik vertel elke ochtend na hetgebed, en nadat ik plechtig QAssalamoe aleikoem,kinderenR heb gezegd, dat we nu aan een nieuwedag beginnen, dat we elkaar QvredeR wensen, maar

23

dat vrede niet aan de boom groeit of te koop is bijde drogist, dus dat we echt zelf vrede moeten má-ken M elke dag opnieuw. Ik ben benieuwd of datidee ooit aanslaat, maar dat terzijde.

En eveneens terzijde: het zou nog heel lang

duren voor ik in de gaten kreeg dat de meeste

van mijn leerlingen helemaal niet wisten dat

Passalamoe aleikoemQ Pvrede zij met uQ bete-

kent. Voor hen betekende het gewoon PdagQ.

Echt vrolijk was Khadija nog niet, en ze wilde nietnaar beneden, TV kijken. QNou kind, dan blijf jegezellig hier bij mij. Wat wil je wel? Lezen? Teke-nen? Iets anders?R Ze wilde niets. Ik ben maar eensrustig naast haar gaan zitten. QWat doe je dan thuis,als je niets te doen hebt?R QNietsR, zei ze. En toen zatze zachtjes te huilen. QAch, meid, wat is er dan?RQIedereen slaat me, hier op schoolR snikte ze. QNoumaar, ik zie je toch op het plein ook heel vaak ge-woon spelen. Heb je geen vriendinnen hier opschool?R Ja, dat wel, maar dat waren meisjes uitgroep zeven, waar ze dan mee speelde. QEn in jeeigen klas?R Nou, wel eentje N (van de drie anderemeiden; daRs dan nog altijd 33%). Ik heb haar rustiglaten uithuilen, even voorzichtig mijn hand op haarrug gelegd, en wat opwekkende nietszeggendhedengeuit. Toen kwam het stel van beneden weer terug.

24

De rest van de lessen deed Khadija stevig mee,en ze glom als ze een goed antwoord gaf. Ik geloofdat ze redelijk opgewekt naar huis ging; in elk gevalstormden mijn meiden allemaal samen met vrolijkegilletjes de trap af. Daar heb ik dus maar even nietdisciplinair bij ingegrepen.

Die discipline N Donderdagmiddag ging groepacht al beetje bij beetje naar beneden toen ik mijnklas nog wat stond toe te preken. Een van dekinderen uit groep acht deed snel mijn deur openen met een klap weer dicht. Ik zag zo gauw niet wiedat was. Pal daarop sloeg een volgend kind eenroffel op het raam naast mijn deur. Dat werd me tegortig. QMeester, dat was N puntje puntje puntjeR (ikkan sommige namen slecht onthouden, zeker als ikgeen enkel aanknopingspunt heb) riepen een aantalkinderen in mijn klas, dus ik ben naar meesterJames gestapt om te vertellen dat puntje puntjepuntje op mijn raam had gebonsd. O, nou, daar zouJames wel eens even wat aan doen. Meteen stuurdehij een van zijn overgebleven leerlingen naarbeneden om de boosdoener te halen. Die kreeg eenpreek, en ontstak in blinde woede. Een krijsendederwisj, ik wist niet wat ik zag en hoorde. Aimanhad gebonsd, hij niet. Uiteindelijk belanddenAiman en hij bij meester Egbert, waar bleek datAiman inderdaad gebonsd had, maar die anderejongen was degene geweest die met mijn deur had

25

geslagen. Beide straf: geen speelkwartier op vrijdag.Vanochtend zag ik het deurslagertje op de gang

en ik heb hem maar even aangesproken. Dat ik hetvervelend vond dat hij valselijk beschuldigd was,maar dat met mijn deur slaan natuurlijk óók nietkon. Ja, maar, hij wilde even kijken of zRn broertjenog bij mij in de klas was. QJa, hallo, zeg, dan kijk jemaar voorzichtig door het onderste stukje van hetraam, toch?R (de rest van het raam is afgeplakt) QJa,MeesterR zei hij met een verlegen glimlach M waar-van ik ook best weet dat die spel is; maar goed, datis spijt nu eenmaal wel vaker. QGoed zo, jongen; Rt ismooi dat wij daar samen uitkomenR of iets soortge-lijks, zeg ik dan, met een vriendelijk schouder-klopje. Misschien is álle vrede wel spel; maar dantoch een spel dat het spelen waard is.

26

september 2003

In deze eenheid staat het literaire kenmerk

plaats centraal. De kinderen leren inzien dat

de gebeurtenissen in een verhaal zich in een

wisselende (hier en daar) verhaalomgeving

kunnen afspelen. Y

Rt Is maar een zinnetje. Een zinnetje uit de inleidingvan Eenheid 2 van Ondersteboven van Lezen. Maarhet is wel het soort zinnetje dat je op elke bladzijvan de handleiding bij die methode terugvindt. Alsu een generatiegenoot van mij bent en op de QlagereschoolR hebt gezeten, hebt u dit soort lessen nietgehad. Die gaven ze toen nog niet. Wij hebben nooitgeleerd hoe het kon dat Dik het ene ogenblikachterstevoren op een ezel en het volgende bij zijnmoeder thuis kon zitten. En het erge is: wij hebbenniet eens gemerkt hoe onwetend wij bleven.

Na dat zinnetje en nog een twintigtal andere indezelfde geest, volgt les één van deze eenheid, waar-in niets met QplaatsR gedaan wordt. We lezen eentekstje, en dan moeten we in het opdrachtenboekzinnetjes afmaken, zinnetjes uit het voorgelezenverhaalfragment: zin opzoeken en kijken welk

27

woord in het boek staat op de plek waar hetopdrachtenboek een reeks puntjes heeft. Toch ietsvan plaats dus. Plaats in de zin. Zinvol?

* * *

We kregen een schoolbrede demonstratie Qexpres-sieR. Egbert, onze directeur, is daar zeer voor, enhield een praatje waarin hij het belang ervan bena-drukte alvorens een vijftal leerlingen van groep 8 degelegenheid te geven de hele bovenbouw huntoneelstukje te laten zien. Het stukje was gemaaktter gelegenheid van de officiële opening van de QOu-derkamerR, een initiatief, in samenwerking met hetstadsdeel geloof ik, om op school lessen Neder-lands, Opvoeding en nog zo wat te geven. De eerstecursus, QNederlands voor MoedersR, is inmiddelsvan start gegaan.

Wij zagen een scène in een klas. Mohammed lagte slapen en reageerde, toen de juf hem wekte, alertmet een spreekwoord: QU moet geen slapende hon-den wakker maken, Juf.R Gelach in de zaal. Op devraag of het thuis ook zo ging, zei hij dat de appelniet ver van de stam viel. Opnieuw gelach. Despreekwoorden zitten er goed in, zij het dan in hunSurinaamse variant. Ik viel als appeltje nog gewoonniet ver van de boom. Mohammed werd naar huisgestuurd met een brief voor zijn ouders. Die moes-

28

ten op school komen. De volgende scène: Mohammed, zijn moeder en

de juf voorin de klas. Juf zegt dat Mohammed zichslecht gedraagt op school en geeft hem vervolgensopdracht dat voor zijn moeder te vertalen. Moham-med steekt een verhaaltje in het Arabisch af, demoeder grijnst breed en heft verrukt haar handenten hemel. Ook een tweede mededeling van de jufleidt tot zoRn onverwachte reactie. Dan steekt hetbraafste meisje in de klas haar hand op, en verteltdat Mohammed in het Arabisch iets heel anders zeidan de juf in het Nederlands: hij was juist het bestejongetje en gedroeg zich voorbeeldig. De juf stuurtMohammed de klas uit en laat het brave meisjevertalen. Moeder heel wat minder vrolijk. Maar ge-lukkig, er is uitkomst: De juf besluit met eenuitnodiging aan de moeder om de Ouderkamer tebezoeken, daar Nederlands te leren, en adviezen tekrijgen over de opvoeding van haar zoon.

Hm. Expressie N? Nou ja, voor Egbert wel: hijhad de tekst geschreven.

* * *

Intussen verandert mijn beeld van individuele leer-lingen. Ik vond Rasit aanvankelijk heel leuk. Eendromerig jongetje waar trage maar verrassende ver-halen uit komen. Maar mijn eerste ontroering

29

begint te tanen. Hij kan in al zijn dromerigheid be-hoorlijk clownen, en doet dat ook als ik er merkbaareven geen geduld voor heb. Rt Is er zo-een die, terugvan de WC opeens een slinger- of waggelgang heeftontwikkeld, waarin hij de hele klas doorhobbeltalvorens te gaan zitten, en dat zitten gaat dan ookgepaard met vertoon: hij draait zijn stoel achter-stevoren, werpt een been over de leuning, en pro-beert vervolgens met nog wat malle draaien tochweer ongeveer in de gangbare positie achter zijntafeltje terecht te komen. Dat alles met een stalen,of liever dromerig, zo niet slaperig, gezicht. Ergleuk, maar niet als ik net bezig ben de klas weerrustig te krijgen, of als ik snel door wil en hij naarde WC glipte op een moment dat ik dat eigenlijk nietgoed vond.

Van de week heb ik hem, na een aantal inhevigheid opklimmende aanmaningen eens zeerstevig aangesproken op zijn gedrag, en hem opge-dragen te gaan zitten, stil te zijn, te werken En Ver-

der Niets! Hij ging zitten, boog het hoofd,mompelde iets Ja-Meerster-achtigs en begon zijnpen te zoeken. Vijf seconden later stond hij naastme voor de klas met zijn hoofd achterover en eenlinnen tas over zijn gezicht gedrapeerd. En dat vielverkeerd. Voor ik het wist had ik het ding omlaaggerukt, waarbij een hengsel achter zijn onderlipbleef steken. Het deed duidelijk pijn en even later

30

zat hij voorovergebogen achter zijn stoel op degrond, en was niet aanspreekbaar. Ik heb mijnlichte wroeging toch maar even onderdrukt. Hijheeft er een halfuur gezeten N

Nee, dan kan ik Abdullah nog beter volgen. Oké,die wordt al afgeleid door zijn eigen ademhaling,dus zich echt concentreren kan hij gewoon nergens.Maar ik geloof hem als hij beterschap belooft, ik ge-loof in elk geval in de oprechtheid van zijn voor-nemen, en ik zie hem ook minstens vijf minutenecht proberen om zijn vinger op te steken voor hijiets zegt, en zijn sommen af te maken voor hij zichomdraait naar deze of gene. Voor hem is dat veel,vijf minuten. En Abdullah kun je lijmen: hij iskennelijk zo gewend van alles de schuld te krijgendat hij zelfs bij zo iets gewoons als rechtvaardigheidal als een blad aan een boom omslaat. Hij mochtvoor schooltijd computeren. Maar toen ik om vijfvoor half negen ging kijken zat Rashied achter de PC

terwijl Abdullah wat beteuterd toekeek. Om halfnegen moest-ie uit, en toen was Abdullah woedend.Hij bleef boos bij de computer zitten en vertikte hetnaar zijn plaats te gaan. Ik heb maar eens rustiggevraagd wat er gebeurd was, en hoe het toch kondat Rashied achter de computer zat terwijl die daartoch absoluut niets te zoeken had. Op het momentdat Abdullah doorkreeg dat ik zijn partij koos, zathij weer op zijn plek. Ik zal hem bovenaan het

31

computerrooster zetten dat ik dit weekend tochecht moet gaan maken.

Maar wat moet ik met Anouar? Ook al zoRn dro-mertje, zij het dan wel een die vrijwel aan een stukdoor zachtjes zit te kletsen met wie er maar dichtgenoeg in de buurt zit om zijn gefluister te horen.Want fluisteren kan hij. Kon hij het maar niet! Danzou ik eerder in de gaten hebben dat hij de bron isvan de onrust in zijn hoekje van de klas. En als ikdan na een leswisseling voor de klas ga staan, metde armen over elkaar en M althans dat hoop ik Meen milde veldheersblik in mijn ogen, wachtend totiedereen weer zit en zwijgt, staat Anouar opeensnaast me: QMeester, NR en dan begint hij op zachtetoon, maar met een blik vol grote urgentie een on-duidelijk verhaal over een volstrekt triviale gebeur-tenis waar ik zeker op dat moment even helemaalgeen behoefte aan heb. Rt Zal voor hem niet triviaalzijn, dat besef ik ook wel, maar als ik mijn lieverdjesop dát moment laat gaan om even geduldig naarAnouar te luisteren, wordt het een pan.

Aan het eind van de ochtend, in de kring, wildeSolaiman niet naast Anouar zitten. Hij zei het meteen blik zo vol afschuw dat ingrijpen me op zijnplaats leek. QWaarom wil je dat niet? Zo gaan wehier toch niet met elkaar om? Hoe zou jij je voelenals iemand opeens niet naast jou wilde zitten?RSolaiman zegt in zoRn geval niets, en blijft hoog-

32

hartig voor zich uit staren. Ik heb hem een keerlaten nablijven omdat ik wel eens wilde weten wathij dacht toen hij na drie waarschuwingen gewoondoorging met propjes schieten terwijl ik aan hetvoorlezen was. Naar Abdullah nota bene, die danprompt terug schiet en daarbij zoveel meer opvaltdat híj natuurlijk als eerste op zijn kop krijgt.Solaiman heeft een halfuur voorin de klas staanzwijgen. Geen woord. Dan knippert hij traag metzijn prachtige wimpers M het ís een beeldschoonjongetje M en kijkt stuurs in het niets, zelfs als hij jeaankijkt. En intussen denk ik woedend QZeg daniets, kluns. Een paar woorden en je kunt gewoonnaar huisR, maar hij zwijgt. En zwijgt. En zwijgt.Kennelijk is dat een manier waarop hij elders onheilheeft leren bezweren. Toch eens zien te horen hoehij zich thuis gedraagt. Of hoe hij thuis behandeldwordt? Maar goed, in de kring kwam er dan ten-slotte toch iets uit: QAnouar kletst steeds NR Tja, dátherkende ik. Dat kon ik zelfs wel openlijk beamen.QAnouar, je bent een kletsmajoor, dat weet je zelfook wel, toch?R Anouar aarzelt dan even en zegtvervolgens met veel berusting en een grijns op zRngezicht: QJa, MeesterR. Misschien is de vraag dustoch eerder: Wat moet ik met Solaiman?

Mijn beeld van de dames RAR M Aisja, Ashna enAssia M begint ook te veranderen. Onvoorstelbarekwektantes, dat zijn het. Babbeldebabbel, ook als ik

33

iets sta uit te leggen. Maar wel zachtjes, en metgebogen hoofdjes, zodat ik mede dankzij hunhoofddoeken écht alleen op mijn gehoor moet af-gaan. Maar goed, langzamerhand begin ik zelfs hetgefluister achterin de klas een naam te kunnengeven.

Voorlopig heb ik niet de illusie dat ik mijn leer-lingen ken. De beelden zullen nog lang blijvenschuiven. En dan veránderen ze natuurlijk ook zelfnog, die kinderen, zelfs misschien wel door de ma-nier waarop ik op ze reageer. Ik vind dat eenbeangstigende gedachte, en denk dan maar gauwweer even aan theorieën over het belang van de leef-tijdsgroep, of de genetica, of de behandeling doorvader en moeder in de eerste drie uur na degeboorte N

En dan zijn er de leerlingen waar ik eigenlijk nogniets over kan vertellen. De rustige, helder uit zijnogen kijkende maar uiterst zwijgzame Ahmed, bij-voorbeeld. Bij taal en rekenen, en bij wat nieteigenlijk, krijgt hij regelmatig een beurt, en hij weeten kan veel. Tot de orde heb ik hem eigenlijk nognooit hoeven roepen. Of de al even stille maar nogminder opvallende Karim, een schatje lijkt me, zijhet minder goed dan Ahmed. Hij let wel eens nietop, maar doet dat onopvallend en zonder te storen.En Mobarak, die deze week na een dag of zes ziekteweer in de klas was. Ook al zoRn stille en vriende-lijke jongen N Waar vind ik de tijd om eens met díe

34

jongens te kletsen? Ze een beetje te leren kennen?De meiden staan nog wel eens bij het bord te dol-len, laten me iets zien, vertellen wat, tekenen wat,schrijven er iets op M QMeester Bart is een lieve NRen toen moest Ashna even nadenken QN meesterR Mmaar Karim, Ahmed, Mobarak? Ik krijg Rs ochtendseen handje van ze, aai ze eens over hun bol, zeg zonu en dan bij wijze van compliment QVan jou wil iker wel dertig in de klasR, maar daar blijft het bij.

* * *

Hoe maak je een rooster? Ik heb van taal, rekenenen de zaakvakken nu eens precies uitgezochthoeveel lessen van hoeveel uur de bijbehorende me-thoden minstens bieden. De QverrijkingsstofR vergeetik maar even. Als je alles optelt en deelt door hetaantal weken dat een schooljaar nu eenmaal heeft,kom je op meer uren per week dan mijn schoolweektelt. Er móet dus bezuinigd worden. En dan heb iknog geen rekening gehouden met de gymles, metmuziek, met drama, met tekenen, met handvaardig-heid, met feesten, met de school-TV, met school-tuinen, met schoolzwemmen, en met zo nu en daneens een spelletje doen omdat de boog niet altijdgespannen kan zijn. Raar eigenlijk dat ik medaarover verbaas. Had ik dan echt gedacht dat diemethodemakers met elkaar overleggen hoe ze eenmodaal schooljaar onderling verdelen?

35

Klaag ik? Welnee, maar ik verbaas me dus. Endat waarachtig niet alleen over de methoden. Eenkort rekenlesje gaf onverwachte problemen. Op hetbord een getallenlijn van 3800 tot 3900, verdeeldin tien stapjes. Hoe groot zijn die stapjes? Uit deklas komen de meest bizarre, en schijnbaar wille-keurige getallen. Nou, even systematisch aanpak-ken dan: hoe groot is de Qgrote stapR van 3800 naar3900? Na wat valse starts: Q100, Meester.R Oké, enin hoeveel stapjes is die honderd verdeeld? Datduurt wat langer, maar ook hier komen we uit: 10.QEn hoe groot is dan één stapje?R De klas: Q25? 50?100? Nee, 40!R Eh N Hoe leg ik uit dat je die 100door die 10 moet delen? En had dit voor mijnleerlingen niet al lang gesneden koek moeten zijn?

Morgen moet ik ook de klok nog eens uitleggen;daar hadden erg veel kinderen problemen mee: deanaloge klok, digitale klok en verbale klok M de tijdzoals je die zegt: Qhet is nu kwart voor drieR M liepenvaak ongelijk. Rt Is ook erg ingewikkeld als je erlanger over nadenkt. Een traditionele klok is in we-zen twee meters met twee verschillende schalen inéén. Leg maar eens uit waarom 10 voor de kleinewijzer 50 is voor de grote. De verbale klok looptdaar op een hele vreemde manier naast: bij deeerste kwartlijn gaan we van tijden met het enenaar tijden met het halve volgende uur: eerst is het14 over 10, en twee minuten later is het weer 14

36

maar nu voor half 11. en bij de tweede kwartlijnwordt dat halve uur weer heel. Dat ís even wennen.Dan is de digitale klok een wonder van eenvoud.Misschien moet ik daarmee beginnen?

* * *

Er begint zich een patroon af te tekenen: voor deeerste pauze gaat alles heel redelijk. De rekenlesvan vandaag bijvoorbeeld verliep in stilte, waarbijiedereen behalve Rasit en Anouar stevig doorwerk-te. Zelfs Abdullah kreeg ik aan het werk, al moest ikdaar wel wat tijd in steken. Het blijft verrassendhoe hij de ene keer gewoon het juiste antwoordgeeft als je met hem praat over zijn sommen, terwijlhij meteen daarna de meest onzinnige dingen roepten geen idee lijkt te hebben waar het over gaat.Eenmaal op weg geholpen wist hij een tijd langdoor te werken, met prima resultaten, tot de paniekweer toesloeg en hij niets meer snapte.

Na de kleine pauze wordt het lastiger om de ordete handhaven, en na de middagpauze wordt hetecht rukken en trekken. Ik heb gedreigd met straf-werk, uiteindelijk ook gewoon strafwerk uitgedeeld,maar aan het eind van de dag de straf weer inge-trokken. QOver mijn hart strijkenR deed ik; Khadijawilde weten wat dat betekent. Ik had mijzelf al bijnabarmhartigheid toegeschreven, maar aarzelde; ik

37

geloof dat De Barmhartige een van de 99 namenvan Allah is. Daar laat ik me dan toch door leiden.

De tijdlijn bij geschiedenis kostte erg veelmoeite. Het is handig als zoRn lijn een ijkpunt heeft.Het boek suggereert het jaar 0 te verduidelijkenmet Qtoen de Romeinen in Nederland warenR M alsofdát iemand wat zegt; herinnert u zich nog dat deRomeinen hier rondliepen? M maar waarschijnlijkdenkt men daarbij stiekem ook aan het leven vanJezus, wat in elk geval christelijke kindertjesalthans gevoelsmatig enig houvast geeft, maar mijnleerlingen nou nèt weer niet. Weet je wat, dacht ik,laat ik daar dan eens hun eigen Profeet voor inzet-ten. Maar dat viel niet mee. Niet alleen meendensommigen dat de koran miljoenen jaren geledenwas neergedaald, en derhalve dat Mohamed min-stens zo lang geleden geleefd moest hebben, maarde simpele vraag hoeveel 2000 min 600 is M onzejaartelling begint iets meer dan 600 jaar voor deislamitische M leverde ook de raarste antwoordenop. Het duurde dus even aleer de Profeet op mijntijdlijn stond en duidelijk werd hoeveel langer derendierjagers, bosjagers en hunnebedbouwers waarhet in deze les om ging wel niet geleden waren.

* * *

38

We hebben een zorgjuf, voor een dag of wat in deweek. Ze heet Klaartje. Een kwieke Hollandse damedie wat wil. Vanochtend had ik haar een minuut oftien in mijn klas. Prima. Ik had een stukje bij haarneergelegd over Abdullah, Ibrahim en Rasit, en deproblemen die ik met hen had. Ze wilde weten overwie het ging en kwam daarom eens even kijken. Ikbegin de dag sinds kort met een half uur lezen, enAbdullah zat, dankzij mijn stripboeken M drie dikkeverzamelbundels, en een drietal Suske & WiskeRsdie ik kocht omdat de rest van mijn klassenbiblio-theekje wel erg literair is voor beginnende lezertjesmet een korte spanningsboog M ingespannen te le-zen. Klaartje suggereerde om eens naar het bord tegaan, zijn naam daarop te zetten, en er dan eenzonnetje of een blij gezichtje achter te tekenen.Aldus gedaan. Abdullah reageerde enthousiast,maar vond wel dat ik dat gezichtje een baard en ste-keltjeshaar (míjn baard en stekeltjes) moest geven,wat ik deed, en daarna ging hij weer lezen.

Vanmiddag had ik een rustige, zij het zeer geani-meerde, natuurles. Rt Ging in eerste instantie overeieren en levende geboorten bij allerlei dieren, enimplicieter ook over warm- en koudbloedigheid.Veel vragen over hoe dat nou ging, zoRn geboorte. Ikheb een olifant op het bord getekend, met eenbabyolifantje in de buik en toen aangegeven hoe hetgeboortekanaal loopt, dat dat normaal zo goed als

39

dicht is, maar vóór de geboorte wijder wordt. Of datpijn deed? Of de olifant dan ging liggen? En nog zo-wat. Terloops werd ook duidelijk dat het bij mensenniet anders ligt. Nu maar hopen dat dat niet leidttot vragen thuis die daar niet welkom zijn. Hoewel,ik doe gewoon wat het curriculum voorschrijft, duslaten ouders ook maar merken dat er over geboor-ten niet geheimzinnig moet worden gedaan. Rt Gingnog niet over de vraag hoe zoRn babyRtje daar dankomt, al verwees een van de vragen in het werkboekwel naar de bevruchting. Ik ben daar maar niet tediep op ingegaan. Laf? Of gewoon wijs?

Het valt me steeds meer op dat als ik de klas, inzijn geheel of in plukjes, naar de gang laat gaan,Ibrahim altijd voorop staat; meestal met een boze,verhitte kop. Om die kop moet ik wel een beetjelachen, stiekem, maar hij moet toch echt aflerenzich zo naar voren te vechten M dat laatste letterlijk.

Ik heb een puntentelling ingevoerd voor gedragin de klas. Plusjes leiden tot een beloning,minnetjes tot strafwerk en als dat niet helpt tot eengesprek met ouders. Dat leidde tot een stroom vanvragen over de precieze regeling. Op een gegevenmoment zei ik QZo, nu nog drie vragen, en danmoeten we echt doorR. Khadija viel buiten de boot,en zat even later stilletjes te huilen. Toen iedereenaan het werk was, ben ik maar eens even bij haargaan zitten. Wat er nou toch was. Dat duurde even,

40

maar geleidelijk weken de handjes uiteen en ver-scheen er een oog. En nog weer wat later een stem-metje. Ze wouhou niet meer naast Anouar zitten. Zezitten niet echt naast elkaar, er kan nog een heeltafeltje tussen, maar kennelijk leidt Anouar haarerg af. Anouar is het kleine halfbroertje van haarvader, weet ik inmiddels. Rt Is me ook wat om bij jeoom in de klas te zitten. Uiteindelijk heb ik haar naenig overleg maar weer bij de andere meidengeparkeerd. Waar het geklets dus met een kwartvermeerderde.

En o, die Anouar. Hij doet weinig en hij babbeltdat het een aard heeft, maar zo zacht dat ik moetkíjken om het te merken. ZRn moeder, met wie ikcommuniceerde dankzij een tolkende Bouchra, on-ze juf voor de oudercontacten, vond dat hij huis-werk mee moest. Dat is een thema van meerouders: er moet gewérkt worden. Hm, dát schud ikniet uit mijn mouw, zei ik, maar ik zou erover den-ken. Eigenlijk zou hij als huiswerk thuis Nederlandsmoeten gaan spreken, maar dat gaat nou net niet,met zoRn moeder.

* * *

De puntentelling werpt zijn vruchten af. Alleenmoet ik aan het punten geven nog wel het een enander perfectioneren. Op de een of andere manier

41

ontsnappen bijvoorbeeld de dames achterin wataan mijn aandacht. Ze zitten ook meestal verscho-len achter rechtop gezette boeken. Ik ben er nogniet achter of die hun onderlinge geklets verborgenmoeten houden, of dat ze het wederzijdse afkijkenmoeten voorkomen. Natuurlijk speelt ook het ge-brek aan ruimte op zoRn tafeltje een rol.

Abdullah is met wat extra aandacht heel wel aanhet werk te houden. Veel complimenten geven alshij het goed doet, helpt ook. Iedereen op schoolbetoont om strijd zijn of haar medelijden met hetfeit dat ik Qdie AbdullahR heb, maar ik begin tedenken dat van die Abdullah ook best een aanwinstvalt te maken. Rt Is namelijk ook een heel grappig enopen jongetje dat de onvermijdelijke frustratie overzijn afmetingen M hij is zowel de oudste als dekleinste van het stel M blijmoedig draagt. Hij isslim, geïnteresseerd, leergierig, en druk, zeker,maar hij doet gretig met alles mee M dus ook metalle andere dingen dan de les die ik toevallig aan hetgeven ben M en mijn indruk is dat hij prima rea-geert op warme belangstelling. Als ik hem een som-metje voorleg M QReken nou eerst eens uit hoeveel24 plus 78 is, dan doen we daarna de volgende stapwel weerR M draait hij zRn ogen naar boven tot zebijna dicht zijn. Hij schroeft zRn hele gezichtjesamen tot één gigantische denkrimpel, en richt al

42

zijn aandacht naar binnen alsof daar een indruk-wekkend rekenapparaat staat te ronken. Het duurtsoms lang, maar dan komt er toch opeens een ant-woord uit dat meestal nog goed is ook: Q102,MeesterR, en dan komt hij weer bij uit zijn trance. Ikmoet hem dat antwoord wel laten opschrijvenanders is hij het kwijt voor we ermee verder kunnenwerken.

Daarbij vergeleken zijn Ibrahim, Rasit enAnouar heel wat problematischer gevallen. Ibrahimzit er de halve dag bij als een boos verbetenmonstertje M waarbij hij zo sprekend lijkt op zoRnemail-ikoontje voor QboosR dat ik mijn lachen maarnet kan houden. Rasit spookt onhandig rond in zijnlaatjes op zoek naar potlood, schrift, werkboek, omna verloop van tijd na een gelaten QIk héb geenschrift/werkboek/potlood, Meester!R op zRn bank tegaan liggen. En dan doet hij niks. QGa je aan hetwerk, Rasit?R QJa, MeesterR mompelt hij, en veran-dert eens van houding. Tien minuten later is er danverder niets veranderd. En Anouar zie ik voort-durend naar links, rechts, voor en achter fluisteren,altijd met een bezorgd en veel urgentie uitstralendgezicht. Als ik eens kom kijken wat hij inmiddelsheeft uitgevoerd, is zijn schrift leeg, of er staat eenlijntje in M het enige deel van de opgave dat hij niethad hoeven overnemen M of een paar woorden uitde opdracht.

43

Afgelopen woensdag was Ebu er niet. Ik bijnaook niet, trouwens, want ik begon de week met hetidee dat wij docenten woensdag een studiedag had-den en mijn leerlingen vrij. Ik gaf zelfs dinsdag eenblaadje huiswerk mee Qvoor donderdag, want mor-gen zijn jullie er nietR. Dat had Ebu in zijn oorgeknoopt. Maar dinsdagmiddag vlak voor het ver-trek kwam Meester Egbert langs met een praatjeover de kinderpostzegels, waarbij bleek dat ze vol-gende week dinsdag hun verkoopmapjes zoudenmeekrijgen zodat ze de vrije woensdag daarna almeteen aan het verkopen konden slaan. O, wacht,dus dán is onze studiedag!? Jawel. Die veranderinghad mij alleen even niet bereikt.

Dus zei ik na Harolds vertrek nadrukkelijk dat ik M domme meester M me vergist had, en dat ikmorgen iedereen gewoon op school verwachtte, endát heeft Ebu net even niet gehoord. Ach, heeft diejongen een leuke vrije dag extra, zou je denken, endat toch minstens half buiten zijn schuld. Maar zopakken dingen niet altijd uit. Toen dinsdag tot medoordrong dat we woensdag wél les hadden, pasteik als een speer het computerrooster aan. Maar hetongelukkige gevolg daarvan was dat Ebu uitgere-kend die woensdag mocht computeren. En in plaatsvan alvast iemand anders achter de computer tezetten, toen hij Rs ochtends niet opdaagde, liet ik inmijn onoplettendheid EbuRs plaatsje onbenut.

44

Donderdag vroeg Ebu wanneer hij nu eindelijkeens mocht computeren. Tja, gister dus N Ebu woe-dend. En dat is ie tot vrijdagmiddag gebleven. Hijkwam steeds weer zeuren, en als hij nul op hetrekest kreeg draaide hij bokkig zijn tafeltje om enging, de rug naar mij toe, met zijn hoofd op zijn ge-vouwen armen liggen. Geen beweging in te krijgen.QMeester ik wil computerenR was het enige dat eruitkwam. Uiteindelijk besloot ik om een gaatje voorhem te zoeken, dat ik vond in een periode datiedereen allerlei onafs moest afmaken M sommen,het huiswerk voor die weggevallen vrije dag, detekening van de kaart van Nederland. Maar toen op-eens zat Ebu te kletsen nadat ik twee keer had ge-zegd dat het nu écht stil moest zijn. Voor ik het wisthad ik hem meegedeeld dat hij zijn computerendeze week nu wel vergeten kon. Met veel misbaardraaide hij opnieuw zijn tafeltje om N O, Heer!

Ach, en dan heb ik het nog niet gehad over mijnaanvaringen met Solaiman, de ruzie met Assia enAshna, of over Rashied die vriendelijk vroeg watQsodemieterenR eigenlijk betekent M en dus ook nietover het taalgebruik van een net iets te boze mees-ter M maar ik vind het wel genoeg zo. Rt Is niet altijdeven leuk, maar er is nog zo heerlijk veel te leren N

Vrijdagmiddag reed ik mijn fiets uit de stalling.Ebu dook op en hielp me het hok op slot te doen.QDag meester!R riep hij vriendelijk en een tikkie

45

bedeesd toen ik wegfietste. QDag jongen, een fijnweekend, en tot de volgende weekR.

* * *

Het wordt me wat veel, dat onderwijs. Ik was delaatste dagen echt heel moe, en ik begon rare buik-en maagpijntjes te krijgen. Die zijn inmiddels weerover en kwamen misschien ook wel door heel an-dere dingen. Maar toch, het feit dat ik ze associeermet mijn werk in plaats van met wat ik consumeer,geeft te denken.

Rt Is niet alleen dat het in de klas niet allemaallekker loopt, dat ik zit opgescheept met eenontzettend leuk jongetje dat in een één-op-één-begeleiding heel goed gedijen zou maar in een klaseen volslagen ramp is, met twee jongens die opallerlei momenten opeens menen mijn gezag temoeten tarten (als het dat is) of op een negatievemanier de aandacht menen te moeten krijgen die zeop een positieve manier niet krijgen kunnen (wieweet is dat het wel) en naast wie niemand eigenlijkgraag wil zitten (wat misschien toch wel vooral wijstop het laatste) en wier ouders nu naar schoolworden gesommeerd. Al mijn lessen lopen uit, zo-dat ik ongeveer 20 procent achterloop op mRnjaarplanning, en dan moet ik nu ook nog eens aller-lei toetsen gaan afnemen waar ik helemaal niet in

46

geloof, waarbij de methodoloog in mij keihard enmet een overmaat aan argumenten QOnzin!R roept,en waar ik domweg geen tijd voor heb. Onze zorgjufKlaartje is gedwongen haar tijd te steken in hetQleerlingvolgsysteemR waar die toetsen uit voort-komen en waar naar mijn idee een akelig Haagselucht aan hangt, in plaats van in mijn zorgleer-lingen. Wat een gekkenhuis.

Ik ben de afgelopen weken als een razende aanhet plannen geweest. Bakken beleid heb ik ontwik-keld. De Haagse val! Meestal is niets doen en vooralniets veranderen, hoe slecht dingen ook geregeldzijn, beter dan ingrijpen en de zoveelste verande-ring introduceren die ook niet werkt, al was hetmaar omdat niemand er meteen aan gewend is dáthet voortaan zo moet gaan. Weg dus, met al dieplannen. En die malle toetsen? Die moet Klaartjemaar uitbesteden aan invaljuffen. Ze bekijken hetmaar.

* * *

Iedereen zou nu moeten weten wanneer er wel enniet naar WCRs en waterkranen gegaan mag worden,maar nog presteert iemand als Abdullah het omnaar de bekende weg te vragen en stapt Ibrahim opeen onbewaakt ogenblik naar de kraan om te drin-ken. Ik werd zo boos dat ik de laatste een beker

47

water in zijn gezicht heb gesmeten. Ik weet het,zoiets moet niet. Rt Hielp wel, trouwens. Hij is nietmeer van zijn plaats geweest. Maar ook dan heb ikgenoeg met hem te stellen. Toen de meiden gymdenheb ik met de jongens sterren gemaakt om de klaswat op te fleuren. Het oorspronkelijke ontwerp waszespuntig, maar vijfpuntig kunnen ze ook. Iedergroepje kreeg twee scharen en twee flesjes lijm. Heteerst wat er gebeurt als ik die bij Ibrahims groepjeop tafel zet is N Rats!!! Ibrahim eigent zich eenschaar toe en Rats!!! Ibrahim eigent zich een fleslijm toe. Ik heb hem ze weer afgepakt en Anouar dezachtmoedige het beheer gegeven. Dat ikke-eerstvan Ibrahim moet er nu echt maar eens uit.

Jawel, de meisjes hadden gym. Maar daar gingveel aan vooraf. Van elf tot twaalf zouden ze gym-men. Dat stond ook netjes in mijn dagschema ophet bord. QMeester!R Aisja, direct na de pauze: QMees-ter, Juf Shirley zei dat we van kwart voor twee totkwart voor drie gaan gymmen.R Ik wist van niets.Maar Aisja hield aan, dus ik naar beneden. Overlegmet Shirley, overleg met Egbert die me had moeteninlichten over zoRn wijziging. Egbert besloot dat wetoch maar het oude rooster zouden volgen. Ik weernaar boven. QNee hoor, jullie hebben gewoon om elfuur gymR. Om elf uur stuurde ik de meiden naar be-neden. Om kwart over elf waren ze weer terug: datze toch maar om kwart voor twee moesten gymmen.

48

Ik heb dan niet de souplesse om dat netjes op tevangen. Ik word boos. Niet op de leerlingen, maarwel tégen de leerlingen.

Misschien heeft mijn vrouw wel gelijk: ik hebsinds begin augustus alle weekenden gewerkt, endat begint zijn tol te eisen. Ik ben té geprikkeld, témoe. Zou ik eens een weekendje moeten relaxen?Vrijdagmiddag naar de sauna? Zaterdag na de bood-schappen naar Marken wandelen? Zondag een leukboek lezen? En dan maandag wat ontspannenernaar school? Toch eens proberen.

* * *

De eerste ouderavond. Gepraat (even) met de vadervan Ibrahim die vertelde dat zijn zoon plasproble-men heeft gehad. Dat gaat nu beter, maar toch. Ikheb beloofd daar met Ibrahim over te praten enhem wat meer ruimte voor WC-bezoek te geven.

De moeder van Khadija vertelde dat Khadija zeerongelukkig was geweest met haar onvoldoende voorgeschiedenis. Huilen thuis. Haar eerste onvoldoen-de sinds heel erg lang! Khadija heeft de eerste jarenop school helemaal niet gepraat. Zij is een perfectio-niste die iets liever niet doet dan slecht. Veelproblemen. Therapie gehad. Daar moet ik ook ietsmee.

49

De vader van Abdullah gesproken (voor zovermogelijk; zijn Nederlands is vrij beperkt). Uitgelegddat ik Abdullah strafwerk gaf omdat ik dat gewoonniet níet kan doen als ik anderen straf geef. Ik zieveel door de vingers, maar dan nog blijft er eenhoop over. Hij snapte het wel. Ik moest maar eenskoffie bij hem komen drinken als ik tijd had naschool. Dat heb ik toegezegd.

50

oktober 2003

Maandag, crisisdag. Alles liep mis en ik ben vrese-lijk te keer gegaan. Ik weet niet eens precies meertegen wie. Abdullah, Meester Abdullah, hoorde mefoeteren en maakte zich ernstige zorgen. Hij vonddat ik groep 5 maar moest overnemen; dan konShirley naar groep 6.

In de kring ging het allemaal nog wel. Anouarliet zijn horloge zien. Dat had hij gekregen van eenbroer voordat die voor een jaar naar Saoedi-Arabiëging om te studeren. De groep stelde obligatevragen, maar luisterde wel zowaar. Maar daarna N

Abdullah, leerling Abdullah, snapte niets, konniets, wilde niets, wist niets. Ik kan hem besthelpen, maar niet als ik ook nog een rest van de klasheb die aandacht vraagt, en verdient. Een som uit-leggen helpt voor de duur van die som. Bij devolgende som van hetzelfde type begint hij vanvoren af aan met zijn litanie van onvermogen. Hijhoort hier gewoon niet M niet zolang hij zich zo ge-draagt, of beter misschien: niet zolang wij hem nietkunnen helpen met de problemen die hij klaarblij-kelijk heeft. Uiteindelijk heb ik hem, na overleg inde kleine pauze, bij meester Egbert geparkeerd voor

51

zRn spellingsoefeningen. Even rust.Karim, Rashied en vooral Ibrahim hebben last

van Abdullah omdat hij komt buurten waarna zij ophun kop krijgen omdat ze tegen hem praten. Ik vinddat wie terugpraat ook fout zit. Eis ik daarmee teveel? Kunnen jongens van deze leeftijd het aan omiemand die ze stoort te moeten negeren?

Rasit heeft een hele dag geen barst uitgevoerd. Ikweet niet hoe ik hem aan het werk krijg. Ik kan nietmet hem praten. Hij lijkt niet te horen wat ik zeg enbegint hoe dan ook met een verhaal waar ik geentouw aan vast kan knopen en dat niet ingaat op watik vroeg of zei. In elk geval zie ik niet hoe hetdaarop ingaat. Mijn tekort? Volgens Egbert moet ikhem iets afnemen dat hij leuk vindt, zoals de pauze,waarin hij dan gewoon moet doorwerken. Dat ga ikmorgen proberen, al snijdt het me door de ziel. Losje met straffen een communicatieprobleem op?

Solaiman was ook weer dwars. Na het voetbal-len, tussen de middag buiten in de kooi op onsinmiddels befaamde Smaragdplein, zet ik de herenin een rij om naar binnen en boven te gaan. Ik zegdan dat ze nu echt stil moeten zijn omdat er eldersin school al gewerkt wordt.

QHeeft iedereen dat goed gehoord?R Alle hoofdenop één na draaien plechtig knikkend naar mij toe.QSolaiman ook?R Geen reactie. Hij wou weer eensniet, dat heeft hij soms. Ik heb hem uit de rij

52

gehaald, de rest naar boven gecommandeerd, entoen opnieuw geprobeerd hem tot spreken te be-wegen. Geen resultaat. Uiteindelijk heb ik hem bijEgbert gedropt met de mededeling dat hij zijn tongkwijt was, derhalve niet met mij praten kon en dusongeschikt was om mijn lessen te volgen. Egbertbracht hem een halfuur later terug met demededeling dat hij het spreken herleerd had. Daar-na heb ik hem een flink aantal malen tot de ordemoeten roepen, en uiteindelijk ging hij met straf-werk naar huis. Daar kon hij alvast mee beginnentoen Egbert hem bij het middaggebed opnieuwmeenam vanwege zijn gedrag in de kleedkamer.

Na dat middaggebed M het slot van de dag Mverschenen Assia en Aisja. Ze kwamen de klasvegen en andere nuttige dingen doen. Ze kletstenhonderduit. Ze wilde samen wel permanent klassen-dienst doen. Maar helaas, zo zit de wereld niet inelkaar. Niet de mijne, tenminste. De heren moetenook leren vegen.

Tijd voor een intermezzo over het islamiti-

sche karakter van mijn islamitische schooltje.

We waren islamitisch in de zin dat de school-

regels de islamitische normen volgden. In

praktijk betekende dat kledingvoorschriften:

iedereen decent, armen en benen bedekt,

geen decolletés, ook bij mannen niet, geen

53

overdadige sieraden, en de vrouwen, mos-

lima of niet, met de haren bedekt. Op strenge

islamitische scholen lopen de vrouwen in

kleurloze tentjurken en met ruim bemeten

hoofddoeken. Bij ons W de Siba was zo streng

niet W was alles wat in elk geval de meeste

haren bedekt kennelijk goed genoeg. Een

luchtig kapje of kekke pet mocht ook. Maar

lichamelijk contact tussen mannen en vrou-

wen mocht weer niet. Ik begroette mijn man-

lijke collegaQs met een hand, mijn vrouwelijke

collegaQs met een buiging. Dat went gauw

hoor. Zeker als de begroeting verder uit-

gebreid en minzaam is, en de lichamelijke af-

stand grapjes noch diepzinnige gesprekken

in de weg staat. Waar die malle Verdonk zich

druk om maakte toen imam zus-of-zo haar

geen hand wilde geven, was me dan ook

oprecht een raadsel.

We waren islamitisch in de zin dat de school

vrijdags rond het middaguur sloot om mos-

keebezoek mogelijk te maken W dat haalden

we op woensdagmiddag in. Hoe laat we

vrijdags precies sloten, hing af van de tijd

van het jaar; de tijd van het middaggebed is

gekoppeld aan de de stand van de zon en

trekt zich van zomer- en wintertijden niets

54

aan. Dat merkten we ook de andere dagen

omdat de groepen vijf tot acht dan op school

voor het middaggebed bijeen kwamen; een

deel van het jaar direct na de middagpauze,

het andere deel een uur later, vrijwel aan het

eind van de schoolmiddag. Dat middaggebed

speelde zich af in de gymzaal, die speciaal

daarom twee kleedkamers had W een voor de

jongens en een voor de meisjes. Daartussen

bevond zich een wasruimte waar iedere leer-

ling vóór het gebed zijn rituele wassingen, de

PwoedoeQ, deed. Ze gingen er in groepjes heen

W jongens en meisjes uiteraard streng ge-

scheiden W kregen een emmertje water,

maakten hoofd, handen, armen en voeten in

de juiste volgorde, het juiste aantal malen

nat, spoelden hun emmertje om, vulden het

voor de volgende lichting en gingen in de

gymzaal zitten wachten tot iedereen klaar

was. Handdoeken spelen in dit ritueel geen

rol. Het is verrassend hoe snel natte hoofden,

handen en voeten drogen. Dit ritueel vergde

wel tijd en stelde dus hoge eisen aan het

geduld der wachtenden W die in de kleed-

kamer die nog PwoedoeQ moesten doen, en de

reinen in de gymzaal. Geduld is een zeld-

zaam goed.

55

Het gebed zelf vergde een kwartier of daar-

omtrent en speelde zich af op daarvoor speci-

aal uitgerolde tapijten; een voor de meiden

achterin de gymzaal, en een voor de jongens,

voorin. De godsdienstleraar, een andere

islamitische docent, of een vader ging voor in

het gebed, maar ook de jongens speelden om

beurten een rol. Ik ben er vaak bij geweest

om te helpen de orde te bewaren. Daarover

later in mijn verhaal meer.

We waren ook islamitisch in de zin dat we de

islamitische feesten vierden. De vier weken

Ramadan deden we kalmpjes aan omdat

vastende leerlingen toch wat minder energie

hebben, en de niet-moslims onder ons aten en

dronken niet in het zicht van wie mogelijk

vastte. Kleuters aten en dronken als anders,

maar in hogere groepen nam het aantal

kinderen dat PmeedeedQ, hoewel dat op hun

leeftijd nog niet verplicht is, geleidelijk toe.

Tot slot van de Ramadan vierden we IdQul

Fitr, het Suikerfeest, zij het pas een dag of

wat later omdat het échte Suikerfeest was

ingebed in een korte vakantie. Die vrije

dagen gingen van een vakantie elders in het

jaar af. Ongeveer een maand later vierden

we het Offerfeest, en daarmee waren de

56

officiële feestdagen op. De islam is geen erg

uitbundige religie.

* * *

Een gesprek met de klas over regels betreffende WC

en waterdrinken: bij Shirley mochten ze dat zo on-geveer altijd, en dan was het de taak van de groeps-leider om de tijdelijk afwezigen weer bij te praten.Nou ja, als dat bij haar werkte N Oké, dan doen wedat hier voortaan ook zo. Rt Zal een hoop gemorschelen, maar daar moet natuurlijk niet een hoopgeloop voor in de plaats komen.

Ik geloof dat de school een operatie QRedt mees-ter BartR heeft ingezet. Zou meester Abdullah mijncollegaRs hebben gemobiliseerd? Egbert kwam eenseven langs om te zien hoe het ging en nam al gauwmijn leerlingen onder handen. Hij viel over jongensdie water dronken of die naar de WC gingen endecreteerde dat dit afgelopen moest zijn. Waterdrinken en WC-bezoek waren zaken voor vóórschooltijd, en in of direct na de pauze. Daarmee ver-anderde hij dus een regel die ik net had versoepeldom van het eeuwige gezeur af te zijn N

Juf Hayat heeft intussen de lees- en woorden-kennis-toetsen afgenomen. Een hele zorg minder.Ze kwam nog even langs en besloot Abdullah maareens mee te nemen naar de kleuters; kon hij daar

57

zien dat die wél wisten hoe het hoort in de klas, endat die best stil konden zitten. Hayat is een van decollegaRs die met mij meeleeft omdat ik Qdie Ab-dullahR heb. Na een flinke poos kwam hij terug metde mededeling dat hij zich beter zou gaan gedragen.Dat is hem een poosje gelukt.

De kleine pauze hield ik een stuk of vijf leer-lingen binnen. Die moesten eerder verzuimd werkinhalen. Ik liep even naar buiten om te roken envond bij terugkomst Juf Hayat in mijn klas omdatde heren zich hoorbaar misdroegen. Ik hield ze degrote pauze opnieuw binnen. Abdullah koos eierenvoor zRn geld, ging hard aan het werk, en mocht naeen kwartiertje weg. Rasit en Ibrahim woedend Mhij wel en zij niet! M Ibrahim zelfs tot schuim-bekkens toe. Beiden meenden dat ze maar naar eenandere school moesten. Nou graag, dacht ik in mijnwanhoop even. Ze hebben niets gedaan en blijvendus morgen in de grote pauze weer binnen. Oké, ikstraf mezelf daarmee ook, maar Rt moet nu echt uitzijn. Ook aan het begin van de grote pauze ging ikeven naar buiten. Deze keer trof ik bij terugkomstMeester Abdullah in mijn klas. Rt Was er al weer eenpuinhoop geweest. En toen ik na herstel van de rusteven snel iets ging kopiëren vond ik bij terugkomstKlaartje. Ze had Ibrahim even uit de klas gehaald,zei ze, omdat die door het lint leek te gaan. Ik zaghet helemaal voor me.

58

Pas achteraf vroeg ik me af hoe al die collegaRstoch steeds zo tijdig mRn lokaal wisten te vinden.Echt in de loop zit ik niet.

Wellicht in het kader van dezelfde actie organi-seerde Egbert een extra godsdienstles van MeesterSoleiman. Kon ik even uitblazen. Toen ik terug-kwam om de klas weer over te nemen, zat Klaartjeer ook, en ze bleef. Ik probeerde mRn natuurles af temaken, maar dat vonden mRn kindertjes te veel vanhet goede. Ashna protesteerde: QWanneer gaan wenu tekenen, Meester?R Assia lag met haar hoofd ophaar bank en deed niets. Abdullah had zRn nieuwebalpen weer eens uit elkaar geschroefd en was nuhet veertje kwijt. Pen afgepakt, maar het gezeurover het veertje bleef, luid en hinderlijk. Dat wist ikte negeren. Ik heb hem alleen een keer langdurigstrak aangekeken toen hij aan het werk moest endat niet deed. Elke keer dat hij opkeek, keek hij inmijn strakke gezicht, en dat hielp uiteindelijk. Aanhet eind van de middag kreeg hij zRn pen terug, metde opdracht al zijn balpennen mee naar huis tenemen, behalve de schoolpen (met alleen een dop,dus zonder de verleiding die uit elkaar te halen).

Klaartje vertelde later dat het gedoe met die bal-pen al tijdens de les van Meester Soleiman begon-nen was. Soleiman had een aantal zaken afgepakten op mRn bureau gelegd, die prompt weer warenteruggehaald toen hij weg was. Ze had Abdullah wel

59

kunnen wurgen, zei ze. Hij vreet aandacht en zit ge-woon te jennen, maar ze dacht dat veel heel wel tecorrigeren valt door korte interventies en snelleQbeloningR M QGeef Rm de beurt als ie zijn vinger op-steekt zonder zRn mond open te doenR. Ze benadruk-te dat ik vooral QkortR moet QinstruerenR: geen uitleggeven over het nut van vingers opsteken, bijvoor-beeld, maar gewoon zeggen QvingersR en door met deles. De keren dat ik zo kort was geweest M QZo, ennu is het stilR M hadden volgens haar primagewerkt.

Van Solaiman, leerling Solaiman, viel haar ophoe vals die kon zijn. Gauw even iemand pesten alsde meester niet kijkt, bijvoorbeeld, en dan genietenals die ander op zRn kop krijgt omdat hij zich nietkan beheersen. Wel vroeg ze zich af of hij zich nietgewoon zat te vervelen.

Tarik zit volgens haar klem tussen Solaiman enRasit, en dat is niet ideaal; het leek haar een uiterstgeduldig jong; al gebruikte ze het woord QbangR. Dater met Rasit een probleem was, is haar evenminontgaan. Of dat wellicht inderdaad een kwestie vanfysieke ongezondheid is (Pfeiffer?) durfde ze nu nogniet te zeggen; per slot heeft hij buiten weinig lastvan de vermoeidheid die hem ín de klas volstrektlijkt te nekken, en energie voor gedoe met de burenheeft hij wel. Dat is toch eerder geziek dan ziekzijn.

60

Verder vroeg ze waarom die klas eigenlijk ingroepjes zit. Zou gewoon rijtjes niet beter zijn? Niksleuke dingen in groepsverband; eerst orde in deklas en als dat echt goed gaat, na de kerstvakantiebijvoorbeeld, weer eens groepjes proberen. Wel zeize dat ik de klas nu niet meteen moest gaanomzetten, wat me heel verstandig lijkt. Iets voor nade herfstvakantie?

* * *

MRn tweede ADV-dag binnen een week. Ook onder-deel van de actie Qredt meester BartR? Niet volgensEgbert die me uitlegt dat je ADV-dagen niet moetsparen want dan hopen ze zich aan het eind van hetjaar op, en dat geeft organisatorische problemen.

Ik werk intussen hard aan mijn allochtonen-beeld, want ik blijk tot mijn eigen verbazing allerleizaken niet te verwachten. Ik vond in mijn postvakeen doodserieus ogend schrijven over absenties, opofficieel schoolpapier. Het begon met de mede-deling dat ziekte geen reden voor afwezigheid was:het onderwijs zit in de gevarenzone en wie in staatis naar de dokter te gaan, kan ook best doorfietsennaar school. Ik vond het wat cru, maar wat wil jemet fundamentalisten? Pas langzaam drong tot medoor dat hier meer aan de hand was. Huwelijks-jubilea waren geen reden voor afwezigheid want

61

gebrek aan fantasie was niets om te vieren, en blin-dedarmoperaties e.d. al evenmin, want Qwe hebbenu in dienst genomen zoals u bentR. Doodgaandiende veertien dagen van te voren mét eenschriftelijke verklaring van de behandelend arts teworden aangekondigd. En jawel hoor, langzamer-hand begon ik nattigheid te voelen. Wie het dingheeft uitgedeeld weet ik niet. Ik verdenk Egbert,want die houd wel van een grapje. Maar Asuman,ons muizig ogende maar allerminst muizig denken-de administratiemeisje, is ook een goede kandidaat.

En toen zocht ik me een ongeluk naar een paarkopieerbladen die niet waren waar ze hoorden tezijn. Ik had er alleen verkleinde afbeeldingen van inmijn docentenhandleiding, maar die waren alingevuld. Bovendien was ik mRn brood vergeten dusik had helemaal geen tijd om eens rustig te gaanpuzzelen in een toch al te korte pauze. Ik naarEgbert om te vragen of er nog ergens een reserve-kopie van mRn kopieerbladenboek was. Hij bleek ingesprek met Asuman. QGa jij maar brood halen, wijregelen dit wel voor je.R Een kwartier later kwam ikterug en waarachtig, daar lagen de stapels kopieer-bladen al voor me klaar! QJa,R zei Egbert op ernstigetoon, QAsuman en ik hebben nu allebei hoofdpijn,want het was een heel gedoe op die kleine plaatjesde antwoorden te witten en alles daarna precies opA4-formaat te krijgen, maar het is geluktR. Ik was

62

diep ontroerd. Later kwam de aap uit de mouw. De originelen

zaten gewoon in mijn map, alleen op de verkeerdeplek. Asuman had ze gevonden en bedacht ver-volgens dat ze mij maar eens een fijn horrorverhaalzouden opdissen. Dat vrouwen gewoon mensenzijn, weet ik zo langzamerhand, maar dat alloch-tonen ook al tot die soort behoren, is toch evenwennen N

* * *

Half oktober. Ik heb de herfstvakantie gehaald. Laatik eerlijk zijn: Rt was op het randje.

De donderdag begon met een voorschools be-zoek van een zuster van Abdullah, die op hoge toonde meester te spreken vroeg. Zou ze veertien zijngeweest? Ik heb voor de zekerheid netjes u enmevrouw gezegd. Ze eiste genoegdoening want ikhad Abdullah geslagen. Ik heb maar niet gezegd datik daar soms van droomde, en haar in plaats daar-van het incident uitgelegd. Een week tevoren had ikkopieerbladen uitgedeeld bij mijn natuurles. Die leshadden we niet afgemaakt omdat er plotseling eenextra godsdienstles tussen kwam, dus dat moestnog. Dinsdagmiddag. Drie jongen konden hun bladniet meer vinden. QGaan jullie eerst maar eens goedzoeken, jongensR zei ik. Maar toen ze na een

63

kwartier nog niets gevonden hadden M en nognauwelijks gezocht ook, denk ik M streek ik weereens over mijn hart en besloot nieuwe voor ze temaken zodat ze in elk geval bij mijn bespreking degoede antwoorden zouden kunnen noteren. Terugin de klas vroeg ik of de betrokkenen nog even hunvingers wilden opsteken en begon ik uit te delen.Toen mijn blaadjes op waren, zat Ebu nog met zijnvinger in de lucht. Hoe kon dat? Rt Waren er tochécht drie N En opeens zag ik het: Abdullah, die zijnblaadje helemaal niet kwijt was, maar het op devoor hem zo kenmerkende manier onleesbaar hadvolgekalkt, had de gelegenheid aangegrepen om eennieuw exemplaar te bemachtigen in het onbewaakteogenblik waarin ik meer op vingers dan opgezichten lette. Ik kon hem wel villen. Met een bre-de zwaai griste ik hem het blad uit handen en raaktedaarbij zijn arm die vastzat aan een hand waarmeehij een balpen vasthield die op hoogst ongelukkigewijze in zijn mond stak. De balpen schoot in zijnmondhoek en Abdullah kromp ineen van de pijn.Dat was geen elegante actie, en ik heb hem naafloop van de les mijn excuses aangeboden, zij hetvergezeld van enige opvoedkundig bedoelde uitleg.Daarna heb ik mijn baas het incident gemeld. Jekon niet weten.

Zusje Abdullah accepteerde mRn uitleg toen Ab-dullah moest toegeven dat het zo wel zowat gegaan

64

was. Maar ze was ook op zoek naar Juf Hayat, wantdie zou haar broertje met een aanwijsstok hebbengeslagen. Ik verwees haar naar Meester Egbert,want Hayat was er nog niet. Voor de zekerheid benik later ook nog even bij Egbert langs geweest. Overmij was met geen woord gesproken. Een heleopluchting.

De rest van de dag was vreselijk. Ik had beloofdde GVR M een tekenfilm over de Grote VriendelijkeReus naar een verhaal van Roald Dahl M te draaien.Die stond ook in mijn dagrooster op het linkerbord.Maar halverwege de ochtend heb ik Rm uitgeveegdtoen ik weer eens te lang moest wachten, en natuur-lijk bedacht ik in de middagpauze dat dat zonde was(ik wou Rm zélf zo graag zien!) dus streek ik opnieuwover mijn hart, commandeerde mijn klas na depauze in uiterste stilte het lokaal in, sprak ze barstoe en eindigde met QN en nu gaan jullie voor strafnet zo stil naar beneden (waar ik de film zoudraaien) als jullie hier zijn binnengekomen!R Ja, demeester houdt wel van een grapje.

De meeste kinderen genoten. Maar er waren inci-denten. Abdullah en Ibrahim konden zich maarmoeilijk beheersen, en Ebu vond zichzelf (als enige)te groot voor een tekenfilm M Qvet saaiR M dus zat ikmet die drie heren dicht naast me toen een briefjevan Egbert werd binnengebracht met de boodschapdat ik nu toch maar weer eens naar boven moest.

65

Voor ik had kunnen nadenken over een reactie,schreeuwde Abdullah al de zaal in dat we moestenstoppen. Abdullah ten voeten uit: ziet alles, dus ookbriefjes die niet voor hem bestemd zijn, en deeltgraag met anderen. Ik zei dat de film gewoon door-ging en beende naar Egbert. Daar bleek dat onzeconciërge-annex-bestuurslid had geklaagd dat ikmet mijn TV-kijken kostbare onderwijstijd opsou-peerde. Ik was perplex, maar niet van plan me doorzoRn bestuurskobold de les te laten voorschrijvendus ik legde Egbert uit dat deze film geen vermaakmaar literatuuronderwijs was, en met die bood-schap nam hij genoegen. Later legde hij me uit dathij wel vaker moest omlaveren met Qdie mannenR,maar dat mijn uitleg had voldaan.

* * *

Even over sport. Soms heb je van die momenten dateen beweging, een standje, een draai, een slag, dieje al tijden oefent en die maar niet lukken wil, op-eens wél lukt. Veel ervaring heb ik daar niet mee,maar toch genoeg om te weten dat het de kerendaarna weer niet gaat, en dan weer eens wel, enweer even niet, en dan geleidelijk N Drie passennaar voren en twee terug.

Vandaag was zoRn driestappendag. Ik had be-roerd geslapen, voor de tweede nacht achtereen,

66

stond te trillen op mijn benen, maar ik heb mijnklas in een kort preekje duidelijk gemaakt dat hetanders moest, en anders gaan zou. Ik heb demon-stratief mijn belachelijk uitgebreide klassenregelsverscheurd, en toen het bord omgedraaid waar ach-terop de simpele zin stond: QGedraag je tegenoveranderen zoals je wilt dat zij zich tegenover jougedragenR. QEen basisprincipe dat God in duizendtalen aan duizend volken heeft meegegevenR, zei demeester, Qeen principe dat in het Hebreeuws in dethora, in het Aramees in de bijbel, in het Arabischin de koran, in het Chinees in de geschriften vanConfucius, in het N enzovoort staat.R

Met een paar uit ons directe gezamenlijke levengegrepen voorbeelden heb ik de betekenis van ditprincipe uitgelegd: dat je niet kucht als een idiootwanneer het je stoort als een ander dat doet, dat jeniet het filmgenot van anderen verziekt als je zelfsoms ook graag ongehinderd naar een film kijkt,dat je niet met geklets anderen van de wijs brengtals je zelf ook wel eens even stilte om je heen wilt,en M in een niet geheel canonieke omkering, ik geefhet toe M dat je, als je anderen sloeg, daarmee tekennen gaf dat zij jou ook mochten slaan. Menluisterde. En stelde vragen. Hoe dat dan moest alsanderen zich met je bemoeide? QWil je dat nietR,vroeg ik, Qdan moet jij je niet met anderen be-moeienR. Maar wat moet je dan zeggen als iemand

67

zich met jou bemoeit? QDat je dat niet prettig vindt,en daarna ga je rustig verder met wat je aan hetdoen was.R

Daarna heb ik uitgelegd dat iedereen wel eensvergat om zRn vinger op te steken, en idem voor aldie andere regeltjes, dat ik dat niet goed vond, maarRt wel melden zou als het me niet zinde. Regeltjes,daar herinner je elkaar gewoon zo nu en dan eensaan. Dat is het belangrijkste niet. Wat wel belang-rijk is, is gedrag waar je anderen mee kwetst,hindert, stoort, ongelukkig maakt. En vervolgensheb ik op het bord een lijst van leuke dingen gezetdie ik zou afpakken van wie het leven in de klas zouverzieken. Om te beginnen het recht om strip-boeken te lezen.

Dat recht heb ik de stoorzenders vervolgens perdirect ontnomen, met de mededeling dat ze eerstmaar eens een flink boek moesten lezen en dat ikdaar een uitgebreid, geschreven, verslag van ver-wachtte voor ze weer een strip mochten inzien.Ibrahim en Abdullah sputterden wat, maar kozeneieren voor hun geld. Ebu was woest. Elke vijfminuten kwam hij jankend melden dat hij een stripwilde lezen, en elke vijf minuten kreeg hij geduldignul op het rekest, plus de mededeling dat hij nuecht aan het werk moest omdat hij anders niet meemocht kijken naar school-TV, binnenbleef in depauze, niet meedeed in het kringgesprek N Hij had

68

zowat alles aan zijn broek voor ook hij een boekging zoeken. Even probeerde hij nog zich eraf temaken met een boek dat hij al gelezen had, maar ikvond het niet goed. En hij heeft geen school-TV ge-zien, is binnengebleven in het speelkwartier, heeftniet gecomputerd tijdens het uur dat hij OALT hadmoeten hebben maar niet had omdat de docentTurks ziek is. De meester was onvermurwbaar, endat hielp!

Mijn andere Turken computerden wel, zelfsRasit die best wilde internetten, maar van mij al-leen maar tafels mocht oefenen. QNou dan hoef ikniet.R QNee, je hoeft wel, heel graag zelf!R Ik heb hetvolgehouden tot hij er plezier in kreeg. En het gekkewas dat ik hier de hele dag reuze vriendelijk bij konblijven, en dat de sfeer in de klas heel opgewektwas.

* * *

Ik heb Ibrahim, die altijd haantje de voorste wil zijnen altijd holt om toch maar vooraan te kunnenstaan, systematisch achterin de rij gezet QZomaar!?Rriep hij de eerste keer boos M QZomaar!?R is eenstopwoord in de conversatie tussen mijn leerlingen M en de tweede keer ook, maar de derde keer gafhij het op te protesteren. Ik zal hem leren. Per slotword ik daarvoor betaald.

69

Zelfs het wippen met stoelen heb ik aangepakt.En er wordt wat afgewipt. De afgelopen week zijn ertwee door hun eigen gewip onderuit gegaan. Hetwerd hoog tijd daar iets aan te doen voor iemandecht eens ongelukkig terechtkomt. Gewaarschuwdheb ik genoeg. Precies nog één keer meer. Vandaag.Wie wipt raakt zijn stoel kwijt. Rasit was de klos.Hij heeft anderhalf uur op zijn knieën bij zijn tafel-tje gezeten, of er onhandig gebogen achter gestaan,en hij heeft niet eens gepiept. Kennelijk voelde hijdat het geen effect zou hebben. Andere wippers hiel-den wijselijk hun poten op de grond.

Aan het eind van de ochtend, en dus vanwege devrijdag ook het eind van de dag en de week, heb ikvoorgelezen uit De dikke Meester Jaap. Ashna, dieals grootste van de meiden graag wat mag bitsen te-gen de meester, was deze keer boos dat ze al wegmoest want ze wilde dolgraag ook naar MeesterJaap luisteren. Maar helaas, het busvervoer van on-ze conciërge-annex-chauffeur begint een kwartiervoor het eind van de schooldag M kennelijk magzijn vrije middag wel kostbare onderwijstijd kosten.

Ten slotte kreeg ik van bijna iedereen een handjeen een prettige herfstvakantie toegewenst. Zouonderwijzer-zijn dan toch te leren zijn? Eerst maareens vakantie vieren.

* * *

70

Neem nou zo iets simpels als een balpen. Daar hoefje je als onderwijzer toch het hoofd niet over tebreken? Nou N Maar eerst iets vrolijkers: het veer-tje van Abdullahs balpen is terug. De pen zelf isinmiddels al lang weer uit beeld dus veel dienst zalhet veertje niet doen, maar dat het weer opdookbevestigt een elementaire behoudswet en dat meldik graag.

De aanleiding voor de vondst is minder opwek-kend. Ik had Rasit al twee keer gezegd dat ik zijnmet zorg ontlede balpen niet meer wilde zien, en nulag er op Solaimans tafeltje een gedemonteerdvulpotlood. QWil je die snel weer in elkaar zetten,want straks is het veertje weg, of iets anders, en datgeeft een hoop gezeur.R QNee, Meester, het veertjekan niet wegspringen, want dat zit in iets. KijkmaarR, zei Solaiman triomfantelijk. En inderdaad,het veertje zat keurig verwerkt in een koperkleurighoudertje. QZet hem toch maar weer in elkaarR, zeiik, maar Rt klonk wat zwakjes.

Natuurlijk was het veertje een kwartier later, methoudertje en al, wel degelijk verdwenen en zwomSolaiman over de vloer, daarin direct gevolgd doorandere zoekers. En daarbij kwam dat veertje vanAbdullah boven water. Met een vermoeide glimlachkeek de meester naar het gewoel. Wat moest ik?Solaimans veertje is nog steeds weg, en de vondstvan dat van Abdullah troost maar weinigen.

71

Een van de eerste dingen die ik aan het beginvan dit schooljaar deed was zorgen dat iedereen be-schikte over een eigen pen M het simpelste model,met dop, maar zonder knopjes, veertjes, en watvoor mechaniek dan ook M potlood en liniaal, enper groepje een puntenslijper en een gum. Die gum-men zijn er nog. De puntenslijpers zijn inmiddelsdanig gehavend. Ik kocht vier oerdegelijke exem-plaren, bestaande uit een onbreekbaar glazen potjemet een stevige plastic schroefdop waarin deeigenlijke slijper was geschroefd. Drie dekseltjeszijn inmiddels gelijmd en met watervaste tape ver-stevigd, één slijper heb ik opnieuw moeten mon-teren (nieuwe gaatjes geboord, het metalen blokjeeen kwart slag gedraaid weer vastgezet; ach, watben ik toch handig). Maar die pennen en potloden

NDe pennen van Tarik en Rashied heb ik moeten

weggooien. Ze hadden geprobeerd de vulling eruitte trekken en trokken daarbij die vulling uit elkaar.Rashied met zijn handen, die vervolgens vol inktzaten, en Tarik met zijn tanden; hij heeft drie dagenmet een blauwe tong gelopen. De pen van Abdullahis er nog, althans ten dele. De rest heeft hij erafgebeten. En hij is de enige niet met zoRn rafeligeindigende houder waar een restje vulling uitsteekt.Geen wonder dus dat het pijn deed toen die in zijnmondhoek schoot.

72

In de krijtjesgoot onder mRn bord liggen nog eenpaar van die kleine blauwe dopjes waarmee dit typepen aan de niet-schrijfkant is afgesloten. Aanvanke-lijk sprongen ze dagelijks door de klas; inmiddels isde frequentie, bij gebrek aan dopjes, wat afgeno-men. Voor de doppen die de punt moeten bescher-men geldt iets dergelijks. En dan zijn er nog dekinderen die hun pen kwijt zijn: in hun etui meenaar huis genomen en niet mee teruggebracht,kwijtgeraakt in de spelonken van hun laatjes, of ge-woon op de grond laten vallen en even niet meeropgeraapt.

QMeester, ik héb geen pen!R roept Solaiman opeen toon alsof ik daar persoonlijk verantwoordelijkvoor ben. QMeester, ik heb geen pén NR zegt Tarikverbaasd en hij kijkt mij smekend en met een zeerverontschuldigend smoeltje aan. QMijn pen is weg

NR constateert Rasit gelaten. En als ik tijdens een peri-ode van zelfstandig werk iemand tot de orde roepdie toch een buur stoort, blijkt het vaak te gaan omhet verzoek, of de opdracht, een pen te lenen.

Weet een echte onderwijzer nou wel hoe je moetzoiets moet omgaan? Of zouden kinderen met eenechte onderwijzer zich wel drie keer bedenken voorze hun pen weg of onklaar maken? Ik heb er genoegvan, dus ik moet iets. Kan ik maandag nou gewoonzeggen dat iedereen ervoor moet zorgen de volgen-de dag een schoolpen dan wel een daarmee

73

vergelijkbare minimale-onderdelen-balpen en eenHB-potlood te hebben? Had ik de daarmee geïmpli-ceerde verantwoordelijkheid niet expliciet moetenmaken toen ik pennen en potloden uitdeelde? Alsde dikke boeken over moraal die ik in een vorigleven, als coördinator van een universitair ethiek-instituut, las dáár nou eens over gegaan waren N Ofmoet ik maandag meteen controleren wie dieminimumset nog heeft, aanvullen wat ontbreekt endán een preekje houden dat pen en potloodvoortaan op school en heel blijven en dat wie daarniet voor zorgt N ja wat eigenlijk? Voor aanvullingzorgt natuurlijk. En als dat dan niet gebeurt? Dangaat het geleen, gezeur en geklaag op altijd weerongelegen momenten gewoon door. Hoe stop ikdat? En hoe zorg ik ervoor dat er geen pennen enpotloden meer worden gedemonteerd tijdens mijnles? Het lijkt onbenullig maar Rt zijn precies ditsoort onderbrekingen waardoor de orde uit zichtraakt. Zal ik het bezit, of in elk geval gebruik, vanalles behalve die simpele pen en dat gewone ouder-wetse potlood verbieden? Rt Zijn er maar vijf of zesdie last geven. De rest zorgt voor zichzelf. Klaartjesuggereerde ooit dat je natuurlijk gewoon eens zoRnuit elkaar gehaalde pen bij elkaar kon vegen en uithet raam gooien. De ellende is dat ik behoorlijkboos moet worden voor ik zoiets rigoureusR doe.

Ik heb vanochtend drie groene balpennen ge-kocht. Die zal ik laten zien met de mededeling (a)

74

dat die geleend kunnen worden door kinderen diezo stom waren niet voor een goede pen te zorgen,(b) dat QgroenR op QoenR rijmt en (c) dat wie zoRn penvan mij leent boven elk werkje eerst de zin QIk beneen oen dus ik schrijf met groenR moet schrijven.Eens kijken of dat helpt.

Waarschijnlijk heb ik dan meteen een woestAbdullahtje aan mijn tafel dat me nú alvast veront-waardigd komt vertellen dat hij dat mooi niet doet:QNeuheu, dat ga ik níet doen!R QMaar jongen, je hébtnu toch een pen?R QJa, nou èn N ?R zegt Abdullahdan met veel wegwerpgebaren en omhoog rollendeogen, want zo reageert hij altijd als ik met tegen-werpingen kom, en zelfs als ik iets geruststellendsprobeer te zeggen om discussies te vermijden.

* * *

Ach, die Abdullah. Schelden doet hem zeer, zeerzeer zelfs. Van de week had hij een daverende ruziemet Solaiman die hem QkankermoerR zou hebbentoegevoegd, wat Solaiman overigens heftig ont-kende, maar Rt is precies die heftigheid die hijvrijwel direct kracht bijzet met schoppen en slaan.Geen idee trouwens wat een kankermoer is. Ik moetmeteen aan fietsen denken, maar Abdullah had ken-nelijk het idee dat zijn moeder in diskrediet werdgebracht. En de dag daarna stond hij ineens diep

75

verontwaardigd bij me om te protesteren dat Ashnahem aap had genoemd. Mijn QJa maar jongen, jebént toch ook een aapR, maakte het er niet beter op.Daar komt hij sindsdien elk uur op terug.

* * *

Ramadan is naast een maand van vasten en denkenaan de armen vooral een maand van inkeer envrede, een maand waarin vetes worden bijgelegd enbanden worden hersteld. Maar in elk geval op mijnschool lijkt het vooral een maand van conflicten envechtpartijen. Of zou het vasten tot doel hebbenmensen zo prikkelbaar te maken dat ze sluimerenderuzies oprakelen en daardoor ontdekken wat er bijte leggen en te herstellen valt? Je weet dat soortdingen niet.

In de pauze was ik even een rondje om gegaan,en omdat het mooi weer was, liep ik, eenmaal terugop school, niet direct naar boven naar mijn klas,maar door naar het pleintje achter de school. Eerstbotste ik op Ashna en Abdullah. Abdullah waswoest. Hij ging haar schoppen riep hij en toen ikhem daarvan af wilde houden schreeuwde hij metvan tranen verstikte stem dat zíj hem dan nietmoest uitschelden. Ze had, geloof ik, QkleintjeR ofQbabyR tegen hem gezegd toen zij vond dat hij ver-velend tegen haar deed, wat hij waarschijnlijk ook

76

echt deed, maar dat dan weer vanwege het nogaltijd niet geheel verwerkte QaapR van vorige week.Ik heb geprobeerd om Ashna uit te leggen dat je, álsje al scheldt, in elk geval geen scheldwoorden moetgebruiken die te toepasselijk zijn, want die doengewoon teveel pijn. Dus geen QkleintjeR tegen Abdul-lah, die nu eenmaal heel klein is, en geen QdikzakRtegen Ebu, die inderdaad wat teveel weegt voor zijnlengte. Ze lachte wat schampertjes en zei datAbdullah dan maar meer moest eten, werd hij van-zelf wel groter, en Ebu juist wat minder, en dat zijhaar dan maar niet moesten plagen. Abdullah wasinmiddels weg, naar ik hoop tevreden dat ik in elkgeval zijn plaaggeest had aangesproken.

Even later werd Khadija aan mij voorgeleid doortwee bezorgde klasgenotes. Ze was in tranen. Haarbroertje, uit groep 8, was geslagen door Zeineb, hetgrootste meisje uit zijn klas. Die heeft inderdaadnogal losse handjes, en het postuur van een moeder-beer, dus daar moet je mee oppassen. Uiteraardmeende Zeineb dat KhadijaRs broer die klap volledigverdiend had, waarop hij weer N enzovoort. Debelofte elkaar met rust te laten, die ik ze met watmoeite wist te ontfutselen, klonk niet echt vanharte, maar uit mijn ooghoek zag ik commotie aande andere kant van het plein, en daar moest ietsmee.

77

In de grote pauze houden verschillende oudersom de beurt toezicht, en de moeder van vandaaghad een aanvaring met mijn Ebu. Ze had hem tot de or-de geroepen, hij had dat als onrecht ervaren M waaromontdekte ik later pas M en haar een grote mond ge-geven waarop zij had geduwd of geslagen M daar-over werden de getuigen het niet eens M zodat Ebuzich lichamelijk bedreigd voelde en nog heftigeruitpakte. De moeder werkte Ebu niet al te zacht-zinnig de school in, waar ik hem later diep gekwetstvoor mijn klassendeur vond, terwijl ik haar dochtertegenhield die aanstalten maakte om Ebu ook nogeens te lijf te gaan. Later, boven, vertelde Ebu medat die mevrouw hem QbolleR had genoemd. Had ikweer eens tegen de verkeerde staan preken.

Het middaggebed, dat sinds de ingang van dewintertijd direct volgt op de middagpauze, in plaatsvan de dag te besluiten zoals Rs zomers, werd geleiddoor een vader. Ik heb hem verteld dat er vreselijkgeknokt was en hij pikte dat meteen op door eenduidelijke preek te houden: als iemand je ietsaandoet dan laat je het oordeel daarover aan Allah,en ga je het conflict uit de weg. Zeker tijdens deRamadan (hm, in groep 5 staat op het bord iets alsQTijdens de Ramadan pesten wij niet!R M daarnawel?). Direct helpen doet zoRn preek natuurlijk niet,maar wie weet wat het op de lange termijn doet?

78

Een dag later in de kleine pauze, toen ik zelfpleinwacht had, moest ik eerst een nieuwe vete tus-sen Solaiman en Abdullah beslechten: QSolaimanscheldt me uit voor footlocker N!R Nee, ik ben nietin de lach geschoten, maar het kostte moeite; Rtschijnt een schoenmerk te zijn. En toen ik alslaatste de klas binnen kwam, trof ik Ebu en Solai-man in een woeste knokpartij.

Vasten doet iets met je tolerantiedrempel. Aanhet begin van mijn laatste middagles lag Solaimanineens met zijn hoofd op zijn armen, en toen Rasiteen taalboek bij hem neerlegde, veegde hij dat meteen woest gebaar op de grond. Hij deed niet mee,dat was duidelijk. Na afloop zei ik dat hij evenmoest wachten, want ik wilde weten wat er was. QUhébt míj géén béúrt gegéven toen ik mijn vinger op-stak!R QTja, jong, dat heb je soms als je met zRnvijftienen in een klas zit, maar je hebt best een paarkeer wel een beurt gehad. Met rekenen nog, toch?En toen had je een heel goed antwoord!R Ik dachtdat ik het daarmee gered had, maar op de trap naarbeneden raakte hij in een hardloopwedstrijd met ikweet werkelijk niet meer wie, dus ik greep hem bijzijn lurven. QBlijf maar even netjes naast mij lopen.RToen knapte er iets. QIk háát je!R schreeuwde hij, envoegde daar aan toe dat ik nog wel zou zien en datik van hem af moest blijven en dat hij naar eenandere school ging N En toen beende hij boos weg

79

over het pleintje voor school. Och, wat was diekwaad.

Maar ja, de volgende ochtend kreeg ik meteen bijbinnenkomst een handje van hem en toen ik vroegof we nog ruzie hadden, zei hij met een scheefgrijnsje QNee meesterR, en ondanks het strafwerk dathij die dag toch nog van me kreeg vanwege weer eenandere vechtpartij, heeft hij zich keurig ingehou-den.

Wat doe je eraan? Zonder schoolbreed pedago-gisch beleid niet zo heel veel, vrees ik. Ik kwam nietverder dan een preekje na het openingsgebed opvrijdagochtend: QHeb je wel eens bedacht dat bij-voorbeeld Solaiman, of Khadija, of Karim door Godgemaakt zijn, en dat God dus gewild heeft datAbdullah en Ebu en Assia bestaan en bij jou in deklas zitten? En dat je, als je die dan uitscheldt ofslaat of schopt, eigenlijk tegen God zegt dat hetmaar dom van hem was om zoRn kind te willenmaken?R Het duurde even voor iedereen snapte watik bedoelde M had ik Allah dom genoemd? Nee dathad ik niet. Maar toen was het wel stil. Sommigenkeken bijna beteuterd.

Maar hoe zat dat dan met mensen die niet inAllah geloofden? Tja, zei ik, de meeste mensengeloven, net als jullie, wat ze van hun ouders heb-ben meegekregen, en als je ouders toevallig gelovendat er duizend goden zijn, dan geloof jij dat ook.

80

Daar kun je weinig aan doen, hoor. Wat zou jij doenals je thuis hebt geleerd dat er zeven goden zijn, enals er dan een moslimjongetje boos tegen je doetomdat hij vindt dat er maar één god is; dat snap jedan toch niet?

Abdullah ontstak al bijna in woede, maargelukkig begreep Ashna wat ik zei: QDe meester zeixálsy!R Hij had kennelijk het conditionele karaktervan mijn vraag gemist en me horen suggereren dathij thuis zulke ketterse ideeën meekreeg. Maar Rtwas opnieuw even stil. Daarna wilde Abdullah weleens weten in hoeveel goden ik eigenlijk geloofde.

Lastige vraag. Rt Is mij om het even: geen, één,veel. Rt Is maar net hoe je QgodR definieert. Weesgerust. Ik heb vaak geen idee van wat kinderen vantien nou eigenlijk wel en niet kunnen bevatten,maar dat dit soort gefilosofeer er bij mijn kinderennog niet in wil, snap ik wel. Ik heb dus QéénR gezegd,Qzoals wij allemaal hierR, en volstaan met een kortverhaaltje over waarom je van God geen beeld moetmaken: een beeld kun je in de kast zetten of er eendoek overheen gooien zodat hij niet meer ziet wat jedoet, en dat moet natuurlijk niet. De rest van hetverhaal M hoe bijna elke godsdienst, ook de hunne,juist wel zoRn beeld maakt, al is het dan in woordenin plaats van hout of steen M bewaar ik wel voorlater.

81

En toen zijn we maar gauw in de kring gaan zit-ten om te luisteren naar Ashna die volgend-volgendjaar iets op het strand had gevonden M tuurlijk, datwas eerverleden jaar, maar QvolgendR en QvorigR lij-ken ook zoveel op elkaar M en te praten over wat zein en na de Ramadan allemaal voor leuks zoudenwillen.

Zo eindigden we toch nog redelijk vredig.

82

november 2003

Begint de klas aan mij te wennen? Begin ik aan deklas te wennen? Hoe dan ook, het wordt rustiger, zolijkt het. Natuurlijk zijn er nog steeds momentendat ik iemand op zijn of haar vingers moet tikken,maar dat worden er minder, en de diversiteit van ophun vingers getikten neemt toe. Praat Karim vaker?Neemt het aantal dwarse buien van Ashna toe? Ofmerk ik daar alleen maar meer van omdat ik mijnaandacht meer kan spreiden? Hoe dan ook, ik maakal bijna twee weken mijn pauzewandelingetje zón-der de prangende vraag of ik dit eigenlijk wel leukvind, en of het me eigenlijk niet zózeer boven hethoofd groeit en uit handen loopt dat de ziekteweteen serieuze optie wordt.

Ik heb een aantal dingen veranderd. Direct na devakantie ben ik strenger gaan straffen, en aan mijnneiging straf te schrappen heb ik radicaal een eindgemaakt. Dat gaf soms vervelende toestanden, metveel protesten van kinderen die zich onrechtvaardigbehandeld voelden omdat anderen toch ook N ,maar uiteindelijk bond iedereen in. Ik heb niet eer-der zoveel kinderen eieren voor hun geld zienkiezen. En de laatste week heb ik nauwelijks nog

83

strafwerk hoeven geven.Ik heb daarnaast flink geschrapt in de lesopbouw

die mijn methoden suggereren. Er is vast overnagedacht, over al die eindeloze aanlopen waarin jemet je klas naar de plaatjes bij verhalen kijkt eneerst maar eens alleen de titels leest om vervolgensuitvoerig in te gaan op de vraag wat die te ver-wachten geven, en wat we al weten van het mogelijkgebodene. QActiveren van voorkennisR is eensleutelbegrip. Alleen, het duurt lang als je iedereeneen beurt wil geven die iets zeggen wil, en mijnleerlingen worden daar snel balorig bij, maar als ikhet bij een paar beurten laat, is de rest zo getergddat zich dat de hele les wreekt. De laatste tijd geef ikkort aan waar de les over gaan zal, en soms laat ikzelfs dat achterwege, en vervolgens zet ik ze aan hetwerk: QPak je werkboek, bladzij zoveel, en maak devragen zus tot zo. Ik wil graag dat je dit en datopschrijft, en de rest niet. Vragen? Geen vragen?Oké, aan het werk allemaal.R En dan loop ik eenrondje om leerlingen die toch weer niet weten watze waar moeten doen individueel op weg te helpen,na ze te hebben verteld dat het écht loont hoor, ommetéén even te luisteren.

En ik laat ook regelmatig lessen vallen, of vul zegeheel anders in. De leesles met een prachtige strip-boekplaat van het paard van Troje in aanbouw, volGriekse timmerlieden en soldaten die allemaal wel

84

iets grappigs te melden hebben M een les waarin zegeloof ik hadden moeten leren dat je hetzelfdeverhaal op heel verschillende manieren vertellenkunt N jawel M heb ik vrijwel geheel ingevuld metvoorlezen uit Imme Dros. Ahmed had het er eenpaar dagen later nog over M dát was leuk geweest!

Met rekenen werkt die strategie wat minder. Oftoch? Ik geloof dat ze pas donderdag klaar warenmet wat voor de les van maandag gepland was. Inhet boek stond een pagina ruitjesvel met daaropeen rechthoek van 8 bij 12 hokjes. De opdracht wasom een aantal rechthoeken te tekenen met evenveelhokjes maar met andere afmetingen. Sommigenhebben er een dag of drie, vier, over gedaan voorhet verband met vermenigvuldigen (8x12=4x24=3x32= N =96) begon te dagen. Zou het erg zijn? Indit tempo kom ik nog niet door de helft van derekenstof voor groep 6, dus daar moet ik wel iets opvinden, maar Rt zou ook nog kunnen dat zulkemoeizaam zelf verworven inzichten zich op termijnterugbetalen.

* * *

Ik krijg een nieuwe baas, Meester Ali. Sinds maan-dag loopt hij op school rond om zich in te werken,en sinds donderdag mogen we officieel weten datdit het is wat hij loopt te doen.

85

We wisten al even dat Egbert er per 1 januari

mee zou stoppen. Het was zijn laatste kans

om vervroegd met pensioen te gaan, en na de

tropenjaren bij de Siba was hij daar wel aan

toe. Er was een sollicitatiecommissie ge-

weest, en die had een nieuwe directeur

voorgedragen. Een ervaren Hollander. Het

bestuur moest die voordracht nog goed-

keuren, maar dat was een formaliteit. Nou

niet dus. Het bestuur wees de voordracht af.

Het wilde kennelijk een moslim, wat ik me

ook heus nog kon voorstellen, en het wilde

een gezeglijke onderaannemer, wat ik me

natuurlijk ook best kon voorstellen, maar

wat nu net niet handig was. Achteraf gezien

kun je zeggen dat daarmee de laatste kans

om wat van de school te maken, verkeken

was.

Achteraf ook bleek dat onze nieuwe directeur

helemaal geen directeur was. Hij werkte op

een docentenaanstelling. Moslim en gezeglijk

was dus niet voldoende, Qt moest ook nog op

een koopje. Nooit geleerd dat alle waar naar

zijn geld is, kennelijk Y

Donderdagmiddag zat Ali bij mij achterin de klas,en vrijdag had hij zinnig commentaar op wat hij zagen hoorde. Alleen, daar liet hij het niet bij. Hij had

86

ook een aantal nadrukkelijke suggesties die eropneerkwamen dat ik mijn hele, moeizaam opgebouw-de, systeem van regeltjes en routines compleetmoest omgooien. Hij wil namelijk schoolbreed eennieuwe pedagogisch-didactische lijn, het QGIP-mo-delR invoeren. En daar moest ik dus alvast maarmee beginnen. GIP overigens staat voor QGroeps- enIndividueel gericht Pedagogisch handelenR M hoeweinigzeggend kan een naam wezen?

Allereerst zou ik een rood-groen-bordje voorinmijn klas moeten hangen. Ik héb een bordje, alleendat heeft vier kleuren: groen voor pauze, wit metQlesR erin voor als ik instructie geef, roze voor zelf-standig werken met onderling overleg en rood voorzelfstandig werken in stilte. Dat begint aardig tewerken. Ik probeerde hem uit te leggen dat eentweekleurenbordje een achteruitgang betekent om-dat je dan minder toestanden kunt markeren en dusbínnen toestanden op een andere manier moet dif-ferentiëren: QHet bordje is groen, jullie moeten zelf-standig werken en mogen overleggenR; QHet bordjeis groen, jullie moeten naar mij luisteren want ik gaiets uitleggen.R

Intussen heb ik het nodige over het GIP-model ge-lezen, en het lijkt me uitstekend dat in te voeren,maar volgens de ontwerpers is dat een kwestie vanjaren zorgvuldig opbouwen, niet iets om MeesterBart die toch al teveel aan zRn routines sleutelt even

87

snel te laten doen. Soms zijn zelfs verbeteringenverslechteringen, gewoon omdat het veranderingenzijn. Ik vrees dat veel ellende in het onderwijs tewijten is aan het feit dat beleidsmakers dat maarniet willen inzien.

Ik moest ook een verbod uitvaardigen voor WC-bezoek tijdens de les; dat mag alleen in de pauze.Als die man eens wist hoeveel energie ik eringestoken heb om te zorgen dat iedereen weet dat ertijdens instructies niet en tijdens zelfstandig wer-ken wel naar de WC gegaan mag worden. En datbegint nu eindelijk een beetje te werken. Op zichheeft-ie best een punt, hoor: sommigen zitten nu tewachten tot de vorige leerling van de WC terug is inplaats van dat ze rustig doorwerken; dat zou je kwijtzijn als je WC-bezoek verbiedt. Maar ik heb een leer-ling met blaasproblemen. Die ga ik niet verbiedenom naar de WC te gaan. En ik weet precies wat erdan gebeurt. Anderen pikken dat niet M waarommag hij wel en ik niet!?!? M en de poppen zijn aanhet dansen. Ik wil geen dansende poppen, ik wilrust.

Ik kreeg het behoorlijk benauwd. De afgelopenvierentwintig uur heb ik zitten zwoegen aan eenverhaaltje voor de bijna-baas, om hem uit te leggenwaarom ik niet op zijn verzoeken inga:

88

Beste Ali,

Ik stel het zeer op prijs dat je al zo snel de

moeite nam om een middag bij me in de klas

te zitten en mij feedback te geven. Maar ik

merkte vrijdagmiddag dat de manier waar-

op je die feedback gaf me niet in de koude

kleren was gaan zitten.

Ik ben gewend dat mensen die ik consulteer

W collegaQs van buiten, collegaQs van binnen,

onze huidige directeur W mij bij de nabespre-

king vragen stellen, en eventueel ook met

voorzichtige suggesties komen. Wat jij deed

had een ander karakter: je vond dat ik in het

vervolg bepaalde dingen moest gaan doen.

En dat viel bij mij niet goed.

Leiding geven in het onderwijs betekent:

problemen signaleren, knelpunten inventari-

seren, overleg initiëren en veranderings-

processen begeleiden door te stimuleren en

voorwaarden te scheppen. Dat was ook de

reden dat ik je al bij onze eerste kennisma-

king suggereerde om eerst eens uitgebreid

met je toekomstige medewerkers te gaan

práten, en daarmee bedoelde ik: praten over

hún situatie, over hún problemen, over de

knelpunten die zíj ervaren. Pas daarna is er

89

ruimte om na te denken over toekomstig

beleid W beleid dat alleen kans van slagen

heeft als het schoolbreed gedragen wordt, en

dat wordt het niet als het van bovenaf wordt

opgelegd.

Ik praat hier graag met je over door, en

neem al je suggesties van harte ter harte,

maar opdrachten leg ik naast me neer.

Met vriendelijke groeten

Of ik hem die geef? Nee, natuurlijk niet. ZoRn bood-schap moet je, als je hem geeft, vooral mondelinggeven; dan kan ie later tenminste niet tegen je ge-bruikt worden. Maar goed, ik heb Rm als rugge-steuntje. In de derde alinea is mijn zusje aan hetwoord. Die heeft heel wat afgedacht over onderwijs.Wij hebben een QagogischR beroep. En daarin neemje in alles wat je doet jezelf mee. Je moet dus altijdzoeken naar werkwijzen waar je zelf mee uit devoeten kunt. Manieren van optreden van bovenafdwingend opleggen wordt dan lastig. Als dat nietaan AliRs verstand te peuteren valt, gaat hij straksflink de mist in met zijn schooltje. Nou, aan mij zalhet niet liggen N

Intussen heb ik een allerberoerdst weekeindgehad. Gepieker, gemok, slapeloosheid, koppijn. Ennu zit ik met een weekplanning die niet af is, en met

90

allerlei zaken die ik niet goed en rustig heb kunnenvoorbereiden. Alsof ik dat er ook nog wel bij kanhebben. Niet dus. Zit ik even voor te bereiden, stuitik op een passage in mijn rekenhandleiding: ikmoet een krant meenemen omdat een opengevou-wen krant een aardig idee geeft van wat een vier-kante meter ongeveer inhoudt. Hoezo? Ik heb hetnagemeten, en ja hoor: zoRn dubbele krantenpaginais nog net geen halve vierkante meter. Rt Is een(bijgesneden) velletje A1 terwijl A0 pas 1 m2 meet.

* * *

Een school heeft niet alleen leerlingen maar ookmedewerkers M volwassenen weliswaar, maar in deomgang net zo boeiend. Met leerlingen omgaan leerik dagelijks door schade en schande, maar metanderen is het aantal contacten daarvoor net tegering. Bovendien zie ik de omgang met leerlingenals iets dat geleerd moet worden, en dat waarachtigook te leren valt, terwijl ik van volwassenen altijdaanneem dat je gewoon kunt doen wat je vananderen aanvaardbaar zou vinden en kunt zeggenwat je denkt. QBen jij een beetje naïef?R vroeg mijnintussen zelf ingehuurde supervisor. Het antwoordis QJaR. Volslagen naïef ben ik op dat punt. Vaakgeeft dat niet, maar nu wij bezig zijn een nieuwedirecteur te krijgen is dat wat onhandig.

91

Echt onhandig is natuurlijk de man zelf. Hij isheus op sommige punten best een beetje deskundig,en hij heeft enthousiaste plannen M wat, én die, iktoejuichenswaardig vind. Maar zijn omgangsvor-men deugen niet. Hij denkt dat hij personeel heeft,in plaats van medewerkers. Een dubbele vergissing.Hij is nog helemaal geen directeur, dat wordt hijpas per 1 januari, en ook dan zal hij geen personeelhebben.

Vandaag stond ik even met collega Shirley te pra-ten toen onze leerlingen naar de school-TV keken.De toekomstige directeur kwam binnen en vroeg ofwij een lijstje hadden van tijden waarop wijmochten kopiëren, want anders had hij er wel een.ZoRn lijstje hadden wij niet, maar hoezo QmogenR?hoorde ik ons beiden denken. Ik mag kopiëren alsdat voor mijn onderwijs noodzakelijk is M dacht ik,en Shirley, zo bleek later, dacht precies hetzelfde.

Ik legde uit dat ik kopieerde als mijn werk dattoestond, dus in principe niet onder de les, behou-dens in noodgevallen, en als zoRn geval zich onver-hoeds voordeed dan zorgde ik dat mijn leerlingenaan iets anders werkten voor ik even kwiek naarbeneden snelde. Hij luisterde niet, maar las ons zijnconcept-lijstje voor: van acht tot half negen, vantien tot half elf, van twaalf tot half één, en van kwartover drie tot kwart voor vier.

92

QNou,R zei ik, Qals ik echt veel moet kopiëren, benik soms al om half acht op school, dus acht tot halfnegen is misschien wat krap, bovendien worden wegeacht vanaf kwart over acht in onze klas te zijn, endat wíl ik ook, want dan heet ik mijn leerlingenwelkom en heb ik even tijd om met ze te pratenR.Maar dat had ik zijns inziens verkeerd begrepen.Vanaf kwart over acht behoorden wij aanwezig tezijn om ons op onze schooldag voor te bereiden Min een kwartier !?!? M en daar hoorde ook eventueelkopieerwerk bij. Hij stelde het alsof dat nu eenmaalde regels zijn. Op zijn vorige school was dat ook zo,voegde hij er ter toelichting aan toe. En uiteraardging het hem om de Qeffectieve leertijdR M want zoheet dat in het onderwijstaaltje dat hij dankzijapplicatiecursussen tot in de puntjes beheerste.

Ik liet het maar bij de opmerking dat het me heelzinnig leek om zo nu en dan eens stil te staan bij ditsoort organisatiekwesties, en dat we er vooral eensover door moesten praten. Niet de eerste keer dat ikin gesprek met hem deze stoplap gebruikte. Dezeconfrontatie is er één uit vele.

De baas-in-spé wandelde kwiek weg met zijnlijstje kopieerregels in wording, en Shirley keek mijzeer veelbetekenend aan. QMet deze man gaan wijnog grote problemen krijgenR zei ze, in goed Suri-naams. QAch,R zei ik, Qwe voeden hem nog wel op,want dit kan natuurlijk niet. Hij denkt, geloof ik,

93

dat hij het voor het zeggen krijgt NR QTja,R zei ze, QwijSurinamers zijn zo volgzaam. Dat zijn we gewend.Hij is de baas, en wij doen wat hij zegt. Jullie gaandaar zo anders mee om. Ik wou dat ik dat wat meerkon leren.R

Afgelopen maandag, na een soortgelijk gesprek,maar dan over écht belangrijke dingen als de organi-satie van míjn klas, heb ik gepraat met onze huidigedirecteur, en duidelijk gemaakt dat de management-stijl van zijn opvolger me wat verbaast, en me ookniet erg verstandig lijkt, want straks zit de helft vanhet personeel in de gordijnen, of in de ziektewet.Hij was blij dat ik dat zo snel meldde en zou hetmeteen aankaarten. Ik vertrouw er ten volle op dathij dat gedaan heeft, maar veel uithalen deed datkennelijk nog niet. Onze Egbert gelooft inQmanagement by walking aroundR, vertelde hij,waarbij hij wees op een affiche waar die kreet opstond. En hij wandelt rond. Hij is overal, kijkt naaralles, en luistert naar iedereen. We zullen hem nogzeer missen. De nieuwe directeur wandelt ook rond,maar hij ziet alleen zijn lijstjes met directieven enhoort alleen wat in zijn gesprekslijn past.

Intussen begin ik wat meer contact met ouderste krijgen. De ouders van Solaiman zijn op schoolgeweest. Ik begreep ineens waar die zijn lichte ont-vlambaarheid vandaan heeft. Zijn vader spreekt enoogt alsof hij elk ogenblik kan ontploffen. Het

94

duurde dan ook een poosje voor hij indirect toegafdat hij inderdaad meestal afwezig is als zijn zoontjethuis is, en dat het jong vaak wel erg laat naar bedgaat, en dat hij het soort scènes dat hij in de klassoms maakt ook gebruikt om zijn moeder voorschut te zetten als die hem bij het boodschappendoen iets weigert dat hij graag zou hebben, en ver-volgens dus alsnog krijgt, want hij kan heel goeddoen alsof je hem ernstig mishandeld hebt. Vaderzou vaker met hem spreken.

Intussen ook zijn de problemen met Solaimanwel al aardig in frequentie afgenomen. Ik heb eensmet hem gepraat. Hij vindt het niet leuk bij mij inde klas. Rt Duurde even voor hij wilde zeggen waar-om, maar hij zei het toch: ik was niet eerlijk. Als hijiets deed kreeg hij straf, en als iemand anders ietsdeed, deed ik niets. Ik kan daar natuurlijk wel ietstegenin brengen: die klacht krijg ik namelijk vaniedereen die straf krijgt, en dat geeft te denken.Maar durf ik uit de grond van mijn hart te zeggendat hij volstrekt ongelijk heeft? Nee, dat durf ikniet. Van sommigen pik ik inderdaad minder danvan anderen. Daar hebben ze het wel naar gemaakt,maar oneerlijk blijft het.

Over een andere veelgehoorde beschuldiging kanik beslister zijn: ik krijg ook regelmatig het verwijtdat deze of gene veel vaker op de computer mag danieder ander, en dan zeg ik gewoon: QJa hoor, dat

95

klopt. Kijk maar op de lijst achterin de klas, dan kunje zien dat ie daar veel vaker op staat dan jijR M het-geen niet het geval is, maar dát zoeken ze zelf maaruit.

Ik ben bij Rasit en bij Ibrahim thuis geweest.Wat de laatste betreft, was het effect wonder-baarlijk. Aanvaringen hebben wij nauwelijks meer.Wij grijnzen elkaar vriendelijk toe, en al zíjn klach-ten over een onrechtvaardige behandeling zijnineens voorbij.

Over Rasit maak ik me wel zorgen. Hij is eenweek ziek thuis geweest, maar zat de afgelopenweek weer op school, en deed daar zo goed als niets.Hij hangt wasbleek, als een natte dweil over zijnstoelleuning, zucht zo nu en dan diep, kijkt mijwazig aan als ik iets vraag en slaat eens een blaadjeom in zijn boek of schrift in de kennelijke hoop datdaar iets staan zal waar hij mij mee kan verblijden.Ik vraag me serieus af of hij Pfeiffer heeft, of eenzware bloedarmoede, of iets ergers, maar zijn moe-der merkt niets aan hem als hij thuis is. Hij heeft nueenmaal een wat ander karakter dan zijn kwiekegrote broer N Maar goed, ik heb haar zovergekregen dat ze met hem naar de dokter gaat, envan de week had hij opeens zoRn bloedprikpleisterop zijn onderarm. Nu maar hopen dat men ietsvindt N

96

Zijn moeder zorgt heel goed voor hem. Hij móéteten M als ze merkt dat haar kinderen iets lekkervinden, dan koopt ze het, want eten is heel belang-rijk. Dat heeft ze op de oudercursus geleerd. Op hetogenblik gingen donuts er goed in, dus N En zekregen vitaminepillen, dus daar kon het ook nietaan liggen. Slapen doen ze genoeg. Elke avond voornegenen naar bed. Ze was echt geschrokken van hetbeeld dat ik van Rasit had. Zijn gezondheid ginghaar boven alles, nou ja, én de school natuurlijk. Zeis als de dood dat hij iets mist, dus thuisblijven maghij alleen bij uiterste noodzaak. En ik geloof haar.Ze doet vast alles voor haar kinderen. Alleen, hoekan ze nu niet merken dat haar jongste zoon als eenhalve zombie door het leven gaat? En wat doe jedaar als school aan? Er is een schoolarts, maar dieonderzoekt niets als de ouders geen toestemminghebben gegeven.

Tussendoor had ik een forse confrontatie metKhadija die mij Rs ochtends geen hand wilde gevenen die dus M want zo hard ben ik inmiddels M daar-na niet bestond, tot ze me halverwege de pauze dantoch maar een handje gaf en er zowaar nog bijglimlachen kon toen ik haar uitbundig welkomheette. We waren met zRn tweeën op de gang, dus ikspeelde niet voor publiek; wat zeg ik, ik speeldehelemaal niet, punt.

97

Ach, en dan zijn er nog mijn rekentoetsen. Ik hebgeen tijd gehad om me te verdiepen in het toets-hoofdstuk uit mijn handleiding. Maar de nieuwedirecteur wilde op de juiste formulieren ingevulderesultaten van me hebben. Ik heb gekeken naar dejuiste formulieren, maar snapte daar weinig van.Dat formulierengedoe moet maar even wachten. Ze-ker waar de enige rechtvaardiging is dat de inspec-tie daaraan zou kunnen zien dat we allemaal opdezelfde manier werken. Rt Is beslist jammer, maardat doen we niet. Formulieren, hoe uniform ook,zullen daar weinig aan veranderen. En in symbool-politiek om de inspectie om de tuin te leiden zie ikniets.

Toch zetten de formulieren van mRn rekenmetho-de me wel aan het denken. Er stond iets onduide-lijks op over een 80%-norm. Men zou toch nietbedoelen dat mijn leerlingen van die toetsen 80%goed moesten hebben om een voldoende te halen?Na enig zoeken en vragen, bleek men dat inderdaadte bedoelen. Ik had 50% als norm aangehouden, enme toen al zorgen gemaakt over de vele onvol-doendes. Dus bij die 80% sloeg de paniek aardigtoe. Dan blijven er een stuk of drie vóldoendes over!Ik ben maar eens gaan uitzoeken hoe het zit met deQbasisR: optellen en aftrekken met getallen onder de20, en de tafels van 1 tot 10. Ik maakte een sommen-

98

dictee en gaf iedereen net genoeg tijd omantwoorden op te schrijven. Het resultaat was wei-nig hoopgevend.

* * *

Inmiddels heb ik een stagiaire. Dat kán helemaalniet. Elke PABO eist dat zijn studenten wordenbegeleid door een juf of meester met minstens vijfjaar ervaring. Het zij zo. Ze komt nu twee keer eendag observeren, en gaat dan in februari echt stagelopen. Van de Vrije PABO is ze, dus ze vraagt zichbezorgd af hoe mijn kinderen zich de QkwaliteitR vangetallen eigen maken. Bij zeven dachten ze hele-maal niet aan de dagen van de week, of aan de pla-neten, zei ze. En bij duizend dachten mijn leer-lingen aan helemaal niets. Hoezo zeven planeten?dacht ik. Ik heb het maar niet gevraagd; volgelingenvan Steiner hebben vreemde opvattingen over dekosmos. Ik legde uit dat ik bij grotere getallen weleens blokjes of ruitjes op het bord tekende, maardaarbij kijkt zíj dan weer met een volstrekt lege bliknaar míj. Rt Was een gesprek tussen doven.

Maar de week eindigde in majeur. Na langzoeken heb ik eindelijk een boek gevonden dat leuken toch begrijpelijk genoeg is: Otje van AnnieSchmidt. De driftbui van Tos deed de meesten zicht-baar genoegen. Zelfs Abdullah, die aanvankelijk zijn

99

vingers demonstratief in zijn oren had gestoptomdat ik hem wat erg nadrukkelijk tot de orde hadgeroepen, en mij hooghartig zuur probeerde aan testaren M wat slecht lukt bij iemand die zRn neus ineen voorleesboek heeft M liet ten slotte zijn handenzakken en luisterde geboeid mee.

* * *

De tweede periode zit erop en ik kijk uit op eenweekje vakantie ter ere van IdRul Fitr, hetSuikerfeest dat de Ramadan besluit. Nu maarhopen dat het me lukt een paar dagen vrij tenemen. Of hopen? Ik wou dat ik wist wat erger was:onontspannen voor de klas, of onvoorbereid.

De laatste week was moeizaam en dat verrasteme. De drie voorafgaande weken ging het beter danooit. Ik kwam soms thuis met het verbazende besefdat ik al tijden geen ruzie met Abdullah of Solaimanhad gehad. Maar sinds maandag wou het niet meerzo. AshnaRs eerste vraag na het weekend: QMeester,gaan we deze week leuke dingen doen?R Tijd om uitte spreken kreeg ze nauwelijks, want Assia wildegraag weten wanneer de spelletjesdozen daneindelijk op tafel zouden komen. QMaar lieve schat,we gaan wérken, deze week. We zijn met állesachter NR En we hébben gewerkt, maar veel

100

ingehaald hebben we niet en de spanning was somsom te snijden.

* * *

Het onderwijs is een moreel mijnenveld. Ik kan eruren over schrijven. Maar doceren is doseren, dusik beperk me tot één kwestie M het Qbalkenendjevan de weekR: mag je de goeden onder de kwadenlaten lijden? Mijn meesters en juffen vroeger dedenhet geregeld, en ze noemden het ook zo. In principelijkt het me geen goed idee, maar er helemaal aanontkomen doe ik niet. Voor een deel is dat puur eenkwestie van onvermogen: als ik bij een uitlegtelkens word onderbroken door vallende pennen,jongetjes die naar de WC willen, jongetjes die netiets harder in hun buurman porren dan ze beoog-den waardoor die een tik QterugR geeft, jongetjes diede buren iets willen vertellen dat geen uitstelverdraagt, jongetjes die een woedeaanval krijgenomdat ik niet hen maar iemand anders een beurtgeef of ze berisp voor een van die eerder genoemdedingen M beide altijd weer gezien als een beves-tiging van mijn inherente oneerlijkheid M en als ikdan ook nog door al die onderbrekingen de draadvan mijn uitleg kwijtraak en even rust neem om nate denken, duurt een les wel eens langer dan

101

gepland zodat heus óók geplande QleukeR dingen inhet gedrang komen. Ik zou daar best iets aan willendoen, maar dat lukt niet een-twee-drie. Ik QlaatR degoeden onder de kwaden lijden omdat ik nietanders kan.

QLatenR heeft natuurlijk ook een actievere bete-kenis: met opzet zorgen dat iets wel gebeurt. En ookin die zin laat ik de goeden wel eens onder dekwaden lijden. Als een kringgesprek teveel wordtopgehouden door gezeur van deze die niet naastgene wil zitten omdat hij QviesR is, want uit zijn neuseet, en zij een meisje M doe er maar eens wat aan Mof door een herhaling van die vele oponthoudjesvan hierboven, dan maak ik er een eind aan. En danis het jammer voor Mobarak en Ahmed en Karim enTarik en Aisja, die allemaal een wat groter harthebben, maar we breken de kring op en gaan mooirekenen. QZo, en nu is het stil!R zeg ik dan, enwaarachtig dat is het ook. Maar leuk is anders. Kanhet anders? Vast wel, maar ik weet even niet hoe.

Een keer heb ik de klas voor straf laten na-blijven. Dat doe ik nooit meer. Ik heb er nadruk-kelijk mRn verontschuldigingen voor aangeboden.De meute strafwerk geven omdat een groepje dezaak verpest? Het komt niet bij me op. Maar dat ergeleden wordt onder de gevolgen van wangedragvan groepsgenoten lijkt me volstrekt onvermijde-lijk. Terreur heet zoiets, de macht van de enkelingover het collectief. En opeens zie ik het triomfan-

102

telijk gezichtje voor me van Khadija die mooi lakhad aan al haar stomme klasgenootjes, en de uit-dagende ogen waarmee Solaiman mij aankeek (toenwel!) toen hij zijn strafwerkblaadje van zijn tafelveegde: ik ben lekker stout. Ik heb mRn leerlingenlaten opschrijven naast wie ze wel en niet willenzitten en met wie ze wel en niet willen spelen M eenQsociogramR heet dat op de PABO M en ik zie dat Khadijade minst favoriete buur in mijn meidengroepje is,en Solaiman een van de drie of vier waar niemandnaast wil zitten. Ze hebben dus verdraaid weinig teverliezen (nou ja, de vertedering die ze ondanksalles wel bij mij oproepen, maar die kan gelukkigtegen een stootje). En hoewel ze mijn sociogram-papieren nooit te zien zullen krijgen, weten ze datwaarschijnlijk zelf ook wel.

QOe Joh N!R brult vrijwel de hele klas, in het besefdat de meester al een poosje bezig is over zijn toe-ren te raken, maar de dwarsliggers reageren meteen uitdagend QLekkerR dat als QLikkahR klinkt enlaten dat vergezeld gaan van een gebaar waarbij jemet twee of drie vingers onder je kin naar vorenveegt, alsof er een denkbeeldig baardje wordtopgetild. De macht van de enkeling, ik schreef hetal. Zou het misschien zo wezen dat het de énigemacht is die mijn kinderen hebben?

* * *

103

Zingen, gingen we van de week. De dinsdag na devakantie vieren we feest en dan mogen alle klassenom beurten iets doen voor de in de gymzaalverzamelde school. Ons is een lied toebedeeld.Vorig weekend kreeg ik een bandje van Meester Aliwaar naar zijn idee leuke en heel zingbare Engels-talige islamitische liederen op staan. Ik moest weleven zoeken. Uiteindelijk koos ik voor QOh Allah,give your peace to your slave MohammedR, wat ikonmiddellijk vertaalde M QOnze God, geef uw vredeaan uw knecht MohammedR M want ik hou niet vanslecht gezongen Engels, en vertalen was relatiefeenvoudig omdat het Engels ook al niet rijmde. Ikben met hulp van mijn vrouw een flinke poos beziggeweest om de melodie uit te schrijven en in mijncomputertje in te voeren zodat ik dat als begelei-dingsinstrument kon gebruiken.

Rt Werd een lijdensweg. Wat wil je ook metkinderen die eigenlijk nooit zingen en een meesterdie dat ook al meer dan dertig jaar niet gedaanheeft. Ieder zingt op eigen toonhoogte in eigentempo een eigen melodie, en ik brul boven alles uitom de boel nog een beetje bij elkaar te houden. Watme dan trouwens nog enigszins lukt ook M mijnoude bovenmeester met zijn harmonium heeft mekennelijk echt iets geleerd. Vandaag heb ik gepro-beerd plukjes leerlingen apart te laten zingen, maardat had weer andere bezwaren. De rest vertikt het

104

om stil te zijn, stil te staan of stil te zitten en danbreek ik het deelkoor af omdat Abdullah en Ibrahimachter mRn rug staan te ruziën waardoor ik uit mijnconcentratie raak. Of de heren misschien tweeminuten N? Ach, dat willen ze wel, ze menen zelfshun uiterste best te doen en kijken me zwaar ge-tergd aan, maar het lukt intussen niet.

Gister heb ik bij de zoveelste onderbreking dehele zaak stil gelegd. QJullie willen niet zingen ophet feest? Mij best hoor. Ik zeg gewoon dat groepzes helaas andere dingen te doen hadR. Nou nee, datwas natuurlijk niet de bedoeling. QOké, laatste kans!RTja, en dan gaat Khadija zeuren dat ze niet naastEbu wil staan. Ze wil niet bij de jongens. En dat isverdraaid lastig als je in een klas met elf jongens envier meisjes zit. Mijn geduld was op. Ze bekijken hetmaar. En intussen ga ik steeds geagiteerder praten,schelden, vloeken tenslotte zelfs, waardoor de on-rust natuurlijk alleen maar toeneemt. Misschienmoet ik de tekst toch nog een beetje bijstellen:QOnze God, geef wat vrede aan die arme MeesterBart NR.

* * *

Vandaag vroeg ik aan een collega hoe het toch komtdat er bij ons eigenlijk alleen maar Surinaamseleerkrachten werken. Nou, daar had ze een dui-delijk antwoord op: Hollanders kwamen niet graag

105

en als ze al kwamen, waren ze ook zo weer weg. Diekonden niet overweg met Qdit soortR leerlingen. Zijwel. Zij waren gewend hard op te treden, niets tepikken, niet te praten maar direct terug te meppen.Natuurlijk waren witte kindertjes ook geen lieverd-jes, maar déze kinderen N verwend, niet geleerdzich te gedragen, rekening met anderen te houden,een ander te verdragen.

Tja, die symptomen herken ik wel. Maar zou hetnou echt onmogelijk zijn daar als school iets aan tedoen? Je moet natuurlijk een beetje geloven in hetgoede in de mens, wat lastig is als het je eigen soortniet is waar je dat geloof op los moet laten. Maarzonder dat geloof is voor de klas staan toch eenramp? Misschien vínden veel van mijn collegaRs datdiep in hun hart ook wel. Mijn collegaRs wordentoch vooral enthousiast als ze tropen-herinneringenophalen, recepten uitwisselen en praten over hunvolgende vakantie in de Cariben.

Als ik tegen onze zorg-juf Klaartje, de enigeandere witmens, zeg dat ik Abdullah ondanks alleseen schat van een jongen vind, snapt ze me meteen.Ze zou hem zo willen adopteren, en dat begrijp íkdan weer. Maar andere leerkrachten kijken meverbaasd aan als ik het over mijn QlieverdjesR heb endat nog blijk te menen ook. Geen wonder dat eenstudiedag over Qsociale competentiesR geen enkeleffect heeft. Geen wonder dat mijn nieuwe directeur

106

een pleidooi voor meer discipline en docententoe-zicht op trap en gangen houdt M nóg meer? ikpolitiemens me een ongeluk! (maar ik maak er welgrapjes bij) M en dat betitelt als Qwerken aan eenbeter pedagogisch-didactisch klimaatR.

Goed, ik vertik het om me daarbij neer te leggen.Maar ik moet wel eerst zorgen dat ik mijn eigen klasen mijn eigen onderwijs in de hand en in de vingerskrijg. Ik heb er de overeenkomst tussen PABO, schoolen mijzelf nog eens op nageslagen. De school ver-plicht zich te zorgen voor voldoende begeleiding enniet meer lesuren dan mogelijk is gegeven mijnnoodzaak me binnen twee jaar tot een gediplomeerdonderwijzer te ontwikkelen. Ik ben begonnen mijnbaas daarop aan te spreken. Na de vakantie heb ikeen functioneringsgesprek. Een prima gelegenheiddaar nog eens op terug te komen. Ik wil goedebegeleiding en tijd om te studeren.

Laat ik eerlijk zijn: ik ergerde me soms wild

aan veel van mijn collegaQs en ontwikkelde in

de loop van de tijd soms flinke vooroordelen

tegen Surinamers. Klopte het dan toch dat

die laks en ongeïnteresseerd waren? Ik vond

ze veel te streng en veel te kortaf tegen hun

leerlingen. Ze leken zich er niets van aan te

trekken dat er van alles en nog wat misging

in school. Geen toezicht op het plein? Zij

107

dronken rustig hun kopje thee. Vergaderen

over cruciale kwesties? Ze zeiden niets en

keken demonstratief zo nu en dan op hun

horloge W ze wilden naar huis.

Pas veel later besefte ik hoe vaak ze al allerlei

schone initiatieven de mist hadden zien in

gaan en hoezeer ze uit eigen ervaring door-

drongen waren van het idee dat hier echt

niets te veranderen viel. Ze waren door een

jarenlange ervaring compleet gedemoti-

veerd. Pas veel later zag ik dat ze naast

streng vaak heus ook heel lief en zorgzaam

waren. Ik dacht dat ik de enige was die

lesgaf met flink veel zelf gekocht materiaal

omdat de school, het bestuur, allerlei essen-

tieels weigerde aan te schaffen. Pas veel later

merkte ik dat dit voor al mijn collegaQs gold.

Wat mijn collegaQs kennelijk niet beseften

was dat ze sámen best iets hadden kunnen

bereiken, maar ja, de Surinaamse cultuur is

niet erg democratisch en egalitair is ie al

helemaal niet. Bazen zijn baas en ze tegen-

spreken doe je niet. Het enige dat dan rest is

lijdelijk verzet: je zegt PjaQ tegen de baas en

doet wat je zelf zinnig acht zolang de baas

niet ziet wat je doet.

108

Wat mijn leerlingen betreft: ik ga schrappen in mijnjaarprogramma om tijd vrij te maken voor iets veelnuttigers, woordjes leren. Gewoon elke week eenflinke rij Nederlandse woordjes, compleet met syn-en antonymen, betekenissen, voorbeeldzinnen, enuitdrukkingen. De woordjes waarzonder alles watze krijgen voorgeschoteld, van verhaaltjessom totgeschiedenisles en van kringgesprek tot begrijpendlezen vrijwel onbegrijpelijk wordt. En het aardige isdat dit idee mede werd aangereikt door mijn aan-staande directeur M die als manager een dik bordvoor zijn kop heeft, maar die kennelijk wel heeft na-gedacht over inhoudelijk onderwijs aan allochtoneleerlingen; nu de morele opvoeding nog N

Eigenlijk bedacht ik van de week pas dat ik na-tuurlijk de enige niet ben die Rasit of Ibrahim ofAssia soms maar half kan volgen. Mijn leerlingensnappen elkaar waarschijnlijk meestal ook nietecht. Ik vraag nog wel eens wat, of wacht nog eenpaar zinnen om te zien of de ongrammaticale woor-denbrij misschien niet toch iets van zijn ongetwij-feld aanwezige geheim wil prijsgeven. Maar zoveelgeduld kun je van kinderen moeilijk verwachten. RtKost mij trouwens ook flink wat moeite. Mijn erger-nis wordt heus niet alleen gevoed door mijonwelgevallig gedrag. Ik verstá mijn leerlingen vaakgewoon niet. Geen wonder intussen dat mijn leer-lingen zo gauw ruzie hebben, zo weinig van elkaar

109

pikken, zo snel op hun teentjes getrapt zijn, woe-dend worden of zich wentelen in onbegrepen zelf-beklag. Ze wórden niet begrepen, en ze begrijpenniet.

* * *

Even vakantie. Ik heb twee dagen gewandeld: eerstvan Haren naar Zuidlaren over een stukje Honds-rug. Links van mij zag ik het land afdalen naar,uiteindelijk waarschijnlijk, het Zuidlaardermeer.Berend Botje net achter de horizon. In Zuidlarenwas maar één hotel en ik kan er uren uiterst gezelligover kankeren. maar nu even niet.

Woensdagochtend holde ik, vanwege de regendie volgens het weerbericht onvermijdelijk zoukomen, door naar Rolde, waar die andere Noorde-lijke Held, mijn naamgenoot Bartje, vooral bekendom zijn bruinebonenfobie, helaas niet achter dehorizon bleef. Het hele dorp staat vol met slechtekopieën van dat duikelmannetje. Maar de tochterheen was prachtig. Zompige venen, troostelozezandverstuivingen en sombere heiden met hier endaar wat prehistorische grafheuvels. Heerlijk. En erwas nog zon ook, van tijd tot tijd.

Donderdag strompelde ik, vanwege een bloed-blaar en stijve spieren, naar de oude school vanmijn zoon, waar ik een dagje bij Christina in de klas

110

mocht kijken naar haar groep zes. Onherkenbaarwas het allemaal niet. Ik heb ook Christina een keerof wat horen uitleggen dat de héle klas nu weermoest wachten omdat één kind N zijn pen nietneerlegde, klaagde over in de zon zitten, kletste meteen buur. En ook hier waren kinderen die wel eensniet werkten en kinderen met hun handen onder deinkt omdat ze hun pen hadden gemolesteerd. Maarde verschillen waren opvallend. De Sint was ge-weest. Iedereen had snoepgoed en mocht daarvaneten. Brian mocht met de prullenbak rond om depapiertjes op te halen, maar Niels M JohannekesAbdullah M was hem voor (oké, dat kén ik, maar nukomt het:) Christina zag wat er gebeurde en vroegBrian of ie daarmee leven kon. Brian maakte eenwegwerpgebaar en ging weer rustig zitten. Dat zie ikmaar weinigen van mijn kindertjes hem nadoen.

En er is meer. Christina heeft bijna twee keerzoveel leerlingen als ik, en zit daarmee in een klei-ner lokaal, maar wat een rust. Haar kinderen gaanzitten als ze binnenkomen en babbelen rustig methun buren of doen wat voor zichzelf. Ze blijkenhaast allemaal in staat om een lijst opdrachten voorde komende week door te nemen, op hun eigenschema in te vullen en dan gewoon aan de slag tegaan M de vruchten van het Dalton-onderwijs. On-der het werk wordt er zo nu en dan overlegd, maarhet blijft opvallend stil. Christina geeft een paar M

111

korte M instructies en loopt op vaste, voorafaangekondigde tijden, een rondje. Natuurlijk probe-ren sommigen toch nog op andere tijden hulp tekrijgen, maar als ze beseffen dat die niet komt, gaanze wat anders doen en bewaren ze hun problemenvoor het volgende rondje. Dat blijkt gewoon te kun-nen.

Die korte instructies bevestigden wat ik toch alsteeds meer begin te denken: handleidingen vanmethoden schrijven eindeloze introducties voorwaarin de eigen belevingswereld uit en te na wordtgeëxploreerd, ongetwijfeld om voorkennis te acti-veren en wie weet wat voor ander fraais. DaRs goedbedoeld, maar het werkt niet, of liever, het werktvooral demotiverend. Weg dus met die handel!

En Christina kende een boekhandel die allerleischoolboekjes en boekjes voor zelfstandig werkverkoopt. Ik ben er de volgende dag meteen heengegaan en heb een hele lading materiaal gekocht.Heerlijke, contextloze sommen en taaloefeninge-tjes: plat rekenwerk en woordjes leren. Dus nu kanik eindelijk extra materiaal aanbieden aan leer-lingen die snel klaar zijn, of voor wie het regulierewerk te hoog gegrepen is. Hoe ik dat precies moetorganiseren is nog even de vraag, maar het begin iser.

* * *

112

Een van mijn vrienden vroeg me eens wat door tedenken over klikken, en over mijn ergernis daar-over. Geen slecht idee. Een tweede Balkenendjedus. Als ik de klas uit moet, geef ik een van mijnleerlingen de opdracht Qop te lettenR, en ik vertel Mtegenwoordig; ook dat heb ik moeten leren M wat erin de tussentijd wel en niet mag. Als ik dan eenverslag krijg over wie zich hoe misdragen heeft,vind ik dat prima. Wie iets misdeed mag zich ver-dedigen, maar ik ben niet te beroerd om eenpreekje te geven of zelfs straf. Alleen, dat verslag wilik hebben van degene die ik als toezichthouderaanstelde, en niet van anderen. ZoRn oppasverslagvoelt niet als klikken: het is vooraf volmaakt duide-lijk dat de betrokkene daartoe geroepen is.

Waarschuwingen van het type QMeester, ze vech-ten op de gang!R vind ik ook prima. Meestal moet erdan snel worden ingegrepen om erger te voor-komen.

De grens ligt voor mij bij de aangifte van gedragdat tegen regels is maar niemand in gevaar brengt:QMeester, die en die heeft gehold in de gangR, ofQgepraat op de trapR, enzovoort. Daarbij krijg ik hetgevoel dat de berichtgever een wit voetje probeert tehalen over de rug van een ander, en dat stoort me.Misschien is dat ook wel de crux van het Hollandsekliktaboe: we hebben de waarheid hoog in het vaan-del, maar waarheidsliefde mag niet worden ingezet

113

ten eigen bate, zeker niet wanneer dat ten koste vananderen gaat. Vertel mij dat je zélf hebt gehold, enik zal je prijzen om je eerlijkheid. Zoiets.

Dit hele verhaal gaat ervan uit dat we gelijk zijn,en dus niet al automatisch gerechtigd om over ande-ren te waken. Voor dat laatste is een aanstelling vanhogerhand nodig. Misschien ligt dat in andere cul-turen anders? Een systeem waarin iedereen toezietop het goede gedrag van iedereen, of sommigen Moudere broers en zussen, bijvoorbeeld M op dat vananderen, zou goed kunnen functioneren. En misschienis wat wij klikken noemen in zoRn systeem wel eenmorele plicht? Rt Zou veel gedrag van mijn leerlingenverhelderen, en ook verklaren waarom er bij wat ikklikken noem geen verontwaardigd gehuil opstijgt.Men vult aan of nuanceert, maar protest N? Needus.

114

december 2003

Ons bezoek aan het Verzetsmuseum verliep redelijkbevredigend. Alleen Abdullah was voortdurendzoek en als hij dat niet was, drukte hij op alle knop-jes die hij vinden kon, opende hij alle deurtje die hijzag, en sloeg hij alle hoeken om die hij tegenkwamom zo toch weer zoek te raken. Na een poosje washij echt weg, maar dat bleek te komen omdat JufHayat, die als extra begeleidster mee was, hem bijde receptie had gestald met de mededeling dat zezijn vader zou bellen. Hij was danig geschokt. Ikheb wat met hem gepraat en hem mee terug geno-men nadat hij beloofde bij mij in de buurt teblijven. Wat hij deed ook, al moest ik hem zo nu endan wel even vastgrijpen.

Om twaalf wandelden we goed gehumeurd deschool weer binnen. Ik vond het een succes. Enmijn leerlingen hadden redelijk genoten. De damesVerzetsmuseum waren ook tevreden. Ze vondenmijn groep nog wat jong, maar waren verrast doorde vragen en de ter zake doende opmerkingen dietoch nog kwamen. Alleen dat ADHD-jongetje, datwas ze wel opgevallen.

115

Mis ging het Rs middag pas. Het zingen luktevoor geen meter. Meiden wilden niet naast jongensstaan, ik moest steeds wachten op stilte, en een op-stelling voor op het toneel morgen liet zich gewoonniet organiseren. Ik heb staan dreigen en smeken.Ik heb tot twee keer toe iedereen weer gewoon opzijn eigen stoel gezet Qtot het weer een beetje rustigis NR, maar het hielp niets.

Toen had ik het gehad. QStop maar. Allemaalnaar je plek. Dit gaat niet. Groep zes doet morgenniet mee. Jammer. We hebben ons best gedaan,maar zo gaat het niet.R Ik heb blaadjes met taal-opgaven uitgedeeld, en later een met rekenopgaven,mijn stoplicht op rood gezet, iedereen aan het werkgecommandeerd, en een uur lang genoten van derust. Het was stil. Iedereen werkte. Kennelijk is diteen situatie die ze wel aankunnen.

* * *

IdRul Fitr, het Suikerfeest, werd een opstapeling vanorganisatorische problemen en ander leed. Bij depresentaties Rs ochtends M obligate toneelstukjes enliedjes die niet liepen M viel mijn groep, die ik na-tuurlijk toch liet meedoen, volstrekt niet uit detoon. Kennelijk eis ik te veel?

Daarna gingen we eten. Mijn klas stond vol metvette lekkernijen. Die gingen, na wat uitdeelwerk

116

elders, vrijwel schoon op, maar toen waren er ookverschillende kinderen misselijk. Egbert heeft, sa-men met mijn Rashied, het braaksel in de gangopgeruimd.

Toen volgde het uur dat gepland was voor hetuitdelen der door de feestcommissie aangeschaftecadeaus. De meisjes kregen een kleiner pakje dande jongens, maar de aanvankelijke afgunst van demeiden en het lekker-puh van de jongens wisseldenal gauw stuivertje toen bleek dat de meisjes eendagboek, kleur- en schrijfwaar, plakplaatjes en nogzo wat kregen, terwijl de jongens het moesten doenmet een speeltje dat leek op een GSM-etje maar hetniet was M zoRn ding gevuld met een stroperigevloeistof waarin je met een knop wervelingenteweeg brengt waarop ringetjes omhoog duikelendie aan een haakje gemanoeuvreerd kunnen wor-den M en een grote maar gammele en veel te kinder-achtig race-auto. Nog voor het uur om was, warener al heel wat autoRs stuk, speeltjes zoekgeraakt enandere met andere klassen geruild.

In de pauze ging het ruilen verder, zodat mijnjongens opeens allemaal jojoRs hadden die licht ga-ven en die na nog weer een uur ook al vrijwelallemaal kapot waren, en een aantal van mijn mei-den een soort plastic ijshoorn met bij wijze van ijseen schuimrubber bal erop die je kon wegschieten.Ik heb een keer geschoten met die van Ashna, die

117

even weg was, en die mij later woest kwam meldendat hij nu stuk was! Maar lieve kind, hij doet hettoch nog prima!? Ja dat kon zo zijn, maar er wasergens iets losgeraakt zodat je nu de plastic buis inde schuimrubber bal er half uit kon halen als je datwilde, dus was hij stuk, en het was mijn schuld en ikmoest voor een nieuwe zorgen, en en en enzovoort.

Karim en Tarik hadden razende ruzie, wantTariks jojo was weg of stuk en nu wilde hij om mijonduidelijke reden de helft van de ook al kapottejojo van Karim hebben, die dat restje nu juist zelfmee naar huis wilde. Er zat een lichtje in, dus daarviel nog iets interessants aan te slopen. Karim wasover zijn toeren en kon alleen nog maar janken. Ikheb Rm wat getroost, en Rm zRn halve jojo terug-gegeven. Tarik had nota bene ook nog een hele jojo,maar ja, die hád hij al, dus dat telde niet.

Daarna begon het grote hangen, afgewisseld metvoetbal voor de jongens (die niet allemaal mee wil-den doen) en nu weer wel en dan weer niet maaruiteindelijk toch nog een film voor de meisjes, waarook al niet iedereen naar wilde kijken. Ik weet nógniet hoe ik het heb uitgehouden, maar dit moetvolgend jaar echt anders, anders meld ik me ziek.

* * *

118

De dag na het feest. Weer echt aan het werk, meteen ongedurige klas. Ashna was opeens woedend opAbdullah, die volgens haar dood moest, en ook ze-ker gaan zou. Wacht maar! Hij had dingen overhaar ouders gezegd, dus nou moest ie dood! EnAbdullah was boos want Ashna had dingen over zijnouders gezegd, en N het bekende hand-langs-de-keel-gebaar.

Aisja was boos op mij. Ik weet nog niet waarom.O jawel, ik had een verhaaltje gehouden over dekomende rapporten die niet erg goed waren, enwaarvan ik me had afgevraagd hoe dat toch kwam,want dom waren ze niet, en ze werkten meestal ookbest hard. En toen had ik bedacht dat het allemaalkwam omdat hun Nederlands niet zo goed was, dusdáár gingen we nu aan werken. Ik was eigenlijk besttrots op de draai die ik eraan gegeven had. Maarhelaas, Aisja had de ontkenning voor QdomR nietgehoord, dus ik had haar dom genoemd. Mis-verstanden kun je rechtzetten, maar boosheid moettoch een beetje slijten.

Gistermiddag, helemaal aan het eind van hetfeest, had ik wat kinderen getroost met eenpepermuntje en een plakplaatje. Dat kreeg ikvandaag op mijn bord. Een aantal kwam zeuren omhet plaatje dat ze gister niet gekregen hadden, endat was toch oneerlijk N!

119

Aan het eind van de dag heb ik het goed proberente maken door iedereen een pepermuntje te geven,maar niemand zei dankjewel en een aantal bestondhet zelfs om terug te komen en dat gister gemistepepermuntje ook nog op te eisen. Ja, toe nou!

* * *

Het gist in mijn groep. De eetpauze gister werdverstoord door ruzie tussen Ashna en Rashied:QMeester hij slaat meR, QMeester ze scheldt mijn moe-der uit!R, enzovoort. Wat ik eruit kon krijgen, kwamerop neer dat Ashna had gezegd dat RashiedRsmoeder een aap of een schaap was. Ik probeerdehet met een half grapje: ach, mij mag je gerust vooraap uitmaken hoor, per slot zijn alle mensen eigen-lijk apen. Nou, dat viel niet goed. De orthodoxe is-lam heeft het niet zo op Darwin, en mijn kindertjeskunnen niet lachen om iets dat, al is het maar in deverte en omgeven met hoeveel relativering ook,naar schelden zweemt.

Ik bracht de klas naar buiten en liep even bijAsuman, onze secretaresse, langs omdat ik nog ietskopiëren moest. Haar maar eens gevraagd hoe dattoch zat met schelden en slaan. Precies wist ze hetniet, ze was in Nederland opgegroeid, maar haarstond wel bij dat schelden in Turkije heel veel ergerwas dan slaan. Ik moet toch eens leren daar

120

rekening mee te houden. Vervolgens ging ik weer naar beneden om een

frisse neus te halen. Egbert sprak me aan en vroegof ik even op het plein wou assisteren want de con-ciërge was weg en de pauzemoeder stond er alleenvoor. Heibel op het plein. Er hangt tegenwoordigeen touw dat de groten van de kleinen moet schei-den, maar een deel van mijn groep holde rond aande verkeerde kant. Ik joeg ze met enige moeiteterug. Ashna wilde niet maar moest toch, en toendat eenmaal gelukt was, brak de hel los. De ruziewas kennelijk blijven sudderen en nu bemoeideiedereen zich ermee. Ik kon nauwelijks boven hetgekrakeel uitkomen. Na de nodige vermaningenmijnerzijds leek de rust weer te keren, maar terwijlik me omdraaide zag ik nog net uit mijn ooghoekhoe Ashna een sprintje trok om Tarik, die duidelijkontdaan achter Khadija aanholde, de pas af te snij-den.

AshnaRs reddingsactie had effect: Tarik, die dieaanval van achteren niet verwachtte, rolde over degrond. Vuurspuwend kwam hij overeind en schootop een toch even angstig weghollende Ashna af.Doodsdreigingen knalden door de lucht en ik konhem nog maar net op tijd opvangen en vasthouden,terwijl Ashna zich, inmiddels weer lachend enQlekker puhR-end uit de voeten maakte. Ik heb Tarikte verstaan gegeven dat hij zijn handen thuis moest

121

houden, en ben vervolgens Ashna gaan zoeken omhaar te melden dat ik precies had gezien wat zedeed en dat ze zoiets voortaan zeer beslist uit haarhoofd moest laten.

Na de pauze volgde het gebed. Ik zat bij de jon-gens in de kleedkamer toezicht te houden en voeldedat er iets mis was. Abdullah had het barst-maar-floersje over zijn ogen dat op voor mij onverwachtemomenten steeds weer opduikt en keek dwars doorme heen. QWat is er aan de hand, Abdullah?R Geenantwoord. Vraag herhaald. QNiksR mompelde hij nu,met zoRn blik van Qdat weet je zelf heus welR. Ik wasme van geen kwaad bewust, maar ik weet dat door-vragen op zoRn moment niet erg veel zin heeft. Evenwachten dus maar.

Op dat moment werd Ebu binnengebracht doormeester James. Die had hem boven voor mijn klasgevonden waar hij zeer beslist van plan zat te wezenom niet te gaan bidden. Hij had dat plan nu nog.Egbert verscheen, zag Ebu zitten M de andere jon-gens waren inmiddels met hun wassingen begon-nen M en zei dat hij snel naar de wasruimte moestgaan. Ebu weigerde. QNou dan ga je nu met mij meenaar mijn kantoorR zei Egbert. Egbert af met eenboze Ebu.

Op dat moment schoot Ibrahim mij aan: Ashnahad hem voor mongool uitgescholden! Voor ik hadnagedacht, was het er al uit: QAch jongen,R zei ik,

122

Qechte Turken komen toch ook uit Mongolië? Daarmoet je juist trots op zijnR. Ik had al eens uitgelegddat wat nu Turkije heet, tot duizend jaar geledenwerd bewoond door christenen met een zeer diverseetnische achtergrond, maar dat er toen nog geenTurk te bekennen was geweest. Echt geloven dedenmijn leerlingen me niet, de Turkse al zeker niet:voor hen is het onvoorstelbaar dat er in hun landooit géén moslims waren. Ibrahim was niet ge-troost. Gehuil!

Na het gebed nam ik mijn klas mee naar boven.QJongens en meisjes,R zei ik, toen iedereen eindelijkzat, Qwij hebben een probleem.R Of het zin had eensrustig over al die ruzies te praten? Ja, dat wilden zewel. Nou, om de beurt dan. Geleidelijk werden ereen paar dingen duidelijk. De QaapR, of het QschaapRvan Ashna was noodzakelijk onduidelijk, want bijde godsdienstles voor de pauze had meester Solei-man tegen Rashied gezegd dat hij zat te slapen, entoen had Ashna het lied QSlaap, kindje, slaap, jemoeder is een NR aangeheven, maar aangezien zenet voor dat rijmwoord ophield, was onduidelijkgebleven wat RashiedRs moeder nou precies was. Dewoede was er niet minder om, ook nu weer N

Maar het probleem was groter dan dat. Al sindsgroep vijf hadden zo ongeveer alle jongens ruziemet Ashna, en nu gingen alle meisjes haar helpen,en N QU bent niet eerlijk!R Ach hemel, hoe dat zo, en

123

vanwaar die onverwachte wending?De jongens namen het voortouw. Ik was niet eer-

lijk, want ik trok partij voor de meisjes. Zo had ikTarik boos toegesproken, maar niets tegen Ashnagezegd. Nou dat kon ik weerleggen: ik had haar weldegelijk op haar vingers getikt, en desgevraagd wil-de Ashna dat graag bevestigen. Maar daarmee washun kruit nog lang niet verschoten. Als de meisjesachter mijn bureau (mijn heilige der heilige, waar ikgeen leerlingen duld) gingen zitten, zei ik niets,maar als zich daar een jongen vertoonde kreeg hijstrafwerk! Ik was even van mijn stuk gebracht. Laatik eerlijk zijn: jongens krijgen meer strafwerk danmeisjes, en dat komt niet alleen doordat er meerjongens zíjn. Soms denk ik dat meisjes beter aan-voelen wanneer ze écht even stil moeten zijn, maarhet is goed mogelijk dat ik tegenover meisjes ookecht coulanter ben. Alleen, het bureauverhaal kloptniet: het zijn juist de meisjes, en dan vooral Ashnaen Aisja die ik daar moet wegsturen en dat doe ikook. Ashna wilde dat wel bevestigen, maar Aisjakeerde zich boos om. Eerst had ik haar dom ge-noemd en nu beschuldigde ik haar al wéér van ietsdat helemaal niet waar was!

Dit ging nog even zo door, waarbij Abdullahweer terugkwam op het incident waarbij ik hadgelachen toen Ashna hem een aap noemde, en ik hadgezegd dat hij toch ook een aap was N Natuurlijk

124

kwamen de mongolen weer voorbij, waarbij Ibra-him ook nog iets opmerkte over mijn niet-moslimzijn, wat ik maar even heb genegeerd. Er kwam eenbonte mengeling aan oude koeien uit de sloot, en ikwerd uitgebreid geïnformeerd over wat wie vorigemaand, vorig jaar, in groep vier, tegen wie had ge-zegd.

En toen was het de beurt aan de meisjes: QMees-ter, u bent oneerlijk, want u helpt altijd de jongens!REn ook daar waren voorbeelden van, die ik nu evenvergeten ben. Rt Ging waarschijnlijk om jongens dievaker achter de computer mochten, of zo. Dat wasme vorige week ook al eens verweten, waarbij Aisjaen Assia om de vijf minuten een briefje kwamenbrengen met daarop groot het woord QONEERLIJK!R Ikheb er daar een paar van opgehangen, waarna hetallemaal toch nog in gegiechel oploste M dacht ik.

Inmiddels was Ebu teruggekomen. Met een brief-je van Egbert waarin stond dat Ebu al zijn proble-men had opgeschreven, en dat ik dat binnenkortvan hem krijgen zou. Ebu deed ook nog wat duitenin het zakje, want ook hij vond mij oneerlijk, enverder was het de schuld van Ashna.

Er werd over en weer flink geschreeuwd soms,en ik heb een paar keer gedreigd het gesprek af tebreken, maar er werd ook geluisterd. Alleen eenoplossing, die wilde nog niet komen. Na ongeveereen uur heb ik het gesprek afgerond: QJongens, het

125

is belangrijk dat we hier over praten, maar nu denkik dat we moeten stoppen. Denk er maar eens evenrustig over na wat je nu gehoord hebt, dan pratenwe een andere keer verder.

Ik heb de klas aan het rekenen gezet, en wildeeven uitblazen, maar toen kwam Rasit protesteren:ik had hem beloofd dat hij na Ebu iets mocht zeg-gen, en toen had ik eerst allerlei anderen het woordgegeven, en nu ging hij dus niet rekenen. QAch jon-gen, ik héb je toch ook het woord gegeven?R QJa,maar eerst mochten de meisjes iets zeggen, en uhad beloofd NR QHoor eens, Rasit, als Ebu ietskwaads over Ashna zegt, moet zij daar toch opkunnen reageren? Ik snap dat je het vervelend vind,maar ik héb je de kans gegeven iets te zeggen, dusecht te klagen heb je niet. En nu ga je even rustigaan het werk.R NEE! hij ging niet werken! Nou ja,dat doet hij toch al meestal niet N

Het briefje van Ebu heb ik inmiddels:

Meester, Aisja zei dikzak tegen mij dat vind

ik niet leuk en alle jongen hebben de pest

over haar. Ze doet niet normaal. Ashna be-

moeit met ons, We doen grapjes met Rashied

en dan bemoeit zei ook en de meisjes scheld

ons uit vorige keer was ik boeken aan het

pakken en toen kwam Aisja toen ging ze mij

duwen toen had ik terug geduwd toen ze ze

126

bolle tegen mij en toen zei ik tegen meester

Bart. toen zij de meester tegen haar waarom

zei je dat. toen zij ze hij ging mij duwen en

toen ging zei huilen en Ashna zei tegen

Abdullah aap en toen had hij de schuld en

meester is voor de meisjes en dan word ik

boos en als jonges praten krijgen wij straf-

werk en als zij praten en zo word alle jon-

gens boos en daarom ben ik nu boos en dan

zeggen de meisjes lekker voor jullie en dan

schelden ze ons uit en zo worden we boos.

Beter kan ik het niet samenvatten. Ebu schrijft naarverhouding heel behoorlijk Nederlands, trouwens,al is aan de definitieve versie van deze brief vastenig redactioneel overleg met Egbert vooraf gegaan.

Wat doe ik hiermee? Geduldig blijven uitleggendat iedereen klaagt over splinters in mijn ogen, entegelijkertijd de balk in zijn of haar eigen oog nietziet? Hopen dat ze door te kijken en te luisteren zelfgaan ontdekken wat hier mis gaat? Vanuit meester-lijk gezag decreteren dat het uit moet zijn met dezeonzin? Daar ben ik voorlopig nog niet uit.

En dan heb ik nog niets verteld over het gewor-stel met rapportcijfers, afspraken voor de tien-minuten-gesprekken waar de komende week almijn pauzes aan op gaan, om maar te zwijgen vande voorbereiding daarvan M ik moet toch iets te

127

vertellen hebben? M en over de lessen die ik daar-naast toch wellicht zou moeten voorbereiden.

En evenmin over de evaluatie van ons museum-bezoek dat bijna iedereen gelukkig toch nog QleukRleek te hebben gevonden: de jongens hadden erechte granaten en pistolen gezien, de meisjes had-den iets geleerd over kinderen die werden gered uiteen crèche M die tegenover de Hollandse Schouw-burg M en Khadija had onthouden dat er inMarokko ook joden waren en dat de koning die ge-red had, wat haar toch wel speet en ze hoopte maardat ze er gauw weg zouden gaan. Daar moet ik dusook nog eens een lesje aan wijden. Alleen Aisja wasontevreden. Een stuk uit haar opstel tot slot:

Ik vond het saai. De bedoeling was dat we in

de verzetsmuseum iets over de 2 wereldorlog

zouden leren. Weetje wat ik geleerd heb dat

ik dorelkaar moet praten.

Ik vond het saai, wand als de mevrouw iets

wou gaan vertellen werd ze onderbroken

door jongens. Alle jongens stonden in de weg

als ik iets wou gaan bekijken. Ik heb niets

verstaan wat de mevrouw zij. Als de jongens

knoppen zagen dan gingen ze er erop druk-

ken. Ik wil nooit meer met de jongens naar

de museum. als ik iets wou gaan vragen dat

kon niet want de jongens prate er doorheen.

128

ze prate dor elkaar niemand gedraagde zich

behalfe ik en de meisjes. dus ik weet helemaal

niks. als ik een toets krijg dan maak ik alles

fout en ik schrijf slordig en ik ga ook niet

meer werken punt uit. ik ga niks doen punt

uit.

Ook Aisja is zeer taalvaardig, en zij heeft, vrees ik,helemaal gelijk. Van mij krijgt ze een 10 voor ditverhaal. Ze zat in een ander groepje dan ik, dus watdaar gebeurde, onttrok zich aan mijn waarneming.Maar ik zie helemaal voor me wat ze heeft moetendoormaken.

* * *

Ik maak mij zorgen. Ja, Rt zal Rs niet N In Trouw

vanochtend een lang stuk over de problemen in hetgrootstedelijke VMBO: racistische en andere akeligeuitingen, bedreigingen, daadwerkelijk geweld, zo-wel tussen leerlingen onderling als van leerlingentegenover onderwijzend en ander personeel. Komtallemaal veel vaker voor dan de statistieken latenzien, en de allochtoon, met name de Marokkaanseallochtoon, is de grootste boosdoener.

Trouw poogt ook te verklaren. Deze jongeren le-ven in twee culturen: een thuis waar het betonenvan QrespectR de norm is, en waar dat betonen metharde hand wordt afgedwongen, een school waar

129

het vooral om verantwoordelijkheid en gelijkwaar-digheid gaat, en waar over doen en laten wordt ge-praat en onderhandeld.

Het grote probleem zit hem in die tegenstelling.Wie als leraar overlegt en bespreekt, stelt zich opals gelijke en verwacht dus ten onrechte gehoor-zaamd te worden op die momenten waarop vooroverleg even geen tijd is.

Ik zet er maar eens wat eigen observaties uit deafgelopen periode naast. Akeliger uitingen dan de(slechts eenmaal gehoorde) wens dat de joden inMarokko maar snel mogen opkrassen heb ik nietgehoord. Geen leerling heeft nog een vinger naarmij uitgestoken, althans niet anders dan om mij eenhand te geven, maar onderling zijn mijn lieverdjesniet echt zachtzinnig. Schelden doen ze wel, voorQaapR en QschaapR, en QfootlockerR niet te vergeten. Enik hoor regelmatig dat deze of gene dood moet,maar echt onrustbarender dan het Qik maak je af N!Rvan het schoolplein van mijn eigen zeer christelijkelagere school kan ik dat niet vinden. Dat valt mis-schien wel mee dus. Maar overleggen en besprekenwil inderdaad niet erg.

Vrijdag zaten wij eindelijk weer eens Qin dekringR. Meestal geef ik daarin iedereen om de beurthet woord en luisteren wij, of luisteren wij niet,naar weinig opmerkelijke avonturen van deze engene. Daar had ik nu eens geen zin in. QWaar gaan

130

we over praten? Wie heeft een voorstel?R Assia wildeweer eens weten hoe het met de zwemles zat M eenverzoek om informatie aan mij M maar verder hadniemand iets. QWaarom willen jullie zo graag in dekring, als je niets hebt waar je met de klas overpraten wil?R Rt Duurde even, maar toen gaf Ahmedeen fantastisch eerlijk antwoord: QDan hoeven weniet te werken, meesterR. Dat schaap bracht meer-deren over de dam: de tijd schoot zo lekker op, jehoefde niet op te letten, je kon even met je buurmankletsen.

Zoiets zet mij op twee sporen. Allereerst vraag ikme af wat ik doen moet om de kring te maken totwat die wezen moet. Zelf onderwerpen aandragen.Kinderen dwingen daar vooraf over na te denken.Dat soort zaken. Maar het maakt ook duidelijk datmijn leerlingen niet uit een overlegcultuur afkoms-tig zijn. Rt Zijn geen praters M ja, kletsers, dat zijnhet wel, maar over iets praten, iets bespreken, kij-ken of en hoe we iets tot ieders tevredenheid kun-nen oplossen, dat willen, of kunnen, ze niet. Waar-schijnlijk vinden ze dat ik daarvoor zorgen moet.

Na die kring gingen we school-TV kijken. De klasmoet daarvoor de halve school door, en dat moetrustig, want elders wordt gewerkt en de klasdeurenstaan vaak gewoon open. DaRs veel gevraagd. Eenflink aantal jongens wil vooraan staan, dus er wordtgedrongen, geduwd, getrokken, met ellebogen

131

gewerkt. Andere jongens, en in elk geval de meiden,willen juist helemaal niet vooraan, dus die blijvenstaan om anderen voor te laten gaan, en voor ik hetweet is de eerste al beneden terwijl de laatste nogbij mijn klasdeur draalt. Op de trappen spelen zevoor slingeraap en klipgeit en in het deel van de rijdat ik niet overzie klinken altijd woeste kretenwaarin ik maar zelden nauwkeurig de juiste stemherken, dus ik roep meestal de verkeerde tot deorde.

Daar had ik nu eens gewoon genoeg van. Na deTV, en de al even rumoerige tocht naar boven, heb ikze opnieuw in de rij gezet en duidelijk gemaakt datwij nu netjes de trappen (twee lekker hoge etages,en die trappen zijn behoorlijk stijl) op en af gingenom te oefenen hoe dat moet. QEn denk erom, als hetniet rustig is, gaan we opnieuw naar beneden enweer naar boven.R Om een lang verhaal kort te ma-ken: wij hebben die tocht een keer of zeven ge-maakt. Steeds waren er weer een paar die lawaaimaakten, en als ik zei QZo, dat was niet rustiggenoeg, dus we gaan nog een keerR, steeg er eenwoedend gehuil op. Alleen leerlingen van wie ik ze-ker wist dat ze stil waren geweest, heb ik naar deklas gestuurd om even rustig te lezen. De minst fittemijner leerlingen strompelden uiteindelijk jamme-rend (maar wel luíd jammerend) weer omhoog,terwijl de meester, die er lol in begon te krijgen,

132

vrolijk langs de rij zoefde. Het heeft beslist voor-delen niet tot de achterbankgeneratie te behoren.

Tot slot, terug in de klas, het was inmiddels eenminuut of vijf ná schooltijd, nog een kort preekje:QZo, dit kunnen we dus nog niet. Nou, dan oefenenwe maandagochtend verder. Zolang jij je niet netjesgedraagt, gaat de hele groep weer een keertje detrap op en af. Denk er dus maar eens over na, hoe jedat maandag gaat doen. En nu naar huis!R

Wat mij opviel? Dat mijn kinderen kennelijk nietin staat zijn om de groep in hun beschouwingen tebetrekken. Ze voelen zich niet voor elkaar verant-woordelijk. Je ziet dat ook in de voetbalkooi. Wie debal heeft neemt hem mee naar voren en schopt zijneigen ploeggenoten even hard opzij als zijn tegen-standers. Het zijn geen teamspelers, althans nietzolang ze zelf voor dat teamspel moeten zorgen. Ermoet een alziende generaal met absolute machtvoor, wil het nog iets worden.

Maar goed, veel van deze leerlingen gaan straksnaar dat VMBO. Wat kan ik voor ze doen om te zor-gen dat ze daar niet ontsporen omdat ze de vrijheiden de verantwoordelijkheid voor hun eigen doen enlaten niet aankunnen?

* * *

133

Iets heel anders. Dit was de week van de rapporten.Ik ben er het hele vorige weekend mee beziggeweest. Pauzes heb ik verder niet gehad. Die warenvol gepland met oudergesprekken. Sommigen hebik kunnen complimenteren met de prestaties vanhun kind, en ik heb ze allemaal, en uit de grond vanmijn hart, verteld dat hun zoon of dochter een leukjong of een schat van een meid was. Maar de cijfersvielen tegen. Bijna altijd waren ze lager dan ouderszich van vorig jaar herinnerden. Sommige leerlin-gen zijn zelfs in AVI-niveau achteruit gegaan (waarde afkorting AVI voor staat, weet ik niet, maar hetgaat om Qtechnisch lezenR) vorig jaar nam de juf zelfde AVI-toetsen af, dit jaar deed een buitenstaanderdat; Rt is een toets waar heel precieze getallen uitrollen en dat maakt al gauw een zeer objectieve in-druk, maar om die getallen te krijgen moet je alsafnemer een hele reeks alles behalve objectievebeslissingen nemen, dus echt verbaasd ben ik nouook weer niet.

Eén vader, die van Ibrahim, mijn allerslechtsteleerling, keek eens naar het rapport, zuchtte wat,vermande zich en zei toen: QTja, vorig jaar was hetwel veel beter, maar weet u, Meester, eigenlijk klop-pen uw cijfers wel veel meer met wat ik zelf denk NRDat hart had mijn riem nou net nodig. Maar evenlater kwam de grote zus van Anouar nadrukkelijkuitleg vragen. Hoe kon het toch dat die het zoveel

134

slechter deed, en wat ging ik daaraan doen? Ik konmoeilijk zeggen dat haar eerdere beeld van haarbroertje misschien wat te rooskleurig was, want zoval je je collegaRs niet af, denk ik. Niet in een goeddraaiende, professionele organisatie, en dat willenwe toch wel graag zijn. Ik heb huiswerk beloofd Nvolgend kalenderjaar.

De ouders van Khadija kwamen een pauze eer-der dan in mijn agenda stond. Uitgerekend de pau-ze direct na de godsdienstles, mijn tussenuur, waar-in ik ook nog eens een functioneringsgesprek haddat flink uitliep. meester Soleiman kwam mij halen.Ik holde naar boven en kwam in een uitgelaten klasdie het er als muizen zonder kat eens flink van nam.Hoofdschuddend keek KhadijaRs moeder naar mijnpuinhoop N Een keer eerder was ze in mijn klasgeweest, net op het moment dat iedereen naar degang holde om brood te halen. Ook al niet zoRnrustig ogenblik dus.

Het gesprek begon te laat en verliep moeizaam.Khadija was zo veranderd het afgelopen half jaar.Brutaal geworden, en tegendraads. En haar cijferswaren flink gedaald. Trouwens, die hele klas, watwas daarmee gebeurd? Vorig jaar waren ze zo keu-rig en stil en lief en gehoorzaam. En nu N Ik zag zedenken.

Ik had wel iets te zeggen, hoor: Ze worden ouder,de puberteit nadert, ze gaan experimenteren met

135

volwassen rollen. En als ik zie hoe Khadija nu voorhaar mening uitkomt terwijl het in augustus nogeen schuw vogeltje was, dan ben ik eigenlijk eerderblij dan bezorgd. Het stelde ze maar half gerust, enmij maar nauwelijks meer. Ben ik niet toch deoorzaak van die verwildering? Ach, voor een deelmisschien wel. Het deel dat dan toch misschien isterug te voeren op gebrek aan beleid: je zet geenegalitaire Hollander in een school die geregeerdwordt door autoritaire Surinamers zonder na tedenken over pedagogische stijlen. Toch? Maar eendagje later zag ik opeens scherp hoe lief en gedweede huidige groep vijf door school loopt, en wat eenwoeste horde de groepen zeven en acht eigenlijkzijn. Op mijn stageschool was dat niet veel anders.Dat moet toch iets met leeftijd en ontwikkelingsfasete maken hebben. En misschien met het beleid, ofhet gebrek daaraan, bij de Siba. Hoe dan ook, mijnlieverdjes zitten wel degelijk in een overgangsfase.Maar leg dat de ouders eens uit.

Ach ja, dat functioneringsgesprek. Egbert weiddevooral uit over zijn zorgen over collegaRs die er opallerlei punten een puinhoop van maakten en diehun kinderen en de school waar mogelijk aan hunlot overlieten. Ik moest even nadenken, maar ikgeloof toch dat hij het vooral als compliment aanmij bedoelde. En Ali was onder de indruk van derekenles die hij eerder die ochtend bij mij mocht

136

meemaken: ik had duidelijk werk gemaakt van alleadviezen die hij mij bij eerdere bezoeken gegevenhad. Ook die pluim heb ik maar op mijn eigen hoedgezet, maar dát heb ik hem wijselijk niet teveel la-ten merken. Zeker Ali, wij stampen lekker.

Ali wil mij graag gaan QbegeleidenR. Hm, daarmoet ik nog even over nadenken, hoor. Ik heb eropaangedrongen dat ik ook vooral een externe begelei-der wil. De combinatie van baas en coach is nietaltijd handig, want wie coacht je dan in de omgangmet bazen? Egbert leek me te begrijpen.

En men gaat proberen mij de vrijdagen M onzehalve dag dus M vrij te roosteren. Meer studiedagdan dat zit er denk ik niet in, maar eigenlijk wil ikook niet meer. Als ik er niet ben, neemt Juf Hayatmijn klas over, en hoe graag ik ook met Juf Hayatkoffie drink, als vervangster is ze bepaald onhandig.Ik laat op mijn ADV-dagen een briefje voor haar ach-ter met de lessen die zij geven moet, en kopieerzelfs als extra service vooraf alle relevante stukjeshandleiding voor haar. Maar uiteindelijk gaat zehaar eigen gang. Ik heb dagen nodig om uit tezoeken wat ze zoal gedaan heeft. En vooral ook hóé.Rekenen doet ze graag QsamenR. Dat leidt er inder-daad toe dat iedereen alle sommetjes netjes, methet goede antwoord, in het schrift heeft, en véélmeer sommetjes dan ze in mijn lessen maken. Ah,dus zó krijg je je jaarplanning rond met kinderen

137

die aan de inhoud van het geplande nog helemaalniet toe zijn.

Nog een week, dan is het vakantie. De kerstva-kantie die bij ons wintervakantie heet, want wijdoen niet aan kerst.

* * *

Als ik toch snapte in wat voor rare wereld ik terecht-gekomen ben.

We hebben afscheid genomen van Egbert, meteen door ons allen bijeengekookte maaltijd (waarbijik voor taart toe moest zorgen, die ik tot iedersverrassing gebakken bleek te hebben M en niet bijde HEMA gekocht; en of men het recept kon krijgenwant het was zo verrukkelijk geweest; ja hoor, datstaat gewoon al sinds mensenheugenis op het pakzelfrijzend bakmeel N). Je spreekt zo nog eensiemand.

Ik ben erg gesteld op meester Abdullah, de do-cent Arabisch, die iets wegheeft van een Amerikaan-se professor van het goede soort. Zo-een met eenkorte baard en veel mimiek. Minzaam, vriendelijk,heel erg rustig. Hij spreekt redelijk Nederlands, enmaakt regelmatig zinnige opmerkingen en verderveel relativerende gebaren met pretoogjes, die ikzeer innemend vind. Maar wat dénkt die man eigen-lijk?

138

Ik had maar eens een stukje geschreven over devele zaken die ik niet goed behappen kan en diemijns inziens te maken hebben met cultuur- engeloofsverschillen waar ik op de een of andere ma-nier mee om moet leren gaan: de verbijsterdereactie op mijn opmerking dat wij toch immersallen van apen afstammen, de verzuchting van eenleerling dat de joden maar snel uit Marokko wegmoeten, de onderlinge agressie van mijn kinderen,de vraag van een leerling wat ik als niet-moslimeigenlijk op een islamitische school deed, en nog zowat. Voor mij is de vraag hoe wij daar op schoolmee omgaan. Loop ik daar rond als noodoplossing,bij gebrek aan wel-islamitische docenten? Watvindt men eigenlijk dat ik wel en niet mag zeggen?En (vraag voor mijzelf) kan ik daarbinnen eigenlijkwel functioneren zoals ik wil? Is er beleid op datpunt? Moeten we dat niet snel ontwikkelen? Mijleek dat een gesprek daarover met mijn islamitischecollegaRs zinnig zou zijn. En gewoon is zoRn gesprekniet. Ik stel me voor dat er in het team van een nietal te vrijzinnige christelijke school heel wat overgodsdienst wordt afgepraat, maar bij ons is hetgeen onderwerp van gesprek.

Ik schoof bij de maaltijd dus maar eens naastAbdullah aan (aan de mannentafel, jawel N) en hijbegon zelf over mijn brief. Hij leek te vinden dat ikscherp observeerde, maar echt antisemitisme N

139

nou dat nou niet. En toen begon hij over eenprogramma waarin een Iraanse onderzoekster ietsvertelde over haar leven in Nederland en haaronderzoek naar de verschillen tussen Nederland enAmerika als immigratieland. Maar daarna stoktehet gesprek, wellicht omdat ik zelf al een deel vanhet verhaal begon in te vullen. Ik bracht het watonbeholpen weer op gang door te vertellen dat ikeen stukje in de koran had gelezen, en getroffen wasdoor de toon waarop de vijfde soera over jodendomen christendom sprak. Daar staat zo ongeveer datGod de joden en de christenen hun thora en hunevangelie gegeven had, en de moslims hun koran,en dat ieder vooral naar zijn eigen richtlijnen moestleven. Wie zich hield aan het hem gegevene zou opde dag des oordeels niets te vrezen hebben, en aanhet eind der tijden zou God zelf uitleggen waaromhij die verscheidenheid had geschapen. Daar hoef-den wij dus nu vooral niet zelf over na te denken.Mooi toch?

Maar toen mengde Ali zich in het gesprek. Hijbegon over een beroemd geleerde die had aan-getoond dat de bijbel wel 70 of 700 of 777, dat benik vergeten, fouten bevatte. Een poging daarovermet de paus te discussiëren was natuurlijk mislukt,want die durfde niet. Een Amerikaanse TV-domineehad deze geleerde wel kunnen strikken, en daar hadhij uiteraard de vloer mee aangeveegd. Ha ha.

140

Tja, zei ik, dat verbaast me niet. ZoRn christen-fundamentalist wil natuurlijk helemaal niet wetendat de bijbel mensenwerk is, en dat je doortekstkritisch onderzoek allerlei redactielagen kuntopsporen. Nou, dat sprak Ali zeer aan. De bijbel wasmensenwerk. Je had overal op de wereld weer ande-re bijbelversies; allemaal verschillend. De koran,daarentegen, daar was er maar één van N! De con-clusie liet hij aan mij over. Ik trok hem niet, maardat liet ik maar even in het midden; ik voel me nognet niet thuis genoeg om te zeggen dat ik de koranevenzeer als mensenwerk zie. En vervolgens begonhij over een listig weggewerkte bijbelpassage waarinik geloof zelfs Jezus zelve de komst aankondigdevan een nog groter profeet, die dan Ahmad zou he-ten. Wat moet ik dáár nou weer mee? Of ik wist hoedat zat met de geschiedenis van de godsdienst? Tja,zei ik M een beetje dom waarschijnlijk M ik hebdaar wel wat boeken over gelezen, waarbij ik metmijn handen een flinke boekenplank aangaf.

En het gekke is dat ik gewoon niet weet hoe Ab-dullah tegen dit alles aankijkt. Hij begon M wijse-lijk, hoe je het ook bekijkt M over iets anders. Weereen kans op een diepgaander gesprek met hemverkeken.

Inmiddels heb ik er eens een poosje over nalopen denken. Ik had ADV en liep een rondje door destad op zoek naar software en computerboeken. Bij

141

ons afscheid van Egbert deden uiteraard ook de kin-deren mee. Ze zongen, acteerden en declameerden.Nou ja, dan applaudiseer je, niet waar? Niet dus.Mijn applaus werd nauwelijks overgenomen, ensnel afgebroken door een vader die QtakbirR of zo,riep, waarop de hele zaal Qallahoe akbarR schreeuw-de. Een soort Qhiep, hiep, hiepR met dan een luidQhoera!R Ali was er vervolgens als de kippen bij omdat over te nemen, en het QtakbirR was niet van delucht. Moet ik daaraan meedoen? QAllahoe akbarRroepen lukt me niet. Ik vind het ook niet passend.Ik vind het zelfs bijna blasfemisch om god tebetrekken in dit soort gejuich. En in elk geval heb ikhet gevoel dat het voor moslims minstens bevreem-dend moet zijn als ik als niet-moslim zoRn kreetaanhef. Ik vroeg collega Abdullah ooit of ik ouderszou mogen of moeten begroeten met een welge-meend Qassalamoe alaikumR (waarbij ik er dan welvoor moet oppassen daar geen vrolijk Qsjolem alei-chemR van te maken), maar dat leek hem absoluutniet aangemeten; wellicht wel een beetje ongepastzelfs. Kortom, ik kon niet meejuichen N En datsteekt me met terugwerkende kracht.

Ik ga ervan uit dat wanneer je als school eenmultireligieus team opzet, en we hebben zelfs hin-does rondlopen, je werkt aan een sfeer waarin deabsolute gelijkwaardigheid van verschillende overtui-gingen vanzelf spreekt. Oké, we zijn een islamitische

142

school, maar dat wat mij betreft dan toch uit-sluitend in de zin van een school voor moslimkin-deren, waar hun geloof ongestoord tot ontwikkelingkan komen. Maar ik begin een beetje het gevoel tekrijgen dat dat niet de insteek van ons bestuur, envan Ali is. Ik ga dat beslist vragen, en als mijn ang-stige vermoeden bewaarheid wordt, ga ik op zoeknaar een andere school.

Mijn Surinaamse collegaQs hadden opvallend

weinig belangstelling voor dit soort kwesties.

Maar misschien is dat ook wel begrijpelijk.

Suriname is een door en door multicultureel

en multireligieus land. Als ik de verhalen

mag geloven, gaat men daar leuk mee om.

Godsdiensttwisten kennen ze er niet. Chris-

tenen, moslims, hindoes en wat hebben ze

daar verder nog, vieren vrolijk elkaars

religieuze feesten mee. En zo hoort het ook.

PDe moskee en de synagoge staan in Para-

maribo broederlijk naast elkaarQ, zeggen ze

dan. Maar misschien bewaart men er de

vrede toch wel vooral door over bepaalde

zaken gewoon niet te praten? Een beetje

zoals op het werk van mijn vriend Abdullah

(nee, weer een ander dan Meester Abdullah

of leerling Abdullah) waar zijn Japanse

bazen een absoluut verbod uitvaardigden:

143

over godsdienst en politiek mag niet

gesproken worden. Qt Is een oplossing Y

* * *

Ali heeft intussen mijn kinderen getoetst (stan-daard LVS-toets rekenen) en vertelde vandaag dathij had vastgesteld dat er maar twee kinderen opM6-niveau zaten (de M staat voor QmiddenR, de 6voor groep zes, samen het niveau dat mijn kin-dertjes nu zouden moeten hebben). Nou dat snapik. Dat zullen Aisja en Ahmed zijn. De rest zat daar,soms ver, onder. Het ergste was Abdullah die opM3 uitkwam. Maar Ali zou mijn groep indelen inniveaugroepen en dan moest ik ze na de vakantiemaar gewoon werk op hun eigen niveau gaan geven.Niet uitleggen, gewoon doen.

Dat ging me te ver. Kleine Abdullah scoort uiter-aard belazerd, want die heeft een gigantischefaalangst. Maar hij is niet dom, en hij weet heel veelals hij maar de rust krijgt om dat uit zijn binnensteop te diepen. Ik keek net nog een werkje van hemna waarin hij een tijdlang met prima resultaten be-hoorlijk lastige sommen maakt om vervolgens 2x8=90 op te schrijven en meer van dat soort zots. Diemoet niet rekenen op M3-niveau; die moet van zijnfaalangst af. Bovendien wil ik die andere resultatenook wel eens zien en ze naast mijn eigenbevindingen leggen voor ik akkoord ga met een

144

indeling in wat dan ook. En uiteraard wordt een enander uitgelegd. Kom nou!

Zijn standaardreactie op zoiets is: QJa, daaromzeg ik NR, en dan gaat hij gewoon, heel vriendelijk,op zijn eigen weggetje voort. Dat ga ik ook maareens oefenen. Ik hoop maar dat hij zo wijs is échtmet mij te overleggen. Hij is in staat de ochtend nade vakantie mijn klas binnen te stappen en dekinderen mee te delen dat iets voortaan zo gaat NDat zal een moment van stevige botsing worden,vrees ik, want dát accepteer ik niet. Ik begin me nual warm te lopen; nog iets dat ik moet afleren.

Ik heb Ali gevraagd of hij die toetsen in andereklassen nu ook deed. Nou ja, die kregen in januarieen toets, en bij mij was het urgent. Wát? (dacht ik)Bij mij urgenter dan in groep 5 of 7, waar uiterstcharmante jonge collegaRs voor staan die waar-schijnlijk zelf al moeite hebben met het omrekenenvan 2x32 in 8x8!? We zien wel waar dit schipstrandt. Maar ik moet veel aan mijn zus denken dieme duidelijk maakte dat je je baas vooral niet moetlaten merken wat er niet goed gaat, want dat wordtnooit uitgelegd als een blijk van boven je zaakjesstaan. In tegendeel. Me erom inhouden zal ik niet,want ik wens te praten over wat er beter kan, maarik ga niet zomaar akkoord met elke begeleiding dieme vervolgens wordt opgedrongen.

145

Aan het eind van de middag kreeg ik het opeenskoud, en begon ik me rillerig te voelen. De dag vanmorgen zal leren of ik ziek aan het worden ben.Misschien moet ik gewoon maar eens een dagjeschoolziek zijn. Ga ik vrijdag nog wel even afscheidnemen voor de vakantie. Als ik morgen naar schoolga, ga ik natuurlijk proberen Ali aan te spreken, endat kan ik vast beter doen ná de vakantie. Als ik,inshallah, weer wat uitgerust ben.

Verstandig hè?

En ik werd ziek N

146

januari 2004

Half januari; de school is al weer twee weken bezig.Ik was, bleek en wankel, even op school. Daar wasmen er zeer van doordrongen dat ik lang was ziekgeweest. Niet alleen de paar collegaRs die ik tegen-kwam, maar ook de leerlingen, en waarachtig nietalleen de mijne. Ik heb een poosje met Ali zittenpraten. Maar die loopt tijdens zoRn gesprek regel-matig weg, soms voor maar heel even, soms ookgewoon voor een kwartier of langer, en vast voorheel nuttige bezigheden, maar wel zonder enigetoelichting, dus stond ik zo nu en dan maar eenswat in zijn open deur de gang op te staren. Zo ookom kwart over tien, toen de kinderen van de boven-verdieping naar beneden kwamen. Eerst de damesvan groep acht, die meteen vol belangstelling omme heen kwamen staan om te vragen hoe het gingen hoe lang ik was weggeweest. De heren van groepacht groetten van een afstand. Toen kwamen mijnjongens de trap af. Meteen was ik weer omgevendoor een drom, maar deze keer een veel dichtere.Iedereen wilde handjes geven, of zelfs handjes watlanger vasthouden (Abdullah, die opeens weer haarhad M dan ga je pas echt beseffen hoe lang je ze al

147

niet meer gezien hebt), of mij anderszins even aan-raken of vasthouden (Anouar, die wel vaker evenzijn arm om me heen slaat). Dat ontroert mij tochwel, hoor.

Mijn dametjes zag ik pas later, in de klas, toen ikkwam vragen hoe ver ze met van alles waren inmid-dels. Juf Zeven had mijn klas overgenomen en dustwee weken groep zes én groep zeven (een stuk ofvijf leerlingen) gehad. Heeft die ook eens wat tedoen gehad, denk ik dan vals, maar ik zég het niet.Net niet. Mijn dametjes keken schuw. Maar mis-schien kwam dat wel doordat ze net te horenhadden gekregen dat ze voor straf niet naar school-TV zouden kijken.

Ali, intussen, heeft precies gedaan waar ik bangvoor was. Al mijn leerlingen werken nu met reke-nen al twee weken M zonder enige begeleiding M inde werkboeken van onze methode; twee in hetgroep-6-boek; de rest in 5 of 4, en Abdullah, armeAbdullah, in een werkboek voor groep 3. Nou goed.Voortaan werken ze allemaal op hun eigen niveauen ik zie nog wel waar dat mis loopt. Hoe ga ikstraks toetsen? En hoe ga ik cijferen? Krijgt Abdul-lah een tien omdat hij op M3-niveau alles goeddoet, en Mobarak een zes, omdat hij op E5-niveauecht even moet nadenken? Dat zou toch raar zijn NEerst straks al die werkboeken maar eens nakijken,waar op dat idee is kennelijk niemand nog

148

gekomen. Of ga ik wachten tot Ali dat doet?Na dit schoolbezoek was ik bekaf. Ik heb de hele

middag liggen slapen, en voelde me daarna als eenvaatdoek. Dat ging pas in de loop van de avondover. Inmiddels durf ik het wel aan, geloof ik. Ikheb vanochtend voor het eerst sinds begin decem-ber of daaromtrent weer gezwommen, en ik konmijn veertig baantjes gewoon aan. Allemaal achterelkaar en de laatste tien zelfs behoorlijk snel. Mijnuithoudingsvermogen is er dus nog.

* * *

Ik heb weer eens een hele dag voor de klas gestaan.Ik heb één keer gevloekt en me nog een keer of wateven boos gemaakt, maar verder heb ik het aardigdoorstaan. Alleen de schooltuin ging niet door. Degemeentelijke dienst die de bus had geregeld, hadop het laatste moment in haar ondoorgrondelijkewijsheid bedacht dat er geen lessen zouden wordengegeven, en daarom de bussen weer afgezegd,zonder de scholen daarover te informeren, of detuinen. Dus stonden ze dáár klaar om ons les tegeven, en wij híer om ons naar dáár te laten bren-gen, maar was er geen vervoer, en ook niet tijdigeen alternatief te regelen, want mijn kindertjesfietsen niet, openbaar vervoer komt er niet, enlopend is het te ver. Ik bellen. Mijn kindertjes een

149

hoop herrie maken, en toen duidelijk werd dat hetniet doorging vonden ze dat we nu Qiets leuksRmoesten gaan doen. Ja, dahag. Met rekenen zijn wegemiddeld een jaar achter, met taal misschien nogwel meer, en dan spelletjes doen omdat er een gatin je programma valt, op een dag vlak na de kerst-vakantie en vlak voor de vakantie vlak daarna N Datverzin je toch niet? Tja, misschien is dat mijnmakke wel, dat ik zulke dingen niet verzin, en erdus ook niet adequaat op reageer.

Veel voorbereid had ik niet, want ik had geenidee wat mRn kindertjes de afgelopen twee weken bijJuf Zeven gedaan hadden. Dat idee heb ik inmid-dels wel. Juf Zeven is dol op Taalmaatje, dus daarhadden ze een hele reeks lessen uit gemaakt MTaalmaatje is een verzameling oefeningen op aller-lei taalterreinen die je geacht wordt als extra werkte geven aan kinderen die moeite hebben met delessen uit de methode. De methode zelf was gewoonblijven liggen. Nou oké, dan die maar weer eens.Spelling om te beginnen. De tussen-n in samen-stellingen. Ik begon vrolijk aan mijn les, maar liepal gauw compleet vast. Mijn leerlingen bleken zichte moeten afvragen of het eerste lid van de samen-stelling een persoon of personen was, want danmoest er een QnR tussen. Wát? Ik heb ooit voor degrap aan de hand van de criteria uit het groeneboekje een computerprogramma geschreven dat je

150

met gerichte vragen helpt vaststellen hoe een sa-menstelling gespeld moest worden M leuke oefe-ning in geneste Qals-dan-andersR-constructies Mmaar de vraag of iets op personen slaat, kwam daarniet in voor. Onzin dus. QJongens, berg de boel maarweer op, we gaan iets anders doen.R

Ik heb het later nog even gecontroleerd, en ikhád gelijk. Ik vraag me soms werkelijk af welkeidioten dit soort methoden maken.

En toen kwam Juf Zeven die gym ging geven aanhaar dames en die mijn meiden er wel bij wildehebben. Mochten ze mee? Ik kon even niet beden-ken wat daartegen was, dus ik zei QjaR. De jongenswaren woedend. Het was weer eens QoneerlijkR. Demeisjes kregen altijd gym en zij nooit (onzin). Maarik bleef (nog even) onverbiddelijk en ze werktenuiteindelijk gewoon door. Ik heb ze wel uitgelegddat de meisjes hetzelfde werk moesten doen als dejongens gym hadden. QJa, jaR, zei Abdullah, Qmaardat gebeurt nooit!R (ook onzin).

* * *

Het heeft wat moeite gekost (daarover straks) maarde jongens kregen wel degelijk gym, en dus moes-ten de meisjes hun geschiedenis afmaken. Hetinleveren had ik uiteindelijk maar geschrapt. Webespreken het binnenkort wel samen. Alleen kreeg

151

ik er ineens de meiden van Meester James bij, diede gymles aan de jongens gaf. De dames van groepacht. Binnen de kortste keren hadden ze mRn klasverbouwd en was het een drukte van belang. Gezel-lig misschien, maar achteraf kan ik me wel voor mRnkop slaan dat ik het zover heb laten komen. Hoedan ook, toen ze hun meegebrachte werk afhadden,gingen ze vrolijk tekenen, en ik kon mijn meiden,eenmaal klaar met hun geschiedenis, toch nauwe-lijks verbieden daaraan mee te doen.

De jongens kwamen terug N Gehuil van woede!De meisjes tekenen terwijl zij gister hadden moetenwerken! QOneerlijkR dus alweer. En mijn protest datde meisjes wel degelijk ook hun geschiedenis had-den afgemaakt maar dat ze gewoon sneller werkten,haalde weinig uit. Moet ik hiervan leren dat ik memaar eens wat minder moet gaan rechtvaardigen?

En toen werd ik echt boos. Maar voor ik daaropverder ga eerst iets anders. QBij de gymles van demeiden deed zich iets akeligs voor. De juf had dedeur achter zich op slot gedaan en de sleutel op eenbank in de kleedkamer gelegd. Toen de les voorbijwas, en ze weg wilden, was de sleutel weg. Gelukkighad juf wel haar mobieltje zodat ze iemand elders inhet gebouw kon bellen om haar en haar kinderen tekomen bevrijden. Wie had die sleutel weggemaakt?En waar was die nu? Het soort vragen dat Jameservan weerhoudt om gym te gaan geven. Ik heb een

152

half uur lopen lobbyen voor er wat beweging in zijnstandpunt kwam. Dinsdag tussen de middag kwaméén aap uit de mouw. De conciërge vond de sleutelterug, in een toiletpot. Wie hem daarin had gegooidis nog altijd onduidelijk, al circuleren er wel namen,en daar zijn die van mijn leerlingen niet bij. Hoedan ook, de conciërge, tevens buschauffeur énbestuurslid, heeft vanwege die laatste functie veel tezeggen. Althans dat meent hij, en de enige die hemdaarin kan tegenspreken is de directeur. In zijnverontwaardiging decreteerde de conciërge-annex-nog-het-een-en-ander dat de meiden voor straftwee weken alle pauzes moesten binnenblijven. Al-lemaal. Dat bericht bereikte mij toen mijn herenwaren gymmen.

Boos was ik dus: QO, willen jullie dat alles eerlijkgaat? Hebben jullie gehoord dat de meisjes strafhebben voor iets dat ze beslist niet gedaan hebben?Als wij eerlijk gaan doen, moeten jullie die straf ookmaar krijgen; jullie hebben immers ook niets ge-daan? Twee weken alle pauzes binnenblijven. Om-dat dat éérlijk is. Mee eens? Wil je er nu verdorieeens bij nadenken voor je xeerlijkheidy eist? Als wede leuke dingen eerlijk moeten verdelen, moeten wede niet leuke dingen ook eerlijk verdelen, vind jeook niet?R Het was voor het eerst echt even stil diedag, en toen ik ze eindelijk liet gaan, gingen ze heelsnel de deur uit.

153

De dagen daarna heb ik maar weer eens voor boe-man gespeeld. Geen grappen gemaakt, geen grappengetolereerd, iedereen die zRn mond open deed zondermijn expliciete toestemming met een vinnig Qvin-gers!R afgekapt, en stevig lik-op-stukkerig en nul-tolerant straffen uitgedeeld. Het was een stukrustiger, en het aantal gestraften viel eigenlijk reuzemee. Ik haat het om zo te moeten optreden, maar ikbegin M ja, eindelijk, of zou dat toch eigenlijk QweereensR moeten zijn? M in te zien dat het écht moet.Niet voor een keertje, maar voor de lange duur. Enwaarachtig vond ik in dit klimaat weer wel deruimte om zo nu en dan eens te zeggen dat die endie en die ook al klaar zaten, en hoe goed dat was.Abdullah en Anouar, de twee laatsten die strafkregen, moesten nablijven om de klas op te ruimenen te vegen. Ze deden het met een opgeruimdgemoed, veel inzet, en een hoop gezellige babbels.

* * *

Ik heb de hele dag al hoofdpijn alsof het sneeuwt,en waarachtig, dat doet het ook, maar of daar mijnhoofdpijn door komt? Gister hadden we een studie-dag. Waarschijnlijk komt het daarvan. We moestenaan de hand van korte schetsjes van moeilijkegevallen een aanpak bedenken. Wij bakkeleiden erlustig op los. Ik vond al die schetsjes te kort om er

154

echt iets van te kunnen zeggen, en betoogde dus bijelk geval opnieuw dat je vooral moest beginnen methier eens te praten en daar eens te informeren.Wellicht liep je ergens vast, maar dat was uit debeschrijving zoals ik die las niet op te maken. Jamesen Ali zagen het om beurten anders. Zij QkendenRzoRn geval, en wisten dus precies hoe het allemaalverder zat N, waarop ik dan weer zei dat ze hetschetsje invulden en aanvulden met dingen die zezelf hadden meegemaakt, en dat ze in het zogecreëerde geval natuurlijk gelijk hadden, maar NNou ja, u snapt het al, ik schoot in mijn methodo-logenrol en zij dus in die van kenners van de echtewereld. Na een half uurtje kwam de dame die hetgeheel moest leiden bij ons zitten. Ze legde ons uitdat we het helemaal niet moesten hebben over dieschetsjes, maar dat het er juist om ging teinventariseren wat voor problemen we wel en nietaankonden. Maar natuurlijk. Dat ik daar zelf nietopgekomen was N

Rt Was een beetje een rommelige dag waarop vanalles en nog wat aan de orde kwam. Zo ook denoodzaak om allerlei zaken betreffende leerlingengoed bij te houden. Daar schenen formulieren voorte zijn. Ik heb een groene map vol formulier-sjablonen, waar ik niet of nauwelijks naar kijk, wantals ik iets wil noteren of iemand iets wil schrijven,zit ik thuis, waar die map niet is, en waar bovendien

155

het kopieerapparaat niet is waarmee je van zoRnsjabloon natuurlijk eerst een kopietje moet maken.Bovendien wérk ik niet op papier. Al tien jaar niet.En ik word tureluurs van formulieren, want diehebben hopen vakjes voor wat ik niet wil vertellenen geen vakjes voor wat me juist heel relevant lijkt.Meestal vul ik her en der Qzie bijlageR in, en voeg eeneigen tekst bij. Ze zoeken het maar uit. Alleen datlaatste bracht ik in de vergadering in, en ik wérd metoch kwaad! Gewoon, terwijl ik zat uit te leggen watik lastig vind aan formulieren. En terwijl ik merktedat ik kwaad werd, schoten de tranen me in deogen. QAch heer, word ik zomaar ineens boos. Sorryhoor. En als ik niet oppas ga ik nog janken ook N!R RtMaakte wel indruk, geloof ik.

Toen moet zo ongeveer die hoofdpijn begonnenzijn. Maar toen ook ongeveer begon het te sneeu-wen N Zou het dan toch allemaal daarvan komen?

* * *

Eind januari. Ik heb al weer vakantie. Vanwege hetbijna-offer van Izaäk, waarvan moslims veelaldenken dat het om Ismaël ging, al staat dat nergensin de koran M het verhaal wel maar de naam van dezoon niet. Vakantie ter ere van IdRul Ada, het Offer-feest. Mijn hoofd zit vol dingen die ik eigenlijk zoumoeten doen, en die ik wil doen, of graag zou willen

156

doen als ik eraan toekom. Als ik niet oppas, komt erniets van. Als ik wel goed oppas ook niet, trouwens,want het is natuurlijk het beste voor me als ik meeens lekker ontspan.

157

158

februari 2004

Mijn meiden doen raar. Ik heb er vier. Ze gevengeen hand meer. Ze groeten uit de verte. Ik ben ken-nelijk taboe. Haram, wie weet zelfs wel N Ik kanertegen, maar leuk vind ik het niet.

* * *

De baas had ADV dus of ik de tent wilde opengooien.Om iets over zevenen zat ik op de fiets. Vroeg hoor.Maar alles ging goed. Ik was er ruim voor de eerstekindertjes, de buskindertjes, er waren. Onze chauf-feur rijdt een keer of vier heen en weer, dus deeersten zijn er al vroeg. Daar zit mijn Ibrahim bij,die meteen doorstoomt naar de wachtklas, waar eencomputer staat. Ze internetten om de beurt, zegthij, maar altijd als ik daar binnenloop zit net toeval-lig Ibrahim achter het machien. En de kleintjeshebben het nakijken. Zo bijvoorbeeld Abdelhadi, deallerkleinste, een allerschattigst mannetje dat ikmaar even achter een computer in de lerarenkamerheb gezet. Kijk, dán vind ik meester zijn heel leuk,hoor.

* * *

159

Weten is geen kunnen. Voor mij niet, en voor mijnleerlingen ook niet. Zou het komen doordat we din-gen weten die onderling strijdig zijn? Ik weet dat ikongewenst gedrag moet negeren. Erop ingaan isóók een beloning, per slot; daar zijn alle boekjes hetover eens. Ik weet ook dat ik consequent moet zijn,dat ik, als ik het stil wil hebben, de eerste die kletstop zijn vingers moet tikken, maar de praktijk laatzien dat ik het niet kan. Als Abdullah of Solaimandie eerste is, lukt het nog wel. QEn dat geldt ook voorjouw. Stil!R of nog strakker QOké, jij praat? Dan blijfjij de pauze binnenR. Maar als het Karim is, die ikronduit een schatje vind? Dan zeg ik toch eerderzachtjes QSst, jonkie, éven niet NR, met een gerust-stellende glimlach (de meester is niet echt boos,hoor). En áls ik dan na de zoveelste vriendelijkewaarschuwing wél toesla en een naam op het bordzet M desnoods die van Karim, maar toch eerder dievan Solaiman of Abdullah M is de boot aan: waaromik wel en hij niet? Goeie vraag N

Abdullah weet dat hij niet mag drinken tijdensde les, maar hij weet ook dat de volhouder wel eenswint. Dus als hij echt dorst heeft, of meent te heb-ben, blijft hij een uur lang zeuren, deels hardop,deels ook door in allerlei rare houdingen over zijntafeltje te dweilen en telkens als ik naar hem kijkmet zijn duim naar zijn halfopen mond te wijzen.Dus put ik weer uit wat ik weet: consequent zijn en

160

ongewenst gedrag negeren. Eerst dat tweede maareens. Nou dat werkt niet. En dan wordt het lastig,want hoe doe je het eerste? Doorgaan met negeren,terwijl steeds meer leerlingen geïrriteerd rakendoor Abdullahs subversie? Van tactiek veranderen?Voor ik daar uit ben, ben ik zo woedend dat ik hemmét strafwerk naar de directeur sleep.

Solaiman weet dat ik beloofd heb dat hij eenbriefje voor het bibliotheeklidmaatschap van mekrijgt zo gauw ik heb uitgezocht hoe het kinderjury-project werkt, maar hij kent die winnende aan-houder ook, en hij wil het briefje nú N Dus als ikvraag wat QvoorzagenR M Qde beren voorzagen henvan noten en honing NR, in een verhaaltje over tweeindianenmeisjes M betekent, en Solaiman, die met-een zijn vinger opsteekt, de beurt geef, zegt hijQMeester, wanneer krijg ik nou het briefje?R En dietactiek houdt hij een hele ochtend vol. De eerstekeer lukt het me best te doen alsof ik niets hoorde,en de beurt met een korte handbeweging aan devolgende te geven, maar de zesde keer wordt dat las-tig, vooral als steeds meer kinderen dingen als QOhjóh ..R gaan roepen. En voor ik het weet bijt ik hemboos toe dat hij dat briefje helemáál niet krijgt, watik natuurlijk ook niet waarmaak N

Ach, ooit kom ik hier uit, hoor, alleen nú evenniet. Nú zit ik met het probleem van Abdullah. Dedag voor dat waterdrinken-incident had hij ook al

161

strafwerk, en dat moest hij thuis maken. Ik hadduidelijk gezegd dat wie zijn strafwerk niet af had,direct naar meester Ali ging. Dus consequent als ikwel eens ben, stuurde ik hem en drie anderen zon-der omhaal naar de directeur. Een kwartiertje laterkwamen ze heel bedrukt weerom, mompelden datze QhetR nooit meer zouden doen, en dat ze een weekgeschorst zouden worden als het nog eens gebeur-de. Oef N Wie is daar precies mee geholpen? Nou,die stuur ik voorlopig maar even niet opnieuw deklas uit, dacht ik. Eerst eens zien of ik Ali zover krijgdat hij niet meteen met een kanon op mijn muggenschiet.

Maar helaas, helaas, dat was ik straal vergetentoen Abdullah me echt begon te ergeren. Die mid-dag zag ik hem pas weer toen hij na schooltijd zijnjas kwam halen. Hij was in tranen. Wat er was konhij me niet precies uitleggen, want hij kwam nietmeer uit zijn woorden. QWeet je watR, zei ik, Qik belvanavond jouw vader op, die moet ik toch nog spre-ken, en dan praten we wel even over hoe het nugaatR. Vader spreekt erg weinig Nederlands, maarde oudere zus die me te woord stond gelukkig wel.Volgende week komt er iemand van een advies-bureau in mijn klas kijken hoe Abdullah zich ge-draagt, zodat ze mij kan adviseren over de bestebenaderingswijze. Maar voor ze komt heeft ze eengetekende toestemming nodig van de ouders. (QZal

162

ik er een verklaring van mezelf bijdoen dat ik geenbezwaar heb tegen dit onderzoek van míjn gedrag,want daar gaat het per slot om?R zei ik tegenKlaartje, die dit alles regelt. QGod, wat ben je tocheen tegendraads mensR, zei ze.)

Ik legde Abdullahs zus uit wat er te gebeurenstond. Ze zou het haar vader vertellen. En toenmompelde ze iets over een schorsing N Ze wist hetniet zeker, hoor, maar ze had zoiets opgevangen. Ertuimelden wat puzzelstukjes door mRn hoofd, en ikkon mezelf wel slaan. Ik heb maar gezegd dat ze meeven moest bellen als ze meer wist, dan zou ik welmet meester Ali praten.

* * *

Een vrije dag na een slopende week. Woensdag washet dieptepunt. Tussen de middag stond ik evenbuiten en dacht QZo, dat begint te gaan!R Ik hadsoepel een opeens binnenwandelende bibliotheek-dame opgevangen die een lesje over de kinderjurykwam geven. Ik had met mijn klasje tikkertje ge-speeld in het speelkwartier M we waren als enigenbuiten, de rest vond de motregen te nat M waarnaik overigens vijf minuten nodig had voor ik weer opadem was. Dat was wel even schrikken. We haddennaar de school-TV over de natuur gekeken, enverder aardig gewerkt in een prima sfeer.

163

Drie uur later had ik wel uit het raam willenspringen. God wat waren ze vervelend. Ik had zo nuen dan echt even het gevoel dat het helemaal uit dehand liep en dat ik Ali moest gaan halen met eenQNeem jij de klas maar over, ik ga ander werkzoekenR. Wat ik ook probeerde, het werd niet stil.

En dan duurt het even voor ik me afvraag waardat eigenlijk aan ligt. Niet dat we daar aan het eindvan de dag niet over gepraat hebben, hoor, maardaar werd ik alleen maar nog meer door uit het veldgeslagen. Bij Juf Shirley was alles leuker, daar de-den we leuke dingen, gingen we een toneelstukdoen voor het suikerfeest, en ze deed een herfst-wandeling en een voorjaarswandeling met ons, en

N Nou ja, dat was het wel zowat. Doe ik minderleuke dingen? Excursie naar het verzetsmuseum,zingen voor het feest, de GVR draaien, elke dagvoorlezen, plaatjes projecteren over planten en die-ren, fotoRs maken en laten zien. Nee dus, vast niet.Ze herinneren zich wel de leuke maar niet de min-der leuke dingen. Tegen het onthouden verledenvalt soms moeilijk te concurreren.

QTrouwens, al deed ik minder leuke dingen NRdacht ik al luisterend. Maar al wat er uitkwam waseen vrij cynisch QNou, dan begrijp ik iets beter waardie achterstand vandaan komt. Jij wilt leuke dingendoen? (tegen Ibrahim die het koor van vroeger-was-het-leukers aanvoerde) Daar zit je hier niet voor,

164

jongen. Je zit hier om te leren, en als het zo door-gaat blijf je wat mij betreft gewoon zitten. Trouwensjij heus niet alleen. De helft van de klas zit ergensop het niveau van groep vijf NR Ik schaam mij diepterwijl ik dit opschrijf.

Gelukkig ging het donderdag weer ietsje beter.Afgezien van de aanvaringen met Abdullah, en hetgezeur van Solaiman, maar daarover schreef ik al.Waar komt zoiets nou door? Ben ik te verwarrend M het ene moment meedoen met tikkertje en hetvolgende moment roepen dat ze maar op alfabetmoeten gaan staan als ze niet zelf zonder dringenen duwen en schoppen en slaan een nette rij kun-nen maken? Doorbreek ik met mijn grapjes eenbarrière die zij nodig hebben om me als iets van deandere kant, dus ontzagswaardigs te blijven zien?

Ik heb eens aan meester Abdullah gevraagd hoedat nou toch zat met dat vechten en zo. QDe Marok-kaanse mannen die ik ken zijn zo vreselijk vriende-lijk en geduldig en rustig, terwijl die jongetjes geenenkel geduld hebben en voortdurend knokken. Wasjij nou ook zoRn jongetje?R Nee hoor, dat was hijhelemaal niet. Vroeger in Marokko kwam dat soortgedrag helemaal niet voor. Niet onderling en al he-lemaal niet tegen volwassenen. Onze chauffeur enconcièrge en jawel bestuurslid, had wel een verkla-ring, grijnsde hij. QHa, ha,R zei die, en mompeldedaarna iets waar ik nog net QHollandse aardappelenR

165

uit kon opmaken. Nou ja, Rt valt hen ook op, gelukkig. En mijn

stagiaire wist me later te vertellen dat ze van Solei-man, de godsdienstleraar gehoord had dat ze M hijen zijn collegaRs M altijd al bang waren voor groepzes. Voor elke groep zes, elk jaar weer. Ja, ik blijf opzoek naar aanwijzingen dat het niet allemaal aanmij ligt.

* * *

QWat willen jullie te weten komen?R Fantastischevraag. Ik ben vast de enige niet die hem niet durftstellen uit angst dat het antwoord QNiets, MeesterRzal zijn (of Solaimans Qwanneer ik mijn blaadje krijg

NR). Dat vragen stellen is trouwens een rare bezig-heid. Je kunt geen instructiefilmpje bekijken of dejuf of meester stelt vragen: QWie weet N?R Ik blijf hetgevoel houden dat ik mijn leerlingen dingen moetvragen. Lesgeven moet interactief, per slot. We ma-ken een lijstje met woorden die we niet kennen,bijvoorbeeld in een hoofdstukje natuuronderwijs.Mijn leerlingen mogen om de beurt een woord noe-men. Eén rondje, eventueel nog één, en dan ga ikvragen: QWie weet wat N betekent?R Ik krijg altijdantwoord, maar vrijwel altijd het verkeerde. Heeftdit zin? Is die paar procent waarin Ahmed kan latenmerken wat hij weet alle frustratie waard? Daag ik

166

ze uit? Welnee. Wat doe ik eigenlijk? Tijd verspil-len, aandacht verliezen? Uiteindelijk sta ik toch zelfuit te leggen wat een fret is M zoRn ding op een gi-taar, dat in geen enkel schoolwoordenboek staat Mde meeste andere moeilijke woorden uit Natuurlijk,Hier en Daar, en al die andere methoden ook niettrouwens. Zou het een idee zijn als schoolwoorden-boekenmakers zo nu en dan eens in schoolboekjeskijken wat voor woorden daar zoal in staan?

* * *

Vrijdag, mijn eigen studiedag. De zon scheen enmijn computer begreep mij niet, dus wandelde iknaar de computerboekwinkel aan de Amstel omdaar een boek over te kopen. Onderweg kwam iklangs de Linnaeusschool, waar ik twee jaar geledeneen paar maanden vrijwilligde om te zien of zoRnbasisschool iets voor mij was. En zie daar, net toenik voorbij liep, kwam Juf Tine met haar groep naarbuiten om op het Kastanjeplein te gaan uitwaaien.Ze was benieuwd hoe het ging, en kreeg een stort-vloed van verhalen over zich heen. Maar ze kon mijook wel wat vertellen.

Ook zij hadden een zij-instroomster. Voor hettweede jaar nu. Het eerste jaar had die een klasgedeeld met een ervaren leerkracht, die de eind-verantwoordelijkheid droeg. Die laatste was er van

167

maandag tot donderdag, de zij-instroomster vandinsdag tot vrijdag. Drie dagen de kunst afkijken,en elke week een hele dag om zelf te oefenen. Zoude minister het zo misschien bedoeld hebben? Enwaarom, in de naam van alles wat wie dan ook hei-lig is, heeft de minister dan geen regeling gemaaktwaarop ik me nu kan beroepen?

Ik heb nog even staan kijken naar de kindertjesop het plein. Ook hier veel zwarte koppies. Maarwat een rust. Niemand vocht, en als er al onenig-heid dreigde, kwam er iemand vragen of de jufwilde meedenken hoe dat opgelost kon worden. Datkan dus best, ook met collega JamesR Qdeze kin-derenR.

Terug naar mijn eigen planeet. Een mentor hebik niet. Een stagiaire wel M ze kwam al even langs,in mijn verhaal en in mijn groep. Ik weet nog wat ikdacht toen Egbert vroeg of Rieneke, die in februaristage zou komen lopen, alvast een keertje bij mijmocht kijken: QJa, ja, en dan zeker straks mijn sta-giaire worden N Nou, we zien wel.R Inmiddels heb-ben wij een nieuwe directeur, die weliswaar oppapier Rienekes mentor is, maar dat ze bij mijkwam sprak vanzelf, want mij en mijn klas kende zeimmers. En Ali heeft geen tijd, nergens voor eigen-lijk (nou ja, voor dingen die ie niet zou moetendoen; delegeren moet je leren, en leren dúúrt even).

168

QRt Mag niet, maar ik kan vast veel van je op-steken, dus je bent van harte welkomR zei ik. En nugeeft ze haar lessen met mij achterin de klas,bespreekt ze haar lessen met mij voor en na, enteken ik haar formuliertjes af. Verbazen doet ze mewel. QIk heb alles opgeschreven wat je deed,vanochtend, NR M tja, dacht ik, dat krijg je als jelessen geeft die je niet hebt voorbereid M QN dat jezo precies vertelt wat ze doen moeten, en allessteeds herhaalt, en dat je daar zo rustig bij blijftR,ging ze verder.

Maandag gaf ze een les over opsommingen,gewoon een les uit de taalmethode. Ze liet zien watze bedoelde, deed een opsomming voor op het bord,deed er nog een met de hele klas samen, en gaf toeneen zinsbegin QIk ga op vakantie en ik neem mee NRwaar ze dan in hun schriftjes flink wat aan moestentoevoegen: Qschoenen en ondergoed en een camera,en N enz.R. Ze liep rond om te zien hoe het ging, gafzo nu en dan wat commentaar en aanwijzingen, enik keek tevreden toe. Tot ik merkte dat ze steedswanhopiger blikken in mijn richting begon te wer-pen. Na afloop kwam ze bij me: QIk werd er hele-maal gek van! Ik had het toch zo duidelijk uitgelegd,en dan zijn er nog vier, vijf, zes die het niet snappen

N! Hoe kan dat nou?R Tja, dat wist ik ook niet, maarzo gaan die dingen nu eenmaal. En kennelijk wetenleerboekenschrijvers dat. De meeste werkjes in mijn

169

taalboek bestaan uit een tekstje waarin watwoorden blauw zijn gedrukt, en een opdracht. Als jeals leerling niet meer zou doen dan gewoon bij elkeopdracht netjes de blauwe woorden overschrijven,heb je al tachtig procent goed (voor de resterendetwintig moet je de volgorde een beetje aanpassen).Maar Rieneke leert veel door gewoon te kijken watik doe, zegt ze, en dat streelt me.

Dinsdag vierden wij feest. Het offerfeest,uitgesteld vanwege de CITO-toets. Er was een videovoor de kleuters, een DVD voor de middenbouw eneen DVD voor de bovenbouw. Er was ook appara-tuur, maar die was onvoldoende getest. De midden-bouw kreeg mijn laptop en mijn beamer, met eendoor Ali eigenhandig schoongepoetst QwhiteboardR(de baas poetste terwijl iedereen elders verwilderdrondspookte omdat alles fout ging, en een kwartvan de leerkrachten ziek was; delegeren moet jeleren N). Dat liep wel, maar de computer die debovenbouw-DVD moest afspelen en daartoe naar degymzaal gesleept was, deed het niet omdat die hetnetwerk niet kon vinden. Er ís geen netwerk in degymzaal. Ten einde raad hebben we de wachtendemeute naar buiten gestuurd, onder leiding van eenwanhopige Rieneke (die mij later kwam vragenQWat is dat eigenlijk, xstil en rustigy!?R; want zomoesten ze naar buiten) met meester James die hetallemaal al lang heeft opgegeven als hekkensluiter,

170

en vervolgens alle troep naar mijn lokaal gesleeptwaar het twintig minuten later nog bleek te werkenook, al moesten we de monitor bij gebrek aan vol-doende aansluitingen vervangen door de beamer,wat lastig is aangezien je eerst de computer en danpas de beamer moet aanzetten, en hoe voer je dan jeinloggegevens voor het netwerk in? Ach, mij vangenze niet voor één gat; ik kan blind typen.

Na de film gingen we eten, met de hele school.Bij de chicken-zusofzo. Toen mijn lieverdjes gege-ten hadden, heb ik ze snel weer mee teruggenomen,om de drukte in het chickenenhok te verlichten. Datwas tevens het eind van de schooldag, dus ik liet zeop het pleintje achter, waar hun ouders hen zoudenafhalen. Tien minuten later denderden al mijn vijf-enzeventig leerlingen M zo klonk het in elk geval Mmijn lokaal weer binnen. Woedend waren ze. QWijwillen ijs!R schreeuwden ze, en ze schreeuwden hetniet alleen, ze kalkten het met krijt op bord enmuren, en waren pas na een minuut of tien zo rus-tig te krijgen dat ze me konden vertellen wat er aande hand was. Groep acht was inmiddels ook terug,en wel ijs etend. Dat was óneerlijk, en het was mijnschuld! En het eten was ook al niks, en ze haddengeen mayonaise gehad en trouwens die film was NNou ja, alle frustraties kwamen eruit, en dat is vastergens goed voor.

171

Met de belofte dat ik zou doen wat ik kon, heb ikze de deur uitgewerkt, om daarna de klas schoon temaken en de rotzooi op te ruimen.

De volgende ochtend kregen ze een preek: dathet niet aanging om mij ervan te beschuldigen datik ze een ijsje door de neus had geboord vóór zehadden vastgesteld of ik wel wist dat er ijs zoukomen (wat ik niet kón weten, want het was eenverrassing van de kippenman), en dat het, als zeecht nog een ijsje wilde, niet erg handig was om mijtegen ze in het harnas te jagen. Dat helpt niet. Ikweet het. Althans niet hier en nu. Maar je moetergens beginnen. En niet teveel verwachten.

Aan het eind van de ochtend kwam een damevan een onderwijsadviesinstelling Abdullahobserveren, om mij te adviseren hoe ik hem hetbeste kon aanpakken. In de pauze bespraken wijhaar bevindingen, waarbij ook nog een meneer aan-schoof die jaren in het buitengewoon onderwijs hadgewerkt. Ik weet toevallig dat stuurlui aan de walsoms bos zien waar jij alleen nog maar tegen bomenoploopt, en hun adviezen waren zeer zinnig. Alleen,ik had ze zelf ook al bedacht. Ik snap dat ikafspraken met Abdullah moet maken die voor hemoverzichtelijk zijn, bijvoorbeeld dat hij nu tien mi-nuten alleen maar N, en dat ik dan na die tienminuten bij hem terug moet komen, hem moetprijzen, en een volgende afspraak moet maken, en

172

dat ik vriendelijk maar consequent moet zijn, enhier eens moet negeren en daar dan weer meteeningrijpen, en nog zo wat. Maar wat ik snap, is nogniet altijd uitvoerbaar. Voor die tien minuten moetik een wekker zetten, en om een wekker te zettenmoet ik eraan dénken dat ik een wekker moet zet-ten, en dat doe ik wel, maar pas Rs avonds, en dat istoch te laat. Voor de beslist noodzakelijke lof geldthetzelfde: die zie ik mij plotseling enthousiast uiten,voor het slapengaan. En zo zijn er nog tien ballendie ik tegelijk in de lucht moet houden. Dát is hetprobleem.

* * *

Ibrahim had een onvoldoende voor zRn geschiede-nistoets. Hij was de enige niet, maar hij trok hetzich zeer aan. Eerst was hij boos, woedend zelf. Hijbrieste dat hij naar een andere school ging, en be-gon weer over de ophanden zijnde verhuizing waarhij het eerder dit jaar in soortgelijk teleurgesteldetoestand ook al eens over gehad had.

Later was hij vooral verdrietig. Vooral toen zijnachterbuurvrouw, Khadija, naar zijn al dan niet te-rechte gevoel, grapjes maakte over zijn prestaties.Ik ben maar even bij hem gaan zitten. Hand op zijnrug en vriendelijkheden mompelend als dat hettoch zo erg niet was, en dat het allemaal goed zou

173

komen en dat ik best eens met zijn vader wildepraten en zo. Ik vind dat Ibrahim in groep vijf, ofzelfs al eerder, had moeten blijven zitten, en ben inelk geval vast van plan hem de overgang naar groepzeven te besparen, want hij bakt er, simpel gezegd,geen hout van.

Maar ik heb ook Khadija aangesproken. Of zijinderdaad onaardig was geweest? Ze zei geen ja engeen nee. Daarna hield ik een algemeen verhaalover al die nieuwsgierigheid naar de onvoldoendesvan anderen. Ik had verwacht dat Khadija zou doenalsof dat nooit op haar kon slaan, maar dat deed zeniet. Besefte ze niet dat ik het ook over haar had? Ofhad ze niet door dat ik die nieuwsgierigheid onwen-selijk vond?

Een uurtje later was het AssiaRs beurt om ver-drietig te zijn. Ze had kennelijk haar onvoldoendegeheim willen houden, en gedaan alsof zij een zeshad. Maar ze was zo onverstandig geweest haartoetsboek op haar tafeltje te laten liggen toen zetussen de middag thuis ging eten, en Ashna, die hetniet vertrouwde, had van die gelegenheid gebruikgemaakt om even te kijken hoe het zat met die zes.Ah, die was er niet. Nou, dat was Assia ingepeperd.Aisja had wel meegekeken, maar deed alsof dat tochmeer haars ondanks was.

En zo waren er wel meer die boos of verdrietigwaren, mede vanwege de opdringerigheid van

174

anderen. Iedereen bemoeit zich met iedereen, enwel voortdurend. Wat doe ik hieraan?

En wat moet ik toch met Khadija? Als ze mijnklasgenootje was geweest, was ik vast verliefd ophaar geweest. Van verliefdheid is nu geen sprake,maar ze raakt me wel. Rt Is een mooi kind, en ze zitniet lekker in haar vel M een combinatie die vroegeraltijd een diepe behoefte in mij wakker maakteiemand wat vrolijker en onbezorgder te helpenworden. Ik weet nu dat dat mij niet gegeven is, dusdie oude fout zal ik hier niet maken, maar ik ben alsonderwijzer wel verantwoordelijk voor mijn leer-lingen en dien vanuit die verantwoordelijkheid tochminstens problemen te signaleren.

Khadija kan ongemeen hard zijn, niet alleen overde joden die ze graag Marokko uit had willen heb-ben M iets waar ik laatst door haar moeder overwerd aangesproken, trouwens; ik had Khadija ge-suggereerd het daar thuis toch eens over te hebben,en dat had ze, zowaar, gedaan, zodat haar moederhaar iets kon vertellen over de joodse leraar op wieze zeer gesteld was geweest, wat toch heel mooi is Mmaar ook tegen klasgenoten: lachen om de foutenvan een ander, smiespelen achter iemands rug. Enals ik haar daarop aanspreek en zeg dat het wel watminder kan, trekt er een verdedigend floersje overhaar gezicht en zegt ze ijskoud en net iets te hardQWaarom?R M op een toon die me belet mijn obligate

175

QWaarom N wie ook al weer?R te ventileren; ik beneven méér geschokt door de inhoud dan door hetgebrek aan aanspreektitels. QNou, stel je eens voordat iemand zo op jou zou reageren NR zeg ik dan,waarop zij haar kaken op elkaar zet, haar schoudersophaalt en me even brutaal aankijkt om meteen zoongeïnteresseerd mogelijk een andere kant op tekijken, meestal naar beneden. Meer krijg ik er danniet uit, en als zoiets na de les gebeurt, en ik even telang wacht, kijkt ze weer op en zegt dan QMag ik nouweg?R

Vanmiddag, na al het vertelde, en niet vertelde,gedoe over cijfers van anderen, stelde ik voor datiedereen eens zou proberen zich in zulke gevallenwat minder met anderen te bemoeien, en vooral tekijken naar het eigen werk. QIedereen mee eens?R QJameester NR klinkt het dan uit monden als die vanAbdullah en Ibrahim, waarna ik bedenk dat dat deverkeerde vraag is. QIemand het daar niet mee eens?Vingers graagR. En verdomd, Khadija steekt haarvinger op.

PZeg het maar, Khadija, doe je ook mee?Q

PNee meesterQ.

P?Q

PIk weet niet of Qt wel lukt YQ

176

PTja, dat is misschien ook lastig, maar je kunt

het toch probéren?Q

PNee.Q

Khadija heeft een broertje in groep acht dat me ookal niet treft door onbezonnen onbezorgdheid. Vol-gens James, zijn meester, heeft hij het Qachter deellebogenR. Ik geloof dat ik dat nog nooit van ie-mand gezegd of zelfs maar gedacht heb. Bestaat erzoiets als een kind dat het achter de ellebogenheeft? Ik kan daar niet aan denken zonder meteente willen weten wat er achter dat QachterR steekt.

Khadija heeft ook ouders. Een vader die me zeerzachtaardig lijkt en een moeder die behoorlijk be-zorgd is over de toekomst van haar kinderen. Kwie-ke, kordate vrouw die heeft doorgeleerd en haarkinderen duidelijk in de vaart der volken wenst opte stoten. Beetje erg duidelijk, eigenlijk. Het kostme moeite me voor te stellen hoe zoRn moeder eruit-ziet als je daar op kinderbenen tegenop kijkt. Zehad mijn dochter kunnen zijn, en dat maakt zoRninlevingsvraag lastig. Waarschijnlijk is ze voor haarkroost en hun leeftijdgenoten behoorlijk dominant.Ashna kreeg het tenminste compleet van haar ophaar heupen toen ze me hielp mijn klasje naar hetkippenrestaurant te begeleiden.

Vriendinnen heeft Khadija niet zoveel. Op hetplein trekt ze op met een meisje uit groep zeven

177

(wacht, o wacht, nu betrap ik mezelf op een leugen:dát meisje heeft het naar míjn idee wat achter deellebogen; hè, wat is het leven ingewikkeld; nou ja,laat ik zeggen dat ik dát kind nauwelijks ken, eigen-lijk alleen als het meisje dat me ooit vroeg of ikvandaag voor het laatst was, want ik was immersgeschorst omdat ik, ik-weet-niet-meer-wie geslagenhad N). In de klas kan Khadija het wel een beetjemet Aisja vinden; die twee kunnen aardig samendollen en geiten, vooral op de gang, maar verderlijkt ze zich voor niemand open te stellen.

Iets voor de zorg?

* * *

Een dag of wat geleden M om kwart over zeven van-ochtend, om precies te zijn M ploeterde ik op defiets door de sneeuw naar school, mij nauwelijksbewust van wat me boven het hoofd hing.

Op school was niemand. Ik heb de sleutel van devoordeur, de code van de beveiliging, de sleutel vanhet hangslot op de eerste etage en van dat op debegane grond bij de andere ingang, van de leraars-kamer, van het secretariaat waar de kopieer-machine staat, van een aantal lokalen waarvan dedocenten zelf geen sleutel hebben, en van mijneigen lokaal, dus ik ben maar eerst eens sleutelman-netje gaan spelen. Al snel bleek dat de leerlingen

178

laat en een aantal docenten geheel niet op schoolkonden komen. Crisis en paniek, dus.

Zelf verwachtte ik mijn assessor, en had ikiemand nodig die na mijn proefles de klas overnamals ik me met haar terugtrok voor een anderhalf uurdurende doorzaagsessie. Gelukkig bleek Klaartjedaartoe bereid.

En dan was er die sneeuw. De winter viel dit jaarop een donderdag. Natuurlijk had ik een sneeuw-ballengevecht met mijn lieverdjes moeten houden,en daar gewoon dat hele assessment voor in het dakmoeten steken, maar zoiets bedenk ik dus te laat.Duidelijk was al wel meteen dat de klas weinig zinhad in binnenzitten en werken. Geef ze eens onge-lijk. Ik heb uitgelegd dat ik nú niet met ze naarbuiten kon, en dat we dat later beslist moestengoedmaken, maar later is al gauw te laat (zowel inde ogen van mijn leerlingen als, in dit geval, in de ozo snel ontdooiende buitenwereld).

MRn les, over aardbevingen, ging redelijk, almoest ik zo nu en dan dus wel even brommen. Mijnassessor had gelukkig weinig kritiek op mijn aan-pak, en wel het nodige commentaar op mijnleerlingen die kennelijk niet gewend waren zelf ietsaan te pakken. Er werd flink ge-meester-ik-begrijp-het-niet, waar dan steeds bij enig doorvragen bleekdat men het wel degelijk snapte, maar even nietlang genoeg wilde nadenken over een mogelijk

179

verband tussen wat ik op het bord had gekalkt (envia beamer-plaatjes nog eens netjes had herhaald)en de vragen op het werkblad. Mijn assessor preesmijn geduld, en de manier waarop ik op allerlei vra-gen en opmerkingen inging. Rt Was duidelijk dat ikom mijn leerlingen gaf, belang in ze stelde, met zemeeleefde. Anouar vertelde dat hij bij de aard-beving in Marokko een nicht en achternichtje ver-loren had; daar moet je toch iets mee?

Na de les spitten wij de lijst met QcompetentiesRdoor. Voor het meeste was ik wat haar betreft ophet hoogst geëiste niveau aangeland, maar ik moether en der nog wat schaven aan mijn portfolio. Wezullen eraan werken. Mijn assessor hoefde vrijwelniets te zeggen om mij al weer een stroom verhalente ontlokken, dus wij hadden een spannend enintensief gesprek. Na afloop was ik leeg en bekaf.Zij vast ook.

Na pauze en middaggebed begon een aantal kin-deren weer om QijsR te jeremiëren. Ik had ze beloofddat ze ijs zouden krijgen N Qals we ons netjesgedragenR vulde Ahmed aan. Hij voelde de bui alhangen. En die kwam. Voor de zoveelste keer waseen deel van de klas al naar boven gegaan terwijl ikduidelijk heb gezegd dat ze beneden moeten wach-ten tot ik ze kom halen. Tel daarbij op het geren,geduw en geschreeuw op de trap, het eeuwig eerst-praten-dan-vingers opsteken (Anouar: QSorry

180

meester, vergeten NR), het gezeur over toiletbezoekterwijl mijn bordje toch duidelijk op QlesR (lees:luisteren, zitten en in de klas blijven) stond, enbegrijp dat ik langzaam begon te koken. QBerg jespullen op en luisterR N QWat heb ik gezegd, Assia?RQBerg je spullen op, Meester.R En dan ik weer (ik kanmezelf wel slaan als ik in die rol schiet): QEnwaarom moet ik dat twee keer zeggen?R N Nou ja, zoging dat door tot er na wat slaande deuren, de gangop gestuurde EbuRs en Fatihs, flink wat QHoe vaakheb ik dát nu al gezegdRs een stuk of wat uitgekaf-ferde Rachids en een Ibrahim die wenend strafwerkzat te maken, een ijzige stilte in de klas heerste, enik op mijn hoge kruk het slagveld zat te overzien.Een dieptepunt dat de rest van de middag duurde.

Na school zou ik naar huize Abdullah. Veel zinhad ik niet, maar ik ben uiteindelijk toch gegaan.Marokkaanse muntthee gedronken, zelf gesnedenen gebakken friet gegeten met vader Abdullah, enlang gepraat over de wonderen van de koran. Vaderspreekt heel moeizaam Nederlands, maar hij heefteen aantal behoorlijk slimme dochters die graagtolken. Een gezin met een stuk of tien kinderen opeen driekamer-bovenwoninkje in de Pijp. Moederheb ik niet gezien. Moeders horen kennelijk niet inde woonkamer als er vreemde mannen op bezoekzijn. Maar ik zat daar wel knie-aan-knie met goedge-bekte dochters, die hun vader vrijelijk onderbraken,

181

wat hij zich uiterst vriendelijk liet welgevallen.Geen spoor van spanning. Alle kinderen waren liefvoor elkaar. Geen cent te makke, maar blije mos-lims, beetje EO-achtig, eigenlijk. De vier middelstekinderen zitten bij ons op school. De jongste twee,een meisjes-tweeling van drie die bij het afscheideven aan mijn stekeltjeshaar wilden voelen, en vanwie ik een hartelijk kus kreeg, komen volgend jaar.En opeens bedacht ik dat Abdullah, in al zijn doenen laten op school een schreeuw om aandacht, nietof nauwelijks vecht, niet agressief is. Hoe wordt eenkind uit zoRn gezin op school zoRn handenbindertje?Terwijl alle andere kinderen het prima doen N Enhoe anders is de opvoeding bij de kinderen die welvoortdurend knokken? Daar moet ik nog eens diepover nadenken.

QWaarom werk je eigenlijk hier?R wilde mijn asses-sor weten, QOp andere scholen zou je veel verderkomen, met kinderen die echt geïnteresseerd zijn inal die dingen die jij ze wilt uitleggenR. QTja, omdatdie kinderen me raken NR QWil je ze redden?R QNouja, ik vind dat ze recht hebben op redelijk onder-wijs, van iemand die om ze geeft, en daar ontbreekthet wel eens aanR QO, je hebt een missie?R, en namijn verwilderde blik: QNou ja, ik vraag maar NR

Tja, ik weet het ook niet. Of wacht even, ik weethet wél, verdorie. Als er morgen een team vantwaalf ervaren, betrokken en kundige onderwijzers

182

de school wil overnemen, maak ik zo plaats. Maarzolang die er niet zijn, wil ik wél redden wat er teredden valt. Ik heb niet het gevoel dat ik mijn leer-lingen minder bied dan veel van mijn collegaRs, enwél het gevoel dat ik het over een poosje, als ik deaanloop overleef M InshRallah M beter zal doen.Klaartje had gister bijna ontslag genomen uit erger-nis over een aantal teamgenoten die bij eenbespreking van de kwetsbaarsten van onze kwets-bare leerlingen op hun horloge zaten te kijken, enaandrongen op spoed M dezelfde collegaRs die bijvergaderingen hun mond houden omdat elk woordafgaat van hun kostbare vrije tijd. Zitten we hiervoor onze leerlingen? Welnee, we zitten hier voorons salaris.

En die kinderen raken me op een manier die ikniet helemaal overzie M hun kwetsbaarheid, hunsoms hartverwarmende aanhankelijkheid en ver-trouwen, en hun ellendige positie spelen daar zekerin mee, en wie weet hoeveel nog meer M maar diewel enige diepte heeft, en die ik niet verdacht ge-maakt wens te zien. Misschien ga ik morgen tochmaar ijs voor ze kopen. Daar fiets ik op mijn vrijstudiedag graag even voor naar school. Kunnen wemisschien toch met een vrolijker noot de vakantiein.

P.s.: dat ijs kwam er inderdaad. En de meestenreageerden dankbaar. Anouar kwam wel drie keer

183

vertellen dat het voortaan allemaal anders zougaan. Abdullah kwam om de vijf minuten mijnhand schudden, en vragen of de thee lekker was ge-weest. QNou zeker!R En Solaiman bleef nog een poos-je hangen om over computers te kletsen. Alleen demeisjes bleven bokken. Ashna was de enige van dedames die me kwam bedanken en die me een pret-tige vakantie M ja, alweer, de voorjaarsvakantiedeze keer M toewenste. Ashna is een jaar of tweeouder dan de rest.

Wat o wat is er toch met meisjes van tien?

(Zeker, ik weet het; ze komen in de puberteit

Y maar ga je daar zó raar van doen?)

* * *

Genoeg gezeurd. Leuker dingen. De vergaderingvan gisteravond bijvoorbeeld. De Mohammed C. dieonlangs is aangehouden wegens verduistering vangelden van een islamitische scholenstichting M dekranten maten het breed uit M is mijn eigen meneerC. Maandagochtend hoorde ik het. Baas Ali riep mijspeciaal bij zich. Dinsdag heb ik er met mijn kinder-tjes over gepraat. Die waren bezorgd dat de schoolnu dicht zou gaan (behalve Ibrahim natuurlijk). Zewaren er ook al zeker van dat die meneer een boelgeld gestolen had. Ik heb ze uitgelegd dat het zo nietwerkt. Dat Qverdacht wordenR iets anders is dan

184

Qgedaan hebbenR, en dat elke verdachte onschuldig istot het tegendeel voor de rechtbank bewezen is.

Gisteravond was er een bijeenkomst waarop hetbestuur het personeel van de scholen zou inlichten.Een handje duister kijkende mannen achter de ta-fel, met daarnaast hun Hollandse adviseur die hethoogste woord voerde. De verantwoordelijkheid vooreen en ander lag uiteraard niet bij het bestuur M datdan ook niet aftrad maar juist met hernieuwdekracht, en twee meneren extra aan het werk ging Mmaar bij de accountants die steeds maar nietshadden gemerkt. Zo lust ik er nog wel één. Een vande extra meneren was de voorzitter van de MR vande El Faroeq, die terzijde meedeelde dat hij t.z.t.uiteraard zijn MR-lidmaatschap zou neerleggen (wathij later ook netjes deed).

De ander was, zo ontdekte ik later, de voor-

zitter van mijn eigen MR. Op nadrukkelijk

verzoek van het bestuur trad hij niet terug,

want er was niemand die hem in die rol kon

vervangen. Hij werd de nieuwe penning-

meester. Na een maand of wat trad hij weer

als bestuurslid af. Het financiële beleid was

een puinhoop en hij kreeg niets dan tegen-

werking toen hij daar verandering in wilde

brengen. Kort daarna kreeg mijn MR een

brief van het bestuur: uw voorzitter is

185

tegelijk bestuurslid en MR-lid geweest. Vol-

gens de wet zijn die functies onverenigbaar,

dus is zijn lidmaatschap van de MR onwettig.

Wij kunnen derhalve niet met hem overleg-

gen. Ach, ze kenden de regels wel, en dat ís

een begin.

Terzijde: MR staat voor medezeggenschaps-

raad, het onderwijsequivalent van de onder-

nemingsraad, zij het dan met minder

zeggenschap dan zoQn OR.

Toen we vragen mochten stellen, bleek al snel wathet echte probleem was: C. was zowel voorzitter vanhet bestuur als bovenschools manager. Hij was zijneigen baas, en met zijn kennis natuurlijk ook dievan de andere bestuursleden. En men vertrouwdehem. Dat werd door een der bestuursleden nadruk-kelijk als een verdienste gezien, want zo dienden wemet elkaar om te gaan. Dat vertrouwen was nuhelemaal weg, en het leek er veel op dat C. door hetbestuur al veroordeeld was. Het idee dat je elkaarkunt vertrouwen en niettemin een organisatie zo op-zetten dat de kans op beschaamd vertrouwen zoklein mogelijk is, kwam bij niemand op, en dat is infeite raar: als je het islamitisch huwelijksrechtbeziet dan valt op hoe realistisch men al van te-voren allerlei financiële en voogdijkwesties regelt;kennelijk besefte men ruim duizend jaar geleden

186

dat je er niet komt met goede bedoelingen en weder-zijds vertrouwen, maar dat je vangnetten moet aan-brengen voor het onverhoopte geval dat er toch ietsmisgaat. Van dat besef ontbrak hier elk spoor.

Ik heb ook maar eens een duit in het zakjegedaan. Allereerst met een kort verhaaltje over watik mijn leerlingen had geleerd over verdachten enveroordeelden M waarna iedereen de rest van deavond over iedereen heen viel om toch maar duide-lijk te maken dat C. uiteraard tot nader orde ón-schuldig was; en ik mijn lachen maar houden NToen heb ik gezegd dat duidelijk was dat vermen-ging van functies tot narigheid leidt, dat juist hierhet grote kritiekpunt lag in de overigens positieverapporten over het islamitisch onderwijs, en dat hetmooi was dat het nieuwe bestuurslid zijn MR-lid-maatschap zou neerleggen. Maar, zei ik, er zijnmeer bestuursleden die dubbelfuncties hebben, enik geef het bestuur graag in overweging ook dat nuaan te pakken. Niemand zei wat. Heeft men mij nietbegrepen? Of heeft men mij wél begrepen en speeltmen voortreffelijk toneel? Onze conciërge-annex-bestuurslid kwam na afloop glunderend aan mijvragen of ik nu weer op de fiets naar huis ging. Neeik was lopend, en wenste hem een prettige vakantie.Wij schudden stevig handen en klopten elkaar opde schouder.

187

Wat overblijft is enerzijds een diepe zucht: Godwat een amateurisme. En anderzijds enige opluch-ting. Chiraaz, ooit mijn mentor toen ik als stagiaireop de El Faroeq rondliep, zat naast me en deeddriftig mee aan de discussie. En dat gold evenzeervoor Ilham, de kuis bedekte kleuterjuf bij wie ik eenaantal maanden hospiteerde. Geen meid die zichdoor zwaarwichtige bestuursmannen opzij laat bla-zen. Ze besloot haar vragenrondje met een ijzig: QIkgeloof niet dat ik antwoord op mijn vragen hebgekregen. Dank u.R

Chiraaz deed ook een duit in het zakje. Toen ineen grijs verleden werd voorgesteld C. een mana-gersfunctie te geven, was negentig procent van QdemensenR tegen, zei hij. QHo, hoR, riposteerde de a.s.-ex-MR-voorzitter, Qde MR was in overgrote meer-derheid vóór, en die spreekt toch namens al hetpersoneel en alle ouders!?R En toen stond de jongeTurkse OALT-leraar van El Faroeq die moeizaamNederlands spreekt, op en zei: QJa, maar bij diestemming was de heer C. zelf aanwezig dus durfdeniemand tegen stemmenR, waarop Chiraaz mij inhet oor brieste: QAls je daar iets zei waar C. het nietmee eens was, liet ie je de volgende dag bij zichkomen om je op je donder te geven.R Kijk, dat geeftinzicht in de werkelijke verhoudingen N

Ik ben razend benieuwd naar het staartje vandeze muis.

188

maart 2004

Ik worstel met mijn administratie. Van jufKlaartje kreeg ik vijftien invulformuliertjes waaropik de resultaten van de spellingtoets van weet ikveel wanneer ook al weer moet invullen. Nou dieresultaten zijn destijds door Asuman van deadministratie M Asuman ís de administratie M al inde computer ingevoerd. Asuman is onze LVS-deskundige (LVS = leerlingvolgsysteem). Ze haddaar een speciale cursus voor gedaan; daarommoesten we alles op alles zetten om haar tebehouden toen de Maatwerkers eruit werdengegooid. Ik ging ervan uit dat dat invoeren ietsvoorstelde en dat dus álles wat wetenswaardig wasvan die resultaten in de computer zat. Mooi niet. Zeheeft de totaalscores ingetypt. Ja, hallo, dat kan ikook zelf wel, en waarschijnlijk nog sneller ook. Hoedan ook: ik heb die papieren allemaal al langweggegooid. Van allerlei andere toetsen vast ook al.Trouwens als dat soort papieren zo belangrijk zijn,dan bewaar je die toch centraal, en liefst brandvrij?

Ik begrijp niets van scholen. Iedereen heeft demond vol van ICT, er ligt een fantastisch netwerkcompleet met eigen server, en in alle klassen is

189

internet M ik heb verdorie geeneens telefoon, nietalleen niet in de klas, maar zelfs niet op de gang, ofde etage, of binnen loopafstand, maar dat terzijde.Alleen, zoiets simpels als een standaard rekenvel-model voor het verwerken van toetsgegevens is erniet. Dat moet op papier. En wat Asuman wél ophaar computer heeft ingetypt is volgens mij ook alniet via dat netwerk in te zien. Wat héb je dan aaneen netwerk? Wat heb je dan aan computers? Nou,zorgen, omdat je leerlingen er vechtspelletjes viainternet op doen, in plaats van iets zinnigs te leren.Onze hulp-ICTRer heeft om die reden de internet-kabel maar losgekoppeld, waardoor de hele com-puter het niet meer doet. Voor al het serieuze werkmoet trouwens iemand van buiten komen. En ietsinstalleren is al gauw erg serieus. Mijn computershebben het nog geen week fatsoenlijk gedaan. Dehelft van mijn leerlingen kan nog steeds niet ondereigen naam inloggen. Ik geloof dat ik mijn com-puters maar gewoon eens zelf van een nieuwsysteem ga voorzien, en dat ik er mijn software opzet. Dan gebruik ik de internetkabel wel voor mijnlaptopje; heb ík er nog iets aan.

* * *

QViesR is geen onbeduidend thema. Donderdagoch-tend stond er al voor de tweede keer dit jaar, en

190

voor de tweede keer onverwacht, een juffrouw vande bibliotheek in mRn klas. Ze kwam voor hetQsprookjesR-project. Solaiman wist al van tevorenwat hij ervan zou vinden: QSaaaaaaiii, Meester!R Endoor mij getipt besloot de juf hem eens flink te lo-genstraffen. Ze las Blauwbaard voor. Het bloeddroop van de muren. En eindelijk begreep ik waarmijn moedersR gevleugelde QZuster Anna, ziet gijnog niets komen?R vandaan kwam. Even later dookde bibliotheekdame in Ethel Portnoys Broodje Aap,maar dat had ze beter iets beter kunnen voor-bereiden. Het verhaal dat ze opsloeg, begon met eenvrouw die alleen en ongestoord een nacht in eenhotel doorbracht en die negen maanden later bevielvan een welgeschapen kind. Even haperde de juf.En je zag haar haastig op zichzelf vooruit lezen omna enkele zinnen toch maar te stoppen. Dit wasmisschien niet zo heel geschikt voor tienjarige mos-limkindertjes N

De kist met sprookjesboeken bleef op school, enRs middags kwam Ahmed mij adviseren om dat boekvan mevrouw Portnoy toch maar weg te halen: QRt Isécht heel vies, MeesterR.

Zelf ben ik nog steeds op zoek naar een voor-leesboek dat aanslaat. Meester Jaap deed het aardig(al sloeg ik wel eens iets over), maar Polleke bleek tevrijmoedig, en literair ook te lastig, en toen Tsatsiki

vertelde dat hij een liefdesbaby was, en ik moest

191

uitleggen wat dat betekende M Qniet getrouwd, weleen kindR; QMaar dat kan toch niet, Meester?R; QNietgetrouwd maar wel gevreeënR; QGatsie N!R M viel ookdat boek af. Trouwens, ook de verhaallijn vanTsatsiki is te kronkelig om de aandacht vast te hou-den. Ik zal De sprookjes van de gebroeders Grimm

eens proberen.Mijn lessen intussen lopen eigenlijk heel rede-

lijk. Het wordt soms zelfs leuk. Ik heb de reken-methode maar even geheel terzijde gelegd. Elke dagkrijgen mijn leerlingen een blaadje sommen uit eenQoefeningen-voor-thuisR-boek. Elk blaadje begintmet een korte uitleg van een manier om iets uit terekenen, en de rest is stapsgewijze toepassing. Dehelft van mijn kinders krijgt sommen voor groep 5 M jawel, Abdullah ook M de rest sommen voorgroep 6, en dat lijkt te werken. Daarnaast heb ik nueen collectie met werkbladen QmetenR die ons dwin-gen tot leuke escapades. We maakten een karton-nen QliniaalR om kinderen mee te meten. We wetennu dat Abdullah met 1 m 25 de kleinste en Ashnamet 1 m 57 de langste van de klas is, en we gingenop het plein elkaars sprongen meten met debordliniaal. Ik moet iets overwinnen om daaraan tebeginnen, en het valt niet mee om de meute weerrustig te krijgen, maar ze genieten zichtbaar en datmotiveert. En elke dag doen we een blaadje Qwoorden-schatR (voor groep 4 eerst maar eens), en bespreken

192

dat uitgebreid. Andere lessen raken zo wel wat inhet gedrang (verkeer en die malle leesmethode hebik helemaal laten vallen; natuur, geschiedenis enaardrijkskunde doen we mondjesmaat), maar watheb je aan een geschiedenisles als je de helft van dewoorden erin niet kent?

Natuur ging deze week trouwens fantastisch!Terwijl de klas op sommen zweette, las ik even doorwaar die les over gaan moest. Wanneer zijn je pu-pillen groter, als je stiekem leest onder de dekens,of op een mooie zonnige zomermiddag? Hm, dachtik, stiekem lezen onder de dekens lijkt me niet echtde QbelevingswereldR van mijn kinderen, maar watdoen die pupillen eigenlijk precies en hoe kan ik datlaten zien? De gordijnen waren dicht want de zondaverde de klas in en dat stoort mijn leerlingen. Enopeens wist ik het. Een tafeltje bij de spleet tussenbeide gordijnen, daarop een kartonnen doos op zijnkant met een gaatje in de naar het raam gekeerdezijkant, een lichtgrijs karton schuin ín de doos, enverdomd, het werkte: een blauwe lucht, een raam-kruis, en helemaal onderin een wazige zon diekiekeboe speelde met witte wolkjes. Tikkie ver-tekend door het schuine karton, maar mijn cameraobscura werkte, en je had de verbijsterde gezichtenmoeten zien van mijn leerlingen die steeds weerterugkwamen om nog een keer naar dit wonder tekijken. Ondertussen stortte mijn opstelling een keer

193

of wat in, en de niet-kijkers maakte een keet die dehele school gehoord moet hebben, maar ik verbeeldme dat ze iets hebben geleerd, en dat moet je vanandere lessen altijd maar weer afwachten. Iedereenleek mRn bordtekeningen van omgekeerde projec-ties te snappen, en het idee dat cameraRs en ogenook zo werken kwam uit de klas. Hoelang zou hetduren voor ik wekelijks zoRn les kan geven?

De school, intussen, gaat langzaam te gronde.Drie zieke docenten, geen enkele reserve. Klassen-assistentes en de secretaresse voor de klas, met dedirecteur, die waarachtig andere dingen te doenheeft (of zou moeten hebben), als vliegende instruc-tie-keep. Kinderen zonder toezicht op het school-plein, want niemand regelt een noodschema voorde pleinwacht. Mijn computer doet het niet. Mijnzonnescherm kan niet naar beneden, maar hetbestuur vindt dat het stadsdeel dat moet reparerenterwijl het stadsdeel dat ziet als klein onderhoudvoor rekening van de school. De toner van de prin-ter is op, en niemand weet waar de reservecasetteis. Ik vertik het om me daarbij neer te leggen, dus ikbel met markiezenfirmaRs, zet mRn eigen softwarewel op die computer, jut de secretaresse op om ge-woon een nieuwe cassette te gaan halen, en laathaar zien hoe je het ding eruit haalt en weer -in zet,en steek zo nu en dan mRn neus eens buiten de deurom al te serieus bloedvergieten tijdens het

194

speelkwartier te voorkomen. Ach, ik ben de enigeniet die dat doet. Maar de meeste teamgenotendoen alsof het hen niet raakt, en dat stoort mebehoorlijk.

Onze deeltijd-zorgcoördinatrice heeft de direc-teur de pin op zijn neus gezet: Juf Shirley enMeester Bart zouden fantastische leerkrachten kun-nen worden, maar dan moet je wel zorgen dat zevoldoende begeleiding krijgen. Juf zus en meesterzo moet je écht ontslaan want die doen geen moer.En als dat allemaal niet gebeurt dan neem ik ont-slag want dan is werken hier dweilen met de kraanopen. Toevallig was de conciërge-annex-buschauf-feur net bij de directeur toen zij daar binnenviel.Die heeft ze erbij gehouden, want hij is ook be-stuurslid, dus dan kon hij mooi aan zijn mede-bestuursleden duidelijk maken dat het crisis was.

Het is een zootje, maar ik begin er waarachtigplezier in te krijgen. Abdullahs gewoonte om mij Rsochtends drie keer een hand te komen geven, wordtzachtjesaan ook door anderen overgenomen, Khadijais heel gezeglijk, zelfs vriendelijk. Nu doet Aisjadwars, maar dáár ga ik me dus minder druk overmaken dan over Khadija eerst; kennelijk gaat veelook gewoon weer over als je even geduld hebt. Tarik M het geinigste koppie in mijn klas; het kost mezóRn moeite om hém op zijn vingers te tikken Mkomt iedere middag na het middaggebed met zijn

195

breedste grijns naar me toe: QVeters, Meester!R Endan strik ik zijn veters. QHoe moet dat nou als jestraks op jezelf woont, jongen?R QO, dan hebben zevast schoenen waar je tegen zegt dat ze dicht moe-ten en dan doen ze dat gewoon!R En als dank krijg ikeen pakje chocolademelk van hem M nou ja, alleenals hij er zelf geen zin in heeft, maar elke dagchocomel wordt hem wat veel.

* * *

Ha, eindelijk! Ik heb ontdekt hoe ik mijn klapraamop school kan losmaken, zodat ik bij de zonweringkan. Op een zondagochtend ben ik met wat gereed-schap naar school gegaan om dat ding te repareren.Het is gelukt. Ik moet er wel een drie meter hoge enbehoorlijk wankele, aluminium trap voor op ommet een been buiten boord schrijlings in het raamte gaan zitten. Rt Is maar goed dat de ARBO-dienst opzondag niet werkt. Al is het natuurlijk te zot voorwoorden dat ik vanwege een dreinerige ruzie tussenmijn bestuur en de gemeente die vast nog maandengaat duren over wie nou precies welk onderhoudmoet plegen, zelf aan zonweringen moet gaansleutelen. Alsof ik niets anders te doen heb.

* * *

196

Wat begon als een korte inleiding over de drie mi-nuten stilte die we vandaag zouden houden M van-wege de bomaanslagen op de treinen in Madrid Mliep uit op een discussie van bijna drie kwartier.Niet iedereen zag evenveel kwaad in deze aansla-gen. Volgens Ibrahim waren alle slachtoffers QkafirsRdie het zonder meer verdienden te worden gedoodvanwege hun aanvallen op moslims.

QIk ben ook een kafirR, zei ik, Qwil je mij dan ookde lucht in blazen?R Helemaal duidelijk was zijnantwoord niet M ik versta veel niet echt van Ibra-hims moeizame Nederlands, zeker als hij geagiteerdraakt M maar ik geloof dat ik geen direct gevaarloop.

Rashied en Abdullah leken het op hoofdlijnenmet Ibrahim eens te zijn. Anderen waren een an-dere mening toegedaan. Tarik gelooft dat God allesgeschapen heeft, dus ook alle andere godsdiensten,dus waarom zouden we die dan moeten vervolgen?Ook hij vond medestanders.

Ik vind het moeilijk zulke discussies te leiden.Wie wat wil zeggen, roept; wie niets te meldenheeft, of zijn of haar woordje gedaan heeft, gaatover op andere zaken. Echt naar elkaar luisteren enop elkaar reageren is er nauwelijks bij. Dus (?) ga ikal gauw over tot toelichtingen, tegenwerpingen enpreekjes.

197

De discussie liep allerlei onderwerpen langs. Dedjihad kwam langs. Ik betoogde dat djihad tocheerder iets als inzet betekent, dan strijd. Maar zoRnimpliciete verwijzing naar de koran leidt dan weertot andere discussies: kan ik de koran wel lezen, ikspreek immers geen Arabisch? wierp Assia tegen.En via de vraag in wie andersgelovigen dan geloven,en Abdullahs toneelstukje van de idioot die eenbeeldje aanbidt en denkt dat dat beeldje god is,kwamen we terecht bij omgang met het sacrale inhet algemeen.

Ik betoogde dat het weliswaar raar lijkt alsiemand een beeld met een olifantenkop aanbidt,maar dat het voor buitenstaanders M en daar legdeik met zorg de nadruk op M ook vreemd kan lijkendat moslims naar Mekka bidden. QGod woont tochniet in Mekka?R Maar voor dat gat laten mijnkindertjes zich niet vangen M behalve de half-luisterende die even meent dat ik serieus beweerdat God wél in Mekka woont. Zij hebben van god dekoran gekregen, en daarin staat dat je naar Mekkamoet bidden. Ze doen gewoon wat ze is opgedragenen stellen daar geen vragen bij, want dat mag nueenmaal niet.

Toch hield ik nog even vol. Ieder geloof heeft nueenmaal zijn eigen manier om met heiligheid om tegaan. Voor de hindoe is zijn godenbeeldje heiligmaar hij gelooft natuurlijk niet dat dat god ís. Voor

198

moslims is de koran heilig; geloven moslims dandat god in de koran zit? Nee natuurlijk. Ik geloofdat toen de opmerking kwam over hoe ik nou dekoran kon lezen, en in elk geval wilde men welweten of ik daarvoor speciaal mijn handen waste?Tja, zei ik, ik zorg altijd dat ik schone handen hebvoor ik een boek pak, want ik wil mijn boekenschoon houden. Maar dat was volgens anderenweer niet genoeg. Je had er nog iets voor nodig M ikherkende het woord niet, en ben het vergeten, maarhet zal vast om een bepaalde geestesgesteldheid ofmate van geestelijke reinheid gaan M dat ik als on-gelovige onmogelijk bezitten kon.

Ook legde ik nog even uit dat God in het Ara-bisch Allah heet, en dat niet alleen voor Moslimsmaar ook voor Arabische christenen en Arabischejoden.

Ibrahim M of was het iemand anders? M wierpde hoofddoekjes in de strijd. Waar wij het rechtvandaan haalden om mensen het dragen van hoofd-doekjes te verbieden. Dat was immers een plicht!?QNou,R zei ik, Qzo kún je de koran lezen, maar an-deren lezen die anders, en als een vrouw geenhoofddoek draagt omdat zij denkt dat dat niet hoeftvan de koran, dan moet je daar toch minstens even-zeer respect voor hebben.R Maar overigens vond ikdat je niemand het dragen van een hoofddoekmoest verbieden. Daar horen mensen vrij in te zijn,

199

zoals in alle uitingen van hun geloof. QHoe zit dateigenlijk in bijvoorbeeld Saoedi-Arabië; mogenchristenen daar gewoon ook hún geloof belijden?RNee, dat mocht niet. Dat leken de meesten toch welte beseffen. Of ze het ook erg vonden weet ik niet,maar wie weet komt dat ooit nog. Ongerijmdhedenpassen nu eenmaal slecht in het hoofd van een tien-jarige. In Turkije zijn hoofddoekjes in scholen enandere overheidsgebouwen verboden (voor leerlin-gen en ambtenaren). En dat is toch een islamitischland? Hm.

Ik heb een poosje rondgelopen met het idee

dat wat ik van kinderen hoorde een beeld gaf

van wat er bij hen thuis gezegd werd. Tot ik

de stap naar mijn eigen jeugd maakte. Ik

kom uit een vrijzinnig protestants gezin,

maar zat op een streng gereformeerde

christelijke school. Ik had een paar katho-

lieke klasgenootjes. Daar speelde je niet mee.

Katholieken heulden in de Tachtigjarige

Oorlog met de Spanjaarden, en die Tachtig-

jarige Oorlog speelde een belangrijke rol in

ons geschiedenisonderwijs en in ons kinder-

lijke zelfbewustzijn. Katholieken deugden

niet. Ze gingen naar de hel, zo niet vanwege

dat heulen dan toch zeker vanwege hun

bijgeloof, zo veel was zeker. Maar waar

200

kwamen die ideeën vandaan? Van mijn

ouders had ik ze niet. Van mijn juffen en

meesters dan? Ik geloof het nauwelijks. En of

ze overeenkwamen met de overtuigingen van

de ouders van mijn klasgenoten betwijfel ik

ook nog zeer. Ik denk meer en meer dat

kinderen, ook op die leeftijd, zelf hun wereld-

beeld en hun morele ideeën scheppen1. Voor

twijfel en nuance is daarin nog weinig

ruimte. Ach, en zolang kinderen de wereld

niet regeren, is dat ook zo erg niet. Die

komen later wel. Wie weet ook bij mijn soms

erg rechtlijnige en rechtleerse leerlingen Y

* * *

Een moeizame dag. Voor mRn gevoel ben ik de heledag bezig geweest met het gevecht om de regeltjes.Regeltjes op het schoolplein en regeltjes in de klas.Niemand schijnt zich verantwoordelijk te voelenvoor de regels op het plein. Die zijn er wel M overwie wanneer waar mag voetballen, over wie waarwanneer mag spelen, over niet vechten en zo, enover opstelling in rijen bij het eind van het speel-kwartier bijvoorbeeld M maar ze worden niet ge-handhaafd, en kunnen dus net zo goed worden afge-schaft. Ook op de trap en in de gang speelt dat.Leerlingen worden geacht achter elkaar, aan de1 Een idee dat ik bevestigd vond bij Judith Rich Harris N

201

rechterzijde langs de trap te lopen en elkaar daarbijde ruimte te geven, niet te schreeuwen, enzovoort.Maar wat niet wordt gehandhaafd, wordt gene-geerd, en dat straalt af op regels in het algemeen.

In de klas blijft het een gevecht om stilte envingers. Dat begint me steeds meer te ergeren. Enhet ergert me natuurlijk vooral dat ik er geen greepop kan krijgen, althans zo vóélt het. Al met alhebben we best veel gedaan en hard gewerkt van-daag. Vooral het laatste uur M waarin iedereenplotseling een som op het bord bleek te willenmaken. We oefenden aftrekken in kolommen, metlenen in de linker buurkolom. Dat liep heel redelijk,maar ook flink rumoerig soms.

* * *

Vandaag was mijn Alkmaarse oud-klasgenoot Fransop school. Die maakte leerzame opmerkingen overrustig blijven, consequent blijven, en vooral indi-viduele kinderen aanspreken. Na de pauze deed ikdat en hij constateerde dat het werkt. Ik worstelnog. Maar Frans had het idee dat het allemaal eenstuk beter ging dan de vorige keer dat hij mij bezigzag (in groep 4 van de El Faroeq).

Abdullah en Karim hadden dikke ruzie. Ik heballeen gezien dat Abdullah met de bordenwisser detafel van Karim beklopte, en vond dat hij eerst maar

202

eens dat tafeltje moest gaan schoonvegen. Hijmeende dat hij alleen zijn eigen tafel hoefde tereinigen, want daar had Karim iets dergelijks meegedaan. Even daarvoor had ik gezien hoe Karim hetbord veegde, waarbij Abdullah met zijn vingers ookwat uitveegde waarop Karim boos werd. Dat kon ikvolgen. Wat ik niet gezien heb, vertelde Frans mijlater: Abdullah was begonnen met het bord tevegen, en Karim had hem de borstel afhandiggemaakt. Eigenlijk reageerde Abdullah dus nog heelingehouden, en werd hij pas echt boos toen ik hemop de vingers tikte. Misschien moet ik hem daarnog eens even op aanspreken. En Karim ook.

Frans bleek later enthousiast over mijn school-tje: daar wilde hij wel werken, daar was tenminstewat te dóén. Kijk, een paar van zulke mensen erbijen het kan waarachtig nog wat worden.

* * *

Ik had de rekenblaadjes uitgedeeld, en keurig aan-gegeven dat ze nu vijf minuten hadden om te kijkenwelke sommen ze niet begrepen. Gedurende die vijfminuten moest het stil zijn, en wilde ik geen vingerszien. Van niemand. Over niets! Dertig secondenlater schoten de eerste vingers in de lucht. QMeester

NR. QWat heb ik gezegd!?R riposteerde de meester. QJa, maar NR

203

QNee. Nu N Dus N Nog N Niet.RHet probleem drong maar langzaam tot me door.De kinderen die op niveau 6 werken, snapten nietwat ze doen moesten. QDe antwoorden staan er alle-maal al, Meester.R Wat nu? Hoe kon dit? Wie draai-de mij hier een loer? Nou, ikzelf dus. Ze kregenvandaag het eerste blaadje uit deel 2 voor groep 6,en van dat deeltje bleek ik dus niet het opgaven-boekje, maar het antwoordenboek te hebbengekocht. En even wist ik het niet meer. Wat, o, watmoest ik nú!? Nou gewoon, ander boekje, andereblaadjes, even snel kopietjes maken. En als de don-der een opgavenboekje gaan kopen.

Maar goed, er zijn ook lichtpuntjes. MeesterSoleiman heeft zijn uurtje godsdienst gebruikt omover aanslagen te praten. Na afloop kwam Ibrahimnaar me toe, enthousiast zwaaiend met een halfblaadje tekst. QMeester, ik ben van mening ver-anderd! Het is heel erg wat ze gedaan hebben.R

QJongen, dat is het mooiste wat je kan gebeuren.Van mening veranderen is heel moeilijk en heel ergknap. Fantastisch!R

* * *

Ik kom er steeds meer achter wat er met rekenenmis gaat. Rt Is niet alleen dat de helft op een veel telaag niveau zit. Rt Is erger dan dat: de meeste van

204

mijn leerlingen lijken eigenlijk alleen te kunnencijferen, en zelfs dat dan niet echt. Ik heb eens watbeter op de gemaakte fouten gelet en zie het pa-troon opeens: alles wat er fout gaat, laat zich ver-klaren als fouten in cijfersommen. Van de weekdeden we leuke simpele sommenrijtjes: 40-20= N;46-20= N; 46-16= N.; 40-21= N. Sommen duswaarbij je vanuit vorige antwoorden snel kunt door-redeneren, maar dat doen mijn leerlingen niet. Zezetten steeds opnieuw, liefst op papier, die tweegetallen onder elkaar en trekken kolomsgewijs af.Aangezien 0-1 niet lukken wil, doen ze maar 1-0, enzo. Dus wordt 40-20 keurig 20, maar blijkt 40-21opeens 21 te zijn, want 1-0 is 1 en 4-2 is 2, nietwaar.Oké, dat weten we nu, maar hoe verder? Ik moet zevan denken in cijfers, en regels voor cijfermani-pulatie, terug laten keren naar denken in getallen,in hoeveelheden, naar de vraag Qwat-doe-je-hier-eigenlijk?R. Wat doe je als je aftrekt? En wat gebeurter als je van hetzelfde getal méér aftrekt dan eerst:wordt het antwoord dan groter of kleiner? Mis-schien moet ik morgen maar eens kijken hoe menop dat soort vragen reageert.

* * *

Mijn schooltje sukkelt. Mijn schooltje sukkel drama-tisch. Ali, de directeur, staat voornamelijk voor de

205

klas van langdurig zieke collegaRs, en als hij daarniet staat, kopieert hij boeken voor het AVI-lezen.Wij hebben een conciërge, maar die heb ik nognooit zien kopiëren. Koffie en thee zet hij trouwensook niet, en de herstelwerkzaamheden waar je zoiemand voor zou moeten kunnen inzetten, doe iktegenwoordig maar zelf. Hij heeft laatst vol bewon-dering staan kijken hoe ik het mechaniek van mijnklapramen repareerde.

Aan beleid doet niemand meer. Er worden zohier en daar wel eens LVS-toetsen afgenomen engeregistreerd, maar de Qschoolbrede aanpakR en deQdoorgaande lijnR waar Ali in december nog de mondvan vol had, zijn compleet in het slop geraakt. En dezorgcoördinatrice doet in arren moede klusjes dieeigenlijk door remedial teachers en anderen gedaanzouden moeten worden, want voor haar eigenlijkewerk is een nauwe samenwerking met de directievereist, en die is er dus niet M die directie bedoel ik.

* * *

Dinsdag hadden wij een teamvergadering. Ali meld-de dat het leerlingvolgsysteem nu prima liep, maardat de inspectie ook let op andere zaken zoalsleerlinggedrag, en dat we daarom nu een gast had-den die iets wilde vertellen over een methodedaarvoor. Die QinspectieR is een kernwoord in al zijn

206

verhalen; ik heb hem nog nooit horen zeggen dat híjergens het nut van inzag; Qprima lopenR doet iets alsje het aan de inspectie kunt laten zien.

De gast was een vriendelijke, wat bedeesde mandie iets vertelde over een uit Engeland overgewaai-de methode op basis van een handvol universelebasiswaarden waaruit vierenveertig concreterewaarden zijn afgeleid. Elk van die waarden isvertaald in een lessenserie met groepsgesprekken,liedjes, dicht- en beeldende-vormingsopdrachtenwant zo hoort dat in goed onderwijs. En verderwordt er geoefend in samen stil zijn, met wat ont-spanningsoefeningen, Qmaar geen echte meditatieR.De effecten zouden wonderbaarlijk zijn: rust enwederzijds respect, een andere leerhouding, beteresamenwerking tussen leerlingen en docent entussen leerlingen en docenten onderling. Kijk, daRsnet wat we nodig hebben. We gaan de methodebekijken. (Dat laatste is overigens nooit gebeurd.)

Het lesmateriaal kostte |200 of zo per set enelke docent zou één zoRn set nodig hebben. Bij dieinformatie keek Ali bedenkelijk. Wat hij bedacht iswaarschijnlijk dat hij best zelf wat kan kopiëren omde kosten te drukken. We moeten de inspectie tevriend houden, maar het bestuur ook, dus veel kos-ten mag het niet.

Meester James van groep acht zag er niets in.QLuisterrr!!R, zegt hij dan met luide stem. En dan

207

volgt een klaagzang over wat hij zijn kinderen alle-maal moet leren. Daar kan niet ook nog eens eenuurtje van dit soort vorming van af. QNou,R zei ik,Qals zoiets er echt toe leidt dat je leerlingen zich han-diger gaan gedragen, dan is dat op termijn alleenmaar winst; volgens mij kun je ze dan zelfs méérleren!R Hoofdschuddend hoorde hij mijn onzin aan.

De rest van de vergadering ging voornamelijkover N jawel, de vele zeer concrete problemen diezoRn methode zou moeten oplossen. Er zijn regelsvoor de openbare ruimte op school, voor de gangen,trappenhuizen en het schoolplein, maar niemandkent ze of houdt zich M laat staan de leerlingen Meraan. Het resultaat is chaos: alles schreeuwt enbanjert door elkaar, er wordt geduwd en getrokken,de groten hollen en voetballen de kleintjes het pleinaf, er wordt, en soms zelfs echt grof, gevochten,enzovoort.

We maakten dit jaar al een keer of wat af-spraken M steeds dezelfde afspraken M over hoe wehet willen hebben en hoe we dat denken tebereiken. Alles zeer in de repressieve sfeer: elkedocent gaat met zijn klas naar het speelplein enhaalt die daar ook weer op; de kinderen lopenrustig en achter elkaar op de trap, praten mag,schreeuwen niet; voetballen mag alleen in de kooivoor de school, en dat onder toezicht; een lijn ophet plein houdt de kleintjes en de groten uit elkaar.

208

Maar geëffectueerd willen die afspraken maar nietworden. Onze wat oudere, en volstrekt niet meer inwat dan ook geïnteresseerde, meester James zegtdat twee trappen op en af te veel voor hem is, dushij haalt QzeR wel op op de eerste verdieping; de tochbepaald niet hoogbejaarde juf van groep zeven Mvijf leerlingen tegenwoordig, jawel, víjf M vindt elketrap te veel. Die komt Rs ochtends al na één trapzuchtend de docentenkamer in. Nou ja, het zijn nietalleen die trappen, hoor, ze wordt ook vréselijk moevan al haar leerlingen N Het resultaat is dat ikmeestal als enige mijn kinderen breng en haal, enals enige klassendocent toezicht help houden in dejongenskleedkamer als de heren van de bovenbouwdaar zitten te wachten tot ze hun QwoedoeR kunnendoen. Op het plein duw, trek, en commandeer ikdan de drie hoogste klassen uit elkaar, waarbijachter mijn rug steeds weer nieuwe gevechtenuitbreken, en de met moeite geformeerde rijen alswoeste bandoneons heen en weer deinen voor ze alsdominostenen omgaan omdat iedereen eerstprobeert zo dicht mogelijk bij de voorkant van de rijte komen, om vervolgens met woeste gebaren alleswat van achteren oprukt weer terug te duwen.

Met mijn eigen klas oefen ik regelmatig in achterelkaar lopen met een redelijke onderlinge afstand.Maar als ik Solaiman, die op de hielen van Ibrahimtrapt, verzoek iets meer afstand te houden, staat hij

209

met een klap stil, heft met een woedend Qhet is ooknooit goedR-gezicht de armen ten hemel, en wachtdemonstratief tot Ibrahim om de volgende bochtvan de trap verdwijnt. Dat wil zeggen: als hij nietonder de voet wordt gelopen omdat wat achter hemloopt niet op zoRn plotselinge stop bedacht was, inwelk geval hij reageert door minstens één schop uitte delen voor ik bij hem ben en hem bij zijn kladdenkan grijpen. Een verzoek de afstand iets te ver-kleinen leidt op vergelijkbare wijze tot een haastigespurt waarbij de voorbuur onder de voet wordtgelopen. QU zei toch dat ik sneller moest!?R Nee, datzei ik niet, maar ik weet maar twee reacties: boosworden, of in de lach schieten om zoveel onhandigeopstandigheid. God, wat zitten sommige kinderenzichzelf in de weg.

Ik snak naar een methode die een eind kanmaken aan dit soort gedrag. Maar op de kortetermijn snak ik ook naar collegaRs die hun verant-woordelijkheid nemen, want ik ben na zoRn kwar-tiertje sergeant spelen, en langs drie door elkaardenderende groepen, trap op trap af, heen en weerrennen, even heel prikkelbaar.

De laatste vergadering had me wat hoopgegeven, maar vanochtend stond ik weer als vanouds alleen in de deur naar het schoolplein. En ikdacht: Qbarst maarR. Ik heb mijn klas in het gelidgezet, tegen de rest gezegd: QGaan jullie maar fijn

210

weer spelen, je juf of meester komt je zo halenR, enben met mijn kindertjes naar binnen gegaan, dedeur achter mij sluitend.

Vijf minuten later slofte een vermoeide James degang door, om te kijken waar zijn klas bleef. Tienminuten later kwam hij met zijn klas opnieuwlangs. Weer vijf minuten daarna rukte hij mijnklasdeur open. QIk wil even met u praten!R Evenaarzelde ik. Ik was net les aan het geven, en haddaar voor het eerst sinds lang op dit moment na depauze écht zin in. Maar hij hield aan. Ik heb zijngevloek, getier en gedreig M QLuisterrrr!!! Als u zichnog één keer met mijn klas bemoeit, nou, danzwaait er wat NR, en in gedachten zag ik hem weermijn klas binnenkomen en geheel zonder overlegmijn leerlingen toebulderen dat ze stil moesten zijn,want hij had een toets M rustig aangehoord en toenzachtjes maar duidelijk gezegd dat er afsprakenwaren waar ik mij voortaan aan zou houden en datik in vergelijkbare omstandigheden in de toekomstprecies hetzelfde zou doen. QIk heb mij juist niet metuw klas bemoeid, en dat zal in het vervolg zo blij-ven. En nu ga ik weer aan het werk.R In aan-wezigheid van leerlingen vousvoyeert men bij ons;ik doe daar wat onwennig aan mee.

Terug in de klas moest ik gaan zitten om bij tekomen. Ik wist een ogenblik niet goed meer wat ikzeggen moest. Ook mijn leerlingen waren even heel

211

stil, en wilden toen wel erg graag weten waaromMeester James zo tegen mij geschreeuwd had NQAch,R zei ik, Qik schreeuw toch ook wel eens?R Jawel,maar niet zo hoor. QMeester James schreeuwt al-tijd!R En toen volgden er wat imitaties die ik maarsnel afbrak.

Er zijn spanningen, en het is mijn leerlingen nietontgaan.

Later denk je nog eens over zoiets na. Meestaltwijfel ik dan of wat ik deed wel écht verstandigwas. Maar deze keer groeide mijn tevredenheid metde minuut, en ik heb die middag verder fluitend lesgegeven. Ik was niet eens moe aan het eind van dedag. Wel heb ik Ali een stevig verslag van het ge-beurde gegeven en gemeld dat ik dit soort reactiesvan collegaRs niet pik. Hij hoorde het zwijgend enmet een wat vermoeide blik aan. Kennelijk heeft deinspectie hem nog niet laten weten dat ook de sfeerin het team aandacht verdient. Die vermoeidheidbegrijp ik trouwens wel. Ik had hem eerder al ophet hart gedrukt dat hij de conciërge moest latenzorgen voor een deurstop bij de voordeur, nadat ikhem voor de zoveelste keer naar beneden had ziengaan om de deur te openen voor ongeduldig aan-bellende leerlingen, en had horen uitleggen dat hijnu zoRn leren kussentje ging proberen te kopen omde deur mee op een kier te zetten. QHeb jij meneerA. om zoRn ding gevraagd?R vroeg hij hoopvol. Nee,

212

dat had ik niet. Niet helemaal míjn taak, wat? En nade middagpauze heb ik hem verteld dat hij moestzorgen dat de oppasouders weten wat de regels zijn,omdat er nu tóch weer op het plein gevoetbaldwerd.

Vóór de vergadering gaf ik Ali een lijst metvoorlopige cijfers voor het komende rapport vanmijn klas. Bij zes leerlingen had ik vermeld dat ik inelk geval nú desgevraagd zou adviseren ze te latendoubleren. Tijdens de vergadering vroeg ik wat menhiervan vond. Wat is ons beleid op dit punt eigen-lijk? Nou, zei Ali, als er meer dan tien procent blijftzitten dan komt de inspectie langs. Dus aan die tienprocent moesten we ons echt houden. QOnzin!R zeiJuf Klaartje later, QDie man weet ook niets!R Hoedan ook, even rekenen leerde me dat dat bij onzeleerlingpopulatie zoRn tien leerlingen is. QOké,R zei ik,Qdaar wil ik er dan graag zes van.R Juf Shirley vangroep vijf wilde er ook wel een paar. QNou, daRs dangeregeld NR, zei ik.

Ali vond het wat snel gaan. Hij werkte aan richt-lijnen voor het overgaan M ik geloof dat hij goedevoornemens ook als activiteit afvinkt M en hij zounog eens kijken naar mijn cijfers. Dan kwam hijdaar nog wel op terug (wat ie uiteraard niet deed).

Toch bezig met spuien heb ik ook maar eens ietsover de conciërge gezegd. Die man geeft Ali op-drachten, bijvoorbeeld om er beter op toe te zien

213

dat niemand voortijdig naar huis gaat. Om kwartvoor vier mogen we eruit, dus om half vier staat hetzuchterskoor in de docentenkamer met jas en tasje M net groot genoeg voor wat brood en een mobiel-tje; werk mee naar huis kennen ze niet M klaar omhet pand te verlaten. Ali komt dan hulpeloos aanons vertellen dat A. gezegd heeft N, en dat wij ertoch voor moeten zorgen dat het bestuur nietshoort. Maar ja, diezelfde conciërge doet dus eenheleboel wél-conciërge-taken niet, en dat terwijlanderen zich het vuur uit de sloffen lopen om detent draaiende te houden. Hij is vaak gewoon weg,zelfs als hij pleinwacht heeft, en als hij er is, zie ikhem internetten in de docentenkamer. Ik vond dater maar eens gekozen moest worden: die man isconciërge, en gedraagt zich als zodanig, of hij isbestuurslid, maar dan wil ik hem alleen zien als hijop afspraak langskomt. Daar leek iedereen het meeeens. Alleen Ali zweeg, met een volstrekt lege blik,een poosje, en zei toen vermoeid dat hij daar beslisteens met het bestuur over zou praten, QWat nuprecies de taken van meneer A. zijn, en zo NR. Langleven de goede voornemens.

Tot nu toe ging ik ervan uit dat de school in eendipje zit, en daar met gericht beleid best weer uit tehelpen valt. Als, o als, we daar de tijd maar voorkrijgen. We zouden er dan wel alles aan moetendoen om leerlingen te behouden, dacht ik, maar

214

inmiddels ben ik van dat idee genezen. Deze schoolheeft alleen nog een kans als de helft van het team M alle zuchtende Surinamers dus M ontslagenwordt, en dat gebeurt natuurlijk pas als we flink watleerlingen kwijtraken. We hebben ook een paar fan-tastische Surinaamse docenten hoor, maar die zuch-ten niet, of ze zuchten alleen als ik dat ook doe enhet dus niet merk. En zeker, ik weet het: misschiengooien ze dan juist mij er wel uit. Maar dat lijkt meinmiddels ook prima. Ik zoek wel weer iets anders.

Intussen was ik de hele ochtend mijn stagiairekwijt. Die was door Ali QevenR uit mijn klas geroe-pen, maar kwam niet terug. Tussen de middag vondik haar in het lokaal van groep drie. Ze zat draai-schijven te maken. Kopieën van de schijf waarmeeik de werkzaamheden in mijn klas markeer. Volgen-de week komt een Deense delegatie kijken hoe goedhet bij ons gaat, en Ali vond dat er dan toch in elkeklas zoRn schijf moest hangen. Vanwege de Qdoor-gaande lijnR, waarschijnlijk, en anders wel om ietsanders. Nou maar hopen dat die Denen niet her ender vragen wat de kleuren op mijn schijf betekenen,want dat weet ik alleen.

215

216

april 2004

mijn supervisor constateerde met een grijns dat hetkennelijk goed met mij ging. Dat heb je soms nodig:iemand die iets ziet voor je het zelf ziet. Maar inzekere zin heeft ze zeker gelijk. Zoals zij het zei: ikbegin mijn boosheid te richten op de mensen die totdie boosheid aanleiding geven, in plaats van opmijn onschuldige kindertjes. Die kant moet het op.

Afgelopen weekend heb ik me kapot gewerkt. Derapporten moesten af, en ik wilde in elk rapport eenbriefje hebben met kort iets over de klas als ge-heel M fors achter, zodat ik me nu vooral richt ophet bijspijkeren van rekenen en taal M en daarnaiets over het kind in kwestie. In een stuk of zesgevallen was de boodschap van dat laatste stuk wei-nig vrolijk: dit kind moet straks, wat mij betreft,gewoon maar eens blijven zitten. Zo stond het erniet, maar Rt stond er wel. En dat trof menig ouderpijnlijk. Menig leerling ook, trouwens. Elke ouderkreeg na een gesprekje van tien minuten het rap-port mee M meestal dat van het eigen kind. Alleende moeder van Ebu, die hevig geïnteresseerd luis-terde naar mijn verhalen over Ebu, belangstellendbladerde in EbuRs rapport, en dankbaar en

217

vriendelijk afscheid nam van EbuRs meester, bleeklater de moeder van Solaiman te zijn geweest NHad me dat nou met Hollandse moeders ookkunnen overkomen?

Ik heb een stuk of vijf teleurgestelde vadersbezworen dat hun zoon hard werkte, goed oplette,en er echt niets aan doen kon zoRn eind achter tezijn, maar ze bleven allemaal vastbesloten hun zooneens flink achter de vodden te zitten, en ze blevenproberen me te laten zeggen dat dat zeker zouhelpen en er vast toe zou leiden dat zoonlief tochnog naar groep zeven kon. Ik bleef weigeren en eropaandringen dat Rt jong vooral moest blijven voet-ballen en TV-kijken, liefst natuurlijk NederlandseTV, en spannende boeken lezen met zo min mogelijkopvoedkundige waarde. Maar helpen deed het niet.Dus had ik daags na zoRn gesprek droevige jongetjesbij mijn tafel die me smeekten ze nog een kans tegeven. Alleen de vader van Abdullah, op het oog detraditioneelste vader, indrukwekkend bebaard, stee-vast met wit kapje op en in djelabah, zwaaide on-geduldig met zijn hand toen ik zei dat zíjn zoon, alshet met rekenen inderdaad een stuk beter gaat Mzoals Klaartje, die hem bijles geeft, voorspelt M bestnog eens kon overgaan: hij vond dat zijn zoon maareens rustig moest blijven zitten. God, wat hou ikvan die man. Ik kon hem wel zoenen.

* * *

218

Schreef ik al over de Deense delegatie waarvooropeens hoognodig elke klas een kopie van mijndraaischijf aan de wand moest hebben? Nou, ze zijngeweest. Opeens stonden er dertig Denen in mijnklas die schaapachtig staarden naar mijn terug-starende schaapjes. Wilden ze iets vragen? Ja datwilden ze wel. Hoe oud mijn leerlingen waren?Gauw verteld. Over mijn schijf vroeg niemand iets.Terwijl die toch schitterde door afwezigheid. OpAliRs kast ligt een hele berg schijfonderdelen, waar-onder die van de mijne. Maar hij had geensplitpennen. Zelfs mijn splitpen is hij kwijt. Ik wijsnu een keer of wat per dag naar een lege muur enzeg QLet op, de schijf staat op rood, dus ik wil dathet muisstil is!R en vervloek in die stilte een direc-teur die aan van alles begint, maar nooit ietsafmaakt.

Donderdag mocht ik naar de kinderboerderij,met groep vier nog wel. De juf van groep vier is almeer dan een maand ziek, maar een invaller is erniet, dus Ali doet die klas er even bij. Maar met zeop stap gaan wilde hij niet. Of ik dat alsjeblieftwilde doen, dan zorgde hij wel dat er op mijn klaswerd gepast. Nou, ik wilde wel even. Na eenochtendje Ali of Juf Zeven zijn mijn lieverdjes ergblij mij terug te zien. Bovendien vind ik vierde-groepers erg leuk. Veertien is een beetje veel, zekerals je van geen van allen de namen kent, maar ze

219

luisterden keurig naar mijn aanwijzingen, en bab-belden vrolijk over alles wat we onderweg zagen.

Denk niet dat wij naar dieren gingen kijken. Dekinderboerderij doet ook andere zaken. We maak-ten papier, van oude kranten die verscheurd,vermalen en in water QopgelostR werden waarnaieder om beurten in een zeefrekje een nieuw velmocht laten bezinken. Dat is leuk, maar het bete-kent dat je op school terug voor een lijntje enknijpers moet zorgen om die vellen te drogen tehangen. Tijd om dat te doen, vond ik pas tijdens hetmiddaggebed. In groep vier zaten inmiddels onzesecretaresse en een dame M juf of klassenassistente,dat weet ik niet M die zo nu en dan op school rond-loopt omdat ze haar vak wat wil bijhouden. Terwijlik de leerlingen hielp hun natte vellen op te hangen,werd de rest van de klas steeds drukker. Dat bleekaan mij te liggen. De dames hadden stilletjes dehielen gelicht, dus ik stond daar in mijn eentje. Ikkon niet eens meer weg, althans ik vond dat ik datniet doen kon, dus ik heb de dag maar met zeafgesloten en ze naar huis gestuurd.

Het middaggebed blijft een ramp. In principewordt dat geleid door de leraren godsdienst enArabisch, terwijl de klassendocenten van vijf, zes,zeven en acht, toezicht houden. De praktijk is an-ders. De godsdienstleraar is ziek, de juf van groepvijf is twee keer per week M geheel legitiem, hoor M

220

naar haar PABO, en Juf Zeven en Meester Acht zittenzuchtend boven. Dus ben ik daar meestal samenmet Abdullah of Ali, en dat is te weinig. De jongensrollebollen schreeuwend en vechtend door hunkleedkamer, terwijl de meiden keten in de hunne.In de wasgelegenheid daartussen breken ruzies uitomdat de een voor de grap de ander nat gooit, en inde gymzaal zoeven hoepels door de lucht omdatdaar toevallig even niemand orde houdt. Meestallukt het me wel de grootste oproerkraaiers onder deduim te houden, maar deze week werd ook dat erglastig.

QU moet u niet met ons bemoeien!R zei een jongenuit groep zeven. QWie ben jij eigenlijk?R zei degrootste mond uit groep acht. Twee letterlijke cita-ten uit de toespraak die meester James vorige weektegen mij hield. Nu werd het me te grijs. Ik heb zeblootsvoets M QMeester, ik moet mRn schoenen aan-doen!R QJij moet maar één ding, MEE!R M naar hethoekje voor AliRs kamer gesleurd, en ben vervolgensbij Klaartje gaan uitblazen, voor ik Ali ter verant-woording riep: QJe moet nú zorgen dat James dezaak herstelt, en zorgt dat zijn leerlingen naar mijluisteren, want anders meld ik mij langdurig ziek.Dit pik ik niet!R En waarachtig het hielp. De vol-gende morgen voor schooltijd was AliRs deur langetijd hermetisch gesloten. Ervoor stond het diploma-tenkoffertje van James (inhoud: pakje brood, appel,

221

Spits M je moet iets te lezen hebben als je voor deklas zit), erachter klonken zeer luide stemmen. Diemiddag luisterde iedereen braaf, en werd ik voorhet eerst sinds een week weer door James gegroet.

* * *

Deze dinsdag begon als elke dinsdag sinds weken:AVI-lezen met kinderen op niveau 5. Helaas geldt alsinds al die weken dat de laatste toets niet in delijsten verwerkt is, zodat ik een groep in de klaskrijg die voornamelijk bestaat uit kinderen die al opAVI-niveau 6, 7 of 8 zitten. Alleen de MarokkaanseAmina uit groep vijf en haar Turkse klasgenoteTugba zijn op 5 blijven steken, dus mijn ene oogleest met hen mee, terwijl mijn andere oog de restzonder veel succes tot stilte maant.

Om negen uur kwamen mijn lieverdjes terug. Zewilden weer eens QleukeR dingen doen, en ik vondweer eens dat we eerst maar eens met iets nuttigsmoesten beginnen. Sputterend gingen ze aan hetwerk. Ik gaf uitleg. Kreeg de gebruikelijke vragenom uitleg van het pas uitgelegde. Niet geluisterd.QSorry, Meester!R Tot slot kalkte ik drie rare sommenop het bord: drie rijtjes van tienmaal QxxR onderelkaar, met een streep eronder, een plus ernaast, enonder de streep respectievelijk QxxR, QxxxR en QxxxxR.QKijk,R zei ik, Qdit soort sommen maak ik als ik mRn

222

belastingformulier invul. Rijtjes getallen, bij elkaaropgeteld. Elke x is een cijfer. Ik doe dat natuurlijkmet een rekenmachine. Maar ik maak wel eens eenfout, dus een beetje controleren moet ik het ant-woord wel. Gister kreeg ik dit antwoord, en ik weesnaar de QxxR. Kan dit?R

Even is het stil, dan zwelt het gemurmureer aan.QIk begrijp het niet, meester!R (Abdullah). QVingers!R(ik dus maar weer eens). En dan: QAls je tien getallenvan twee cijfers optelt, kan er dan een getal vantwee cijfers uitkomen?R Het duurde even. De eendacht van wel, de ander dacht even beslist van niet,en daar leek het bij te blijven, tot Karim zijn vingeropstak. QHet kan niet, meester, want als je bijvoor-beeld 10 invult NR. Precies, het kleinste getal vantwee cijfers. Neem dat tien keer en je krijgt al eenantwoord met drie cijfers. Twee kan dus niet. Weerduurde het even voor iemand bedacht dat 99 hetgrootste getal met twee cijfers was, en dus 990 hethoogst haalbare antwoord. Vier cijfers is dus ookonmogelijk. Karim is dyslectisch, althans dat ver-moed ik, maar al mijn pogingen dat onderzocht tekrijgen lopen vast in de bureaucratie binnen énbuiten de Siba. Hij is M daardoor? M ook een ramp-zalig rekenaar. Maar hij verrast me regelmatig.

In de eetpauze las ik voor. Geen echt successoms. Ik wil daar stilte bij, maar word steedsonderbroken door deze die iets tegen gene zegt en

223

door veel met misbaar ineengepropte papierenzakken en poppende plastic flesjes, overdadiggerochel van rietjes in lege kartonnetjes en zo meer.

En toen gebeurde het. Solaiman kletste met zijnbuurman en moest dat luider doen dan normaalomdat de afstanden zijn vergroot. Ik legde mRn boekneer, liep de klas uit, smeet de deur achter me dichten liep naar de trap. Naar beneden. Even draalde ik,en toen liep ik terug. Klas in, naar mRn tafel, tasgepakt, naar het haakje achterin, jas gepakt, rugzaggepakt, klas uit, deur dicht. Niemand aangekeken,niets gezegd. Naar beneden, naar de directeur omme ziek te melden. Directeur weg. Zal Rs niet. Naarde leraarskamer. Opgevangen door Abdullah. Kopkoffie. Uitgehuild. Asuman gemeld dat ze me ziekmoest melden, en toen naar huis.

Ik kan even niet meer. Wil geen les geven aaneen klas die ik niet stil kan houden. Aan een klaswaarin voortdurend wordt gezeurd over alle leukedingen die niet doorgaan M gezeur dat me dwarszitomdat ik het snap. Aan een klas, waar mijn QWie zeidat?R leidt tot tien wijzende vingers van anderen,maar slechts zelden tot de vinger van wie zojuistnog kletste. Aan een klas waar voortdurend balpen-nen vallen, boeken vallen, schriften vallen, laatjesopen- en dichtgaan en iemand met veel lawaaiallerlei papieren begint rond te husselen zodat ik devraag van een wat zachtgestemde klasgenoot niet

224

eens kan verstáán! Ik wil zo nu en dan gewoon stil-te, verdorie, en het lukt me niet die af te dwingen.

En als er dan ook nog, zoals gister, rumoerontstaat als ik kort uitleg waar Pasen over gaat, enboos gesputter als ik Jezus als joodse jongen op-voer. Hij was toch moslim! En als Rasit dan opeenseen liedje citeert waarin we op rijm wordenopgeroepen alle joden te doden, waar een aantalklasgenoten vreselijk om moet lachen M Qeen aantalRis te veel; een paar, misschien maar één, en dan vastnog deels van de zenuwen, maar het blijft haken Mwaarbij het me natuurlijk nog het meeste ergert datik bij god niet weet hoe ik daarop reageren moet.En als Aisja en Khadija voor de zoveelste keer doenalsof ik melaats ben, en het zelfs bestaan om half opte staan en opzij te deinzen als ik langs de rijen loop M de meester ruikt naar rook; natuurlijk vergeef ikhet ze, zij weten immers niet wat ze doen N M danwordt opeens alles te veel.

Vanmiddag heb ik met Ali gepraat. Duidelijkgemaakt in wat voor zooi ik moet werken. Met eenklas die sinds zijn onafgemaakte interventie in janu-ari op verschillende niveaus rekent, zodat ik destandaardmethode niet meer kan gebruiken, en dietoen in twee weken Juf-zucht-Zeven elk week ande-re oefeningen uit wie weet welke boekjes gemaakthebben die nooit zijn besproken of nagekeken, zo-dat ik van geen enkel vak meer weet waar ik precies

225

ben. Herkenning zag ik niet. Die kan Ali zich ook niet

veroorloven. Hij zit zelf in dezelfde puree, met alle-maal onafgemaakte initiatiefjes. En het enige dat hijweet te zeggen is dat wij toch echt weer netjes uit demethoden moeten gaan werken, want hoe kan hijanders ooit aan de ouders uitleggen N Alsof hetdaarom gaat! Hij heeft het nooit over kinderen,over wat hij ze leren wil, over wat hij wil bijdragenaan hun ontwikkeling, over wat hij ze wil meegeven.Maar altijd over de inspectie en de ouders, en hetbestuur en als we daar alsjeblieft maar de indrukkunnen wekken dat er geen vuiltje aan de lucht is.Ik ben het zo spuugzat allemaal. Ik heb gezegd datik begeleid wil worden en dat dat tot nader orde eenvoorwaarde is om weer aan het werk te gaan.

Hij zal verslag maken van ons gesprek. Voor hetbestuur uiteraard. Leek me erg nuttig. Ik zal hetbestuur ook een briefje sturen. En toen liep hij weg.Moest kennelijk weer even iets doen, ergens. Terugkwam hij niet. Ik ging even naar mijn lokaal, nogiets halen. Vijf minuten. En toen ik weer naarbeneden liep waren alle deuren op slot. Ali was weg.QErgensR was kennelijk thuis.

Ach, en toen vond ik Rashied voetballend voorde school. Of ik nou hun meester niet meer was, enof ik wel weer terugkwam. En hij keek oneindig sip M doet ie ook als ik hem betrap op een foutje of op

226

even niet werken, hoor M en gaf me wel drie keereen hand. Net als Tarik die ik eerder was tegen-gekomen, en die gister toen iedereen van mij maareens moest opschrijven wat er nou mis was, hadopgeschreven dat ik de allerliefste meester was diehij ooit gehad had. Genoeg om door ontroerd teraken. En zolang ik dat raak, wil ik toch, na evenrust, beslist weer door. Maar, mét begeleiding!

P.S.: In alle consternatie was ik vergeten dat ikeen afspraak had met de grote broer van Ibrahim.Die beende net weg toen ik vanmiddag bij schoolkwam. Vergeefs gereisd. Ik ben hem niet nagehold.Ik heb later wel naar zijn huis gebeld. Sprak eenoom die mRn verhaal begreep, en toen troostend zei:QAch, Rt is maar een allochtone jongen, dat geeft tochniet NR Rt Was een grapje. Maar ik werd er even heelverdrietig van.

* * *

Een mens lijdt dikwijls het meest N Zo ook nu weer.Daags na mijn voortijdige vertrek sprak ik juf Klaar-tje. Ze had de oplossing bedacht. Klaartjes taak ishet opzetten van Qde zorgR, maar de deskundige hulpdie ze daarbij van buiten had moeten krijgen was alverdampt voor er afspraken over gemaakt kondenworden omdat onze directeur niet komt opdravenbij cruciale bijeenkomsten, en hulp van binnen

227

krijgt zij niet omdat hij zijn tijd steekt in vervan-ging, kopieerwerk en het aanzwengelen van projec-ten die hij vervolgens niet afmaakt.

QWeet je wat?R, zei ze, QIk ga mijn twee-dagen-min-een-beetje voor jouw klas staan, dan kun jijachterin zitten en eens rustig toekijken.R Dat leekme prima, dus ze is meteen naar Ali gestapt, enheeft hem meegedeeld dat zij voortaan twee dagenin de week mijn klas overneemt, en voor mijnbegeleiding zorgt. QDat bedoel ik NR zegt hij dan (naQDe inspectie NR zijn belangrijkste stoplap), en dezekeer was hij zo overdonderd dat hij toestemminggaf voor hij goed en wel besefte dat hij daarmeevoor het eerst sinds zijn aantreden een besluit namzonder dekking van het bestuur.

De dag daarna stond Klaartje voor mijn klas. Zeheeft meteen een aantal drastische maatregelen ge-nomen waar ik steeds tegenaan hikte maar die ikniet kon rond krijgen omdat ik maar steeds nietweet hoe je zulke dingen precies aanpakt. De laatjesvan mijn kinderen zijn opgeruimd, hun schriften enwerkboeken liggen op stapeltjes in de kast, dewerkbladen zijn netjes gesorteerd en in de juistemappen gestopt, en zo nog het een en ander.

Mij adviseerde ze om niet meteen aan het werkte gaan en eerst eens met Ali te overleggen. Kijkenof hij werkelijk akkoord was met het voorstel dat zijmij twee dagen per week zou gaan begeleiden. Nou

228

dat was hij dus niet. Hij dacht dat het ruimvoldoende was als zij zo nu en dan een uurtje kwamkijken en wat aanwijzingen gaf. Ik heb hem (telefo-nisch) weer eens geschetst hoe de ideale begelei-ding van een zij-instromer eruit ziet, maar hij lijktdat niet te willen horen.

* * *

Vandaag fietste ik via de PABO naar school. Eerst eengesprek met de coördinator van de zij-instroom.Die vond uiteraard dat ik volstrekt in mijn rechtstond als ik meer begeleiding eiste en geen genoe-gen nam met zo nu en dan een uurtje in de week.Hij vond trouwens ook dat ik wel wat meer studie-tijd mocht krijgen. Maar ja, echt hárde normen zijner niet. Die heeft de minister verzuimd vast teleggen.

In de klas bij Klaartje was het een gezelligedrukte. Ze waren mappen aan het opruimen en or-denen. Dat koste flink wat tijd. En daarna mochtenze een kleurplaat kleuren omdat het middaggebedniet doorging. Ik heb iedereen een handje gegeven M op drie meiden na, maar tot mRn verrassing gafde vierde, Ashna, me wel een hand M en hier endaar over een bol geaaid. Klaartje had tot slot watnablijvers-voor-straf, en dat waren precies dezelf-den die ook bij mij extra zorg vergen. Toch eengeruststelling.

229

Klaartje vertelde me ook hoe ze de klas had aan-getroffen nadat Ali daar maandag de honneurs hadwaargenomen. Maandag werkt zij niet. Op het bordstond een lange lijst met opdrachten uit allerleiboekjes. Dat bleek het totale pakket aan didactischeaandacht van die dag te zijn geweest. Zo nu en dankwam er iemand langs om tot stilte te manen enverder zagen ze maar.

Vervolgens gingen we met Ali praten. Klaartjebegon. Met een furieuze preek dat zoRn lijst op hetbord natuurlijk absoluut niet kon. Didactisch en pe-dagogisch onverantwoord. Ali zweeg. Daarna ginghet over mijn begeleiding. Dat wij vonden dat ik dietwee dagen per week in elk geval een poos langnodig had. Tot de vakantie, zei Klaartje. Nou datkon natuurlijk absoluut niet, dan stonden daargewoon twee mensen in de klas. Hoe kon hij datooit verantwoorden tegenover het bestuur, deouders, de inspectie N? Wij zagen het bezwaar niet,maar Ali bleef erbij. En toen ging zijn stem ietsomhoog in volume en toonhoogte: QIk weet ietsbeters, ik ga jou gewoon weer begeleiden NR

Mijn hart bonsde. Ik geloof dat ik ontslag had ge-nomen als hij had doorgezet. Maar goed, zover kwamhet niet. Na nog wat heen- en weergepraat bleek dathij had gedacht dat Klaartje tot de grote vakantietwee dagen per week in mijn klas wilde gaan staan.Néé, tot de mei-vakantie, en de week daarna nog,

230

en dán bekijken we opnieuw hoe het ervoor staat.Nou, daar ging hij dan maar even mee akkoord N

* * *

Vanochtend zag ik Klaartje aan het werk. Ze houdtde klas flink kort. Dat doet ze ook met haar op-drachten, uitleg, en andere communicatie. En zo nuen dan doet ze een spelletje. Gewoon tussendoor.Mijn kindertjes vonden het enig, en de sfeer in deklas was een stuk luchtiger dan die mij meestal is.Les één: houdt het gezellig met tussendoortjes.Volgens Klaartje was er een boek met zulke spellenonderweg, dus daar wordt in voorzien.

Les twee kostte me meer zweet en tranen. Ik gafeen lesje Nederlands, en legde op het bord uit hoeik wilde dat de (drie) opdrachten in het schriftzouden staan. Dat werkte matig: veel (herhaalde)vragen, gezucht, getraineer, en een klas die op halvekracht werkte. Ik voelde weer helemaal waarom ikvorige week was opgestapt. Maar Klaartje wist raad,al gaf ze die uiteraard pas achteraf: Mijn uitleg waste lang en teveel geweest. Dat kunnen deze kinder-hoofdjes niet verwerken. Gewoon voortaan maaréén opdracht uitleggen, die laten maken, kortbespreken, en dán op naar de tweede opdracht.Minder te onthouden, overzichtelijker tijdspannen,en dus tevredener kinderen. Ik ga het gauw pro-

231

beren.Les drie loopt nog. Ik heb een poos achterin

gezeten en kwam bij toeval achter Khadija terecht.Die schoof haar tafeltje met een angstig gezicht eenflink stuk naar voren, maar dat pikte Klaartje niet.QTerug jij, en geen gezeurR. Khadija terug. Maar nuvond ze een andere uitweg. Ik zat iets links achterhaar, dus zij ging zo ver mogelijk naar rechts achterhaar tafeltje zitten. Helaas, dat pikte Klaartje ookniet. Khadija moest er maar aan wennen dat ermannen in de wereld waren, want daar zou ze laterop de middelbare school nog veel mee te makenkrijgen. Dus recht achter haar tafel, en snel ook!Kennelijk had Klaartje een beeld van wat Khadijabewoog. Ik voelde me intussen vooral een rekwisietin een toneelstuk voor twee wilskrachtige dames.

Wat later deed ik de instructie bij de rekenles.Dat ging prima. Zelfs Klaartje trapte bijna in mijnopzetje: twee even grote hokken op het bord, de eendiagonaal, de ander verticaal in tweeën gedeeld, vanbeide een helft gearceerd, en dan, die gearceerdestukken aanwijzend, de vraag QWelke van deze tweestukken is het grootst?R Het duurde even voor ie-mand bedacht dat ze even groot moesten zijn.

Vervolgens ging de meute aan de slag, en liepenKlaartje en ik door de klas. Ik zag Aisja, vlak voorme, naar Klaartje wenken die in de andere hoek vande klas was. Ze had hulp nodig. QOh,R zei ik, Qzal ik je

232

even helpen?R QNee, laat maarR zei ze, en ging schie-lijk weer aan het werk. Dat QLaat maarR vond ik netiets te onbeleefd, of misschien moet ik zeggen: vandat QLaat maarR kon ik met recht en reden iets zeg-gen, dus dat deed ik ook. QLaat maar, MeesterR werddat op zeer zuinige toon. Ik kon het haar alleenmaar nazeggen.

Na het rekenen zette Klaartje de groep in groep-jes van drie voorin de klas voor een kortwoordspelletje. Solaiman en Anouar moesten zichbij Ashna aansluiten. Dat kostte moeite, maarKlaartje had haar preekje al klaar: QLaat maar eenseven zien dat jullie goede Moslims zijn, en dat jevriendelijk en beleefd met elke klasgenoot wilt sa-menwerken.R Even dreigde er gesputter, vooral vanSolaiman, maar hij bond net op tijd in (en ik voeldemet Ashna mee; de rekwisietenrol). Ik zat inmid-dels weer achterin de klas, en schoof ook wat meenaar voren. Geheel onbedoeld kwam ik op AisjaRstafeltje te zitten. Later bleek dat Khadija haar daar-om had uitgelachen. In de eetpauze zat iedereenweer op de oude plek, en opeens was Khadija geheelin tranen. Ik smelt bij zoiets, maar Klaartje is watminder snel geroerd. Ze wilde wel weten wat er was,en nam Khadija mee naar de gang waar al snel ookAisja heen moest. Nu bleek Aisja Khadija te hebbenuitgelachen omdat zíj weer dichter bij mij waskomen te zitten.

233

Wat moet ik hiermee? Klaartje snapte gelukkigprima dat ik niet veel meer wil dan dat mijnleerlingen mij zo aardig vinden als ik ben. Meerhoeft niet; minder steekt. Maar ze merkte ook dat ikAisja, aan het eind van de dag, tijdens die taalles,even fiks op haar vingers had getikt toen zij weereens dwars deed. Iets te fiks misschien, al snapte zeprima waar mijn lichtgeraaktheid vandaan kwam.Dát moest ik niet doen, of liever: dat was niet demanier om iets van vertrouwen terug te winnen. Enmisschien moet ik dat zelfs maar gewoon niet wil-len. Je kunt hoogstens eisen dat leerlingen zichnormaal gedragen.

Ik zal me proberen in te houden. En intussenblijf ik natuurlijk zinnen op mogelijkheden om dezaak weer in het rechte spoor te krijgen.

QVind je meester Bart dan niet aardig?R had Klaar-tje Khadija gevraagd. Nou, eh, ja, eigenlijk vond zedat best wel N QMaar hij is een man N?R Ja, dat washet M en dan waarschijnlijk ook nog een niet-moslimman, dus je weet maar nooit. Zoiets N

* * *

Tegenwoordig past Juf Zeven des vrijdags op mijnklas. Veel werk hoeft ze daaraan niet te hebben. Dedag duurt van half negen tot kwart voor twaalf, endaar gaat dan ook nog een halfuur school-TV en een

234

uur OALT van af. Klaartje vond dat ze het weinige datmijn leerlingen deden dan ook meteen wel na konkijken, en had dat op de dagplanning gezet, maarmaandag vond ik alle schriften en werkbladen inkeurige stapeltjes ongecorrigeerd op mijn tafel. Datmoet je dus kennelijk niet vergen.

* * *

Maandagmiddag gingen we dan eindelijk naar deschooltuin. ZoRn eerste buitenles is wat saai,natuurlijk. Er moet worden gehakt en geharkt, deaarde moet worden ontdaan van stenen, stronken,takjes en andere ongerechtigheden, en er moetenpaadjes worden aangestampt. We plantten een viool-tje, wat meteen tot heel wat teleurstellingen leidde,want dat van Abdullah was mooier dan dat vanIbrahim, en dan helpt het weinig als je zegt dat demooie bloemetjes van de eerste zijn uitgeboeid alsde knoppen die die van de laatste straks krijgt be-ginnen uit te komen. Dat is dan meteen ook eeneerste nut van schooltuinwerk: een les in de zege-ningen van uitgestelde bevrediging. Als dat eensmocht aanslaan! Ibrahim klaagde alleen bij mij,maar o heer, wat kan hij klagen. Tranen van veront-waardiging, een overslaande stem, gebalde vuistjesen boos gestampvoet. Ik zeg dan al gauw dingen alsQAls je nou toch stampt, doe dat dan even op je

235

paadjes, want die kunnen best wat duidelijkerR, endat helpt ook niet echt. Hoewel N Ibrahim is lang-zamerhand zo ver dat hij me nog eens aankijkt, zietdat ik een geintje maak, en dan zelf ook begint tegrijnzen.

Zo ver is Solaiman niet. En als hem iets niet zintis mijn aandacht alleen lang niet voldoende. Elkekeer dat we bij de voorbeeldtuin moesten komenom een volgend stapje uitgelegd en voorgedaan tekrijgen, wil hij precies daar staan waar de meestenstaan, en als die geen ruimte maken, doet hij datzelf wel. De tuinjuf heeft hem drie keer naar destrafbank gestuurd, maar daar wordt hij alleenmaar onhandelbaarder van. Ik heb hem onlangs vijfminuten lang in een worggreep moeten houden om-dat hij anders iedereen aanvloog. Hij mag het vol-gende week nog één keer proberen; lukt het weerniet, dan is zijn tuincarrière voorlopig over.

Dinsdag had ik mijn correctiewerk ingehaald, engeconstateerd dat níemand in staat was om eensom als 8007-789 te maken. Voor cijferaars is dateen lastige som: 7-9 gaat niet, dus je moet lenen, enwel bij 0, wat pas kan als je er 10 van maakt, maardaarvoor moet je dan lenen bij de volgende 0 waarje ook eerst 10 van maakt door te lenen bij de 8 diedan dus 7 wordt. Voor rekenaars is het een fluitjevan een cent: Ga in stapjes van 789 naar 8007 enonthoudt de stapjes: 789+11= 800; 800+200=

236

1000; 1000+7007=8007. En dan het antwoord:7007+200+11=7218. Alleen Aisja en Solaiman had-den alles goed. Solaiman!? Bij toeval kwam ik er-achter dat Solaiman een rekenmachine heeft, dushaalde ik hem voor het bord om eens te laten zienhoe je zoRn som aanpakt. Hij zag in dat zeven minnegen lastig was, en besloot te gaan QlenenR. Datdeed hij bij de acht van 789. Het idee was blijvenhangen, maar de precieze uitwerking niet. Hij hadgeen idee van wat hij deed en hij was de enige niet.Maar toen ik de klas aan het rekenen zette, wilde hijwél zijn rekenmachine terug. Nou, mooi niet.

* * *

Een studiedag. Klaartje had een discussie over hetpedagogisch klimaat voorbereid. Het werd een ver-helderende bijeenkomst. We bespraken ter inlei-ding waarom we les waren gaan geven en waaromwe eigenlijk voor een islamitische school haddengekozen. Ach, juf of meester werden we omdat weQietsR met mensen wilden, of omdat we de jeugd wil-den opvoeden, of QontwikkelingR wilden QbegeleidenR(wat een heel wenselijk antwoord is, nog los van hetvoordeel dat niemand enig idee heeft wat het be-tekent). Voor islamitisch onderwijs kózen alleen demoslims onder ons, en een enkele verdwaaldeidealist als ik; de anderen hadden her en der gesolli-

237

citeerd maar konden uiteindelijk alleen hier aan deslag. Dat vreesde ik al.

Meester Ali begon weer over de inspectie diewilde dat we onze leerlingen ook leerden hoe ze zichmoesten gedragen, waarop ik boos werd en zei datdát wat mij betreft de enige reden was om niet aanmorele vorming te doen. (Precies: we hebben hetniet over hetzelfde, maar dat nam ik maar even opde koopt toe.) Het gaat om de sfeer op school, omleerlingen die elkaar het leven zuur maken, en daar-bij door ons in de steek worden gelaten omdat wijze niet eens laten zíen dat het ook anders kan N Ikgeloof dat hij dat, als altijd, ook QbedoeldeR. Zucht.

De discussie over hóé we school wilden zijn enhoe we wilden lesgeven werd al gauw een gesprekover de regeltjes op school. Bijvoorbeeld over devraag of je van collega die je regelmatig vervangtmag verwachten dat die die dag álles doet wat bijeen schooldag hoort, dus ook het correctiewerk. Entoen ontplofte Juf Zeven. Ze meende het werkpaardvan de school te zijn; altijd hulpvaardig, altijdmisbruikt. Als Meester Acht ziek is of als MeesterZes zijn (halve) studiedag heeft, moet zij met haarhele groep (vijf leerlingen) naar die andere groepom daar les te geven (waar ze dan vermoeid achterhaar tafel zit en weinig anders doet dan roepen dater weer niet gewerkt wordt en dat ze zo toch echtboos zal worden). En dan zou ze ook nog correctie-

238

werk moeten doen? Hoe zou dat moeten? Ze hadvoor het rekenwerk geeneens geen antwoorden-boek N En ze barstte in tranen uit.

QAntwoordenboek!?R zei ik toen, Qik gebruik nooiteen antwoordenboek! Je kunt die sommetjes tochzelf even narekenen? Bovendien, het gaat niet al-leen om het goede antwoord, maar vooral ook omde vraag hóe een som is gemaakt, en daar staatniets over in antwoordenboeken.R Een aantal colle-gaRs bleek dat tot mijn verbijstering een onhaalbareeis te vinden. (Anderen niet, hoor, maar ik zou zolangzamerhand wel eens willen weten wat het teamzoal voor een CITO-toets zou halen; serieus be-nieuwd of we het gemiddeld beter doen dan groepacht nu.) Ik ging nog even verder, en vertelde hoe ikhad gemerkt dat mijn leerlingen helemaal niet kun-nen rekenen. Ze kunnen alleen cijferen. Ik gaf hetvoorbeeld van Solaiman, die bij gebruik van eenantwoordenboek een compliment voor voorbeeldigrekenwerk had gekregen (toegegeven: van mij ookbijna; hij had alleen de antwoorden genoteerd), ter-wijl hij geen idee had wat hij deed. Veel indrukmaakte het niet, vrees ik.

Juf Zeven trok zich een poosje terug om totzichzelf te komen en ging toen verder met klagen.Dat zij als onderwijsassistente een hele klas moestlesgeven, en dan ook nog her en der invallen, en NIk heb die kans maar gauw aangegrepen en gezegd

239

dat ik helemaal niet wíst dat ze geen docente was,en dat ik natuurlijk best snapte dat ik dan allerleidingen niet kon verwachten, en dat het me speetdat ze zich zo door mij onder druk gezet voelde NEn ik ben de rest van de dag vreselijk lief voor haargeweest. Ik geloof dat het hielp. Maar goed, ookgroep zeven heeft dus geen gediplomeerde juf, netals groep zes en groep vijf en N Wie is hier eigenlijkwél gediplomeerd (over gekwalificeerd heb ik hetdan nog even niet, want je moet niet meteen teveelverwachten)? Onze regering gaat het islamitischonderwijs aanpakken door te eisen dat het bestuureen Nederlands paspoort heeft en dat er niet te veelachterstandskinderen op hun school zitten. Latenze verdorie eens iets aan deskundigheidsbevorde-ring doen. Ik wordt hier zo allemachtig woest van!

Dat Juf Zeven onderwijsassistent was, is niet

helemaal juist. Ze werd als zodanig betaald,

dat wel. Er werkten veel mensen bij de Siba

die in Suriname een PABO deden en pas na de

onafhankelijkheid hun diploma haalden. Dat

diploma wordt in Nederland niet erkend, dus

moeten die W soms zelfs flink ervaren W do-

centen hier via een applicatiecursus alsnog

een geldig PABO-papiertje halen. Formeel zijn

ze dus niet bevoegd, maar wat ze geleerd

hebben verschilt nu ook weer niet zóveel van

240

wat basisschoolleerkrachten hier leren. Juf

Zeven had flink wat jaren lesgegeven voor ze

naar Nederland kwam, dus ze klaagde in

feite vooral over haar betaling Y

Een paar jaar later zou de minister er flink

de nadruk op leggen dat die vreselijke Siba

veel onbevoegd personeel had. Daar had ze

formeel gelijk in, maar materieel viel het dus

eigenlijk best mee. En dat ze later het

inmiddels door het ministerie naar voren

geschoven interim-bestuur complimenteerde

omdat het de onbevoegdheid flink had

teruggedrongen was gewoon onzin: de

betrokken leerkrachten waren gewoon zo

langzamerhand klaar met hun applicatie-

cursusjes. Maar goed Y dat interim-bestuur

is weer een heel ander verhaal.

Terug naar de regels. Klachten over Meester Achtdie zijn klas niet begeleidt naar speelplaats enmiddaggebed omdat hij vanwege zijn gevorderdeleeftijd al die trappen niet meer aankan. We haddenal eens bedacht dat verhuizen een oplossing was, ennu drukte Klaartje door: QLaten we dat dan meteenvanmiddag doen: groep vijf naar boven en groepacht naar benedenR. Niemand sprak haar tegen.Voor we aan de slag gingen merkte Juf Zeven op datanderen dan meteen eens konden zien hoe vreselijk

241

die groep acht zich gedraagt, wat een beesten hetzijn N Ik bleef nog even achter met een stagiairevan een directeursopleiding die door die opmerkingernstig gestoken bleek, en die keer op keer merktehoe akelig er hier vaak over leerlingen gesprokenwerd (op de flap-over die Klaartje op het laatste mo-ment besloot maar niet te gebruiken bij haar in-leiding die morgen, stond trouwens een hele rij vandat soort uitspraken; ook haar was het opgevallen).En toen werd het mij even teveel. Meester Zes intranen. Het inzicht dat dit soort opmerkingen voort-komen uit frustratie over eigen onvermogen M detranen van Juf Zeven M kwam pas later.

De verhuizing verliep gesmeerd. Iedereen werkteals een paard, er werden grappen gemaakt, schou-derklopjes uitgedeeld, kortom, Klaartje had geenbeter afsluiting van de dag kunnen bedenken. Ennu maar afwachten hoe James reageert (hij was erniet bij; hij was weer eens ziek).

Donderdag mocht ik met groep zes en zevennaar het Verzetsmuseum, voor een verhaal van deVerhalenman M over een jonge vrouw die met haarvriendin vele tientallen kinderen redde uit decrèche tegenover de Hollandsche Schouwburg, eneen man die enkele huizen bij haar vandaan, in dekelder van haar zus, zat ondergedoken, en hoe dietwee na de oorlog trouwden en de ouders van deVerhalenman werden; heel ontroerend. Ik wist al

242

een dag of wat van dit uitje en had Ali gevraagdvoor vervoer te zorgen. Ik vroeg dat elke dag enkreeg elke dag hetzelfde antwoord. Hij ging zo bel-len. Zo ook die donderdagochtend om half negen,terwijl wij er om kwart over negen moesten zijn.Uiteindelijk heb ik het zelf maar geregeld via onzebuschauffeur-annex-bestuurslid-en-conciërge, alkreeg ik wel een preek van hem dat ik te laat was.Nou oké dan N

Het verhaal was voor groepen acht bedoeld,maar die informatie was nergens aangekomen. Wemochten toch nog meeluisteren, en ik moet zeggen:de meute is anderhalf uur doodstil geweest. De restvan de dag moest ik dat bezuren, maar dat had ikervoor over. Klaartje miste ik wel. Die zit met eenkeelontsteking thuis. Ook zij was woensdag in tra-nen geweest (zachtjes tierend M ze had geen stemmeer M stond ze op de gang en vloekte op Ali dienooit iets anders wist bij te dragen dan wat deouders of de inspectie ergens van zouden vinden, envervolgens alles overnam door te zeggen dat hij datQook bedoeldeR; ze was het even spuugzat allemaal).

Vrijdagochtend zat ik bij de oudercommissie.Vijf gehoofddoekte dames die perfect in de gatenhadden wat er mis was op school, maar die nietgoed wisten wat hun taak precies was. QNou, dat zouik dan maar gauw zelf invullenR, suggereerde ik. QAlsje dat aan het bestuur overlaat, mag je straks alleen

243

maar feestelijkheden helpen organiseren.R Ze gin-gen het bestuur een brief sturen met hun grieven.Prima.

Na anderhalf uur werd ik door een duidelijkgeagiteerde Ali weggeroepen. Het was mijn studie-dag en nu was ik toch op school en dat zoudenallerlei mensen vast verkeerd begrijpen, want erwaren veel zieken dus als ik er was moest ik tocheigenlijk voor de klas staan N Gelukkig kwamen weop het idee dat kennismaken met de ouder-commissie voor mij ook QstudieR kon heten. Wie dieQallerlei mensenR waren, hoorde ik later van een dermoeders: ik zat met de rug naar de deur dus hadniet gezien dat onze conciërge was binnengekomen,verbaasd had gekeken en direct weer vertrokkenwas. Naar Ali dus, onderweg zijn conciërgepet ver-vangend door zijn bestuursbaret, om te melden datAli mij onverwijld voor de klas diende te zetten. JufFarah van de peuterspeelzaal op onze benedenver-dieping vertelde me grijnzend dat zij de conciërgedaar altijd als Qde spionR aanduidden.

Nog een week, dan is het meivakantie. Ik moetzoveel, maar ik kan even niet meer. Ik hoop maardat Klaartje gauw weer beter is, want anders gaatmRn begeleiding weer de mist in. Ik snap inmiddelsoverigens wel waarom Ali zo aarzelt als ik voorstelom leerlingen te laten zitten. In het laatste rapportvan de Onderwijsinspectie over onze school staat

244

dat wij qua zittenblijven vér onder het landelijkgemiddelde zitten (op 0% namelijk), en dat datnatuurlijk heel positief is. Ik heb het drie keergelezen, en geloven doe ik het nog niet N

* * *

De organisatorische en andere ellende op schoolvreet steeds meer van mijn aandacht. Aan lesgevendenk ik nauwelijks. Dat moet toch echt weer eensandersom. Aanstaande dinsdag komt het bestuurop school om met ons te praten over de toekomst.Wij zullen door een fusie dependance worden enwellicht in ons gebouw blijven, maar dan moet hetstadsdeel Oost-Watergraafsmeer (waar de fusiepart-ner, die hoofdvestiging wordt, zit) wel bereid zijnhet onderhoud van ons gebouw op zich te nemen.Ik moet het nog zien N Als ik O-WgM was, deed ikhet mooi niet.

Maar er is een glimpje hoop: ik heb de onderwijs-inspectie gebeld om te vragen wat zij aan hetuitblijven van mijn begeleiding konden doen. Danmoest ik bij een mevrouw in Utrecht zijn, want diedeed de zij-instroom. Ze kreeg een mailtje, wildedaar niet op reageren als ik niet meldde om welkePABO en welke basisschool het ging, wat ik niet ver-meld had omdat ik niet wilde dat ze daar zonderoverleg contact mee zocht, maar na de belofte te

245

hebben gekregen dat ze niets zou doen zonder mijdaarin te kennen, gaf ik opening van zaken, enhoorde vervolgens twee weken niets meer. Tot af-gelopen woensdag. Om halfzes belde ze me op meteen reeks vragen. Het gesprek nam een voor mijonverwachte wending. De PABO had voor een gede-tailleerd opleidingsplan moeten zorgen. In dat planmoest van alles staan over wat ik moest doen, enwat de PABO zou doen en wat de school moest bij-dragen, enzovoort. Ze had meer klachten, over dezePABO, en ze wilde dus graag eens contact opnemenmet de coördinator van mijn opleiding. Of ik datgoed vond en zo ja, wie dat dan was. Nou, ik vondhet prima, en ik ben erg benieuwd wat er nu gaatgebeuren. En ik maar denken dat mijn schooltje deboosdoener was N

246

mei 2004

Mijn Abdullah wordt gepest. Abdullah is de kleinstein mijn klas, een mager en iel mannetje met grotebruine ogen, de ontwapenendste grijns die ik kenals hij merkt en gelooft dat je het goed met hemmeent, en een droef doodskoppie met weggedraaideen halfgeloken ogen als hij het vertrouwen weereens niet meer op kan brengen. Als je hem vrien-delijk terechtwijst, d.w.z. als hij een terechtwijzingals vriendelijk ervaart, steekt hij zijn tong uit enweerklinkt er een langgerekt QeeehhR of QuuuuhhhR,waarbij hij de ogen neerslaat om ze direct daarnaweer op te slaan en te kijken of je merkt hoe betrapthij zich voelt. Op dat moment is een bemoedigendeglimlach op zijn plaats, denk ik. En meestal grijnsthij dan verlegen terug. Die tong en die malle kreetzijn besmettelijk. Alle jongens in mijn klas doenhet. Elders in de school komt dit gedrag niet voor.Zulke zeer lokale culturele varianten zie ik meertrouwens. Ebu schijnt de oorsprong te zijn van degewoonte bij als minder vriendelijk ervaren terecht-wijzingen het hoofd op de gevouwen armen te leg-gen en zo een poosje te blijven liggen. Het record,van grootmeester Ebu zelf, ligt rond de drie

247

kwartier. Ik word er compleet tureluurs van soms,en zin nog steeds op een effectieve aanpak.

Mijn Abdullah intussen heeft meer eigenaardig-heden. Hij becommentarieert veel gebeurtenissen inde klas M van een als erg zwaar beleefde opdrachtvan mij tot onhandig gedrag van zijn klasgenoten Mmet luid gevocaliseerde zuchten, of een opge-wonden QÒh jòh!R Niezen of kuchen doet hij zonderuitzondering uiterst hoorbaar, waar zijn klas-genoten dan flink geërgerd op reageren: QHij doethet expres, Meester!R QJa, dat weet ik, NR zeg ik dan,en na even wachten: Qmaar kan hij er ook echt ietsaan doen? Dat vraag ik me af.R Abdullah pulkt inzijn neus, veegt zijn vingers af aan zijn broek, envolgens zijn naaste buren laat hij soms flink watwinden. Ik merk dat nooit, ook niet nu ík zijnnaaste buur ben M ik heb hem maar weer eensverplaatst. Maar ja, ik ben dol op Abdullah, en datis heus niet altijd prettig. Ik word bijvoorbeeldhaast razend van gekwetstheid als hij een dwarsebui heeft, weigert mij aan te kijken, zachtjes Qja jaRmompelend, op zoRn toon van Qlul jij maarR, en bozigeen andere kant uitkijkt.

Mijn Abdullah wordt gepest, en gezien zijn uit-zonderlijkheid in allerlei opzichten is dat natuurlijkook niet verwonderlijk. Trouwens, hij kan zelf ookeen fikse pestkop zijn. Maar toen ik opnieuw hetgerucht hoorde dat Mehemed uit groep zeven en

248

Aiman uit groep acht hem systematisch het levenzuur maakten, dat ze elke kans aangrepen om hemeens flink te grazen te nemen, en dat ze hem daarbijnog stevig sloegen ook, was mijn maat vol. Ik wistdat het speelde, maar had begrepen dat er uit-gebreid met de vaders van Aiman en Mehemedgesproken was, en dat dat geholpen had. Niet dus,zo bleek deze week. En dat lag niet aan de vaders.

Directeur Ali bleek het probleem te hebben op-gelost door te verordonneren dat Abdullah en zijntwee belagers niet bij elkaar in de buurt mogenkomen M waarmee hij Mehemed en Aiman eenongekend effectief wapen in handen gaf. Elke keerdat Abdullah zich dichter in hun buurt bevindt danhen uitkomt, krijgt hij een oplawaai; hij mag daarimmers niet zijn van meester Ali. Maar goed, dátwist ik nog niet toen ik begin deze week Abdullahsgrote zus aansprak met het verzoek hem eraan teherinneren dat hij een balpen moest meenemen Mwat overigens hielp; de volgende dag hield hij tij-dens een les van Klaartje triomfantelijk een nieuwepen omhoog; ik heb bewonderend een duim op-gestoken. Zus Halima bleek in tranen. Later ver-telde een van mijn meiden me dat dit te maken hadmet een zoveelste incident waarbij Aiman Abdullahte grazen had genomen. Die middag, na het middag-gebed dat nu de dag afsluit, zag ik Abdullah als eenhoopje ellende op het plein terug. ZoRn moment dat

249

ik hem het liefst even stevig zou omarmen en troos-ten, maar zoals wel vaker ook uitgerekend eenmoment waarop bij hem alle luiken dicht zijn en hijelk contact blokkeert.

Ik ben wat gaan rondvragen en hoorde dat hij ge-pest was. Die avond besloot ik maar eens naarAbdullahs huis te bellen. Ik wilde weten wat er nuprecies aan de hand was, en wie daarbij betrokkenwaren. Ik heb een aantal zussen gesproken en hethele verhaal gehoord. Die pesterijen slepen al tweejaar. Gesprekken zijn er genoeg geweest. Met de pavan Mehemed, die van zijn zoon niet veel meer wilhoren dan dat het een leuk jong is, tikkie wild wel-licht maar met een goed hart. Met de pa van Aiman,die zijn kinderen, naar verluidt, regelmatig met eeneind tuinslang bewerkt en het eind van zijn discipli-neringsmogelijkheden dus allang bereikt heeft. Enmet aan de andere kant de vader van Abdullah, eenschat van een man die niet aarzelt om zijn kinderenop hun vingers te tikken maar die heel boos wordtals iemand ze ongelukkig maakt, en Abdullahs grotezussen die de hoop hebben opgegeven en nu steedsnadrukkelijker dreigen dat ze die rotjongens zélfeens te grazen zullen nemen. Geef ze eens ongelijk.Ik heb ze bezworen dat ik alles op alles zou zettenom Abdullah van gepest te vrijwaren, maar erbij ge-zegd dat dat niet van de ene dag op de andere zoulukken.

250

De volgende dag heb ik Aiman en Mehemed uit-genodigd voor een gesprek. Aiman uit groep acht iseen jaar of veertien en hij luistert naar niemand.Mijn collegaRs klagen dat ze geen greep op hem krij-gen, en zijn huidige meester zet hem geregeld lange-re tijd buiten de deur, want QMet hem erbij kun jegeen lesgevenR, en M met een stem vol verbijsterdafgrijzen M QOm straf lácht hij!R Wat wil je met eenkind dat thuis zo mishandeld wordt M als datverhaal klopt? Maar Aiman kijkt me ook van onderhoog opgetrokken wenkbrauwen verbaasd maarheel vriendelijk aan als ik hem een hand geef envraag hoe het met hem is vandaag. Mehemed uitgroep zeven is een soortgelijk geval. Hij heet in dewandeling QgemeenR, QachterbaksR en uiteraard Qonge-hoorzaamR en ook hij staat een aanzienlijk deel vanzijn schooldag op de gang, en om dezelfde redenongetwijfeld. Hij is aangemeld voor het speciaal on-derwijs en gaat QtochR volgend jaar naar een andereschool. QTochR betekent hier: daar hoeven we dusniets meer aan te doen. Maar ook Mehemed wordtopeens heel verlegen als je hem vriendelijk be-jegent.

Ik ben niet gek. Ik snap best dat ik me hierweinig illusies moet maken. Beide jongens zijn doorhet leven dusdanig gemaltraiteerd dat je daar nietzomaar met wat vriendelijkheid doorheen breekt.Maar ik vind wel dat ik alles moet proberen. Voor

251

Abdullah, maar ook voor hen.Dát ze Abdullah pestten en sloegen, ontkenden

ze geen moment. Maar ze hadden daar wel allerleiredenen voor. En toen volgde de hele litanie overAbdullahs eigenaardigheden, tot zijn neuspeuterenen een dwaas verhaal dat hij onlangs nog zomaareen stukje brood van de grond had opgeraapt enopgegeten, toe. QMaar jongens, dat is toch geenreden om iemand te sláán!?R Nou nee, dat vondenze eigenlijk ook niet, natuurlijk, QMaar Meester,weet u, laatst komt die man op school, en die looptzomaar de klas in en geeft mij een klap. Dat kantoch niet!?R (Aiman aan het woord. QDie manR isAbdullahs vader. Letterlijk datzelfde verhaal ken ikuit de mond van zijn meester en ik kan het niethelpen even te denken dat die zijn verontwaar-diging daarover ook tegenover de klas breed heeftuitgemeten M tegenover een klas waar ook eendochter van Qdie manR in zit N) Helaas, ook een rarevader vind ik geen reden, en zij natuurlijk ook niet.

QJongens, ik weet niet wie hiermee begonnen is,en dat interesseert me ook niets, maar ik wil dat datgepest en gevecht ophoudt. Als Abdullah jullie hin-dert dan kom je dat direct aan mij vertellen, en jehoudt je handen thuis. Kan dat?R Ja dat kon wel.QBeloof je me dat je hier je best voor gaat doen?RWelzeker, dat beloofden ze. QOké, dan wil ik dat jevoorlopig elke dag, direct na schooltijd even komt

252

melden hoe het gegaan is, want ik wil dit van dagtot dag volgen. Akkoord?R Ja, meester.

Diezelfde middag bleek Aiman Abdullah in hetvoorbijgaan op de gang weer een dreun te hebbenverkocht. Abdullah had een hele rij getuigen. Ik zeidat ik direct met Aiman ging praten. QJa ja, die gaattoch liegen NR Abdullah zat weer helemaal in zijnschulp. Maar Aiman loog niet. Hij gaf ruiterlijk toedat hij geslagen had, en wilde daar best zijn ver-ontschuldigingen voor aanbieden. Zijn excuus was,uiteraard, dat Abdullah te dicht in zijn buurt kwamen dat mocht immers niet van Meester Ali N Ab-dullah was het stadium waarin excuses nog welkomzijn allang voorbij. Geef hem eens ongelijk. Aimankon het dak op wat hem betreft.

Hoe het verder moet, weet ik niet. Eer dit op-gelost is zal er nog heel wat water door de kapottespoelbak in de plee naast mijn lokaal moeten stro-men. Ik ga daar drie keer per dag de doorspoel-handel terugzetten, en klaag al driekwart jaar bij deconciërge dat er nu toch echt iets gerepareerd moetworden M een vijl moet ik meenemen, dan doe ikhet zelf wel!

Klaartje vond het tijd worden voor een Qpest-projectR. Mijn beurt om sceptisch te kijken. Maarnooit geschoten is altijd mis, dus laten we dat voor-al proberen. En verder blijf ik nu Aiman en Mehe-med aanspreken. En ze als mens behandelen. Eens

253

zien wat dat uithaalt.Zo, en nu is het vakantie. Tijd om aan het werk

te gaan, dus.

* * *

In de vakantie had ik een gesprek met twee be-stuursleden. Met de voorzitter, meneer M. ensecretaris, meneer E. Ze luisterden aandachtig naarmijn vele klachten over het functioneren van deschool. Rt Was natuurlijk begonnen om de begelei-ding en de vrijgeroosterde studietijd, maar ik heb zeuiteindelijk opgezadeld met een complete catalogusvan wat er mis gaat, afgesloten met de mededelingdat ik steeds meer ouders hardop hoor denken overeen andere school voor hun kind M wat waar is. Enik heb aangegeven dat er mijns inziens maar één ma-nier is om de school uit het slop te trekken: stel Meventueel tijdelijk M een ervaren schoolhoofd aanals crisismanager die de hele zaak op de schopneemt.

Nou, ze waren van plan om meester Hendrik vande El Faroeq te vragen veranderingsprocessen tecoördineren, en ze wilden een Qtask forceR opzettenmet de directie M Ali dus en Diana, de apatische di-rectrice van de Abraham El Khaliel waar wij strakseen dependance van worden M de bouwcoördina-toren, de zorgcoördinatrice, en nu ik hier toch zat,

254

had ik misschien zin om daar ook in te gaan zitten?Hm, dat is lastig, want ik heb geen functie die menu bij uitstek geschikt maakt voor zoRn club, maarik heb toch maar toegezegd.

Dom? Eigenlijk wel. Ik heb mRn handen vol aanmRn eigen werk, maar ik merk steeds meer datallerlei dingen die ik zou moeten of die ik wil, nietkunnen omdat de school niet goed draait, dusmisschien moet dat maar even prioriteit hebben.

Terzijde: van die Ptask forceQ heb ik nooit

meer iets gehoord; ook op dit niveau bestond

het beleid dus vooral uit goede voornemens.

* * *

Donderdag. De vakantie is weer voorbij. Solaimanwilde niet bidden vanmiddag. Dat wil hij wel vakerniet. Ik geloof dat de nabijheid van de school voorzijn ouders belangrijker is dan die van hetopperwezen. Hoe dan ook, ik liet hem in de kleed-kamer achter en ging naar boven om nog watcorrectiewerk af te maken. Even later huppelde hijmijn klas binnen. Naast me lag mRn iPod, en uit dedaarop aangesloten computerspeakertjes klonkIraanse muziek. Of ik allemaal van die vet saaie mu-ziek had? QJa jongenR, bromde ik, Qik ben nueenmaal dól op vet saaie muziekR M en op Solaimanin zijn saaiere buien, maar dat zei ik natuurlijk niet.

255

QJij niet?R Nee, hij niet. Al gauw had hij door hoe hijhet volume moest regelen en wilde hij van allesweten over hoeveel liedjes erop stonden, en vooralwat het ding me gekost had. Dat wist ik niet preciesmeer, maar ik dacht een euro of vierhonderd. Nou M Solaiman op zijn SolaimanRs M dan ging hij erook een kopen! Voor in de klas N

Maandagochtend kwam Solaiman ook al evenbuurten. Of ik een videocamera had? Ja, die had ikwel. Of hij hem dan voor een euro lenen mocht,want hij wilde zijn vriendin filmen. QJe vriendin? zeiik, die had je toch gedumpt?R M zijn woorden vaneen week of wat geleden. Ja, maar het was weeraan. QNou wat leuk!R QJa, maar mag het, meester?RQNee Solaiman, mijn camera leen ik niet uit.R QMaarvoor vijf euro dan?R QNee Solaiman, ook niet voorvijf euro.R QEcht niet? Toe nou, meester NR QEchtniet.R QJa, maar NR QNee, Solaiman, echt niet. En gaje nu zitten? Dan gaan we beginnen. Ik ben blij datje er bent.R Van dat laatste heeft hij net niet terug,maar een beetje verongelijkt is hij wel als hij naarzijn plaats gaat.

Twee ontmoetinkjes, maar ik zou er zo nog velekunnen beschrijven. Solaiman doet graag alsof hijalles zomaar krijgen kan, de redelijkheid van zijnverzoeken houdt hem nauwelijks bezig, en op eenQneeR reageert hij als een acteur wiens tegenspelerzijn rol probeert over te nemen. Dat is zíjn tekst,

256

niet de jouwe. Dat maakt omgaan met Solaimanlastig, hoe lief en hulpvaardig hij op andere momen-ten ook zijn kan. En dat kán hij M ik zie hem nogongevraagd slepen met stoelen en andere benodigd-heden toen mijn nichtje eens een dagje kwam kij-ken hoe het nu toegaat in die klas van mij.

Maandagmiddag gingen we naar de schooltuin.De vorige keer was Solaiman al woedend wegge-beend toen we op de bus stonden te wachten. Ikhad hem, naar mijn idee redelijk voorzichtig, ach-teruit geduwd, maar dat pikt hij niet. Kom niet aanSolaiman. Deze keer ging het tot daar toe beter. Ikhad mijn lesje geleerd, en dus al ruim van tevorenaangegeven waar de meute moest wachten. Maar detuin zelf was toch weer teveel. De eerste les hadSolaiman de hakken mogen uitdelen, dus M zíjnQdusR M dat was voortaan zíjn taak. Kom niet aanSolaimanRs verworven rechten. Hij bond in, maarzijn humeur wordt daar niet beter van.

Van de juf kregen de kinderen een duimstok omde plek van wat plantgeultjes uit te meten. VoorSolaiman is alles wat langer dan breed is een poten-tieel wapen, en niet alleen voor hem, dus hij was algauw met Rasit aan het duimstokschermen. Daarging hij mee door toen ze bij de voorbeeldtuinmoesten komen kijken wat de volgende stap zouzijn. Altijd een heikel moment. Solaiman lette nietop. Ik duwde hem zachtjes in de rij, wat nog zonder

257

strubbelingen lukte, nam zijn duimstok over omdathij schermbewegingen bleef maken, wat hem alminder zinde, vouwde die op en gaf hem die terug.Dat ging hem te ver. Hij liet hem plompverlorenvallen. Ik pakte hem weer op en probeerde het meteen grapje. QIk stop hem in je kraag, hoor NR Schou-dertjes even snel op en neer, borst naar voren, kopop boos. Nou vooruit dan. Zijn kraag was ruimgenoeg, maar de rest van zijn kleding ook en deduimstok kwam er van onder weer uit. En toen ont-plofte hij: QVind je dat leuk!? Zal ik het bij jou ookeens doen?R Tja, en dat ging mij nou weer te ver.QNu even kalm, jongen, en goed opletten, wantstraks weet je niet wat je doen moet.R

Even later had Solaiman de verkeerde helft vanzijn tuin overhoop gehaald, en kreeg hij ruzie metde tuinjuf, die hem naar de strafbank dirigeerde. Ikvrees dat dat het eind van zijn tuincarrière is. Een-maal terug bij school, vertrok hij en de volgendedag bleef hij met hoofdpijn thuis.

Woensdag zouden de ouders van Solaiman, opuitnodiging van Klaartje, op school komen voor eenindringend gesprek over het gedrag van hun zoon.Die afspraak dateerde nog van voor de vakantie,want Solaiman is ons al langer een zorg. Voor hetgesprek gaf Klaartje een les, waarin zij prompt eenaanvaring met Solaiman kreeg die zo hoog opliepdat ze hem naar de gang stuurde om af te koelen.

258

Wat hij haar daar toevoegde weet ik niet, maar zewas duidelijk geschokt toen ze terugkwam. En toenze hem even later weer ging terugroepen, was hijweg. Zijn moeder bleek al op school te zijn M zevolgt taallessen in de Ouderkamer M en Klaartjevond ze weer wat later, beiden huilend van woedeover al het hem aangedane onrecht elders in hetgebouw. Nou goed, daar moest het gesprek danmaar helderheid in brengen.

Uiteindelijk verscheen moeder Solaiman verge-zeld van haar oudste dochter. Groeten deed moederKlaartje en mij niet. Na afloop ook niet trouwens.Maar de zus, een Turkse Doenya (van Doenya en

Daisy) gaf ons een vriendelijke hand, deed hetwoord en tolkte. SolaimanRs weergave van onze aan-varingen was een wat andere dan de mijne geweest.Ik had hem niet geduwd maar woest bij het hoofdgegrepen; en die duimstok was ontzettend vies ge-weest.

Solaiman was toch heel lief? QJa,R zei ik, Qdat kanhij zijn, maar hij is ook wel eens boos. En als hijboos is, vliegt hij iedereen M letterlijk M naar dekeel, en slaat hij een taal uit die een jongen nietpast, niet alleen tegenover juf Klaartje en mij, maarook tegenover zijn klasgenoten.R Ik liet even zienhoe hij zich dan gedraagt. Hm, zo kenden ze hemtoch eigenlijk niet. We praatten wat en susten wat,kwamen overeen dat we vooral regelmatig contact

259

moesten hebben om verdere misverstanden te voor-komen. En, o ja, of ze zijn rekenmachine terugmochten? Dat mocht. Alleen, de machine die ik zewilde overhandigen hadden ze nog nooit gezien.Was die echt van Solaiman? Mijn inmiddels terug-gekeerde leerlingen zeiden van wel, en daar namenmoeder en zus dan maar even genoegen mee.

Die middag was Solaiman weer even het zon-netje in huis. En de volgende dag gedroeg hij zichook heel redelijk. Tot na onze iPod-conversatie. Hijvertrok. Even later kwamen een aantal jongensterug van het middaggebed om nog wat spulletjes tehalen. En opeens denderde een angstige Rashied deklas binnen, met op zijn hielen Solaiman. Rashied,die ik ken als een redelijk zachtmoedig mens, hadhem kennelijk iets misdaan, want Solaiman wasdoor het dolle heen. Ik houd niet zo van door deklas zigzaggende jongetjes waarvan de een dreigt deander te zullen vermoorden, en ik weet dat ik kanschreeuwen tot ik een ons weeg, maar dat dát geenenkel effect heeft. Zeker niet op Solaiman. Dus vingik hem toen hij vlak langs me stormde met een armom zijn bovenlijf. Zo heb ik hem al enkele maleneerder vastgehouden, soms minuten lang, tot hijweer wat bekoeld was. Maar ja, die woede moeteruit, dus richt die zich op mij. Ik moet danopdonderen en mijn poten thuishouden, en hij gaatmij minstens laten schorsen. De rest van de

260

dreigementen bespaar ik u. Deze keer mislukte mijnopzet. Ik ga hem niet zo stevig vasthouden dat hetpijn zou kunnen doen, want dan heb ik straks nietDoenya maar Soef op bezoek, en of ik die aankanweet ik niet zeker. Rashied vloog de klas uit M evenmoest ik denken aan de bromvlieg die ik onlangs nalang zoeken het raam zag vinden M en Solaimanschoot achter hem aan. Ik heb geduimd. Wat kan ikanders?

Ach, natuurlijk kan ik iets anders, althans ik kaniets anders proberen: te begrijpen bijvoorbeeldwaar de lichtgeraaktheid en snel gekwetste trotsvan mijn leerlingen vandaan komt M Solaiman is deenige niet die daaraan lijdt, al reageert hij wel ergveel feller dan de anderen M en als ik dat nietbegrijpen kan, gewoon maar accepteren dat die erzijn en er rekening mee houden. Maar o wat is datlastig. En M kinderachtige gedacht, ik geef het met-een toe M het voelt ook zo onrechtvaardig: moet iknu leren om altijd tactisch en respectvol op tetreden, terwijl zij gewoon mogen doorrazen? RtAntwoord is vast ja N Ik schrijf voor mezelf, en wieweet ooit ook voor anderen, stukjes over moreleopvoeding, en dan is het eind van mijn liedje steedsweer dat je kinderen geen respect kunt bijbrengenals je ze niet eerst laat zien wat respect is. Ik moetdus groter zijn dan zij. Misschien is dat mijngrootste probleem wel.

261

Ach, en dan Khadija. Ik schreef al dat mijn viermeiden mij geen hand meer geven, en wellicht ookal dat in elk geval drie van de vier zoveel afstandnemen dat ze letterlijk in een boog om mij heenlopen. Wakker lig ik er niet van, maar intrigerendoet het me wel. Khadija zit achter Aisja. Elk dagzet ik haar tafeltje weer netjes op dezelfde afstandals de andere tafeltjes, maar ze zit nog niet of haartafel staat weer vlak achter die van haar voorbuur.Dat kletst zoveel makkelijker. Drie keer per dagstuur ik haar weer een metertje achteruit. Inmid-dels is een handbeweging genoeg om die boodschapover te brengen. Maar dan schuift Khadijademonstratief een hele centimeter naar achter enblijft daar mokkend zitten. QToe meid, doe effe mee,je weet best hoeveel een meter is.

PNeee!Q

PY?Q

Even is het stil en dan zegt ze nauwelijks hoorbaar:

PNee, Meester.Q

PO? Wil je de bordliniaal van me lenen?Q

PNeee!Q

PY?Q

262

Weer even stil, en weer dat zachte QNee, meesterR.Ach en zo gaat dat dan nog even door. In het beginvan het jaar was ze een angstig vogeltje dat liefstmaar vooraan, dicht bij de meester, wilde zitten,maar inmiddels is dat helemaal over. Als ze debeurt krijgt bij een taalles waar een woordje in eenzin moet worden ingevuld, doet ze haar uiterstebest iets lolligs te bedenken. Dus zijn de kaas-koppen en andere ongelovigen niet van de lucht. Ikschrijf dat dan braaf op, en zeg QGoed zo, KhadijaR,want iets beters kan ik dan ook even niet verzinnen.Maar het wordt steeds erger, en woensdag had ik eropeens genoeg van. QIk weet niet wat je precies aanhet doen bent, maar als jij het me niet vertellenkunt, moeten je ouders dat maar doen.R Ze keek meboos aan en zei niets. QOké, dan zal ik ze vanmiddagbellen voor een afspraakR.

Dat kostte me een middagpauze. Maar het lever-de wel iets op. Khadija bleek erg veel last te hebbenvan het feit dat ik rook, en dus naar rook ruik.Waarom dat de eerste maanden geen punt was ennu ineens wel, is me een raadsel, maar dat zijn kin-deren nu eenmaal toch, dus daar leg ik me maar bijneer. Roken is taboe in orthodoxe moslimkringen,en mijn kinderen zijn heel streng in de leer.KhadijaRs moeder had haar op het hart gedruktgewoon tegen me te zeggen wat haar dwars zat,maar dat is natuurlijk erg veel gevraagd. Of er nog

263

andere dingen waren? Nee, eigenlijk niet. Ze kwamredelijk vrolijk thuis, klaagde nooit over school ofover de meester, en was eigenlijk alleen wel eensdroevig als haar cijfers niet naar verwachting wa-ren. Ik heb Khadija van het schoolplein geplukt enwe zetten het gesprek gevieren voort. We kwamenovereen dat ik Khadija wat ruimte zou geven, en zijwas duidelijk opgelucht dat het hoge woord eruitwas zonder dat er represailles volgden. Die middagheb ik mijn klas een halfuur laten voetballen in dekooi voor school. Khadija gaf een prachtige pass, ikapplaudiseerde, en zowaar, ze grijnsde N

En nog iets anders, of misschien toch eigenlijkniet. Ik leer veel van Klaartje, maar leren gaat somsvan au. Ze tikte me stevig op mijn vingers omdat ikmijn kindertjes teveel afkatte. Woensdagmiddagkrijgen ze gym van Juf Farah van de peuterspeel-zaal. Eerst de meiden, dan de jongens M van de driehoogste groepen tegelijk, want Farah doet dit er ookmaar bij. Deze woensdag kwamen mijn meidenboos terug. Toen ze naar boven gingen hadden zenog net gezien dat de jongens buiten gingen gym-men terwijl zij in de gymzaal waren geweest. Hetwas oneerlijk, en de jongens werden altijd voor-getrokken! Net daarvoor had ik de jongens naarbeneden gebracht die ook al bozig waren want degymles van de meiden was een kwartier uitgelopendus die hadden meer dan een uur les gehad en nu

264

was er voor hen nog maar drie kwartier over. Hetwas oneerlijk en de meiden werden altijd voor-getrokken!

Ik ben dan inderdaad eerder geneigd om zout inde wonden te strooien dan om begripsvol te rea-geren. Maar Klaartje vond dat niet verstandig: QJeverwacht dat ze dat allemaal overzien, maar datkunnen ze gewoon nog niet. Toon een beetje begrip,dan houdt het gezeur veel sneller op, en is destemming daarna ook een stuk beter.R En gelijkheeft ze. Als een van mijn leerlingen klaagt over on-eerlijkheid is er altijd wel één die het niet kan latenQlekker voor je!R te roepen. Ik ben oneindig veel taal-vaardiger en varieer dus vrijelijk op dat thema,maar hetzelfde thema blijft het. Alweer: ik moet ietsafleren dat ik juist hen zo graag zou afleren. Wie zithier nou eigenlijk op school!? Oké, ik dus.

Donderdagochtend heb ik het goed gemaakt. Dehele klas mocht precies vertellen wat er zo stom wasgister, en ik heb ze voorgesteld om juf Farah maareens uit te nodigen om te zien wat er zoal aan tedoen was. Daar reageerden ze wat sceptisch op,maar Farah bleek best te willen, en nog een goedverhaal te hebben ook. Het ijs was weer evengebroken, en de stemming was opperbest. Zo moetdat. Ik leer het wel, hoor. Rt Gaat alleen niet zo heelsnel allemaal N

* * *

265

ik heb de afgelopen uren veel zitten schrijven, enmisschien is het wel het meest informatief als ik eenproduct daarvan opneem. Het gaat om een concept;verstuurd is er nog niets; ik wacht nog op eentelefoontje van mijn directeur; wie weet breit hijnog iets recht. In elk geval zit ik vandaag even ziekthuis.

O ja, Collega G., in andere stukjes ook wel aan-geduid als Meester James, is een grote zwarte manmet grijze krulletjes die met waardig trage pas doorhet gebouw loopt, en wiens veel-octavige stem overeen hele etage te horen is. Als hij je iets zeggen wil,begint hij altijd met een luid QLuisterrr!R gevolgddoor een korte stilte waarin je zijn fraaie R door hetstadsdeel hoort rollen. Hij zal nooit zeggen datiemand hem ergens bij hielp; plechtig verklaart hijdan dat iets Qmet tussenkomst vanR die en die QtotstandR is gekomen. Hij is steevast als laatste opschool, en schrijdt om iets over half vier als eerstenaar de deur. Ten afscheid heft hij dan zijn samso-nite vol lege broodtrommel en uitgelezen Spits ietsop, en zegt minzaam glimlachend QTot Mooorrr-gen!R.

Beste Ali,

Graag roep ik je kort de volgende incidenten

in herinnering:

266

Wij praten al een jaar over het begeleiden

van leerlingen naar en van het schoolplein en

tijdens de salaat [het middaggebed]. Ik doe

dat waar mogelijk, en laat alleen verstek

gaan als ik door dringender bezigheden

verhinderd ben. In dat geval probeer ik dat

op tijd te melden. Sommigen van mijn colle-

gaQs hebben kennelijk vaak zulke dringende

bezigheden. Ooit heb ik, voor de zoveelste

maal in mijn eentje geconfronteerd met vier

groepen die zich moeilijk in het gareel laten

brengen, besloten om eens alleen mijn eigen

groep mee naar binnen te nemen. Collega G.

van groep 8 zag daarin aanleiding mij uit de

klas te halen, en mij zeer intimiderend en

voor drie klassen hoorbaar de mantel uit te

vegen en te bedreigen: mocht ik mij ooit weer

Pmet zijn klas bemoeienQ dan zwaaide er wat

Y! Wat er zwaaide, liet hij oningevuld. Ter-

zijde: ook vandaag stond ik om kwart voor

één weer als enige leerkracht op het plein; en

onderweg in het trappenhuis keek ik als

gewoonlijk vergeefs uit naar mijn collega

van groep 8.

Vanmiddag hadden wij een teamvergade-

ring waarbij wij spraken over de MR. Collega

G zit daarin als enige vertegenwoordiger

267

van het personeel. Hij beklaagde zich over de

volstrekte ongeïnformeerdheid, ongeïnteres-

seerdheid en oningeburgerdheid van Pdie

mannenQ, zijnde de oudervertegenwoordi-

gers. De exacte woorden laat ik hier weg, mij

dunkt dat deze gekuiste versie duidelijk

genoeg is. Het is de eerste keer niet dat de

heer G. zich denigrerend uitlaat over Neder-

landers van Marokkaanse en Turkse her-

komst, en kort na deze klacht sprak hij over

ons bestuur als een broedplaats van geldelijk

gesjoemel waartegen de MR zich te weer

moest stellen. Ik maakte bezwaar tegen zijn

in mijn oren discriminerende uitlatingen, en

wees hem erop dat zijn kenschets van het

bestuur slechts kon slaan op één, en dan nog

een voormalig, bestuurslid. Hij meende toen

mij opnieuw de mantel te moeten uitvegen,

nu voor het gehoor van mijn collegaQs, maar

daarom niet met minder harde stem en

intimiderende gebaren. Hij had lak aan mijn

bezwaren en wenste gewoon te kunnen

zeggen wat hij vond. Het was even heel stil

aan tafel.

Vervolgens stelde de heer G. dat er drie

docenten in de MR zouden moeten zitten.

Aangezien die geleding voornamelijk uit

268

vrouwen bestaat terwijl de MR in zijn huidige

samenstelling alleen mannen telt, en

aangezien Pdie mensenQ (de ouders dus)

uiterst vrouwonvriendelijke denkbeelden

koesteren, vond hij dat er nu twee vrouwen

moesten worden gekozen; één van onze

toekomstige fusiepartner, en één van onze

school. Jij nam als voorzitter dat voorstel

over, en stelde de vraag wie zich verkiesbaar

stelde. Ik stak ook mijn vinger op, maar dat

werd genegeerd. Twee vrouwen waren

bereid zich te kandideren en de heer G. meen-

de dat die dan maar onderling moesten

uitmaken wie van hen het MR-lidmaatschap

op zich zou nemen. Ook dat voorstel nam je

over.

Tegen deze ondemocratische en (naar mij

bleek na overleg met mijn vakbond) onwet-

tige procedure maakte ik bezwaar, en ik

pleitte voor een keuze van drie vertegen-

woordigers door geheime stemming van de

gehele geleding uit állen die zich kandidaat

wensten te stellen. De heer G. schoot opnieuw

uit zijn slof. Hij meende dat ik kennelijk niet

gehoord had wat hij had gezegd (en gaat er

dus kennelijk van uit dat ik hem niet zou

tegenspreken), dat ik kennelijk een dialect

269

van het Nederlands spreek dat hij niet

machtig is, dat hij mij als een piepkuiken

beschouwt (hij is inderdaad weer net iets

ouder dan ik) en dat ik W en daarbij schoot

zijn stem uit naar haast hysterische woede W

mijn Pwitte vingerQ niet in zaken moest steken

die mij niet aangingen. Zo tierde hij nog even

voort. Ik vreesde dat ik mij niet zou kunnen

beheersen, deelde mee dat ik zo niet kon mee

vergaderen, en vertrok, luid nageroepen

door collega C.: PDonder jij maar op! Op-

geruimd staat netjes!Q. Weer was het heel stil

aan tafel. Ik ben met trillende armen en

benen naar huis gefietst en heb mij bezonnen

op de toekomst.

Ik hoop dat je snapt dat ik geschokt ben. De

heer G. uit zich ronduit racistisch, bedrei-

gend en kleinerend, en dat met zoveel

verbaal geweld dat niemand hem durft

weerspreken. De verhoudingen binnen het

team, en binnen de bouw waarvan ik deel

uitmaak, zijn daardoor dermate verstoord

dat ik mijn werk niet, en al zeker niet naar

behoren, kan doen. Het is nu aan jou om

maatregelen te treffen. Ik zie op dit moment

geen andere uitweg dan mij ziek te melden,

waarbij die ziekte direct en uitsluitend

270

voortkomt uit totaal verziekte arbeids-

omstandigheden. Uiteraard ben ik te allen

tijde bereid tot een gesprek met jou, en onder

voorwaarden waarover wij eerst maar eens

samen moeten spreken, met de heer G.

Ik heb het afgelopen schooljaar onder lastige

omstandigheden met al mijn inzet gewerkt

voor mijn eigen leerlingen en voor de school,

die ik een warm hart toedraag, en waar ik

mij graag voor zou blijven inzetten. Maar

dan moet ik wel het gevoel hebben dat te

doen binnen een team dat eenzelfde doel

wenst te dragen, en dat niet compleet wordt

gedomineerd door één collega waar ik nu al

een heel jaar lang weinig anders uit hoor

komen dan demoraliserende en racistische

taal over ouders, leerlingen en bestuur, en nu

dus ook over collegaQs die hem niet direct in

al zijn ideeën wensen te volgen.

Met welgemeende hoogachting en een

vriendelijke groet,

etc.

Nee, wees gerust, ik ga die brief niet opsturen. Ikschreef Rm om mRn woede te luchten. Maar voor watik wil is ie niet handig. Ik wil James isoleren, nietmezelf.

271

Ik volsta met een simpel memootje aan mijncollegaRs waarin ik mij verontschuldig voor mRngebrek aan zelfbeheersing en vervolgens zo sobermogelijk uitleg hoe het volgens de wet hadgemoeten met die MR-verkiezingen. En wie daaruitopmaakt dat James zijn eigen glazen ingooit M hetbestuur mag een onreglementair gekozen MR, en diehebben we nu, gewoon negeren M heeft goedgelezen, maar Rt staat er niet.

En nee, ik voel me niet beledigd. MRn enige zorgis dat onze directeur als voorzitter van de team-vergadering zRn teamgenoten niet weet te bescher-men tegen intimidatie. Ik zal hem vertellen dat ik inzijn plaats ook even niet had geweten hoe te rea-geren, maar dat we wel een goede strategie voor eenvolgende keer moeten bedenken. Klachten wegenracisme en zo ga ik niet indienen, want we hebbenwaarachtig belangrijker dingen te doen.

En ik ga maandag gewoon weer fluitend aan hetwerk. Dat deed ik namelijk de afgelopen week zo nuen dan: fluitend en zingend zag ik mij door degangen gaan, en dat leidt tot erg leuke reacties. QDaglieve meester Bart!R riep Tugba uit groep vijf mij na.Kijk, en dáár kan ik een hele dag op voort N

* * *

272

Eigenlijk leef ik in gedachten al een beetje in hetvolgend jaar, want ik heb eindelijk voor mezelfbesloten hoe ik wil dat dat eruit ziet. Ik wil eendeeltijdcontract zodat ik flink wat tijd heb om me teverdiepen in dingen die ertoe doen. NT2-onderwijs(onderwijs aan Nederlands-als-tweede-taal-spreken-den), bijvoorbeeld, en RT (remedial teaching), enandere aspecten van zorg. Ik wil gaan snappenwaarom het misgaat met het rekenen van mijn kin-deren nú, door na te gaan waar dat misgaan is be-gonnen, want dat is van belang voor de restauratievan de school, en wat je eraan doen kunt als datmisgaan een voldongen feit is. En daar kom ik meteen volle baan absoluut niet aan toe. Bovendien hebik nu eindelijk zoveel rust en tijd nodig dat ik zon-der meteen in de stress te schieten en dus opanderen te gaan schieten, aan mijn competenties,en vooral ook aan mijn competentiebewijzen, kanwerken. Een bijkomend voordeel is dan dat ik watafstand kan nemen van die malle school, en dat ikgeen eigen klas heb waar ik me zo verantwoordelijkvoor voel dat ik ze als een boze leeuwenmoeder gaproberen te beschermen (wat dus helemaal nietkan, want tegen zoveel minkukelarij kan ik hele-maal niet op).

En zal ik dan ook maar weer eens cello gaanspelen?

273

Ik heb na de James-affaire uitgebreid gebeld metmijn vakbond, en daar adviseerden ze me dat ikvooral moest proberen hier mijn bevoegdheid te ha-len, want daarzonder een andere school vinden konwel eens erg lastig worden. En dat al zeker als ik omandere dan formatieve redenen zou zijn afgevloeid.Pappen en nat houden dus. En dan zwijg ik nog vanalle vrienden en bekenden die me tot voorzichtig-heid maanden.

Nou maar hopen dat ik niet toch nog mijn glazeningooi door wél even te laten merken dat ik, na eenhalfuurtje internetten, meer weet over MR-regeltjesdan collega James die al jaren in de MR zit, maardaar, dit tussen haakjes, volgens de voorzitter vori-ge week zondag voor het eerst zijn gezicht liet zien.Ik ga van het weekend eens kijken of de notulen vande MR in de leraarskamer liggen, want dat moet vande wet. Ik weet vrijwel zeker dat ze er niet zijn N O,wacht, daar ga ik weer: zoeken naar manieren omJames te pesten, hem te kunnen laten merken hoevolstrekt incapabel hij is. Ik weet het, ik weet het, ikben en blijf zeventien en ik wil vreselijk graag mijngelijk halen. Maar het is toch om razend van teworden.

En dat gesodemieter komt net nu het verdorieeen beetje beter lijkt te gaan in mijn klasje. Het luktme zelfs om complimentjes uit te delen. En ik hebvoor het eerst twee kindertjes naar de gang

274

gestuurd en die na korte tijd weer teruggehaald Mtot nu toe vergat ik gewoon dat ze weg waren. Oeps.

Juf Elizabeth vroeg hoe het nu met me ging. Entoen volgde een gesprek dat ik niet echt meer kanreconstrueren. Ze vond het duidelijk vervelend water gebeurd was, maar ze formuleerde het steeds zodat ik er niet achter kwam wie daar nou volgenshaar verantwoordelijk voor was. Er waren span-ningen, maar waar die nou precies vandaankwamen snapte ze ook niet N Het is zo raar. Ik hebdat vaak in gesprekken met mijn collegaRs: zezeggen niet wat ik verwacht, en na afloop weet ikeigenlijk nog niet wat ze nou precies vinden. Klaar-tje begint meteen over het belachelijke wangedragvan James, of ze zegt, bijvoorbeeld als het om mijnoptreden in de klas gaat, dat ik iets doe of vraag datnatuurlijk niet kan. Maar het is altijd duidelijk watze vindt. Toch iets van Hollanders die elkaar begrij-pen omdat ze dezelfde taal spreken?

Intussen heb ik mijn memo voor het personeelnog eens flink herschreven. Het zijn er zelfs twee ge-worden. Eerst krijgen ze een mooi stukje ingetogenschuldbesef, en daarna een zakelijk stuk waarin hethele MR-beleid grond onderuit gehaald wordt.

Beste collegaQs,

Onze laatste teamvergadering werd

verstoord door een paar nare incidenten. De

275

problemen begonnen doordat ik te te heftig

reageerde op een opmerking van James, en

dat zonder eerst na te gaan of ik hem niet

verkeerd begrepen had. Ik verloor mijn

zelfbeheersing. Dat geeft geen pas, en het

leidt af van de zaak waar het om gaat.

Graag biedt ik u en hem bij deze mijn

verontschuldigingen aan voor deze

ontsporing.

In de hoop daarmee iets goed te maken van

de onrust en het oponthoud dat ik veroor-

zaakte, heb ik mijzelf strafwerk gegeven. De

neerslag daarvan vindt u in bijgevoegd

memo. Naast onrust en oponthoud leidde die

onfortuinlijke aanvaring vast ook tot wrevel

en verlies van vertrouwen. Dat weer te

herstellen vereist meer tijd en moeite.

We maken spannende tijden door, en dat op

een school die van zichzelf al spannend is. Er

zijn niet zoveel plekken waar zoveel culturen,

talen en herkomsten samenkomen. We

spreken onderling schijnbaar dezelfde taal,

maar op onverwachte momenten blijkt toch

dat we die taal niet op dezelfde manier

gebruiken. Voor niet-verbaal gedrag geldt

hetzelfde: wat de een vanzelfsprekend vindt,

wekt bij een ander grote verbazing. Het is

276

een uitdaging voor ons allen om daarop

bedacht te zijn en een manier te vinden om

misverstanden te voorkomen, of, waar ze

niet te voorkomen waren, weer recht te

zetten. Dat vergt veel geduld, veel empathie,

en veel wederzijdse steun. Ik hoop op uw

hulp daarbij.

Memo 2 is zakelijker. Die komt erop neer dat aangeen van de voorwaarden voor een rechtsgeldigeMR-afvaardiging voldaan is. Zelfs de verkiezing vanJames, begin dit schooljaar, is ongeldig. Maar,schrijf ik dan, dat geeft niet want over een paarweken bestaat de school niet meer, dus de MR ookniet, en volgend jaar werken we bij een andereschool met een andere MR, waarvoor we dan geheelvolgens de regels leden gaan kiezen. Tot slot geef ikeen reeks citaten van de AOb-website waarin allerelevante punten, met verwijzing naar de betrokkenwetsartikelen, netjes worden opgesomd.

Ik geef het toe, ik ben kinderachtig. Ik hoop vanharte dat James stikt van woede als hij dat tweedememootje leest. Hij is in feite gewoon nooit echtMR-lid geweest. Ha! Mijn witte vingers niet mogensteken in zaken die mij als piepkuiken niets aan-gaan N Als je me aan het werk wilt hebben, moet jezoiets zeggen.

277

Ach, mijn zusje begreep wel wat er mis is metJames. Hij voelt zich bedreigd. Tot nu toe was hijverreweg de oudste man in huis, waar verder vooraleen schare jongere en tegenover hem heel bedeesdeSurinaamse vrouwen rondliep. Hij was het alfaman-netje. En er was niemand die het tegen hem opdurfde te nemen. Zijn leven zag er redelijk over-zichtelijk uit. Van half acht tot rond half vier was hijop school en deed daar in alle rust zijn werk.Leerlingen die het lesgeven moeilijk maakten, zettehij zo nodig lange tijd op de gang. Regels die hemniet zinden, negeerde hij, de kwaliteit van zijnonderwijs bewaakte hij uitsluitend zelf, en er wasniemand die hem op zijn vingers durfde te tikken.Zelfs de directeur, ook een Surinamer, behandeldeen behandelt hem met het respect dat in inter-raciale verhoudingen broodnodig is. James is Cre-ool, de oude directeur was Indiaan, de nieuwe isJavaan.

En toen kwam daar ineens een blanke manbinnen. Ook een ouder iemand, hooggeschooldbovendien en niet echt op zijn mondje gevallen, diede verhoudingen verstoorde. Op blanke mannenheeft hij het waarschijnlijk toch al niet. Bestmogelijk dat hij in de loop van zijn leven een keer ofwat heeft moeten wijken voor een blanke man. Ofdat terecht was of niet, doet er niet toe; hij heeft hetin elk geval als onrecht ervaren, en er een weinig

278

vleiend blankenbeeld aan overgehouden. En nudeze witmens weer.

Ik doe niet aan interraciaal respect, want ik benin een monoculturele, monoraciale wereld opge-groeid, en dat ongetwijfeld ook nog met het beelddat ik uit een superieure groep afkomstig ben. Ikvínd dat niet, maar ergens diep van binnen zou ikhet desondanks best nog wel eens zo kunnenvóélen. Ik spreek hem tegen, wat waarschijnlijk nognooit iemand hier op school gedaan heeft, engedraag me op een heel andere manier dan hij. Hijmaakt minzaam vanuit een patriarchale hoogte eenpraatje met deze of gene. Dat past ook bij zijn rol. Ikbabbel gezellig met iedereen en maak grapjes, overmezelf, en over anderen. Hij ventileert wat uit deSpits of Metro opgedane wijsheden, een geeft zijnapodictische commentaar op het gebeuren in schoolen wereld; ik stel vragen en stel dingen ter discus-sie, en zeg zo nu en dan iets moderns dat hem eengruwel is. Ik schrijf mezelf geen autoriteit toe, maarin plaats van hem daarmee gerust te stellen, val iker in zijn beleving het hele idee van autoriteit meeaan.

En bovenal: ik morrel aan zijn voorrechten. Iklaat merken dat ik werken van half acht tot half vieren al die andere laksheden toch eigenlijk als plichts-verzaking zie. Ik vraag en krijg de sleutels van deschool M vrijwel álle sleutels, wat ook QnodigR is

279

want ik ga vaak als laatste weg, maar intussen:alleen de directeur heeft er nog meer; James heeftalleen die van de voordeur en van zijn lokaal. Endan heb ik ook nog de moed om zijn groep gewoonbuiten te laten staan als hij te beroerd is die zelf tekomen halen. En als we weer eens spreken over ditsoort plichten, heb ik kritiek! Ik ben vast ook de-gene die zijn klas, toen hij weer eens ziek was, naarbeneden liet verhuizen zodat zijn smoes M tweetrappen op en neer is teveel voor zijn oude benen Mniet meer opgaat. Weliswaar was ik dat niet, maarervóór was ik wel, en dat subtiele onderscheid zalvoor hem weinig betekenen. In alles, werkelijk alles,bedreig ik zijn autoriteit.

Het is een klassieke scène uit een ethologenfilm:de oude leeuw bedreigd door een jonger mannetje.ZoRn oude leeuw vecht met alle middelen, want hijheeft niets te verliezen dat hij met meer zelfbeheer-sing zou kunnen behouden. Uiteindelijk legt dieoude leeuw het loodje. Dát voelt James. Maar totdat moment zal hij vechten als, N jawel, als eenleeuw. Door roeien en ruiten zal hij gaan om mijeronder, of liever nog eruit, te krijgen. En wie weetlukt hem dat ook N Leeuwinnen bemoeien zich nietmet zulke gevechten. Ze zijn wel wijzer.

De tragiek van James is waarschijnlijk dat hij alsjonge onderwijzer in Suriname heel aardig meekon.Wie weet heeft hij idealen gehad, maar dat licht

280

zorgvuldig onder de korenmaat gehouden om zijnoudere collegaRs niet te bruuskeren. Hij heeft over-duidelijk geprobeerd fantastisch Nederlands te le-ren. Hij spreekt uitsluitend in complexe, maargrammaticaal correcte volzinnen met veel gewich-tige woorden. Als er ergens gestemd wordt heet hetzonder uitzondering dat beslissingen Qmet eengekwalificeerde meerderheidR genomen moetenworden. Ach, andere voorbeelden gaf ik al. Deminst taalvaardigen onder zijn leeuwinnen zullendaar vast van onder de indruk zijn (dat zou ik ook Nals hij al die plechtige woorden niet steeds nét ver-keerd gebruikte). En allochtonen, althans de oud-komers onder hen, die de Nederlandse taal nietmachtig zijn, roepen de grootste weerzin bij hemop. Ook dat wijst op inspanningen die hij weetgeleverd te hebben. Maar dank daarvoor krijgt hijniet. Als het Suriname van zijn jonge jaren niet ver-dwenen was, zat hij daar nu als hooggeacht school-hoofd waar niemand omheen kon. Door de pro-blemen daar, zit hij nu hier, in Nederland, waarniemand hem écht voor vol aanziet, behalve oponze school met een in grote meerderheid Suri-naamse docentenpopulatie. En uitgerekend daarverschijnt dan dat nare bleke ventje N

Voor mij is natuurlijk de vraag of ik dit gevechtwel moet aangaan. Op de korte termijn verandert erniet veel meer dan dat ik een hoop onrust teweeg

281

breng, en dat kan niemand nu echt gebruiken. Hetis al een jaar lang niet gelukt James tot enigegedragsverandering te krijgen. De eerst aange-wezene om daar iets aan te doen is Ali, de directeur,maar die is aangesteld vanwege zijn karakterzwaktedoor een bestuursvoorzitter die graag de touwtjes inhanden wilde houden. Die voorzitter is weg, maarzijn erfenis is er nog.

Ali ziet ook wel dat James zich misdraagt, maarna wat plichtmatig gemompel daarover kijkt hijgauw weer een andere kant op. Als ik zijn kastanjesuit het vuur haal, zal hij dat wellicht mooi meegeno-men vinden, al is (ook) hij vast bang dat ik hemstraks nog boven het hoofd groei. James is geenfeest als ondergeschikte, maar hij bemoeit zichtenminste niet met de taken van Ali, en ik doe datwel. Misschien is het voor hem wel het aardigst alsJames en ik elkaar de tent uit vechten. Als we hetecht te bont maken, kan hij ons allebei wegensonhanteerbaarheid dumpen.

Hoe nu verder?

* * *

Er gaat toch niets boven de werkelijkheid. Van-ochtend kwam ik op school als eerste Ali tegen. QIkwil graag even met je praten, maar je zult het weldruk hebben, dus ik heb mRn vragen maar even voor

282

je opgeschreven NR Nou, praten wilde hij ook wel:QOm twaalf uur? Dan maken we er meteen eenfunctioneringsgesprek van NR Tja, dat ging me watte snel. Dan wil ik graag eerst de vragen zien envoor mezelf beantwoorden, en bovendien is een halfuurtje voor een functioneringsgesprek wat kort. Ikmaakte hem dat voorzichtig duidelijk, en hij snaptehet, geloof ik. Dat moest dan maar volgende weekdinsdag. QJa maar, daarom zeg ik ook NR zegt hijdan. Ik liet hem achter met mijn lijstje en ging naarde docentenkamer om koffie te zetten en naar deadministratie voor wat kopieën. Ik heb mRnexcuusbrief gekopieerd en in de postvakjes gelegd.QWat een mooie brief N!R zei Hayat later. En van mRnmemo over de MR maakte ik een kopie voor James.Later die ochtend kwam ik hem op de trap tegen.QJames, ik wilde je graag ook persoonlijk mRn ex-cuses maken dat ik vorige week dinsdag zo mRnzelfbeheersing verloorR, zei ik en stak hem een handtoe. Die nam hij vaderlijk aan met de vergevings-gezinde woorden QAch, zand erover NR. Geen woordover zijn eigen aandeel in onze confrontatie. Ik koner gelukkig om grinniken M achteraf, hoor, niet aldaar op de trap. Ik melde hem ook dat ik hem graageen stukje wilde laten zien. Nou daar moest ik danmaar voor langskomen.

In de middagpauze ging ik met mRn memo naarJames. QIk heb eens uitgezocht hoe dat met die MR-

283

verkiezingen zit, en daar kwam dit uit, maar jij bentdaar natuurlijk al langer mee bezig, dus wil je eenskijken of dit klopt en zo niet, wat er dan andersmoet? Ik wilde het dan kopiëren en uitdelen. Maarmisschien wil je wel liever zelf zoiets maken N?RNou, hij zou ernaar kijken. Ik ging een broodje etenmet Abdullah, in de docentenkamer, waar vijf minu-ten later James binnenzeilde. Dit was helemaal ver-keerd. Ik dacht zeker dat ik slim was, of zo. Er stondin dat de school zou worden opgeheven, maar datwas nog helemaal niet zeker, en waar ik dat daneigenlijk zomaar vandaan haalde!? Vervolgensbegon hij me de mantel uit te vegen. Híj had gevoelvoor hiërarchie, kennelijk moest ik dat nog leren. Ikhad eerst naar Ali moeten gaan, en dit stuk, dat ikzomaar op zRn tafel had gekwakt, had hem via Alimoeten bereiken N en zo blahblahde hij nog eenpoosje voort. Tot het Abdullah te gortig werd. Dieriep hem tot de orde, omdat het zijns inziens vol-strekt geen pas gaf dat hij mij zomaar in het open-baar zo toesprak N

Terwijl dat gesprek gaande was ben ik naar Aligewandeld. Ik heb hem het memo voorgelegd, ver-teld dat ik het eerst voor advies aan James had ge-geven maar dat die daar weer net zo boos opreageerde, en of hij eens wilde zien wat er preciesmis mee was. Vijf minuten later gaf hij me toestem-ming om het memo te kopiëren en rond te delen.

284

Aldus geschiedde.

* * *

Vanochtend was Sara opeens weer op school. Sara,een oudere hindoestaanse dame, is de juf van groep4 die al maanden afwezig is omdat ze een knie-operatie moest ondergaan. Met tranen van ontroe-ring in haar ogen wandelde ze moeizaam maarstatig als altijd de docentenkamer binnen en om-helsde de aanwezigen een voor een. Ik was geheelverrast. Volgens onze gedragscode is het aanrakenvan een docent van het andere geslacht in elke situ-atie waarin leerlingen daar getuige van zouden kun-nen zijn, verboden. De deur van de docentenkamerstaat altijd open. Leerlingen lopen voortdurendlangs en regelmatig ook binnen. En daar werd ik op-eens hartelijk omhelst door een oudere dame metkuise sjaal om haar hoofd en betraande wangen.

Maar goed, blij dat ze terug is, en in elk gevalhalve dagen komt werken. Kan Ali misschien weereens gaan directeuren.

Aan het eind van de schooldag bracht ik mijnleerlingen naar beneden, voor de salaat. Op de trapkwam James ons tegemoet. Mijn leerlingen liependoor; mij hield hij staande. Ik kreeg een hand opmijn schouder en hij begon op licht samenzweer-derige toon een verwarrend betoog over allerlei rare

285

plannen waar het bestuur zijns inziens mee bezigwas, en waar QwijR vanmiddag toch maar eens gron-dig over spreken moesten. Gebroederlijk liepen wijverder omlaag, babbelend over onze verbazing overveel beleid. Toen ik hem bij de deur van de kleed-kamer voorrang gaf, aarzelde hij net lang genoegom beleefd voor te kunnen gaan. Hij was minzaamen voorkomend, en gedroeg zich alsof wij gewooncollegaRs waren.

Rs Middags bij de docentenvergadering deed Alibij de mededelingen kond van mijn, met zijn toe-stemming geschreven, memo waarin ik de regelsover de MR-verkiezing netjes op een rijtje zette, enbedankte mij voor deze inspanning. Later, toen hetgesprek wat uitgebreider over de MR ging M morgenis er een bespreking van de MR met het bestuur Mzei James dat de MR eigenlijk nooit netjes geïmple-menteerd was en dat er in feite nooit verkiezingenwaren geweest. Al zijn opgewondenheid wasverdwenen.

Het eind van het liedje was dat James, Elizabethen ik morgenavond met het bestuur gaan pratenover, voor zover ik weet, MR-zaken. Rt Was eenverbazingwekkende vergadering N

* * *

286

Assessmentdag. Rampendag. Ik had een mooierekenles bedacht, maar de lesopzet thuis latenliggen. Uit het hoofd dan maar. Vooraf had ik deklas in groepjes ingedeeld. Oei. Dat gaf me Rnconsternatie. Ashna wilde niet met Qdie jongensR entrok zich mokkend, met tafeltje en al in een hoekterug, Abdullah wilde niet naast Rasit en daverdewoedend de klas uit, Khadija wilde persé op de plekin haar groepje waar ik Assia had gepland, dienatuurlijk niet met Khadija wilde ruilen, en datallemaal nog voor het begin van de les. Bidden, watwij staand doen sinds Klaartje dat invoerde, duurdeuren omdat mijn kindertjes allemaal om de beurtniet wilden staan (QMerkte je dat de meisjes nietmeebaden?R vroeg het assessmentmens later pinnig.Nee, dat merkte ik niet, en het zal me worst wezenook.)

Daarna gingen we rekenen. Ik had de reken-dozen van groep 3 geleend, met kleine blokjes (een-heden), staven van tien van die blokjes (tientallen,u raadde het al) en vierkanten van, jawel, honderd

N Dat zullen ze wel te kinderachtig vinden, dacht ik,dus ik zei dat we die dingen hadden voor groep 3 en4, maar dat we niet goed wisten wat we ermee doenmoesten, en dat zij dat maar eens moesten uit-zoeken. Oké, dat wilden ze wel. Ze kregen per groepeen doos en ik wees de beheerder daarvan aan enlegde uit hoe die rol zou rouleren. Op drie plekken

287

luid gejank en gejammer van kinderen die meendennooit die doos te zullen krijgen (inderdaad, die had-den niet geluisterd). Het volgende groepslid kreegeen soort speelbord, verdeeld in vakjes en kolom-men, om de sommen te QleggenR.

De eerste som was een zeer simpele optelling.Wat deden mijn schaapjes? Ze legden beide getal-len, netjes in rijtjes en kolommen onder elkaar, Nen toen het zelf op een kladje becijferde antwoorddaar weer onder. Hm N Niemand kwam op het ideedat je die twee rijtjes blokjes tot één rijtje konsamenvegen, en dat je dan het antwoord kreegzónder dat je iets hoefde uit te rekenen. Daar had ikniet op gerekend. We praten daar wat over, en uit-eindelijk kwam Karim op het idee dat je misschien

N Hè hè! Toen een wat lastiger optelsom, en nogeentje met inwisselen (daar kwam aanvankelijk ookniemand op), en vervolgens een aftreksom. Op-nieuw legden ze twee getallen (wat ik ook verwachthad), en dan in Rs hemelsnaam maar weer hetseparaat berekende antwoord eronder. Wat doe jeeigenlijk als je aftrekt? Heb je dan twee dingen?Twee bergjes dingen die je bij elkaar kunt vegen,bijvoorbeeld? Stilte in de zaal N Nou, oké, dáár ginghet me om N Wat doe je eigenlijk als je aftrekt?

Het assessmentmens was niet onder de indruk.Nou ja, misschien wel van het probleem waar ikkennelijk voor stond, maar niet van mijn aanpak. Ik

288

ook niet, hoor. Maar op zoRn moment wil ik weleven wat bewondering horen voor het feit dat ik mijstaande wist te houden. Ze vond wel dat ik al ergver was voor iemand die pas een jaar bezig was,maar NTja, ze had mRn zelfevaluatie gelezen en zichafgevraagd of ik het eigenlijk nog wel leuk vond, datonderwijs: ik had wel erg uitgebreid uitgelegd watik allemaal niet kon doen op deze school dat ikeigenlijk graag wel gedaan zag worden.

Het gesprek van de pseudo-MR met het bestuurging trouwens niet door. Vanochtend lag er eenbriefje van twee Islamitische besturen, het onze eneen ander: dat ze nauw gingen samenwerken enuiteindelijk wilden fuseren en dat ze dat aan alleMRRen van al hun scholen wilden uitleggen op deverjaardag van mijn zoon, een zaterdag, om twaalfuur Rs middags. Ik heb nog geprobeerd het bestuurte bellen om te vragen of ze niet ook vonden dat zedat voornemen eerst zelf maar eens moesten uit-leggen aan hun eigen personeel, maar men was inbespreking, zou terugbellen en was vervolgenstelefonisch onbereikbaar.

289

290

juni 2004

De spanning stijgt. Woensdag had ik een functio-neringsgesprek. Twee punten had mijn baas: eenpluspunt en een minpunt. Hij dacht even na (QWaarmoest ik van die cursus nou ook alweer mee begin-nen N?R) en koos als eerste het pluspunt. Mijn inzetwas fantastisch, en daar N nou ja, wat hij precieszei, weet ik niet meer, maar het kwam erop neer dathij daar veel voor door de vingers zag. Nou dat deedik ook. Nee, natuurlijk zei ik dat niet.

Het minpunt was minder; Rt woord zegt Rt al. Ikliet onder grote druk zo nu en dan gewoon alles uitmijn handen vallen en verdween. Oeps, dacht ik,ben ik dat? Maar toen daagde het weer: die ene keerdat ik in volstrekte wanhoop ben weggegaan ommijn kinderen te beschermen tegen een meester dieuit woede bijna handtastelijk werd. Ali was eldersvergaderen, en daar was hij gebeld met de simpelemededeling dat Meester Bart was weggegaan. Hierviel iets recht te zetten, en dat deed ik ook. Maarnatuurlijk begreep ik hoe hij geschrokken moestzijn!

* * *

291

Donderdag was er een ouderavond. Het bestuur zatachter de tafel, Ali er een beetje verloren naast.Maar hij pepte zich op en vertelde vol vuur over al-les wat wij dit jaar hadden gedaan om ons onder-wijs te verbeteren. En waar onze leerlingen wel nietaan hadden deelgenomen. Zo waren de groepenzeven en acht naar het Anne Frankhuis geweest.Ach, dat zouden niet alle ouders weten, maar AnneFrank was een mevrouw die in de maand mei vaakin het nieuws was. Ze had in het verzet gezeten N(hier onderbrak meneer E., de secretaris van hetbestuur, hem fluisterend) QN eh, ondergedoken ge-zeten, en later was haar huis tot museum benoemd,en daar konden kinderen nu naar al haar spullenkomen kijken. En ze had ook nog een boek geschre-ven. En de groepen vier en zes waren naar dekinderboerderij geweest, waar ze van papier N eh NMeester Bart, ze hadden van die vellen gemaakt,wat was dat nou ook weer?R QPapier,R zei MeesterBart. Ze hadden papier gemaakt van papier. Hoedan ook, we hadden ons kranig geweerd in onsonderwijs.

Daarna mocht de bestuurssecretaris vertellenwat de plannen met de school waren. We wordendependance van een groeischooltje in Oost. Dedirecteur daar, Juf Diana, komt volgend jaar bij onsdirecteuren want wij zijn veel groter dan onzehoofdschool, en Ali, die dus kennelijk geen

292

directeur is, wordt daar vestigingsleider. Ach dieDiana. Ik heb haar één keer in een leidinggevenderol meegemaakt. Ik viel de laatste maanden van hetvorig schooljaar een dag per week in in groep viervan de El Faroeq. Dat ging wel eens wat onrustig,dus ik hield mijn deur graag dicht. Ik zie haar nogbinnenkomen. Met een brede zwaai opende zij dedeur, en zei plechtig: QMeester, wíj geven hier lesmet de deur ópenR.

Bij ons gaat het bestuur de zaken grondig aan-pakken. De ouders moesten goed begrijpen dat menin de gaten heeft dat het niet goed gaat. Een tipjevan de sluier wilde de secretaris alvast wel op-lichten: de bezetting van de bovenbouw gaat flinkop de schop. Ik ben heel benieuwd wat dáár uit-komt, maar ik heb niet doorgevraagd. Het was eenavond voor ouders, niet voor leerkrachten. Dieouders intussen zijn lang niet gek. Ze hebben primain de gaten wat er op school gebeurt, en wat er misis.

De fusie van mijn schooltje, de El Arqam, met

de school in Oost, de Abraham el Khaliel,

werd ingegeven door ons dreigend verdwij-

nen. De El Arqam had na de eerste vijf jaar

van zQn bestaan iets van 320 leerlingen

moeten hebben. We kwamen net aan de

honderd. De fusie moest voorkomen dat de

293

Siba de leerlingen van onze school zou

kwijtraken. Een beetje willekeurig is de grens

van 320 overigens wel; voor een dorps-

schooltje in Zee- of Friesland ligt die

PstichtingsnormQ veel lager; daar was ons

voortbestaan geen probleem geweest.

Morgen mag ik naar een vergadering van twee be-sturen, die samen op zeer korte termijn de MR-vertegenwoordigers opriepen voor een voorlichtings-bijeenkomst over hun samenwerkings- en fusieplan-nen. Ons bestuur neemt niet eens de moeite eersthet eigen personeel in te lichten over plannen diewaarschijnlijk flinke gevolgen zullen hebben. Zokrijgen wij, volgens die kortdaagse uitnodigingstraks iemand van dat andere bestuur als boven-schools manager. Sommige van mijn collegaRskennen die iemand, en zijn niet erg over hem tespreken N

* * *

Ik lees sprookjes voor. Ik had me er al helemaal opingesteld dat ik een hoop smoezen nodig zouhebben om deze voorbereiding op het sprookjesbosvan de Efteling M het doel van ons schoolreisje ditjaar M erdoor te drukken. Maar het QSaai Meester

N!R bleef uit. Ik pak de dikke rode Grimm, en zienurkse koppies op slag veranderen in gretige

294

gezichten. De Wolf en de Zeven Geitjes. Hans enGrietje. Wie weet halen we die kikker met diegouden bal nog, en Sneeuwwitje, en N Nou ja, wezien wel.

Zou het kunnen dat al dat bepaald niet saaiespul, de Meesters Jaap, de TsatsikiQs, de Achtste

Groepies, en wat hebben we verder nog (nee,Sleetjes lees ik niet; écht niet) ze gewoon toch net tewild zijn, met al hun guitige vieze woorden en huntoffe lesbo-omaRs? Ze doen heel groot, mijn kinde-ren, maar ze schrikken écht als ik QshitR zeg, en alzeker als dat in een boek staat. Ik ga ze toch eens QIkben lekker stoutR van Annie Schmidt voorlezen. Wieweet biedt dat wel net de mate van opstandigheidwaar ze, licht griezelend zoals ik een jaar of vijfen-veertig geleden, even om kunnen grijnzen?

Ik snap zo weinig van die kinderen. Ze slaanerop, en een aantal blijkt van thuis ook duidelijk deboodschap mee te krijgen dat ze zich niet op hunkop moeten laten zitten: als iemand je slaat, sla jeterug. Sommigen hebben grote broers die wegenswapenbezit op het politiebureau belanden. De o zozachtmoedige Amina, het traagste en daaromdomst geachte meisje van groep vijf die in mijn AVI-leesgroepje zit, vertelde me met een dromerige blikdat haar grote broer thuis kwam, uit de gevangenis.QGoh, wat fijn voor je dat hij er weer isR zei ik. QJa,meester NR. En mijn Solaiman vertelt met

295

schitteroogjes dat hij om half elf Rs avonds in detram naar huis uit het Turkse restaurant van zijnvader, meiden heeft zitten versieren. Tien is-tRie.Soms dumpt hij zijn QvriendinR, voor hij het weeraanmaakt, want je moet laten zien wie de baas is.Maar bij knibbel-knabbel-knuisje kun je een speldhoren vallen.

* * *

De schoolreis. Een uur lang liep ik, weer helemaalkind, door het sprookjesbos. Ik zag de dansendeschoentjes dansen, de wolf kloppen aan de deur vande zeven geitjes, Repelsteeltje met zijn armpjesmaaien alsof hij een viool bespeelde terwijl hij netniet zuiver zong hoe hij heette, en ik was weerhelemaal terug in een tijd dat ik Anton Pieck nogmooi mocht vinden. Even verademen. Ik was Qcoör-dinatorR van de schoolreis en had geen eigengroepje.

Maar verder was het vooral een (in)spannendedag. Juf Zeven liet verstek gaan omdat zij daags te-voren gehoord had dat haar contract niet zouworden verlengd, de volwassen zus van Ashna dieals begeleidster mee zou gaan kwam ook niet op-dagen, de bus stond niet waar hij staan moest en zowas er nog het een en ander. We gingen slechts tienminuten te laat weg, verdeelden onderweg de niet-

296

begeleide kinderen, waarna die zichzelf ontraceer-baar herverdeelden, wisselden telefoonnummers uitvan toestellen die eenmaal in het park niet werdenopgenomen of juist uit zichzelf begonnen op tebellen zodat ik alleen het gekwebbel hoorde vanduizend bezoekers die mij niet gebeld hadden,verzandden eerst in een discussie over toegangs-prijzen M bijna dertig euro volgens Ali die daaromhad gedecreteerd dat iedereen zelf voor zijn lunchmoest zorgen; nog niet de helft daarvan volgensbegeleidende vaders die prompt hadden beslotenvoor zichzelf en hun kroost geen eten mee te ne-men; daar moest de school maar voor zorgen M envervolgens op een plein ter grootte van de Dam induizend andere groepen. Eenmaal binnen raakteeen begeleidster die wel was komen opdagen alsnogin paniek: ze durfde niet meer. Ik heb haar gerust-gesteld en bezworen dat ze me vooral moest bellenals het misging, en ben er als een haas vandoorgegaan. Maar verder ging alles prima.

We bleken de enige islamitische school niet tezijn die de Efteling bezocht. Alle scholen van onsbestuur waren er, en de collegaRs grepen elke kansaan om eens flink ervaringen uit te wisselen. Ik trofJames op een hoek M zijn groepje had hij er alleenop uitgestuurd; ook een manier van begeleiden Mmet een al even Surinaamse meester van mijn oudestageschool, lekker kankerend op Qdie mannenR, en

297

op leerlingen die klaagden dat ze voor sommigeattracties moesten bijbetalen. QZe spreken alle talenbehalve betalenR grapte James hartelijk lachend,trots op zijn wereldwijze Marokkanenkennis M envergetend dat we zelf een grens hadden gesteld aanhet mee te nemen geld.

* * *

Komende week houden wij op school heuse ver-kiezingen voor de MR. Moest ik maar organiseren,vond James grootmoedig. Waarschijnlijk zijn ermaar drie kandidaten, en zou je volgens de wet eenformele verkiezing achterwege mogen laten, maarik laat de stemming mooi wel doorgaan. Ik wil weleens zien hoe het zit met de populariteit van Jamesen van mij. Als dat maar goed afloopt N En wat isgoed hier eigenlijk?

Intussen maak ik lijstjes van waar die MR danover praten moet, en wat voor soort bevoegdheiddie dan heeft, want daar blijkt niemand echt ietsvanaf te weten. Een ding is duidelijk: het bestuurlaat die onwetendheid graag voortbestaan. Of hetbewust beleid is weet ik eigenlijk niet. Ze zijn zofantastisch onprofessioneel. Vorige week zaterdagklaagde de voorzitter tegen mij over de MR van onzezusterschool, de El Faroeq, die allerlei plannen pro-beerde te dwarsbomen, waarna ik natuurlijk zei dat

298

we vooral met het bestuur moesten méédenken enin stilte dacht: wacht maar, vader, meedenken gaanwij straks, maar dan wel op voorwaarde dat jullieons alle informatie geven waar we recht op hebben,en dat jullie je netjes aan de regels houden M wateen radicale beleidswijziging zou inhouden!

Maar natuurlijk, leerlingen heb ik ook nog. Enlesgeven doe ik tussendoor ook wel degelijk, maarhet blijft modderen met een klas die zichzelf hope-loos in de weg zit. A zRn voet te dicht bij B dRr stoel,C die D net iets te lang aankijkt, E die in het voorbij-gaan even een vinger zet op het tafeltje van F, G dieH heel zachtjes voor breedbeeld-TV uitmaakt, enzelf weer door I als QDobbyR (het scharminkeligehuiselfje uit Harry Potter) wordt aangesproken NEn zo gaat het de hele dag door. Al die incidentjeszijn goed voor een paar minuten oponthoud volwederzijdse beschuldigingen: QHij/Zij begon, mees-ter!R Mijn standaardreactie is inmiddels: QOnzin, íkbegon, en júllie moeten nu ophouden, allebei!R,maar dat helpt natuurlijk weinig. Ik begin ineensheel scherp te zien wat mijn laatste assessor be-doelde toen ze mijn klas QonveiligR noemde. Onveiligis het als je niets en niemand kunt velen, alsiedereen voor je gevoel te dichtbij komt, als alleswat wie dan ook doet eerst zorgvuldig moet wordengeanalyseerd als mogelijke aanval op jou. En zoonveilig is het bij ons. Niet alleen in mijn klas, maar

299

in de meeste klassen, op de gang, op het plein, in dekleedkamer, overal eigenlijk. En aangezien de mees-ter daar niets aan doet, moeten mijn kindertjeszichzelf wel verdedigen N

En de meester heeft geen idee wat hij zoumóeten doen. Abdullah, meester Abdullah, snaptdirect wat ik bedoel als ik erover begin, maar ie-mand als James kijkt me aan met zoRn QBij mij moetje met die onzin niet meer aankomenR-blik: hij weetallang hoe het komt: QDeze kinderen worden thuisniet opgevoed. Dat moeten wij doen van de ouders.Alles moeten we voor ze doen. Tot betalen toe NRNou ja, dat soort praat dus. Maak daar maar eensschoolbreed beleid mee.

Ach, Abdullah! Geprezen zij zijn naam. Ik vroeghem wat hij nu vond van die juf Diana die wijvolgend jaar als directrice zouden krijgen. Nou, ergHollands, zei hij, om meteen met een hand op mijnschouder duidelijk te maken dat ik me dat natuur-lijk niet persoonlijk moest aantrekken. Ze had ergweinig consideratie met mensen. QAh,R zei ik, QzoRnxdaRs jouw probleemy-Hollander?R Nou precies.Even later kwamen we op de trap Meester Soleimantegen, die erg vaak verkouden is en ook nu weer liepte snotteren. Abdullah zei iets, over gezond eten ofzo, ik weet het niet precies meer, waarop ik tegenSoleiman zei dat hij daar maar niet op letten moest:QAbdullah is erg verhollandst, vind je niet?R Kijk, en

300

dan moet Abdullah lachen, en legt hij Soleiman uitdat hij een koekje van eigen deeg kreeg. Daar kan ikmee door één deur. Maar verder: zorg, zorg, zorg N

Ik moet nog vier weken lesgeven. In die vierweken moet ik ook nog rapporten zien te schrijven,en moet ik ouders te spreken zien te krijgen vankinderen die ik wil laten blijven zitten.

Mijn Solaiman heeft iets aan zijn schildklier. Inelk geval denken zijn ouders dat hij dat heeft en datzijn gedragsproblemen daaruit voortkomen. Hij ishet grootste deel van de tijd heel rustig en braaf, zijhet soms akelig vasthoudend M als hij iets vragenwil steekt hij zijn vinger op, maar niets kan hemertoe brengen die vinger weer in te trekken M maardan, ineens, reageert hij als door een wesp gesto-ken. QSolaiman, zet je tafeltje eens een stukje naarachter NR leidt dan tot woest opstaan, een harde rukwaardoor het stoeltje omgaat en de tafel tegen dievan zijn achterbuurman aan knalt, en een QDat wouje toch? Nou dan?R

Wat moet ik daarmee? Afgelopen dinsdag kwamMeester Abdullah, die pleinwacht had, lijkbleekbinnen met Solaiman aan de ene en Ibrahim aan deandere hand. Solaiman had Ibrahim bijna middelsverstikking omgebracht. Rt Jong was volgens Abdul-lah zelfs even met ademen gestopt. Ga je dat soortdingen doen als je schildklier niet goed werkt?

* * *

301

Zeineb is JamesR minst favoriete leerling. Ik zaghaar vaak op de gang toen James nog niet naarbeneden was verhuisd. Een forse tante, met luidestem en een brede grijns als ze het naar haar zinheeft. Maar wie haar in de weg loopt kan een dreunkrijgen, en een flinke ook. Boeiende kruising tussenRif en Rivierenbuurt.

In Hollandse oogjes zie je hem niet meer, zoRn Qikga een beetje over de schreef, maar als ik het leukgenoeg doe kom ik ermee wegR-blik. Hoezo schreef?Maar in Zeinebs ogen glinsterde hij nog, vanoch-tend op het plein. QZe noemen u Meester Bartina,Meester N!R

Gister was een spanningsvolle dag. Zoals demeeste tegenwoordig. Maar ik was erin geslaagdeen aantal complimentjes op het bord te krijgen.Eentje voor de stilte tijdens het voorlezen, een voorde rust bij de woordenschattoets. Maar ze moestener vijf hebben voor ik de dag met iets leuks zoubesluiten, en dat ging niet lukken. Tussen alle tijdvretende onderwijsbedrijven door hol ik dezerdagen ook nog rond met brieven. Iedereen wilallerlei instanties aanschrijven, en ik ben kennelijkopeens ieders secretaris. Twee minuten was ik deklas uit geweest, en de heksenketel daverde me alop de trap tegemoet. Ik ben zwijgend de klasbinnengelopen, heb zwijgend mijn complimentenuitgeveegd, ben zwijgend achter mijn tafel gaan

302

zitten en zwijgend aan mijn eigen werk gegaan. Eris geen speld gevallen. Weet ik, want ik had hetgehoord.

Spannende tijden dus. Ik besloot de dag met eendictee. Na het derde woord hoorde ik weer eens hetboze gesis dat bij ruzies hoort. Ik weet niet eensmeer wie het was, maar iemand had weer iemanduitgescholden N Verbieden helpt niet, boos wordenhelpt niet, negeren helpt niet; zou immunisatie ietswezen?

QOké jongens, berg je blaadjes en je pennen maarop. Ik wil nou wel eens weten hoe dat zit.R Netjes opde rij af kregen ze de beurt, om te vertellen waar-voor ze zoal werden uitgescholden. En na elkebijnaam ontplofte mijn klas. Iedereen schreeuwdeen bijna niemand kon op zRn stoeltje blijven zitten.De hele klas af zijn we niet gekomen, want ik wildehet wel weer rustig hebben voor we verder gingen.Abdullah heet Dobby, dat wisten we al. Mobarak, dedonkerste van het stel krijgt allerlei chocolade-fantasieën over zich heen, Karim M QEn nu Karima

NR zei ik; weer een minuut opstand, terwijl Karimonder de op zijn tafel gevouwen armen kroop Mheet naar een figuurtje uit Sponge Bob, al hoor ikdat QKarimaR, een meisjesnaam, ook regelmatig.Ibrahim moet het doen met QOllieR, een verbasteringvan zijn achternaam. Ahmed heet QbreedbeeldR van-wege zRn forse bouw, en Rasit, in wiens achternaam

303

een paar letters van het woord QsigaarR zitten, krijgtallerhanden rookwaar naar zijn hoofd.

Het grappige was dat ze gaandeweg steeds zelf-verzekerder met hun bijnamen voor de draadkwamen. Nog even en ik kan vanuit Qde belevings-wereld van het kindR M hoe slagen onderwijskun-digen er toch altijd weer in om zinnige ideeënbinnen de kortste keren de klank van een stupidemantra mee te geven? M gaan uitleggen wat eengeuzennaam is.

Intussen vlogen er ook nog allerlei Arabische enTurkse scheldwoorden door de lucht, terwijl Assia,die vlak voor me zat, zichzelf overschreeuwendmoeite deed om scheldwoorden voor mij te beden-ken. Haar QbrillejoodR leidde, goddank, niet tot enigebijval. Maar QBartinaR blijft dus nog even hangen.

Een paar weken geleden tijdens mijn al dan nietingeroosterde pleinwacht: Tugba en Aziza, tweebedeesde dametjes uit groep vijf, gingen elkaar telijf. Tugba had Aziza uitgescholden M wat mij pijndeed, want ik ben zeer op Tugba gesteld; dat krijg jeals iemand je aanstaart alsof ze een eenhoorn zietterwijl je luid neuriënd de trap op holt en dan meteen vrolijke grijns QDág gekke meester BartR roeptvoor ze zelf hoort wat ze zegt en een halve zenuw-inzinking krijgt; QDag Tugba, ga je wél een boelleuke dingen doen vandaag!?R roep ik dan terug.

304

QBrilsmurfR had ze gezegd. Ik heb Aziza weten tetroosten door ter plekke een vereniging van bril-smurfen op te richten. Een bebrilde klasgenoot vanhaar die toevallig langsliep hebben we meteen alsderde lid aangezocht. Hij keek alsof we gek ge-worden waren, maar dát kon hij met mij erbijnatuurlijk niet zeggen, dus hij hoort nu ook bij declub.

Kijk, dat zijn van die momenten dat ik het heelerg leuk vind om meester te zijn.

* * *

Ik zit in de MR, maar zonder schriftelijke verkiezingwant dat vonden mijn teamgenoten niet nodig. Gis-ter hadden we onze eerste vergadering. Eerder dezeweek schreef ik op verzoek van mijn collegaRs eenboze brief aan het bestuur. Ik moest maar schrijvendat we onmiddellijk een formatieplan wensten tezien. QEisenR dat werkwoord moest erin. Nou goed,dat heb ik gedaan, maar ik heb van de gelegenheidgebruik gemaakt om ook iets verzoenenders teschrijven: wij begrijpen uw problemen, snappen datu onze medewerking en ons meedenken wenst, enwillen niets liever dan u die verlenen, maar danmoet u wel met alle informatie komen die wij daar-voor nodig hebben. Dat kwam me op een compli-mentje van Elizabeth en van Hayat te staan M zóRn

305

evenwichtige brief! M en ook James was zeertevreden, vaderlijk tevreden, maar daar doe ik hetgraag mee hoor.

* * *

Woensdag kreeg ik op mijn kop, van Abdullah,Meester Abdullah. Ik had ADV, maar was toch opschool voor weer een andere brief M voor Juf Zevendie zich ontslagen waande en advies wilde van haarvakbond M en ik liep diep in gedachten de docen-tenkamer binnen waar Abdullah met meneer (deenige meneer bij ons op school) A., onze chauffeur-conciërge-annex-bestuurslid, zat te praten. JufBouchra was geslaagd voor een of ander examen entrakteerde op taart. Ik feliciteerde haar hartelijk enliep met mijn stukje naar de tafel om me bij deheren aan te sluiten.

QGoedemorgen!R zei ik terwijl ik op ze toe liep. Entoen was het even stil. Ze hadden me al gegroet, zobleek, en ik had daar niet op gereageerd. En gisterook al niet, zei A. Gelukkig keken ze niet erg ver-bolgen. Rt Was meer een opvoedingsblik, eigenlijk.QO heer,R zei ik, Qdoe ik het weer? Die lompeHollander N?R Dat brak een hoop ijs. Ik schuddebeiden de hand en we aten in druk gesprek onzetaart. Ineens wist ik het weer. Daags tevoren was ikiets voor half negen nog even naar buiten gelopen

306

voor ik naar mRn klas ging en daar trof ik A.hangend uit het open raam van zijn busje. Ik hebeen praatje met hem gemaakt, maar inderdaad, ikheb hem niet eerst uitgebreid en formeel begroet.Dat doen Hollanders niet. Die zeggen QHoi, heb jijdie toetsformulieren al gevonden NR of zelfs QWateen zooitje voor de deur, hè?R als ze elkaar Rs och-tends tegenkomen M de groet, als ze die al niethelemaal inslikken, in elk geval niet in een apartezin. En dat is Marokkanen een doorn in het oog.

Ik heb ze maar verteld hoever ze me ondanksalles toch al hadden opgevoed. Afgelopen vrijdagging ik mijn zoon halen die in de Meervaart naareen dansvoorstelling van een stel oud-klasgenootjeswas geweest. In de hal moest ik nog even wachten,en daar trof ik de vader van een der danseresjes envoor ik er erg in had stak ik hem de hand toe. Hijreageerde adequaat, maar toch met even iets vanverbazing in zijn ogen. Hollanders geven geen handbij zoRn ontmoeting N Ik dus inmiddels al haastautomatisch wel. Ik ben dus zeer aan het inbur-geren. Misschien moet ik ook maar eens een vignetgaan aanvragen bij onze minister van deportatie-zaken N

* * *

307

Onze rapporten zijn invulgevallen. En erg handigzijn ze niet. Drie maal vier rijen rondjes M drierapporten, vier categorieën M op precies dezelfdeafstand van elkaar zonder strepen of andere mar-keringen van rapportgrenzen. Ik vul dus regelmatigeen Zwak op rapport twee in waar ik een Goed voorrapport drie in gedachten had. Zo corrigeert de op-maak van dit gedrocht mijn optimisme onbedoeldnog aardig. Al mijn leerlingen zijn overal zwak in,maar daar kun je natuurlijk niet mee aankomen.

Het is me wel gelukt drie leerlingen te latenblijven zitten. Volgens Ali mocht dat niet van hetschoolplan, althans dat zei hij een vergadering ofwat geleden, maar toen ik hem mijn lijstje gaf washij dat kennelijk weer vergeten.

Na de rapporten heb ik meteen ook maar deoverdrachtsformulieren ingevuld. Die heb ik inmijn opleiding nog niet gehad, en ik heb dus eigen-lijk geen idee wat ik geacht word in te vullen. Ik hebmaar wat verhaaltjes geschreven over de leerlingenwaarover ik verhaaltjes te vertellen heb, en bij derest volstaan met het AVI-niveau en een hoopQn.v.t.RsR. Rt Is al gauw meer dan ik een jaar geledenzelf kreeg. Niets namelijk. Nou ja, een lijst metnamen.

Ik begin voorzichtig terug te kijken en te evalu-eren. Klaartje liet een vergelijking van de verschil-lende M- en E-toetsen zien. Ongeveer evenveel

308

vooruitgang als achteruitgang, al met al, zo lijkt het.Ik heb dus weinig achterstand kunnen inhalen. Enals je ziet wat een bak vol vechtende ratten mijnklas je in de loop van het jaar geworden is, dan valter over mijn sociale vorming ook al weinig naarhuis te schrijven. Verklaren kan ik het wel: geenervaring, geen adequate vooropleiding, geen bege-leiding, en niets van de specialistische kennis envaardigheden die een school als deze vereist, en danook nog een klas met een zo slechte basis dat daareigenlijk niets meer op te bouwen valt. Rt Is net devaderlandse bodem: alles zakt erin weg. Nou ja,misschien mag ik dáár dan nog enige hoop uitputten: dat wat wegzakt toch ergens blijft en datdaar in de toekomst nog iets op te funderen valt.Boeiend beeld eigenlijk wel N

De school zucht en kreunt. Gister vergaderde hetteam weer. Ali kon niets zeggen over de ontslag-plannen, en daar werden Hayat en Shirley zo boosom dat ze vertrokken. Ze hebben al gehoord dathun baan op Rt spel staat, maar willen duidelijkheidzodat ze eventueel nog kunnen gaan solliciteren,dan wel via de bond iets kunnen aanvechten, danwel hun WW kunnen gaan regelen. Maar terwijl hetbestuur de MR bezweert dat dit soort boodschappende taak van de directeur zijn, meldt die het aan hetbestuur over te laten, want N nou ja, waarom weetik eigenlijk niet. Het bestuur is werkgever als dat zo

309

uitkomt, maar wast zijn handen wanneer dat han-diger lijkt. En wij zijn in dienst van de stichting alshet bestuur ons naar believen van school naarschool wil sturen, en van de school als wij wegensopheffen van die school ontslagen moeten worden.

Dat Hayat verdwijnt vind ik vreselijk voor haar,maar voor de school is het geen ramp. Dat Shirleyverdwijnt is dat wel. Die heeft twee jaar als onder-wijsassistent voor de klas gestaan, en net nu ze haarPABO-diploma haalt (deze week) kegelen ze haareruit. Ze is de enige die zelf allerlei leuke uitjes voorhaar klas regelt M voor- en najaarswandelingen,treinreisje naar Schiphol, dat soort dingen M enheuse projecten opzet, en de enige die ervoor uitdurft te komen dat ze voorheen slecht onderwijsgaf. Ze heeft iets geleerd van de PABO en zegt datook. Ik heb het bestuur een brief geschreven waar-om ik vind dat ze haar niet moeten ontslaan. Latenze maar eerst eens hun inspiratieloze salarisslavende laan uitsturen.

We vergaderden wat over het rooster van vol-gend jaar. Dat is een kwartier per dag korter dan totnu toe omdat de OALT verdwijnt. Ik had ooit al ge-suggereerd dat we die tijd moesten gebruiken omde pauzes te verlengen, zodat we enigszins uitgerustaan de middag konden beginnen, maar nee, dat wilmen niet. Snel naar huis. Dat wil men. Klaartjevroeg tot hoelang we officieel zouden moeten

310

werken. Nou, zei Ali, tot half vijf N Oké, zei Klaar-tje, laten we dan invoeren dat iedereen tot zo laatop school blijft, dan kunnen we samen nog eens ietszinnigs ondernemen. Goed idee, zei ik, kunnen weeens wat aan onze deskundigheid gaan doen. Nou,verder wilde niemand. Een collega bestond het zelfste zeggen dat zij ver weg woont N Alsof dat ertoedoet. Verworven rechten, zo beschouwen ze hunbijna anderhalf uur niks doen in de baas zijn tijd.En als ze nou nog werk mee naar huis namen N

* * *

Het zit erop. Woensdag had ik mijn klas voor hetlaatst. Donderdag was het team nog op school, omop te ruimen en samen te barbecuen. Vandaag, vrij-dag, staat als studiedag in mijn agenda, en morgenbegint mijn officiële vakantie. Tijd voor een eerstevoorzichtige terugblik.

Het is allemaal anders gegaan dan ik gehoopthad. Vorig jaar april gaven twee juichende asses-soren mij het gevoel dat ik er bijna was. Ik moestmaar snel een eindassessment aanvragen en mijndiploma ophalen, vonden ze. Nu weet ik hoe deer-lijk ze zich vergisten. Meester Bart bakte er niet veelvan.

O zeker, ik kan spannend voorlezen, ik kan aar-dig uitleggen en ik ben een en al geduld als iemand

311

iets niet snapt. Ik heb iets voor mijn leerlingen overen voor de school als geheel ook. Maar met een klaskan ik weinig en van kinderen snap ik niets. Of zouik het toch, met Meester James, over Qdeze kinde-renR moeten hebben?

De laatste weken waren ijselijk. Vijftien leuke,originele, grappige en aandoenlijke kinderen schie-pen samen een hel van intolerantie, ongeduld enagressie. The lord of the flies. En hun meester liet zein de steek. Zo nu en dan ontstak hij in woede, zetteiedereen in een ijzige sfeer aan het werk, en slootmet een dreun de spelletjes en ander leuks weg inde stalen archiefkast. Rust. De rust van vijftien ei-landjes waartussen élk contact onmogelijk was. Deschijn van rust dus. Onderhuids etterde de onrustrustig verder, wachtend op een volgende gelegen-heid. En als de meester dan dacht dat het waar-achtig toch meeviel, en de teugels wat liet vieren,kookte alles weer extra hevig over.

Ik heb de klas uiteindelijk aan Klaartje over-gedragen die ze nog wat opruimwerk liet doen en zedaarna naar buiten stuurde. Ik zat een poosje som-ber starend op de enige gemakkelijke stoel inschool, die om mij onduidelijke redenen in het trap-penhuis staat. Tugba uit groep vijf liep voorbij.QBent u verdrietig, meester?R QIk ben heel moe,TugbaR. Ze aaide even zachtjes over mijn arm voorze verder liep.

312

En toen was het voorbij. Jankend staarde ik eenpoosje uit het raam van een leeg lokaal. Ik ben nogeven naar beneden gegaan om tenminste enkeleleerlingen de hand te drukken. Op het plein wildetwee meisjes weten waarom ik gehuild had M zehadden me voor het raam zien staan M terwijl mijnAisja om ons heen huppelde en Qbaby, babyR riep.

Later praatte ik na met Klaartje. Wat me daarvanbijbleef was de indringende vraag of ik écht welvoor het schoolmeesterschap in de wieg gelegd ben.Zo dus niet, weet ik nu. Maar die vraag stak me.Gister zag ik haar opnieuw en vroeg nog even door.Denk je echt dat ik dit nooit kan leren? Ach nee, datbedoelde ze niet. Ze had nooit iemand meegemaaktdie zich zo inzette voor zijn leerlingen, en ik kon weldegelijk heel goed lesgeven. Alleen, hield ik het welvol om bij te leren wat ik nog leren moest? Dat iseen goede vraag.

Ik geniet ontzettend van zoRn Tugba, en haar aaiover mijn arm, van Tarik die zich even tegen mijaandrukt, van de vader van Abdullah die me be-dankt omdat ik zijn zoon en diens jongere zusje deafgelopen week thuis heb opgehaald en weerafgeleverd omdat ze wegens bedreiging van een stelschoffies in de buurt niet meer alleen over straatdurfden. Dáár heb ik mijn tijd en aandacht ingestoken. Dat is natuurlijk mooi. Alleen, wáár wasde meester die mijn leerlingen tegen elkaar in

313

bescherming nam? Die mijn leerlingen stimuleerdeen hielp om samen, om onderling, een oplossingvoor hun conflicten te vinden, die ze hielp ontdek-ken hoeveel je aan elkaar kunt hebben als je samen-werkt? Waar was de meester die van dit zootjeongeregeld een QgroepR maakte? Of zijn die anderegroepen ook geen groep en kan dit alleen kunnenals er schoolbreed beleid is, een gezamenlijk gedra-gen cultuur?

Mijn programma voor het komend jaar is dui-delijk. Ik ga drie dagen werken en heb geen klas. Ikwil best zo nu en dan invallen, zij het dan wel graagop afspraak zodat ik zoRn lesdag goed kanvoorbereiden. Ik wil eindelijk wel eens met eigenogen zien hoe anderen lesgeven. En ik ga me maareens flink inzetten voor de medezeggenschap, wantdaar zullen de broodnodige veranderingen tochvandaan moeten komen.

De minister verwacht dat de PABO mij een opmijn lijf geschreven programma biedt. Mijn PABO

weet dat kennelijk, maar redeneert als volgt: demodale zij-instromer beschikt over een ruime dosispedagogische competenties (wat klopt: veel zij-instromers zijn afkomstig uit de jeugdzorg, en uitjeugdmaatschappelijk werk; en de rest komt veelaluit een of andere vorm van onderwijs M gym-leraren, dramadocenten, tekenleraren, en sindskort ook leraren Turks en Arabisch); wat hij of zij

314

mist is inhoudelijke kennis over de vakken die je alsleraar basisonderwijs moet geven, en goede ideeënover de didactiek van zulke vakken, dus dát gaanwij onderwijzen.

QHet individuele onderwijsprogramma voor demodale zij-instromer staat dus gewoon in de studie-gidsR, schreef de coördinator van mijn PABO mijvrijwel letterlijk. Ik schreef hem terug dat ik geenmodale zij-instromer ben, helaas. Inhoudelijke ken-nis heb ik in overvloed, en didactisch kan ik aardigmeekomen, maar wat me ontbreekt zijn nu juist devaardigheden die mijn mede-zij-instromers al mee-brengen. Ik wil dus graag precies het onderwijs datniet in de studiegids staat.

Ik was benieuwd hoe hij daarop zal reageren.Nou, niet, zo bleek.

315

316

afloop

Na mijn moeizame jaar voor groep zes werkte iknog een jaar, het schooljaar 2004-2005, bij de Siba.De El Arqam was intussen na een scholenfusieAbraham El Khaliel gaan heten. Ik vroeg het be-stuur om een aanstelling voor drie dagen in deweek, zodat ik tijd overhield voor mijn opleiding.Die kreeg ik. Ik deed invalwerk, en tussendoorallerlei andere klusjes, tot het kaften van de school-bibliotheek toe. De laatste maanden had ik driedagen in de week een groep kleuters onder mijnhoede. Dat was genieten, en voor zover ik konnagaan ook voor hen. Kleuters zijn speels en wijs enhebben een groot hart. Waarom die kwaliteitendaarna verdwijnen lijkt me een forse studie waard.

Gaandeweg ging het MR-werk meer energievergen. Samen met de voorzitter van de MR van deEl Faroeq, een Nederlandse moslima uit die MR enmijn eigen onvolprezen QJuf ElizabethR wisten weeen samenwerkingsverband van MRRen op te zettendat het bestuur flink aanpakte. Ik had intensiefcontact met de AOb, onze vakbond, verzamelde ber-gen informatie en schreef als secretaris een heleroman aan brieven bij elkaar. Toen het bestuur

317

bleef weigeren om ons de rol te laten spelen die onswettelijk toekwam, en zelf de rol te spelen die dewet zoRn bestuur toedenkt, zochten we contact metde inspectie en het ministerie en dat leidde in hetvoorjaar van 2006 tot een door de minister afge-dwongen bestuurswisseling. Ik was toen al nietmeer bij de Siba in dienst, maar als, onbezoldigd,extern adviseur op verzoek van de MRRen wel nognauw bij de zaak betrokken.

Die bestuurswisseling had niet het gehoopte endoor de minister plechtig toegezegde resultaat. DeSiba bestaat inmiddels niet meer. Maar dat is weereen heel ander verhaal N

In mijn laatste jaar als Siba-medewerker deed iknog twee QassessmentsR. Het eerste met goed gevolgen alles wees erop dat ik aan het tweede, mijn Qslot-assessmentR, een heus PABO-diploma zou overhou-den. Maar dat liep anders. Ik kreeg tweeonderwijskundigen in mijn klas, en ik kan slechtoverweg met onderwijskundigen, in elk geval metonderwijskundigen op PABO-niveau. De nabespre-king ontaarde in misverstanden en gekibbel, dedames wilden het liefst alle vinkjes op mijn lijst metQcompetentiesR schrappen, en erbij kreeg ik geen.Het eind van mijn onderwijs-carrière.

318