De Mexicaanse drugsoorlog Mexico als ‘failed...

FACULTEIT

RECHTSGELEERDHEID

De Mexicaanse drugsoorlog

Mexico als ‘failed state’?

Masterproef neergelegd tot het behalen van

de graad van Master in de criminologische wetenschappen

door (00601155) Destickere Catherine

Academiejaar 2009-2010

Promotor: Commissarissen:

Prof. Dr. Tom Decorte Prof. Dr. Brice De Ruyver

lic. Jelle Janssens

II

Trefwoorden: Mexico, failed state, drugsoorlog, state failure, narco-staat.

Verklaring inzake toegankelijkheid van de

masterproef criminologische wetenschappen

Ondergetekende,

[Naam en Voornaam + stamnummer] ...………………………………………………….

geeft hierbij aan derden,

zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden

van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen,

[de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past)

om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren, of er, indien beschikbaar,

een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen

naar verwijzen of uit citeren, mits zij correct en volledig de bron vermelden.

Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de

masterproef moet worden ingediend en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na

het titelblad.

Datum: ……………………………………..

Handtekening: ……………………………

III

Voorwoord & dankbetuiging

Deze masterproef zou niet tot stand gekomen zijn, zonder de onmisbare hulp van enkele

belangrijke steunpilaren. Eerst en vooral wens ik mijn promotor, Professor T. Decorte te

bedanken, voor de tips bij het schrijven van mijn thesis en me te corrigeren waar het fout

liep. Vervolgens wens ik ook de medewerkers van de bibliotheek van de Vereniging voor

Alcohol en Drugs te bedanken, voor hun hulp en praktische informatie. Ik wens ook Mevrouw

B. Vanhoutte en de heer W. Nijssens te bedanken om me taalkundig weer op het juiste spoor

te zetten. Tot slot wil ik ook nog mijn familie, zus en vriend bedanken, voor het aanhoren van

de zoveelste klaagzang en de niet aflatende steun. Aan allen een groot dankuwel.

IV

Inhoudsopgave

INLEIDING ..........................................................................................................................1

HOOFDSTUK 1: SITUATIE MEXICO ANNO 2010 ........................................................5

1.INLEIDING .........................................................................................................................5

2.CRIMINALITEITSCIJFERS ....................................................................................................5

2.1 Moord........................................................................................................................5

2.2 Wapenhandel en schietincidenten ............................................................................ 14

2.3 Drugs ...................................................................................................................... 15

3. KARTELS ....................................................................................................................... 19

4. CORRUPTIE .................................................................................................................... 22

5. CONCLUSIE .................................................................................................................... 24

HOOFDSTUK 2: DE BEGRIPPEN ‘STATE FAILURE’ EN ‘NARCO STAAT’ ......... 26

1.INLEIDING ....................................................................................................................... 26

1.1 State failure ............................................................................................................. 26

1.2 De narco-staat ......................................................................................................... 28

2. VAN „STRONG STATE‟ TOT „COLLAPSED STATE‟ ............................................................... 29

2.1 Strong states, successful states of sterke staten......................................................... 29

2.2 Weak states, zwakke staten, fragile states of states at risk ........................................ 31

2.3 Failing states of falende staten ................................................................................. 34

2.4 Failed states of gefaalde staten ................................................................................ 37

2.5 Collapsed states of mislukte staten ........................................................................... 39

2.6 Besluit ..................................................................................................................... 42

3. DE „NARCO-STAAT‟ ........................................................................................................ 43

3.1 De omschrijving van een narco-staat ....................................................................... 43

3.2 De link tussen de narco-staat en „state failure‟ ........................................................ 45

3.3 Besluit ..................................................................................................................... 45

HOOFDSTUK 3: MEXICO VERSUS ‘STATE FAILURE’ EN DE NARCO-STAAT ... 46

1.INLEIDING ....................................................................................................................... 46

2. ARGUMENTEN DIE PLEITEN VOOR MEXICAANSE „STATE FAILURE‟ .................................... 47

2.1 De Mexicaanse politieke geschiedenis: van oligarchie tot twijfelachtige democratie 47

2.2 De geschiedenis van drughandel en trafiek in Mexico .............................................. 51

V

2.3. Sociale problemen in Mexico .................................................................................. 54

2.4 Besluit: argumenten die pleiten voor Mexicaanse „state failure‟ .............................. 56

3. ARGUMENTEN DIE PLEITEN TEGEN MEXICAANSE „STATE FAILURE‟ .................................. 56

3.1 Internationale hulp door het „Plan Mérida‟, nationale vooruitgang door President F.

Caldéron. ...................................................................................................................... 56

3.2 De geografische beperktheid van het Mexicaanse drugs- en criminaliteitsprobleem. 60

3.3 De Mexicaanse controle over de political goods ...................................................... 62

4. PRO EN CONTRA OPINIES ................................................................................................. 64

4.1 Auteurs die pleiten voor een Mexicaanse „state failure‟ ........................................... 64

4.2 Auteurs die pleiten tegen een Mexicaanse „state failure‟ .......................................... 67

4.3 Besluit ..................................................................................................................... 70

5. CONCLUSIE .................................................................................................................... 71

ALGEMENE CONCLUSIE ............................................................................................... 73

BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................ 78

Destickere Catherine Masterproef 2009-2010 Inleiding

1

Inleiding

„50 dead in seven days in Mexico's drugs war‟ (Times online, 06/10/2008), „President

Obama hosts talks with Canada and Mexico over drug wars‟ (The Times, 10/08/2009), „Hoop

lijken ontdekt in weer oplaaiende drugsoorlog Mexico‟ (Het Laatste Nieuws, 14/07/2009),

„Drugsoorlog in Mexico lucratief voor bedrijven VS‟ (De Standaard, 02/02/2010),… Al deze

recente krantenkoppen van zowel binnen- als buitenlandse kranten, wijzen erop dat de

Mexicaanse situatie een hot item is. Zeggen dat de situatie in het zuiden van Amerika aan het

ontsporen is, is een groot understatement. Dat de staat Mexico, drugs- en geweldproblemen

kende, wist ik voorheen wel, maar het was pas bij het schrijven van mijn bachelorproef dat dit

onderwerp mijn aandacht trok als criminologe in spe. Bij de research van relevant materiaal

voor mijn bachelorthesis (die als onderwerp forensische antropologie had), botste ik

meermaals op artikels, die de ene keer de „bodycount‟ van het aantal doden in Mexico

rapporteerden of die gruwelijke beelden lieten zien van massagraven en verminkte doden in

de drugsoorlog. De toon was gezet en bij de zoektocht naar een onderwerp voor deze

masterthesis, kwam ik dan ook logischerwijze opnieuw uit bij de Mexicaanse situatie.

Het thema van deze thesis is volgens mij uitermate criminologisch relevant: een staat die ten

onder gaat aan drugshandel en het drugsgerelateerde geweld en die zichzelf schijnbaar niet

kan verdedigen tegen deze calamiteiten. Het politieke systeem en het politiële en justitiële

apparaat kunnen geen passend antwoord meer bieden op de toenemende rivaliteit tussen de

verschillende drugsfamilies en gewelddadige bendes, de inwoners van Mexico vertrouwen de

politiefunctionarissen en politieke leiders voor geen haar meer, grotendeels door de uit de pan

swingende corruptie en dat terwijl de hele wereld de Mexicaanse situatie met argusogen volgt.

Immers dat is de situatie die dag in dag uit door zowel media als wetenschappelijke

instellingen en artikels geschetst worden, maar zijn die beweringen volledig correct? Dit is

een van de hoofdvragen van deze thesis.

De Mexicaanse situatie op zich is niet nieuw, want in de wereld zijn er ook andere

voorbeelden van staten die lijken te ontsporen zoals bijvoorbeeld Colombia, die ook enorm

leed onder de lucratieve drughandel, bendes en gewelduitspattingen. 1

Bij de research naar

deze situaties is het duidelijk dat dit niet van de ene dag op de andere ontstaat. De wereld is in

1 FELBAB-BROWN, V., „The violent drug market in Mexico and lessons from Colombia‟, Foreign

Policy series, 2009, 15-17.


2

constante evolutie en zo ook onderhuidse problemen, zoals de narco-situatie in Mexico en die

evolutie zal ook duidelijk worden naarmate u verder leest in deze masterproef.

Met deze thesis wens ik een heersende discussie in de vakliteratuur, omtrent de ontspoorde

drugs- en geweldsituatie in de Mexicaanse staat aan een onderzoek te onderwerpen. Deze

proef zal de prangende vraag behandelen of Mexico, al dan niet, als een „failed state‟

beschouwd kan worden. De ene auteur claimt vurig van niet, de andere twijfelt en nog een

andere is er radicaal van overtuigd dat Mexico gedoemd is tot mislukking.

Ik wens dit onderzoek te voeren aan de hand van een uitvoerige inhoudsanalyse van

verschillende relevante wetenschappelijke handboeken en artikels, omtrent het falen en

mislukken van staten en aan de hand van de verschillende criteria die door deze auteurs en

literatuur naar voren geschoven worden. De bedoeling van deze thesis is aan de hand van

gedistilleerde criteria uit de literatuur, een beeld te vormen over de al dan niet mislukte staat

Mexico. Het begrip „failed state‟, „gedoemde staat‟ of „mislukte staat‟ kent vanuit

verschillende wetenschappelijke disciplines een invulling, ondermeer vanuit de politicologie,

de sociologie en de economische wetenschap. Het is dan ook uit deze verschillende

richtingen, dat ik criteria zal ontlenen om een werkbare definitie voor een „mislukte staat‟ op

te stellen. Met behulp van de verschillende criteria zal ik een voorzichtige evaluatie maken

van de Mexicaanse situatie en wens ik een bescheiden bijdrage te leveren aan het begin van

een antwoord op de hoofdvraag van deze thesis, namelijk of Mexico als een „failed state‟ kan

worden beschouwd. Deze hoofdvraag is dus zoals eerder aangehaald, ook een heersende

discussie in de desbetreffende literatuur, zodat deze thesis misschien ook een bescheiden

bijdrage kan leveren aan dit debat.

Verder worden in deze masterproef ook verschillende meningen en opinies op een rijtje gezet,

met betrekking tot de prangende vraag of Mexico al dan niet als een gefaalde staat kan

worden gezien. Naar mijn mening is het belangrijk om ook individuen uit de media en

wetenschappelijke wereld aan het woord te laten, om een nog correcter beeld te schetsen van

de Mexicaanse situatie. In het derde hoofdstuk van deze thesis worden zowel pro-Mexicaanse

„state failure‟-opinies uiteengezet, als contra-Mexicaanse „state failure‟-opinies. Deze

verschillende opinies zorgen ervoor dat de Mexicaanse situatie zowel uit een negatieve als

positieve hoek wordt belicht.


3

De gebruikte bronnen in deze thesis zijn hoofdzakelijk relevante wetenschappelijke literatuur,

tijdschriften, artikels en handboeken, alsook documenten en rapporten die uitgaan van zowel

de Mexicaanse staat, de Verenigde Staten als de Verenigde Naties (en andere relevante

instellingen die zich met deze problematiek bezighouden). Ook worden enkele persoonlijke

opinies weergegeven omtrent het Mexicaanse „state failure‟ onderwerp en dat zowel uit de

media als uit de wetenschappelijk(ere) literatuur. Het internet wordt ook als bron gebruikt, al

gaat het in deze proef om sites met een wetenschappelijk toegevoegde waarde, zoals

bijvoorbeeld de sites van de Verenigde Naties, de OESO, de WHO en websites die

betrouwbaar cijfermateriaal over deze kwestie weergeven. Een laatste bron, is niet zozeer een

echte bron, maar dient meer als een informatie en achtergrond backup rond de Mexicaanse

situatie, met name de populaire media. Hieronder versta ik in dit onderzoek verschillende

wetenschappelijke, maar toch commerciële documentaires over de drugsoorlog,

krantenberichten uit binnen- en buitenland en vele verschillende internetsites die specifiek

opgericht zijn met betrekking tot deze problematiek. Ik wens nogmaals te benadrukken dat

deze laatste bron, niet als basis diende tot het schrijven van deze thesis, maar louter als

materiaal voor de beeldvorming werd gebruikt.

Mijn masterproef start met deze inleiding, die een aanzet geeft tot het eerste hoofdstuk, waar

de situatie in Mexico anno 2010 uiteen zal worden gezet. Dit inleidende hoofdstuk is cruciaal,

omdat de lezer zich zo (hopelijk) bewust wordt van de ernst van de Mexicaanse drugs- en

geweldsproblematiek en zo ook weet waarom deze thesis geschreven werd. Het gaat om de

uiteenzetting van de Mexicaanse moordcijfers, wapencijfers, drugcijfers en de corruptiegraad.

Het tweede hoofdstuk is gewijd aan de uiteenzetting van het theoretische gedeelte van deze

proef. Hier wordt uitgelegd welke definities ik gebruikt heb om Mexico als staat te evalueren

en ook waarom. Dit hoofdstuk werd ingedeeld in twee onderdelen, het eerste deel is gewijd

aan de verschillende definities die de term „state failure‟ omvat, het tweede deel handelt over

de term narco-staat. De term „state failure‟ werd in dit hoofdstuk opgesplitst in vier

categorieën namelijk: de sterke staat („strong state‟), de zwakke staat („weak state‟), de

falende staat („failing state‟), de gefaalde staat („failed state‟) en de mislukte staat („collapsed

state‟). Als tweede grote onderdeel wordt er ingezoomd op de definitie van de narco-staat en

de link met Mexico. Ik wens erop te wijzen dat de verschillende definities voor discussie

vatbaar zijn, maar het gaat hier dan ook om werkdefinities, die voor deze thesis van

toepassing zijn en die werden samengesteld uit verschillende wetenschappelijke werken. Het


4

tweede hoofdstuk wordt afgesloten met een eerste algemene conclusie en de samenvatting van

de verschillende omschrijvingen en criteria.

In het daaropvolgende derde hoofdstuk worden de argumenten die voor een Mexicaanse „state

failure‟ pleiten en de argumenten die tegen een Mexicaanse „state failure‟ pleiten uiteengezet.

Onder andere de Mexicaanse geweld- en drugssituatie en de veranderde Mexicaanse politiek

onder president F. Caldéron komen aan bod. In het besluit wordt de link gemaakt met de

definities uit het tweede hoofdstuk en de toepasbaarheid van die omschrijvingen op de

Mexicaanse situatie. Zoals eerder vermeldt, worden in dit hoofdstuk ook de pro- en

contrameningen omtrent een Mexicaans falen uiteengezet.

Deze thesis wordt afgesloten met een algemene conclusie, waarin de verschillende

hoofdpunten van deze proef nogmaals uiteen worden gezet en waar ook de onderzoeksvragen

een antwoord krijgen.

Als laatste puntje in deze inleiding, wil ik ook nog even aanhalen dat deze thesis een bijdrage

wenst te leveren aan de discussie in de literatuur rond Mexico. Evenwel weet ik dat de door

mij gebruikte definities, voor een „failed state‟, in dit onderzoek, gebreken zal vertonen. Wat

er precies allemaal onder het item „failed state‟ valt, is niet met twee handen te tellen en is

mijns inziens een uiterst subjectief gegeven. Wat ik wel met zekerheid weet, is dat de door

mezelf aangehaalde criteria, die ik distilleerde uit de relevante onderzoeksliteratuur, allemaal,

stuk voor stuk, hun bijdrage leveren tot het mislukken van een staat. Mijn doel is nogmaals

niet de discussie op te lossen, maar een bijdrage leveren aan de discussie.

Destickere Catherine Masterproef 2009-2010 Hoofdstuk 1

5

Hoofdstuk 1: Situatie Mexico anno 2010

1.Inleiding

In dit eerste inleidende hoofdstuk, wens ik het waarom van deze masterproef en het

onderwerp te benadrukken. In dit deel moet duidelijk worden, waarom ik Mexico er heb

uitgepikt om te onderzoeken en ook waarom de situatie daar zo penibel is. Ik wens dan ook

als vorm van beeldvorming voor deze thesis de situatie van Mexico te schetsen anno 2010.

Voor dit beeldvormend gedeelte werd reeds een aanzet gegeven in de inleiding. (Zie Supra).

In dit hoofdstuk worden vooreerst de criminaliteitcijfers uiteengezet voor Mexico en worden

deze ook in perspectief geplaatst met andere internationale cijfers, zoals deze van de

Verenigde Staten, Europa en andere omringende buurlanden. Het gaat om moordcijfers,

wapenen drugscijfers. Vervolgens worden ook de drugskartels van Mexico in kaart gebracht,

hun aantal, hun invloed over bepaalde gebieden van Mexico en hun problematische impact op

de gehele Mexicaanse situatie. Als laatste punt komt ook het probleem van corruptie aan bod,

die in Mexico hoge toppen scheert. Hier moet het duidelijk worden, onder meer ook door

afzetting van corruptiegraad en cijfers ten opzichte van andere landen, dat de Mexicaanse

situatie, geen toonbeeld is, van een zuiver democratisch politiek stelsel. Deze lijst van

probleempunten in Mexico is verre van volledig, maar dient dus, zoals eerder aangehaald, om

de lezer ervan te overtuigen dat de Mexicaanse situatie, wel degelijk grote problemen kent. Of

dit ook zal leiden tot uiteindelijke „state failure‟, wordt in de volgende hoofdstukken

uiteengezet.

2.Criminaliteitscijfers

2.1 Moord

Media

Dit eerste aangehaalde item, is meteen ook het populairste stokpaardje van de internationale

media, als het om verslaggeving van de Mexicaanse situatie draait. Als je bepaalde

nieuwssites er op naslaat, zijn er reeds sites die een bodycountteller of zelfs een executiemeter

hebben ingebouwd, voor het aantal slachtoffers die de Mexicaanse drugsoorlog reeds op zijn

geweten heeft. Voorbeelden hiervan zijn de sites van de online-krant „The Los Angeles

Times‟ en „StopTheDrugWar.com‟. Hun teller stond op 3 maart 2010 al op 9903 doden sinds


6

januari 2007.2 Een reportage van de televisiezender „Venezuela‟s Telesur TV‟, heeft het zelfs

over 6290 moorden en dat voor 2008 alleen al.

2 LATIN PULSE (2009/05/21) Violencia y narcotrafico en México [WWW]. Venezuela‟s Telesur

TV: http://www.linktv.org/video/3934/violence-and-drug-trafficking-in-mexico (11/03/2010)

http://www.linktv.org/video/3934/violence-and-drug-trafficking-in-mexico


7

Figuur 1 geeft de moordcijfers weer, van de verschillende Mexicaanse staten en dat voor het

jaar 2009 (zoals gerapporteerd door bepaalde mediabronnen).3 De tabel is opgedeeld in drie

verschillende kranten (Milenio, Universal en Reforma), met elk hun gerapporteerd

moordcijfer per staat. Opvallend is dat de cijfers onderling gematigde verschillen vertonen,

met als laagste moordcijfer 6587 voor het jaar 2009, zoals geclaimd door de krant Reforma en

als hoogste cijfer: 8281, zoals beweerd door de krant Milenio. Daartussen zit de krant

Universal met 7724 gerelateerde drugsdoden. Het verschil in doden, zit hier in de definitie

van moord gerelateerd aan de drugssituatie. De ene krant is eerder geneigd een moord te

aanzien als een afrekening in het drugsmilieu, dan de andere. Het is namelijk zo, dat in

Mexico de slachtoffers zowel politieagenten, soldaten, justitiepersoneel, burgers of

drugscriminelen zelf zijn, door de steeds sterker wordende rivaliteit.4 Een algemene

opmerking: de cijfers weergegeven in Figuur 1, zijn enkel de drugsdoden en moord en

omvatten geen cijfers omtrent bijvoorbeeld passionele moord of roofmoord.

Mediacijfers en verhalen zijn altijd met een grote korrel zout te nemen, daarom volgen

hieronder meer correcte cijfers, die geproduceerd werden door betrouwbare officiële

overheidscentra, voor moord en doodslag in de staat Mexico.

Nationale cijfers

Echt, volledig betrouwbaar cijfermateriaal bestaat er niet voor moordcijfers, dat geldt niet

alleen voor Mexico, maar ook voor vele andere landen. Zaken worden niet ontdekt of worden

twijfelachtig gerapporteerd en een nog groter probleem: homicidecijfers worden gewoonweg

niet bijgehouden op frequente en systematische basis. Vandaar dat je verschillende

cijfergegevens terugvindt, doorheen verschillende artikels: auteur Corchado A. beweert dat er

minstens 10.000 doden gevallen zijn sinds 2006, The Time South Pacific spreekt van meer

dan 3000 doden sinds de huidige president in 2006 aan de macht kwam. 5

6 Auteur Van Der

Hoeven spreekt van „meer dan 6000 per jaar‟ en The Economist beweert dat er 6268 doden

3 TRANS-BORDER INSTITUTE JOAN B. KROC SCHOOL OF PEACE STUDIES (UNIVERSITY

OF SAN DIEGO), „Drug Violence in Mexico: Data and Analysis from 2001-2009‟, 2010, 2. 4 SCHRAG, P., „Blowback at the border‟, The Nation, 2009, 23.

5 CORCHADO, A., „A fighting chance‟, Wilson Quarterly, 2009, 18. 6 X, „The drug war‟s battlefield‟, Time South Pacific, 2008, 6.


8

zijn gevallen in 2008.7

8 Al deze cijfergegevens zijn een enorm kluwen en meestal halve

waarheden en schattingen. Voor deze thesis werden cijfers gebruikt die afkomstig zijn van

instituten met een zekere wetenschappelijke interesse en niveau.

In een poging de verandering door de jaren heen te geven, van de evolutie van moordcijfers in

Mexico, deed ik onder andere een beroep op de cijfers van het ‟Justice In Mexico Project‟ en

de resultaten van „The Eighth United Nations Survey on Crime Trends and the Operations of

Criminal Justice Systems‟ die in 2001-2002 gecoördineerd werd door de United Nations

Office on Drugs and Crime (UNODC) en het Centre for International Crime Prevention. Dit

cijfermateriaal zou een relatieve betrouwbaarheid moeten bezitten, maar zal ook geen 100

procent correcte info bevatten.

De oudste moordcijfers die er te vinden zijn, waren deze van „The Eight UN Survey‟, die in

meer dan 190 landen en staten uitgevoerd werd. 9

Tussen 1998 en 2002 lagen de algemene

moordcijfers op ongeveer 13500 slachtoffers. Volgens een grafiek van het „Justice in Mexico

project‟ zouden in 2002, van die 13500 doden, ongeveer 1230 gerelateerde

drugsoorlogslachtoffers moeten zijn. Ook verloren meer dan 800 soldaten en politieagenten

het leven sinds december 2006.

(Figuur 2 en figuur 3) Om algemene trends in de cijfers te kunnen observeren, werden 2

figuren opgenomen in verband met de absolute moordcijfers van Mexico en de relatieve

moordgraad in Mexico. 10

In 2001 lagen de cijfers nog op 1080 gerelateerde drugkarteldoden,

om dan in 2008 en 2009 respectievelijk te pieken op 5153 en 6587 doden. Dat is een

verzesvoudiging van het aantal slachtoffers in minder dan tien jaar tijd! Opvallend is ook dat

bij de overgang van het jaar 2007 naar 2008, een verdubbeling van het aantal slachtoffers

7 VAN DER HOEVEN, R., „Drugs hier, ellende daar‟, De Groene Amsterdammer, 2009, 5.

8 X, „On the trail of traffickers‟, Economist, 2009, 30.

9 UNODC, „The Eighth United Nations Survey on Crime Trends and the Operations of Criminal

Justice Systems, covering the period 1990-2002‟, UNODC, 2002, 1168.

10

TRANS-BORDER INSTITUTE JOAN B. KROC SCHOOL OF PEACE STUDIES (UNIVERSITY

OF SAN DIEGO), l.c.,3- 4.


9

wordt waargenomen. Deze pijlsnelle stijging is ook op figuur 3 te zien, de moordgraad

(gerelateerd aan de drugskartels) ging van 1,1 in 2001, naar 2,2 in 2007, om dan bijna te

verdrievoudigen eind 2009 in een graad van 6,1. Waar Mexico begin 2001 nog een staat was

met een relatief lage moordgraad, was die eind 2009 doorgegroeid tot een staat, die qua

moordcijfers plots een bank vooruitging, in de klas van gevaarlijke staten/landen.

Zoals eerder aangehaald door het rapport van de UNODC, kent Mexico de laatste jaren een

algemene moordgraad van ongeveer 10 à 12 slachtoffers per 100.000 inwoners, waarvan 10 à

20 % dus druggerelateerde moordslachtoffers zijn. De laatste twee jaar zou dit percentage

aanzienlijk toegenomen zijn, aangezien er veel meer explosies zijn van drugskartelgeweld,

zodat de moordcijfers waarschijnlijk voor het grootste deel al bestaan uit druggerelateerde

moord.11

Schrijnend is ook dat meer dan 30 journalisten het leven lieten in de Mexicaanse

drugsoorlog het afgelopen decennium. Kranten en magazines leven in angst, wat resulteert in

een groeiende zelfcensuur, iets wat, volgens mij, de democratie van Mexico sterk ondermijnt.

(Opmerking: Bij het puntje Media werd het rapport van de Universiteit van San Diego in

samenwerking met het „Justice in Mexico Project‟ („Drug Violence in Mexico: Data and

Analysis from 2001-2009‟) ook reeds aangehaald. Opvallend feit is, dat de auteurs van dit

rapport veel vertrouwen stelden in de cijfers van de krant Reforma, omdat zij, volgens hen,

meer betrouwbare cijfers bezitten, dan de Mexicaanse regering zelf. Ze verdedigen dit door

aan te halen dat deze krant met veel wetenschappers werkt en met veel betrouwbare

correspondenten, die dag in dag uit met deze materie bezig zijn. De officiële cijfers van het

rapport voor het moordcijfer van 2006 tot 2009 (en dus voor figuur 3), is dus gebaseerd op de

waarnemingen van de Mexicaanse krant Reforma.) 12

11

CORCHADO, A., l.c., 20. 12

TRANS-BORDER INSTITUTE JOAN B. KROC SCHOOL OF PEACE STUDIES (UNIVERSITY

OF SAN DIEGO), l.c., 2-3.


10

Deze twee grafieken (figuur 2 en 3), geven respectievelijk de evolutie in moordcijfers

(gerelateerd aan drugsgeweld) weer en de oplopende graad van moord per 100.000

inwoners en dit van 2001 tot 2009, voor de staat Mexico.


11

Volgens de website nationmaster.com, die statistieken publiceert op basis van

wetenschappelijk onderzoek, staat Mexico op een bedroevende zesde plaats in de ranglijst van

landen of staten volgens moordslachtoffercijfers.13

Boven Mexico staan genoteerd: Rusland

(5), Venezuela (4), Jamaica (3), Zuid-Afrika (2) en als koploper de staat Colombia. België

werd niet opgenomen (of over het hoofd gezien) bij het opstellen van de lijst. Komen wel

voor in de lijst: De Verenigde Staten op plaats 24, Frankrijk op plaats 40 en Nederland op de

51ste

plaats. Het valt algemeen op dat Europese landen een lagere notatie kennen dan Zuid-

Amerikaanse landen, Rusland en bepaalde Aziatische gebieden.

Vergelijking van de moordcijfers van Mexico met:

a) De Verenigde Staten

Als we even teruggrijpen naar het rapport van het UNODC, zijn de cijfers voor Mexico, zelfs

al voor de periode 1998-2002, opvallend hoger dan die van de Verenigde Staten. Ter

vergelijking: voor dezelfde periode waar Mexico ongeveer 13500 algemene moorden kent,

kent de VS er een grote 16 000. Dit is opzienbarend, aangezien de VS een inwonersaantal

heeft van ongeveer 309 miljoen en Mexico „slechts‟ ongeveer 111 miljoen inwoners telt. De

risicograad ligt dan ook op een geschatte 14 slachtoffers per 100 000 inwoners in de

Verenigde Mexicaanse Staten, tegenover een geschatte 5.62 slachtoffergraad in de United

States.14

b) België

Ook de vergelijking van de Mexicaanse cijfers met de Belgische, geeft hetzelfde beeld weer:

hier kennen we rond het jaar 2002, 155 moordslachtoffers, wat België een ratio oplevert van

1.50 slachtoffers per 100.000 inwoners. Dit getal staat in schril contrast met de 14 ratio van

Mexico.

c) Colombia

Colombia is een voorbeeld van hoe het nog erger kan: in 2000 kende ze om en bij de 26.600

moordslachtoffers, wat hen een gemiddelde graad opleverde van 63 (!) slachtoffers per

100.000 inwoners. Ter info: Colombia heeft een inwonersaantal van ongeveer 45 miljoen, wat

bijna tweederde minder is dan Mexico! In contradictie tot wat in de media beweerd wordt,

kunnen we uit bovenstaande gegevens afleiden, dat de situatie in Mexico dan wel alarmerend

13

NATIONMASTER [WWW] „http://www.nationmaster.com/graph/cri_mur_percap-crime-murders-

per-capita [07/03/2010] 14

UNODC, l.c., 1989.

http://www.nationmaster.com/graph/cri_mur_percap-crime-murders-per-capita



12

mag zijn, maar echt extreem is deze niet! De wereld krijgt de indruk van een niet aflatend

Mexicaans bloedbad en dat dag in dag uit, maar in werkelijkheid liggen de moordcijfers over

het algemeen relatief gemiddeld (als je vergelijkt met het voorbeeld Colombia [ratio 63] en

bijvoorbeeld El Salvador [ratio 32] ). Een noodzakelijke nuance te midden de voortdurende

hysterische mediastorm. Wat wel verontrust, is de constant stijgende grafiek van

moordcijfers. Deze stijging zou in de toekomst wel een bedreiging kunnen worden, als de

situatie niet snel een degelijke oplossing krijgt.

Nuance: Verschillen in cijfers tussen de verscheidene Mexicaanse gebieden

Figuur 4 illustreert perfect dat Mexico niet helemaal „één pot nat‟ is. Op de figuur worden de

verschillende Mexicaanse gebieden weergegeven en de verschillende druggerelateerde

moordgraad per gebied. 15

Tevens werden de kaarten van verschillende jaren onder elkaar

geplaatst (van 2006 tot 2009), zodat de evolutie over de jaren heen duidelijk wordt. Wat

opvalt, is dat sommige gebieden over de jaren heen, steeds donkerder gaan kleuren. Zoals

bijvoorbeeld de streek rond Tijuana (Baja California), Chihuahua, Durango, Sinaloa en de

staten in het zuiden van Mexico. Het oosten van Mexico ( bijvoorbeeld Yucatàn en Tabasco),

bleef tot nu toe relatief gespaard van geweldsuitspattingen. Deze streken staan ook bekend als

de meest toeristische gebieden van Mexico.

15

TRANS-BORDER INSTITUTE JOAN B. KROC SCHOOL OF PEACE STUDIES (UNIVERSITY OF SAN

DIEGO), l.c., IV.


13

In 2006 was het geweld hoofdzakelijk geconcentreerd in drie gebieden: Michoacán, Sinaloa en

Guerrero, het zuid-westen van Mexico dus. Rond 2007 kreeg ook Baja California (uiterste

westen van Mexico) te maken met drugskartelgerelateerd geweld, later (2009) werd die fakkel

overgenomen door het gebied rond Chihuahua, die op de kaart als enige de zwarte kleur kreeg

(figuur 4), wat wijst op een moordcijfer van meer dan 2000 slachtoffers. 16

Samen met

Chihuahua, vormen Sinaloa en Durango, de zogenaamde „Gouden Triangel‟, die garant staat

16

Ibid., 6.


14

voor drugshandel, veel geweld en wapens.17

Maar ook de grensstad Tijuana, gelegen in de

staat Baja California, kreeg af te rekenen met zware vormen van geweld, dat zelfs de

Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA), hun werknemers terugtrokken uit het

gebied.

Wat deze vergelijking van kaarten, doorheen de tijd bewijst, is dat sommige gebieden extreem

geweld kennen, terwijl andere gebieden dit helemaal niet, of in veel mindere mate kennen.

Ook opvallend, is dat sommige gebieden die in 2006 een donkere tint hadden, tegen 2009

weer „witgewassen‟ waren, wat wijst op een ofwel beter handhavingsbeleid, of een

verschuiving van drugskartels of families.

2.2 Wapenhandel en schietincidenten

Aantal geschatte en in beslag genomen wapens in Mexico

Bij geweld, drughandel en doodslag horen natuurlijk ook wapens.18

In Mexico zijn tussen

2008 en 2009 meer dan 31 000 vuurwapens in beslag genomen, waaronder zeker 17 000

zwaar geschut.19

Een ander artikel claimt dat er sinds 2006, meer dan 33.000 wapens in beslag

zijn genomen, waaronder ook 4.5 miljoen kogels. Hoeveel wapens er exact in omloop zijn,

valt bijna niet te achterhalen. Noch de Mexicaanse overheid beschikt over dergelijk

cijfermateriaal, noch wetenschappelijke instellingen, noch de media. Er wordt wel aan

schattingen gedaan: zo meent de site Gunpolicy.org (beheerd door de Universiteit van

Sydney) te weten, dat de FBI de wapenimport in Mexico, op 300.000 per jaar schat. Wel

wordt er in veel wetenschappelijke artikels geclaimd dat zeker 90% van de wapens die in

Mexico aanwezig zijn, hun afkomst hebben in de Verenigde Staten. 20

Een artikel van „The

Annenberg Public Policy Center‟, meent evenwel dat dit cijfer compleet misplaatst is en

houdt het zelf op 30 %. Waar de andere wapens dan vandaan komen, is voor hen blijkbaar

ook een raadsel.

17

CARPENTER, T.G., Bad neighbor policy: Washington‟s futile war in drugs in Latin America, New

York, Palgrave Macmillan, 2003, 181. 18 X, l.c., 32.

19

CORCHADO, A., l.c., 19.

20 GORE, D. (2009/04/22) Counting Mexico‟s Guns [WWW]. Factcheck:

http://www.factcheck.org/2009/04/counting-mexicos-guns/ [16/03/2010]

http://www.factcheck.org/2009/04/counting-mexicos-guns/


15

Dat zoveel Mexicanen wapens bezitten, is in feite wel verbazingwekkend, gezien de

Mexicaanse wapenwet als een van de strengste ter wereld geldt. 21

Volgens de Mexicaanse

grondwet van 1917, is het in Mexico namelijk extreem moeilijk om legaal een wapen aan te

kopen, laat staan officieel geregistreerd te krijgen. Eveneens zijn er zware straffen voorzien,

voor degene die de wet met de voeten treedt. Helaas valt er af te leiden uit de statistieken, dat

geen enkele crimineel hier nog wakker van ligt.

Wat er wel zeker is in dit hele verhaal, is dat de wapenhandel een bloeiende periode kent in

sommige delen van Mexico. Immers: zonder wapens, geen oorlog. Dat de drugskartels een

grote invloed hebben gehad op de lucratieve wapenbusiness, hoeft geen verbazing te wekken.

Schietincidenten

Cijfermateriaal van schietincidenten in Mexico is niet makkelijk te vinden, maar toch haalde

de UNODC dit aan in haar rapport. 22

Volgens hen werden in 2002, 2606 moorden gepleegd,

door gebruik van een schietwapen, waar er in 1998 nog 3286 schietpartijen met dodelijke

afloop waren. Deze cijfers geven dus de indruk dat wapenincidenten een dalende trend

hebben ingezet. Deze vaststelling van de UNODC doet toch wat wenkbrauwen fronsen,

aangezien uit voorgaande punt blijkt, dat de wapenhandel een „booming business‟ aan het

worden is in Mexico. Ook lijkt dit niet te kloppen met het steeds stijgende moordcijfer in

sommige gebieden van de Mexicaanse staat.

2.3 Drugs

Soorten en hoeveelheden

Drugs is een van de belangrijkste export producten van de Verenigde Mexicaanse Staten.

23Ter illustratie: in mei 2007 publiceerde de Amerikaanse regering een lijst met

meestgezochte drugscriminelen en -baronnen. Zeven van de twaalf gezochte individuen waren

Mexicanen. Het gaat voornamelijk om de handel in Marihuana, die zowel in Mexico

geproduceerd wordt, als er doorverhandeld wordt. Volgens figuur 5 wordt er in de streek rond

21 BURTON, F. en STEWART, S. (2007/10/24) Mexico: dynamics of the gun trade [WWW]. Stratfor

Intelligence: http://www.stratfor.com/weekly/mexico_dynamics_gun_trade [16/03/2010) 22

UNODC, l.c., 1169. 23 CARPENTER, T.G, o.c., 169.

http://www.stratfor.com/weekly/mexico_dynamics_gun_trade


16

Sinoloa, Durango, Chihuahua, Sonora en rond Guererro, het meeste marihuana gekweekt.24

De illustratie omvat enkel de jaren 2000 tot 2005, maar geeft een goed beeld van de evolutie

in de kweek van cannabis in de Mexicaanse gebieden.

Het National drug intelligence center schat dat in 2007 zo een 15.500 ton Marihuana werd

geproduceerd in Mexico, een groot deel daarvan werd geëxporteerd naar de VS, die als

grootste drugafzetmarkt van de Verenigde Mexicaanse Staten geldt.25

Natuurlijk dient Mexico

ook als transitland van verschillende drugs, waaronder dus ook marihuana, zodat de reële

doorvoer naar de VS, nog een heel stuk hoger zal liggen. Om te illustreren hoe de Mexicaanse

24

OFFICE OF NATIONAL DRUG CONTROL POLICY, „2008 marihuana sourcebook; marihuana:

the greatest source of drug abuse‟, Juli 2008, 16. 25 NATIONAL DRUG INTELLIGENCE CENTER, „National drug threat assessment‟, 2009, 20.


17

grenzen functioneren als drugsluizen, werd figuur 6 toegevoegd.26

Deze kaart geeft de

Marihuanavangsten tussen 2007 en 2008 weer aan de Mexicaanse grensovergangen. Aan de

hand hiervan wordt duidelijk, welke belangrijke rol Mexico in de drugssector speelt op

wereldniveau.

Mexico is ook een zeer belangrijk productie en transit land van cocaïne. Hoewel het land op

internationale schaal nog relatief weinig productie en transit kent van dit roesmiddel, is ze

toch de belangrijkste leverancier van deze drug aan de Verenigde Staten. 90% van de cocaïne

in de VS, zou doorgesluisd zijn van Colombia, naar de Mexicaanse grens.27

Ook heroïne en

andere opiaten, worden massaal geëxporteerd vanuit Mexico, meer zelfs: het zou de tweede

meest geproduceerde drug zijn, na marihuana in het Mexicaanse gebied. Ook meta-

26 OFFICE OF NATIONAL DRUG CONTROL POLICY, l.c., 14. 27

LYMAN, M.D. en POTTER, G.W., Drugs in society. Causes, concepts and control (second

edition), Cincinnati, Anderson Publishing co., 1996, 104.


18

amfetamines is een populair exportproduct. Het grootste probleem bij de drugshandel en

voornamelijk dan de onderschepping ervan, is de 2000 kilometerlange grens die Mexico en de

VS verbindt. Naar schatting steken per jaar zowat 230 miljoen mensen de grens over, evenals

84 miljoen voertuigen. Al deze voertuigen en individuen controleren, lijkt een onmogelijke

opdracht.28

Aantal personen werkzaam in de drugshandel/ georganiseerde criminaliteit

In de periode 2000 tot 2006, werden maar liefst meer dan 79.000 individuen gearresteerd in

verband met drugstrafiek, 78.831 daarvan waren zogenaamde „kleine vissen‟. 29

Tussen eind

2006 en augustus 2007 werden nog eens een grote 10.000 mensen beticht van

drugsgerelateerde activiteiten.

Wanneer het in het algemeen gaat over „de‟ georganiseerde criminaliteit in Mexico, wordt het

aantal individuen dat daar in werkzaam is, geschat op maar liefst 600.000. 10.000 daarvan

zijn de personen die de drugsmarkt en criminaliteit echt „regeren‟, de rest van dit

duizelingwekkende aantal zijn: marihuanaboeren, truckchauffeurs, geldwitwassers en andere

kleine criminelen.30

De vraag rijst nu hoeveel er daar nog zullen bijkomen, aangezien de

huidige economische recessie er voor gezorgd heeft dat nog eens 350.000 Mexicanen

werkloos zijn. Wat opvalt bij het bestuderen van dergelijk cijfermateriaal is dat de grote

criminele leiders, door de mazen van het net glippen, of enorme bescherming genieten. Het

feit dat er slechts een 20-tal grote kartelleiders werden gearresteerd, of gedood, is toch een

verontrustend teken aan de wand.

Concluderend kunnen we stellen dat Mexico wel degelijk een narco-probleem heeft, dat enkel

maar lijkt te groeien. Drugs zijn niet enkel een belangrijke economisch exportproduct van

Mexico geworden, ook lijkt de drugshandel de belangrijkste werkgever van de Mexicaanse

inwoners te gaan worden.

28 X, „Neighbours.‟, Economist, 1997, 26. 29 COOK, C.W., „CRS report for congress: Mexico‟s drug cartels‟, 16 October 2007, 3. 30

CORCHADO, A., l.c., 19.


19

3. Kartels

Aantal

Hoewel er tientallen verschillende kleine drugskartels aanwezig zijn in de Mexicaanse staat,

zijn er toch een zestal die er uit springen qua reputatie en omvang en die de grootste gebieden

regeren.31

Het gaat om het Gulf-kartel, het Juarez-kartel, het Tijuana-kartel (of Arrelano

Felix-kartel), het Colima-kartel, het El Mayo/El Chapo-kartel en het Valdez-kartel.32

Figuur 7

illustreert de omvang en de beïnvloedingsreikwijdte van de zes grootste kartels.

Het Gulf-kartel heeft zijn territorium langs de kust van de zogenaamde Golf van Mexico,

opvallend voor dit kartel is dat ze hun eigen private leger hebben, ook wel „The Zetas‟

genoemd (dat zou samengesteld zijn uit voormalige paramilitairen uit het officiële

31 CARPENTER, T.G., o.c., 172-175. 32

COOK, C.W., l.c., 3.


20

Mexicaanse leger, maar ook lokale politieagenten en gewone burgers). De Zetas zijn de sterke

arm van het kartel, zij staan in voor de drugstrafiek en bewaking van de drugsroutes en de

verzameling van gelden bij wanbetalers. Ook zouden de Zetas verantwoordelijk zijn voor het

merendeel van de vele ontvoeringen, aan de Mexicaanse grensovergangen in ruil voor

losgeld. De huidige leider van dit kartel zou Humberto Garcia Abrego zijn. Dit kartel wordt

vaak als het gevaarlijkste kartel in Mexico beschouwd, vanwege hun meedogenloosheid en

het bestaan van de interne „maffia‟-groep de Zetas. Om even te illustreren hoe gevaarlijk een

kartel als dit wel kan zijn: „…They pick up people. They kill them. They kidnap them. They

rob their houses. They find a way to make people disappear‟…33

„Armament seized from the

Gulf cartel includes M72 and AT-4-type anti-tank rockets, 37 mm MGL rocket launchers,

fragmentation grenades, and 37 and 40 mm grenades.‟ 34

Het Juarez-kartel situeert zich in Centraal-Mexico en langs de grens Mexico -Texas. Het

kartel wordt geleid door Vincente Fuentes en focust voornamelijk op de handel in heroïne en

marihuana en werkt nauw samen met de Colombiaanse cocaïnehandel.

Het Tijuana-kartel (of Arellano Felix-kartel, genoemd naar de twee broers die het kartel tot

voor kort hebben geleid) beheerst de staat Baja California en heeft als operatiekwartier de stad

Tijuana. Dit kartel wordt gezien als een van de gewelddadigste in de geschiedenis van de

drugskartels en het geweld werd nog aangewakkerd toen de ene broer opgepakt werd en de

andere broer gedood. Een strijd om het leiderschap van dit kartel barstte los, met alle

dodelijke en gewelddadige gevolgen van dien.

Zoals de onderverdeling op kaart laat zien, worden het Colima-kartel, het El Mayo/El Chapo-

kartel en het Valdez-kartel, aangeduid met de term „federations‟, om aan te tonen dat het gaat

om samensmeltingen van verschillende kleinere criminele organisaties en drugskartels.

De niet aflatende strijd tussen de kartels

Om hun gebied te vrijwaren en veilig te stellen voor andere kartels, grijpen leden vaak naar

wapens en intimidatietechnieken (die worden aangeduid in de literatuur als „turfwars‟), de

33

Anonymous member of los Zetas, referred to as „Zeta-1‟, quoted in, „Zetas break silence‟, channel 5

news, June 6, 2006. 34 BROPHY, S., „Mexico: Cartels, corruption and cocaine: A profile of the Gulf cartel‟, Global Crime,

2008, 248-251.


21

stijgende moordcijfers in de Mexicaanse staten zijn hier het beste voorbeeld van.35

Het gaat

bij de turfwars voornamelijk om de strijd tussen de drugskartels, maar ook om het gevecht

tussen overheid en politie-interventie en de drugskartels. De methoden die door de kartels

worden gebruikt, worden dikwijls als terrorisme omschreven, omdat de omliggende

woonwijken en gebieden in voortdurende angst leven. Gruwelijke verminkingen (zoals

onthoofding en amputatie van ledematen) worden niet geschuwd, om toch maar duidelijk te

maken dat er niet met drugbendes en -kartels gesold kan worden. Om hun macht en

meedogenloosheid wereldwijd te maken, worden er zelfs korte filmfragmenten van de

executies en verminkingen op de sociale netwerksite „Youtube‟ geplaatst. Het valt dus niet

beter te omschrijven als terreur zaaien: inwoners van verschillende steden komen liefst zo

weinig mogelijk op straat, omdat gewoon al ergens in de weg lopen, je het leven kan kosten.

Het is geen uitzondering dat toevallige passanten terecht komen in een vuurgevecht en daarbij

het leven laten.

Deze graad van geweld is niet kenmerkend voor elk land of elke staat die een illegale (drugs)

markt kent. Het zou vooral wijzen op een grote bestaansonzekerheid van de kartels zelf en een

nog grotere marktinstabiliteit. Het probleem in Mexico is dat de strijd tegen de drugskartels,

mee aan de basis ligt van het steeds groter wordende geweld. Immers: hoe meer men

drugsbendes, kartels en leden onderuit haalt en arresteert, hoe groter de strijd wordt tussen

kartels om vrijgekomen gebied in handen te krijgen, hoe bitser de strijd tussen overheid en

kartels wordt en hoe labieler de markt wordt.36

Voeg daar nog aan toe, dat hoe meer politie en

justitie ingrijpt, hoe meer tegenmaatregelen dit uitlokt van de kartels, wat resulteert in nog

meer gewelddadige uitspattingen, zoals willekeurige executies van burgers, journalisten en

overheidspersoneel.

Ophelderinggraad kartelcriminaliteit

De strijd van de Mexicaanse politie en justitie tegen de drugscriminaliteit loopt niet echt van

een leien dakje: volgens de CIDAC (Centro de investigación para el desarrollo en México of

Mexicaans centrum voor onderzoek en ontwikkeling) ligt het gemiddelde

35 FELBAB-BROWN, V., l.c., 5. 36 BUVE, R., „Wordt Mexico de volgende mislukte staat?‟, Internationale Spector, 2009, 208.

http://www.google.be/url?sa=t&source=web&ct=res&cd=3&ved=0CBMQFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.cidac.org%2F&rct=j&q=cidac&ei=ZW2nS8fdIcLo4gbN5MDjAg&usg=AFQjCNGD83BcSy3icgXGkh9Oxe2Rvvd9Dw


22

straffeloosheidpercentage op 95.7%.37

En volgens de resultaten van een survey die werd

uitgevoerd door de UNAM (National Autonomous University of Mexico) wordt ongeveer

69% van alle criminaliteit in Mexico niet eens aangegeven of gerapporteerd.

De activiteiten van de drugskartels lopen dus weinig gevaar en in sommige gebieden van

Mexico geldt dan ook het gezegde: „crime pays‟. Net omdat de overheid zo weinig lijkt te

doen aan het steeds oplaaiende geweld, heerst er wantrouwen in justitie en politie en verliezen

deze beiden aan geloofwaardigheid bij de inwoners.

4. Corruptie

Corruptiepositie van Mexico op wereldniveau

Mexico scoort 3.3 op de CPI (Corruption Perceptions Index, gerealiseerd door Transparency

international) en staat daarmee op plaats 89 van de 140 opgenomen landen in de lijst. Hoe

meer men scoort (met een ultieme score van 10), hoe betrouwbaarder en „corruptie vrijer‟ een

bepaald land is. Op de eerste plaats staat Nieuw Zeeland, met een score van 9.6. België staat

op plaats 21, met een score van 7.1, de Verenigde Staten behaalde plaats 19, met een score

van 7.5. Op de laatste plaatsen staan Myanmar (1.4), Afghanistan (1.3) en Somalië (1.1).

38Figuur 8 brengt de CPI 2009 in beeld op wereldvlak. De gebieden die het donkerst gekleurd

zijn, zijn de grootste risicogebieden op corruptie. Van de deze kaart kun je afleiden dat

Canada,de VS, grote delen van Europa en Australië, schijnbaar het minst corruptie kennen op

wereldschaal. Landen die het meeste corruptiegevaar kennen, bevinden zich in grote delen

van Afrika, Zuid-Amerika, Azië en Rusland. Mexico heeft dus wel degelijk een probleem met

corruptie, aangezien ze volgens figuur 8, ook in het donkerblauw gekleurd is.39

37 MOLOEZNIK, M.P., „The challenges to Mexico in times of political change‟, Crime, law and

social change, 2003, 11. 38 TRANSPARACY INTERNATIONAL (2009) The Corruption Perceptions Index (CPI) [WWW].

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009 (22/03/2010) 39

TRANSPARACY INTERNATIONAL (2009) The Corruption Perceptions Index (CPI) [WWW].

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table

(22/03/2010)

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009


23

“The Corruption Perceptions Index (CPI) measures the perceived level of public-sector

corruption in 180 countries and territories around the world. The CPI is a "survey of

surveys", based on 13 different expert and business surveys.”

De corruptie is in Mexico zelfs zo gevorderd, dat de Mexicaanse inwoners dit zelf als een

normale zaak beginnen te beschouwen. Een recente survey (ook uitgevoerd door de NGO

Transparency International) die de meningen van Mexicaanse burgers verzamelde omtrent het

onderwerp corruptie, bracht aan het licht dat 25% van de Mexicanen corruptie als iets

„natuurlijks‟ beschouwt, 64% gelooft dat corruptie geen zwaar probleem is en nog eens 5%

denkt zelfs dat corruptie het politieke systeem beter helpt te functioneren.

Een grote opmerking is op zijn plaats als het gaat om de betrouwbaarheid en interpretatie van

het cijfermateriaal van TI. Hoewel de Corruption Perception Index als een leidraad en als een

algemene indruk kan dienen, levert ze geen volledig betrouwbaar materiaal. Het eerste

probleem is dat de CPI een te eenzijdige kijk heeft op het fenomeen corruptie. Vervolgens is

het problematisch dat er op erg onregelmatige basis landen worden opgenomen in de index.

Ten derde is de getrokken steekproef weinig representatief omdat die voornamelijk op de

private sector gericht is en het gendergerelateerd is. Ten slotte zijn er enkele methodologische

kritieken: de gebruikte bronnen voor het samenstellen van de CPI zijn soms onvolledig en

onwetend. Ook is de gebruikte definitie van corruptie te eng en onvolledig en is de CPI niet


24

geschikt om trends te meten. Dit zijn slechts enkele kritieken op de Corruption Perception

Index, voorzichtigheid bij de interpretatie en het gebruik van CPI is dus aan te raden!40

Het kostenplaatje van het corruptieprobleem

Volgens een recent onderzoek van SECODAM (The Mexican General Accounting Office),

wordt de jaarlijkse kost van het corruptieprobleem geschat, op 15% van de totale inkomst aan

federale, gewestelijke en staatsbelastingen.41

Dat is ongeveer 15% van 30 biljoen dollar

jaarlijks (!). Maar het gaat niet alleen om het monetaire plaatje van het probleem, de sociale

kosten die dit met zich mee brengt zijn vele malen hoger. Het vertrouwen in justitie, politie,

het leger en de overheid zakt iedere dag dieper weg. Dit groeiende wantrouwen van de burger

blijkt gegrond te zijn: in 2005 rapporteerde de PGR (Attorney General‟s Office), dat tegen

bijna 1500 federale Mexicaanse agenten (van de 7000), een justitieel onderzoek liep, voor

mogelijke criminele activiteiten, 475 van hen waren al veroordeeld voor dit soort feiten.42

De grootste vorm van corruptie aan de Mexicaanse grens, is het oogluikend toelaten van

drugspassages, tegen betaling van een fikse vergoeding. Die vergoedingen zijn niet van de

minste: een vrachtwagen met een cocaïnelading doorlaten, zou maar liefst 100.000 dollar

opleveren en het nalaten van ingrijpen wanneer illegalen de grens oversteken, zou „per stuk‟,

meer dan 5000 dollar opleveren. Nog groter zijn de vergoedingen als men een vluchtschema

van de „luchtpatrouilles‟ kan bemachtigen, hiervoor krijgt men het duizelingwekkende bedrag

van 250.000 dollar.43

5. Conclusie

In dit eerste inleidende hoofdstuk, werd een kort overzicht geschetst van enkele van de vele

pijnpunten waar Mexico op dit moment mee te kampen heeft. Het cijfermateriaal omtrent

moord en doodslag, wapens, drugskartels en corruptiepraktijken liegen er niet om: Mexico is

een probleem op wereldniveau aan het worden. De moordcijfers lagen in Mexico nog nooit zo

40 PROFESSOR DE RUYVER, B., „Integriteit en corruptie; meten is weten‟, Les 10/05/2010

Deontologie en integriteitbewaking, slides 17-23. 41

MOLOEZNIK, M.P., l.c., 13-14. 42 COOK, C.W., l.c., 9. 43

MCGRAW, D. en ROBINSON, L., „The American connection‟, U.S. News & World Report, 1997

40-41.

http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22McGraw,%20Dan%22&start=0

http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22Robinson,%20Linda%22&start=0

http://elin.lub.lu.se/elin?func=jorToc&issn=00415537


25

hoog en lijken alleen maar verder te stijgen. De ophelderingsgraad van dergelijke zaken is

bijna nihil. Het sleutelelement, namelijk de drugshandel, lijkt alleen maar verder door te

groeien. De wapenhandel lijkt ook aan een opmars bezig, mede door de groei van de

drugshandel. Kartels worden steeds groter, maar ook steeds brutaler. Moord is niet genoeg

voor deze bendes, ook ontvoeringen, verminkingen en terreur zaaien, zijn voor hen alledaagse

bezigheden. Corruptie bij politie, justitie en het militaire personeel, scheert in Mexico hoge

toppen, niemand lijkt nog zuiver op graat. Al deze elementen zorgen voor een steeds groter

wordend wantrouwen tussen het overheidspersoneel zelf, tussen Mexico en andere landen,

maar voornamelijk tussen de Mexicaanse overheidsdiensten en de inwoners zelf.

Maar het probleem gaat verder dan dit: alle aspecten van het drugs- en geweldprobleem zijn

met elkaar verweven. Drugskartels brengen geweld en wapens met zich mee en nog veel

belangrijker: zij hebben de volledige Mexicaanse drughandel in handen. Kartelcriminelen

zaaien angst en terreur en doden al wie in de weg durft te lopen. Kranten beginnen zichzelf te

censureren, uit schrik voor represailles tegen hun journalisten en personeel. De kartels zijn

ook de voornaamste aanzet tot corruptie geweest, die nu stilaan het democratische politieke

systeem van Mexico begint te ondermijnen. Honderden agenten en militair personeel zouden

al betrokken geweest zijn bij verdachte transacties en doorsluisoperaties. De kartels voorzien

de vele duizenden Mexicaanse werklozen van werk en een inkomen, zodat drugshandel en

corruptie langzaam maar zeker ingebakken raakt in de Mexicaanse maatschappij. Bij dit

Mexicaanse vraagstuk is het dus belangrijk dat er ingezien wordt, dat het probleem vele

gezichten kent. Op alle pijnpunten moet grof geschut worden ingezet, om de negatieve spiraal

nog te kunnen keren. Een belangrijke opmerking is hier evenwel nogmaals op zijn plaats: niet

heel Mexico is een probleemzone, het gaat om bepaalde risicogebieden en net door dit

gegeven, is het nuttig om Mexico te toetsen aan het begrip „failed state‟.

Al de gegevens die in dit hoofdstuk werden voorgesteld, leiden tot de hoofdvraag van deze

masterthesis: Kan Mexico anno 2010 beschouwd worden als een „failed state‟? In de

volgende hoofdstukken wordt dieper ingegaan op deze kwestie, door in de eerste plaats

verschillende definities die in de literatuur worden gegeven voor een mislukte staat, te gaan

analyseren. Daarna worden de verschillende onderdelen en criteria van een failed state

vergeleken met de situatie van de Mexicaanse staat, in een poging de discussie hieromtrent in

de literatuur, een nieuwe invalshoek en impuls te geven.


26

Hoofdstuk 2: De begrippen ‘state failure’ en ‘narco staat’

1.Inleiding

1.1 State failure

Het eerste begrip „state failure‟ wordt doorheen de literatuur op verschillende wijze

omschreven en gedefinieerd, voorbeelden hier van zijn: „state failure‟, „state collapse‟, „weak

states‟, „nation-state failure‟, „zwakke staten‟, „state at risk‟, „failing states‟ en „fragile states‟.

Het falen van een staat werd reeds meerdere malen door verschillende auteurs in kaart

gebracht en dat vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines, zoals bijvoorbeeld de

politicologie en de economie. Het probleem hier is dus, dat er verschillende definities

gehanteerd worden per auteur, artikel en tijdschrift en dat er dus geen consensus bestaat over

welke landen nu zwak, fragiel of reeds gefaald zijn. Het merendeel van de auteurs haalt dit

gebrek aan consensus ook aan in de relevante artikels en pleiten voor een wereldwijd

aanvaarde definitie van het begrip „state failure‟. Net omdat er zoveel verwarring en

inconsistentie bestaat rond dit begrip, is het de bedoeling om in dit tweede hoofdstuk een

overzicht te creëren van de vele begrippen en omschrijvingen die een verzwakte of gefaalde

staat definiëren. Dit is noodzakelijk voor een goed begrip van de verschillen die bestaan

tussen de verscheidene begrippen en om een juiste definitie te kunnen hanteren voor het

verdere onderzoek naar Mexico als al dan niet gefaalde staat.

In punt twee van dit hoofdstuk, worden de verscheidene begrippen die hierboven werden

aangehaald omtrent „state failure‟, gedefinieerd en nader toegelicht. Per begrippencluster

(want veel begrippen worden als synoniem voor elkaar gebruikt) worden landen aangehaald

die op dit moment, volgens wetenschappelijke centra, in een specifieke fase verkeren van

staatsproblematiek. Dit onderdeel is progressief opgebouwd, met als beginniveau, de sterke

staat of strong state en als hoogste, fatale niveau de collapsed states. De indeling die gebruikt

wordt in het volgende punt, komt overeen met de visie van de auteur R.Rotberg. Rotberg

schreef reeds vele artikels met als onderwerp de gefaalde staat en heeft medewerking verleend

aan het „Program on Intrastate Conflict and Conflict Resolution‟, hij is momenteel werkzaam

in het „ Belfer Center for Science and International Affairs‟. Robert maakt een logisch


27

onderscheid tussen „strong, weak, failing, failed en collapsed states‟.44

Per begrip worden ook

landen aangehaald, die op dit moment aan die specifieke omschrijving voldoen, zoals

bijvoorbeeld het Afrikaanse land Somalië, die als enigste land ter wereld momenteel het label

„collapsed state‟ mag opkleven.45

De bedoeling van deze uiteenzetting, is uiteindelijk de staat

Mexico in dit alles een plaats te geven.

Er dient wel te worden opgemerkt dat er een dunne lijn bestaat tussen de opeenvolgende fases

van staatsmislukking. De ene auteur zal claimen dat een land al in die bepaalde fase van

verval verkeert, terwijl een andere auteur de problematiek voor hetzelfde land minder ernstig

inschat. Het is moeilijk om landen of staten een bepaald label op te kleven, als die zich in de

grijze zone bevinden tussen bijvoorbeeld „weak‟ en „failing‟. Net doordat er weinig consensus

bestaat over de precieze betekenis van state failure, weet men ook niet hoeveel landen er zwak

of falend zijn en nog veel minder welk land of welke staat in welke categorie te plaatsen.

Landen en commissies komen af en toe met cijfermateriaal op de proppen, maar erg veel

wetenschappelijke betekenis heeft dit niet, aangezien je in elk artikel of elke bijdrage andere

cijfers leest.

Zo is er bijvoorbeeld de claim van de Amerikaanse Commission on Weak States, die het

aantal „weak or failing states‟ tussen de 50 en 60 schat.46

Het Britse Department for

International Development classificeert 46 naties met 870 miljoen inwoners als „fragile‟ en de

World Bank behandelt 30 landen als „Low-Income Countries Under Stress (LICUS).47

48

De

Amerikaanse CIA heeft wereldwijd 50 „zones of gebieden‟ als „ungoverned spaces‟

44 ROTBERG, R.I., „Nation-state failure: a recurring phenomenon?‟, NIC 2020 project, 6 november

2003, 1. 45

DOORNBOS, M.; WOODWARD, S.L. en ROQUE, S., „Failing States or Failed States?

The Role of Development Models: Collected Works‟, Working Paper Fride, 2006, 3.

46

COMMISSION ON WEAK STATES AND U.S. NATIONAL SECURITY, „On the brink: weak

states and U.S. National Security‟, Center for global development, 2004, 21.

47

BRTISH DEPARTEMENT FOR INTERNATIONAL DEVELOPMENT, „Why we need to work

more effectively in fragile states‟, DFID, January 2005, 27-28.

48

WORLD BANK GROUP, „World Bank Group work in Low-Income Countries Under Stress: A task force report‟, September 2002, 3.


28

verklaard.49

Deze grote verschillen in labels (de een spreekt van „weak en failing‟, de andere

van „fragile‟, de CIA spreekt van „ungoverned spaces‟ en nog een andere organisatie van

„low-income countries under stress‟) en schattingen, geven een goede illustratie weer van de

verschillen in criteria die gebruikt worden bij de definiëring van „state failure‟ en het verschil

in gewicht dat gegeven wordt aan de verschillende sleutelelementen in de verschillende

gebruikte definities.50

De synthese van het begrip staatsfalen die in dit deel van mijn

masterproef gemaakt wordt, probeert hier meer duidelijkheid in te scheppen.

Nog een laatste bedenking of nuancering is hier op zijn plaats: hoewel het lijkt dat er steeds

meer landen, naties en staten onderhevig zijn aan verzwakking of falen, toch blijkt dit maar

een halve waarheid. Echt totaal mislukte en „collapsed states‟ blijven echt wel grote

uitzonderingen. Het verschil in cijfers zit hem immers in het feit hoe men een „failed state‟

definieert en laat het nu net dat zijn waar de internationale gemeenschap zoveel moeite mee

heeft.51

1.2 De narco-staat

Het tweede begrip, de narco-staat, kent ook verschillende omschrijvingen en definities in de

wetenschappelijke literatuur, maar heeft over het algemeen toch een grotere consensus dan het

begrip „state failure‟. De omschrijvingen en criteria van een narco-staat worden in punt 3

uiteengezet, met als finale bedoeling, de situatie in Mexico, te beoordelen volgens de

verschillende criteria waarop een narco-staat steunt (hoofdstuk 3). Ook hier worden enkele

landen en staten aangehaald, die reeds geclassificeerd werden als „narco-staat‟. Voorbeelden

zijn Colombia, Afghanistan en Tajikistan. De reden waarom ook het begrip „narco-staat‟ hier

uiteen wordt gezet, is omdat de situatie in Mexico, in artikels en in media, snel wordt gelabeld

als „narcoviolence‟, „narcosphere‟ en „narcostate‟. Om te onderscheiden wat Mexico, nu wel

en niet is, is het ook nodig om de Mexicaanse situatie te vergelijken met zowel de criteria van

een „failed state‟ als met deze van een „narco-staat‟.

49

STEWART, P., „Weak states and global threats: fact or fiction?‟, The Washington Quarterly, 2006,

28. 50

STEWART, P., l.c., 29. 51 MILLIKIN, J. en KRAUSE, K., „State failure, state collapse, and state reconstruction: concepts,

lessons and strategies‟, Development and Change, 2002, 754.


29

Bij dit alles is nog een opmerking op zijn plaats: welke definities er voor „state failure‟ en

„narco-staat‟ in deze thesis ook gehanteerd worden, er zullen altijd nog andere factoren zijn

die meespelen in het hele Mexicaanse drugs- en geweldverhaal. Dit kan als een zwakte gezien

worden van deze masterproef, maar zoals reeds in de inleiding uiteengezet was, streeft dit

werk niet naar volledigheid, maar naar bruikbaarheid.

2. Van ‘strong state’ tot ‘collapsed state’

2.1 Strong states, successful states of sterke staten

Sterke staten worden anno 2010 als het absolute tegenovergestelde van een zwakke staat

gezien, maar dat is niet altijd zo geweest. Voor 1990 waren de sterke staten nog de schrik van

de internationale gemeenschap en ook de zwakkere staten, vanwege hun militaire dreiging.

Deze angst voor de sterke staten dateert van de Koude Oorlog, waar de toenmalige Sovjet-

Unie en Noord-Korea, de grootste bedreigingen vormden voor de wereldvrede.52

Na 1990

worden de rollen omgekeerd en zijn het de zwakkere staten, die bovenaan de agenda van de

internationale gemeenschap worden geplaatst.53

Zwakke staten worden gelinkt aan humanitaire catastrofes (zoals hongersnood en

epidemieën), massa-immigratie, natuurrampen, regionale conflicten, georganiseerde

criminaliteit, wapenhandel (en in het bijzonder de „weapons of mass destruction‟ (WMD)).

Omringende buurlanden zijn vooral bang dat de „trend‟ ook kan overwaaien naar hun

gebied.54

55

Het besef dat een falende staat ook een terroristische bedreiging kan vormen,

kwam er vooral na de aanslagen van 9/11.56

52 STEWART, P., l.c., 27.

53

WOODWARD, S.L. (2006) Fragile States: Exploring the Concept [WWW]. The Fundación para las Relaciones Internacionales y el Diálogo Exterior (FRIDE):

http://www.fride.org/publication/97/fragile-states-exploring-the-concept [31/03/2010]

54

WOODWARD, S.L. (2006) The Paradox of “State Failure”: States Matter; Take them Seriously

[WWW]. The City University of New York: http://www.statesandsecurity.org/_pdfs/enjeuxintle.pdf

[31/03/2010] 55 STEWART, P., l.c., 27. 56 HAMRE, J.J. en SULLIVAN, G.R., „Towards postconflict reconstruction‟, The Washington

Quarterly, 2002, 85.

http://www.fride.org/publication/97/fragile-states-exploring-the-concept

http://www.statesandsecurity.org/_pdfs/enjeuxintle.pdf


30

Een „strong state‟ is volgens Rotberg in staat zijn territorium eigenhandig te beheren en te

verdedigen en kan een volledig gamma van „political goods‟ van hoge kwaliteit aan zijn

inwoners garanderen (denk aan onderwijsinstellingen, sociale voorzieningen, spoorwegen,

verkeersinfrastructuur, enz. Voor de exacte omschrijving van de term „political goods‟ zie

infra). Sterke staten scoren goed op indicatoren zoals de GDP per capita, de UNDP (Human

Developmental Index) en de Corruption Pereception Index (zie hoofdstuk 1). Het bieden van

veiligheid aan hun inwoners is een stokpaardje van vele sterke staten, zowel bij politieke als

criminele dreigingen, ook het waarborgen van politieke, burgerlijke en sociale rechten en

vrijheden staat voorop. In sterke staten zijn de rechters onafhankelijk en doet de (straf)wet

zijn werk. Communicatiekanalen, zoals bijvoorbeeld telefonie en e-mail, werken optimaal en

zijn betrouwbaar. Over het algemeen zijn „strong states‟ volgens Rotberg, plaatsen van vrede

en orde.57

Volgens Brooks, kenmerkt een sterke staat zich door de controle over zijn gebieden

en over zijn inwoners, onderhoudt hij goede politieke relaties met andere staten en landen,

heeft hij een monopolie op legitiem geweld binnen de staat en kan zijn inwoners voorzien van

voldoende „social political goods‟.58

Stewart claimt dat de sterkte van een staat gemeten kan

worden, aan het vermogen en de wil die hij heeft om in fundamentele „political goods‟ te

voorzien. Volgens hem zijn er vier categorieën „political goods‟: fysieke veiligheid, legitieme

politieke instituties, economisch management en sociale welvaart.59

Wat opvalt doorheen de omschrijvingen van een sterke staat, is dat er vooral de nadruk wordt

gelegd op de zogenaamde public political goods. Deze publieke goederen worden door

Rotberg omschreven als “[…] those intangible and hard to quantify claims that citizens once

made on sovereigns and now make on states. They encompass indigenous expectations,

conceivably obligations, inform the local political culture, and together give content to the

social contract between ruler and ruled that is at the core of regime/government and citizenry

interactions.” 60

57 ROTBERG, R.I., When states fail: causes and consequences, New Jersey, Princeton University

Press, 2004, 4.

58 BROOKS, R., ‘Failed States, or the State as Failure?‟, University of Chicago Law Review, 2005, 1.

59 STEWART, P., l.c., 29.

60

ROTBERG, R.I., o.c., 2-3.


31

Het gaat hier onder meer om een uitgebouwd medisch en gezondheidsapparaat, kwalitatieve

opleidingsmogelijkheden, (spoor)wegen, havens, communicatienetwerken, een degelijk geld-

en banksysteem, een degelijke (straf)wetgeving en een (strafrecht)apparaat om dat te

handhaven enz. Het hoogste publieke goed is echter de garantie op veiligheid en het

beschermen en bewerkstelligen van die veiligheid, is dan ook de primaire functie van een

staat.61

Als een staat of land begint te verzwakken op een van deze punten, of als ze bepaalde

sociale instituten niet meer in handen heeft, dan vergroot het risico op verzwakking, of zelfs

het falen van een staat.

Volgens de Failed States Index zijn de Scandinavische landen, Nederland, Oostenrijk, Nieuw-

Zeeland, Canada, Australië, Zwitserland en Ierland, de sterkste landen/staten op

wereldniveau. Deze staten kregen het label „substansive‟ of duurzaam, België en de

Verenigde Staten zitten een categorie lager en worden aangeduid met de term „moderate‟ of

matig. De trieste top drie van de Index, wordt gevormd door Somalië, Zimbabwe en Soedan

en kregen het label „alert‟ of met andere woorden alarmerend. Mexico staat op plaats 98 (van

de 177 deelnemende landen/staten) en hoort daarbij in de categorie „warning‟ of

waarschuwing. (De index kent vier categorieën: alert, warning, moderate en substansive) Bij

het classificeren van de landen of staten dient evenwel opgemerkt te worden, dat er drie grote

categorieën zijn waaraan ze getoetst werden. Dit waren sociale, politieke en economische

sleutelvariabelen. Opvallend bij de criteria is dat ook het aantal vluchtelingen/migranten

werden meegerekend, evenals de betrokkenheid die andere landen of staten hebben in dat

specifieke land of de staat. Wederom wordt hier een iets andere omschrijving gebruikt voor de

term „state failure‟ en van de voorwaarden waaraan een staat moet voldoen om als „strong‟

aanzien te worden. 62

2.2 Weak states, zwakke staten, fragile states of states at risk

Waar sterke staten kunnen beschouwd worden als de „nulde lijn‟, vormen de zwakke staten de

eerste schakel in de neergaande keten van „state failure‟. Staten die als zwak beschouwd

worden door de internationale gemeenschap, werden voor de aanslagen van 11 september

2001, enkel bekeken door een zogenaamde humanitaire bril. De grootste zorg van de sterke

61 ROTBERG, R.I., „The new nature of nation-state failure‟, The Washington Quarterly, 2002, 87. 62

THE FUND FOR PEACE (2009) Failed state index 2009 [WWW].

http://www.fundforpeace.org/web/index.php?option=com_content&task=view&id=99&Itemid=140

(31/03/2010)



32

staten naar de zwakke staten toe, was dat de inwoners van de staten in kwestie, voldoende

humanitaire hulp kregen en dat hun burgerrechten blijvend gerespecteerd werden. Na 9/11

veranderde die ingesteldheid grondig en kwam het besef er dat sommige zwakke staten

„hotbeds‟ vormen voor extremisme en terrorismedreiging. De bezorgdheid naar zwakke staten

toe, komt niet enkel van de Verenigde Staten, maar ook van het Verenigd Koninkrijk, Canada,

Australië en de Verenigde Naties. De VN plaatste de topic van globale veiligheid hoog

bovenaan de agenda en er werden enkele initiatieven gelanceerd die „states at risk‟ zouden

moeten vooruithelpen.

Zo is er de Peacebuilding Commisssion die door oorlog geteisterde landen probeert er

bovenop te helpen en het Developmental Assistance Committee, die ook een „fragile states‟-

initiatief op poten zette.63

Maar er is kritiek op deze plannen: volgens critici is er te weinig

empirisch ondersteunend materiaal om deze politieke beslissingen en ontwikkelingen te

rechtvaardigen en blijft er het prangende probleem van verschillende definiëring van zwakke

staten.

Zwakke staten worden omschreven in de literatuur als gebieden waar er gaten zitten in een of

meerdere categorieën van de „political goods‟ (fysieke veiligheid, legitieme politieke

instituties, economisch management en sociale welvaart). Stewart omschreef dit als volgt:

“[…] In effect, they possess legal but not actual sovereignty. In the security realm, they

struggle to maintain a monopoly on the use of force, control borders and territory, ensure

public order, and provide safety from crime. In the political sphere, they lack legitimate

governing institutions that provide effective administration, ensure checks on power, protect

basic rights and freedoms, hold leaders accountable, deliver impartial justice, and permit

broad citizen participation. In the economic arena, they strain to carry out basic

macroeconomic and fiscal policies or establish a legal and regulatory climate conducive to

entrepreneurship, private enterprise, open trade, natural resource management, foreign

investment, and economic growth. Finally, in the social domain, they fail to meet the basic

needs of their populations by making even minimal investments in health, education, and

other social services.” 64

In deze omschrijving van een zwakke staat, is het opvallend dat

staten als zwak of fragiel beschouwd worden, maar dat er mankementen zijn op slechts enkele

63

STEWART, P., l.c., 27-28. 64 Ibid., 29.


33

punten en niet op het gehele pakket. Het is dus ergens logisch dat behoorlijk veel staten en

landen op wereldniveau, de stempel „zwak‟ of „weak‟ opgedrukt krijgen.

Rotberg omschrijft zwakke staten als staten die intern verzwakt zijn door geografische,

fysieke of fundamentele economische beperkingen, interne strubbelingen, hebzucht of

dictatuurheerschappij. Hij claimt dat er in zwakke staten, dikwijls etnische en religieuze

tegenstellingen zijn tussen verschillende groeperingen en dat deze zich op een bepaald

moment uiten in een conflict. Het vermogen van een „weak state‟ om de nodige publieke

goederen te leveren, kent een sterke daling. Scholen en ziekenhuizen raken bijvoorbeeld in

verval en er worden geen kosten meer uitbesteed aan het onderhoud van straten en

spoorwegen. Het GDP per capita daalt (soms dramatisch), de corruptie kent langzaam maar

zeker een opgang en het strafrechtsapparaat is een lege doos.

Even terzijde: Rotberg onderscheidt ook nog een speciale categorie van zwakke staten,

namelijk de „seemingly strong one‟. Het gaat in deze gevallen om een autocratie, waar een

enkel persoon het voor het zeggen heeft, maar waar anders dan in een dictatuur, nog inspraak

geduld wordt. Het probleem met autocratieën is dat ze maar een publiek goed kunnen

garanderen en dat is veiligheid voor de inwoners, maar dat andere publieke goederen weinig

of helemaal niet uitgebouwd worden. Hoewel ze dus sterk lijken naar de buitenwereld toe,

raakt de interne staat steeds meer in verval, door het negeren van de essentiële voorwaarden

waar een staat zou moeten aan voldoen. Voorbeelden hiervan zijn Irak onder Saddam en

Libië.65

Doorheen deze definities van een zwakke staat, loopt een rode draad: het gaat allemaal om

„het in verval raken van‟. In deze fase van „state failure‟ is nog geen enkel feit definitief, de

klok kan hier nog teruggedraaid worden, mits hulp van andere landen en inzet van het land of

de staat in kwestie. De volgende fase, namelijk de „failing states‟ of falende staten, gaat al een

stap verder en staat op de rand van het eigenlijke falen. De grens tussen „weak states‟ en

„failing states‟ is minder dun dan men op het eerste zicht zou denken. Zoals verder zal

aangehaald worden, is een „failing state‟ niet meer in staat om de situatie te keren, of

ontbreekt het aan pure wil van de politieke leiders, om er nog iets aan te veranderen. Dit is

anders dan bij een zwakke staat, waarbij de overheid in kwestie pogingen onderneemt om de

65 ROTBERG, R.I., „Nation-state failure: a recurring phenomenon?‟, l.c., 2-3.


34

situatie onder controle te krijgen. Het is evenwel duidelijk dat er tussen de overgang van een

zwakke staat naar een „failing state‟, een grijze zone is, die door verschillende instanties en

auteurs verschillend geïnterpreteerd zal worden.

Het opsommen van recent erkende zwakke staten is een delicate zaak, aangezien er in de

eerste plaats, zo weinig consensus bestaat in de literatuur en wetenschappelijke wereld,

omtrent wat nu als „zwakke staat‟ aanzien kan worden en welke staten er op de rand van

„failure‟ balanceren. Ook is het moeilijk om zwakke staten te filteren uit lijsten die opgemaakt

worden,zoals bijvoorbeeld de „Failed States Index‟, omdat er steeds andere criteria en

variabelen gebruikt worden. Bij deze Index is het onmogelijk om uit te maken welke landen

of staten als zwak kunnen beschouwd worden, omdat er een andere indeling wordt gebruikt,

namelijk: duurzaam, matig, waarschuwing en alarmerend. Een derde obstakel is dat „failing,

failed en collapsed states‟ vanzelfsprekend ook onder de categorie „zwak‟ vallen, dus is het

moeilijk om af te leiden waar de grens nu, voor welke staat, getrokken wordt. Het wordt

eenvoudiger om landen of staten te plaatsen onder „failing‟, „failed‟ en „collapsed‟, omdat de

verschillen onderling veel groter worden. Het vervelende bij het label „weak state‟ is dat het

dus een overkoepelende term is. Over het algemeen kan gesteld worden dat de meeste zwakke

staten (in welke graad dan ook) zich bevinden in Afrika, Azië, Zuid Amerika en delen van

Oceanië.66

2.3 Failing states of falende staten

Falende staten zijn de tweede schakel in de voedselketen van „state failure‟. Deze staten

waren al zwak, maar hebben de macht of wil niet, om het tij te doen keren. Deze categorie is

een randgeval en staat zowel dicht bij de „weak states‟ als bij de „failed states‟. Het is als het

ware de grijze zone, een overgangsgebied tussen het herstel van een staat en de volledige

ondergang van een staat. Een zwakke staat wordt dikwijls een falende staat, wanneer de

overheid steeds minder controle krijgt over haar territorium. Machtige rebellenleiders of

religieuze fanatici nemen het land langzaam, maar zeker over en er ontstaat chaos en

wetteloosheid in de staat. Geweld en criminaliteit beginnen hoge toppen te scheren, doordat

zowel de „nieuwe machthebbers‟ als de inwoners zich beginnen te wapenen tegen al die

onrust. Criminele bendes claimen hun territorium en de drugs- en wapenhandel kennen een

66 ROTBERG, R.I., „Nation-state failure: a recurring phenomenon?‟, l.c., 6.


35

grote opgang. Politie en justitie verdwijnen steeds meer naar de achtergrond, zodat anomie

meer en meer de bovenhand krijgt. Net omdat er zo een chaos en angst begint te regeren,

keren sommige inwoners zich voor veiligheid en bescherming naar de nieuwe heer en meester

van de staat of het land. Langzaam maar zeker groeien de clans en bendes, met behulp van de

inwoners, totdat er een limiet bereikt wordt en de overheid zijn volledige macht en controle

over de staat lijkt te verliezen.67

Een andere definitie is optimistischer en claimt dat „failing states‟ nog in staat zijn, om te

voorzien in enkele publieke goederen (de zogenaamde „political goods‟ zie supra). Zo zouden

falende staten, nog in staat zijn om de monopolie op geweld te behouden, hun territorium nog

bijna volledig te beheersen en controle te houden over hun inwoners.68

De eerste definitie

leunt sterker aan bij het doemdenken van „state failure‟, waar „weak states‟ bijna

onvermijdelijk in een neergaande spiraal terechtkomen. Dit is anders bij de tweede

omschrijving, waar men er van uit gaat dat in deze fase, nog niet alles verloren is en waar er

nog een weg terug is naar een vorig stadium.

Bij deze tweede fase van „state failure‟ wordt er meer de nadruk gelegd op het aspect

criminaliteit, geweld en interne conflicten. Er waren al symptomen hiervan bij de zwakke

staat, zoals de terugtreden van politie en justitie, maar bij de falende staat komt dit meer en

meer op de voorgrond. Ook het oprukken van criminele bendes, terrorisme, religieuze fanatici

(niet in alle gevallen) worden als een aspect gezien van het steeds verder oprukkende falen

van een staat. Bij de definiëring van een „failing state‟ wordt er opnieuw de nadruk gelegd op

het belang van de „political goods‟. Deze publieke goederen, zijn zoals eerder vermeld

essentieel voor de goede werking van een staat of land en bij een falende staat is de overheid

van de staat in kwestie, bijna niet meer in staat om hierin te voorzien. De tweede aangehaalde

definitie van „failing states‟ spreekt dit tegen, maar algemeen kan aangenomen worden, dat

bij de tweede fase van staatsverval, de „political goods‟ wel degelijk een stap terug nemen.

Het meest kostbare publieke goed, namelijk de veiligheid van zijn inwoners, raakt langzaam,

maar zeker op de achtergrond.

67 ROTBERG, R.I., When states fail: causes and consequences, o.c., 6. 68 PIAZZA, J.A., „Incubators of terror: do failed and failing states promote transnational terrorism?‟,

International Studies Quarterly, 2008, 471.


36

„Failing‟ is een term die bijna niet te meten valt en die onderhevig is aan vele voorwaarden,

interpretaties en meningen. Want immers:

-in welke mate is de kwaliteit van wegen, scholen en hospitalen verminderd?

-welke macht hebben de betreffende leiders nog over hun territorium?

-hoeveel territorium is er nog effectief onder controle?

-in welke mate kan ze de veiligheid van de inwoners nog garanderen?

-hoeveel legitimiteit rest de staat nog?

Al deze kwesties zijn niet in meetbaar cijfermateriaal weer te geven. Het falen van een staat

is een subjectief gegeven en er is geen enkele internationale standaard, die vertelt op welke

punten een staat in de mist moet gaan en in welke mate, opdat de staat als „failing‟ aanzien

zou kunnen worden. Voorlopig is dit in de literatuur dus allemaal „giswerk‟ en eigen

interpretatie.

Een ander probleem bij de poging tot definiëren van dergelijke zaken, is dat iedere staat of

land in een andere situatie verkeert en ook verschillende geschiedenissen achter de rug heeft.

Er bestaat geen draaiboek voor het falen van staten, omdat alle staten in kwestie, andere

pijnpunten en conflicten heeft. Zo zijn er bijvoorbeeld landen die zwak zijn en op de rand van

falen staan, omdat er een burgeroorlog woedt, die zowat het hele land ontwricht. Een ander

land kan te maken krijgen met state failure, omdat het maar niet lukt om uit een het dal van

een economische crisis te kruipen, met alle gevolgen van dien.69

Nog een laatste opmerking: Wat opvalt in de literatuur, is dat deze categorie van „state

failure‟, weinig als een aparte fase wordt gezien. De meeste auteurs plaatsen dit onder een

subcategorie van weak states, omdat de overgang tussen de fase „weak state‟ en „failed state‟,

volgens hen te dun is.

Voorbeelden van landen die gelabeld worden als „failing‟, zijn net als de zwakke staten,

moeilijk op te sommen, om de redenen die hierboven werden opgesomd. Wel is het hier

misschien aangewezen om naar de Failed States Index te gaan kijken, die een categorie

„warning‟ of „waarschuwing‟ bevat. Deze landen worden omschreven als „nog niet mislukt‟,

69

ROTBERG, R.I., „The new nature of nation-state failure‟, l.c., 91.


37

maar grote voorzichtigheid is hier geboden. Voorbeelden van deze landen/ staten zijn onder

meer India, Indonesië, Ghana, Gambia, Turkije, Venezuela, Brazilië en Mexico.

2.4 Failed states of gefaalde staten

Na de fase van „failing states‟, komt de fase van het effectieve falen, maar dit is niet altijd het

geval! Landen die in de fase van „failing‟ initiatieven ondernomen hebben, of die simpelweg

bleven voorzien in voldoende publieke goederen, blijven overeind en gespaard van het

eigenlijke falen. Rotberg claimt dat Colombia, een staat is die op de rand van falen staat, maar

die ondanks de dreiging nog steeds overeind staat. Dit komt volgens hem doordat zeventig

procent van het Colombiaanse gebied nog steeds officieel „onder controle‟ is en dat in dat

gebied, nog steeds in het grootste deel van de „political goods‟ wordt voorzien. Als de

Colombiaanse overheid er in slaagt om de drugstrafiek te controleren en te reduceren, is er

een kans dat Colombia zo goed als volledig herstelt.70

Belangrijk hier is dat een staat niet

gedoemd is tot falen, als ze zich reeds in de fase „weak‟ of „failing‟ bevindt.

Een „failed state‟ wordt gekenmerkt door de constante spanning die er in het land/staat heerst,

oplaaiende conflicten, gevaarlijke buurten en rivaliserende bendes. In de meeste gefaalde

staten leveren de regeringstroepen een blijvend gevecht met verschillende gewapende bendes

en clans. In een gefaalde staat is de mate aan criminaliteit, criminele organisaties en

gewelddadigheid, alsook het langdurige karakter ervan, een groot pijnpunt. Wapenhandel en

drugstrafiek scheren hoge toppen en worden een belangrijk economisch exportproduct. Wat

ook opvallend is, is dat veel staten, hun mislukking te danken hebben aan burgeroorlogen van

religieuze of etnische aard. Die oorlogen kunnen een enorme rivaliteit tussen twee groepen,

bendes of clans versterken, zodat de situatie volledig uit de hand loopt. Wanneer er dan geen

antwoord komt van de officiële regering, is de staat bijna gedoemd te falen. Deze staten

worden ook gekarakteriseerd door oncontroleerbare grenzen, verlies van legitimiteit en

wetteloosheid. Of zoals Rotberg het omschreef: “A failed state is a polity that is no longer

able, or willing to perform the fundamental jobs of a nation state in the modern world”.

70 ROTBERG, R.I., „The new nature of nation-state failure‟, l.c., 92-93.


38

„Failed states‟ kunnen maar in enkele „political goods‟ voorzien, zodat machtige figuren in de

ontwrichte maatschappij, die taak op zich beginnen te nemen. Ziekenhuizen, gezondheidszorg

en scholen worden genegeerd en raken in verval. Ze worden in het beste geval geprivatiseerd

en zijn dan ook bestemd voor de „lucky few‟. De inwoners zelf keren zich naar de nieuwe

leiders voor bescherming en veiligheid. In een gefaalde staat is er ook sprake van ongelijke

economische opportuniteit, wat betekent dat slechts enkelen de bevoorrechte positie hebben,

voor een degelijke job. De rijken worden rijker (meestal de elite rond de machtige figuren), de

arme inwoners, steeds armer. Voedseltekort en hongersnood zijn schering en inslag in de

gefaalde staat en algauw is er nood aan humanitaire internationale hulp.71

Een andere definitie van „failed states‟, legt vooral de nadruk op het onvermogen van de staat

in kwestie om een einde te maken aan, of een antwoord te geven op het aanhoudende geweld,

interne (religieuze of etnische) conflicten en de voortdurende onveilige situatie voor de

inwoners. De basis voor het staatsfalen is te wijten aan de incapabele politieke leiders, de

fragiliteit van staatsstructuren en „bad governance‟.72

Een andere auteur, namelijk Brooks,

voegt daar nog economische problemen aan toe. De economie kent een zwarte periode in

gefaalde staten, er is economische ongelijkheid (zoals hierboven ook werd aangehaald) en de

zogenaamde „warlords‟ houden controle over de nog resterende handel en voorraden. Van een

democratische instelling blijft nog bitter weinig over, een triest voorbeeld hiervan, is de

corrupte verkiezingen die deze staten of landen kennen. 73

„Failed states‟ worden ook omschreven door Woodward, die de klassieke definitie van Max

Weber als uitgangspunt neemt. Weber benadrukte in zijn definitie van de staat sterk het

monopolie van het legitieme geweld binnen een bepaald gebied. In een gefaalde staat, is er

een verminderd of zelfs volledig verlies van dat monopolie op het gebruik van legitiem

geweld. Opvallend is dat gefaalde staten, zeg maar als laatste stuiptrekking, overmatige

71

ROTBERG, R.I., State failure and state weakness in a time of terror, Washington, Brookings

Institution Press, 2003, 5. 72 DOORNBOS, M.; WOODWARD, S.L. en ROQUE, S., l.c., 2-4.

73 BROOKS, R., l.c, 1-2.


39

repressie en geweld gaan gebruiken, omdat ze geen andere instrumenten (financieel,

economisch, sociaal, cultureel, politiek) meer in handen hebben.74

In deze fase van „state failure‟, verliest de staat elke legitimiteit en recht om te besturen. Een

gefaalde staat kan men gerust wetteloos noemen, aangezien politie en justitie het lijken te

hebben opgegeven en omdat corruptie in de hogere kringen, de pan lijkt uit te swingen. De

hier aangehaalde definities van „failed states‟ leggen wederom de nadruk op het politieke,

sociale en economische aspect. Bij iedere fase van „state failure‟ worden de problemen een

graad erger en nog oncontroleerbaarder. Waar in de fase van „failing‟ de politiek en economie

wel aangetast waren, maar niet verloren, lijken deze twee in de volgende fase van effectief

falen volledig mislukt. De economie is ontspoord, criminele organisaties nemen de handel

over, er is een ongelijke kans op de arbeidsmarkt en langzamerhand krijgt de staat problemen

met voedselschaarste en armoede (mede ook door de hoge werkloosheidsgraad). Op politiek

vlak kan of wil de staat niets meer ondernemen, als er überhaupt nog regeringsleiders

overgebleven zijn. Voorziening van „political goods‟ is al lang geen prioriteit meer en het

garanderen van veiligheid aan de inwoners laat sterk te wensen over. De staat wordt volledig

overgenomen door criminele bendes en figuren, clans of rebellengroepen. Drugstrafiek,

wapenhandel, corruptie en witwaspraktijken worden alledaags en door de drukkende

armoede, raken ook steeds meer burgers betrokken in het illegale circuit.

Rotberg claimt dat er in dit decennium zeven gefaalde staten zijn: Afghanistan, Angola,

Burundi, de democratische republiek Congo, Liberia, Sierra Leone en Soedan. Wanneer men

de „Failed States Index‟ er bij neemt, dan gaat het om heel wat meer landen staten, zoals

bijvoorbeeld Irak, Haïti, Ethiopië, Bangladesh en Niger. De lijst van Rotberg uit 2002 en de

Index van 2009 sluiten elkaar niet uit, maar de Index bevat alleen veel meer staten en landen

die als extreem alarmerend gelabeld worden. Het enige land dat niet overeenstemt is Angola,

dat blijkbaar sinds 2002 een inhaalbeweging heeft gemaakt, van alarmerend tot

waarschuwend.

2.5 Collapsed states of mislukte staten

74

WOODWARD, S.L. (2006) Fragile States: Exploring the Concept [WWW]. The Fundación para las

Relaciones Internacionales y el Diálogo Exterior (FRIDE):




40

Na de zwakke staat, falende staat en gefaalde staat, rest er nog een laatste fase en dat is die

van de „collapsed state‟. Het mislukken van een staat, is geen plotse gebeurtenis, maar zoals

Zartman het passend omschreef, een long-term degenerative disease.75

Het is meestal

geïnitieerd door conflicten, complexe processen en verslechtering, afname en erosie van

staatsfuncties. De „collapse‟ zelf, kan aanzien worden als de „point of no return‟, waar er een

zekere grens overschreden wordt, die bijna niet te herstellen is.76

Een mislukte staat is een

zeldzame en extreme versie van een gefaalde staat. Publieke en sociale instituties/goederen

zijn zo goed als onbestaande en sterk gelimiteerd en geprivatiseerd. Cooper omschrijft „state

collapse als “The current phenomenon of state collapse can be viewed as an acute

manifestation of a more general and contemporary crisis of the state precipitated by the

iniquities of globalization under neo-liberalism, privatization, the growing influence of

trans-national organizations and the end of ideology.” 77

Veiligheidsvoorzieningen en bescherming van de inwoners, kent de staat al lang niet meer.

Rotberg omschreef een „collapsed state‟ als een zwart gat, waarin de donkere materie

allesoverheersend is. De bestaande orde verdwijnt nagenoeg volledig en andere, tot dan toe

redelijk verdoken actoren, komen op de voorgrond te staan. Het gaat om de zogenaamde

„warlords‟, leiders van criminele bendes en rebellengroeperingen. Deze figuren hebben

allemaal hun eigen territorium in de staat, hun eigen lokale veiligheidsapparaat, handelszaken

en -routes en sommige hebben zelfs een vorm van internationale relaties met andere staten of

landen. Hoewel er zogenaamde nieuwe kleine staten ontstaan in een staat (zoals bijvoorbeeld

het niet erkende Somaliland in Somalië), blijft er wel wanorde, anomie en anarchie bestaan,

bijvoorbeeld onder de vorm van drugs- en wapenhandel. 78

75 ZARTMAN, W.I., Collapsed states: the disintegration and restoration of legitimate authority,

Londen, Lynne Rienner Publishers, 1995, 8. 76 DOORNBOS, M., „State collapse and fresh starts: some critical reflections‟, Development and

Change, 2002, 800. 77

COOPER, N., „State Collapse as Business: The role of conflict trade and the emerging control

agenda‟, Development and Change, 2002, 938. 78

HAGMANN, T. en HOEHNE, M.V., „Failures if the state failure debate: Evidence from the Somali

territories‟, Journal of International Development, 2009, 47.


41

Een „collapsed state‟ is geen statisch, maar wel een dynamisch gegeven. Een mislukte staat,

blijft niet voor eeuwig gedoemd, maar kan er door internationale hulp weer bovenop komen.79

„Collapsed states‟ kunnen teruggaan naar de fase van „failed state‟ en „weak state‟, als ze in de

eerste plaats weer het essentiële politieke goed van veiligheid onder controle krijgen. De

herwonnen veiligheid zal dan resulteren in de heropbouw van politieke en sociale instituties

en zal de legitimiteit van de staat herstellen. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld

Afghanistan die van „collapsed‟ naar „failed‟ ging, dankzij Amerikaanse interventie en

Tajikistan die dezelfde terugschakeling maakt als Afghanistan, met hulp van de Britse

regering.80

Het voorbeeld van een „collapsed state‟ bij uitstek in de literatuur, is het Afrikaanse land

Somalië. Dit land zou als sinds begin jaren negentig, in staat van mislukking verkeren en is er,

ondanks vele pogingen, nog niet bovenop geraakt. Somalië mislukte naar aanleiding van drie

opeenvolgende crisissen: val van de Somalische regering, gewapende conflicten en een sfeer

van wetteloosheid.81

Somalië is een politieke paradox: hoewel het aan de buitenkant verenigd

lijkt (zo delen de 10 miljoen inwoners dezelfde taal, dezelfde religie en dezelfde cultuur) is

het enorm verdeeld onder de oppervlakte. Het grootste probleem is echter de verdeling van

het land in verschillende families, clans en groeperingen, die allemaal erg vijandig leven ten

opzichte van elkaar. De auteur Gettleman omschreef Somalië zelfs als “a lawless, ungoverned

space between it‟s neighbours (eigen correctie) and the sea.” 82

Volgens een andere auteur liggen nog andere gebeurtenissen aan de basis van de Somalische

crisis, namelijk de gebrekkige politieke eenmaking van Somalië in 1960, de militaire coup

van 1969, hongersnood in de jaren „70, het vluchtelingenprobleem naar aanleiding van een

zware burgeroorlog in 1979, enz.83

Wat het Somalische voorbeeld aantoont, is dat er dus

79 ROTBERG, R.I., State failure and state weakness in a time of terror, o.c., 9-10. 80 ROTBERG, R.I., „Nation-state failure: a recurring phenomenon?‟, l.c., 4. 81

MENKHAUS, K., „State collapse in Somalia: second thoughts‟, Review of African Political

Economy, 2003, 405-422.

82 GETTLEMAN, J., „The most dangerous place in the world‟, Foreign Policy, 2009, 62. 83

AHMED, I.I. en GREEN, R.H., „The Heritage of War and State Collapse in Somalia and

Somaliland: Local-Level Effects, External Interventions and Reconstruction‟, Third World

Quarterly, 1999, 116-119.


42

meerdere gebeurtenissen nodig zijn, voordat een staat echt mislukt. Het land heeft eerst een

periode van zwakte gekend, daarna is ze verzeild geraakt in een „failing‟ situatie, om dan

uiteindelijk door de verdere teloorgang, een „failed‟ en „collapsed‟ state te worden.

2.6 Besluit

De opeenvolgende fases van „state failure‟ werden hierboven uiteengezet en geven een idee

van hoe een staat of land steeds verder kan afglijden, tot een uiteindelijk mislukte staat. „State

failure‟ is een verzameling van verwijderde en directe oorzaken die uiteindelijk het politieke,

sociale en economische leven gaan ondermijnen.84

De fases die hier werden omschreven,

namelijk de „nulde‟ fase van een sterke staat, de zwakke staat, de falende staat, de gefaalde

staat en de uiteindelijk mislukte staat, zijn ontleend aan de verdeling die de auteur Rotberg

maakte, in het concept „state failure‟.Let wel, een staat kan in de fase van „failing‟ verkeren,

maar hoeft daarom niet noodlottig af te dwalen tot een ultieme „failed state‟. De keten van

„state failure‟ is dus geen vaststaande lijst, die landen en staten effectief en altijd doorlopen,

vanaf het punt dat ze zwak zouden zijn. Een land of staat kan altijd op eigen wilskracht, of

met behulp van andere landen, de situatie herstellen en terugkeren naar een vorige fase van

„state failure‟ of zich volledig zich uit de keten onttrekken.

Het is geen makkelijke opdracht om de landen of staten in die fases onder te verdelen, omdat

ieder land/staat zijn eigen historiek, sociale ontwikkelingen, politieke achtergrond en

economische situatie heeft. Er is geen internationale standaard, of wet, die specifieke criteria

vooropstelt, om landen onder te verdelen volgens sterkte en zwakte. De „Failed States Index‟

probeert dit jaarlijks, maar andere instellingen en auteurs gaan weer andere criteria of

standaarden gebruiken om landen te catalogiseren. De landen/staten die onder elke fase van

„state failure‟ zijn opgesomd, verzoek ik dan ook om met een korrel zout te nemen, omdat

weer een ander individu, de zaken helemaal anders zou kunnen zien.

De verschillende definities en omschrijvingen die hierboven uiteen werden gezet, zijn slechts

enkele invalshoeken, van verscheidene auteurs en wetenschappelijke instellingen. Het

gegeven dat de definitie van een „failed state‟ of „failing state‟ ook nog andere elementen kan

bevatten en dat de omschrijvingen steeds verder kunnen opengetrokken worden naar andere

84

WEST, J., „The political economy of organized crime and state failure: the nexus of greed, need and

grievance‟, Innovations (a journal of politics), 2006, 3.


43

domeinen, wordt ook steeds door de auteurs zelf aangehaald. Zoals eerder vermeld is het ook

niet de bedoeling van deze thesis, om de volledigheid te benaderen, maar wel om tot

bruikbare omschrijvingen van de verschillende fases van „state failure‟ te komen, die dan

kunnen toegepast worden op de situatie in Mexico, het item waar het in deze masterproef in

de eerste plaats allemaal om draait. Om nog vollediger de Mexicaanse situatie te kunnen

„beoordelen‟, worden ook de verschillende omschrijvingen van een „narco-staat‟ hieronder

uiteengezet.

3. De ‘narco-staat’

3.1 De omschrijving van een narco-staat

De bedoeling van dit onderdeel is een definitie te „creëren‟ die aansluit bij de problematiek

van de narco-staat en die dus ook bruikbaar is voor het onderzoek dat gevoerd wordt doorheen

deze masterproef. Deze definitie moet helpen om een antwoord te vinden op de hoofdvraag

van deze thesis: Is Mexico al dan niet een gefaalde staat? Zoals hier boven aangehaald, is het

nuttig om deze definitie te kaderen in de narco-sfeer, want Mexico heeft de internationale

reputatie om, net zoals de staten Colombia, Afghanistan en Tajikistan, een narco-staat te zijn.

Een narco-staat wordt omschreven als een staat waar leiders van drugskartels en de

drugstrafiek, hoge bestuurlijke posities bekleden en die dus ook gaan misbruiken voor eigen

lucratieve (drugs)handel. Deze landen/staten kenmerken zich door een afwezigheid van

strafrecht en een degelijk strafrechtsapparaat, waardoor straffeloosheid in de hand wordt

gewerkt en dus de drugsbaronnen niets in de weg staat om hun narco-imperium te laten

doorgroeien. Geholpen door deze intense corruptie, krijgt de georganiseerde criminaliteit

steeds meer macht en invloed, zodat er op een bepaald moment, een breekpunt optreedt, waar

er geen weg terug meer is en waar inwoners met lede ogen moeten toezien, hoe hun staat of

land verteerd wordt door toenemend geweld en drugszaken.85

Een andere auteur gebruikt de term „narcocracy‟, een term die voor het eerst werd gebruikt in

1980, om de situatie in Bolivia te omschrijven. Het ging om een politiek regime, dat zijn

grootste inkomsten haalde uit de illegale drugshandel, of nog anders kan een „narcocracy‟ een

85

PAOLI, L.; RABKOV, I.; GREENFIELD, V.A. en REUTER, P., „Tajikistan: The rise of a narco

state‟, Journal of drug issues, 2007, 952.


44

verzamelterm zijn voor verschillende drugsgerelateerde bureaucratieën en hun

medewerkers.86

Meestal worden deze landen of staten ook gekenmerkt door een zwakke economie, zodat

inwoners bijna gedwongen worden om zich met illegale praktijken te gaan bezig houden, om

hun inkomen te waarborgen. Veel voorkomend is ook het steeds groter oplaaiende geweld dat

deze staten in de ban houdt. Elk reden om geweld te gebruiken is een goede, de voorbeelden

hiervan zijn talrijk. Ten eerste ziet men een piek van geweld, als er een belangrijk figuur in

een van de kartels of families komt te overlijden. Er barst een strijd los om het leiderschap en

geen enkel middel wordt daarbij geschuwd. Moord en intimidatie worden dan dagelijkse kost

in deze gebieden. Ten tweede kan er een territoriumdiscussie zijn: de ene familie of het ene

kartel pikt het niet dat er concurrenten al te vaak over „hun‟ vloer komen en laten dat maar al

te graag merken door schietincidenten, gruwelijke moord en verminkingen of kidnapping.

Gerelateerd aan het geweld in een narco-staat, is er ook het probleem van de wapentrafiek, die

direct verband houdt met de drugshandel. Elk middel is goedgekeurd om de illegale economie

draaiende te houden.

Een voorbeeld van een narco-staat is Tajikistan, waar na de val van de Sovjet-Unie, de

opiaathandel een rijkelijke bloei kende. Door onder meer een falende economie, zochten veel

inwoners hun toevlucht tot de illegale drugshandel. Het hoeft niet te verbazen dat het

volledige politieke systeem doordrongen is van corruptie. Tajikistan is zowel een

transitgebied voor allerlei soorten drugs (via Afghanistan), maar ook een land die

drugsproductie kent. Redenen waarom net Tajikistan zo kwetsbaar was voor narco-industrie

zijn niet moeilijk te vinden: De staat grenst in het zuiden volledig aan Afghanistan (zie infra),

(die ook de twijfelachtige internationale faam geniet als de narco-staat bij uitstek), een

ontwrichtende burgeroorlog, onvoldoende grenscontroles, corruptie in alle lagen van de

bevolking en een groot migratieprobleem. Voeg daar het zwakke overheidsapparaat aan toe en

je hebt het perfecte recept voor een narco-staat.87

86 HERMAN, A.; LEWIS, R. en MAYLON, T., Big deal, the politics of the illicit drugs

business, Australia, Pluto Press, 1985, 140.

87

Ibid., 951-953.


45

3.2 De link tussen de narco-staat en ‘state failure’

Een groot vraagstuk die in de literatuur speelt, is de vraag of de intense narco-trafiek, -handel

en -productie, „state failure‟ initieert, of dat dit net voortvloeit uit de zwakte van een staat of

land.88

Of om het nog groter te zien, hoe georganiseerde criminaliteit (dus ook wapenhandel,

moord, geweld en drugs) en „state failure‟ zich met elkaar verhouden. Of de vraag of intense

criminaliteit nu een symptoom van „state failure‟ is, of juist een veroorzaker van die „state

failure‟. Volgens een onderzoek die West voerde, met als case-studies, de narco-staten

Afghanistan en Tajikistan, zou georganiseerde criminaliteit een verwijderde oorzaak zijn van

„state failure‟, doordat ze andere oorzaken zou voeden en versterken. Bijvoorbeeld politieke

zwakheid kan aanzien worden als een directe oorzaak van staatsfalen, maar wordt versterkt

door corruptie die georganiseerde en intense criminaliteit met zich meebrengt.89

Deze link is

belangrijk voor de Mexicaanse situatie omdat men daar momenteel geconfronteerd wordt, met

zowel een narco-probleem, als met georganiseerde criminaliteit (met alle gevolgen van dien,

zoals bijvoorbeeld geweld en wapenhandel), als met het probleem van state „failure‟.

3.3 Besluit

„State failure‟, de narco-staat en georganiseerde criminaliteit liggen allemaal op een en

dezelfde lijn en zijn in voortdurende interactie met elkaar. Het een kan niet zonder het andere

gezien worden en ieder land of elke staat heeft verschillende ervaringen met deze

problematiek. Het is logisch dat vooral zwakke staten het begeven, als daar nog eens een

narco-probleem bijkomt, maar er mag ook niet vergeten worden dat ook sterke staten,

ondermijnd kunnen worden door georganiseerde criminaliteit en alle gevolgen van dien. Het

is belangrijk om te weten dat narco-problemen en georganiseerde criminaliteit zowel als

katalysator van „state failure‟ kan fungeren, als dat ze gevolgen zijn van „state failure‟.

In het volgende hoofdstuk wordt Mexico besproken op twee vlakken, namelijk op vlak van de

gehele „state failure‟ problematiek en op vlak van narco-problematiek. De uiteindelijke

bedoeling is Mexico te kaderen in de vele definities en omschrijvingen en een juister beeld te

schetsen van de Mexicaanse drugsoorlogen en geweldsituaties.

88

BYBEE, A.L., „The Narco-curse in West Africa‟, New Voices In Public Policy, 2009, 1-22. 89

WEST, J., l.c., 1.


46

Hoofdstuk 3: Mexico versus ‘state failure’ en de narco-staat

1.Inleiding

In het voorgaande hoofdstuk werden de begrippen „state failure‟ en narco-staat uiteen gezet.

De bedoeling van dit derde hoofdstuk is de situatie in Mexico te koppelen aan deze twee

begrippen, door enkele van de vele problemen en pijnpunten, in Mexico bloot te leggen. Dit

hoofdstuk is opgebouwd in twee grote delen, namelijk een deel met argumenten die pleiten

voor Mexicaanse „state failure‟ en een deel met argumenten die pleiten tegen Mexicaanse

„state failure‟. Het is niet mogelijk om in een masterproef, met een beperkte reikwijdte, alle

Mexicaanse problemen op te sommen en weer te geven, alsook alle middelen die reeds

werden ingezet ter preventie van „state failure‟, daarom worden er per onderdeel, drie

argumenten en feiten uitgepikt die concreet kunnen bijdragen tot een beter zicht op Mexico en

„state failure‟, alsook op Mexico als eventuele narco-staat.

De items die hier worden aangehaald en pleiten voor Mexicaanse „state failure‟ zijn: (a) ten

eerste, de korte politieke voorgeschiedenis van Mexico en de Mexicaanse politieke situatie

anno 2010. Zoals verder zal worden uiteengezet, speelde criminaliteit en corruptie, altijd al

een belangrijke rol in het Mexicaanse politieke leven en dit wordt ook verder onderbouwd

door het „elite-exploitation model‟ van de heer Lupsha. Hij claimt daarin dat georganiseerde

criminaliteit, geweld en drugshandel, voor een groot deel aan de politieke leiders zelf te

wijten is.90

(b) Ten tweede wordt in dat eerste onderdeel de Mexicaanse historiek van drugshandel en

trafiek uiteengezet. Dit moet een beter zicht geven op waarom de Mexicaanse situatie

vandaag is zoals ze is. Mexico ging van handel in Colombiaanse drugs, over naar productie en

handel van drugs van eigen bodem, met alle rivaliteit en problemen van dien. In dit deel wordt

er ook de link gemaakt met Lupsha‟s theorie omtrent de „state-sponsored protection rackets‟,

die claimt dat politie en justitie, de criminaliteit niet helpt op te lossen, maar juist versterkt,

door extreme interne corruptie.91

Ten laatste worden hier ook kort het hedendaagse sociale en

90 LUPSHA, P.A., „Transnational organized crime versus the nation-state‟, Transnational Organized

Crime, 1996, 30-32.

91 LUPSHA, P.A., „Drug lords and narco-corruption: the players change, but the game continues‟,

Crime, Law and Social Change, 1991, 30-32.


47

culturele leven in Mexico aangehaald, om aan te tonen, dat al die zogenaamde drugsoorlogen,

langzaam maar zeker een onderdeel worden van het Mexicaanse sociale leven.

In het tweede onderdeel, namelijk de argumenten die pleiten tegen Mexicaanse „state failure‟,

wordt vooreerst het reddingsplan voor Mexico uiteengezet, die de naam het „Plan Mérida‟

meekreeg. Dit plan houdt financiering en internationale hulp in (voornamelijk afkomstig van

de Verenigde Staten), om Mexico te helpen met haar strijd tegen georganiseerde criminaliteit

en de drugstrafiek. Hierbij aansluitend wordt ook de positieve invloed van president Félipe

Caldéron aangehaald, die sinds 2006, als lid van de PRD, aan de macht kwam. Verder wordt

nogmaals de geografische beperktheid van het Mexicaanse fenomeen van de drugshandel en -

trafiek uiteengezet (hiervoor werd al een aanzet gegeven in het eerste hoofdstuk). Dit om aan

te tonen dat de problemen zich concentreren in bepaalde gebieden, maar dat niet geheel

Mexico dergelijke problemen kent. Tenslotte wordt ook aangehaald, dat de Mexicaanse

overheid weinig controle over de essentiële political goods, verloren heeft. Zaken zoals

veiligheid, ziekenhuizen, wegenbouw, enz. worden nog steeds ten volle beheerd door de

Mexicaanse staat.

Naast de reeks argumenten die gegeven wordt, zowel voor een Mexicaanse „state failure‟, als

tegen een Mexicaanse „state failure‟, wordt er een aansluitende synthese gemaakt van de pro-

en contra-Mexicaanse „state failure‟-opinies, die heersen in de internationale gemeenschap (en

de media). De bedoeling is om uiteindelijk een nuttige bijdrage te kunnen leveren aan het

debat over de eventuele „state failure‟ van Mexico.

2. Argumenten die pleiten voor Mexicaanse ‘state failure’

2.1 De Mexicaanse politieke geschiedenis: van oligarchie tot twijfelachtige democratie

Mexico gold tot voor de politieke verkiezingen van 2000, als de oudste staat die door een

enkele partij geregeerd werd (ook wel „one-single-party-regime‟ genoemd).92

Van 1929 tot

2000 werd Mexico gedomineerd door de Partido Revolucionario Institucional, beter gekend

als de PRI. In 2000 maakte Mexico de shift van een autoritair „single-party‟-systeem, naar een

92 BAER, M.D., „Mexico‟s coming backlash‟, Foreign Affairs, 1999, 90.


48

meer democratisch politiek systeem.93

Sommigen spreken zelfs over een regelrechte

oligarchie, als het gaat om de regeerperiode van de PRI.94

Hoewel de PRI niet langer de enige

politieke partij in Mexico meer is, is haar invloed niet te onderschatten. Doordat Mexico een

land is met een centrale politiek, waar de grootste politieke activiteiten nog steeds enkel en

alleen plaatsvinden in de hoofdstad, werden de rurale streken uit het oog verloren. De falende

PRI speelde daar gretig op in, door in de Mexicaanse rurale gebieden nog steeds leden aan de

macht te houden.95

Dit is een belangrijk gegeven in de Mexicaanse drugsituatie, omdat de

PRI-connecties onderhield en nog steeds onderhoudt, met de georganiseerde criminaliteit.

Eenenzeventig jaar lang hadden criminelen en drugsbaronnen, behoorlijk vrij spel, omdat ze

gecollaboreerd hadden met de PRI. Een voorbeeld van dergelijke collaboratie tussen politiek

en de criminaliteit, was de uitnodiging van Garcia Abrego, een individu die banden had met

een van de grootste Mexicaanse drugsbaronnen aller tijden en er zelfs een zakenpartner van

was, op een presidentiële fondswerving in 1994. De voormalige president, Luis Donaldo

Colosio, werd geadviseerd door een „counternarcotics advisor‟ om die specifieke uitnodiging

te schrappen, om het imago hoog te houden. Enkele dagen later werd de president

doodgeschoten, waarschijnlijk als waarschuwing door de drugskartels.96

Auteur Pimentel werkte dit historische gegeven van criminele politiek verder uit aan de hand

van het „Elite- exploitation model‟ en het „stage-evolutionary model‟, die werden ontwikkeld

door de heer Lupsha. Lupsha‟s theorie handelt over de band tussen de politieke macht in een

staat/land en de georganiseerde misdaad die daar terug te vinden is. Hij stelt dat er voor

criminele organisaties, twee basispatronen terug te vinden zijn: aan de ene kant „the stage-

evolutionary model‟, aan de andere kant „the elite-exploitation model‟.

Het „stage-evolutionary model‟ zou de meest voorkomende evolutie zijn tussen

georganiseerde misdaad en het politieke systeem en stelt dat criminele organisaties drie fasen

doorlopen: de „predator‟ fase, de „parasitaire‟ fase en de „symbiotische‟ fase. Bij de eerste

93

VILLARREAL, A., „Political Competition and Violence in Mexico: Hierarchical Social Control in

Local Patronage Structures‟, American Sociological Review, 2002, 479.

94 RICH, P., „Professional news and notes, policy studies in a new North America: Mexico 2003‟,

Review of Policy Research, 2003, 345-350.

95 URBALEJO, R., „Reforming the police system under the Fox Government‟, Crime, law and social

change, 2003, 3. 96 PATERNOSTRO, S., „Mexico as a Narco-democracy‟, World Policy journal, 1995, 41.



49

fase gaat het om relatief kleinschalig georganiseerde criminaliteit door bijvoorbeeld

straatbendes en op een klein territorium. Bij de tweede fase hebben de criminele organisaties

een band ontwikkeld met de aanwezige machtscentra. Bij de laatste fase is de georganiseerde

misdaad volledig geïntegreerd in de politieke en economische wereld van een staat/land.

In het tweede model, namelijk het „elite-exploitation model‟ wordt georganiseerde misdaad

niet als nuttig of noodzakelijk kwaad gezien, maar zuiver als iets waar de politieke macht kan

van profiteren en kan uitbuiten. Georganiseerde criminaliteit wordt als een financiële

verrijking gezien voor de machtcentra van een staat/land. De illegale markt wordt geregeerd

en gecontroleerd van bovenaf, door legitieme machthouders en de „druglords‟ worden

beschermd. Zodra de drugsbazen niet meer nuttig geacht worden, omdat ze te weinig

opbrengen, worden ze verraden, gearresteerd en opgesloten. Lupsha drukte het als volgt uit:

“… and the drug lords, like good “cash cows”, are protected, milked (taxed), and when no

longer useful, are imprisoned or sent to the slaughter.” 97

Pimentel linkte dit tweede model, aan de Mexicaanse situatie, onder leiding van de PRI. Door

de politieke bescherming, werd de drugstrafiek steeds groter en machtiger, totdat een

breekpunt optrad, waar de drugswereld zich door middel van geweld en agressie begon te

keren tegen de staat en de maatschappij.98

Ook de auteurs William en Godson hebben het over

banden tussen de georganiseerde misdaad en landen die het autoritaire politieke systeem

kennen, zoals dus de politieke situatie in Mexico voor het jaar 2000.99

Mexicaanse drugscorruptie houdt een enorme paradox in: het gevecht tegen de drugshandel

wordt ondermijnd door de gigantische interne corruptie, maar aan de andere kant kan de

drughandel niet verder leven, zonder dat ze wordt beschermd van bovenaf. De Mexicaanse

corruptie en drugshandel is met andere woorden dus een vicieuze cirkel. 100

97 LUPSHA, P.A., „Transnational organized crime versus the nation-state‟, l.c., 30-32. 98 PIMENTEL, S.A., „The nexus of organized crime and politics in Mexico‟, Trends in organized

crime, 1999, 13-14. 99 WILLIAMS, P. en GODSON, R., „Anticipating organized and transnational crime‟, Crime, law and

social change, 2002, 316. 100

ANDREAS, P., „The political economy of narco-corruption in Mexico‟, Current History,

1998, 163.


50

Het breekpunt tussen de politieke leiders en de georganiseerde criminaliteit en drugswereld

werd pijnlijk duidelijk, toen de PRI vanaf 1980 meer en meer te kampen kreeg met het

probleem van rivaliserende politieke partijen, zodat elke controle over de drugsmarkt van

bovenaf verdween. 1980 was ook het begin van het einde voor de Colombiaanse

drugstrafikanten, doordat zij de route via het Amerikaanse Miami, in rook zagen op gaan,

mede door de zogenaamde drug war die gevoerd werd door de Amerikaanse autoriteiten. Het

duurde niet lang voordat de Mexicaanse onderwereld, hier een groot voordeel in zag. Immers

hoe minder concurrentie, hoe beter en de Mexicaanse criminelen verdrongen algauw de

Colombiaanse drugsleveranciers. Door de uitgebreide illegale handel, verdween zelfs de

dunne lijn tussen illegale en staatsactiviteiten. Uiteraard profiteerden vele hoge officieren en

politiekers van deze winstgevende zaak, zodat de Mexicaanse politiek, wederom bijdroeg tot

de verdere ontwikkeling van de illegale Mexicaanse drugsmarkt.101

Later, in het begin van

1990, kende de Amerikaanse drugsmarkt een gigantische groei, waar de Mexicaanse

drugswereld alleen maar baat bij had. (zie ook infra)

Dit probleem werd nog eens groter doordat de PRI zijn banden verloor met de georganiseerde

misdaad, bij de verkiezingen van 2006, die de PRD integraal won. Voor het eerst in zeventig

jaar werd een president verkozen uit de partijen in oppositie. Chaos en rivaliteit ontstonden in

de losgeslagen, ongecontroleerde drugstrafiek, met alle gevolgen die vandaag de dag, gretig

door de media worden opgepikt.102

Maar nog steeds lijken de problemen met de PRI aan te

slepen: de onschendbaarheid van hoge PRI-officieren zet een rem op de vooruitgang in de

strijd tegen de drugstrafiek. Het zijn net die grote kopstukken die van het toneel moeten

verdwijnen, wil men effectief de straffeloosheid die in Mexico heerst, tegengaan.103

Het was niet enkel de PRI die zorgde voor een beschamende Mexicaanse politiek, maar ook

de partij in oppositie, namelijk de PRD of beter gekend als de Partido de la Revolucion

101 GOOTENBERG, P., „Talking like a state: drugs, borders, and the language of control‟ in Illicit

flows and criminal things. States, borders and the other side of globalization, VAN SCHENDEL, P.

en ABRAHAM, I., (eds.), Bloomington, Indiana university press, 2005, 114-115.

102

O‟NEILL, S., „The Real War in Mexico‟, Foreign Affairs, 2009, 64-65.

103 X, „Part four: The Americas‟, Crime, law and social change, 2001, 176-177.



51

Democratica. Tussen 1984 en 1994 werden maar liefst meer dan 400 politieke leden om het

leven gebracht, in het politieke onderhuidse conflict tussen de PRI en de PRD.104

Dit conflict kwam voornamelijk doordat de leden die de PRD uitmaakten, oorspronkelijke

PRI-leden waren, die ontevreden waren met de blijvende dictatuur en neoliberale koers van de

partij. De situatie leek te kalmeren, nadat steeds meer politieke partijen deelnamen aan de

verkiezingen en het conflict intern steeds meer afgekeurd werd.105

De Mexicaanse veiligheid

begon na die periode, steeds hoger te klimmen op de politieke agenda. Enig probleem is nu,

dat zowel in de PRD, als in de andere grote politieke partij PAN, Partido de Accion Nacional,

nog steeds leden aanwezig zijn uit de PRI. De kenmerken van het jarenlange PRI-regime,

namelijk autoritair optreden en corruptie, blijven tot op heden nog steeds onderhuids

aanwezig.106

2.2 De geschiedenis van drughandel en trafiek in Mexico

Dit tweede punt hangt sterk samen met de politieke geschiedenis van Mexico en dan vooral de

geschiedenis vanaf 1930, de periode waarin PRI haar zeventigjarige dictatuur begon. Men kan

wel stellen dat de drugstrafiek en narco-industrie, mede geholpen is door de politieke

interesse en hun banden met de georganiseerde criminaliteit. De echte geweldsproblemen

begonnen echter, met de zogenaamde „breakdown‟ van state-sponsored protection rackets.

Deze theorie werd voornamelijk gebaseerd op de bevindingen P.A. Lupsha, die

wederkerigheid tussen verschillende actoren in een illegale economie bestudeerde. De theorie

meent dat de staat voor een groot deel zelf verantwoordelijk is voor de chaos die ontstaan is

naar aanleiding van geweldsuitbarstingen. De auteurs Richard en Snyder pasten dit

theoretisch raamwerk toe op de Mexicaanse situatie en stellen dat door corruptie een systeem

ontstaan is waar de overheid zelf de criminele organisaties beschermt. De criminele

organisaties hebben een verstandhouding met de hogere kringen, want er wordt niet

tussengekomen in de criminele activiteiten, maar in ruil daarvoor staan zij een deel van de

104 WILLOUGHBY, R., „Crouching Fox, Hidden Eagle: Drug trafficking and transnational security: A

perspective from the Tijuana-San Diego border‟, Crime, law and social change, 2003, 116-117.

105 SCHATZ, S., „Authorizing state crime in Mexico: the importance of a destructive social milieu‟,

Crime law and social change, 2006, 100-101. 106 BUVE, R., l.c., 208.


52

winsten af en spelen ze ook info door over andere criminele organisaties. De problemen

komen pas nadat de staatsbescherming wegvalt, door bijvoorbeeld strengere wetgeving en de

sanering van corrupte kopstukken. Dan is het ieder voor zich en ontstaat een enorme chaos.107

Dit is exact wat er gebeurde nadat de PRI haar monopoliestatus verloor en elke controle en

contact met de criminele bendes wegviel. Wat op het eerste zicht, goedwerkende initiatieven

leken, bleken nadien nog grotere problemen met zich mee te brengen. Hoe strenger er werd en

wordt opgetreden tegen de narco-wereld, hoe harder die ook terug slaat.

De drugshandel kende enkele opvallende transformaties doorheen de verschillende decennia.

Voor 1980 stond Mexico internationaal enkel bekend om de marihuanakweek en –handel. Na

1980 veranderde dit en werden ook heroïne, cocaïne en meta-amfetamines verhandeld.

Mexico was aanvankelijk slechts een transitland voor de Colombiaanse drugs, voornamelijk

cocaïne.108

De Mexicaanse drugswereld kende in feite pas een grote bloei, nadat de

Colombianen hard getroffen werden door de zogenaamde Amerikaanse war on drugs. Er

ontstond een zogenaamde catch 22-situatie: de Colombiaanse markt werd gereduceerd en de

Mexicaanse markt werd vergroot, door de verschuiving van de handel.109

De cocaïnehandel

kwam in de jaren „90 steeds meer onder de invloed van Mexicaanse trafikanten en door de

grote winsten, werden tal van „randactiviteiten‟, zoals bijvoorbeeld wapenhandel, onderdeel

van een gigantisch narco-netwerk. De autoriteiten reageerden hierop met een striktere

controle, wat enkel resulteerde in meer en grotere vrachten, om zoveel mogelijk middelen,

toch nog over de Mexicaanse grens te krijgen.110

En dat er veel drugs gekweekt en verhandeld

worden, mag blijken uit het cijfermateriaal in hoofdstuk 1 (zie supra). Vanuit Mexico worden

grote hoeveelheden marihuana, heroïne, cocaïne en recent ook meta-amfetamines verhandeld

wereldwijd. Wat de internationale gemeenschap nog het meeste zorgen baart, is dat die handel

enkel lijkt te groeien, ondanks alle goed bedoelde initiatieven.

107 SNYDER, R. en DURAN-MARTINEZ, A., „Does illegality breed violence? Drug trafficking and

state-sponsored protection rackets‟, Crime, law and social change, 2009, 254-255. 108 MALKIN, V., „Narcotrafficking, migration, and modernity in rural Mexico‟, Latin American

Perspectives, 2001, 109-110.

109 VELLINGA, M.L., „De war on drugs: wat haalt het uit?‟, Internationale Spector, 2000, 263. 110 SHANNON, E.; PADGETT, T.; BUCHANAN, R. en HYLTON, H., „Valley of death.‟, Time,

1999, 62.


53

De grootste boosdoener is de Mexicaanse grens, die maar liefst tweeduizend kilometer lang is

en nog steeds zo lek is als een mandje. Eerst en vooral omdat het simpelweg onmogelijk is,

om de duizenden voertuigen en personen te controleren, die dagelijks de grens oversteken.

Het grootste probleem blijft echter de enorme corruptie en de doorsluisacties aan de

grensovergang. Politieofficieren worden met gigantische bedragen omgekocht, om ladingen

drugs en wapens door te laten. Niet verwonderlijk dat er corruptie heerst, aangezien de „pay

offs‟ een paar keer het maandloon van een dergelijke agent omvatten.111

De grensproblematiek van drugsmokkel kreeg een ongewilde impuls door het North

American Free Trade Agreement (NAFTA) van 1994, een politiek pact tussen Canada, de VS

en Mexico. Het pact was vooral gericht op de verbetering en intensifiëring van de handel

tussen de drie betrokken landen en verbeterde investeringen, het promootte tevens de

economische vrije markt principes. De grenzen werden opengesteld en vergemakkelijkten zo

de smokkel van drugs en wapens.112

De illegale drugsexport via grote trucks en voertuigen, is

zelfs het meest gebruikte transport van de drugskartels, net omdat het algemeen geweten is,

dat slechts een heel klein percentage van de konvooien gecontroleerd worden. Tonnen

heroïne, cocaïne, marihuana en meta-amfetamines zijn verborgen in naar schatting miljoenen

vrachtwagens en steken zo dagelijks de Mexicaanse grens over.113

Naast het narco-proleem kent Mexico ook de enorme geweldsuitbarstingen in sommige

Mexicaanse regio‟s. Dit is de schuld van de meedogenloze drugskartels, die niets of niemand

ontzien, als het gaat om de lucratieve drughandel. In hoofdstuk 1 werden reeds de

moordcijfers in kaart gebracht, die voor een groot stuk te wijten zijn aan de Mexicaanse

kartels. Het gaat aan de ene kant om politieagenten, justitiepersoneel, soldaten en inwoners en

aan de andere kant ook om leden van rivaliserende bendes zelf, die blijven strijden om

vrijgekomen territoria en drugsroutes. Door deze constante strijd tussen de Mexicaanse

overheid en de kartels en tussen de kartels zelf, is de veiligheid van de inwoners in sommige

Mexicaanse buurten, helemaal niet meer te garanderen.

111 SHARPE, K.E. en SPENCER, W., „Refueling a doomed war on drugs: flawed policy feeds

growing conflict‟, Report on US policy NACLA, 2001, 23. 112 BEWLEY-TAYLOR, D.R., „Certification meets NAFTA: more schizophrenia in the misguided

war‟, International journal of drug policy, 1998, 422-423.

113 PAYAN, T., „The DrugWar and the U.S.-Mexico Border: The State of Affairs‟, South

Atlantic Quarterly, 2006, 872-873.


54

Het narco-probleem brengt dus niet enkel de illegale economie met zich mee, maar ook

corruptie, geweld, wapens en doden. Mexico kent reeds een lange geschiedenis als

drugsleverancier over de hele wereld en de kartels staan bekend als de meest meedogenloze.

Het geweld- en onveiligheidsprobleem worden wereldwijd aanzien als de grootste problemen

waar Mexico vandaag mee te kampen heeft. Velen zijn van mening dat als de Mexicaanse

staat dit probleem niet onder controle krijgt, de staat gedoemd is tot falen.

2.3. Sociale problemen in Mexico

Het grootste sociale probleem waar Mexico al geruime tijd mee kampt, is het gigantische

migratie-probleem. Er wordt geschat dat maar liefst tien miljoen Mexicanen, illegaal aan het

werk zijn in Noord-Amerika en dat daar jaarlijks ongeveer nog een miljoen individuen

bijkomen. Om te migreren, riskeren vele Mexicanen zelfs de dood, omdat ze op beestachtige

wijze, door op geldbeluste mensenhandelaars gesmokkeld worden.114

Opnieuw kreeg dit

probleem een impuls door NAFTA (The North American Free Trade Agreement). Voor 1993

leefden en werkten zo een 2.5 miljoen Mexicanen in Amerika, na de afsluiting van NAFTA,

kende Noord-Amerika een nooit geziene overrompeling door illegale Mexicanen. Het was de

schuld van de Amerikanen zelf, doordat de Mexicaanse consumptiemarkt overspoeld werd

door goedkope producten en veel Mexicaanse boeren, verplicht waren hun inkomsten elders

te gaan zoeken.115

De Mexicanen hadden grote verwachtingen van NAFTA, maar eens dat begon tegen te vallen,

werd er het verschil in de verwachtingen die het volk van NAFTA had en de zaken die in het

bereik lagen van het volk, als heel problematisch ervaren. Het veroorzaakte anomie onder

sommige delen van de Mexicaanse bevolkingen en zelfs meegaandheid in de

drugscriminaliteit. Het is een feit dat een groot aantal werkloze Mexicaanse boeren aan het

werk zijn in de vele narco-laboratoria, of zelfs eigen narco-gewassen kweken, op de velden

114 X, „The importance of being good neighbours‟, Economist, 2005, vol. 376, issue 8441, 14.

115

COOPER, M., „Exodus: the ominous push and pull of the U.S.-Mexico border‟, The Atlantic

Monthly, 2006, 127.


55

die ooit voor maïs en andere teelt gebruikt werden. Hierdoor kwam ook een deel van de

bevolking onder invloed van de machtige drugsheren en -kartels.116

Niet enkel NAFTA heeft gezorgd voor een toename van Mexicaanse werklozen, maar ook

door de recente economische crisis hebben nog eens duizenden Mexicanen hun job verloren.

In de stad Juarez verloren in 2008 ongeveer zevenenvijftigduizend Mexicanen hun job. De

Mexicaanse werklozen zijn een vogel voor de kat als ze zich niet kunnen voorzien van een

inkomen, dus keren ze zich naar de illegale economie.117

Het is zelfs zo ver gekomen, dat er in sommige Mexicaanse gebieden, al een soort van

normalisering omtrent de narco-handel opgetreden is. De bevolking ziet de handel niet meer

als een probleem, want die is een onderdeel geworden van hun dagdagelijkse leven. Het gaat

voornamelijk om steden in de actieve Mexicaanse drugsgebieden, zoals bijvoorbeeld Juarez,

die al vrede gesloten hebben met de omstandigheden. De meeste steden zijn erg arm en het

exporteren en vervoeren van drugs, is een gemakkelijke job, om op korte termijn, veel geld

bijeen te sparen. Een drugsauto rijden van Juarez over de Mexicaanse grens, naar het

Texaanse El Paso, duurt nog geen vijf minuten, maar de bestuurder verdient er wel meer dan

duizend dollar mee. Ook de opslag van drugs in gewone Mexicaanse huizen of de actieve

verkoop van drugs op straat, is een manier om voor arme Mexicanen aan een degelijk

inkomen te raken. 118

De kwetsbare economische situatie en de NAFTA overeenkomst, heeft er dus voor gezorgd,

dat voormalig eerlijke Mexicaanse inwoners zich gedwongen in het criminele milieu hebben

moeten bewegen. De drugssmokkel is zelfs zo eigen aan Mexico, dat er zelfs een apart

muziekgenre ontstaan is, de zogenaamde baladas prohibidas, beter gekend als narcocorridos.

Dit genre verheerlijkt de drugshandel, moord en alles dat daarmee te maken heeft. De meeste

populaire nummers gaan zelfs over een Mexicaanse drugshandelaar, die als een soort „Robin

Hood‟ gezien werd. Hij verhandelde en kweekte drugs, maar de winst deelde hij met de

armen. Narcocorridos weerklinken doorheen de straten van sommige Mexicaanse steden,

116 WILLIAMS, P., „Illicit markets, weak states and violence: Iraq and Mexico‟, Crime, law and social

change, 2009, 327. 117 BOGAN, J., „From bad to worse in Mexico‟, Forbes, 2009, 31. 118 CAMPBELL, H., „Drug trafficking stories: Everyday forms of Narco-folklore on

the U.S.–Mexico border‟, International Journal of Drug Policy, 2005, 327.


56

gezongen en gespeeld door folkloristische muzikanten. Enkele jaren geleden kwam er zelfs

een verbod op het genre, maar het is algemeen geweten dat de muzikanten nog steeds erg

actief zijn.119

Hoewel er reeds vele Mexicanen actief meewerken aan de drugssmokkel, heerst er in de

belaagde Mexicaanse gebieden en steden een sfeer van spanning en angst. De kans om in een

vuurgevecht te raken tussen politie en kartels, of tussen de kartels zelf, is erg reëel in

sommige steden. Inwoners komen daarom liefst zo weinig mogelijk buiten en ontwijken ook

de gevaarlijkste buurten. De laatste tijd sneuvelen erg veel Mexicaanse inwoners, omdat het

een nieuwe tactiek wordt van de kartels, om ook inwoners te doden, om de angst er in te

houden en de inwoners zo sneller te doen meewerken.

2.4 Besluit: argumenten die pleiten voor Mexicaanse ‘state failure’

De drie bovenstaande besproken argumenten, pleiten voor Mexicaanse „state failure‟. Een

mank lopend politiek systeem, corruptie, het steeds groter wordende narco-probleem en de

sociale problemen, wijzen allemaal in die richting. Elk van deze drie problemen, hebben een

zeer ontwrichtend effect voor de dagdagelijkse werking van de Mexicaanse staat. Een niet

geheel democratisch politiek systeem, dat bovendien nog bezoedeld is met corruptie, verliest

al snel het vertrouwen van zowel de inwoners als de internationale gemeenschap. Het blijvend

aanslepende narco-probleem baart de wereld zorgen en ook het Mexicaanse

migratieprobleem, wordt stilaan een humanitair probleem. Hoewel deze drie argumenten

verre van volledig zijn en nog met veel andere kunnen aangevuld worden, geeft het toch een

goede indicatie van het slechte pad dat Mexico lijkt te volgen.

3. Argumenten die pleiten tegen Mexicaanse ‘state failure’

3.1 Internationale hulp door het ‘Plan Mérida’, nationale vooruitgang door President F.

Caldéron.

Mexico heeft dus zoals aangehaald in de tegenargumenten, een woelige politieke geschiedenis

achter de rug. De PRI hield de Mexicaanse staat decennialang in de ban van corruptie, macht

en drugs. Na 2000 kwamen er andere partijen aan de macht en de PAN mocht de eerste

president sinds lange tijd afleveren. Vicente Fox was weliswaar al een stuk minder corrupt

dan zijn PRI voorgangers, maar hield er toch nog de conservatieve Mexicaanse ideeën op na.

119 VOLLMANN, W.T., „Las baladas prohibidas‟, Mother Jones, 2009, 46-48.


57

Het was pas met de verkiezingen van december 2006, dat de Mexicaanse politieke situatie

verbeterde, door de aanstelling van Felipe Caldéron, de eerste president geleverd door de

PRD.

Wanneer op 1 december 2006 president Caldéron aan de macht komt, reageert hij met een

groot federaal offensief, totaal in tegenstelling tot de vorige president, Vicente Fox, die zich

liet kenmerken door schijnbare niet-actie.120

(Een schrijnend voorbeeld hiervan was het

„Puebla-to-Panama Plan‟ van Fox, die de kloof moest dichten tussen het arme zuiden en het

rijkere Mexicaanse noorden. Nu blijkt dat er hier weinig van resteert).121

Wel dient opgemerkt

te worden, dat zowel Fox als Caldéron een grootscheepse zuiveringsactie op politiek en

justitieel vlak hielden, evenals de zuivering van het politie- en legerapparaat.122

Caldéron

zond in de eerste weken van zijn ambtstermijn, maar liefst zesduizend vijfhonderd troepen

naar de meest criminele Mexicaanse gebieden. Begin 2010 waren er zo een

vijfenveertigduizend troepen overal in Mexico ingezet, ter bestrijding van de narco-trafiek en

de drugskartels.123

Het is dus duidelijk dat de Mexicaanse overheid in actie geschoten is wat

betreft de Mexicaanse drugsoorlog.

Ook de Amerikanen zaten niet stil en verleenden Mexico steun in hun strijd tegen de

drugskartels. Het zogenaamde „plan Mexico‟, of zoals het officieel heet het „Mérida Initiative

Plan‟, is een meerjaren plan voor Amerikaanse hulp aan Mexico en Centraal Amerika (landen

zoals Belize, Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras enz.), met als doel de

noodlijdende landen te assisteren in hun strijd tegen de drugstrafiek en criminele organisaties.

Het plan werd genoemd naar de stad Mérida, waar de Amerikaanse president Bush en de

Mexicaanse president Caldéron, op 22 oktober 2007, het plan goedkeurden. Concreet betekent

het plan voor Mexico, dat er Amerikaanse steun wordt geboden voor de strijd tegen de

drugstrafiek, maar ook tegen terrorisme en transnationale criminaliteit (grens Mexico-

Verenigde Staten). Het plan betekent ook hulp aan de Mexicaanse grensbeveiliging, publieke

veiligheid, handhaving van de strafwet, enz. Met behulp van „counternarcotics brigades‟ en

120 SHIFTER, M., „Latin America‟s Drug Problem‟, Current History, 2007, 61.

121 X,„Plan qué?‟, Economist, 2004, Vol. 371, Issue 8370, 29. 122 REUTER, P., „Systemic violence in drug markets‟, Crime, Law and Social Change, 2009, 278.

123

KELLNER, T. en PIPITONE, F., „Inside Mexico‟s drug war‟, World Policy Journal, 2010, 31.


58

veiligheidstroepen, die bestaan uit zowel Mexicaanse als Amerikaanse agenten, wordt de

strijd aangebonden met de kartels en de criminele onderwereld.124

Voor de uitvoering van het „plan Mexico‟, trok de Amerikaanse overheid maar liefst 1.4

miljard dollar uit, verdeeld over drie jaar tijd. De bedoeling is dat er met dit bedrag, zaken

zoals helikopters, voertuigen en communicatiemateriaal aangekocht worden en ook dat de

training van agenten ermee gesponsord wordt. Het plan is evenwel geen „cadeautje‟ dat de

Amerikaanse overheid aan Mexico geeft, want de Amerikanen zijn voor een groot deel zelf de

schuld van de situatie in Mexico. Dit gegeven werd lange tijd naar de achtergrond verbannen

en zelfs de bekende Amerikaanse „war on drugs‟ die op 14 juli 1969 door Amerikaanse

president Nixon werd geopend, had het enkel over de strijd tegen de „supply side‟.125

De

Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken, Hillary Clinton, had het er in haar statement

over “dat Amerika‟s onstilbare vraag naar illegale drugs de drugshandel voedt” en dat “ons

onvermogen om te voorkomen dat criminelen wapens de grens over smokkelen de dood van

Mexicaanse agenten, soldaten en burgers veroorzaakt”.126

Jarenlang hebben de Amerikanen nagelaten om een wetgeving te creëren voor al de gunshops

langs de Mexicaanse grens, aan Amerikaanse zijde, zodat bijna alle wapens die nu in de

karteloorlog gebruikt worden, afkomstig zijn uit de Verenigde Staten. Ook zijn de

Amerikanen de grootste verbruikers van de Mexicaanse drugs en zijn de VS zelf de grootste

„demand side‟ in de gehele Mexicaanse drugstrafiek. Daarbij komen bijna alle chemicaliën

die voor de aanmaak van meta-amfetamines dienen, via de haven van Californië, Mexico

binnen.127

Naast de toegenomen wetgeving werden ook aan beide kanten van de grens andere pogingen

ondernomen om de drugsstroom een halt toe te roepen.128

Het radicaalst was wel de „muur‟

124

COOK, C.W. ; RUSH, R.G. en SEELKE, C.R., „CSR report for congress: Mérida Initiative:

Background and Funding‟, 18 maart 2008, 1-3.

125

AYLING, J., „Conscription in the War on Drugs: Recent reforms to the U.S. drug certification

process‟, International Journal of Drug Policy, 2005, 376. 126 VAN DER HOEVEN, R., „Drugs hier, ellende daar‟, De Groene Amsterdammer, 2009, 5.

127

X, „The dangers of Mexico bashing‟, The Economist, 2008, 21. 128

SKERRY, P., „How not to build a fence‟, Foreign Policy, 2006, 65.


59

die opgetrokken werd aan de Amerikaans- Mexicaanse grens. De officiële reden van dit

ijzeren hek, was een poging om een halt toe te roepen aan de migratiestroom van Mexico naar

de Verenigde Staten. Onderliggende reden was vanzelfsprekend een extra barrière te bouwen

tegen de constante drugstrafiek naar de VS. Het begon in 1990 met een eerste „hek‟, dat liep

ongeveer achtenzestig kilometer landinwaarts, gerekend vanaf de Atlantische Oceaan. Dit was

een eerste klein deel van het hedendaagse muur. Het hek was „amper‟ drie meter hoog en door

de vorm van de constructie was het kinderspel om erover te raken. Tijd voor plan B: een

tweede hek werd geplaatst, even verderop, tussen de Amerikaanse stad San Diego en de

Mexicaanse stad Tijuana.129

De voormalige Amerikaanse president Bush wou nog een stap

verder gaan en diende een voorstel in tot een gehele grensafbakening met Mexico. Zo ver

komt het voorlopig nog niet, maar volledigheidshalve dient opgemerkt te worden, dat langs de

volledige grens overal grensposten opgericht zijn, om het hedendaagse verkeer te controleren.

Het hoeft niet gezegd dat het zwakste punt van deze controle het corruptiegevaar is, maar

zoals al eerder aangehaald, worden er steeds meer initiatieven genomen om dat probleem uit

te roeien.

De georganiseerde criminaliteit werd reeds in 1996 door een nieuwe Mexicaanse federale wet

strenger bestraft. Wie deelneemt aan activiteiten die betrekking hebben tot de georganiseerde

misdaad, riskeert tussen de twintig en veertig jaar gevangenisschap. Deze straffen worden nog

verhoogd, indien het gaat om justitie- of politiepersoneel. In Mexico zelf zijn ook een hele

resem aan organisaties, dag in dag uit aan het werk, om de georganiseerde criminaliteit een

halt toe te roepen. Voorbeelden van Mexicaanse organisaties die een blijvend gevecht leveren

tegen de criminelen zijn het FEADS (Special Prosecuter‟s Office for Crimes against Health),

INCD (National Institute to Combat Drugs), SCJN (Supreme Court Justices of the Nation) en

CERESOS ( Centers for Social Readaptation).130

Ook het Mexicaanse leger is een grote actor in de strijd tegen de drugstrafiek en criminaliteit,

zo niet de grootste wetshandhaver in Mexico, naast de reguliere politiediensten. Het leger was

in het verleden een kritiek onderwerp in Mexico, omdat veel rebellengroepen en paramilitaire

129 LANGERBEIN, H., „Great blunders?: the great wall of China, the Berlin wall and the proposed

United States/Mexico border Fence‟, The History Teacher, 2009, 9.

130 JIMENEZ, A.Z., „Criminal justice and the law in Mexico‟, Crime, Law and Social Change, 2003,

35.


60

criminele legers (zoals bijvoorbeeld het Zapatista National Liberation Army (EZLN) en de

Popular Revolutionary Army (EPR)), daaruit ontstonden. Na de uitzuiveringsacties in zowel

politie als het leger, lijkt de situatie de goede kant op te gaan.131

Met de grote zuiveringsacties van president Caldéron in alle lagen van het Mexicaanse

systeem, is er duidelijk de wil om een corruptievrij beleid en een democratisch politiek stelsel

op poten te zetten. Komt daar nog eens bovenop dat de Verenigde Staten eindelijk ook zijn

verantwoordelijkheid heeft opgenomen via het „Plan Mérida‟. Anno 2010 is de politieke wil

er dus zeker om de drugsoorlog een halt toe te roepen en dat zowel nationaal als

internationaal.

3.2 De geografische beperktheid van het Mexicaanse drugs- en criminaliteitsprobleem

Zoals reeds vele malen aangehaald werd, zijn de Mexicaanse drugs- en geweldsproblemen,

altijd problemen die te situeren zijn in specifieke Mexicaanse regio‟s. Getuige hiervan is dat

er nog steeds veel toeristen hun weg naar Mexico vinden, wat niet het geval zou zijn, mocht

geheel Mexico een groot oorlogsgebied zijn. Voornamelijk de gebieden langs de grens van

Mexico, zowel aan Mexicaanse als Amerikaanse zijde, hebben te lijden onder het geweld

tussen de kartels en wetshandhavers, alsook hebben ze zware problemen met wapenhandel en

drugstrafiek.

Kaart 1 geeft een kaart van Mexico weer, van januari tot december 2009 en het aantal

drugsgerelateerde doden per Mexicaanse staat.132

Op deze kaart is het onderscheid tussen de

zogenaamde gevaarlijke staten, de relatief rustige staten en de ongevaarlijke staten goed te

zien. Zoals eerder aangehaald zijn het vooral de staten die grenzen aan Noord-Amerika die

grote moordcijfers kennen en waar het dus logischerwijze, veel gewelddadiger en meer

crimineel aan toe gaat, dan in andere Mexicaanse staten. De gevaarlijke staten zijn: Baja

California, Chihuahua, Coahuila, Durango, Guerrero, Jalisco, Michoacan, Sinaloa en Sonora,.

De relatief rustige staten, of de staten die wel enkele problemen kennen, maar waar de situatie

niet uit de hand loopt zijn: Guanajuato, Neuvo Leon, Tabasco en Veracruz. De rustige staten

en dus de staten met een „normaal‟ gehalte aan criminaliteit zijn: Aguascalientes, Baja

131 MOLOEZNIK, M.P., „The Military Dimension of the War on Drugs in Mexico and Colombia‟,

Crime, law and social change, 2003, 107-112. 132 TRANS-BORDER INSTITUTE JOAN B. KROC SCHOOL OF PEACE STUDIES

(UNIVERSITY OF SAN DIEGO), l.c., 7.


61

California Sur, Campeche, Chiapas, Colima, Hidalgo, (staat) Mexico, Morelos, Nayarit,

Oaxaca, Puebla, Qeurétaro, Quintana Roo, San Luis Potosi, Tamaulipas, Tlaxcala, Yucatán en

Zacatecas.

Van de eenendertig staten die Mexico telt kunnen er dus negen als echt gevaarlijk beschouwd

worden en vier als middelmatig gewelddadig. De overige achttien(!) staten zijn dus

gevrijwaard gebleven van extreme geweldsuitspattingen, drugshandel en criminaliteit. Dit is

dus meer dan de helft van de staten die geen problemen kent met criminaliteit maar een

normale situatie heeft. De situatie in Mexico zelf is nog lang niet zo hopeloos als het om

verlies van staten aan de georganiseerde criminaliteit gaat. In hoofdstuk 1 was op figuur 4 ook

al te zien dat sommige staten van goed naar slecht gaan, maar ook omgekeerd van slecht naar

goed, zoals bijvoorbeeld de staat Tamaulipas (de staat kende in 2006 nog grote

geweldsproblemen, terwijl ze in 2009 de grootste problemen achter de rug leek te hebben).

De staten waar het dus slecht gaat, zijn net die gebieden waar de drugskartels zich gevestigd

hebben. Zoals bijvoorbeeld het Sinaloa (Federation) kartel, die verantwoordelijk is voor de

moorden en geweldpieken aan de Westkust van Mexico (onder meer Sinaloa en Sonora) en

het Gulf-kartel, dat verantwoordelijk is voor de chaos aan de oostkust van de Mexicaanse


62

staat. 133

De Mexicaanse ordediensten richten de laatste jaren al hun pijlen op de kartels, om

hun invloed op de kritieke gebieden te verkleinen, zodat de orde er hersteld kan worden.

De claim dat Mexico volledig gefaald heeft op alle gebieden en alle vlakken, is dus

allesbehalve een realiteit. Er zijn niet te ontkennen probleemgebieden, maar met de instelling

die de nieuwe politieke leiders nu hebben en het grotere optreden van de Mexicaanse

ordehandhaving, lijkt het alleszins de goede kant op te gaan met Mexico.

3.3 De Mexicaanse controle over de political goods

In hoofdstuk 2 is er al uitgebreid gesproken over het belang van de zogenaamde publieke

goederen, of „political goods‟. Een staat heeft te maken met „state failure‟, wanneer ze in

bepaalde zaken niet meer kan voorzien of zelfs het gehele pakket aan standaard instituten en

voorzieningen niet meer kan garanderen. Zoals eerder aangehaald was het politieke goed van

nationale veiligheid een van de belangrijkste; als daarin niet meer kan voorzien worden, staat

de staat op de rand van „failure‟. Het kunnen voorzien in de veiligheid van de Mexicaanse

inwoners, was dan ook de hoeksteen van de verkiezingscampagne, van huidig president

Caldéron.134

Mexico heeft op het vlak van veiligheid, al geruime tijd actie ondernomen, dit begon bij het

ambtstermijn van voormalig president Vicente Fox in 2000 en wordt sterk verdergezet door

opvolger president Caldéron in 2006. Het leger en de politiediensten werden uitgezuiverd en

worden massaal ingezet in de getroffen gebieden. En dat levert op: sleutelfiguren in de

georganiseerde misdaad werden gearresteerd of gedood en het onderscheppen van wapens

gebeurt steeds vaker.135

De veiligheid van de Mexicanen garanderen staat hoog bovenaan de

lijst van politieke prioriteiten. De internationale gemeenschap en dan voornamelijk de

Verenigde Staten, heeft zijn aandeel in de Mexicaanse problematiek herkend en bood steun

aan Mexico, onder de vorm van het Mérida-steunplan. Duizenden soldaten en agenten werden

al ingezet in de bedreigde Mexicaanse gebieden en er wordt met de nieuwste methoden en

technieken gewerkt om drugstransporten en drugstrafikanten te onderscheppen. Een nuance

133 BEITTEL, J.S., „Mexico‟s drug-related violence‟, Congressional research service,

27 mei 2009, 4. 134 SCHAEFER, A.G.; BAHNEY, B. en RILEY, K.J., Security in Mexico: Implications for U.S.

Policy Options, Santa Monica, RAND corporation, 2009, 108p.

135 QUINONES, S., „State of war‟, Foreign Policy, 2009, 79.


63

dient evenwel te worden toegevoegd: de veiligheidssituatie in de door drugskartels bedreigde

gebieden is ernstig en dient niet onderschat te worden (voor cijfermateriaal, zie hoofdstuk 1).

Het is dan ook niet de bedoeling om te verklaren dat Mexico geen veiligheidsprobleem heeft,

maar om dit in het juiste kader te zien en met de nodige proporties. De gebieden die met

veiligheidsrisico‟s te kampen hebben zijn degene die eerder werden aangehaald in 3.2. Alle

middelen worden momenteel ingezet om de situatie te verbeteren en dat is nu net het pluspunt

van de Mexicaanse situatie. Zolang de Mexicaanse regering haar strijd tegen de onveiligheid

en kartels verderzet, betekent dit dat Mexico zich blijft in zetten, om de situatie te keren.

Landen of staten die dit niet doen en dus de veiligheidsrisico‟s te hoog laten oplopen (zoals

bijvoorbeeld het geval is in Somalië), krijgen te maken met „state failure‟. Mexico verzet zich

nog steeds tegen die onveiligheid en dus ook tegen „state failure‟.

De andere politieke goederen zoals ziekenhuizen, gezondheidszorg, wegen, infrastructuur,

spoorwegen, havenverkeer enz. lijken niet verwaarloosd of overgenomen te worden door de

criminele bendes. Om van „state failure‟ te kunnen spreken, moet er een redelijk verval van

(sociale) voorzieningen zijn en dat zien we in Mexico niet. Een nuance is echter op zijn

plaats, want Mexico heeft wel degelijk sociale problemen, zoals bijvoorbeeld armoede,

natuurvervuiling en vergrijzing. Ook het onderwijssysteem liet lange tijd te wensen over,

maar sinds 2006 worden zijn er initiatieven en worden er pogingen ondernomen om alles

weer op de rails te krijgen. Zo blijkt uit een rapport van de „Organization for Economic Co-

operation and Development‟ (beter gekend als het OECD) dat Mexico actie ondernomen heeft

op onderwijsniveau. Zo stelt het rapport dat: “As part of the framework of the Alliance for

Quality Education between the government and the main teachers‟ union, spending on school

infrastructure has been increased and 10 000 schools have been renovated. In 2008, new

teachers were selected for the first time through a centralized entry exam, and a major reform

is underway to link teachers‟ career progression more closely to performance and student

learning outcomes, rather than to their seniority and initial education.” Het verslag van de

OECD stelt ook nog verbeteringen vast op vlak van ondermeer communicatieverbindingen,

wetshandhaving en belastingen.136

Mexico is niet vrij van problemen op het niveau van publieke goederen. De laatste jaren

wordt echter steeds meer aandacht besteed, aan het verbeteren van deze situatie en worden de

136

OECD, „Economic Policy Reforms: Going for Growth 2010‟, 128-129.


64

zaken ook meer opgevolgd. Het feit dat er dus aan gewerkt wordt, is een signaal dat het label

van „state failure‟ nog niet aan de orde is.

4. Pro en contra opinies

4.1 Auteurs die pleiten voor een Mexicaanse ‘state failure’

De eerste „pro state failure‟ opinie, is afkomstig van JOE, ook wel de Amerikaanse „Joint

Operating Environment‟ genoemd. Het JOE is afkomstig van de „United States Joint Forces

command‟, een afdeling van het Amerikaanse „Department of Defense. Het probeert de

toekomst uit te tekenen en de toekomstige uitdagingen en bedreigingen wereldwijd, te

anticiperen. Hun voornaamste onderwerp is de kans op toekomstige oorlogvoering in

verschillende staten en tussen verschillende staten, de impact wereldwijd (met een nadruk op

de Amerikaanse overheid) en het richt ook zijn schijnwerpers op zwakke staten en staten die

schijnbaar grote moeilijkheden op veiligheidsniveau ondervinden.

Hun rapport van 2008 stelt dat de twee staten, die de meeste kans hebben op snel verval en

„state failure‟, Pakistan en Mexico zijn. Hoewel het rapport nuanceert, dat Pakistan een

grotere kans heeft dan Mexico om binnen een beperkte tijd, te falen, is ze toch negatief

ingesteld over de Mexicaanse situatie. Zo stelt het JOE-rapport bijvoorbeeld dat de

Mexicaanse overheid, het politieke systeem en het politiële en justitiële apparaat, allemaal

sterk ondermijnd worden, door criminele bendes en drugskartels. Verder wordt er door het

JOE nog aan toegevoegd, dat de onstabiele Mexicaanse situatie, wel eens de grootste

veiligheidsbedreiging voor de Verenigde Staten zou kunnen worden, als die het al niet is.137

JOE ziet de toekomst van Mexico dus bijzonder zwartgallig en lijkt er niet op te rekenen, dat

de internationale pogingen (voornamelijk deze van de VS) en de nationale initiatieven iets

zullen uithalen tegen de Mexicaanse geweld en drugssituatie.

Het Amerikaanse tijdschrift Forbes volgde de redenering van het JOE-rapport en kopte in

december 2008 met de titel „Mexican Meltdown‟.138

Het tijdschrift vergeleek Mexico met een

„failed state‟ door het aanhoudende drugsgeweld. En ook andere magazines en kranten, zoals

bijvoorbeeld het Amerikaanse Newsweek en een artikel van Reuters, leken dezelfde mening

137

UNITED STATES JOINT FORCES COMMAND, „The Joint Operating Environment 2008:

Challenges and implications for the future joint force‟, Center For Joint Futures, 34-36. 138

X, „Mexican Meltdown‟, FORBES MAGAZINE, 22 December 2008, 58.


65

toegedaan.139

Ook de New York Times rapporteerde Mexico, als randgeval en op de grens

tussen „failing‟ en „failed‟. Het Nederlandse NRC Handelsblad rapporteerde ook over de

conclusies van het Amerikaanse JOE-rapport en leek deze mening te delen.140

Hoewel

voorheen de situatie door de media als alarmerend beschreven werd, verschoof die plots naar

gefaald.

De auteur Fraser J., die meeschrijft aan de website van „ The Center for Threat Awareness‟,

lijkt er ook een erg negatieve mening op na te houden. Hij claimt, dat als Mexico nu nog geen

„failed state‟ is, ze dat in de toekomst onvermijdelijk wel zal worden. Fraser kijkt met een

zeer kritische blik naar de Mexicaanse drugs- en geweldsituatie en meent dat er geen weg

terug is, wat betreft het aanhoudende geweld. President Caldéron heeft pogingen ondernomen,

net als de Verenigde Staten, maar dat is allemaal een maat voor niets. De auteur claimt dat

Mexico zal falen, enkel en alleen al door het criminele aspect van de Mexicaanse

probleemsituatie.141

Een artikel van de website van „Stratfor Intelligence‟, houdt er een meer gematigde mening op

na, maar helt toch over naar de kant van de „pro‟-Mexicaanse „state failure‟ claim. Het stelt

dat Mexico als staat nog niet gefaald heeft, maar dat het zeker en vast, goed op weg is. Het

artikel hamert onder meer op de aanhoudende onveilige situatie voor de Mexicaanse

inwoners, door de kartels en criminele bendes. Ook claimt ze dat Mexico een staat is die al

meerdere keren te maken heeft gehad met „state failure‟ en verwijst daarbij naar de

Mexicaanse politieke situatie, eind 19e eeuw, begin 20

e eeuw. De steeds stijgende

drugsexport, -kweek en -handel, lijkt de druppel voor de Mexicaanse labiele situatie.142

Een volgend artikel van februari 2009, afkomstig van de website van het „Cato Institute‟

(Amerikaans instituut dat publiekpolitieke research verricht), neemt ook een meer gematigde

houding aan ten opzichte van het Mexicaanse probleem, maar ziet de toekomst ook niet bijster

139

CAMPBELL, M. en CAMPO-FLORES, A., „Bloodshed on the border‟, Newsweek, 8 December

2008, 50-54. 140

X, „VS: Mexico kan ineenstorten‟, NRC Handelsblad, 8 januari 2009, 4. 141 FRASER, J., (2008/06/08) Mexico- Failed state/Failed policies? [WWW]. Center for Threat

Awareness: http://threatswatch.org/rapidrecon/2008/06/mexico-failed statefailed-poli/

[25/04/2010] 142

FRIEDMAN, G., (2008/05/13) Mexico: On the road to a failed state? [WWW]. Stratfor Global

Intelligence: http://www.stratfor.com/weekly/mexico_road_failed_state [25/04/2010]

http://threatswatch.org/rapidrecon/2008/06/mexico-failed-statefailed-poli/

http://www.stratfor.com/weekly/mexico_road_failed_state


66

rooskleurig in. Zo stelt de auteur dat de initiatieven om de Mexicaanse drugstrafiek een halt

toe te roepen, tot nu toe, een maat voor niets zijn geweest. Noch het Mérida-initiatief, noch

andere goedbedoelde plannen, zullen de Mexicaanse drugstrafiek en geweldspiraal, een halt

kunnen toeroepen. Ook de huidige economische crisis, die de Mexicaanse markt negatief

beïnvloedt en de aanhoudende problematiek met de drugskartels zijn volgens de auteur,

signalen die wijzen in de richting van „state failure‟.143

Auteur Tancredo T., gooit het Mexicaanse verhaal over een andere boeg en besteedt meer

aandacht aan Mexico en het falen om humanitair niveau. Hij heeft het ondermeer over de

noodzaak aan een goede regeling voor Mexicaanse migranten, die op de vlucht zijn voor de

drugskartels en het criminele geweld. Wanneer de humanitaire zijde van de Mexicaanse

drugsoorlog uit het oog verloren wordt, is Mexico volgens de auteur gedoemd tot falen,

aangezien de oorlog dan door de kartels gewonnen wordt.144

Wat opvalt aan de bronnen en auteurs die pleiten voor een Mexicaanse „state failure‟, is dat

het bijna allemaal om populaire mediabronnen en dito instellingen gaat. Velen borduren voort

op de hysterie die het rapport van de Joint Operating Environment heeft voortgebracht, door

te claimen dat Mexico en Pakistan, de grootste kanshebbers op „sudden collapse‟ zijn. De

media blijven dus de grote actoren en die stug volharden in het faliekant aflopen van de

Mexicaanse situatie. Het blijft een feit dat de meesten niet overtuigd zijn van een Mexicaanse

„state failure‟, dat is ook te merken aan de relatief weinig artikels en mediabronnen die er te

vinden zijn, „pro-Mexicaanse „state failure‟. Velen vinden dat er wel degelijk kan gesproken

worden van falen op bepaalde vlakken, maar zeker niet als staat in het algemeen. Dat is voor

de meeste auteurs een stap te ver, of zoals een artikel het omschreef: dat Mexico aan geen

kanten te vergelijken is met de verloren staat Somalië of het jaren „80-„90 Colombia.

Nog een laatste opmerking: De auteurs en individuen die er een contra mening op na houden,

hebben erg veel problemen met de stelling van JOE. In de volgende paragraaf komen enkele

auteurs en vooraanstaande figuren aan bod, die vinden dat het rapport JOE een verkeerd beeld

van Mexico schetst. De meningen over JOE gaan van voorzichtig overdreven, tot ronduit

achterhaald. Velen vinden dat Mexico en Pakistan, niet in een adem genoemd mogen worden,

alsof het twee landen zijn met dezelfde problematiek.

143 CARPENTER, T.G., (2009/02/09) Will Drug Violence Make Mexico a Failed State? [WWW].

CATO Institute: http://www.cato.org/pressroom.php?display=news&id=172 [25/04/2010] 144

TANCREDO, T., (2008/07/15) Mexico: A failed state? [WWW]. WorldNetDaily:

http://www.wnd.com/?pageId=69742 [25/04/2010]

http://www.cato.org/pressroom.php?display=news&id=172

http://www.wnd.com/?pageId=69742


67

4.2 Auteurs die pleiten tegen een Mexicaanse ‘state failure’

In de vorige paragraaf werd het artikel „Mexican Meltdown‟ van het magazine Forbes

aangehaald, een artikel waar onder meer reactie op kwam van een Mexicaanse ambassadeur,

A. Sarukhan. Hij gaat radicaal in tegen de claim dat Mexico een reeds gefaalde staat is en stelt dat

“The violence unleashed by drug traffickers in response to President Calderón's effort to shut

them down cannot be denied. Yet if one considers the criteria used to identify failed states —

loss of territorial control; inability to provide public services; refugees and internally

displaced peoples; criminalization of the state; sharp economic decline; and incapacity to

interact as a full member of the international community — it is obvious that Mexico simply

does not fit the pattern. On the contrary, we have solid institutions, a vibrant democracy, a

vigorous civil society and a strong economy.” 145

Sarukhan gaat dus regelrecht in de aanval

tegen de claim, van een gefaalde Mexicaanse staat. Hij haalt de punten aan die pleiten voor

een staat die te maken heeft met „state failure‟, zoals verlies van controle over bepaalde

gebieden, sterke migratie, het niet meer kunnen voorzien in publieke politieke goederen enz.,

maar countert dit door de sterktes van Mexico aan te kaarten, namelijk: sterke instituties, een

democratisch stelsel en een sterke economie. Deze mening sluit sterk aan bij de opzet van

deze masterproef, die de argumenten voor en tegen een eventueel gefaalde Mexicaanse staat

op een rij zet.

In de eerste paragraaf van 2.1 werd een artikel van „Stratfor Global Intelligence‟ aangehaald,

geschreven in 2008 door Friedman G. Het artikel liet zich negatief uit over de Mexicaanse

situatie en zag het allemaal fout aflopen. In april 2010 kwam Friedman met een vervolgartikel

op de proppen, die een geheel ander verhaal vertelt dan het eerste artikel. Het recentste artikel

over de „state failure‟-problematiek en Mexico claimt dat er wel problemen zijn, maar dat die

goed lijken aangepakt te worden door de Mexicaanse overheid en de VS. De auteur stelt dat

als er enkel gefocust wordt op het aspect van anti- drugsstrategieën, Mexico misschien als

gefaald kan gezien worden, maar dat Mexico meer is dan dat. Het is op de andere aspecten

van het Mexicaanse dagelijkse leven dat er niet gefaald is en dat maakt, volgens het artikel,

dat Mexico niet in het rijtje van „failed states‟ thuis hoort. 146

145

SARUKHAN, A., „Letters to the editor: Mexico, not a failed state‟, Forbes Asia, 12 January 2009, 6.

146

FRIEDMAN, G., (2010/04/06) Mexico and the failed state: revisited [WWW]. Stratfor Global

Intelligence:http://www.stratfor.com/weekly/20100405_mexico_and_failed_state_revisited?utm_s

http://www.stratfor.com/weekly/20100405_mexico_and_failed_state_revisited?utm_source=GWeekly&utm_medium=email&utm_campaign=100406&utm_content=GIRtitle&elq=163481e515724ada928c017a2fa24c8c


68

En artikel dat verscheen op de website van „Global Post‟, hekelde de hysterie rond Mexico,

die de internationale pers constant lijkt te verspreiden. De auteur van het artikel, Grillo I.,

claimt dat het vergelijken van Mexico met echt „collapsed states‟, zoals bijvoorbeeld Somalië

en Pakistan volledig verkeerd is. Mexico heeft niet ontkenbare problemen met de narco-

industrie en geweldpieken door de kartels, maar deze situatie is volgens de auteur niet te

vergelijken met „failed states‟. Hij legt de schuld van de verkeerde rapportering van de

Mexicaanse problematiek, niet enkel bij de pers, maar ook bij het Amerikaanse Pentagon, dat

in 2008 claimde in het rapport JOE (zie supra), dat Mexico een van de staten was die wel eens

zeer snel zou kunnen ten onder gaan. Hij spreekt dit radicaal tegen, door bijvoorbeeld de

blijvende toeristenstroom in Mexico, te vergelijken met het feit dat buitenlandse bezoekers in

Somalië, steevast enkele bodyguards bij zich hebben.147

Een volgend artikel uit het Nederlandse tijdschrift „Internationale Spector‟, houdt er ook een

contra-Mexicaanse „state failure‟-opinie op na. De auteur, Buvé R., nuanceert de hysterie rond

het verlies van controle over het Mexicaanse grondgebied en de macht van de kartels, door

deze gegevens in het juiste kader te plaatsen. Er zijn problemen in Mexico, hij verwijst daarbij

ook naar de score van 72,2 op de „Failed States Index‟, wat vrij hoog is, maar er mag volgens

de auteur niet gegeneraliseerd worden. Zeker de helft van Mexico, is volgens hem een rustig

gebied, wat bekrachtigd wordt door de grote stroom van toeristen in die regio‟s. De auteur

besluit dat Mexico geen „failed state‟ is, maar dat de Mexicaanse regering, niet op zijn

lauweren mag rusten. De reeds ondernomen initiatieven, tegen de kartels en het geweld,

moeten doorgezet worden.148

In het Nederlandse tijdschrift „De Groene Amsterdammer‟, werd ook een artikel gewijd aan

de Mexicaanse situatie. Het artikel handelt niet specifiek over het concept „state failure‟, maar

neemt enkele initiatieven onder de loep, die als doel hebben, de Mexicaanse geweld en

criminaliteitssituatie, in te dijken. Volgens de auteur, Van Der Hoeven R., is Mexico op goede

weg, aangezien recent de Amerikanen hebben toegegeven dat de drugsoorlog, deels te wijten

is aan het lakse optreden van Amerikaanse ordediensten, aan de andere kant van de grens. Dit

ource=GWeekly&utm_medium=email&utm_campaign=100406&utm_content=GIRtitle&elq=163

481e515724ada928c017a2fa24c8c [26/04/2010] 147 GRILLO, I., (2009/02/16) Analysis: Mexico a failing state? [WWW]. Global Post:

http://www.globalpost.com/dispatch/mexico/090212/analysis-mexico-failing-state [26/04/2010] 148 BUVE, R., l.c., 209.

http://www.globalpost.com/dispatch/mexico/090212/analysis-mexico-failing-state


69

slaat zowel op het beleid (of net het gebrek aan een Amerikaans beleid) van de wapenhandel

van Amerika naar Mexico, als op de schijnbaar onstilbare honger van de Amerikaanse steden,

naar drugs. Het feit dat deze problemen, door de Amerikaanse overheid erkend worden, is

volgens de auteur, een van de grootste stappen voorwaarts, voor een omslag in de Mexicaanse

situatie.149

Het zijn niet enkel kranten, tijdschriften en de auteurs ervan die er een contra Mexicaanse

„state failure‟ opinie op na houden. Sommige regeringsleiders en vooraanstaande

internationale overheidsleden hebben zich ook al verzet tegen het labelen van Mexico als

„failed state‟. Logischerwijze ontkent huidig Mexicaans president F. Caldéron dat zijn land

een „failed state‟ is. Begin 2009 sprak hij met „The Associated Press‟ over de alarmerende

Mexicaanse problematiek en was erg strijdlustig. Tegen 2012 wil hij dat de Federale

Mexicaanse ordetroepen weer volledig controle hebben over de gewelddadige regio‟s, zodat

de lokale ordediensten, die taak weer kunnen overnemen. De drugskartels moeten uiteraard

worden teruggedrongen, maar dat is een taak van lange adem en daar durft de president geen

exacte tijdslijn op plaatsen. Zijn visie op Mexico en „state failure‟ was in zijn statement heel

duidelijk: “To say that Mexico is a failed state is absolutely false. I have not lost any part, any

single part of Mexican territory." 150

De Franse president Sarkozy lijkt dezelfde mening toegedaan als de Mexicaanse president.

Sarkozy benadrukte begin 2009 in een interview, dat Mexico zeker en vast geen „failed state‟

is. Hij onderbouwde deze stelling, door te wijzen op het blijvende gevecht dat de Mexicaanse

ordediensten leveren met de kartels en de georganiseerde criminaliteit. Sarkozy stelde dat

Mexico niet kan falen als staat, doordat het bestrijden van drugs, criminaliteit en geweld een

absolute prioriteit is bij de Mexicaanse overheid en de ordediensten. Hij benadrukte tevens de

coöperatie tussen Mexico en Frankrijk, aangezien drugstrafiek en alle gevolgen van dien, ook

over de grenzen heen gaat.151

149

VAN DER HOEVEN, R., l.c., 5.

150 TRACI, C., 'Mexico president denies country a „failed state‟, The Huffington Post, 26 februari

2009.

151 X, „State visit to Mexico – Interview given by Nicolas Sarkozy, President of the Republic‟,

Reforma, 8 maart 2009.


70

De Amerikaanse senator, John Kerry, hekelde in 2009 ook de vergelijking van Mexico met

een „failed state‟. Kerry ontkent dat Mexico een risico is en claimt dat Mexico nog steeds een

functionele democratie is en een levendig, open economisch systeem heeft. Hij erkent ook het

Amerikaanse aandeel in de Mexicaanse drugsproblematiek en stelt een blijvend

samenwerkingsverband voor.152

Ook de Amerikaanse „Director of National Intelligence (DNI)‟, Dennis Blair, claimt dat

Mexico een stabiele staat is en blijft, ondanks het steeds oplaaiende geweld. Hij wijdt de piek

van geweld, aan de initiatieven die ondernomen worden door de Mexicaanse staat en de

Verenigde Staten, tegen de drugskartels. Het feit dat de drugskartels en de criminele bendes

zich zo hard en heftig verzetten, ziet Blair als een zeer positief teken. Het betekent volgens

Blair dat de Mexicaanse overheid op zeer goede weg is, met het in het hart raken van de

criminele organisaties en drugstrafiek. In verband met de link tussen „state failure‟ en Mexico,

formuleerde hij zijn mening als volgt: “Mexico is in no danger of becoming a failed state.

[Let me] repeat that. Mexico is in no danger of becoming a failed state.” Blair ziet de

Mexicaanse toekomst dus erg positief in.153

4.3 Besluit

Wat opvalt doorheen een zoektocht naar pro- en contrameningen in verband met Mexico en

„state failure‟, is dat er veel meer contra- dan promeningen te vinden zijn. Vooral in de

populaire media en bij enkele zeer sceptische instellingen, wordt er een uitgesproken pro-

Mexicaanse „state failure‟ teruggevonden. De meeste pro-Mexicaanse „state failure‟-

argumentatie handelt over het meest schrikwekkende Mexicaanse probleem en dat is dat van

het oplaaiende geweld en de soms gruwelijke moordpartijen (zie daarvoor ook hoofdstuk 1).

Voor deze auteurs is dit gegeven al voldoende, om de Mexicaanse staat als gefaald of zelfs in

extreme gevallen, als „collapsed‟ te bestempelen. Sommige van de pro-Mexicaanse „state

failure‟, schuiven de schuld in de schoenen van het falende internationale en nationale beleid,

dat gevoerd wordt tegen de drugskartels en de georganiseerde criminaliteit. Zij vinden dat het

152

MEYER, B., (2009/03/30) Sen. John Kerry says Mexico is not a failed state [WWW]. Cleveland

Live: http://www.cleveland.com/world/index.ssf/2009/03/sen_john_kerry_says_mexico_is.html

[26/04/2010]

153 X, (2009/03/26) US Intelligence Chief: Mexico Will Not Become 'Failed State' [WWW]. Voice of

America: http://www1.voanews.com/english/news/a-13-2009-03-26-voa57-68812767.html

[26/04/2010]

http://www.cleveland.com/world/index.ssf/2009/03/sen_john_kerry_says_mexico_is.html

http://www1.voanews.com/english/news/a-13-2009-03-26-voa57-68812767.html


71

Mérida-initiatief, of Plan Mexico, onvoldoende voorbereid was en dat er te veel economische

motieven mee gemoeid waren. Nog anderen steken de schuld op het slechte migratiebeleid en

het schijnbaar achteruitgaande veiligheidsbeleid. De meest negatieve opinies, vloeien dus

voort uit de meest overbelichte zaken van het Mexicaanse probleem. Terwijl deze gegevens

reeds in het eerste hoofdstuk van deze thesis, genuanceerd en omkaderd werden. De feiten

worden niet gereduceerd, maar werden in vergelijking met andere landen geplaatst, die

blijkbaar nog in een stuk ergere situatie vertoeven.

De meningen contra een Mexicaanse „state failure‟ zijn veel talrijker te vinden en zijn zo lijkt

het, ook sterker onderbouwd. Terwijl de auteurs, met een pro-mening, focussen op al de

negatieve feiten van het Mexicaanse probleem, spelen de artikels en auteurs met een contra-

mening, vooral in op de huidige positieve evoluties en de successen die de Mexicaanse staat

nog steeds in handen heeft. Er wordt onder meer gefocust op de blijvende initiatieven, om het

geweld en de criminele zaken die met drugskartels samenhangen, in te dijken. Vooral huidig

Mexicaans president Caldéron wordt gezien, als de brenger van een nieuw tijdperk, die voor

een omwenteling in de Mexicaanse situatie zal zorgen. De contrameningen handelen ook over

het nog steeds in handen zijn van de publieke politieke goederen en instituties, door de

Mexicaanse regering. Ook wordt de beperktheid van de Mexicaanse probleemsituatie, door de

contra-Mexicaanse „state- failure‟-opinies sterk in de verf gezet, meestal geïllustreerd door de

blijvende stroom toeristen, die hun weg naar Mexico vinden. Gefaalde staten worden over het

algemeen gekenmerkt door een verlies van controle over het ganse grondgebied. Dit is niet

het geval bij de Mexicaanse drugs- en geweldsituatie, omdat (zoals uiteengezet in hoofdstuk

3) het gaat om specifieke regio‟s en gebieden. Die gebieden worden onder vuur genomen door

de Mexicaanse en Amerikaanse overheid en dat is, volgens veel artikels en auteurs, één van

de grote redenen waarom Mexico niet kan falen. Een staat die er immers nog steeds alles aan

doet, om niet ten onder te gaan aan geweld en criminaliteit, is immers, in de ogen van de

contra-Mexicaanse „state failure‟-auteurs, niet in staat om te falen. Dit is volgens hen volledig

van toepassing op de Mexicaanse drugs- en geweldsituatie.

5. Conclusie

In dit hoofdstuk werden zes argumenten voorgesteld, zo wel argumenten die pleiten voor een

Mexicaanse „state failure‟, als argumenten tegen een Mexicaanse „state failure‟. De bedoeling

hiervan was om een helderder beeld te creëren van de Mexicaanse situatie en ook de juiste

nuances aan te brengen. Zoals eerder werd aangehaald is het niet mogelijk om in de


72

beperktheid van een masterproef alle argumenten en zaken aan te halen die zowel in het

voordeel in het nadeel van de Mexicaanse situatie kunnen pleiten. Zaken zoals de

economische groei, internationale relaties, kwaliteit van het leven van zowel Mexicaanse

stedelingen als plattelandsbewoners, werden niet besproken, maar spelen zeker mee in het

gehele Mexicaanse verhaal. Nogmaals wens ik te benadrukken dat het geweld, de criminaliteit

en de gruwelijke moorden in sommige delen van Mexico niet vergeten mogen worden. Er is

een probleem in sommige Mexicaanse gebieden. In sommige gebieden hebben de

drugskartels het er bijna voor het zeggen, maar in deze thesis gaat het om de vraag of Mexico,

al dan niet een gefaalde staat is en of dat ze te maken heeft met „state failure‟. De argumenten

in dit hoofdstuk dienen ter ondersteuning van deze vraag, maar verliezen de realiteit niet uit

het oog.

In het volgende hoofdstuk wordt de link gelegd tussen deze argumenten en het concept „state

failure‟ en de narco-staat. Er wordt ook een voorzichtige afweging gemaakt, in welke

categorie of fase Mexico zich heeft bevonden, zich nu bevindt en zich zal bevinden over

enkele tijd. Om dit alles kracht bij te zetten worden de meningen uit de literatuur, zowel pro

als contra, hierna ook uiteengezet. Ik wens nogmaals te benadrukken dat dit, een zeer

subjectief onderwerp is en dat verschillende auteurs en individuen de zaken vanuit een andere

hoek bekijken. De bedoeling van deze thesis is dan ook door concrete feiten te overwegen,

een bijdrage aan de discussie van Mexico en „state-fialure‟ te leveren.

Destickere Catherine Masterproef 2009-2010 Algemene conclusie

73

Algemene conclusie

De initiële bedoeling van deze masterproef is het achterhalen van de relatie tussen de

Mexicaanse staat en het concept van „state failure‟. De vragen die hierbij rijzen zijn onder-

meer:

-is Mexico een gefaalde staat?

-zo niet, in hoeverre is ze al gefaald?

-zal de Mexicaanse staat falen?

-of is ze gewoon een zwakke staat?

De reden waarom het onderwerp en de relevantie van deze masterproef actueel is, werd

uiteen gezet in het eerste hoofdstuk. Er worden onder meer recente moordcijfers, wapencijfers

en drugscijfers uiteengezet en omschreven. Het eerste hoofdstuk dient met andere woorden,

gezien te worden, als het kader waaruit deze thesis vertrekt. In dat deel wordt duidelijk dat er

zeker iets aan de hand is in Mexico en dat de Mexicaanse situatie ernstig blijkt te zijn. Een

mening die zowel gedeeld wordt door de internationale media, als de wetenschappelijk

academische wereld.

In het tweede hoofdstuk, wordt er aandacht besteed aan het concept van „state failure‟, (ook

wel vertaald als staatsfalen), alsook wordt het concept van de „narco-staat‟ omschreven. Dit

deel is erg belangrijk, omdat hierin duidelijk wordt, dat er vele verschillende omschrijvingen

en definities van de verschillende „state failure‟-concepten in omloop zijn en op verschillende

manieren doorheen de media en de wetenschappelijke literatuur gebruikt worden. Hetzelfde

geldt voor het concept van de „narco-staat‟, dat verband houdt met het falen van een staat,

maar ook op verschillende wijzen gedefinieerd en omschreven wordt door verscheidene

auteurs. Het doel van dit tweede hoofdstuk was omschrijvingen creëren, die vergeleken

konden worden met de Mexicaanse politieke, economische en sociale omstandigheden.

Het derde hoofdstuk van deze thesis handelt dan ook integraal over de Mexicaanse situatie,

door het aanhalen van feiten en argumenten die voor een Mexicaanse „state failure‟ en tegen

een Mexicaanse „state failure‟ pleiten. Het twijfelachtige democratische Mexicaanse politieke

systeem, de karteloorlogen en het migratie- en werklozenprobleem pleiten voor Mexicaans

staatsfalen. De nationale en internationale initiatieven, waar de Verenigde Staten en de


74

Mexicaanse president Caldéron het voortouw nemen, de geografische beperktheid van het

Mexicaanse drugs- en geweld probleem en de behouden controle over de politieke goederen,

pleiten tegen een Mexicaanse staatsfalen.

In deze algemene conclusie van de masterproef, worden de resultaten en besluiten, met

betrekking tot Mexico en „state failure‟ uiteen gezet. In de volgende paragrafen wordt er een

voorzichtige plaats gegeven aan Mexico in de gehele keten van „state failure‟-fases (de

zwakke staat, de falende staat, de gefaalde staat en de mislukte staat). Ook wordt er opnieuw

verwezen naar de meningen van verschillende auteurs, zowel naar opinies die voor een „state

failure‟ van Mexico pleiten, als naar opinies die tegen een „state failure‟ van Mexico pleiten.

Dit met de bedoeling om de resultaten van deze thesis, nogmaals in het juiste kader te

plaatsen. Met deze thesis wordt een poging gedaan, om een bijdrage te leveren aan de

discussie omtrent de huidige Mexicaanse situatie. Een opmerking is hier nogmaals op zijn

plaats: de argumenten en inhoud van deze masterproef zijn verre van volledig om een gehele

beoordeling van de Mexicaanse situatie door te voeren, maar dienen als een aanzet tot de

beoordeling.

Uit hoofdstuk 2 en hoofdstuk 3 valt af te leiden, dat de Mexicaanse „state failure‟-link, zowel

voor- als tegenstanders heeft. Met doel van deze thesis was een synthese te maken van de

argumenten pro en contra een Mexicaanse „state failure‟ en Mexico te plaatsen in de keten

van „state failure‟-fases (fase van de zwakke staat, falende staat, gefaalde staat en het extreme

geval, de mislukte staat). Het plaatsen van Mexico onder de juiste noemer is belangrijk voor

de aanhoudende discussie rond de Mexicaanse drugsproblematiek. De bedoeling is evenwel

niet om te claimen dat Mexico effectief in die en die situatie of fase verkeert, maar een

bijdrage te leveren aan de discussie van de Mexicaanse drugproblematiek, door een

theoretisch raamwerk te creëren. Ik ben van mening dat, als er een internationale standaard

wordt opgezet omtrent het falen en mislukken van staten, evenals de classificatie van zwakke

staten, er veel doelgerichter hulp kan voorzien worden.

In het tweede hoofdstuk werden verschillende definities van de fases en stadia van „state

failure‟ samengebracht en onder de loep genomen. Ik claim niet dat deze definities volledig

zijn, het doel van deze thesis, was de praktische kant ervan. De opgesomde omschrijvingen

geven de elementen en criteria weer, van elke „state failure‟-fase en welke landen of staten

hier aan voldoen. In deze conclusie zal ik elke fase opnieuw bekijken van het meest extreme

stadium, de „collapsed state‟, tot de minst alarmerende fase, de „weak state‟. De bedoeling


75

hiervan is, om telkens per fase af te wegen, of Mexico daar al dan niet in thuishoort, door de

definities te matchen, met de gegevens die de Mexicaanse situatie bevat.

Ik denk dat het behoorlijk veilig is om te stellen dat Mexico niet als een „collapsed state‟ of

compleet mislukte staat kan gezien worden. Zoals aangehaald werd in hoofdstuk 2, wordt

voorlopig enkel Somalië beschouwd als de enige echte „collapsed state‟ ter wereld. In een

volledig mislukte staat, heeft de regering geen enkele zeggenschap over geen enkele

staatszaak meer. Het land of de staat is in volledig chaos gestort, door conflicten, rebellen of

criminele organisaties. De economie bestaat bijna uitsluitend nog uit drugs-, wapenen

mensenhandel. Als buitenstaander kan men het land of de staat niet meer betreden, zonder het

risico van verlies van het leven. De inwoners zijn massaal op de vlucht geslagen, uit angst

voor lynchpartijen en het vuurwapengeweld. Het publieke goed van fysieke veiligheid is zo

goed als onbestaande in een „collapsed state‟. Een mislukte staat kan gezien worden als een

oord van verderf, angst en criminaliteit. Het zou te ver gaan om de Mexicaanse situatie te

vergelijken met dergelijke staten. De „state failure‟-fase is dus zeker niet van toepassing op

Mexico.

De „failed state‟-fase, kenmerkt zich door een achteruitgang, of verdwijnen van het publiek-

politieke goed van fysieke veiligheid en verlies van controle over de meeste andere „political

goods‟. Criminele bendes en kartels lijken de meeste gebieden en staten overgenomen te

hebben en de straten zijn niet meer veilig voor de inwoners. Het politieke systeem, het politie-

en justitieapparaat en andere overheidsinstellingen en sociale instituten zijn niet meer in staat

hun taak naar behoren uit te oefenen. Er heerst corruptie en grote chaos in de hogere kringen

van de staat of het land en velen zijn al gevlucht of ondergedoken. De regering is ofwel

gevallen, ofwel heeft ze geen energie meer over om terug te vechten en het land of staat te

redden van de ondergang. In de internationale gemeenschap heerst er onrust over de

probleemsituatie in dat land of deze staat, maar initiatieven lijken niets (meer) uit te halen.

Hoewel er in hoofdstuk1 en hoofdstuk 3 argumenten aangehaald werden, die zouden kunnen

wijzen op een eventuele „state failure‟ van Mexico, komen deze problemen niet overeen met

deze van Mexico. Voor eerst omdat de Mexicaanse overheid nog steeds meer dan de helft van

Mexico rustig acht en ze er niet aan denkt om toe te geven, dat ze bepaalde regio‟s niet meer

onder controle heeft. Federale Mexicaanse en Amerikaanse ordediensten, vechten aan elke

zijde van de grens, voor een stabilisering van de probleemsituaties in de grensgebieden. Dat

het grootste deel van Mexico veilig is, bewijst de constante stroom toeristen.


76

Ten tweede kan Mexico niet als een gefaalde staat worden gezien, omdat de Mexicaanse

president en regering nog steeds terugvechten. De Mexicanen en de Amerikanen hebben

initiatieven en plannen ondernomen om de kartels een halt toe te roepen en zijn niet van plan

die strijd te staken. Bij dit argument werd verwezen naar het financiële plan Mérida, die de

professionalisering, van de Mexicaanse grensordediensten, als doel had en nog heeft. Sinds

2006 is de Mexicaanse situatie grondiger aangepakt dan ooit tevoren, zowel nationaal als

internationaal. Mexico blijft een enorm belangrijke economische actor op wereldniveau en dat

is ook een van de redenen waarom de Mexicaanse staat niet als gefaald kan gelabeld worden.

Het sterkste argument dat de pro-Mexicaanse „state failure‟-opinies hebben, is het escalerende

geweld in de „getroffen‟ regio‟s. Zoals in hoofdstuk 1 aangehaald werd, is er (zoals al enkele

malen werd benadrukt) wel degelijk een geweld- en criminaliteitsprobleem, maar dit moet in

het juiste kader gezien worden. De personen die van mening zijn dat Mexico geen „failed

state‟ is, wijten dit oplaaiende geweld en de criminaliteit, aan de acties die ondernomen

worden door zowel de Amerikaanse als Mexicaanse overheid. Zij zien het als een „actie-

reactie‟ effect, terwijl de individuen die vrezen voor een Mexicaanse „state failure‟, of die van

mening zijn dat Mexico als staat al gefaald heeft, het geweld- en criminaliteitsprobleem zien,

als een onderliggende symptoom, van de gefaalde Mexicaanse overheidsapparaten. Toch is

het naar mijn mening, te voorbarig om de Mexicaanse staat, het label „failed‟ op te kleven.

Teveel factoren en argumenten spelen nog in hun voordeel en er is teveel internationale hulp,

er zijn teveel initiatieven, om Mexico zo maar op te geven.

Voor de fase van „failed state‟, komt de fase van „failing state‟, een staat die dus in een iets

kritischer situatie verkeert, dan de zwakke staat. Er zijn veel indicaties dat Mexico in deze

situatie zou verkeren, aangezien er toch enkele kwesties spelen in de Mexicaanse staat, waar

een normale, sterke staat niet mee kampt. Zoals in hoofdstuk 1 werd aangehaald, is er wel

degelijk iets aan de hand in sommige Mexicaanse regio‟s, wat echt niet kan worden

weggewuifd als louter „kleine straatcriminaliteit‟. Maar het is belangrijk om aan te halen, dat

zoals al een paar keer eerder werd vermeld, er veel actie ondernomen wordt en de Mexicaanse

regering alle zeilen bijzet, om erger te voorkomen. Toch wil dit niet zeggen, dat de situatie

geminimaliseerd mag worden. Er is veel corruptie, er zijn al veel doden gevallen, er is veel

leed, er heerst soms zware criminaliteit, er is angst en er is spanning. Deze omschrijving geldt

alleen voor de kleinere minderheid van de Mexicaanse staten, maar heeft een niet te

onderschatten impact op de rest van het land.


77

Een „failing state‟ werd in hoofdstuk 2 omschreven als de grijze overgangszone tussen de

zwakke staat en de gefaalde staat. Mexico helt naar mijn mening meer over naar de fase van

de zwakke staat, net omdat de Mexicaanse overheid nog alle belangrijke „political goods‟ kan

voorzien. Mexico onderhoudt ook nog steeds belangrijke economische relaties met andere

landen en is, in het algemeen, voor zowel de Verenigde Staten als Europa, een belangrijke

economische actor. Politiek gezien heeft de Mexicaanse staat een heel woelige periode achter

de rug, maar huidig president F. Caldéron lijkt een andere weg te kiezen. Mexico lijkt te

kiezen voor een meer democratisch uitgebouwd politiek systeem en heeft al verdienstelijke

pogingen ondernomen om de corruptie en de georganiseerde criminaliteit daaruit te weren.

Het feit dat de wil er zeker is, zorgt ervoor dat Mexico niet moedwillig afglijdt naar de fase

van „failed state‟.

Concluderend kan er gesteld worden dat op basis van de situatie geschetst in hoofdstuk 1, de

definities van de „state failure‟-fases in hoofdstuk 2, de argumenten die zowel voor als tegen

een Mexicaanse „state failure‟ pleiten en de opinies van de media, wetenschappelijke

instellingen en politiek vooraanstaande personen die verzameld werden in het derde

hoofdstuk, dat Mexico zich waarschijnlijk bevindt op de grens van een zwakke staat met een

falende staat. Zoals eerder al vermeld werd, is over dit onderwerp nog lang niet alles gezegd

en ook deze conclusie is slechts een aanzet en bijdrage tot de discussie hieromtrent. Mexico

heeft problemen, maar lijkt langzaam, maar zeker aan zijn herstel te werken. Het is net dat

gegeven, waar Mexico het voordeel van de twijfel moet gegund worden.

Destickere Catherine Masterproef 2009-2010 Bibliografie

78

Bibliografie

1.Artikels

AHMED, I.I. en GREEN, R.H., „The Heritage of War and State Collapse in Somalia and

Somaliland: Local-Level Effects, External Interventions and Reconstruction‟, Third World

Quarterly, 1999, 113-127.

ANDREAS, P., „The political economy of narco-corruption in Mexico‟, Current History,

1998, 160-165.

BAER, M.D., „Mexico‟s coming backlash‟, Foreign Affairs, 1999, 90-104.

BEWLEY-TAYLOR, D.R., „Certification meets NAFTA: more schizophrenia in the

misguided war‟, International journal of drug policy, 1998, 417-426.

BOGAN, J., „From bad to worse in Mexico‟, Forbes, 2009, 31.

BROOKS, R., ‘Failed States, or the State as Failure?‟, University of Chicago Law Review,

2005, x.

BROPHY, S., „Mexico: Cartels, corruption and cocaine: A profile of the Gulf cartel‟, Global

Crime, 2008, 248–261.

BUVE, R., „Wordt Mexico de volgende mislukte staat?‟, Internationale Spector, 2009, 206-

210.

BYBEE, A.L., „The Narco-curse in West Africa‟, New Voices In Public Policy, 2009, 1-22.

CAMPBELL, H., „Drug trafficking stories: Everyday forms of Narco-folklore on

the U.S.–Mexico border‟, International Journal of Drug Policy, 2005, 326-333.

CAMPBELL, M. en CAMPO-FLORES, A., „Bloodshed on the border‟, Newsweek, 8

December 2008, 50-54.


79

COOPER, M., „Exodus: the ominous push and pull of the U.S.-Mexico border‟, The Atlantic

Monthly, 2006, 123-132.

COOPER, N., „State Collapse as Business: The role of conflict trade and the emerging control

agenda‟, Development and Change, 2002, 935-955.

CORCHADO, A., „A fighting chance‟, Wilson Quarterly, 2009, 18-23.

DOORNBOS, M., „State collapse and fresh starts: some critical reflections‟, Development and

Change, 2002, 797-815.

DOORNBOS, M.; WOODWARD, S.L. en ROQUE, S., „Failing States or Failed States?

The Role of Development Models: Collected Works‟, Working Paper Fride, 2006, 1-22.

FELBAB-BROWN, V., „The violent drug market in Mexico and lessons from Colombia‟,

Foreign Policy series, 2009, 1-23.

GETTLEMAN, J., „The most dangerous place in the world‟, Foreign Policy, 2009, 60-70.

HAGMANN, T. en HOEHNE, M.V., „Failures if the state failure debate: Evidence from the

Somali territories‟, Journal of International Development, 2009, 42-57.

HAMRE, J.J. en SULLIVAN, G.R., „Towards postconflict reconstruction‟, The Washington

Quarterly, 2002, 85-96.

JIMENEZ, A.Z., „Criminal justice and the law in Mexico‟, Crime, Law and Social Change,

2003, 33-36.

KELLNER, T. en PIPITONE, F., „Inside Mexico‟s drug war‟, World Policy Journal, 2010,

29-37.

LANGERBEIN, H., „Great blunders?: the great wall of China, the Berlin wall and the

proposed United States/Mexico border Fence‟, The History Teacher, 2009, 9-29.


80

LUPSHA, P.A., „Drug lords and narco-corruption: the players change, but the game

continues‟, Crime, Law and Social Change, 1991, 41-58.

LUPSHA, P.A., „Transnational organized crime versus the nation-state‟, Transnational

organized crime, 1996, 21-48.

MALKIN, V., „Narcotrafficking, migration, and modernity in rural Mexico‟, Latin American

Perspectives, 2001, 101-128.

MCGRAW, D. en ROBINSON, L., „The American connection‟, U.S. News & World Report,

1997 40-43.

MENKHAUS, K., „State collapse in Somalia: second thoughts‟, Review of African Political

Economy, 2003, 405-422.

MILLIKIN, J. en KRAUSE, K., „State failure, state collapse, and state reconstruction:

concepts, lessons and strategies‟, Development and Change, 2002, 753-774.

MOLOEZNIK, M.P., „The Military Dimension of the War on Drugs in Mexico and

Colombia‟, Crime, law and social change, 2003, 107-112.

MOLOEZNIK, M.P., „The challenges to Mexico in times of political change‟, Crime, law and

social change, 2003, 7-20.

O‟NEILL, S., „The Real War in Mexico‟, Foreign Affairs, 2009, 63-78.

PAOLI, L.; RABKOV, I.; GREENFIELD, V.A. en REUTER, P., „Tajikistan: The rise of a

narco state‟, Journal of drug issues, 2007, 951-979.

PATERNOSTRO, S., „Mexico as a Narco-democracy‟, World Policy journal, 1995, 41-47.

PAYAN, T., „The DrugWar and the U.S.-Mexico Border: The State of Affairs‟, South

Atlantic Quarterly, 2006, 863-880.

http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22McGraw,%20Dan%22&start=0

http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22Robinson,%20Linda%22&start=0




81

PIAZZA, J.A., „Incubators of terror: do failed and failing states promote transnational

terrorism?‟, International Studies Quarterly, 2008, 469-488.

PIMENTEL, S.A., „The nexus of organized crime and politics in Mexico‟, Trends in

organized crime, 1999, 9-28.

QUINONES, S., „State of war‟, Foreign Policy, 2009, 76-80.

REUTER, P., „Systemic violence in drug markets‟, Crime, Law and Social Change, 2009,

275-284.

RICH, P., „Professional news and notes, policy studies in a new North America: Mexico

2003‟, Review of Policy Research, 2003, 345-350.

ROTBERG, R.I., „The new nature of nation-state failure‟, The Washington Quarterly, 2002,

85-96.

SARUKHAN, A., „Letters to the editor: Mexico, not a failed state‟, Forbes Asia, 12 January

2009, 6.

SCHLAFLY, P., „Lawlessness on the Border‟, Human events, 2004, 10.

SCHATZ, S., „Authorizing state crime in Mexico: the importance of a destructive social

milieu‟, Crime law and social change, 2006, 97-132.

SCHRAG, P., „Blowback at the border‟, The Nation, 2009, 23-24.

SHANNON, E.; PADGETT, T.; BUCHANAN, R. en HYLTON, H., „Valley of death.‟, Time,

1999, 62-65.

SHARPE, K.E. en SPENCER, W., „Refueling a doomed war on drugs: flawed policy feeds

growing conflict‟, Report on US policy NACLA, 2001, 21-26.

SHIFTER, M., „Latin America‟s Drug Problem‟, Current History, 2007, 58-63.

http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22Schlafly,%20Phyllis%22&start=0


82

SKERRY, P., „How not to build a fence‟, Foreign Policy, 2006, 64-67.

SNYDER, R. en DURAN-MARTINEZ, A., „Does illegality breed violence? Drug trafficking

and state-sponsored protection rackets‟, Crime, law and social change, 2009, 253-273.

STEWART, P., „Weak states and global threats: fact or fiction?‟, The Washington Quarterly,

2006, 27-53.

TRACI, C., 'Mexico president denies country a „failed state‟, The Huffington Post, 26 februari

2009.

URBALEJO, R., „Reforming the police system under the Fox Government‟, Crime, law and


VAN DER HOEVEN, R., „Drugs hier, ellende daar‟, De Groene Amsterdammer, 2009, 1-5.

VELLINGA, M.L., „De war on drugs: wat haalt het uit?‟, Internationale Spector, 2000, 263-

267.

VILLARREAL, A., „Political Competition and Violence in Mexico: Hierarchical Social

Control in Local Patronage Structures‟, American Sociological Review, 2002, 477-498.

VOLLMANN, W.T., „Las baladas prohibidas‟, Mother Jones, 2009, 46-48.

WEST, J., „The political economy of organized crime and state failure: the nexus of greed,

need and grievance‟, Innovations (a journal of politics), 2006, 1-17.

WILLIAMS, P. en GODSON, R., „Anticipating organized and transnational crime‟, Crime,

law and social change, 2002, 311-355.

WILLIAMS, P., „Illicit markets, weak states and violence: Iraq and Mexico‟, Crime, law and


WILLOUGHBY, R., „Crouching Fox, Hidden Eagle: Drug trafficking and transnational



83

security: A perspective from the Tijuana-San Diego border‟, Crime, law and social change,

2003, 113-142.

X, „The importance of being good neighbours‟, The Economist, 2005, vol. 376, issue 8441,

13-15.

X,„Plan qué?‟, The Economist, 2004, Vol. 371, Issue 8370, 29-31.

X, „Part four: The Americas‟, Crime, law and social change, 2001, 167-240.

X, „On the trail of traffickers‟, The Economist, 2009, 30-33.

X, „The dangers of Mexico bashing‟, The Economist, 2008, 20-22.

X, „The drug war‟s battlefield‟, Time South Pacific, 2008, 6-7.

X, „Neighbours.‟, The Economist, 1997, 25-26.

X, „Mexican Meltdown‟, FORBES MAGAZINE, 22 december 2008, 58.

X, „VS: Mexico kan ineenstorten‟, NRC Handelsblad, 8 januari 2009, 4.

X, „State visit to Mexico – Interview given by Nicolas Sarkozy, President of the Republic‟,

Reforma, 8 maart 2009.

2. Rapporten

BEITTEL, J.S., „Mexico‟s drug-related violence‟, Congressional research service, 27 mei

2009, 24p.

BRITISH DEPARTEMENT FOR INTERNATIONAL DEVELOPMENT, „Why we need to

work more effectively in fragile states‟, DFID, January 2005, 30p.


84

COMMISSION ON WEAK STATES AND U.S. NATIONAL SECURITY, „On the brink:

weak states and U.S. National Security‟, Center for global development, 2004, 79p.

COOK, C.W. ; RUSH, R.G. en SEELKE, C.R., „CSR report for congress: Mérida Initiative:

Background and Funding‟, 18 maart 2008, 6p.

COOK, C.W., „CRS report for congress: Mexico‟s drug cartels‟, 16 oktober 2007, 17p.

INCB, „Centennial of the Drugs Control System‟, International narcotics control board,

Annual Report, 2009, 6p.

OECD, „Economic Policy Reforms: Going for Growth 2010‟, 128-129.

OFFICE OF NATIONAL DRUG CONTROL POLICY, „2008 marihuana sourcebook;

marihuana: the greatest source of drug abuse‟, Julie 2008, 20p.

NATIONAL DRUG INTELLIGENCE CENTER, „National drug threat assessment‟, 2009,

94p.

ROTBERG, R.I., „Nation-state failure: a recurring phenomenon?‟, NIC 2020 project,6

november 2003, 9p.

TRANS-BORDER INSTITUTE JOAN B. KROC SCHOOL OF PEACE STUDIES

(UNIVERSITY OF SAN DIEGO), „Drug Violence in Mexico: Data and Analysis from 2001-

2009‟, januari 2010, 16p.

WORLD BANK GROUP, „World Bank Group work in Low-Income Countries Under Stress:

A task force report‟, September 2002, 53p.

WORLD HEALTH ORGANIZATION, „World report on violence and health‟, WHO, 2002,

88p.

UNODC, „World drug report 2009‟, United nations office on drugs and crime, 315p.


85

UNODC, „The Eighth United Nations Survey on Crime Trends and the Operations of

Criminal Justice Systems, covering the period 1990-2002‟, UNODC, 2002, 2123p.

UNITED STATES JOINT FORCES COMMAND, „The Joint Operating Environment 2008:

Challenges and implications for the future joint force‟, Center For Joint Futures, 52p.

WWW-bestanden

BURTON, F. en STEWART, S. (2007/10/24) Mexico: dynamics of the gun trade [WWW].

Stratfor Intelligence: http://www.stratfor.com/weekly/mexico_dynamics_gun_trade

[16/03/2010)

GORE, D. (2009/04/22) Counting Mexico‟s Guns [WWW]. Factcheck:

http://www.factcheck.org/2009/04/counting-mexicos-guns/ [16/03/2010]

CARPENTER, T.G., (2009/02/09) Will Drug Violence Make Mexico a Failed State?

[WWW]. CATO Institute: http://www.cato.org/pressroom.php?display=news&id=172

[25/04/2010]

FRASER, J., (2008/06/08) Mexico- Failed state/Failed policies? [WWW]. Center for Threat

Awareness: http://threatswatch.org/rapidrecon/2008/06/mexico-failed statefailed-poli/

[25/04/2010]

FRIEDMAN, G., (2008/05/13) Mexico: On the road to a failed state? [WWW]. Stratfor

Global Intelligence: http://www.stratfor.com/weekly/mexico_road_failed_state [25/04/2010]

FRIEDMAN, G., (2010/04/06) Mexico and the failed state: revisited [WWW]. Stratfor Global

Intelligence:

http://www.stratfor.com/weekly/20100405_mexico_and_failed_state_revisited?utm_source=

GWeekly&utm_medium=email&utm_campaign=100406&utm_content=GIRtitle&elq=16348

1e515724ada928c017a2fa24c8c [26/04/2010]

http://www.stratfor.com/weekly/mexico_dynamics_gun_trade

http://www.factcheck.org/2009/04/counting-mexicos-guns/

http://www.cato.org/pressroom.php?display=news&id=172

http://threatswatch.org/rapidrecon/2008/06/mexico-failed-statefailed-poli/

http://www.stratfor.com/weekly/mexico_road_failed_state





86

GRILLO, I., (2009/02/16) Analysis: Mexico a failing state? [WWW]. Global Post:


[26/04/2010]

MEYER, B., (2009/03/30) Sen. John Kerry says Mexico is not a failed state [WWW].

Cleveland Live:


[26/04/2010]

NATIONMASTER [WWW] „http://www.nationmaster.com/graph/cri_mur_percap-crime-

murders-per-capita [07/03/2010]

TANCREDO, T., (2008/07/15) Mexico: A failed state? [WWW]. Worldnetdaily:

http://www.wnd.com/?pageId=69742 [25/04/2010]

THE FUND FOR PEACE (2009) Failed state index 2009 [WWW].

http://www.fundforpeace.org/web/index.php?option=com_content&task=view&id=99&Itemi

d=140 (31/03/2010)

TRANSPARACY INTERNATIONAL (2009) The Corruption Perceptions Index (CPI)

[WWW].

http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table

(22/03/2010)

TRANSPARACY INTERNATIONAL (2009) The Corruption Perceptions Index (CPI)

[WWW]. http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009

(22/03/2010)

WOODWARD, S.L. (2006) The Paradox of “State Failure”: States Matter; Take them

Seriously [WWW]. The City University of New York:

http://www.statesandsecurity.org/_pdfs/enjeuxintle.pdf [31/03/2010]





http://www.wnd.com/?pageId=69742



http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009

http://www.statesandsecurity.org/_pdfs/enjeuxintle.pdf


87

WOODWARD, S.L. (2006) Fragile States: Exploring the Concept [WWW]. The Fundación

para las Relaciones Internacionales y el Diálogo Exterior (FRIDE):


X, (2009/03/26) US Intelligence Chief: Mexico Will Not Become 'Failed State' [WWW].

Voice of America: http://www1.voanews.com/english/news/a-13-2009-03-26-voa57-

68812767.html [26/04/2010]

3. Boeken

CARPENTER, T.G., Bad neighbor policy: Washington‟s futile war in drugs in Latin

America, New York, Palgrave Macmillan, 2003, 282p.

HERMAN, A.; LEWIS, R. en MAYLON, T., Big deal, the politics of the illicit drugs

business, Australia, Pluto Press, 1985, 211p.

LYMAN, M.D. en POTTER, G.W., Drugs in society. Causes, concepts and control (second

edition), Cincinnati, Anderson Publishing co., 1996, 479p.

OECD, Fighting hard-core cartels : harm, effective sanctions and leniency programmes,

Paris, Imprint Paris, 2002, 107p.

ROTBERG, R.I., When states fail: causes and consequences, New Jersey, Princeton

University Press, 2004, 336p.

ROTBERG, R.I., State failure and state weakness in a time of terror, Washington, Brookings

Institution Press, 2003, 456p.

GRAYSON, J., Mexico: narco-violence and a failed state?, New Brunswick, Transaction

Publishers, 2009, 339 p.

SCHAEFER, A.G.; BAHNEY, B. en RILEY, K.J., Security in Mexico: Implications for U.S.

Policy Options, Santa Monica, RAND corporation, 2009, 108p.





88

ZARTMAN, W.I., Collapsed states: the disintegration and restoration of legitimate

authority, Londen, Lynne Rienner Publishers, 1995, 330p.

4. Bijdragen in verzamelwerken

GOOTENBERG, P., „Talking like a state: drugs, borders, and the language of control‟ in

Illicit flows and criminal things. States, borders and the other side of globalization, VAN

SCHENDEL, P. en ABRAHAM, I., (eds.), Bloomington, Indiana university press, 2005, 101-

127.

5. Media

LATIN PULSE (2009/05/21) Violencia y narcotrafico en México [WWW]. Venezuela‟s

Telesur TV: http://www.linktv.org/video/3934/violence-and-drug-trafficking-in-mexico

(11/03/2010)

Anonymous member of los Zetas, referred to as „Zeta-1‟, quoted in, „Zetas break silence‟,

channel 5 news, june 6, 2006.

6.Grijze literatuur

AYLING, J., „Conscription in the War on Drugs: Recent reforms to

the U.S. drug certification process‟, International Journal of Drug Policy, 2005, 376-383.

BETRAM, E. en SHARPE, K., „The drug war‟s phony fix: why certification doesn‟t work‟,

The Nation, 1997, 18-22.

BOWERS, C.B., „The Mexican kidnapping industry: does federalism hold the government

hostage in its efforts to combat such criminality‟, Expresso, 2009, ?.

BRICKER, K. (2008/12/10) Why plan Mexico will crash and burn [WWW]. The

Narcosphere: http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2008/12/why-plan-

mexico-will-crash-and-burn [22/10/2009]

http://www.linktv.org/video/3934/violence-and-drug-trafficking-in-mexico

http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2008/12/why-plan-mexico-will-crash-and-burn

http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2008/12/why-plan-mexico-will-crash-and-burn


89

BRICKER, K. (2009/04/17) Over 10,000 Dead: Is Mexican Drug War Violence Ebbing?

[WWW]. The Narcosphere: http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-

bricker/2009/04/over-10000-dead-mexican-drug-war-violence-ebbing [22/10/2009]

BRICKER, K. (2009/05/09) Mexico Decriminalizes Simple Possession, Cracks Down on

Everything Else [WWW]. The Narcosphere:

http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2009/05/mexico-decriminalizes-

simple-possession-cracks-down-everything-else [22/10/2009]

BRICKER, K. (2008/12/31) Mexico's Drug War Death Toll: 8,463 and Counting [WWW].

The Narcosphere: http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-

bricker/2008/12/mexicos-drug-war-death-toll-8463-and-counting [22/10/2009]

BRICKER, K. (2008/09/16) Plan Mexico Spending Plan Released [WWW]. The

Narcosphere: http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2008/09/plan-

mexico-spending-plan-released-0 [22/10/2009]

CASTANEDA, J.G., „Morning in Latin America‟, Foreign Affairs, 2008, 126-139.

CHOUVY, P.A. en LANIEL, L.R., „Agricultural drug economies: cause or alternative

to intra-state conflicts?‟, Crime, law and social change, 2007, 133-150.

COLE, T.B., ‘Mexican drug violence intertwined with US demand for illegal drugs‟, Journal

Of The American Medical Association, 2009, 482-483.

DAVIS, D.E., „The Sociology of Mexico: Stalking The Path Not Taken‟, Annual Review of

Sociology, 1992, 395-417.

DAVIS, D.E., „ Failed Democratic Reform in Contemporary Mexico: From Social

Movements to the State and Back Again‟, Journal of Latin American Studies, 1994, 375-408.

http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2008/09/plan-mexico-spending-plan-released-0

http://narcosphere.narconews.com/notebook/kristin-bricker/2008/09/plan-mexico-spending-plan-released-0

http://www.jstor.org/action/showPublication?journalCode=annurevisoci

http://www.jstor.org/action/showPublication?journalCode=annurevisoci


90

DELLON, E.S.; LEWIS, D.C. en GEAR, C. A., „Alternatives to U.S. drug policies‟, The

Journal of Primary Prevention, 1997, 383-406.

DELPIROU, A. en MACKENZIE, E., Les cartels criminels : cocaïne et héroïne: une

industrie lourde en Amérique Latine, Paris, Imprint Paris, 2000, 240p.

DOMINICK, M., „La guerre contre les drogues illicites: Est-ce qu‟elle est perdue?‟, Rivista di

Criminologia, Vittimologia e Sicurezza, 2009, 98-103.

FORTETE, C. en CESANO, J.D., „Punitive attitudes in Latin America‟, European journal on

criminal policy and research, 2009, 121-136.

FRIESENDORF, C., „Squeezing the balloon?: United States Air Interdiction and the

Restructuring of the South American Drug Industry in the 1990s‟, Crime, law and social

change, 2005, 35-78.

FUKUMI, S., Cocaine trafficking in Latin America: EU and US policy responses, England,

Ashgate publishing limited, 2008, 260p.

HUSPEK, M., „Production of state, capital, and citizenry: The case of operation gatekeeper‟,

Social Justice,2001, 51-69.

JOJARTH, C., Crime, war, and global trafficking :designing international cooperation, New

York, Cambridge University Press, 2009, 325 p.

JOYCE, E. en MALAMUD, C., Latin America and the multinational drug trade,

Basingstoke, Macmillan, 1998, 243p.

LOWENTHAL, A.F., „Rediscovering Latin America‟, Foreign Affairs, 1990, 27-41.

MARES, D.R., „U.S. drug policy and Mexican civil-military relations: A challenge


91

for the mutually desirable democratization process‟, Crime, law and social change, 2003, 61-

75.

MIRELES, R. C., „The Figth to Stop Drugs at the Border‟, Transportation & Distribution,

1999, 100-102.

MORLEY, J., „The great American high: Contradictions of cocaine capitalism‟, The Nation,

1989, 341-347.

MURDOCK, D., ‘Mexico's Government Failures Fuel Illegal Immigration‟, Human Events,

2006, vol 62, issue 22, 17.

NAIM, M., „The five wars of globalization‟, Foreign Policy, 2003, 28-32.

OLVERA, O.J., ‘Special Section on Civil Society in Latin America Civil Society and Political

Transition in Mexico‟, Constellations: An International Journal of Critical and Democratic

Theory, 1997, 105-123.

OLVERA, A.J., „Civil society and political transition in Mexico‟, Constellations, 1997, 105-

123.

PAYAN, T., The three U.S.-Mexico border wars: drugs, immigration, and Homeland

Security, Westport, Greenwood Publishing Group, 2006, 184p.

RAMO, J.C; BRANEGAN, J.; CALABRESI, M.; SHANNON, E.; THOMPSON, M.;

CHAUVIN, L.O.; KATEL, P. en MORRIS, R., „America‟s shadow drug war‟, Time, 2001,

36-41.

REDING, A., „Narco-politics in Mexico‟, The Nation, 1995, 50-54.

RICE S.E., „Global poverty, weak states and insecurity‟, Brookings

global economy and development, augustus 2006, 15p.

SCHLAFLY, P., „Lawlessness on the Border‟, Human events, 2004, 10.

http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22Mireles,%20Ricardo%20Castillo%22&start=0




http://elin.lub.lu.se/elin?func=basicSearch&lang=en&query=au:%22Schlafly,%20Phyllis%22&start=0


92

STEVENS, W.J., Uitdagingen voor Latijns-Amerika: op de drempel van het derde

millennium, Leuven, Garant-Uitgevers n.v., 1997, 320p.

TEICHMAN, J., 'Private sector power and market reform: exploring the domestic origins of

Argentina's meltdown and Mexico's policy failures', Third World Quarterly, 2002, 491- 512.

TINAJERO, J.H. en ANGLES, C. Z., „Mexico: The Law Against Small-Scale Drug Dealing:

A Doubtful Venture‟, Legislative Reform of Drug Policies, 2009, 1-8.

TORO, M.C., Mexico‟s „war‟ on drugs: Causes and consequences‟, Boulder and London,

Lynne Rienners Publishers, 1995, 115 p.

X, „US, Mexico and drugs‟, Christian Science Monitor, 1998, 16.

X, 'Not All Goals...Have Been Reached', Latin America Monitor: Mexico Monitor, 2002, 1-4.

X, „One river, one country‟, The Economist, 1997, 27-29.

X, „A mixed record‟, The Economist, 2005, vol. 376, issue 8443, 38.

X, „On the Trial of the Traffickers‟, The Economist, 2009, 30-34.



De Mexicaanse drugsoorlog Mexico als ‘failed...

Documents

Transcript of De Mexicaanse drugsoorlog Mexico als ‘failed...