De Methode in de Groep:hoe doe je dat?

Workshop NVGP5 juni 2019

Door Helga Aalders, Ingrid Krijnen en Niels Tinga

Methode in Groep?

Doelen workshop

• Begrijpen belang van bevorderen cohesie, ongeacht de methode die je hanteert

• Begrijpen uit welke elementen cohesie bestaat

• Begrijpen belangrijke dillema’s waar je als groepsbehandelaar mee te maken krijgt wanneer je een specifieke methode in een groep toepast

• Demonstreren hoe technieken uit een specifieke methode (SFT en MBT) het groepsproces kunnen ondersteunen

• Uitwisselen ideeën over combineren en integreren groepsdynamiek en methode

Psychotherapeutische methode in groepssetting

• Nederlandse praktijk: SFT, MBT, CGT, AFT, ACT, DGT, RET, IPT, …..

• Kosten-effectiever • Resultaten worden versterkt mits groepsdynamiek

adequaat wordt gehanteerd • Veel therapeuten: goed opgeleid in de methode, maar

nauwelijks in therapeutisch gebruik van de groep• Opgave: hoe groepsprocessen als katalysator van de

methode in te zetten én hoe die methode zo te integreren dat er vruchtbare groepsdynamiek ontstaat?

Cohesie als centrale factor• Cohesie: gevoel emotionele verbondenheid en samen te werken

aan gezamenlijke taak, ook optreden én herstel van conflicten belangrijk

• Onderzoek: cohesie dé centrale werkzame factor in groepsbehandelingen (Burlingame, 2011; Yalom & Leszcz, 2005)

• Cohesie bevordert het optreden van andere werkzame factoren (als zelfinzicht, het herbeleven van vroegere gezinssituatie, bewustzijn van existentiële factoren, en leren door nabootsing of imitatie)

• Analogie behandelrelatie individuele therapie: factor cohesie in groepsbehandeling minstens zo belangrijk als, zo niet aanmerkelijk belangrijker dan de gebruikte psychotherapeutische methode (AGPA, 2007).

Basisvoorwaarden toepassen methode in groep (I)

Beheersen psychotherapeutische methode:

1. kennis van achterliggende theorie

2. kunnen toepassen van technieken (opleiding én supervisie)

Consequent toepassen methode biedt:

1. Patiënten helderheid, houvast en hoop

2. Behandelaar leidraad d.m.v. visie op pathologie en op behandeling bij doelgroep

3. Team gezamenlijke taal

Basisvoorwaarden toepassen methode in groep (II)

Bekendheid met het adequaat leiden van een groep (Richtlijnen!) o.a.:

• Organiseren van een groep

• Kennis van groepsdynamische processen als

groepsontwikkeling, normen en rollen

• Do’s (wat werkt) en do’nts (voorkomen

negatieve effecten)

Effectieve groepstherapeut :

• Bevorderen groepscohesie: geldt bij alle toe te passen methoden!

• Groepscohesie ontstaat doordat therapeuten:

– structuur aanbrengen

– verbale interactie bevorderen

– emotioneel veilig en therapeutisch klimaat creëren

Goed leiderschap van een groep

Hoe groepstherapeut structuur aanbrengt, interacties bevordert en klimaat veilig en therapeutisch houdt afhankelijk van o.a. :

• Doelgroep

• Groepsfasen

• Methode(n)

• Protocollen

Leiderschap daarbij vaak situationeel, meer of minder actief, b.v. afhankelijk van groepsfase, opbouw van de zitting, conflicten

Cohesie I: structuur• 5 tot 9 groepsleden, minimaal 12 keer bijeen

• Goede selectie patiënten op doelgroep

• Bepalen behandelduur, vaste structuur van groepsbijeenkomsten

• Goed voorbereiden patiënt op groep:

-doelen stellen (incl. probleemanalyses

disfunctionele schema’s of disfunctionele interactiepatronen)

-taak en regels van groep helder maken

-voorbereidingsgroep

• Voldoende tijd voor- en nabespreking, rapportage en teamoverleg

Cohesie II: bevorderen interacties

• Veelvuldige verbale interactie tussen groepsleden essentieel voor goed resultaat therapie (meerwaarde van groep)

• groepstherapeut helpt groep negatieve opvattingen van patiënten die zichtbaar worden in disfunctionele interactiepatronen door constructieve feedback met elkaar in hier en nu te verhelderen

• Groepstherapeut is, wanneer de groep dat nog niet aandurft, transparant over eigen tegenovedrachtsgevoelens en neiging te reageren op manier waarop patiënt zich opstelt.

Cohesie III: creëren veilig en therapeutisch klimaat

Groepstherapeuten:

• Houden alle groepsleden in de gaten, maken ook non-verbaal contact, steunen minder actieve leden, remmen dominerende groepsleden af

• Gaan begrenzend en constructief met conflicten om (afhankelijk van fase en cohesie: altijd veiligheid en verminderen angstniveau eerst, dan pas uitwerken)

• Moedigen emotionele betrokkenheid aan en valideren als deze plaatsvindt

Demonstratie en uitwisseling 1

Ondersteunen groepsdynamiek met methode-specifieke technieken

Eerste demonstratie:

bevorderen cohesiemet SFT-technieken

doorHelga Aalders

Groepsdynamica en SFT

Cohesie en SFT

Dilemma’s bij toepassen specifieke methode in de groep

Groepstherapeut maakt vanwege combineren veelal individueel gericht psychotherapeutisch referentiekader én groepsdynamisch kader telkens afwegingen:

• Wanneer richten op afzonderlijk individu en wanneer meer op de groep en de onderlinge interacties?

• Hoe het gedachtengoed en taalgebruik uit het groepsdynamische en het methode specifieke referentiekader te integreren?

• Hoe tijdens op het individu gerichte, methode-specifieke interventies het groepsproces te stimuleren?

• Hoe de taken tussen behandelaren en hoe de beschikbare tijd te verdelen?

• Hoe met technieken uit de methode groepsdynamiek te ondersteunen (cohesie bevorderen, aansluiten bij groepsfasen, conflicten hanteren)?

Dilemma: individu of interacties?• Keuze van groepstherapeut bij interventies:

➢ vanuit theoretische achtergrond, principes en soms voorschriften van het psychotherapeutische referentiekader (protocol), vaak ontwikkeld voor behandelen van individuen

➢ óf vanuit kennis over de groepsdynamiek, groepsprocessen en groepspsychotherapie

• Vanuit kennis over groepsdynamica o.a. :

– hanteren van groepsregels,

– bevorderen van positieve groepsnormen en - waarden

– en vergroten van de groepscohesie door groepsleden uit te nodigen tot interactie

– de ontwikkelingsfase en mate van cohesie van de groep

Dilemma: individu of interacties?

• Afweging:

➢ groep aan moedigen een ingebracht probleem van één van de groepsleden samen te onderzoeken

➢ of de aandacht te verbreden en zich juist meer op de onderlinge interactie te richten

keuze mede afhankelijk van de verbale en non-verbale reacties uit de groep

Dilemma: verklaringsmodel en kaders groep en methode integreren

Groepstherapeut:

• Geeft door jargon betekenis aan problemen, klachten, symptomen of intrapsychische en interpersoonlijke fenomenen (b.v. medisch model en specifieke methode)

• Is zich tegelijkertijd bewust van de invloed van groepsdynamische processen op groep en leden

• De groepsdynamiek en –processen (cohesie, groepsnormen, rollen, groepsontwikkelingsfasen) en het uiting geven aan problemen en klachten grijpen in elkaar en beïnvloeden elkaar

Dilemma: methode-specifieke interventies en het groepsproces

Interventies gericht op individu gaan voorbij aan taak therapeut om groepsdynamiek goed te hanteren Daarom: • dragen groepstherapeuten actief visie uit op taak van

medegroepsleden (meedenken, een rol vervullen, eigen ervaringen delen in nabespreking)

• Verdelen groepstherapeuten onderling de taken: één steunt protagonist en ander betrekt groep

• maken groepstherapeuten keuze dynamiek die in groep speelt gezamenlijk te onderzoeken óf door structurerende, methode-specifieke interventies het groepsproces ‘om te leiden’.

Dilemma: verdelen tijd in de groep en taken tussen behandelaren

➢ Verdelen tijd in de groep:

• gestructureerd deel en open deel

• huiswerk bespreken en oefening doen

• Inventarisatierondje: hoe om te gaan met ‘groepskoek’?

(strak verdelen en groep bij inbreng individu betrekken óf

losser, meer gericht op gezamenlijke thema’s en interactie?)

➢ Verdelen taken tussen therapeuten op basis van:

• Voorkeur, ervaring, functie

Geen goed of fout, belangrijk dat waarom helder is en wat invloed is op groepsdynamiek

Dilemma: hanteren van spanningen en conflicten in groep

Resultaten zijn beter als interactie in groep plaatsvindt. Echter, zéker bij patiënten met ernstige persoonlijkheidsstoornissen of depressie:• Risico op onbeheersbare emoties, terugtrekking , overhand achterdocht,

agressie, grensoverschrijding en uitstoting

• Risico ondermijning van psychisch functioneren van patiënten en op schadelijke effecten van groepsdeelname

• DGT: trainers beperken interactie tot minimum

• MBT, SFT: groepstherapeuten stoppen interacties direct, stellen norm en springen in de bres voor aangevallen groepslid totdat spanning zakt en interacties voorafgaande aan conflict kunnen worden onderzocht.

• Cohesie en groepsfase van belang voor uitwerken conflict: later in proces is beter en effectiever

Demonstratie en uitwisseling 2

Ondersteunen groepsdynamiek met methode-specifieke technieken

Tweede Demonstratie

conflicthantering met MBT-technieken

door

Niels Tinga

MBT techniek: siding

Therapeut merkt dat patiënt kwetsbaar is voor opmerkingen/acties/focus van andere patiënten

– Stopt groepsinteracties door stellig optreden

– Geeft visie op veiligheid in groep

– Neemt actief perspectief van de patiënt

– Co-therapeut steunt de antagonist

– Therapeut steunt de kwetsbare patiënt tot mentaliseren bij groepsgenoten herstelt

– Switcht positie als de kwetsbare patiënt stabieler is

Groepsontwikkelingsfasen MBT-G

Parallelfase Opnemingsfase Wederkerigheidsfase

Arousal

Autoriteitscrisis Intimiteitscrisis

Focus Pt-Th

Siding

Parkeren Triangulatie

Focus Pt-Pt

Interactiecirkel

Demonstratie en uitwisseling 3

Ondersteunen groepsdynamiek met methode-specifieke technieken

Derde Demonstratie Individuele verdieping in de groep

door

Helga Aalders

Ondersteunen groepsdynamiek met methode specifieke technieken

Imaginatie met rescripting