De MangoboomEen plaats van engagement

voor een politiek van nabijheidDr. Pascal Debruyne (UGent/ UA- OASeS)

www.solidariteitdiversiteit.be

Inhoud Superdiversiteit in Anderlecht

Superdiversiteit en zelforganisaties

Le Manguier en Fleurs

Noden opnemen van onderuit

Een plaats van engagement

De andere professional

Strijden voor grondrechten

Mind the gap: De kloof met het andere welzijnswerk

Superdiversiteit in Anderlecht

Superdiversiteit“Superdiversity” beschrijft hoe verschillende variabelen samenkomen, elkaar beïnvloeden en de positive van nieuwkomers bepalen.

Superdiversity bepaalt ook de manier waarop noden van nieuwkomers naar voor komen, hoe die gearticuleerd worden.

As a the online paper “The Bulletin” reported, in response to the recent World Migration Report: “Brussels is home to world's second most diverse population.”

Boyle, R. (Oct 30, 2015). Brussels is home to world's second most diverse populationhttp://www.xpats.com/brussels-home-worlds-second-most-diverse-population

Language-oriented government of Brussels

“Brussels suffers from the lack of an integrated vision. The division of cultural powers between the French-speaking and Flemish communities has led to a certain organization and institutionalization of culture in Brussels that can only be called “communitaristic”, i.e., drawn along linguistic and cultural community lines.” (Corijn, Genard, ea, 2009)

Brussel als taalgeoriënteerde regio

VGCWallonie-Bruxelles

Federation

“Minority-majority neighborhood”

59,14%-73,84%migratieachtergrond

28,34% niet-genaturaliseerde migranten

71,65% Belgische burgers (met en zonder migratieroots)

107.000 inwoners

Superdiversiteit en zelforganisaties

Superdiversiteit & omgaan met noden

• Zelforganisaties benaderen noden op een specifieke manier. Ze doen dat door “present” te zijn, “nabij” te zijn. Dat zorgt voor een sterke vertrouwensrol. Preferentiële positie voor nieuwkomers.

• De manier waarop ze noden van nieuwkomers opnemen, en ermee omgaan zorgt ervoor dat deelnemers worden benaderd als actieve burgers met politieke handelingscapaciteit.

• Die bottom-up practijk staat ook in sterk contrast met de praktijken van het mainstream welzijnswerk, de drempels en de bureaucratisering die daar is ingeslopen.

Aankomstinfrastructuur• Aankomstinfrastructuur kan gezien worden als die onderdelen

van de stad die nieuwkomers gebruiken voor interactie en het negotiëren van hun toekomstige sociale mobiliteit.

• Zelforganisaties leggen de bouwstenen voor zo’n aankomstinfrastructuur.

• Zelforganisaties zorgen voor een ruimte waar sociale mobiliteit vorm krijgt, de eerste stappen op de ladder van sociale stijging mogelijk worden

• Zelforganisaties zorgen voor een potentieel politieke plaats, opgebouwd vanuit de alledaagse interacties van nieuwkomers.

“Zelforganisaties bieden antwoorden op heel erg banale zaken, basics, die evident zijn. Maar voor de samenleving niet evident zijn. Als je maar een beetje moeilijkheden hebt, of zorg nodig hebt, worden tegelijkertijd geconfronteerd met een ingewikkelde wereld, je hulp nodig hebt. Daarop bieden ze meteen hulp. Als je naar de Mangoboom ging vroeger, de maandagnamiddag, zaten ze daar voor publieke dienstverlening. Een hele dag per week trokken ze alleen daarvoor uit. Gewoon papieren, noden, vragen enzovoort. Dat doen trouwens steeds meer “unusual suspects”: apothekers, leraars enzovoort. Dat doen zelforganisaties ook tijdens en bij activiteiten. Wat er mensen aanspreekt, en misschien is dat cliché, is dat ze erin slagen niet in hokjes te denken. Hun focus is “nood” en “antwoord”: hokjes doen er niet toe.” (BWR, Interview)

Le Manguier en Fleurs

• In haar 19-jarige bestaan creëerde de Mangoboom steeds meer ruimte voor diversiteit. Zo groeide de Mangoboom uit tot de superdiverse organisatie die ze vandaag is.

• Vandaag bedient ze tientallen nationaliteiten door middel van dienstverlening die tegemoet komt aan de vele noden van onderuit.

• Allerlei nationaliteiten waarachter burgers zitten met een veelheid aan burgerschapsstatuten: mensen met papieren in kwetsbare posities, net geregulariseerde burgers, mensen zonder papieren of in precaire papieren.

• De organisatie wordt bestuurd door vrijwillige professionals.

• Ze werd in 1998 erkend als een Vereniging Zonder Winst (VZW). Ze heeft, zoals wel meer Brusselse organisaties, een Franstalige en een Nederlandstalige vleugel.

• De officiële doelstelling van de organisatie is om het samenleven in de superdiverse stad te bevorderen.

• Dat doet ze door interculturele projecten en praktijken op te zetten. Formele, non-formele en informele educatie worden opgezet als sleutelpraktijken tot mogelijke sociale mobiliteit van kinderen en ouders, van jongeren en volwassenen:

• Taalklassen gerict op taalverwerving . • Er worden ook huiswerkklasjes georganiseerd. Het doel van die huiswerkklasjes is

vooral om interculturele praktijken op te zetten. • Interculturele sociaalculturele activiteiten waar informatie en vorming centraal

staan, gericht op ontmoeting en sociale cohesie tussen participanten. • Etnisch-cultureel gerichte activiteiten voor de groep van Congolese ouderen:

narratieve activiteiten (verhalen vertellen) over migratie, ontmoetingsmomenten en sport en-bewegingsactiviteiten.

• Een derde pijler ontwikkelingsproject in Kinshasa waarbij er microkredietprojecten worden opgezet in de rurale gebieden.

Noden opnemen van onderuit

HUISWERKKLASJES

“Ik ben hier aangekomen in 1964 vanuit Congo. Ik was lerares in mijn land van oorsprong. Ik was er wiskundelerares. Ik heb

hier dan het equivalent gekregen van regente in wiskunde. Zo noemt men dat in België. In juli 1974, was het crisis. Het was

een moeilijke tijd. Ik heb dan, in november 1977, een twee of drietal interims gedaan. Ik vond een job bij de school iets verder

op: Ecole Marie Maculé. Ik ben er beginnen wetenschappen geven. En dan twee jaar nadien, heb ik wiskunde gegeven. Het is

toen dat ik heb vastgesteld dat bepaalde kinderen niet aansloten bij de eisen van het curriculum. Allerlei kinderen van

ergens anders, van Afrika, of Marokko, of ergens anders in Zuid-Amerika. Ze hadden een aanpassingsprobleem gezien vanuit

de eisen van het curriculum en eindtermen. Beide werelden liggen sterk uiteen als het gaat om leren, en leerprogramma’s. Ik

heb vanaf dan lessen gegeven, naschoolse ondersteuning voor die kinderen. Allemaal vrijwillig. Maar omdat die problemen

structureel waren, ben ik dan ook structureel aan de slag gegaan daarmee. Uiteindelijk is dat uitgelopen in een VZW structuur

die begon met een huiswerkklasje, met de nieuwkomers (primo arrivants). De doelstelling was de programma’s tussen beide

plaatsen, ruimtes van oorsprong en aankomst, te overstijgen. En dus, het was enkel voor het secundair onderwijs toen

TAALLESSEN In 1997-1998, was er een Keniaanse leerling, die vroeg of zijn moeder mocht

meekomen. Haar Frans was niet zo goed. Mijn eerste reactie was dat we kinderen

en ouders niet zomaar konden mengen. Maar ik heb dan beslist daar iets mee te

doen. (…) Dus meteen hadden we de klassen die vol liepen met leerlingen

(ouders). Dus toen hadden we zowel naschoolse huiswerkklasjes, en ook

taallessen voor volwassenen: een groot deel was de ouders van die leerlingen. Dat

was meteen gemixt en multicultureel: Anderlecht dus. “

ACTIVITEITEN VOOR OUDEREN

“In 1998 was er ook de oorlog in Congo. Er was een massale vlucht naar België. En tussen

de Congolezen zaten heel veel oudere leraars. Veel mensen rond de 50 jaar en 60 jaar. Dus

meteen hadden we extra mensen. En daardoor kwam ook aan het licht, omdat ze een brug

vormden tussen ouderen, dat veel oudere Congolezen eenzaam en geïsoleerd waren. Dus

die nood kwam boven drijven. Ik heb dan gepraat met een collega die Frans sprak. En dan

zijn we daarmee aan de slag gegaan. Meteen hadden 25 mensen ingeschreven: allemaal

vrouwen. Dus opeens hadden we drie werkingen.” (Interview with Angélique,

coordinatrice van de Mangoboom in Bloei, door Pascal Debruyne).

• Het is duidelijk dat de organisatie zich organiseert en structureert op het ritme van de participanten, en hun noden en behoeften. En met die noden en behoeften gaan ze aan de slag.

• Papieren worden geregeld, taalcursussen en (non-)formele educatie worden georganiseerd, huiswerklasjes en gezondheidspromotie worden opgezet, naast een reeks socioculturele activiteiten. De Mangoboom slaagt erin lokaal verankerde praktijken en- netwerken van solidariteit uit te bouwen, tussen vrijwillige professionals en participanten.

• “Wat ze organiseren is vaak de eerste stap in vormen van sociale mobiliteit.” (Interview with BWR, By Pascal Debruyne). In die netwerken wordt informatie gedeeld met elkaar, en worden de eerste stappen in de welvaart en-verzorgingsstaat gezet.

“Soms worden we benaderd door autoriteiten omdat we taallessen geven en vanwege onze educatieve praktijken, maar we leren niet zomaar taal aan mensen. (…) Mensen komen hier om informatie met elkaar te delen, om mensen te leren kennen, en actief te worden in netwerken mét andere mensen waarmee ze zaken kunnen delen. Op die manier kunnen ze elkaar steunen en hun weg vinden in het leven.” (Interview met vrijwillige professional van de Mangoboom in Bloei, 18 juni 2015, door Pascal Debruyne )

Een plaats van engagement

Een politiek van nabijheid

A politics of propinquity/ politiek van gedwongen ontmoeting

“the politics of propinquity may be read as a politics of negotiating the immanent effects of geographical juxtaposition between physical spaces, overlapping communities, contrasting cultural practices,….” (Amin 2004, p.39).

Plaats van engagement• De Mangoboom in Bloei wordt een “plaats van engagement”, waar er in ruimtelijke

nabijheid, aan een politiek van gedwongen ontmoeting wordt gedaan.

• Bouwen aan een “superdivers WIJ” vanuit nabijheid.

“Het partnerschap dat we hier bouwen, is essentieel voor het bouwen van een

andere betere wereld. Net omdat Brussel samengesteld is uit diverse minderheden,

is het effect van samenwerking dat we daarmee kunnen experimenteren. Om het

even wat wiskundig te zeggen, we trachten een gedeelde noemer te vinden die een

drijfveer vormt voor iedereen. Op die manier, is het zoals ze zei: “Alleen zijn we

niemand, maar samen zijn we sterk.”

Sociaal-culturele activiteiten

“We starten vanuit de taal die we mensen aanleren. Dat is een specifieke nood die door mensen wordt geuit. In de taalklassen, maken we ruimte voor de taal van iedereen. In die zin, zorgen we ervoor dat de taal van elkeen mag bestaan, en dat we erkenning geven aan de deelnemers. Hun taal mag bestaan. En we creëren ruimte voor de alledaagse leefwereld van mensen. We leren hen een taal die ze dagelijks kunnen gebruiken. Het zijn de mensen zelf die de keuze voor taal maken en de taalklassen volgen. Maar dat is onze vijver: de taalklassen. Dit is waar we mensen samenbrengen. En van daaruit vragen we hen deel te nemen aan activiteiten. Want daar kunnen we mensen met elkaar verbinden. Een beetje zoals bij het Vrouwenfeest op vrouwendag waar je was. Daar verbinden we ze door woord en daad.” (Interview coördinator Mangoboom in Bloei.)

• Doorheen diverse activiteiten en praktijken streeft de Mangoboom de transformatie van ‘de gemeenschap’ en ‘de maatschappij’ na. Het gaat erom een superdiverse stad te prefigureren, als spiegel van hoe Brussel als stad is geworden en hoe de stedelijke toekomst en dito beleid eruit zouden moeten zien.

• “We zijn hier, met jou, en jou, en jou (wijst mensen aan). En we zijn van overal andere plaatsen op de wereld. We zijn daarom het begin van een betere wereld, een wereld die al bestaat, maar die niet gehoord en gezien wordt. Elke dag dat we samenzijn, doorbreken we dat. Ga samenzitten, praat met elkaar, en vind elkaar.” (Coördinator Mangoboom, op “Eerlijk Ontbijt”-activiteit, februari 2016).

Diversiteit als praktijk

Diversiteit als praktijk• “Quant au reste, nous n'avons pas les textes spécifiques sur la diversité.

Nous le vivons au quotidien”. (coördinatrice Mangoboom) Diversiteit wordt wel beschouwd als het fundament van de organisatie.

• “Misschien hebben we veel theorie, maar we leven de praktijk elke dag. En daar moeten we uit vertrekken om vat te krijgen op die praktijk.” (Paul, vrijwillige professional Mangoboom in Bloei).

• “De Mangoboom in Bloei, dat is een ruimte die pluralistisch is, niet-confessioneel te herleiden tot 1 groep, en divers: een politieke en sociale ruimte waar elkeen zijn plaats vindt. Het is gedeelde noemer van ons allen.” (Interview, Angélique, De Mangoboom)

De andere professional

De hypothese van gelijkheid

De andere professional: De hypothese van gelijkheid • De relatie tussen de vrijwillige professionals en deelnemers

reflecteert een relatie van “gelijke intelligentie”“Everyone is of equal intelligence and emancipation comes from the consciousness of that equality” (Ranciere, 1991: 101)

“La première chose que je changerais d’abord : qu’on cesse de prendre les gens pour des imbéciles, c’est-à-dire de commencer à se battre à cause de la langue. (Interview with Angélique, key figure, Mangoboom in Bloei. In: De Donder, ea. 2014.)

“Je suis animatrice, c’est un groupe de seniors comme je l’ai dit, de ma communauté. Et chez nous, les seniors, les personnes âgées, ce sont des personnes de resources . Je profite de leurs expériences, de leurs savoirs, de leurs connaissances… Ils me transmettent beaucoup de choses. Et moi, je ne fais que les guider. Justement, les aider un tout petit peu au niveau de la langue mais tout vient d’elles. Ils ont beaucoup de choses à transmettre. Mais quelques fois, c’est la langue qui fait euhm, défaut. Et donc pour moi, c’est une expérience enrichissante, que je suis en train de vivre dans ce groupe de seniors. Ce n’est pas que je suis seulement là pour les aider, qu’elles sont vraiment en détresse et donc c’est moi qui viens les… Non, non, non, non. Je bénéficie de leurs expériences. Mais aussi pour me rendre utile. Et ne pas rester comme ça, les bras croisés.” (Interview met vrijwillige professional, door Pascal Debruyne)

De andere professional: De mediërende rol : “they are one of us.”

Hypothese van gelijkheid:« Deelnemers als politieke wezens » (subjectificatie)“Burgerschap voor onze deelnemers, dat betekent, dat ze actor worden

van hun eigen verhaal. Een verhaal dat ze met andere schrijven. En dat

ze participeren aan het sociale, het sociale leven. Je kan het hen vragen.

Ze ontmoeten elkaar, elkaars situatie, en de diversiteit die speelt tussen

hen. Als je mensen tot dat begrip in diversiteit kan brengen, met elkaar,

dan is dat burgerschap. Vandaaruit ontstaat een “ons” dat hun rechten

claimt.” (vrijwillige professional, Mangoboom).

Voor de Mangoboom ontstaat in ontmoeting ruimte voor democratisch burgerschap doorheen dialogische uitwisseling. • “We gebruiken deze zin: “De doelstelling: De ontmoeting is geen

onschuldige zaak. Zeg dat niet. Er is geen ontmoeting zonder een gevecht. Er is geen gevecht zonder sociale strijd. En er is geen strijd zonder strategie en reflectie. Een plaats of ruimte van convivialiteit is een ruimte van discussie, van tegenstelling, een plaats van uitwisselen van cultuur en een praktijk van solidariteit.” Dat is onze essentie.” (Interview met Angélique, De Mangoboom)

Hypothese van gelijkheid: subjectificatieDeelnemers als politieke wezens

“Een ontmoeting is een stap naar de strijd: een dichterbij komen. Want strijd is geen ontmoeting, en vice versa. Het zit in de relaties tussen de twee. En de interactie. We kunnen elkaar ontmoeten zonder elkaar te ontmoeten. Het is in de interactie, de dialoog dat de strijd ontstaat. In de ontmoeting situeren we onszelf en “De Ander”.” (Interview with Volunteer-professional of The Mangoboom in Bloei, 18th of June 2015, By Pascal Debruyne)

• Interview with Angélique, coordinator of Le Manguier en Fleurs. By Pascal Debruyne

Hypothese van gelijkheid: subjectificatieDeelnemers als politieke wezens

Strijden voor grondrechten

Strijden voor grondrechten“Wat ze organiseren is eigenlijk basisdienstverlening, die bijdraagt aan de eerste stappen op de ladder die mensen kunnen nemen, de eerste stappen om hun sociale mobiliteit te verbeteren.” (Interview with BWR, By Pascal Debruyne)

“I went with several ladies to lawyers to act as an interpreter ah, to help a little bit and see things.....”(Angélique, key figure in Mangoboom Bloei, By Pascal Debruyne)

"I, personally, I also accompanied a CPAS to explain his problem ...” (Interview with Cécile, key figure, Manguier en Fleurs, In De Donder, ea., 2014)

Strijden voor grondrechten:Netwerken uitbouwen

Strijden voor grondrechten:“voorportalen”netwerken uitbouwen

 “Pre-portals”: front-door experiments and backdoor-policies

“A Pre-portal is aimed at people who are difficult to reach for regular institutions. Through low- threshold activities, they are being reached, stimulated and guided to official institutions and their social service offer. Self-organizations will not take their place. The Pre-portal is based on mutual relations and interdependency: the self-organization and volunteers as worthy and active partners for regularly welfare state and social work institutions. The pre-portal demands an active offer that is worked out with regularly institutions. From this point on, people can flow to the regularly offer of social services.” (VGC)

“Wat de voorportalen doen, en wat wij deden in “Power Care”, heeft doorheen ontmoeting heel veel teweeg gebracht. Er ontstaat een netwerk. Ze hebben er geen tijd voor, dat heeft hen eenzelfde perspectief gegeven op de wereld, een gedeelde agenda. Enkele mensen vonden elkaar echt wel. Er zijn daar kruisbestuivingen ontstaan. De voorportalen hebben ook politieke potentie. Nu is die er niet. Je moet er de juiste geestesingesteldheid voor hebben van elkeen aan tafel. En van het beleid. Veel organisaties vinden misschien dat ze geen geld enzo hebben, maar bij Power Care is de voornaamste zorg ‘gehoord worden’. (interview met de BWR)

Mind the gap: Het mainstream welzijnswerk

Een groeiende kloof tussen mainstream welzijnswerk en divers publiek van nieuwkomers: “Informatiekloof”

“Het is al verschillende keren benadrukt dat een respectvol en warm onthaal, en aanvaarding in reguliere hulpverlening en instituties, een verschil zou maken. Tot op vandaag, zijn er nog steeds mensen die zelfs terugkomen naar de zelforganisaties omdat ze zich niet goed geholpen weten en begrepen voelen door reguliere sociaal werkers of instituties.” (Interview BWR)

• Een questionnaire survey voor social werkers en welzijnswerkers: over het bereikte publiek

• 94,1% answered “people with ethnic-cultural background”• 20,6% “people with socio-economic vulnerable profile”. (Krols, 2015: 50-57).

“Preventief, vindplaatsgericht werken, dat vind ik een beetje een gat in onze werking. Ik ben een keer naar een school geweest, en ik heb me toen verstopt, echt waar, ik ben toen weggelopen (Roos, professional, CAW Brussel).” (CAW Professional: In De Donder, L., ea, 2014)

Mind the gap: Het mainstream welzijnswerk

Mind the gap: Het mainstream welzijnswerk

“Er is gewoon geen tijd. Geen enkele. Ik was ooit bij een sociaal assistente. Je moet daar niet teveel gaan improviseren of je verhaal doen. De klok staat meteen aan, je strest omdat je niet veel tijd hebt. En wat er meest ontbreekt, is dat men begrijpt dat tijd samenhangt met de kunst van het luisteren. Daardoor begrijpt men de vraag ninoch de complexiteit van onze achterban. Mocht er tijd zijn, dan zou er ruimte kunnen zijn voor de omgang met de noden die uit een superdiverse stad komen, van onze mensen.” (Interview met Angélique, Mangoboom)

Conclusie • Het is duidelijk dat zelforganisaties de bouwblokken verzorgen voor de

aankomstinfrastructuur waarop nieuwkomers terugvallen. Ze bouwen mee een integratiepad uit vanuit de alledaagse leefwereld van nieuwkomers.

• Vrijwillige professionels handelen als gelijken, vanuit een mediërende positie. Ze doen dat vanuit een politiek van nabijheid.

• Zelforganisaties als de Mangoboom in bloei creëren een “plaats van engagement” waar verschillen en diversiteit bemiddeld worden, en hun plaats krijgen. Diversiteit als praktijk, is de praktijk.

• Nieuwkomers worden benaderd als politiek competente en handelingsbekwame burgers.

• Het mainstream welzijnswerk, kan veel leren van deze zelforganisaties, om de informatiekloof en de breuk tussen hun werk en de leefwereld van nieuwkomers te overbruggen.