Hoe superdivers is onze ruimtelijke planning?

Hoe geven we de transitie naar superdiversiteit vorm?

Dr. Dirk Geldof

Socioloog & Lector

Faculteit Ontwerpwetenschappen UA

Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, Odisee campus Schaarbeek

Sociaal Werk Karel de Grote-Hogeschool

Brussel, RVP, 17 maart 2017

Waarom wordt Vlaanderen superdivers?

En waarom vraagt dat (deels) een

andere manier van kijken en denken?

Opwarmer

Twee op drie kinderen en jongeren in Brussel en Antwerpen vandaag hebben een migratie-achtergrond

Opbouw

Zicht op de groeiende superdiversiteit als nieuwe realiteit & kader

De uitdagingen ervan voor de samenleving & ruimtelijke planning

2

Superdiversiteit.

Wat betekent dat?

Superdiversiteit

Is meer dan een synoniem voor diversiteit of

multiculturaliteit

nieuwe fase in migratie & demografie

Term Steven Vertovec (2007)

Op amper een halve eeuw van een

samenleving met beperkte etnisch-

culturele diversiteit naar een

immigratiesamenleving

De superdiversiteit

van de 21ste eeuw

Het resultaat van deze opeenvolgende migratiegolven is een veel complexere sociale realiteit

zeker in onze (grotere) steden.

Superdiversiteit wijst tegenover de migratie in de 20ste eeuw op een

Kwantitatieve transitie

kwalitatieve transitie

& op een normalisering van diversiteit

Kwantitatieve dimensie: diversiteit groeit

overal, het sterkste in steden Woonplaats personen van vreemde herkomst (SVR 2014)

Transitie naar

majority-minority cities

‘majority-minority cities’:

steden waar de meerderheid van

de bewoners uit een brede waaier

van minderheden bestaat.

Wereldsteden als New York, Sao

Paolo, Toronto of Sydney

Vandaag ook Brussel, Rotterdam

& Amsterdam, & Genk

morgen in Antwerpen

Overmorgen in Gent

Antwerpen is voor 2020 een majority-

minority-city: vergroening & verkleuring

7

46,9% Antwerpenaren van

allochtone origine < 5% bij 80+

50% -50-ers

70% bij kinderen &

jongeren

Ook zonder nieuwe migratie

wordt Antwerpen een majority-

minority-city

+ Jaarlijkse instroom 6000-8000

nieuwkomers

Kwalitatieve dimensie : groeiende

diversiteit in de diversiteit

Superdiversiteit: een kwalitatieve breuk

basispatroon van migratie veranderde

van mensen uit een klein aantal landen van herkomst naar een klein aantal gastlanden

naar mensen uit een zeer groot aantal landen van herkomst naar zeer groot aantal gastlanden

=> diversiteit in de diversiteit

Diversiteit in de diversiteit:

wat betekent dat?

een enorme hybriditeit in de achtergronden van migranten

samenspel van

Meer nationaliteiten

Meertaligheid

Religieuze diversiteit groeit

Diversiteit in migratiemotieven

Diversiteit in verblijfsstatuten

Diversiteit in sociaal-economische posities

Diversiteit in & tussen gemeenschappen

Meer transnationalisme

Superdiversiteit als (moeizaam) proces van

normalisering van diversiteit

Niet meer de uitzondering, de minderheid, de afwijking van de norm, …

Superdiversiteit als dagelijkse realiteit

‘Commonplace diversity’in steden en wijken

Ook in professionele settings

Zeker scholen

ook in bedrijven, winkels, verenigingsleven, politiek, sport…

Én in ruimtelijke planning?

De superdiverse realiteit:

uitdaging voor de 21ste eeuw

Onze samenleving verandert

sneller dan onze manier van

kijken & denken

Zoeken naar actuele denk- en

beleidskaders

Zie boek

Hoe de transitie organiseren?

Voorbij het wij-zij-denken:

Naar een ‘wij zowel als zij’

Erkenning van het belang van

aankomstwijken in steden

die meer zijn dan ‘achtergestelde’ buurten

Steden die werken als een

emancipatiemachines

Sociaal én ruimtelijk

Superdiversiteit als een basiskenmerk van

stedelijkheid in de 21ste eeuw

Heeft superdiversiteit een impact

op gezinnen en woonbehoeften?

Waarschijnlijk wel, maar we weten erg weinig

Ruimtelijke planning & woononderzoek kleurenblind?

Onderzoek leert

Meer diversiteit bij lagere inkomens

Meer migranten huren

Sterke verschillen tussen groepen

Grotere impact woonkosten op hun budget

Aandeel migranten verschilt sterk tussen gemeenten 13

Verschillen in gezinsgrootte en

gezinspatronen

Meer personen per huishouden bij arbeidsmigranten uit jaren ‘50 & ‘60

14

Verschillen naar leefvormen

Meer huishoudens waar 2 of 3 generaties samenleven

gezinsgrootte, gezinsvormen en relatiepatronen verschillen tussen autochtonen en mensen van andere origine,

maar verschillen ook naargelang land van herkomst & verblijfsduur

Diversiteit in de diversiteit weerspiegelt zich in gedifferentieerde woonpatronen en woonbehoeften.

Wie vertrekt van de gemiddelde Vlaamse evoluties, vat steeds minder de reële bevolkingsdynamiek in superdiverse steden.

15

4550556065707580859095100

Belgen Italianen Spanjaarden Marokkanen Turken

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+ j

% w

onend in huishoudens m

et

2 of m

eer generaties

leeftijd mannen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+ j

% w

onend in huishouden m

et

3 of m

eer generaties

leeftijd mannen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+ j

% w

onend in huishoudens m

et

2 of m

eer generaties

leeftijd vrouwen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0- 17j 18- 29j 30- 44j 45- 59j 60- 74j 75+ j

% w

onend in huishoudens m

et

3 of m

eer generaties

leeftijd vrouwen

Wat weten we amper?

Worden verschillen bepaald door sociaal-

economische positie, cultuur of verblijfsduur?

Impact niet-officiële inwoners in steden (mensen

zonder papieren)?

Over en onderbewoning?

Verschillende woonculturen

hoe mensen ruimtes gebruiken?

Verschillen in gebruik van publieke ruimtes, …

Impact superdiversiteit op stadsvlucht

Push factor voor witte stadsvlucht?

Sociale stijging en gekleurde stadsvlucht?

=> Cruciale kennis voor planners en ontwerpers in

een wereld van superdiversiteit 16

Dringend verder te onderzoeken: impact

superdiversiteit op ruimtelijk & woonbeleid

Willen we een ruimtelijk beleid & een

woonbeleid dat aansluit bij de

superdiversiteit vandaag, dan is inzicht

in de effecten van die superdiversiteit

op de uitdagingen voor het woonbeleid

wenselijk & noodzakelijk, zeker in de

steden.

Met groeiende diversiteit in de

diversiteit en de verschillende

dynamieken tussen steden en

gemeenten, maar evenzeer tussen

bevolkingsgroepen binnen steden en

gemeenten, groeit de nood aan

flexibiliteit en diversiteit in het

woonbeleid. 17

De paradox van superdiversiteit:

minder én meer aandacht voor diversiteit

De ‘normalisering van superdiversiteit

betekent dat we de ‘etnische lens’ moeten

leren loslaten

Niet alles vanuit etnische verschillen bekijken:

minder aandacht voor etnische diversiteit

Oog hebben voor andere assen van verschil

Diversiteit in de diversiteit

Gender, leeftijd, klasse, opleiding, geloof…

Maar om daar te geraken is er tegelijk &

voorlopig méér aandacht nodig voor

etniciteit

op een divers-sensitieve manier 18

Nieuwe uitdaging voor

ontwerpwetenschappen

Naar een interculturalisering van stedebouw, architectuur en interieurarchitectuur?

Inspelen op groeiende superdiversiteit in de samenleving

Ontwerpen voor en vanuit superdiversiteit

Divers-sensitieve planning

divers-sensitief ontwerpen

zonder stereotypering of culturalisering

met oog voor groeiende diversiteit in de diversiteit

19

Meer lezen?

Reacties welkom op dirk.geldof@uantwerpen.be