De implementatie van de Salduz-rechtspraak in...

I

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2011-12

De implementatie van de Salduz-rechtspraak in

België

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Elien Boelaert

(studentennr. 00700859)

Promotor: Prof. Dr. Brice De Ruyver

Commissaris: Prof. Dr. Gert Vermeulen

II

Woord vooraf ....................................................................................................................................................... VIII

Inleiding .................................................................................................................................................................. IX

Deel 1: De Salduz-rechtspraak gekaderd binnen de Belgische rechtsorde ............................................................. 1

Deel 2: Het Salduz-arrest ........................................................................................................................................ 3

2.1 Feiten ................................................................................................................................................................ 3

2.2 Beslissing van het Hof ....................................................................................................................................... 3

2.3 Concurring opinions .......................................................................................................................................... 5

2.4 Verfijning Salduz-rechtspraak ........................................................................................................................... 6

2.4.1 Vrijheidsberoving ....................................................................................................................................... 6

2.4.2 Misdrijven .................................................................................................................................................. 7

2.4.3 Politieverhoor ............................................................................................................................................. 7

2.4.4 Consultatie- of bijstandsrecht .................................................................................................................... 8

2.4.5 Afstand van het recht ................................................................................................................................. 9

2.4.5.1 Vrijwillige afstand ............................................................................................................................... 9

2.4.5.2 Onvrijwillig wegens dwingende redenen .......................................................................................... 10

2.4.6 Sanctie ...................................................................................................................................................... 11

2.5 Grondslagen van de rechtspraak .................................................................................................................... 12

2.5.1 Nemo tenetur-beginsel ............................................................................................................................ 12

2.5.2 Wapengelijkheid ...................................................................................................................................... 13

Deel 3: De Signalen vanuit de rechtspraak ........................................................................................................... 15

3.1. EHRM Bouglame t. België 2 maart 2010 ........................................................................................................ 15

3.2 EHRM Stojkovic t. Frankrijk en België 27 oktober 2011 .................................................................................. 16

3.3 Hof van Cassatie erkent het bijstandsrecht .................................................................................................... 17

3.3.1 Hof van Cassatie Cass. 23 november 2010............................................................................................... 18

3.3.1.1 Drie cumulatieve voorwaarden ........................................................................................................ 18

3.3.1.2 Salduz en Antigoon ........................................................................................................................... 20

3.3.2 Hof van Cassatie 15 december 2010 ........................................................................................................ 20

3.3.3 Hof van Cassatie 5 april 2011................................................................................................................... 21

3.4 Conclusie ......................................................................................................................................................... 22

Deel 4: De Salduz-wet ........................................................................................................................................... 23

4.1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 23

4.2 Krachtlijnen van de Salduz-wet ....................................................................................................................... 23

4.3 Inhoudelijke regels van de Salduz-wet ............................................................................................................ 25

4.3.1 Voorafgaande mededelingsverplichting aan elke ondervraagde ............................................................ 25

4.3.1.1 Wettelijke regels ............................................................................................................................... 25

4.3.1.2 Kritische reflectie .............................................................................................................................. 25

4.3.1.2.1 Mededeling feiten ..................................................................................................................... 25

4.3.1.2.2 Cautieplicht ................................................................................................................................ 26

4.3.2 Voorafgaande mededelingsverplichting aan elke verdachte ................................................................... 26



4.3.2.2.1 Zwijgrecht .................................................................................................................................. 27

III

4.3.3 Schriftelijke verklaring van rechten .......................................................................................................... 28



4.3.3.2.1 Europese richtlijn ....................................................................................................................... 28

4.3.3.2.2 Taal ............................................................................................................................................ 29

4.3.4 Overgangsbepaling .................................................................................................................................. 29



4.3.4.2.1 Moeilijk toepasbaar in praktijk .................................................................................................. 29

4.3.5 Vier categorieën verdachten .................................................................................................................... 30

4.3.5.1 Verdachten verhoord voor misdrijven niet vatbaar voor voorlopige hechtenis en

verkeersmisdrijven ....................................................................................................................................... 30

4.3.5.2. Verdachten verhoord voor misdrijven vatbaar voor voorlopige hechtenis maar niet van hun

vrijheid beroofd mits schriftelijke uitnodiging .............................................................................................. 31

4.3.5.3. Verdachten verhoord voor misdrijven vatbaar voor voorlopige hechtenis maar niet van hun

vrijheid beroofd en zonder schriftelijke uitnodiging .................................................................................... 31

4.3.5.4. Verdachten verhoord voor misdrijven vatbaar voor voorlopige hechtenis en van hun vrijheid

beroofd ......................................................................................................................................................... 31

4.3.6 Consultatierecht ....................................................................................................................................... 32



4.3.6.2.1 Eenmalig consultatierecht ......................................................................................................... 33

4.3.6.2.2 Vrijheidsberoving ....................................................................................................................... 35

4.3.6.2.3 Termijnen .................................................................................................................................. 35

4.3.6.2.4 Belangenconflict advocaat......................................................................................................... 35

4.3.6.2.5 Taak advocaat ............................................................................................................................ 36

4.3.6.2.6 Uitsluiting eerste categorie verdachten .................................................................................... 36

4.3.7 Bijstandsrecht .......................................................................................................................................... 38



4.3.7.2.1 Criterium vrijheidsberoving ....................................................................................................... 39

4.3.7.2.2 Consultatierecht: 15 minuten .................................................................................................... 41

4.3.7.2.3 Taken advocaat .......................................................................................................................... 41

4.3.7.2.4 Ongeoorloofde dwang of druk .................................................................................................. 43

4.3.7.2.5 Geen bijstandsrecht na aanhoudingsbevel ............................................................................... 45

4.3.8 Afstand van de rechtsbijstand .................................................................................................................. 46



4.3.8.2.1 Vrijwillig en weloverwogen ....................................................................................................... 47

4.3.8.2.2 Afstand in het proces-verbaal van het verhoor ......................................................................... 48

4.3.9 Verhoor door de onderzoeksrechter: bijstandsrecht ................................................................................ 48



4.3.9.2.1 Tijdige aanwezigheid advocaat .................................................................................................. 49

4.3.9.2.2 Geen consultatierecht ............................................................................................................... 49

4.3.9.2.3 Taken advocaat .......................................................................................................................... 50

4.3.9.2.4 Geen inzage in het strafdossier ................................................................................................. 50

IV

4.3.9.2.5 Afstand van het bijstandsrecht .................................................................................................. 51

4.3.10 Bevel tot verlenging ............................................................................................................................... 51

4.3.10.1 Wettelijke regels ............................................................................................................................. 51

4.3.10.2 Kritische reflectie ............................................................................................................................ 52

4.3.10.2.1 Rechterlijk bevelschrift ............................................................................................................ 52

4.3.10.2.2 Mini-instructie ......................................................................................................................... 53

4.3.11 Geheimhoudingsverplichting voor de advocaat..................................................................................... 54



4.3.11.2.1 Vrijheidsberoving ..................................................................................................................... 54

4.3.11.2.2 Sanctie ..................................................................................................................................... 54

4.3.12 Dwingende redenen ............................................................................................................................... 55



4.3.12.2.1 Conform EHRM ........................................................................................................................ 55

4.3.12.2.2 Interpretatieproblemen........................................................................................................... 56

4.3.13 Sanctie .................................................................................................................................................... 56



4.3.13.2.1 Wetstechnisch probleem ......................................................................................................... 57

4.3.13.2.2 Geen absolute bewijsuitsluiting .............................................................................................. 57

4.3.13.2.3 Rechtspraak van het Hof Van Cassatie .................................................................................... 58

4.3.13.2.4 Andere sancties ....................................................................................................................... 59

4.3.13.2.5 Derdenwerking ........................................................................................................................ 59

4.3.14 Reconstructie ......................................................................................................................................... 59



4.3.14.2.1 Onderzoekshandelingen .......................................................................................................... 59

4.3.14.2.2 Taken advocaat ........................................................................................................................ 60

4.4 Verhouding tussen de Salduz-wet en andere wettelijke regels ...................................................................... 61

4.4.1 Bestuurlijke aanhouding .......................................................................................................................... 61

4.4.2 Jeugdbeschermingswet ............................................................................................................................ 61

4.5 Omzendbrieven van het College van procureurs-generaal ............................................................................. 61

4.5.1 Omzendbrief 8/2011 ................................................................................................................................ 62

4.5.1.1 Begrip verhoor .................................................................................................................................. 62

4.5.1.2 Consultatierecht ............................................................................................................................... 64

4.5.1.3 Bijstandsrecht ................................................................................................................................... 65

4.5.1.4 Verbalisant of advocaat leeft taken niet na ...................................................................................... 67

4.5.1.5 Bevel tot verlenging .......................................................................................................................... 67

4.5.1.6 Verhoor door de onderzoeksrechter ................................................................................................ 68

4.5.1.7 Persoon was vrij van komen en gaan en wordt van zijn vrijheid beroofd ........................................ 68

4.5.2 Omzendbrief 12/2011 betreffende minderjarigen ................................................................................... 69

4.5.2.1 Mededeling rechten ......................................................................................................................... 69

4.5.2.2 Consultatierecht ............................................................................................................................... 70

4.5.2.3 Bijstandsrecht ................................................................................................................................... 71

4.5.2.4 Bevel tot verlenging .......................................................................................................................... 71

V

4.5.2.5 Verhoor door de onderzoeksrechter ................................................................................................ 72

4.6 Conclusie ......................................................................................................................................................... 73

Deel 5: De Salduz-praktijk ..................................................................................................................................... 74

5.1 Visie en initiatieven van de actoren ................................................................................................................ 74

5.1.1 Politie ....................................................................................................................................................... 74

5.1.1.1 Visie................................................................................................................................................... 74

5.1.1.2 Initiatieven ........................................................................................................................................ 77

5.1.1.2.1 Opleiding ................................................................................................................................... 77

5.1.1.2.2 Richtlijn ...................................................................................................................................... 78

5.1.1.2.3 Infrastructuur ............................................................................................................................ 78

5.1.2 Advocatuur ............................................................................................................................................... 79

5.1.2.1 Visie................................................................................................................................................... 79

5.1.2.2 De Franstalige advocaten zijn het buitenbeentje ............................................................................. 81

5.1.2.3 Initiatieven ........................................................................................................................................ 83

5.1.2.3.1 Salduz-gedragscode ................................................................................................................... 83

5.1.2.3.2 Letter of Rights .......................................................................................................................... 83

5.1.2.3.3 Opleiding ................................................................................................................................... 83

5.1.2.3.4 Permanentiedienst .................................................................................................................... 84

5.1.3 Onderzoeksrechters ................................................................................................................................. 86

5.1.3.1 Visie................................................................................................................................................... 86

5.1.3.2 Initiatieven ........................................................................................................................................ 87

5.1.3.2.1 Opleiding ................................................................................................................................... 87

5.1.3.2.2 Infrastructuur ............................................................................................................................ 87

5.1.4 Openbaar Ministerie ................................................................................................................................ 87

5.1.4.1 Visie................................................................................................................................................... 87

5.1.4.2 Initiatieven ........................................................................................................................................ 88

5.1.4.2.1 Richtlijnen .................................................................................................................................. 88

5.1.4.2.2 Modeldocumenten .................................................................................................................... 89

5.1.4.2.3 Opleiding ................................................................................................................................... 89

5.1.5 Kostenplaatje ........................................................................................................................................... 89

5.1.6 Conclusie .................................................................................................................................................. 90

5.2 Evaluatie .......................................................................................................................................................... 90

5.2.1 Afstand van rechtsbijstand ...................................................................................................................... 91

5.2.2 Verloop verhoor ....................................................................................................................................... 92

5.2.3 Impact op het aantal voorlopige hechtenissen ........................................................................................ 93

5.2.4 Aanpassing cellen ..................................................................................................................................... 94

5.2.5 Tolken ....................................................................................................................................................... 94

5.2.6 Vertalingen Letter of Rights ..................................................................................................................... 94

5.2.7 Audiovisuele opname van het verhoor ..................................................................................................... 95

5.2.8 Conclusie .................................................................................................................................................. 96

5.3 Recente rechtspraak ....................................................................................................................................... 96

5.3.1 Grondwettelijk Hof 22 december 2011 .................................................................................................... 96

5.3.1.1 Algemene situering ........................................................................................................................... 96

VI

5.3.1.2 Ontvankelijk ...................................................................................................................................... 96

5.3.1.3 Doch ongegrond ............................................................................................................................... 97

5.3.2 Hof van Cassatie 29 november 2011 ........................................................................................................ 98

5.3.3 Hangende zaken bij het Grondwettelijk Hof ............................................................................................ 99

5.3.4 Conclusie ................................................................................................................................................ 100

Deel 6: Rechtsvergelijking met Nederland .......................................................................................................... 101

6.1 Nederland in het pré-Salduz-tijdperk ............................................................................................................ 101

6.2 Eerste implementatie van de Salduz-rechtspraak......................................................................................... 101

6.2.1 Consultatierecht ..................................................................................................................................... 102

6.2.1.1 Nederlandse regeling ...................................................................................................................... 102

6.2.1.2 Vergelijking met België ................................................................................................................... 103

6.2.2 Schriftelijke uitnodiging ......................................................................................................................... 105


6.2.3 Nieuwe verdenkingen tijdens het verhoor ............................................................................................. 105



6.2.4 Verdachte doet afstand ......................................................................................................................... 105



6.2.5 Piketcentrale .......................................................................................................................................... 106



6.2.6 Bijstandsrecht voor minderjarigen ......................................................................................................... 107



6.2.7 Conclusie ................................................................................................................................................ 109

6.3 Knelpunten in Nederland .............................................................................................................................. 110

6.3.1 Piketcentrale .......................................................................................................................................... 110

6.3.2 Cellen ...................................................................................................................................................... 111

6.3.3 Zwijgrecht .............................................................................................................................................. 111

6.3.4 Minderjarigen ........................................................................................................................................ 111

6.4 Nieuwe wetgeving in de maak ...................................................................................................................... 112

6.4.1 Kennisgeving rechten ............................................................................................................................. 112

6.4.2 Consultatierecht ..................................................................................................................................... 113

6.4.3 Bijstandsrecht ........................................................................................................................................ 113

6.4.4 Aanhouden voor verhoor ....................................................................................................................... 114

6.4.5 Afstand van rechten ............................................................................................................................... 115

6.4.6 Belang van het onderzoek ...................................................................................................................... 115

6.4.7 Redactie proces-verbaal ......................................................................................................................... 116

6.4.8 Conclusie ................................................................................................................................................ 116

VII

Besluit.................................................................................................................................................................. 117

Bibliografie .......................................................................................................................................................... 120

VIII

Woord vooraf

Deze masterproef zou nooit tot stand zijn gekomen zonder de hulp van een aantal personen, daarom

een woordje van dank.

Vooreerst wil ik mijn promotor, prof. Dr. Brice De Ruyver, bedanken omdat hij mij de kans gaf om dit

zelf aangereikte thema uit te diepen. Zijn opbouwende kritiek komt de inhoud van deze

eindverhandeling zeker ten goede. Ook wil ik hem bedanken voor het snel beantwoorden van mijn

vragen.

Daarnaast wil ik Maarten Colette in het bijzonder bedanken omdat hij steeds bereid was om mij met

raad en daad bij te staan, alsook om me uit te nodigen voor de studiedag “Drie maanden Wet

Consultatie- en Bijstandsrecht: kinderziekten en opportuniteiten” van 21 maart 2012 georganiseerd

door de Vrije Universiteit Brussel.

Vervolgens wil ik Bert Descamps bedanken voor het grondig nalezen van mijn masterproef.

Tot slot verdienen mijn ouders en mijn vriend Kevin Anecaert een oprechte dank voor de

onvoorwaardelijke steun en geloof in mijn capaciteiten op de momenten dat het moeilijk ging.

IX

Inleiding

Het kan niet worden ontkend dat het verhoor van verdachten in strafzaken van groot belang is. Zelfs

indien tijdens een onderzoek gebruik wordt gemaakt van technische en wetenschappelijke

onderzoeksmethoden is het van essentieel belang voor het beoordelen van de schuldvraag en het

respecteren van de rechten van verdediging dat de verdachte met de resultaten wordt

geconfronteerd. Elke verdachte heeft het recht om te worden verhoord, zodat hij zijn visie van de

feiten en zijn verantwoordelijkheid kan weergeven.1

Eind november 2008 werd het Belgisch straflandschap, dat gekenmerkt is door een inquisitoir

vooronderzoek, dan ook opgeschrikt door het Salduz-arrest van het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens. Het Hof stelt in dit en navolgende arresten duidelijk dat het recht op toegang tot een

advocaat vanaf het eerste politieverhoor of vanaf het moment van vrijheidsberoving een

fundamenteel recht is, dat is inbegrepen in art. 6 EVRM. Een veroordeling op basis van een

belastende verklaring afgelegd zonder bijstand van een advocaat schendt het recht op een eerlijk

proces.2

Het zou echter hoogmoedig zijn om de bijstand van de advocaat bij het verhoor als een nieuw

discussiepunt te zien. Ook vóór 27 november 2008 bestonden er al discussies over dit thema op

nationaal en internationaal niveau. Er kan worden gedacht aan de arresten Imbroscia3 en Murray4

waar het EHRM voor het eerst verwijst naar de bijstand van de advocaat bij het verhoor, maar het

recht op eerlijk proces enkel beoordeelt op basis van de volledige procedure.

Sinds het Salduz-arrest is de visie van het Europees Hof echter duidelijk, de toegang tot een advocaat

vanaf het eerste verhoor of vanaf het moment van vrijheidsberoving is een noodzakelijke

voorwaarde om een concreet en effectief eerlijk proces te kunnen waarborgen. De bijstand van de

advocaat wordt dus gezien als een absolute verplichting om aan de vereisten van art. 6, 3, c EVRM te

voldoen. Het is dus duidelijk dat sinds 27 november 2008 een vrijblijvende stellingname in de ene of

andere zin verleden tijd is. Het Hof verwacht dat België concrete invulling geeft aan de Salduz-

rechtspraak.

In mijn masterproef wil ik bijgevolg onderzoeken hoe België de Salduz-rechtspraak implementeert.

Dit doe ik door eerst de plaats van de Salduz-rechtspraak in de Belgische rechtsorde na te gaan.

Vervolgens bespreek ik het befaamde Salduz-arrest en onderzoek ik hoe deze rechtspraak zich heeft

ontwikkeld sinds 2008. Het Hof werd namelijk in de loop der jaren geconfronteerd met gelijkaardige

zaken, waardoor het de kans kreeg om zijn Salduz-rechtspraak te verfijnen. Daarna analyseer ik de

signalen vanuit de rechtspraak die specifiek naar de Belgische wetgever werden gericht om zich

actief bezig te houden met de implementatie van de Salduz-rechtspraak. Zo zijn er de arresten

Bouglame5 en Stojkovic6 waarin de Belgische wetgeving als problematisch werd ervaren door het

1 Ph. TRAEST, “Bijstand van een advocaat bij het politieverhoor” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Actualia

strafrecht en criminologie, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 389-390. 2 P. DE HERT en K. WEIS, “Het recht op bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2009, afl. 4, 195.

3 EHRM 24 november 1993, Imbroscia/Zwitserland.

4 EHRM 8 februari 1996, Murray/Verenigd Koninkrijk, RDPC 1996, afl. 9-10, 960.

5 EHRM 2 maart 2010, Bouglame/België, T. Straf. 2010, afl. 3, 167.

6 EHRM 27 oktober 2011, Stojkovic/Frankrijk en België, T. Straf. 2012, afl. 1, 43-44.

X

Europees Hof. Ook het Hof van Cassatie erkent sinds 2010 de bijstand van de advocaat tijdens het

verhoor.

Het werd dus duidelijk voor de wetgever dat stilzitten geen optie was. Daarom bespreek ik

vervolgens de wet van 13 augustus 2011 die een antwoord moet bieden aan de Salduz-rechtspraak.7

Ik onderzoek hierbij in hoeverre de wet voldoet aan de eisen van het Europees Hof en wat de

eventuele interpretatieproblemen en moeilijkheden zijn. Vervolgens ga ik dieper in op de

omzendbrieven die het College van procureurs-generaal heeft uitgevaardigd om de Salduz-wet

kracht bij te zetten. Deze bespreking lijkt mij zinvol omdat de omzendbrieven tot doel hebben om de

wet te verduidelijken. Zo heeft het College van procureurs-generaal onder meer het begrip ‘verhoor’

verduidelijkt, aangezien de wetgever heeft nagelaten dit begrip te definiëren.

Daarnaast vind ik het belangrijk om te onderzoeken hoe de praktijk reageert op de Salduz-rechten.

Dit laat mij namelijk toe om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen over de implementatie van de

Salduz-rechtspraak. Daarom bespreek ik de visie van de verschillende actoren alsook de initiatieven

die ze namen om de implementatie vlot te laten verlopen. Vervolgens vind ik het ook belangrijk om

de evaluaties van de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid over de toepassing van de Salduz-wet in de

praktijk toe te lichten alsook de recente rechtspraak.

Onder het motto ‘het kan geen kwaad om eens over het muurtje te kijken’ onderzoek ik hoe de

implementatie van de Salduz-rechtspraak in Nederland verloopt en vergelijk ik dit met de Belgische

situatie. Deze vergelijking is nuttig omdat ons buurland zich in het pré-Salduz-tijdperk in een zeer

gelijklopende situatie bevond. Ik bespreek zowel de initiatieven van het College van procureurs-

generaal als het conceptwetsvoorstel dat hangende is. Ik behandel eveneens de knelpunten die zich

in de Nederlandse rechtspraktijk voordoen, dit kan namelijk leerrijk zijn voor ons land.

Tot slot wil ik benadrukken dat op Europees niveau een richtlijn wordt ontwikkeld die de minimale

procedurele rechten zal bevatten die aan alle verdachten in strafzaken binnen de EU toekomen.

Aangezien deze richtlijn nog in volle ontwikkeling is en dus nog niet op korte termijn zal worden

gerealiseerd, heb ik mijn literatuurstudie dus hoofdzakelijk gebaseerd op de Salduz-rechtspraak van

het EHRM.

7 Wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 20 juli 1990

betreffende de voorlopige hechtenis, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen wiens vrijheid wordt benomen rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, BS 5 september 2011.

1

Deel 1: De Salduz-rechtspraak gekaderd binnen de Belgische rechtsorde België heeft nog geen veroordeling opgelopen wegens schending van het EVRM in het kader van de

interpretatie door de Salduz-rechtspraak. Daardoor is art. 46, 1 EVRM, dat de staten verplicht om de

tegen hen gewezen arresten uit te voeren, niet van toepassing.8 De vraag kan dus worden gesteld

wat de gevolgen zijn van de Salduz-rechtspraak voor België.

Het EVRM maakt deel uit van de Belgische rechtsorde en heeft rechtstreekse werking, dit betekent

dat de rechten die voortvloeien uit dit verdrag rechtstreeks kunnen worden ingeroepen voor de

nationale rechter. Het is dan ook in de eerste plaats de taak van de nationale rechtsinstanties om het

verdrag te interpreteren en toe te passen. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kan dus

niet op geldige wijze worden gevat indien de beroepsmogelijkheden in België niet zijn uitgeput (het

subsidiariteitsbeginsel). Elke lidstaat is namelijk verplicht te waken over de naleving van de

waarborgen van het EVRM en inbreuken te sanctioneren en te herstellen.9

Wanneer het EHRM op geldige wijze wordt gevat, vertrekt het van de volgende twee

uitgangspunten. Enderzijds ziet het Hof het EVRM als een levend instrument dat zich aanpast aan

veranderende omstandigheden.10 Dit toont dus aan dat het EHRM de waarborgen van het EVRM op

dynamische wijze gaat interpreteren, rekening houdend met de maatschappelijke evoluties.

Anderzijds eist het Hof dat de mensenrechten moeten worden gezien als concrete en effectieve

rechtsinstrumenten. De rechten moeten dus worden geïnterpreteerd op een wijze dat ze concreet en

effectief kunnen worden toegepast en dus niet louter theoretisch of illusoir zijn.11

Deze interpretatiemethoden leiden ertoe dat het EHRM regelmatig waarborgen uit het EVRM op

andere wijze gaat interpreteren.12 Dit is ook gebeurd met de bijstand van een advocaat. Vroeger was

het Hof van mening dat het verhoor zonder raadsman geen schending inhield van het recht op eerlijk

proces, want dit gebrek aan tegenspraak werd opgevangen door het onderzoek ter terechtzitting,

waar de verdachte voldoende mogelijkheden had om de tenlastelegging te betwisten.13 Door de

Salduz-rechtspraak kwam het Hof op deze redenering terug en ziet het de toegang tot een raadsman

8 Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 49 413/AV van 19 april 2011, Parl.St. Kamer 2010-

11, nr. 53-1279/002, 5. 9 P. DE HERT en J. MILLEN, “Strafpleiters, ken u Staatsburgse rechtspraak ook al gaat deze over het civiele recht!

Redelijke termijn in strafonderzoeken en het niet uitputten van interne rechtsmiddelen”, T. Straf. 2011, afl. 1, 25-26; T. DECAIGNY, “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een advocaat in het prille vooronderzoek”, 14 juni 2011, www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067, 5. 10

Zie bijvoorbeeld EHRM 13 juni 1979, Marckx/België. 11

P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 42. 12

P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 42-43. 13

C. FIJNAUT, “De toelating van de raadsman tot het politiële verdachtenverhoor. Een status questionis op de drempel van de eenentwintigste eeuw” in M.S. GROENHUIJSEN en G. KNIGGE, Het vooronderzoek in strafzaken. Tweede intrimrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer, Gouda Quint, 2001, 674-687.

http://www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067



2

vanaf het eerste verhoor of de vrijheidsberoving als een noodzakelijke voorwaarde om te kunnen

spreken van een concreet en effectief eerlijk proces.14

De rechtspraak heeft niet enkel gevolg voor de veroordeelde staat. Ook de andere lidstaten zijn

verplicht hun rechtspraak in overeenstemming brengen met de door het Hof gegeven interpretatie

van art. 6 EVRM aangezien deze deel gaat uitmaken van de verdragsbepaling. Dit vindt zijn

rechtsgrond in art. 32, 1 EVRM, dat het Hof de bevoegdheid geeft om de interpretatie van het

verdrag te verzekeren.15

Het Hof heeft zich namelijk in het arrest Opuz expliciet uitgesproken hoe een arrest moet worden

begrepen door een niet-betrokken verdragsstaat. Het Hof overweegt in dit arrest dat het zijn

bevoegdheid is om het verdrag met eindgezag te interpreteren en na te gaan of de lidstaten de

principes, die voortvloeien uit de rechtspraak, respecteert met inbegrip van de interpretaties die

voortkomen uit arresten tegen andere lidstaten.16 Ook het Hof van Cassatie heeft geoordeeld dat

België de taak van het EHRM om de verdragsbepalingen te interpreteren impliciet heeft erkend door

de goedkeuring van het verdrag.17

Alles wijst er dus op dat de rechtspraak van het Europees Hof een interstatelijke ‘derdenwerking’

heeft. Dit is van fundamenteel belang om op termijn tot een optimale bescherming van de

mensenrechten te komen in alle lidstaten. Het is de taak van de wetgever om deze rechten vorm te

geven binnen de nationale rechtsorde waarbij hij een grote beoordelingsruimte krijgt om de

rechtspraak te incorporeren.18 Deze beoordelingsruimte is echter niet onbeperkt, de wetgever mag

geen afbreuk doen aan de rechten die de burger verworven heeft via het EVRM en de rechtspraak

van het EHRM.19

De Belgische wetgever heeft de Salduz-rechtspraak geïmplementeerd door de Salduz-wet, die vanaf

1 januari 2012 van kracht is. Deze Salduz-wet wekt de indruk dat de wetgever aan de burger nieuwe

rechten toekent, maar in weze doet hij dit niet. De rechtsbijstand door een advocaat in het

vooronderzoek komt de burger al toe op basis van art. 6 EVRM en de rechtspraak van het EHRM. De

wetgever mag in geen geval afbreuk doen aan deze fundamentele rechten, maar kan deze rechten

verder uitbouwen en meer uitgebreide rechten toekennen aan de rechtsonderhorige. De wetgever

beschikt dus over een beleidsruimte om de Salduz-rechtspraak te implementeren, zonder dat deze

afbreuk mag doen aan de rechtspraak van het EHRM. 20

14

EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, §51 en 55. 15

J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK, Handboek EVRM. Deel 1 algemene beginselen, Antwerpen, Intersentia, 2005, 721-725. 16

EHRM 9 juni 2009, Opuz/Turkije, § 163; P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 50. 17

Cass. 7 april 1995, AR C930200N. 18


P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, XXIII. 20

T. DECAIGNY, P.DE HERT en M. COLETTE, “De EHRM-dimensie van de Wet consultatie- en bijstandsrecht: aanleiding en vigerend recht” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 30.

3

Deel 2: Het Salduz-arrest

De Grote Kamer van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens sprak op 27 november 2008

met unanimiteit het Salduz-arrest uit met betrekking tot het recht op toegang tot een advocaat vanaf

het eerste politieverhoor. Dit arrest is essentieel om deze eindverhandeling volledig te begrijpen. Ik

zal dan ook eerst de feiten bespreken, daarna ga ik dieper in op de uitspraak van het Hof en de

concurring opinions. Ten slotte besteed ik aandacht aan de verfijningen die het EHRM in

verschillende arrresten heeft aangebracht aan de Salduz-rechtspraak.

2.1 Feiten De 17-jarige Yusuf Salduz werd in Turkije vervolgd voor de deelname aan een demonstratie

gehouden door de verboden Koerdische Arbeiderspartij (PKK). Daarnaast werd hij ook vervolgd voor

het ophangen van een pro-Koerdisch spandoek, wat echter verboden is in Turkije. Yusuf Salduz

ondertekent voor het verhoor een formulier waarin de rechten van gearresteerde verdachten

beschreven staan, met inbegrip van het zwijgrecht. Tijdens het eerste politieverhoor, zonder bijstand

van een advocaat, bekent Yusuf Salduz de feiten. Het Turkse Wetboek van Strafvordering voorzag het

recht voor elke gearresteerde verdachte om bijstand te krijgen door een raadsman, de wet voorziet

echter een uitzondering voor misdrijven die onder de bevoegdheid van de State Security Courts

vallen, wat in casu het bevoegde rechtscollege was. Later trekt hij tegenover de openbare aanklager

en de onderzoeksrechter zijn bekentenis terug in. Volgens hem was de bekentenis afgedwongen

onder druk van de politie. Salduz beweerde dat hij in de buurt was van de demonstratie, maar er niet

aan deelnam en evenmin iets te maken had met het spandoek. Het Izmir State Security Court

veroordeelde Yusuf Salduz op basis van zijn eerste bekentenis aangezien deze authentiek en

geloofwaardig werd geacht door de rechter. Daarnaast verwees de rechter ook naar de verklaringen

van medeverdachten en een vergelijking tussen het handschrift van Yusuf Salduz en de tekst op het

spandoek om zijn beslissing te rechtvaardigen.21

Salduz stapt naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en stelt dat zijn recht op een eerlijk

proces (art. 6 EVRM) is geschonden. Namelijk het recht op rechtsbijstand zoals bepaald in art. 6, 3, c

EVRM aangezien hij tijdens het verhoor geen bijstand kreeg van een raadsman en deze ingetrokken

verklaringen toch als bewijskrachtig werden aanzien.

2.2 Beslissing van het Hof In eerste aanleg kreeg Salduz ongelijk. Het recht op eerlijk proces werd beoordeeld op basis van de

volledige procedure. De gewone kamer stelde dat Salduz werd vertegenwoordigd door zijn advocaat

zowel in eerste aanleg als in beroep en dat de veroordeling niet louter gebaseerd was op zijn eerste

bekentenis. Het recht op eerlijk proces was dus niet geschonden door het gebrek aan rechtsbijstand

bij het politieverhoor.22 De Grote Kamer van het Hof maakte deze uitspraak in november 2008

ongedaan.

Het Hof velde op 27 november 2008 een unaniem princiepsarrest dat gebaseerd is op art. 6, 3, c

EVRM. Dit geeft aan elkeen tegen wie een vervolging is ingesteld het recht om zichzelf te verdedigen

of bijstand te hebben van een raadsman naar keuze, of wanneer hij over onvoldoende middelen

21

EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, § 12-26. 22

T. SPRONKEN, "Ja, de zon komt op voor de raadsman bij het politieverhoor", NJB 2009, afl. 2, 95-96.

4

beschikt kosteloos door een advocaat te worden bijgestaan wanneer de belangen van een

behoorlijke rechtspleging dat vereisen.

In het eerste deel van het arrest zet het Hof de algemene principes uiteen.23

Het Hof benadrukt dat art. 6, 3, c EVRM deel uitmaakt van art. 6 EVRM dat het recht op een eerlijk

proces waarborgt. Het wordt zelfs gezien als een fundamenteel kenmerk van het recht op een eerlijk

proces. Art. 6, 3, c EVRM bepaalt niet op welke wijze dit moet worden verwezenlijkt, wat een ruime

interpretatiemogelijkheid geeft aan de lidstaten. Dit betekent echter niet dat ze zullen ontsnappen

aan de controlemogelijkheid van het EHRM. Het Hof zal nagaan of het eindresultaat het recht op een

eerlijk proces voldoende beschermt. Het Europees Hof stelt het principe voorop dat de lidstaten aan

de grondrechten een praktische en effectieve bescherming moeten bieden, ze mogen niet louter

theoretisch zijn.24 Het Hof acht dit van belang om de wapengelijkheid tussen de opsporingsdiensten

en verdediging te realiseren en om te beschermen tegen rechterlijke dwalingen (§53). In §54

benadrukt het Hof de complexe regelgeving tijdens het vooronderzoek en het belang van dit

onderzoek voor het eindresultaat van de strafprocedure. Dit alles zorgt ervoor dat de verdachte zich

in een kwetsbare positie bevindt die moet worden gecompenseerd door de bijstand van de advocaat.

Het Hof is in §55 de mening toegedaan dat een praktische en effectieve bescherming van het recht

op een eerlijk proces pas kan wanneer de concrete en effectieve toegang tot een advocaat

gegarandeerd is vanaf het eerste politieverhoor. Dit kan worden beperkt omwille van bijzondere

omstandigheden maar zonder dat er een onherstelbare aantasting mag zijn van de rechten

gewaarborgd in art. 6 EVRM. Er is namelijk een onherstelbare inbreuk op de rechten van verdediging

indien de belastende verklaring die werd gedaan tijdens een politieverhoor zonder bijstand van een

advocaat wordt gebruikt om de veroordeling te onderbouwen.25

Deze principes zijn conform de internationale mensenrechtelijke standaarden, beschermen tegen

willekeur en rechterlijke dwaling en realiseren wapengelijkheid tussen opsporingsorganen en

verdediging.26

De Grote Kamer kwam dus tot een strenger en verdergaand oordeel dan de tot dan toe geldende

rechtspraak. Het Hof voorziet de toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Het Hof

stelt dat er onherstelbare schade wordt aangebracht aan het recht op een eerlijk proces indien de

incriminerende verklaringen die tijdens het politieverhoor zonder bijstand van een advocaat werden

gebruikt voor de veroordeling (§55). Dwingende redenen kunnen een weigering van toegang tot een

raadsman rechtvaardigen, maar deze beperking mag geen onherstelbare schade toebrengen aan de

rechten van de verdachte onder art. 6 EVRM (§55).27

23

EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, §50-55. 24

T. SPRONKEN, "Ja, de zon komt op voor de raadsman bij het politieverhoor", NJB 2009, afl. 2, 96. 25



T. MITEVOY, "Naar een wijziging in het Belgisch recht van de rol van de advocaat tijdens de voorbereidende fase van het strafproces?", Panopticon 2009, afl. 2, 56-59.

5

In het tweede deel van het arrest past het Hof de algemene principes toe op de concrete zaak van

Yusuf Salduz.28

Hierbij wordt een schending van art. 6, 3, c EVRM iuncto art. 6, 1 EVRM vastgesteld. Het EHRM stelt

dat de veroordeling voornamelijk gebaseerd is op de incriminerende verklaring van Yusuf Salduz

ondanks het feit dat hij de juistheid hiervan betwistte. Salduz kreeg geen bijstand van een advocaat.

Het Hof oordeelt dus dat zijn recht op toegang tot een raadsman werd beperkt zonder grondige

reden. Het gebruik van de bekentenis uit de politiefase leidt tot de vaststelling dat er een aantasting

is van Salduz’ rechtspositie. Deze tekortkoming op het moment van het eerste politieverhoor kan

niet ongedaan worden gemaakt door de latere bijstand van een advocaat noch door een latere

tegensprekelijke procedure. Bijgevolg leidde de afwezigheid van bijstand van een advocaat bij het

politieverhoor tot een aantasting van de rechten van verdediging, zelfs wanneer hij nog de kans

kreeg om op een later ogenblik het verzamelde bewijs te betwisten. Het Hof stelde dan ook de

schending van art. 6, 3, c EVRM in samenhang met art. 6, 1 EVRM vast.29

De Turkse overheid argumenteerde dat er naast de verklaring nog andere bewijzen in het dossier

aanwezig waren die de veroordeling ondersteunen. Een onderzoek van deze elementen bracht aan

het licht dat deze elementen eerder à décharge werken zodat ze de veroordeling niet

verantwoorden.30

Daarnaast wierp de Turkse overheid ook het argument op dat er een wettelijke basis is die een

uitzondering op het recht op bijstand van een advocaat voorziet. Dit kon het Europees Hof niet

overtuigen. Het Hof wijst op de jeugdige leeftijd van Salduz en beklemtoont het fundamenteel belang

om toegang tot een raadsman te voorzien wanneer de persoon in hechtenis een minderjarige is.31

Het Hof verwacht dus een extra waakzaamheid wanneer het een minderjarige betreft.32

2.3 Concurring opinions De beslissing werd genomen door het Hof zetelend in de Grote Kamer, wat ervoor zorgt dat een

bijzonder gewicht aan de beslissing wordt gegeven. Sommige magistraten vonden het van belang om

hun persoonlijke commentaar toe te voegen. Daarbij was het niet de bedoeling om een afwijkende

mening te formuleren, maar wel een verduidelijking te brengen van wat het Hof bedoelt.33

Volgens rechter Zagrebelsky is het vanzelfsprekend dat de onmogelijkheid om bijstand te krijgen van

een raadsman tijdens het verhoor wordt gezien als een ernstige miskenning van het recht op een

eerlijk proces. Hij stelt zelfs dat bijstand van een raadsman niet enkel geldt tijdens het verhoor, maar

ook moet verzekerd zijn vóór het verhoor en tijdens alle fasen van de procedure. Dit recht bestaat

dus volgens hem vanaf het begin van de vrijheidsberoving, zelfs buiten enige vorm van verhoor,

28





EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, §60. 33

J. STEVENS en G. LATOIR, “Het standpunt van de Orde van Vlaamse Balies”, T.Straf. 2009, afl. 4, 222.

6

zoniet, is er een schending van het recht op eerlijk proces.34 Rechter Zagrabelsky werd hierin

bijgetreden door rechters Casadevall, Türmen en Bratza.

Voor deze vier rechters is het dus evident dat er recht op bijstand door een advocaat tijdens het

politieverhoor bestaat. Deze bijstand wordt echter enkel gezien als een eerste stap in de richting van

een vervroegde erkenning van de verdachte als procespartij.35 De rechtsbijstand van een advocaat

moet volgens hen de algemene regel worden vanaf de vrijheidsberoving die los staat van het

verhoor.36 Dit laat de verdachte toe om aanspraak te maken op tal van diensten van de advocaat, zo

is het bijvoorbeeld mogelijk om de zaak te bespreken, de verdediging te organiseren, bewijs à

décharge te verzamelen, het verhoor voor te bereiden, de verdachte in moeilijke momenten bij te

staan, toezicht te houden op de detentieomstandigheden,... Volgens deze rechters moet het recht op

toegang tot een advocaat vanaf de vrijheidsberoving op algemene wijze bijdragen tot een eerlijk

proces.37

Ook het EHRM heeft deze lijn aangehouden en overwoog in het arrest Dayanan38 dat een verdachte

recht heeft op bijstand van een advocaat vanaf het eerste verhoor of vanaf het moment van

vrijheidsberoving indien er niet onmiddellijk een verhoor volgt.39

2.4 Verfijning Salduz-rechtspraak 2.4.1 Vrijheidsberoving In de rechtspraak van het EHRM komen vooral zaken aan bod waar de verdachte zich in hechtenis

bevindt op het moment van het verhoor. Daarentegen maakt de verdragsbepaling geen onderscheid

tussen verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd en verdachten die over hun vrijheid beschikken

bij het verhoor.40

Het is niet de bedoeling van het EHRM om het recht op bijstand van een advocaat te beperken tot

verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd. Deze stelling wordt gevolgd door BEERNAERT, DE HERT

en DECAIGNY. Het Hof gebruikt in zijn rechtspraak namelijk geen terminologie die naar de verdachte

verwijst als gedetineerde, arrestant of voorlopig gehechte. Het Hof stelt steeds dat het toegang tot

een advocaat zou moeten worden voorzien vanaf het eerste politieverhoor (tenzij..). Ook in de latere

rechtspraak wordt deze terminologie gebruikt. Het Hof verwijst dus steeds naar het statuut van de

34

T. MITEVOY, "Naar een wijziging in het Belgisch recht van de rol van de advocaat tijdens de voorbereidende fase van het strafproces?", Panopticon 2009, afl. 2, 61. 35

T. DECAIGNY en J. VAN GAEVER, “Salduz: Nemo tenetur en meer...”, T. Strafr. 2009, afl. 4, 205. 36

T. MITEVOY, "Naar een wijziging in het Belgisch recht van de rol van de advocaat tijdens de voorbereidende fase van het strafproces?", Panopticon 2009, afl. 2, 61. 37

T. DECAIGNY, P. DE JAEGERE en A. VERSTRAETE, “De inhoud van het consultatie- en bijstandsrecht: middelen, mogelijkheden en deontologie” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 133. 38

EHRM 13 oktober 2009, Dayanan/Turkije. 39

P. LEMMENS en W. VANDENHOLE, “Europese rechtspraak Rechten van de Mens in kort bestek”, RW 2011-12, afl. 2, 158. 40

L. VAN PUYENBROECK en G. VERMEULEN, “Hoe kan de bijstand van een advocaat bij het verhoor in de Belgische praktijk geregeld worden?”, T.Straf. 2009, afl. 4, 214;P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 20.

7

verdachte om recht tot toegang tot een raadsman te hebben. Daarnaast benadrukt het Hof

meermaals dat de bijzondere kwetsbaarheid van de verdachte ontstaat door het belang en de

toenemende complexiteit van het strafrechtelijk (voor)onderzoek en dus niet door de toestand van

vrijheidsberoving. Tenslotte kan het niet de bedoeling zijn van de verdragspartijen enkel

rechtsbescherming te voorzien voor vrijheidsberoofde verdachten aangezien dit in strijd zou zijn met

de functie van de rechten bepaald in art. 6 EVRM. Het is net art. 5 EVRM die de nodige bescherming

biedt in geval van vrijheidsberoving.41

Wel stelt het Hof in het arrest Shabelnik dat er bijzondere aandacht moet zijn voor de toegang tot

een raadsman in geval van vrijheidsberoving. De verdachte bevindt zich zeker in een kwetsbare

positie wanneer hij van zijn vrijheid is beroofd.42 Het kan namelijk niet worden ontkend dat het

probleem van toegang tot een advocaat zich minder stelt wanneer de verdachte niet van zijn vrijheid

is beroofd. De verdachte heeft dan vrijheid van komen en gaan en kan eenvoudig een raadsman

consulteren. Dit weerhoudt echter niet om het recht op toegang tot een advocaat in te voeren zowel

voor gearresteerde verdachten als verdachten die niet van hun vrijheid zijn beroofd.43 Het arrest

Shabelnik laat dus wel toe om de rechtsbijstand met meer waarborgen te omkleden wanneer het

een vrijheidsberoofde verdachte betreft.

2.4.2 Misdrijven De misdrijven die ten grondslag liggen aan de procedures voor het EHRM zijn van allerlei aard. De

enige constante is dat het steeds gaat om zwaarwichtige zaken. Dit kan te verklaren zijn door het

zwaarwichtigheidscriterium dat het EHRM hanteert. In het Salduz-arrest werd in §54 in fine gesteld

dat “(toegang tot een advocaat) in het bijzonder aan de orde is in zaken met ernstige

tenlasteleggingen, want wanneer de zwaarste straffen op het spel staan, dient het recht op een

eerlijk proces in een democratische samenleving in de hoogste mate te worden gewaarborgd”.44

Het is dus niet de bedoeling om het recht op bijstand van een raadsman tot in het absurde door te

trekken. Doordat het Hof het zwaarwichtigheidscriterium gebruikt, is het dus mogelijk om de

modaliteiten van het recht op toegang tot een advocaat afhankelijk te maken van de ernst van het

misdrijf.45

2.4.3 Politieverhoor Uit de rechtspraak van het EHRM blijkt dat de verdachte niet enkel bij het politieverhoor recht heeft

op bijstand van een raadsman. Het arrest Kuralic toont aan dat het recht op toegang tot een

raadsman ook geldt bij een ondervraging door een onderzoeksrechter.46

41

M.-A. BEERNAERT,“Salduz et le droit à l’assistance d’un avocat dès les premiers interrogatoires de police“, RDPC 2009, afl. 11, 977; P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 20-21. 42

EHRM 19 februari 2009, Shabelnik/Oekraïne, T. Straf. 2009, afl. 4, 239. 43

J. VAN GAEVER, “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T.Straf. 2010, afl. 5, 243-244. 44

EHRM 28 november 2008, Salduz/Turkije, § 54 in fine. 45

T. SPRONKEN, “Tussenstand advocaten bij politieverhoor. Extra-eisen voor terughoudende magistraten”, Advocatenblad 2009, afl. 15, 668. 46

EHRM 15 oktober 2009, Kuralic/Kroatië.

8

De bijstand van de advocaat kan ook van belang zijn bij de confrontatie, dit is namelijk niet meer dan

een verhoor van meerdere personen tegelijk en met andere woorden een variant van een verhoor.

Ook bij een plaatsopneming en wedersamenstelling speelt het recht op bijstand van een advocaat.

Het EHRM oordeelde in arrest Savas47 dat nergens uit het dossier bleek dat de verdachte afstand had

gedaan van zijn recht om zich te laten bijstaan door een advocaat bij de wedersamenstelling of

gedurende de confrontatie tussen hem en de klagers, die plaatsvond tijdens de arrestatie.48

Het zou ook wenselijk zijn om de trend om het vooronderzoek meer tegensprekelijk te maken door

te trekken naar het deskundigenonderzoek, aangezien dan elementen worden verzameld die van

doorslaggevend belang kunnen zijn voor het verder verloop van de procedure. Het zou dan nuttig zijn

om zoveel mogelijk tegenspraak na te streven op het moment dat de onderzoeksmaatregelen

worden gesteld en niet louter achteraf. Het EHRM heeft in het verleden enkel aangegeven dat een

beklaagde aanwezig kan zijn bij een deskundigenonderzoek bevolen door de rechter ten gronde.49

Rechtspraak over de rechtsbijstand door een advocaat bij deze onderzoekshandeling bestaat echter

niet.50 Eveneens is er geen rechtspraak waarbij het Europees Hof bijstand vereist tijdens een

huiszoeking of een monsterafname.51

2.4.4 Consultatie- of bijstandsrecht De grote discussie bij de interpretatie van de arresten is de vraag of het EHRM voorziet in

aanwezigheid van een advocaat bij het verhoor, het zogenaamde bijstandsrecht, of stelt het Hof zich

al tevreden met contact van een raadsman voorafgaand aan het verhoor, het zogenaamde

consultatierecht.52 Voor alle duidelijkheid moet erop worden gewezen dat het bijstandsrecht ook het

consultatierecht impliceert, het consultatierecht is namelijk een deelaspect van het bijstandsrecht. 53

In het Salduz-arrest is de bedoeling van het EHRM moeilijk te achterhalen. Het arrest zegt letterlijk in

paragraaf 55 “(...) Article 6, §1 requires that, as a rule, access to a lawyer should be provided as from

the first interrogation of a suspect by the police (…)”. Paragraaf 52 stelt daarentegen “Article 6 will

normally require that the accused be allowed to benefit from the assistance of a lawyer already at the

initial stages of police interrogation (..)”.

47

EHRM 8 december 2009, Savas/Turkije, nr. 67. 48

J. VAN GAEVER, “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T.Straf. 2010, afl. 5, 242. 49

EHRM 2 juni 2005, Cottin/België, RABG 2005, afl. 16, 1484; L. HUYBRECHTS, “Wat is een verhoor, vraagt u?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 57. 50

Ph. TRAEST, “Bijstand van een advocaat bij het politieverhoor” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Actualia strafrecht en criminologie, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2010, 399. 51

Cass. 20 december 2011, AR P.11.0447.N. 52

G. VERMEULEN en L. VAN PUYENBROECK, “Mensenrechtenhof schudt straflandschap dooreen”, Juristenkrant, afl. 180, 24 december 2008, 1-2; K. VAN CAUWENBERGHE, “Is er een advocaat in de zaal”, Vigiles 2009, afl. 1, 1; M-A. BEERNAERT, “Salduz et le droit à l’assistance d’un avocat dès les premiers interrogatoires de police”, RDPC 2009, afl. 11, 971-988; A. KETTELS, “l’assistance de l’avocat dès l’arrestation ou comment repenser la phase préparatoire du procès pénal sur un mode plus accusatoire”, RDPC 2009, afl. 11, 989-1012. 53

P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 28.

9

In de rechtsleer werd al snel verwezen naar het arrest Panovits om te besluiten dat het Europees Hof

op bijstandsrecht doelt. In dit arrest overwoog het Hof namelijk “dat de verdachte ook recht heeft op

aanwezigheid van zijn advocaat tijdens de verhoren”.54 Ook in het arrest Shabelnik kwam dezelfde

overweging terug: “especially in the absence of legal advice during that interview”. 55

Ondertussen is het echter zo dat de discussie in de rechtsleer over het feit of het Europees Hof nu

consultatie- of bijstandsrecht bedoelt, voorbij gestreefd. In het arrest Brusco werd deze discussie

namelijk helemaal beslecht. 56

Brusco t. Frankrijk 14 oktober 2010

In het arrest wordt met unanimiteit geoordeeld dat de gedetineerde verdachte recht heeft om

tijdens de verhoren te worden bijgestaan door een advocaat. Het was de eerste keer dat het Hof

expliciet stelt dat de verdachte bijstandsrecht heeft.57

Paragraaf 45 van het arrest is duidelijk: “La Cour rappelle également que la personne placée en garde

à vue a le droit d’être assistée d’un avocat dès le début de cette mesure ainsi que pendant les

interrogatoires (…)”.

De bewoording ‘pendant les interrogatoires’ zijn dermate duidelijk dat kan worden gesteld dat het

EHRM van mening is dat een verdachte (niet een getuige of een slachtoffer) recht heeft op

aanwezigheid van een advocaat tijdens het verhoor door de politie, althans wanneer de verdachte

van zijn vrijheid is beroofd. Deze laatste beperking moet (voorlopig?) worden weerhouden aangezien

het arrest duidelijk werd geformuleerd in de context van ‘garde à vue’ wat de vrijheidsbeneming is

die de Franse Code de procédure pénale voorziet om iemand van zijn vrijheid te beroven met als doel

de persoon te verhoren als verdachte.58

2.4.5 Afstand van het recht

2.4.5.1 Vrijwillige afstand Een verdachte kan steeds verklaren dat hij afstand wenst te doen van de door art. 6 EVRM

gewaarborgde rechten. Het EHRM stelde namelijk in het arrest Sejdovic59 dat de letter noch de ratio

legis van art. 6 EVRM zich ertegen verzet dat een persoon vrijwillig afstand doet van de rechten die

ontstaan uit het recht op een eerlijk proces.60

54

EHRM 11 december 2008, Panovits/Cyprus, §66; T. SPRONKEN, “Ja, de zon komt op voor de raadsman bij het politieverhoor!” NJB 2009, afl.1, 99-100; P. DE HERT en K. WEIS, “Het recht op bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2009, afl. 4, 195; T. DECAIGNY en J. VAN GAEVER, “Salduz: Nemo tenetur en meer...”, T. Strafr. 2009, afl. 4, 204-205. 55

EHRM 19 februari 2009, Shabelnik/Oekraïne, §59; P. DE HERT en K. WEIS, “Het recht op bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2009, afl. 4, 195. 56

EHRM 14 oktober 2010, Brusco/Frankrijk. 57

F. GOOSSENS en P. DE HERT, “Straatsburg heeft gesproken: tijdens het politioneel verdachtenverhoor geldt een recht op bijstand van een advocaat”, Vigiles 2010, alf. 4, 189. 58

F. GOOSSENS en P. DE HERT, “Straatsburg heeft gesproken: tijdens het politioneel verdachtenverhoor geldt een recht op bijstand van een advocaat”, Vigiles 2010, alf. 4, 189. 59

EHRM 1 maart 2006, Sejdovic/Italië, § 86. 60

J. VAN GAEVER, “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T. Straf. 2010, afl. 5, 236.

10

Het Hof geeft aan dat een afstand enkel geldig is indien er een aantal waarborgen zijn voorzien. De

afstand moet duidelijk en ondubbelzinnig zijn. In het arrest Pishchalnikov61 stelt het EHRM het

volgende: “a waiver of the right, once invoked, must not only be voluntary, but must also constitute a

knowing and intelligent relinquishment of all right”. Hieruit volgt dus dat een afstand enkel geldig

kan zijn wanneer dit vrijwillig en weloverwogen gebeurt. De verdachte moet duidelijk worden

geïnformeerd over zijn rechten en de gevolgen van de eventuele afstand. Er kan dus geen

weloverwogen afstand worden afgeleid uit het feit dat de verdachte vrijwillig belastende

verklaringen aflegt en daarbij niet gevraagd heeft om bijstand te krijgen van een advocaat terwijl hij

wel op de hoogte is van zijn recht om dit te vragen.62 De afstand moet daarnaast ook vrijwillig

gebeuren, wat erop wijst dat de verhoorders zich moeten onthouden van ongeoorloofde druk. Het

zal in het nationaal recht bepaald moeten worden hoe de afstand kan gebeuren zodat het

ondubbelzinnig is en de vereisten van vrijwillig en weloverwogen respecteert.63

Uit de rechtspraak van het EHRM komt algemeen naar voren dat het Hof geen geloof hecht aan de

afstand van het recht op toegang tot een advocaat indien de verdachte niet duidelijk werd

geïnformeerd over zijn recht en de gevolgen van de afstand.64 Het EHRM is dus zeer streng bij het

beoordelen van de afstand van het recht. Het Hof ziet het recht op toegang tot een advocaat als een

fundamenteel recht dat toelaat de door art. 6 EVRM gegarandeerde rechten te beschermen.65 Als de

verdachte namelijk geen raadsman heeft, dan maakt hij weinig kans om te worden geïnformeerd

over zijn rechten en is er dus weinig kans dat ze zullen worden gerespecteerd.66

Ten slotte kan er nergens rechtspraak van het EHRM worden teruggevonden die de spontaan

afgelegde verklaringen zonder bijstand van een advocaat als niet rechtsgeldig beschouwt. Deze

persoon biedt zich spontaan aan bij de politie om een verklaring af te leggen over zijn betrokkenheid

bij misdrijven. Hieruit kan worden afgeleid dat hij afstand doet van zijn recht op bijstand door een

advocaat. In deze gevallen kan namelijk worden vermoed dat de betrokkene voorafgaand juridisch

advies inwon indien hij dit wenste.67

2.4.5.2 Onvrijwillig wegens dwingende redenen Het Salduz-arrest stelt in §44 dat de bijstand van een advocaat vereist is vanaf het eerste verhoor om

te voldoen aan art. 6, 1 EVRM. Dit recht kan echter worden beperkt wanneer bijzondere

omstandigheden van de zaak dit eisen en voor zover dwingende redenen aanwezig zijn. En zelfs

wanneer dwingende redenen de inperking van het recht rechtvaardigen, kan geen onnodige afbreuk

61

EHRM 24 september 2009, Pishchalnikov/Rusland. 62

Ph. TRAEST, “Bijstand van een advocaat bij het politieverhoor” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Actualia strafrecht en criminologie, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2010, 401-402. 63

T. VAN DE LAAR, “Het consultatierecht en afstand van recht. Een bespreking van de rechtspraak van het EHRM en diverse wetgevingsinitiatieven”, NJB 2012, afl. 3, 179. 64

J. VAN GAEVER, “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T. Straf. 2010, afl. 5, 245. 65

Voor een gedetailleerde bespreking van de rechtspraak van het EHRM zie: P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 31-36. 66

EHRM 24 september 2009, Pishchalnikov/Rusland, § 78; J. COSTER VAN VOORHOUT, “Salduz-geralateerde zaken”, DD 2009, afl. 10, 1110. 67

J. VAN GAEVER, “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T. Straf. 2010, afl. 5, 246.

11

worden gedaan aan de rechten die de verdachte verkrijgt uit artikel 6 EVRM. Het mag dus in geen

geval leiden tot een onherstelbare aantasting van het recht op een eerlijk proces.68

Het EHRM geeft nergens een definitie van wat die dwingende redenen inhouden. Er kan bijvoorbeeld

worden gedacht aan gevallen waarin de persoonlijke integriteit ernstig wordt bedreigt.69 Deze

gevallen zullen in het proces-verbaal moeten worden opgenomen en het is uiteindelijk de rechter die

in een concreet geval oordeelt als er sprake was van dwingende redenen.70

2.4.6 Sanctie De Salduz-rechtspraak stelt duidelijk dat de rechten van de verdediging in beginsel onherstelbaar

geschonden zijn, wanneer belastende verklaringen afgelegd tijdens een politieverhoor zonder

toegang tot een advocaat worden gebruikt voor een veroordeling.71

Het niet naleven van het recht op toegang tot een advocaat leidt dus tot bewijsuitsluiting. In het

arrest Leonid Lazarenko geeft het EHRM aan dat de verklaring geen enkele invloed mag uitoefenen

op de veroordeling. Bijgevolg kan het dus ook niet worden aangewend als steunbewijs.72 Dit zorgt

ervoor dat de onregelmatigheid van een strafvordering kan worden hersteld door de belastende

verklaring uit te sluiten als bewijs. Latere bijstand waarbij de eerste verklaring wordt bevestigd is niet

reddend, de bewijsuitsluiting blijft vereist.73 De strafvordering blijft wel ontvankelijk, het onderzoek

kan dus gewoon worden voortgezet.74

De bewijsuitsluiting is niet beperkt tot bekentenissen sensu stricto, maar betreft alle belastende

verklaringen. Dit zijn dus alle verklaringen van de verhoorde die een negatieve invloed kunnen

hebben op de beslissing ten gronde. Er kan bijvoorbeeld gedachte worden aan het liegen over een

alibi.75

Om de sanctie van de bewijsuitsluiting toe te passen is het niet vereist dat er een intrekking is van de

zelfincriminerende verklaring, wat tot uiting komt in de zaak Zeki Bayhan. Het EHRM stelt in deze

zaak een schending van art. 6 EVRM vast ondanks het feit dat de verdachte zijn bekentenis tijdens de

procedure nooit heeft ingetrokken.76

68


Vb. Gevallen van ontvoering waar niet kan worden gewacht op de advocaat. 70


The rights of the defence will in principle be irretrievably prejudiced when incriminating statements made during police interrogation without access to a lawyer are used for a conviction: EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, §55 in fine. 72

EHRM 28 oktober 2010, Leonid Lazarenko/Oekraïne, §57. 73


Cass. 8 november 2011, AR P.11.0647.N; M. FRANCHIMONT en A. JACOBS, “Quelques réflexions sur l’irrecevabilité de l’action publique” in X, Liber amicorum HENRI-D. BOSLY, Brussel, die Keure, 2009, 197-210. 75


EHRM 28 juli 2009, Zeki Bayhan/Turkije, §29-30; P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 40.

12

Daarnaast kan ook de vraag worden gesteld wat de gevolgen zijn voor de vruchten van een verklaring

die werd afgelegd zonder bijstand door een raadsman. Het EHRM heeft zich hier nog niet

uitdrukkelijk over uitgesproken. Voorzichtigheidshalve is het nuttig om terug te grijpen naar het

arrest Gäfgen.77 In casu werd een verklaring afgelegd onder dwang. De nationale rechter hield

daarom geen rekening met de verklaring. Hij baseerde zich echter wel op de vruchten van het

verhoor (het lichaam van het slachtoffer) om een veroordeling uit te spreken. Het EHRM oordeelde

dat het gebruik van de vruchten een sterk vermoeden deed ontstaan dat het proces oneerlijk is, wat

zeker het geval zou zijn als de bekentenis zelf de basis was voor de veroordeling. Indien we dit

toepassen op de bijstand van de advocaat, dan zouden we tot de conclusie komen dat voor de

vruchten ook de bewijsuitsluiting geldt. Zoals ik daarnet aanhaalde, moet deze redenering met de

nodige voorzichtigheid worden toegepast, duidelijke rechtspraak van het EHRM is hier dan ook

wenselijk.

Bewijsuitsluiting is echter enkel mogelijk indien de verdachte een verklaring aflegde tijdens het

verhoor. Het arrest Dayanan78 gaat in op de situatie waarbij de verdachte zich op het zwijgrecht

beriep. De Turkse rechter veroordeelde Dayanan zonder het zwijgen in overweging te nemen bij de

beoordeling van de schuldvraag. Dit weerhield het EHRM niet om toch te besluiten dat er een

schending is van het recht op een eerlijk proces. Het Hof stelt namelijk dat het recht op een eerlijk

proces geschonden is van zodra de wet op systematische wijze verhindert dat een vrijheidsberoofde

verdachte bijstand krijgt bij het verhoor, ook al heeft de verdachte zich op zijn zwijgrecht beroepen

en was er dus in concreto geen schending van de rechten van verdediging.79 Het Europees Hof

remedieert de schending door Dayanan een morele schadevergoeding toe te kennen. De

strafrechtelijke veroordeling blijft dus bestaan ondanks de schending van het recht op een eerlijk

proces. Vervolgens rijst de vraag hoe de Belgische rechter in dergelijk geval moet optreden. Deze

heeft namelijk niet de mogelijkheid om enkel een morele schadevergoeding toe te kennen. De

schade veroorzaakt door het gebrek aan rechtsbijstand door een advocaat is niet herstelbaar, en

bijgevolg lijkt de oplossing erin te bestaan dat de strafvordering onontvankelijk is, wat zeer

verregaand is. Het is dan ook niet ondenkbaar dat de bodemrechter de schending van art. 6 EVRM

niet aanneemt. Als de veroordeelde hiermee naar het Europees Hof gaat, zal hij zich tevreden

moeten stellen met een morele schadevergoeding, maar de veroordeling houdt stand.80

2.5 Grondslagen van de rechtspraak 2.5.1 Nemo tenetur-beginsel De rechtspraak van het EHRM is gebaseerd op het nemo tenetur-beginsel, op basis waarvan de

verdachte niet gehouden is tot medewerking aan zijn eigen vervolging en veroordeling. Dit komt het

duidelijkst tot uiting in het zwijgrecht81 dat de verdachte heeft. De verdachte heeft het recht om

helemaal niets te zeggen. Dit impliceert ook dat de rechter ten gronde uit het louter stilzwijgen van

77

EHRM 30 juni 2008, Gäfgen/Duitsland. 78


J. MEESE, “Het probeem Dayanan” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber amicorum ALAIN DE NAUW, Brugge, die Keure, 2011, 641-642. 80

J. MEESE, “Het probeem Dayanan” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber amicorum ALAIN DE NAUW, Brugge, die Keure, 2011, 647-648. 81

Dit vindt zijn rechtsgrond in art. 6 EVRM en art. 14, 3, g) IVBPR.

13

de verdachte geen schuld mag afleiden.82 Het zwijgrecht houdt eveneens in dat de verdachte het

recht heeft om te liegen.83

Het EHRM is duidelijk wat het nemo tenetur-beginsel betreft: de inhoud van het verhoor kan enkel

worden gebruikt voor een veroordeling indien de verdachte rechtsbijstand van een raadsman kreeg,

zodat deze verdachte concreet en effectief wordt geïnformeerd over zijn recht om niet mee te

werken aan het strafonderzoek. Het Hof geeft dus een adviserende taak aan de advocaat, waarbij

deze minstens de verplichting heeft de verdachte mee te delen dat hij het recht heeft om niet

constructief mee te werken aan het verhoor en de mogelijkheid om zich op het zwijgrecht te

beroepen. 84

Het Hof geeft echter een ruimere draagwijdte aan het nemo tenetur-beginsel. Het verwijst ook naar

het pressieverbod dat de keerzijde is van het nemo tenetur-beginsel: het principe dat niemand moet

meewerken aan zijn vervolging impliceert eveneens dat de overheid de betrokkene daartoe niet kan

dwingen.85

In België is het zo dat politiediensten niet verplicht waren de verdachte uitdrukkelijk te wijzen op zijn

zwijgrecht. Er was dus geen zogenaamde cautieplicht. In de Salduz-rechtspraak legt het Hof de

nadruk op het zwijgrecht van de verdachte en de vereiste dat de verdragsrechten concreet en

effectief moeten zijn. Hierdoor werd het invoeren van cautieplicht onvermijdbaar zodat we kunnen

spreken van concreet en effectief zwijgrecht. De wetgever heeft er in de Salduz-wet echter voor

gekozen om een dubbele cautieplicht in te voeren. De verdachte wordt zowel over zijn zwijgrecht als

de toegang tot de advocaat geïnformeerd.86 Door het overleg met de advocaat wordt het zwijgrecht

concreet, er kan dan namelijk worden nagegaan in welke mate het wenselijk is om het zwijgrecht in

te roepen, want hiervoor moeten verschillende belangen worden afgewogen.

2.5.2 Wapengelijkheid Wapengelijkheid houdt in dat de verschillende actoren binnen een procedure op gelijkwaardige wijze

kunnen deelnemen aan de rechtsgang en dat ze de besluitvorming op gelijke wijze kunnen

beïnvloeden.87 De verdachte moet dus dezelfde mogelijkheden krijgen als de vervolgende partij om

bewijzen aan te brengen, gegevens te betwisten en rechtsmiddelen aan te wenden.88

82

R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu 2007, 431; T. DECAIGNY, P. DE JAEGERE en A. VERSTRAETE, “De inhoud van het consultatie- en bijstandsrecht: middelen, mogelijkheden en deontologie” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 130. 83

F. GOOSSENS en F. HUTSEBAUT, “Het begrip ‘ongeoorloofde druk of dwang in artikel 4 van de ‘Salduzwet’. Een duiding vanuit Straatsburgse jurisprudentie en de Belgische rechtspraak en rechtsleer” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 181. 84

T. DECAIGNY, P. DE JAEGERE en A. VERSTRAETE, “De inhoud van het consultatie- en bijstandsrecht: middelen, mogelijkheden en deontologie” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 131. 85

EHRM 20 oktober 1997, Serves/Frankrijk, § 46; F. GOOSSENS, Politiebevoegdheden en mensenrechten,

Mechelen, Kluwer, 2006, 268. 86

T. DECAIGNY en J. VAN GAEVER, “Salduz: nemo tenetur en meer...”, T. Straf. 2009, afl. 4, 210. 87

R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 727-728. 88

L. HUYBRECHTS en M. ROZIE, “De rechten van de verdediging bij de behandeling ten gronde”, NC 2008, afl. 2 111.

14

Volgens VANDERMEERSCH is het eerste doel van de Salduz-rechtspraak het waarborgen van de

wapengelijkheid tussen vervolging en verdediging. In het Salduz-arrest wordt gesteld dat de

raadsman de taak heeft, onder meer in het licht van de wapengelijkheid, een verdachte bij te staan

die zich tijdens het vooronderzoek in een kwetsbare positie bevindt.89

Een advocaat draagt dus bij tot de procespositie van de verdachte en zijn tussenkomst blijft niet

beperkt tot het uiteenzetten van basisbegrippen zoals het nemo tenetur-beginsel. De advocaat voert

tijdens het vooronderzoek professioneel toezicht op het correct verloop van het onderzoek en stelt

onregelmatigheden aan de kaak. De rechtsbijstand door de advocaat laat de verdachte ook toe te

steunen op professionele kennis om zijn proceshouding te bepalen. Dit alles zorgt er dus voor dat de

advocaat de kwetsbare positie van de verdachte opvangt zodat hij dezelfde kansen heeft als de

vervolgende partij om bewijs aan te brengen, gegevens te betwisten en rechtsmiddelen aan te

wenden.90

89

Concl. D. VANDERMEERSCH bij Cass. 5 mei 2010, AR P.10.0257.F. 90

T. DECAIGNY, P. DE JAEGERE en A. VERSTRAETE, “De inhoud van het consultatie- en bijstandsrecht: middelen, mogelijkheden en deontologie” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 134.

15

Deel 3: De Signalen vanuit de rechtspraak

Naast het Salduz-arrest en de daaropvolgende bevestigende uitspraken kreeg de wetgever nog

verschillende signalen dat stilzitten geen optie was. In het arrest Bouglame en Stojkovic werd de

Belgische wetgeving als problematisch ervaren door het Europees Hof. Vervolgens kreeg ook het Hof

van Cassatie na lang aarzelen eind 2010 aandacht voor de Salduz-rechtspraak. In dit hoofdstuk

bespreek ik deze verschillende signalen die de wetgever kreeg vanuit de rechtspraak.

3.1. EHRM Bouglame t. België 2 maart 2010 België kan op het nippertje een veroordeling vermijden op grond van art. 6 EVRM omwille van het

niet voorzien van toegang tot een advocaat voorafgaand aan het verhoor.91

De feiten zijn de volgende: Bouglame wordt op 30 mei 2007 gearresteerd in Amsterdam. Er was

namelijk een Europees aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen hem door de Belgische

onderzoeksrechter wegens verdenking van deelname aan een internationale drugshandel. Op 28

augustus 2007 wordt hij uitgeleverd en ondervraagd door de Luikse politie. Tijdens het verhoor

weigert hij te spreken en vraagt hij enkel om zijn advocaat te mogen zien. Ook bij het verhoor door

de onderzoeksrechter vraagt hij enkel om zijn advocaat te mogen zien, hetgeen de

onderzoeksrechter weigert. De raadkamer bevestigt de aanhouding en stelt dat art. 6 EVRM enkel

van toepassing is voor de vonnisrechter. Bouglame kan er zich dus niet op beroepen om toegang tot

een advocaat te krijgen. Ook de Kamer van Inbeschuldigingstelling en het Hof van Cassatie

bevestigen deze interpretatie. Bouglame wordt op 15 februari 2008 vrijgesproken door de

Correctionele rechtbank van Luik. In beroep wordt deze beslissing bevestigd.92

Voor het EHRM stelt Bouglame dat zijn recht op bijstand van een advocaat dat voortvloeit uit art. 6,

3, c EVRM geschonden is. Het contact met zijn advocaat voor het verhoor door de onderzoeksrechter

is hem namelijk geweigerd.93

Het Hof herhaalt zijn Salduz-rechtspraak dat stelt dat het recht op een eerlijk proces pas voldoende

concreet en effectief is indien de verdachte toegang krijgt tot een advocaat vanaf het eerste

politieverhoor. Beperkingen zijn mogelijk indien dwingende reden dit verantwoorden, maar dit kan

niet tot gevolg hebben dat een eerlijk proces voor de verdachte onmogelijk is. Daarnaast verwijst het

EHRM naar de zaak Dayanan94 waarin wordt gesteld dat het systematisch weigeren van bijstand door

een raadsman voor een persoon in voorlopige hechtenis, dat enkel gebaseerd is op een nationale

wetsbepaling, voldoende is om een schending van art. 6, 3, c EVRM vast te stellen, ook al heeft de

verdachte geen belastende verklaring afgelegd of zich op het zwijgrecht beroepen.95

91

K. WEIS, “België ontsnapt nipt aan Salduzbom”, Juristenkrant, afl. 210, 26 mei 2010, 3. 92

EHRM 2 maart 2010, Bouglame/België, T. Straf. 2010, afl. 3, 167. 93



EHRM 2 maart 2010, Bouglame/België, T. Straf. 2010, afl. 3, 167; J. MEESE, “Het probeem Dayanan” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber amicorum ALAIN DE NAUW, Brugge, die Keure, 2011, 642-643.

16

Op basis van deze argumentatie stelt het EHRM vast dat art. 16, §2 van de wet van 20 juli 199096 niet

voorziet in recht op toegang tot een advocaat. Bouglame kan dus op basis van de Belgische

wetgeving geen voorafgaand overleg hebben met zijn raadsman en bijstand verkrijgen tijdens het

verhoor door de onderzoeksrechter. Hier herhaalt het Hof dat het systematisch weigeren van

bijstand door een advocaat voor een persoon in voorlopige hechtenis, dat enkel gebaseerd is op een

nationale wetsbepaling al volstaat om te besluiten tot een schending van art. 6, 3, c EVRM.97

Doordat Bouglame echter werd vrijgesproken, werd de aantasting van het recht op een eerlijk proces

hersteld. Iemand die wordt, vrijgesproken kan namelijk geen slachtoffer meer zijn van een schending

van het recht op een eerlijk proces.98

Doordat de vordering van Bouglame onontvankelijk was, werd België niet veroordeeld. Maar

impliciet geeft het EHRM wel duidelijk aan dat art. 16 VHW problematisch is in het kader van een

eerlijk proces. Het EHRM stelt dat het voldoende is dat een wettelijke bepaling systematisch het

recht op toegang tot een advocaat weigert voor een persoon die zich in voorlopige hechtenis bevindt

om van een schending van het recht op een eerlijk proces te spreken. Opvallend is dat het niet

vereist is dat er een belastende verklaring werd afgelegd, wat Bouglame in deze concrete zaak ook

niet deed.99

3.2 EHRM Stojkovic t. Frankrijk en België 27 oktober 2011 Ook hier ontloopt België opnieuw een veroordeling van het EHRM in verband met het

verdachtenverhoor. De Franse juridische autoriteiten vroegen aan België om de heer Stojkovic,

gedetineerd in België, te ondervragen als témoin assisté voor andere feiten gepleegd in Frankrijk. Het

statuut van témoin assisté laat volgens het Frans recht de aanwezigheid van een advocaat bij het

verhoor toe. Stojkovic werd in België verhoord in aanwezigheid van de Franse onderzoeksrechter en

twee Franse politieagenten. Het verhoor vindt echter plaats zonder bijstand van een advocaat ook al

had Stojkovic meerdere malen bijstand gevraagd. Hij bekent tijdens het verhoor betrokkenheid bij

een gewapende overval in Frankrijk. De man wordt in Frankrijk veroordeeld voor de feiten op basis

van de verklaringen afgelegd voor de Belgische autoriteiten.100 Stojkovic stapt naar het EHRM en

beroept zich op een schending van zijn rechten van verdediging door het verhoor van de Belgische

politie, aangezien hij geen bijstand kreeg tijdens het verhoor.101

Het EHRM stelt dat de klacht tegen België onontvankelijk is wegens laattijdigheid. De klacht tegen

Frankrijk is wel ontvankelijk. Op grond van art. 1 EVRM moeten lidstaten ervoor zorgen dat het EVRM

wordt gerespecteerd zowel binnen hun jurisdictie als handelingen gesteld door organen buiten hun

jurisdictie. Doordat er tijdens het Belgisch verhoor een Franse onderzoeksrechter en Franse

politieagenten aanwezig waren, hadden deze de verantwoordelijkheid erop te wijzen dat de bijstand

96

Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 14 augustus 1990. Hierna VHW. 97


K. WEIS, “België ontsnapt nipt aan Salduzbom”, Juristenkrant, afl. 210, 26 mei 2010, 3. 99

EHRM 2 maart 2010, Bouglame/België, T. Straf. 2010, afl. 30, 167; J. VAN GAEVER, “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T. Straf. 2010, afl. 5, 240. 100

T. DECAIGNY en K. WEIS, “Staat moet rechtmatigheid rogatoir verhoor in andere staat nagaan”, Juristenkrant, afl. 238, 23 november 2011, 3. 101

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 68.

http://www.dsb-spc.be/

17

van een advocaat noodzakelijk was aangezien het Franse rechtshulpverzoek betrekking had op een

verhoor als témoin assisté. Het Hof hecht dus veel belang aan de aanwezigheid van de Franse

onderzoeksrechter en politieagenten bij het verhoor. Frankrijk wordt bijgevolg veroordeeld voor een

schending van art. 6, 3 EVRM in samenhang met art. 6, 1 EVRM.102

Opvallend is dus dat Frankrijk veroordeeld is voor een Belgisch verhoor waar het Belgisch recht van

toepassing was. Bijgevolg werd er geen recht op consultatie of bijstand van een advocaat voorzien.

Impliciet geeft het Hof dus aan dat de Belgische wetgeving art. 6, 3 EVRM schendt. België kon toch

een veroordeling voorkomen wegens de onontvankelijkheid van het verzoek.103

De uitspraak geeft dus duidelijk aan dat de staat die om rechtshulp vraagt ook verplicht is te waken

over de naleving van art. 6 EVRM. Indien nodig moet er gepast gevolg worden gegeven aan

onrechtmatig verkregen bewijs door de verzoekende staat. Dit heeft Frankrijk nagelaten waardoor

het Hof Frankrijk veroordeelt.104

3.3 Hof van Cassatie erkent het bijstandsrecht Het Hof van Cassatie had gedurende lange tijd de visie dat het Belgische strafprocesrecht voldeed

aan de eisen van artikel 6 EVRM ondanks het ontbreken van de aanwezigheid van een raadsman

tijdens het verdachtenverhoor.105

Het Hof stelde in een arrest van 11 maart 2009106 dat de rechtscolleges die moeten oordelen over de

handhaving van de voorlopige hechtenis er mogen van uitgaan dat de schending van art. 6, 3, c

EVRM tijdens het verhoor niet noodzakelijk van die aard is dat het eerlijk proces voor de

bodemrechter onmogelijk is. De opheffing van de aanhouding om de enkele reden dat de verdachte

geen bijstand kreeg door een advocaat tijdens het verhoor is niet nodig. Het eerlijke karakter van de

strafprocedure wordt dus beoordeeld op basis van het gehele proces.107 Ook in de latere arresten

van 23 en 31 maart 2010 herhaalde het Hof zijn visie dat de afwezigheid van toegang tot een

advocaat bij het eerste verhoor de regelmatigheid van het verloor niet dient aan te tasten.108

Het Hof stelde zijn rechtspraak bij in twee arresten. Deze twee arresten stellen het recht op bijstand

van een advocaat tijdens het verhoor voorop. Het Hof van Cassatie ziet het ontbreken van dergelijke

bijstand als een schending van het recht op een eerlijk proces opgenomen in art. 6, 1 EVRM. Het Hof

van Cassatie beslecht dus definitief de discussie inzake consultatie- of bijstandsrecht en kiest resoluut

voor het bijstandsrecht.

102

EHRM 27 oktober 2011, Stojkovic/Frankrijk en België, T. Straf. 2012, afl. 1, 43-44. 103

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 68. 104

T. DECAIGNY en K. WEIS, “Staat moet rechtmatigheid rogatoir verhoor in andere staat nagaan”, Juristenkrant, afl. 238, 23 november 2011, 3. 105

Hierbij kan verwezen worden naar Cass. 29 december 2009, AR P.09.1826.F; Cass. 13 januari 2010 AR P.09.1908.F; Cass. 24 februari 2010, AR P.10.0298.F; Cass.23 maart 2010, AR P.10.0474.N; Cass. 31 maart 2010, AR P.10.0504.F; Cass. 5 mei 2010, AR P.10.0744.F; Cass. 22 juni 2010. AR P.10.0872.N. 106

Cass. 11 maart 2009, AR P.09.0304.F. 107


F. SCHUERMANS, “Cassatie tempert Salduz-commotie”, Juristenkrant, afl. 207, 14 april 2010, 3.


18

Hierna bespreek ik deze twee arresten, aangevuld met een derde arrest dat een opvallende

voorwaarde aan het bijstandsrecht toevoegt.

3.3.1 Hof van Cassatie Cass. 23 november 2010 Vooreerst ga ik dieper in op het arrest van 23 november 2010.109 Waarin wordt gesteld dat het recht

op bijstand van een advocaat betekent dat er tijdens het volledige vooronderzoek toegang moet zijn

tot een raadsman. Het Hof stelt duidelijk dat toegang tot een advocaat ook betekent dat de advocaat

tijdens het verhoor aanwezig mag zijn.110 Het bijstandsrecht wordt dus expliciet erkend door het Hof.

Het is echter niet absoluut, beperkingen zijn mogelijk wanneer er dwingende redenen zijn die dit

rechtvaardigen. Het Hof stelt daarbij dat elke beperking - ongeacht de rechtvaardiging ervan - niet

mag lijden tot een onherstelbare aantasting van de rechten voorzien in artikelen 6, 1 en 6, 3

EVRM.111 De beperking mag dus in geen geval verder gaan dan wat noodzakelijk is.112

Het Hof van Cassatie stelt dus dat het recht van verdediging en het recht op een eerlijk proces

geschonden zijn indien verklaringen die de verdachte heeft afgelegd aan de politie zonder

aanwezigheid van een advocaat worden gebruikt voor een veroordeling. Daarentegen kan de

schending van het recht op een eerlijk proces worden hersteld indien deze verklaring uit het dossier

wordt verwijderd. Het Hof geeft echter onmiddellijk aan dat het gebruik van incriminerende

verklaringen afgelegd zonder aanwezigheid van een raadsman niet automatisch in alle gevallen lijdt

tot een schending van het eerlijk proces.113

Er is dus een duidelijke ommezwaai te zien in de rechtspraak van het Hof van Cassatie. Waar

voorheen verklaringen afgelegd zonder bijstand als bewijs werden toegelaten, geldt nu als algemene

regel de bewijsuitsluiting, tenzij de drie cumulatieve voorwaarden zijn vervuld.114

3.3.1.1 Drie cumulatieve voorwaarden Er is met name geen schending van het recht op een eerlijk proces en aldus geen bewijsuitsluiting

indien aan de volgende drie voorwaarden cumulatief is voldaan. De incriminerende verklaring

afgelegd zonder bijstand mag dan deel uitmaken van het strafdossier en de bewijzen waarop een

veroordeling is gebaseerd.115

Vooreerst gebruikt de rechter de verklaring niet als doorslaggevend bewijs. Dit betekent dus dat

enkel voor een doorslaggevend bewijs de strengste normen worden gehanteerd. Hier duikt het Hof

van Cassatie onder de ondergrens die het EHRM vooropstelt. Het EHRM stelt nergens dat de

verklaring die afgelegd is zonder bijstand van een advocaat een doorslaggevend element moet zijn

109

Cass. 23 november 2010, RW 2010-11, afl. 6, 309-314. 110

Cass. 23 november 2010, RW 2010-11, afl. 6, 313. 111

F. GOOSSENS, “De bijstand van een advocaat tijdens het politioneel verdachtenverhoor: voortaan ook een recht volgens het Hof van Cassatie”, Vigiles 2011, afl. 1, 264-265. 112

D. PATYN, “De Salduzleer naar Belgisch recht. De bewijsuitsluitingsregel in het arrest van het Hof van Cassatie van 23 november 2010”, TvMR 2010, afl. 4, 13. 113

F. GOOSSENS, “De bijstand van een advocaat tijdens het politioneel verdachtenverhoor: voortaan ook een recht volgens het Hof van Cassatie”, Vigiles 2011, afl. 1, 266. 114

D. PATYN, “De Salduzleer naar Belgisch recht. De bewijsuitsluitingsregel in het arrest van het Hof van Cassatie van 23 november 2010”, TvMR 2010, afl. 4, 12. 115

C. VAN DEUREN, “Salduz en Antigoon: een geslaagd huwelijk?” (noot onder Cass. 23 november 2010), NC 2011, afl. 1, 72.

19

om tot een schending van het recht op een eerlijk proces te besluiten. Een verklaring afgelegd zonder

bijstand mag op geen enkele wijze invloed hebben op de veroordeling.116 Daarnaast rijst ook een

praktisch probleem. Dit criterium laat formele camouflage toe. Het is namelijk de feitenrechter die

oordeelt wat doorslaggevend bewijs is. Zo kan de rechter ten gronde de belastende verklaring zien

als een impliciete richtlijn om tot een veroordeling te besluiten, maar formeel zal hij zich

weerhouden om in zijn motivering te verwijzen naar de kwestieuze incriminerende verklaring.117

Ten tweede mag er geen kennelijk misbruik of dwang zijn aangewend tijdens het verhoor. Hier kan

het woord kennelijk tot discussie leiden. Waarschijnlijk houdt dit in dat er niet de minste reden mag

zijn om te vrezen dat de verhoorders niet-toegelaten technieken hanteerden om tot een bekentenis

te komen.118

Ten derde mag de verdachte zich niet in een kwetsbare positie bevinden op het ogenblik van het

verhoor en gedurende het gehele onderzoek of de kwetsbare positie werd op een daadwerkelijke en

passende wijze verholpen. Uit de rechtspraak blijkt dat de kwetsbare positie voornamelijk aanwezig

is bij het eerste politieverhoor. Ook dit criterium is voor kritiek vatbaar. Het EHRM stelt namelijk dat

de verdachte zich tijdens het vooronderzoek in een kwetsbare positie bevindt wegens het belang en

de structuur van het vooronderzoek. Het vooronderzoek wordt steeds complexer, zeker wat de

bewijsvergaring betreft. Het zou dan ook kortzichtig zijn om te besluiten dat een verdachte die al

eerder werd verhoord tijdens hetzelfde onderzoek of werd voorgeleid voor de onderzoeksrechter

zich niet in een kwetsbare positie bevindt. Indien dergelijke kortzichtige redenering zou worden

gehanteerd, dan wordt er onvoldoende rekening gehouden met de complexiteit van het

strafrechtelijk vooronderzoek. Ondanks de kritiek blijft het Hof van Cassatie dit criterium

vooropstellen. Het Hof stelt in het arrest van 23 februari 2011119 dat aanwezigheid van een advocaat

niet vereist is voor onderzoekshandelingen die worden gesteld na de eerste verschijning voor de

raadkamer. Het Hof sluit het bijstandsrecht tijdens het verhoor zelf uit voor misdrijven waarvoor

geen voorlopige hechtenis is voorzien,120 helaas trekt de Salduz-wet deze restrictieve redenering

door (infra 4.3.7.2.1).

Dus indien aan deze drie criteria is voldaan, moet de verklaring afgelegd zonder bijstand van een

advocaat niet worden uitgesloten. Het Hof van Cassatie verantwoordt dit doordat er voldoende

waarborgen zijn die de verdachte beschermen tegen de aantasting van het recht op een eerlijk

proces.121 De kans is zeer groot dat het EHRM deze waarborgen niet zal aanvaarden rekening

houdend met het principe van absolute bewijsuitsluiting dat naar voren komt in het arrest Leonid

Lazarenko.122

116

J. VAN MEERBEECK, “Le droit à l’assistance d’un avocat à l’aune de la jurisprudence Salduz: le pouvoir judiciaire entre Charybde et Scylla”, JT 2010, afl. 6398, 384. 117

T. DECAIGNY, “De bijstand van een advocaat bij het verhoor: erkenning of inperking door het Hof van Cassatie?”, RW 2011-12, afl. 6, 297. 118

T. DECAIGNY, “De bijstand van een advocaat bij het verhoor: erkenning of inperking door het Hof van Cassatie?”, RW 2011-12, afl. 6, 297. 119

Cass. 23 februari 2011, AR P.10.1811.F. 120

Cass. 5 april 2011, AR P.10.1651.N; T. DECAIGNY, “De bijstand van een advocaat bij het verhoor: erkenning of inperking door het Hof van Cassatie?”, RW 2011-12, afl. 6, 298. 121

C. VAN DEUREN, “Salduz en Antigoon: een geslaagd huwelijk?” (noot onder Cass. 23 november 2010), NC 2011, afl. 1, 72. 122

EHRM 28 oktober 2010, Leonid Lazarenko/Oekraïne, §57.

20

3.3.1.2 Salduz en Antigoon Bewijsuitsluiting is niet noodzakelijk indien aan de drie cumulatieve criteria is voldaan. Het Hof houdt

de Antigoon-rechtspraak in het achterhoofd. Deze stelt dat onrechtmatig verkregen bewijs enkel

moet worden uitgesloten in geval van schending van vormvereisten voorgeschreven op straffe van

nietigheid of wanneer de betrouwbaarheid van het bewijs is aangetast door de onrechtmatigheid of

in geval van schending van het recht op een eerlijk proces. De feitenrechter zal vooral de laatste twee

elementen moeten onderzoeken. Hij kijkt of er sprake is van dwang of misbruik tijdens het verhoor

waardoor de betrouwbaarheid van de verklaring in het gedrang komt. Indien dit niet het geval is,

moet hij nog nagaan of het gebruik van de belastende verklaring geen schending inhoudt van het

recht op een eerlijk proces. Dit laatste zal het geval zijn wanneer de verklaring als doorslaggevend

bewijs wordt gebruikt of wanneer de verdachte zich in een kwetsbare positie bevond.123

In het verleden heeft het EHRM de Antigoon-rechtspraak aanvaard.124 Het kan echter niet worden

ontkend dat de Antigoontoets inzake verklaringen afgelegd zonder bijstand van een advocaat

problematisch is rekening houdend met de recente rechtspraak van het EHRM. Volgens de Salduz-

rechtspraak is er namelijk een onherstelbare schending van de rechten van verdediging wanneer zo’n

verklaring wordt gebruikt voor een veroordeling. In het arrest Leonid Lazarenko125 verduidelijkt het

Europees Hof dat bewijsuitsluiting absoluut noodzakelijk is. Een verklaring afgelegd zonder bijstand

mag dus geen enkele invloed hebben op de veroordeling, ook niet als steunbewijs. Bewijsuitsluiting is

dus de regel waarvan enkel kan worden afgeweken indien dwingende redenen dat rechtvaardigen.126

De samensmelting van Salduz en Antigoon lijkt dus problematisch. Er moet wel worden opgemerkt

dat het EHRM zich niet snel zal mengen in het bewijsrecht van de lidstaten, aangezien bewijsrecht

(bewijsvoering en bewijsmiddelen) een nationale aangelegenheid blijft. 127

3.3.2 Hof van Cassatie 15 december 2010 In het tweede arrest verbreekt het Hof van Cassatie een veroordeling dat gebaseerd is op een

bekentenis afgelegd tijdens het eerste politieverhoor zonder bijstand van een advocaat. Het Hof is de

mening toegedaan dat de bodemrechter de bekentenis niet in overweging mag nemen wanneer de

verdachte niet alle juridische gevolgen van zijn verklaring kon vatten door het gebrek aan bijstand. In

casu begreep de man de strafrechtelijke draagwijdte van zijn verklaring niet, hij besefte namelijk niet

dat de kwalificatie verkrachting ook van toepassing is op orale penetratie.128

Art. 20 VHW geeft aan de verdachte het recht op vrij verkeer met zijn raadsman na het verhoor en

aanhouding door de onderzoeksrechter. Het Hof van Cassatie stelt vast dat deze bepaling niet

conform art. 6 EVRM is “Het in artikel 6.1 EVRM vastgestelde recht op een eerlijke behandeling van

de zaak, houdt in dat de persoon die is aangehouden of die ter beschikking van het gerecht is gesteld,

123

C. VAN DEUREN, “Salduz en Antigoon: een geslaagd huwelijk?” (noot onder Cass. 23 november 2010), NC 2011, afl. 1, 72-73. 124

EHRM 28 juli 2009, Lee Davies/België. 125


C. VAN DEUREN, “Salduz en Antigoon: een geslaagd huwelijk?” (noot onder Cass. 23 november 2010), NC 2011, afl. 1, 72-73. 127


P. VANWALLEGHEM, “Cassatie verbreekt veroordeling na bekentenis zonder aanwezigheid advocaat”, Juristenkrant, afl. 221, 12 januari 2011, 2.

21

over de daadwerkelijke bijstand beschikt van een advocaat tijdens het verhoor door de politie in de

eerste vierentwintig uren van zijn vrijheidsberoving, tenzij wordt aangetoond dat er, gelet op

bijzondere omstandigheden van de zaak, dwingende redenen zijn om dat recht te beperken. In

zoverre artikel 20 §1 Voorlopige Hechteniswet dat contact met de advocaat pas na het eerste

verhoor door de onderzoeksrechter toestaat, moet het beschouwd worden als in strijd met artikel 6

EVRM”.129 Het Hof stelt dus dat de VHW in strijd is met art. 6 EVRM omdat er geen recht op toegang

tot een advocaat vanaf het eerste verhoor wordt toegekend. Het Hof van Cassastie aanvaardt dus

uitdrukkelijk de Salduz-rechtspraak door te stellen dat de aangehouden verdachte vanaf het eerste

verhoor toegang moet krijgen van een advocaat.130

Voor alle duidelijkheid wil ik nogmaals benadrukken dat het Hof van Cassatie bewijsuitsluiting niet

altijd noodzakelijk acht in geval van afwezigheid van bijstand door een raadsman. Er is geen

schending van het recht op een eerlijk proces indien de feitenrechter niet doorslaggevend steunt op

het bewijs, er geen kennelijk misbruik of dwang werd aangewend en de verdachte zich niet in een

kwetsbare positie bevond of dit werd op gepaste wijze verholpen.131 Het Hof van cassatie bevestigt

dus nogmaals de drie criteria van het arrest van 23 november 2010.

3.3.3 Hof van Cassatie 5 april 2011 Het Hof van Cassatie erkent sinds eind 2010 het recht op bijstand tijdens het verhoor. In het arrest

van 5 april 2011 beperkt het Hof echter dit recht. Het recht op bijstand van een raadsman geldt enkel

voor verdachten die worden verhoord over feiten die in aanmerking komen voor

vrijheidsberoving.132

Het Hof beperkt het bijstandsrecht in functie van de ernst van het misdrijf. Dit kan worden

verantwoord door het zwaarwichtigheidscriterium dat het EHRM hanteert. Hierbij stelt zich echter de

vraag of dit ertoe kan leiden dat er helemaal geen bijstandsrecht is voor verdachten die worden

verhoord van minder ernstige misdrijven. Duidelijke rechtspraak van het EHRM ontbreekt. Volgens

de rechtsleer kan er een signaal worden teruggevonden in art. 6 EVRM en de rechtspraak van het

Europees Hof, nergens wordt namelijk een onderscheid gemaakt tussen aangehouden en niet-

aangehouden verdachten.133

Het criterium van vrijheidsberoving heeft zijn weg gevonden naar de Salduz-wet. Het bijstandsrecht

komt enkel toe aan verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd. In de rechtsleer is veel kritiek terug

te vinden op het gebruik van het criterium vrijheidsberoving, onder meer omdat art. 6 EVRM en de

rechtspraak van het EHRM geen onderscheid maken tussen aangehouden en niet-aangehouden

verdachten.134 Het valt dan ook te betreuren dat de wetgever nog strengere voorwaarden oplegt dan

129

Cass. 15 december 2010, AR P.10.0914.F. 130

P. VANWALLEGHEM, “Cassatie verbreekt veroordeling na bekentenis zonder aanwezigheid advocaat”, Juristenkrant, afl. 221, 12 januari 2011, 2. 131

P. VANWALLEGHEM, “Cassatie verbreekt veroordeling na bekentenis zonder aanwezigheid advocaat”, Juristenkrant, afl. 221, 12 januari 2011, 2. 132

Cass. 5 april 2011, AR P.10.1651.N. 133

F. GOOSSENS, P. DE HERT en T. DECAIGNY, “Een advocaat bij het verhoor: volgens het Hof van Cassatie enkel een recht voor kandidaten voor vrijheidsberoving”, Vigiles 2011, afl. 3, 82-83. 134

Infra 4.3.7.2.1.

22

het Hof van Cassatie om het bijstandsrecht toe te kennen. Het Hof eist namelijk niet dat de verdachte

effectief van zijn vrijheid is beroofd om recht te hebben op bijstandsrecht.135

3.4 Conclusie In het arrest Bouglame stelt het EHRM duidelijk dat art. 16 VHW in strijd is met het recht op eerlijk

proces aangezien deze bepaling op systematische wijze de bijstand van een raadsman weigert voor

een persoon in voorlopige hechtenis. Ook in het arrest Stojkovic benadrukt het EHRM nogmaals dat

de Belgische wetgeving problematisch is omdat geen consultatie- en bijstandsrecht is voorzien bij het

verhoor.

Tot slot erkent ook het Hof van Cassatie het principe van vrij verkeer met de advocaat vanaf het

eerste verhoor en het recht op bijstand van een advocaat tijdens het verhoor over feiten die in

aanmerking komen voor vrijheidsberoving. Het Hof van Cassatie sluit zich dus aan bij het EHRM en

ziet de aanwezigheid van de advocaat bij het verhoor als noodzakelijk. De beperkte gronden van

bewijsuitsluiting van een verklaring afgelegd zonder bijstand lijken problematisch in het kader van de

Salduz-rechtspraak. Evenals het criterium ‘vrijheidsberoving’ dat gehanteerd wordt voor het

bijstandsrecht is betwist. Toch kan het niet worden ontkend dat deze rechtspraak wel een eerste

stap was in de goede richting. Dit kan dan ook gezien worden als een belangrijk signaal voor de

wetgever om een regeling uit te werken die aan de eisen van de Salduz-rechtspraak voldoet. Of hij

hierin geslaagd is, wordt behandeld in het volgende deel.

135

T. DECAIGNY, “De bijstand van een advocaat bij het verhoor: erkenning of inperking door het Hof van Cassatie?”, RW 2011-12, afl. 6, 298.

23

Deel 4: De Salduz-wet 4.1 Inleiding Het EHRM heeft ondertussen ongeveer een 90-tal arresten geveld waarin steeds dezelfde principes

zijn herhaald. Er blijven echter discussies in rechtspraak en rechtsleer over de draagwijdte en de

interpretatie van de arresten. De tussenkomst van de wetgever is dus noodzakelijk om de nodige

rechtszekerheid te bieden. Na lang wachten heeft de Belgische wetgever dan toch een regeling

uitgewerkt met betrekking tot de bijstand van de advocaat bij het verhoor.136 De wet die een

antwoord moet geven aan de Salduz-rechtspraak is de wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van

het Wetboek van strafvordering en van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis,

om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen wiens vrijheid wordt benomen rechten te verlenen,

waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan. De regeling

is genuanceerd en bevat verschillende garanties naargelang de verdachte al dan niet riskeert om van

zijn vrijheid te worden beroofd.137

Het valt op dat art. 6, 3, c EVRM niet precies bepaalt wat de draagwijdte is van deze bepaling.

Hierdoor hebben de lidstaten de vrije keuze in de middelen om dit recht te waarborgen, voor zover

dit recht concreet en effectief is, aldus het Europees Hof. De Belgische wetgever heeft dus een

zekere beoordelingsvrijheid gekregen om de voorwaarden en de inhoud van het recht op bijstand

van een advocaat te bepalen. Deze vrijheid is niet onbeperkt, hij mag namelijk geen afbreuk doen

aan de rechtspraak van het EHRM.138

Daarom bespreek ik in dit deel eerst de krachtlijnen van de wet om zo en algemeen beeld te krijgen,

vervolgens verduidelijk ik de wettelijke regels van de Salduz-wet en vul ik het aan met de nodige

kritische reflectie. Zo bespreek ik in hoeverre de Belgische wetgeving nu effectief aan de Salduz-

rechtspraak voldoet. En wat de eventuele moeilijkheden en interpretatieproblemen van de wet zijn.

Daarna ga ik kort na hoe de Salduz-wet zich verhoudt t.o.v. andere relevante wetgeving. Tot slot

bekijk ik de omzendbrieven van het College van procureurs-generaal die tot doel hebben om de wet

te verduidelijken.

4.2 Krachtlijnen van de Salduz-wet De nieuwe wet heeft tot doel de principes van de Salduz-rechtspraak te implementeren in de

bestaande wetgeving. Er werd gezocht naar een oplossing die in de praktijk werkbaar is voor alle

actoren en die daarnaast ook rekening houdt met de beperkte beschikbare budgetten.139

136

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heren CHRISTIAN BROTCORNE en RENAAT LANDUYT, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/005, 4. 137

Wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen wiens vrijheid wordt benomen rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, BS 5 september 2011. 138

Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 49 413/AV van 19 april 2011, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/002, 8-9. 139

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heren CHRISTIAN BROTCORNE en RENAAT LANDUYT, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/005, 6.

24

Vooreerst is het de bedoeling om het recht op zwijgen expliciet in te schrijven in de wetgeving. Het

recht om te zwijgen bestond voordien bij ons als algemeen rechtsbeginsel maar had geen wettelijke

basis.140 De Salduz-wet voorziet in twee varianten van het zwijgrecht met name de lichte en de zware

versie. Het zwijgrecht in de lichte versie houdt in dat aan elkeen die wordt verhoord ongeacht zijn

hoedanigheid wordt meegedeeld dat hij niet verplicht is zichzelf te beschuldigen. Het geldt dus zowel

voor het slachtoffer, getuige, de verdachte alsook aangevers van een misdrijf. Het zwijgrecht in de

zware versie betekent dat aan de verdachte moet worden meegedeeld dat hij niet verplicht is

zichzelf te beschuldigen en de keuze heeft om een verklaring af te leggen, te antwoorden op de

vragen of te zwijgen. De verklaringsvrijheid geldt enkel voor verdachten omdat het namelijk niet

zinvol is dit recht ook te voorzien voor aangevers, getuigen of slachtoffers van misdrijven. Soms zijn

deze personen zelf wettelijk verplicht een verklaring af te leggen, vb. de getuige die verschijnt voor

de onderzoeksrechter wordt verplicht om op de vragen te antwoorden.141

Ten tweede krijgt elke verhoorde, ongeacht zijn hoedanigheid, een mededeling van de aard van de

feiten waarover hij verhoord zal worden.142

Ten derde hecht de wetgever het nodige belang aan de schriftelijke mededeling van de rechten in de

zogenaamde Letter of Rights. Hier wordt de link gelegd met onderhandelingen binnen de EU over

een richtlijn betreffende het informeren van personen in een strafprocedure.143

Ten slotte wordt er aandacht geschonken aan het principe van toegang tot de advocaat, waarbij

vertrouwelijk overleg tussen advocaat en verhoorde voor het eerste verhoor mogelijk wordt

gemaakt. Dit geldt zowel voor aangehouden als niet-aangehouden verdachten van misdrijven die in

aanmerking komen voor voorlopige hechtenis (met uitzondering van verkeersmisdrijven). Voor een

niet-aangehouden verdachte wordt dit recht echter soepel geïnterpreteerd. Deze verdachte beschikt

nog over zijn vrijheid en hij kan dus zelf voorafgaand aan het verhoor een advocaat raadplegen. De

persoon krijgt in principe een schriftelijke uitnodiging voor het verhoor met daarin de mededeling

van zijn rechten. Hij kan dan een advocaat raadplegen alvorens zich aan te bieden voor verhoor.

Indien het verhoor niet op schriftelijke uitnodiging geschiedt, kan het verhoor eenmaal worden

uigesteld op verzoek van de verdachte zodat hij een advocaat kan consulteren. Enkel voor

vrijheidsberoofde verdachten heeft de wetgever het consultatierecht gedetailleerd uitgewerkt.144

140

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heren CHRISTAN BROTCORNE en RENAAT LANDUYT, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/005, 6. 141

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 25-26 en 29. 142



Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heren CHRISTAN BROTCORNE en RENAAT LANDUYT, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/005, 8.

http://www.om-mp.be/

25

Enkel personen die beroofd zijn van hun vrijheid hebben recht op bijstand door een advocaat tijdens

het verhoor gedurende de eerste 24 uur van hun vrijheidsberoving. Een niet-aangehouden verdachte

beschikt namelijk over vrijheid van komen en gaan zodat hij het verhoor kan laten onderbreken om

zijn advocaat te raadplegen.145

4.3 Inhoudelijke regels van de Salduz-wet Er moet op worden gewezen dat de wet voorziet in minimumrechten. Niets staat de verhoorders in

de weg om in concrete gevallen ruimere rechten toe te kennen.146

4.3.1 Voorafgaande mededelingsverplichting aan elke ondervraagde 4.3.1.1 Wettelijke regels Art. 47bis, §1 Sv. bepaalt dat ieder verhoor van elke persoon, ongeacht zijn hoedanigheid, start met

een korte mededeling van de feiten waarover de persoon wordt ondervraagd. Zo krijgt de verhoorde

kennis van de aard van de feiten, zonder dat hij kan eisen dat hij een uitgebreide toelichting krijgt.

Verder moet aan de verhoorde worden meegedeeld dat hij kan vragen om alle vragen en

antwoorden te noteren in de gebruikte bewoording en dat hij kan vragen om een

opsporingshandeling te verrichten of om een verhoor af te nemen en eveneens dat zijn verklaring als

bewijs in recht kan worden gebruikt. Ten slotte moet worden meegedeeld dat hij niet verplicht is

zichzelf te beschuldigen.147 De Salduz-wet heeft dus aan de verhoorde twee nieuwe rechten

toegekend, namelijk de beknopte mededeling van de feiten waarover het verhoor gaat en de

mededeling van het recht zichzelf niet te beschuldigen.148

Daarnaast blijven de overige rechten van het bestaande artikel 47bis, §1 Sv. ongewijzigd zodat de

verhoorde ook het recht heeft om gebruik te maken van documenten in zijn bezit, het proces-verbaal

mag nalezen, het verhoor af te leggen in een andere taal en om in het proces-verbaal het verloop van

het verhoor te laten vermelden.

4.3.1.2 Kritische reflectie

4.3.1.2.1 Mededeling feiten

Alhoewel deze bepaling het minst onderhevig is geweest aan discussie stel ik mij toch de vraag wat

de wetgever precies bedoelt met een beknopte mededeling van de feiten. Moeten de feiten worden

gekwalificeerd of is een algemene omschrijving voldoende? Waarschijnlijk is het een

evenwichtsoefening die aan de verhoorder toekomt, want indien hij te veel over de feiten gaat

zeggen zal hij het verhoor al in een bepaalde richting duwen maar daarentegen kan de verhoorde

145

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heren CHRISTAN BROTCORNE en RENAAT LANDUYT, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/005, 8-11. 146

T. DECAIGNY, M. COLETTE en P. DE HERT, “Wet consultatie- en bijstandsrecht. Wet van 13 augustus 2011 als antwoord op Salduz-rechtspraak”, NJW 2011, afl. 247, 527. 147

A. KEEREMAN, “Salduz-ontwerp in laatste rechte lijn”, Juristenkrant, afl. 232, 29 juni 2011, 1. 148

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 25.


26

door te weinig te zeggen onvoldoende geïnformeerd zijn.149 Om latere discussie te vermijden is het

aangewezen om in het proces-verbaal duidelijk te vermelden welke informatie verstrekt is.150

4.3.1.2.2 Cautieplicht Doordat de Salduz-wet nu bepaalt om aan elke verhoorde ongeacht de hoedanigheid mee te delen

dat hij niet verplicht kan worden om zichzelf te beschuldigen, wordt er dus een algemene

cautieplicht ingevoerd in het Belgisch recht. De wetgever heeft dus rekening gehouden met de kritiek

die al gedurende lange tijd werd geuit op de afwezigheid van een cautieplicht in het Belgisch

strafrecht. De wetgever kent de cautie algemeen toe, dat wil zeggen aan elke persoon die wordt

verhoord ongeacht zijn hoedanigheid dus zowel getuigen, klagers, slachtoffers als verdachten. Zo

wordt rekening gehouden met de situatie waarin een algemeen verhoor uitdraait op een

verdachtenverhoor. Er moet echter wel op worden gewezen dat het zwijgrecht in de zware versie

enkel toekomt aan de verdachten, enkel zij kunnen weigeren een verklaring af te leggen.

Slachtoffers, klagers en getuigen beschikken enkel over het zwijgrecht in de lichte versie. Zij kunnen

dus niet worden gedwongen om zichzelf te beschuldigen maar kunnen in sommige gevallen wel

worden verplicht om een verklaring af te leggen.151 Het toekennen van het zwijgrecht in de zware

versie (namelijk het recht om geen verklaring af te leggen, te antwoorden op de vragen of te zwijgen)

aan klagers, slachtoffers of getuigen is namelijk weinig zinvol.152

Volgens DECAIGNY is het verantwoord om een onderscheid te maken tussen verdachten en andere

ondervraagden, vermits een van de grondslagen van de Salduz-rechtspraak het nemo tenetur-

beginsel is dat specifiek tot doel heeft om verdachten te beschermen.153

4.3.2 Voorafgaande mededelingsverplichting aan elke verdachte

4.3.2.1 Wettelijke regels Naast de mededelingen van art. 47bis, §1 Sv. voorziet art. 47bis, §2 Sv. een bijkomende

informatieplicht wanneer het een verhoor betreft van een persoon die een misdrijf ten laste wordt

gelegd. Deze bepaling stelt nogmaals dat de verdachte op beknopte wijze moet worden ingelicht

over de feiten waarover hij wordt verhoord. Dit is noodzakelijk om de rechten van verdediging te

kunnen uitoefenen alsook om te oordelen of het aangewezen is het zwijgrecht in te roepen.

Daarnaast zal ook nog worden meegedeeld dat hij niet verplicht is zichzelf te beschuldigen en dat hij

mag kiezen of hij een verklaring aflegt, antwoordt op de gestelde vragen of zwijgt. Hier wordt dus

effectief het zwijgrecht in de zware versie meegedeeld aan de verdachte. Het zwijgrecht is echter

niet absoluut, de verdachte kan er zich namelijk niet op beroepen om te ontkomen aan de

verplichting om zijn identiteit bekend te maken.154 Als laatste wordt hem meegedeeld dat hij vóór

het eerste verhoor recht heeft op vertrouwelijk overleg met een advocaat naar keuze of een

149

P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, 26. 150

J. MEESE en P. TERSAGO, “Het recht voor elkeen die wordt verhoord op consultatie van en bijstand door een advocaat na de Salduz-wet van 13 augustus 2011”, RW 2011-12, afl. 21, 937. 151

Voorbeeld: een getuige die wordt verhoord door de onderzoeksrechter. 152

M. MINNAERT, “De Salduz-wet”, NC 2011, afl. 5, 276-277. 153

T. DECAIGNY, “De bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2010, afl. 1, 6. 154

Doet hij dit toch, dan mogen de politiediensten de verdachte ophouden gedurende de tijd die nodig is om zijn identiteit te achterhalen, zonder dat dit de termijn van twaalf uur mag overschrijden. Art. 3, §4 wet 5 augustus 1992 op het politieambt, BS 22 december 1992.

27

toegewezen advocaat indien de feiten die hem ten laste worden gelegd een misdrijf zijn waarvan de

straf aanleiding kan geven tot een aanhoudingsbevel (minimum gevangenisstraf van 1 jaar),

behoudens enkele uitzonderingen (verkeersovertredingen). Indien de verdachte onvoldoende

inkomsten heeft kan hij een pro-Deoadvocaat toegewezen krijgen.155

Er moet worden benadrukt dat art. 47bis, §3 Sv. verwijst naar de Voorlopige Hechteniswet. Wanneer

de verdachte van zijn vrijheid wordt beroofd, moeten de ondervragers hem ook informeren dat hij

recht heeft op vertrouwelijk overleg vóór het eerstvolgende verhoor (art. 2bis, §1 VHW), bijstand van

een advocaat tijdens de verhoren die plaatsvinden de eerste 24 uur na zijn vrijheidsberoving (art.

2bis, §2 VHW). Daarenboven delen ze ook mee dat hij recht heeft op zowel bijkomend overleg als

bijstand tijdens het verhoor in geval van verlenging van de 24-uurstermijn (art. 15bis VHW) en recht

heeft op bijstand van een advocaat tijdens de ondervraging door de onderzoeksrechter (art. 16VHW).

4.3.2.2 Kritische reflectie De grootste kritiek betreft hier vooral het feit dat de wet het consultatierecht uitsluit voor

verdachten die worden verhoord voor misdrijven die niet in aanmerking komen voor voorlopige

hechtenis en verkeersmisdrijven. Zie hiervoor 4.3.6.2.6.

4.3.2.2.1 Zwijgrecht

De verdachte moet dus worden ingelicht dat hij niet verplicht is zichzelf te beschuldigen en dat hij de

vrije keuze heeft om een verklaring af te leggen, te antwoorden op de vragen of te zwijgen. Dit wordt

dus het zwijgrecht in de zware versie genoemd. De rechter mag het zwijgen van de verdachte

uiteraard niet beschouwen als een bekentenis. Het mag dus niet het enige of hoofzakelijke bewijs

zijn om een veroordeling op te steunen.156 Het EHRM heeft namelijk in het arrest Murray aangegeven

dat een vonnisrechter wel bepaalde gevolgtrekkingen mag afleiden uit het zwijgen en de passieve

houding van de verdachte indien er al gewichtige aanwijzingen van schuld bestaan.157 De advocaat

zal dit dus in het achterhoofd moeten houden als hij zijn cliënt adviseert om zich al dan niet op het

zwijgrecht te beroepen.

Het zwijgrecht houdt de verklaringsvrijheid in voor de verdachte maar heeft geenszins tot gevolg dat

hij niet verplicht kan worden om mee te werken aan het onderzoek onder de vorm van

dwangmaatregelen. Zo is een gedwongen afname van een DNA-staal nog steeds mogelijk.158

Het EHRM stelt in de zaak Zaichenko159 dat er automatisch een schending is van het recht op eerlijk

proces indien een veroordeling steunt op een belastende verklaring die werd afgelegd zonder dat de

verdachte werd ingelicht over het verbod van gedwongen zelfincriminatie. In latere rechtspraak160 is

daarentegen te zien dat het EHRM het niet melden van het verbod van gedwongen zelfincriminatie

155

T. DECAIGNY, M. COLETTE en P. DE HERT, “Wet consultatie- en bijstandsrecht. Wet van 13 augustus 2011 als antwoord op Salduz-rechtspraak”, NJW 2011, afl. 247, 523-524. 156

B. DESMET, “Réflexions sur l’usage des techniques manipulatrices au cours d’un interrogatoire policier”, JDJ 1994, afl. 133, 30; C. DE VALKENEER, Manuel de l’enquête pénale, Brussel, Larcier, 2005, 146. 157

EHRM 8 februari 1996, Murray/Verenigd Koninkrijk, RDPC 1996, afl. 9-10, 949. 158

F. SCHUERMANS en M. BOCKSTAELE, “De nieuwe consultatie- en bijstandsregeling door een advocaat in het Belgische strafprocesrecht na de ‘Salduzwet’: een overzicht in vogelvlucht” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 39. 159

EHRM 18 februari 2010, Zaichenko/Rusland, §56-69. 160

EHRM 14 oktober 2010, Brusco/Frankrijk.

28

wel tolereert indien de verdachte bijstand krijgt van een raadsman. Aangezien de Salduz-wet voor

bepaalde verhoren het consultatierecht uitsluit, namelijk voor verkeersmisdrijven en feiten die geen

aanleiding kunnen geven tot een aanhoudingsbevel moest de wetgever dus kiezen voor het invoeren

van de kennisgeving van het verbod op gedwongen zelfincriminatie. Het feit dat deze

kennisgevingsplicht ook geldt wanneer een verdachte wel beschikt over een consultatie- en

bijstandsrecht is een positieve evolutie.161

In de rechtsleer is de kritiek te vinden dat het zwijgrecht wordt gekoppeld aan het verhoor. Het is

aangewezen de kennisgeving van de rechten te verplichten van zodra de politie voor het eerst met

een verdachte geconfronteerd is. Dit zou de discussie over spontane bekentenissen voorkomen,

alsook het mogelijke twistpunt of de politie niet te laat is overgegaan tot verhoren en aldus de

kennisgeving van de rechten. Want indien een vrijheidsberoofde verdachte pas vele uren later wordt

verhoord, krijgt hij ook pas laat kennis van zijn rechten.162

4.3.3 Schriftelijke verklaring van rechten 4.3.3.1 Wettelijke regels Art. 47bis, §4 Sv. bepaalt dat personen die worden verhoord als verdachte, ongeacht of ze van hun

vrijheid zijn beroofd, een schriftelijke verklaring krijgen van hun rechten voorafgaand aan het eerste

verhoor. De concrete uitwerking van deze schriftelijke verklaring komt toe aan de Koning.163 De

Letter of Rights is opgenomen in het KB van 16 december 2011.164


4.3.3.2.1 Europese richtlijn

Door de invoering van de Letter of Rights wil de wetgever al anticiperen op een toekomstige richtlijn

van de EU inzake het recht op informatie tijdens de strafprocedure. De richtlijn voorziet enkel een

Letter of Rights voor verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd. De wet gaat dus verder dan het

voorstel van richtlijn.165

Ook de Europese Commissie en het Comité ter Preventie van Foltering en Onmenselijke of

Vernederende Behandeling of Bestraffing ijvert hier al jaren voor omdat de Letter of Rights

garandeert dat de verdachte op efficiënte wijze wordt geïnformeerd over zijn rechten.166 Dit valt ook

te rijmen met de Salduz-rechtspraak. Aangezien de regelgeving inzake het vooronderzoek steeds

complexer wordt, is het noodzakelijk om een concrete en effectieve wapengelijkheid te kunnen

161


A. JACOBS, “Salduz: opportuniteit of gemiste kans voor een betere waarheidsvinding? Pleidooi voor een gezamelijke gedragscode” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 150-151. 163

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 31. 164

KB 16 december 2011 tot uitvoering van artikel 47bis, § 4, van het Wetboek van Strafvordering, BS 23 december 2011. 165


Europees Comité ter Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandelingen of Straffen, CPT standards, www.cpt.coe.int/en/docsstandards.htm.


http://www.cpt.coe.int/en/docsstandards.htm

29

waarborgen.167 Daarnaast stel ik mij de vraag of de Europese rechtspraak niet eist dat een speciale

regeling voor zwakke ondervraagden wordt uitgewerkt, zoals oudere, zieke, dronken personen,...

Want in de zaak Plonka was het EHRM extra alert voor de dronkenschap van de verdachte bij de

beoordeling van de geldigheid van de afstand van de rechtsbijstand.168

4.3.3.2.2 Taal Om ervoor te zorgen dat dit recht voor de verdachte voldoende effectief is, is het noodzakelijk dat de

Letter of Rights beschikbaar is in de taal van de verdachte. Indien dit niet mogelijk is, dan is het

noodzakelijk dat de rechten mondeling worden meegedeeld en dat er zo snel mogelijk voor een

vertaling wordt gezorgd.169 De probemen die zich hieromtrent in de praktijk stellen worden

toegelicht in 5.2.6.

4.3.4 Overgangsbepaling 4.3.4.1 Wettelijke regels Het is ook mogelijk dat een persoon wordt verhoord die niet verdacht is, maar van wie gedurende

het verhoor blijkt dat hem toch feiten ten laste kunnen worden gelegd. Art. 47bis, §5 Sv. bepaalt dat

de betrokkene op dat moment wordt ingelicht over zijn rechten die hij als verdachte heeft. De

verhoorders moeten de rechten meedelen die de verdachte krijgt op basis van art. 47bis, §2 Sv. en

indien de verdachte van zijn vrijheid zal worden beroofd moet hij ingelicht worden over zijn

bijkomende rechten zoals bepaald in art. 47bis, §3 Sv. Bovendien krijgt elke verdachte een

schriftelijke verklaring van zijn rechten.

Verhoorders beoordelen de hoedanigheid van de ondervraagde tijdens het verhoor. Indien de

betrokkene een verdachte wordt dan moeten ze erover waken dat de overstap naar het

verdachtenverhoor plaatsvindt alvorens verklaringen met potentieel incriminerend effect wordt

afgelegd. Dit alles zal tijdens het onderzoek ten gronde worden beoordeeld door de feitenrechter.170


4.3.4.2.1 Moeilijk toepasbaar in praktijk

Deze bepaling stuitte op veel kritiek vanuit de hoek van de magistratuur en de politiediensten, omdat

dit zou leiden tot een daling van de effectiviteit van het verhoor. Deze overgangsmaatregel zou

immers de interactie en de vertrouwensrelatie kunnen verstoren alsook ervoor zorgen dat de

verhoorstrategie wordt aangetast.171

167

L. VAN PUYENBROECK en G. VERMEULEN, “Het recht op bijstand van een advocaat bij het politieverhoor na de arresten Salduz en Panovits van het EHRM”, NC 2009, afl. 2, 94-96. 168

EHRM 31 maart 2009, Plonka/polen. 169

P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, 254 en 258. 170


Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heer VANLOUWE en mevrouw KHATTABI, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/4.

30

Enerzijds wees DECAIGNY op de praktische moeilijkheden die voortvloeien uit het nogal theoretisch

onderscheid tussen het verdachtenverhoor en een ander verhoor. De wet voorziet namelijk niet in

een tijdsvoorwaarde wanneer de overstap moet worden gemaakt. Wellicht is het aangewezen dit

onmiddellijk te doen wanneer het statuut van de ondervraagde verandert. Een loyale proceshouding

van alle betrokken partijen is hier dus van fundamenteel belang.172

Anderzijds is er ook een progressievere oplossing in de rechtsleer die stelt dat het recht op bijstand

van een advocaat aan elke verhoorde moet worden meegedeeld. Hierbij worden alle ondervraagden

op dezelfde wijze behandeld wat betreft de mededeling van het recht op bijstand door een

advocaat.173

Ten slotte is het ook mogelijk dat een verdachte tijdens het verhoor van zijn vrijheid wordt benomen.

Dan zal het verhoor onderbroken worden om de bijkomende rechten te kunnen garanderen. Een

vrijheidsberoofde verdachte heeft namelijk recht op bijstand tijdens het verhoor. Tijdens de

studiedag van de VUB benadrukte BOCKSTAELE dat dit eveneens moeilijk toepasbaar is in de praktijk.

Voor de verhoorders is het tijdstip van vrijheidsberoving moeilijk vast te leggen. Hij adviseert de

politie om het verhoor te onderbreken vanaf ze overtuigd zijn dat de bezwaren voldoende ernstig

zijn om de verdachte van zijn vrijheid te beroven.

4.3.5 Vier categorieën verdachten De wet voorziet in consultatie- en bijstandsrecht voor verdachten. De verdachten worden in vier

categorieën ingedeeld om te oordelen in welke mate ze zich op deze rechten kunnen beroepen. Het

opdelen van de verdachten in categorieën kan worden verantwoord door de rechtspraak van het

EHRM waar gebruikt wordt gemaakt van het zwaarwichtigheidscriterium.174

4.3.5.1 Verdachten verhoord voor misdrijven niet vatbaar voor voorlopige hechtenis en verkeersmisdrijven Uit art. 47bis, §2, 3° Sv. blijkt dat verdachten die worden verhoord voor verkeersmisdrijven en

misdrijven die niet vatbaar zijn voor voorlopige hechtenis geen consultatie- en bijstandsrecht

hebben. De wetgever verantwoordt dit enerzijds door de beperkingen op budgettair vlak en

anderzijds omdat het specifiek voor verkeersmisdrijven praktisch onmogelijk is om telkens

consultatierecht te voorzien.175

Het dient wel te worden opgemerkt dat de uitsluiting enkel betrekking heeft op niet-aangehouden

verdachten. Het is dus evident dat een vrijheidsberoofde die wordt verdacht van het plegen van een

verkeersmisdrijf wel recht heeft op voorafgaand consultatierecht en bijstand tijdens het verhoor op

basis van art. 2bis VHW.176

172

T. DECAIGNY, “De bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2010, afl. 1, 6-7. 173

L. VAN PUYENBROECK en G. VERMEULEN, “Hoe kan de bijstand van een advocaat bij het verhoor in de Belgische praktijk geregeld worden”, T. Straf. 2009, afl. 4, 214-215. 174

Supra 2.4.2; T. DECAIGNY, M. COLETTE en P. DE HERT, “Wet consultatie- en bijstandsrecht. Wet van 13 augustus 2011 als antwoord op Salduz-rechtspraak”, NJW 2011, afl. 247, 524. 175

Toelichting bij wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van het Wetboek van strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/1. 176

M. MINNAERT, “De Salduz-wet”, NC 2011, afl. 5, 284.

31

Misdrijven die niet vatbaar zijn voor voorlopige hechtenis zijn overtredingen en wanbedrijven die ten

hoogste strafbaar zijn met een gevangenisstraf van één jaar.177

4.3.5.2. Verdachten verhoord voor misdrijven vatbaar voor voorlopige hechtenis maar niet van hun vrijheid beroofd mits schriftelijke uitnodiging Art. 47bis, §2, 4de lid Sv. betreft het eerste verhoor van een verdachte die wordt verhoord voor

misdrijven die vatbaar zijn voor voorlopige hechtenis, maar waarbij de verdachte niet van zijn

vrijheid is beroofd en het verhoor het gevolg is van een schriftelijke uitnodiging. Dan bevat de

schriftelijke uitnodiging een beknopte uiteenzetting van de feiten waarover de verdachte zal worden

verhoord. Daarnaast bevat de uitnodiging ook de rechten die de verdachte heeft. Er wordt dus

meegedeeld dat hij niet verplicht is zichzelf te beschuldigen, dat hij de keuze heeft om een verklaring

af te leggen, te antwoorden op de vragen of te zwijgen. En als laatste moet er ook op worden

gewezen dat hij het recht heeft om een advocaat te consulteren alvorens zich aan te bieden voor het

verhoor.

Doordat de verdachte in de schriftelijke uitnodiging wordt gewezen op de mogelijkheid om een

advocaat te consulteren voor het verhoor speelt er een wettelijk vermoeden dat het consultatierecht

werd uitgeoefend. Het zal dus m.a.w. niet meer mogelijk zijn om het eerste verhoor uit te stellen om

een advocaat te raadplegen.178

Deze categorie van verdachten heeft dus enkel een consultatierecht en geen bijstandsrecht.

4.3.5.3. Verdachten verhoord voor misdrijven vatbaar voor voorlopige hechtenis maar niet van hun vrijheid beroofd en zonder schriftelijke uitnodiging Art. 47bis, §2, 5de lid Sv. betreft het eerste verhoor van een verdachte die wordt verhoord voor

misdrijven die vatbaar zijn voor voorlopige hechtenis maar waarbij de verdachte niet van zijn vrijheid

is beroofd en het verhoor niet het gevolg is van een schriftelijke uitnodiging. Of de uitnodiging bevat

niet alle vereiste rechten van de verdachten. In dit geval speelt het wettelijk vermoeden niet. De

verdachte werd dan namelijk niet op de hoogte gebracht van zijn recht om voorafgaand aan het

verhoor een raadsman te consulteren. In dit geval kan het verhoor eenmaal worden uitgesteld op

verzoek van de ondervraagde, zodat het mogelijk is een advocaat te raadplegen.

De derde categorie van verdachten heeft dus enkel consultatierecht en geen bijstandsrecht.

4.3.5.4. Verdachten verhoord voor misdrijven vatbaar voor voorlopige hechtenis en van hun vrijheid beroofd Volgens art. 2bis VHW heeft een verdachte die van zijn vrijheid wordt beroofd vanaf zijn

vrijheidsberoving tot aan het eerstvolgende verhoor door de politie, procureur des Konings of de

onderzoeksrechter recht op vertrouwelijk overleg met zijn advocaat. Daarnaast verleent de advocaat

ook bijstand tijdens het verhoren afgenomen binnen de eerste 24u. Dus enkel in het geval van

vrijheidsberoving geldt zowel een consultatie- als bijstandsrecht.

177

X, “Wetgeving aangepast aan ‘Salduz’-rechtspraak”, Fiscoloog 2011, afl. 1262, 14. 178

A. KEEREMAN, “Salduz-ontwerp in laatste rechte lijn”, Juristenkrant, afl. 232, 29 juni 2011, 1.

32

Enkel aan deze personen is er dus een maximale toekenning van Salduz-rechten gegeven. Deze

verdachten zijn door hun vrijheidsberoving namelijk niet in staat zijn om zelf de nodige contacten te

leggen. Het kan wel worden betreurd dat de verdachte nog steeds niet expliciet in kennis moet

worden gesteld van zijn vrijheidsberoving. 179

4.3.6 Consultatierecht 4.3.6.1 Wettelijke regels Voor de tweede categorie van verdachten geldt ingevolge de schriftelijke uitnodiging een wettelijk

vermoeden dat deze verdachten een advocaat hebben geconsulteerd alvorens zich aan te melden

voor het eerste verhoor. Dit heeft als gevolg dat het verhoor niet moet worden uitgesteld om een

consultatie te voorzien tussen de verdachte en de raadsman (art. 47bis, §2, 4de lid Sv.).

Voor de derde categorie van verdachten voorziet art. 47bis, §2, 5de lid Sv. enkel in het uitstellen van

het eerste verhoor. De wetgever heeft echter nagelaten om te voorzien dat de verdachte in kennis

wordt gesteld van de mogelijkheid om het verhoor uit te stellen. Waarschijnlijk is dit te wijten aan

een onzorgvuldigheid. De kennisgeving van het consultatierecht180 is anderzijds wel wettelijk

verplicht.181 Daarnaast heeft de wetgever ook nagelaten om te bepalen op welke wijze dit

vertrouwelijk overleg moet worden voorzien, zodat de praktijk dit zelf op een efficiënte wijze kan

invullen. Doordat de verdachte niet van zijn vrijheid is beroofd, kan dit consultatierecht soepel

worden toegepast. Het verhoor kan worden verplaatst naar een latere datum ofwel wordt er

gewacht tot de advocaat aanwezig is, zelfs telefonisch overleg is mogelijk.182

Enkel voor de vierde categorie van verdachten heeft de wetgever een gedetailleerde regeling

uitgewerkt in art. 2bis, §1 VHW. De wetgever verantwoordt dit doordat verdachten van de tweede

en de derde categorie beschikken over hun vrijheid van komen en gaan en dus vrij een advocaat

kunnen raadplegen als ze dit wensen.183

Het consultatierecht geldt enkel vóór het eerstvolgende verhoor na de vrijheidsberoving. De

verdachte kan dus geen consultatierecht eisen voorafgaand aan het tweede verhoor of het latere

verhoor door de onderzoeksrechter.184

Het consultatierecht houdt in dat de verdachte recht heeft om vertrouwelijk overleg te plegen met

een advocaat vóór het verhoor. De politie contacteert de permanentiedienst van de Orde van de

Vlaamse Balies of de Orde des Barreaux Francophones et Germanophones of bij gebrek daaraan de

stafhouder van de orde. Deze verwittigen op hun beurt de gekozen advocaat of een advocaat van

179


Art. 47bis, §2, 1ste

lid, 3° Sv. 181



P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, 238 en 254. 184

X, “Wet consultatie- en bijstandsrecht”, NJW 2011, afl. 248, 569.

33

wacht. Beroep doen op een pro-Deoadvocaat is mogelijk indien de te ondervragen persoon over

onvoldoende inkomsten beschikt.185

Het vertrouwelijk overleg met de advocaat mag maximaal dertig minuten duren. Het moet

bovendien plaatsvinden binnen de twee uur nadat er contact werd opgenomen met de advocaat of

permanentiedienst. Na dit overleg vangt het verhoor aan.186

Indien het voor de advocaat onmogelijk is om tijdig aanwezig te zijn, kan het verhoor aanvangen na

telefonisch overleg met de permanentiedienst.187


4.3.6.2.1 Eenmalig consultatierecht

Het consultatierecht wordt enerzijds voorzien vóór het eerstvolgende verhoor. De indieners van het

wetsvoorstel waren van mening dat dit van essentieel belang was rekening houdend met de

kwetsbare situatie van de verdachte aangezien hij voor het eerst in contact komt met politionele en

gerechtelijke autoriteiten.188

Anderzijds is het consultatierecht wel beperkt tot het eerstvolgende verhoor. Hierop kwam de

nodige kritiek. De Dienst Wetsevaluatie van de Senaat vindt de organisatie van het vertrouwelijk

overleg, enkel voorafgaand aan het eerstvolgende overleg, te beperkt wegens niet conform de

Salduz-rechtspraak. Het Europees Hof overweegt immers dat de toegang tot de advocaat geldt vanaf

het eerste verhoor of de vrijheidsberoving. De Dienst Wetsevaluatie is dan ook van mening dat

consultatierecht vereist is voorafgaand aan elk nieuw verhoor om te voldoen aan de eisen van het

EHRM.189 Het is niet verwonderlijk dat de advocatuur ook wijst op het belang van een consultatie

voorafgaand aan de volgende verhoren. De advocaat kan de verdachte dan bijsturen en bijvoorbeeld

benadrukken dat het blijven inroepen van het zwijgrecht geen aangewezen strategie meer is.190

Ook de rechtsleer is dezelfde mening toegedaan. Het EHRM voorziet in de toegang tot de advocaat

vanaf het eerste verhoor, nergens stellen ze dat dit beperkt moet zijn tot het eerste verhoor. Ook

VANDERMEERSCH sluit zich aan bij de kritieken in de rechtsleer en benadrukt nogmaals dat het

Europees Hof de kwetsbare positie van de verdachte wil beschermen gedurende de hele

procedure.191 Indien het een verhoor van een vrijheidsberoofde verdachte betreft, zou dit gebrek aan

bijkomend consultatierecht kunnen worden opgevangen door art. 2bis, §2 VHW. Hierin wordt

185


Art. 2bis, §1, 3de

lid VHW. 187

Art. 2bis, §1, 4de

lid VHW. 188

Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 49 413/AV van 19 april 2011, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/002, 22. 189

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door mevrouw KHATTABI en de heer VANLOUWE, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/10. 190

Orde van Vlaamse Balies, “Proposition de loi modifiant la loi du 20 juillet 1990 relative à la détention préventive et le Code d’instruction criminelle”, neergelegd door CHRISTINE DEFRAIGNE, FRANCIS DELPÉRÉE, INGE FAES, MARTINE TAELMAN, RIK TORFS en GÜLER TURAN, 31 januari 2011, Standpunt, www.advocaat.be/UserFiles/Positions/STANDPUNT%20OVB%20Salduz%2031%2001%202011.pdf, 17. 191

D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 477.

http://www.advocaat.be/UserFiles/Positions/STANDPUNT%20OVB%20Salduz%2031%2001%202011.pdf

34

bijstandsrecht voorzien tijdens elk verhoor binnen de eerste 24u en de mogelijkheid om het verhoor

eenmaal te onderbreken voor vertrouwelijk overleg tussen de verdachte en de raadsman. Met

eenmaal wordt bedoeld één keer per verhoor. Hierdoor is het dus mogelijk dat de verdachte of de

advocaat een beroep doet op het vertrouwelijk overleg bij aanvang van elk verhoor dat volgt op het

eerste verhoor na de vrijheidsberoving. Het overleg is echter wel beperkt tot 15 minuten.192

De wetgever reageerde op de kritieken door te argumenteren dat het omwille van praktische

redenen niet opportuun is om meerdere keren in een consultatierecht te voorzien, er moet namelijk

rekening worden gehouden met de termijn van 24 uur. Dit maakt het niet mogelijk om voor elk later

verhoor telkens te voorzien in een nieuwe wachttijd van 2u30.193 In de rechtsleer werd dit argument

weerlegd doordat deze wachttijd niet nodig zal zijn bij elk later verhoor, er is namelijk al een

advocaat aangesteld door het eerste vertrouwelijk overleg.194

Anderzijds argumenteert de wetgever dat het consultatierecht ook kan worden uitgeoefend op

initiatief van de verdachte of de advocaat. Wanneer deze niet van zijn vrijheid is beroofd, heeft hij

steeds de mogelijkheid om zijn advocaat te consulteren vóór het verhoor indien hij dit wenst.195

Indien het een vrijheidsberoofde verdachte betreft, baseert de wetgever zich impliciet op het arrest

van het Hof van Cassatie van 15 december 2010, waarbij het Hof van oordeel is dat het toekennen

van vrij verkeer met de advocaat pas vanaf het verhoor door de onderzoeksrechter in strijd is met

art. 6 EVRM. Hieruit moet dus worden afgeleid dat het principe van vrij verkeer met de raadsman

geldt vanaf de politiedetentie, wat dus niet beperkt is tot een eenmalig contact.196

De Raad van State is van oordeel dat het consultatierecht niet te beperkt geïnterpreteerd is door de

Belgische wetgever. Zij heeft dus geen kritiek op het feit dat het consultatierecht maar eenmalig is

voorzien en verwijst hiervoor naar de argumentatie van de wetgever die aanhaalt dat het de

verdachte of advocaat vrij staat om consultatierecht te organiseren. 197

In principe kan de verdachte het vrij verkeer met zijn advocaat wel eisen omwille van de rechtspraak

van het Hof van Cassatie. Hierbij stel ik mij echter wel de vraag of de politie de verdachte voldoende

mogelijkheden zal geven om zijn advocaat te contacteren en te overleggen op het

politiecommissariaat.

192





Cass. 15 december 2010, AR P.10.0914.F. 197

J. MEESE en P. TERSAGO, “Het recht voor elkeen die wordt verhoord op consultatie van en bijstand door een advocaat na de Salduz-wet van 13 augustus 2011”, RW 2011-12, afl. 21, 947.

35

4.3.6.2.2 Vrijheidsberoving

Het consultatierecht komt toe aan de tweede, de derde en de vierde categorie van verdachten. De

wetgever heeft echter enkel een gedetailleerde regeling uitgewerkt voor verdachten die van hun

vrijheid zijn beroofd (vierde categorie).

Er kan zich het probleem voordoen dat er enige tijd verstrijkt tussen de feitelijke vrijheidsberoving

(het effectief ontnemen van de vrijheid) en de formele vrijheidsberoving (de beslissing tot arrestatie

volgens art. 1 of 2 VHW). Een strikte lezing van de wettekst zou er dan toe leiden dat er geen

consultatierecht geldt vóór het eerstvolgende verhoor dat plaatsvindt vóór de formele

vrijheidsberoving. Waarschijnlijk is deze benadering niet conform de wil van de wetgever, de wet

spreekt namelijk enkel van vrijheidsberoving en niet van formele vrijheidsberoving.198

4.3.6.2.3 Termijnen

Vervolgens rijzen er ook interpretatieproblemen bij de combinatie van de termijnen. Als het

vertrouwelijk overleg later aanvangt dan anderhalf uur na de contactopname, kan het gesprek dan

dertig minuten duren of enkel tot de twee uren verstreken zijn?199 In de parlementaire voorbereiding

wordt aangegeven dat het overleg steeds dertig minuten mag duren, waardoor dus kan worden

besloten dat het de bedoeling was van de wetgever om dit half uur niet in te rekenen in de

wachttermijn van twee uur. Anderzijds wordt er in de rechtsleer opgemerkt dat de wet eerder het

tegenovergestelde aangeeft, de wet stelt namelijk ‘Vanaf het contact (...) dient het vertrouwelijk

overleg met de advocaat binnen twee uren plaats te vinden’; ‘indien het geplande vertrouwelijk

overleg niet binnen twee uren heeft plaatsgevonden (...)’.200 Waarschijnlijk is het aangewezen om hier

het Franse model te volgen en de advocaat twee uur de tijd te geven om ter plaatse te komen

waarna hij dertig minuten met de verdachte kan overleggen.

Wanneer het voor de advocaat niet mogelijk is om binnen de twee uur aanwezig te zijn, dan zal er

telefonisch vertrouwelijk overleg worden georganiseerd tussen de verdachte en de

permanentiedienst. De wet is niet duidelijk hoelang dit gesprek mag duren. Er wordt algemeen

aangenomen dat ook hier de maximumduur van dertig minuten geldt. Ook dit kan een argument zijn

om aan te nemen dat de wetgever de bedoeling had om een wachttermijn van twee uur te voorzien

en een bijkomende termijn van dertig minuten overleg.201

4.3.6.2.4 Belangenconflict advocaat Wanneer een advocaat wordt gecontacteerd om rechtsbijstand te verlenen is het mogelijk dat er een

belangenconflict aanwezig is. Van een belangenconflict is bijvoorbeeld sprake wanneer de betrokken

advocaat een familiale band heeft met de verdachte, de advocaat wordt verdacht van collusie met de

verdachte of als aan de advocaat wordt gevraagd om verschillende verdachten betrokken bij

hetzelfde onderzoek bij te staan. Zowel de OVB als de OBFG stellen dat de advocaat onmiddellijk

moet melden aan de permanentiedienst of verbalisant dat hij geen rechtsbijstand kan verlenen. In

198


Art. 2bis, §1 VHW. 200

Art. 2bis, §1, 3de

en 4de

lid VHW; P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, 482-483. 201


36

dat geval wordt zo snel mogelijk gezocht naar een andere beschikbare advocaat.202 Indien de

permanentiedienst geen andere beschikbare advocaat vindt, dan wordt beroep gedaan op het

noodnummer van de balie (infra 5.1.2.3.4).

4.3.6.2.5 Taak advocaat Het lijkt volgens mij niet de bedoeling dat een advocaat de verdachte in alle gevallen aanspoort om

te zwijgen. De advocaat moet aan de hand van de juridische context de juiste strategische opties

adviseren en wijzen op de juridische en feitelijke gevolgen van het stilzwijgen.203

De advocaat moet het arrest Murray van het EHRM in zijn achterhoofd houden. Het Hof laat het

namelijk toe om bepaalde gevolgtrekkingen af te leiden uit het zwijgen en de passieve houding van

de verdachte indien er al gewichtige aanwijzingen van schuld bestaan. Zwijgen is dus niet altijd de

beste strategie.204

Ook de OVB en de OBFG benadrukken dat de advocaat de cliënt zelf de keuze moet laten om al dan

niet een verklaring af te leggen. Volgens hen bestaat de taak van de advocaat tijdens het overleg er

voornamelijk in om uitleg te verschaffen over de procedure, de rechten van de verdachte, de

juridische gevolgen van het afleggen van een verklaring of te zwijgen en om de persoonlijke situatie

van de verdachte na te gaan, indien nodig vraagt hij medische bijstand. Indien de verdachte afstand

wenst te doen van zijn bijstandsrecht, bespreekt de advocaat de wettelijke gevolgen van deze

afstand.205

4.3.6.2.6 Uitsluiting eerste categorie verdachten De Belgische wetgeving voorziet in voorafgaand consultatierecht voor alle misdrijven die in

aanmerking komen voor het verlenen van een aanhoudingsbevel, met uitzondering van het

verkeerscontentieux. Er wordt dus niet voorzien in consultatierecht voor verdachten van misdrijven

die niet vatbaar zijn voor voorlopige hechtenis en verkeersmisdrijven waarbij de verdachte niet van

zijn vrijheid is beroofd.

De absolute uitsluiting van het consultatierecht voor misdrijven die niet vatbaar zijn voor voorlopige

hechtenis is verregaand maar hoeft niet noodzakelijk in strijd te zijn met de rechtspraak van het

Europees Hof. Het Hof verwijst namelijk in verschillende arresten206 naar het

zwaarwichtigheidscriterium, dat inhoudt dat de rechtsbijstand wordt gekoppeld aan de ernst (de

zwaarwichtigheid) van de feiten.207 Maar zoals eerder gezegd zijn de rechten, die de wet toekent,

202

Art. 1.3 en 2.8 Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 34. 203

M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2006, 437; T. DECAIGNY, P. DE JAEGERE en A. VERSTRAETE, “De inhoud van het consultatie- en bijstandsrecht: middelen, mogelijkheden en deontologie” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), Een advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 143-144. 204

EHRM 8 februari 1996, Murray/Verenigd Koninkrijk, RDPC 1996, afl. 9-10, 949. 205


EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije; EHRM 19 februari 2009, Shabelnik/Oekraïne; EHRM 13 oktober 2009, Dayanan/Turkije; EHRM 18 februari 2010, Zaichenko/ Rusland. 207

F. SCHUERMANS, “Salduz: consultatie- en/of verhoorbijstand voor wie?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 70.

http://www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf




37

minimumrechten. Niets verbiedt de verbalisanten dus om een verdachte van deze categorie

schriftelijk uit te nodigen voor verhoor en kort de feiten mee te delen alsook de mogelijkheid om

voor het verhoor een advocaat te raadplegen. Dit zal echter niet in alle gevallen aangewezen zijn, vb.

een verhoor dat onmiddellijk volgt op een betrapping op heterdaad bij minder ernstige feiten.208

De wetgever rechtvaardigt de uitsluiting van het consultatierecht voor het verkeerscontentieux door

erop te wijzen dat dergelijk consultatierecht elke wegcontrole-actie onmogelijk zou maken en

bovendien zou het niet haalbaar zijn aangezien er jaarlijks 426 000 vaststellingen van

verkeersongevallen zijn.209 De uitsluiting is volgens de wetgever gerechtvaardigd omwille van

haalbaarheid, werkbaarheid en efficiëntie.210

In het Salduz-arrest stelt het Hof dat de toegang tot een advocaat gegarandeerd moet worden vanaf

het eerste politieverhoor of vrijheidsberoving. Afwijkingen zijn enkel mogelijk omwille van bijzondere

omstandigheden, m.a.w. afwijkingen zijn enkel toegestaan zijn in concreto en niet in abstracto door

categorieën van misdrijven uit te sluiten. 211 Ook inbreuken op de verkeerscode kunnen zware

gevolgen hebben waardoor rechtsbijstand wenselijk is.212 Waarschijnlijk was het hier beter geweest

het criterium van het al dan niet in aanmerking komen voor voorlopige hechtenis door te trekken.

Hiervoor kunnen argumenten worden gevonden in de rechtspraak van het Europees Hof dat verwijst

naar het zwaarwichtigheidscriterium.213

De Raad van State is een andere mening toegedaan, zij leidt uit het zwaarwichtigheidscriterium af

dat niet noodzakelijk voor alle misdrijven eenzelfde regelgeving van toepassing moet zijn. Zij heeft

dus het nodige begrip voor de beslissing van de wetgever om de verkeersmisdrijven uit te sluiten,

omwille van het gebrek aan duidelijke Europese rechtspraak. De Raad van State stelt echter wel dat

het dus niet met absolute zekerheid kan aannemen dat de Belgische wetgever binnen de

beoordelingsruimte blijft. Verdere rechtspraak van het EHRM zal dit moeten uitwijzen.214

Het is ook mogelijk dat de verdachte het consultatierecht afdwingt. De verdachte kan weigeren een

verklaring af te leggen zolang hij geen vertrouwelijk overleg met zijn advocaat heeft gehad. De

verdachte riskeert dan niet van zijn vrijheid te worden beroofd (behalve bij ernstige

verkeersmisdrijven) en de politie moet hem laten gaan of overleg met zijn advocaat toelaten. Wel

moet dit worden genuanceerd, aangezien dit waarschijnlijk enkel zal worden toegepast door goed

geïnformeerde verdachten, verdachten die voor het eerst in aanraking komen met het gerecht zullen

zich van deze mogelijkheid onvoldoende bewust zijn. Hierbij stel ik mij dan de vraag of het wel

wenselijk is om het consultatierecht uit te sluiten voor misdrijven waarvoor geen aanhoudingsbevel

208



F. SCHUERMANS, “Salduz: consultatie- en/of verhoorbijstand voor wie?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 69. 211


L. VAN PUYENBROECK en G. VERMEULEN, “Hoe kan de bijstand van een advocaat bij het verhoor in de Belgische praktijk geregeld worden?”, T. Straf 2009, afl. 4, 214. 213

EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, § 54; P. DE HERT, T. DECAIGNY en K. WEIS, “Het arrest Salduz dwingt tot aanpassing verhoor”, Vigiles 2009, afl. 1, 4. 214

Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 49 413/AV van 19 april 2011, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/002, 19-20.

38

kan worden uitgevaardigd. Alleen de onervaren en onwetende verdachten genieten dan geen

consultatierecht wanneer ze lichte verkeersmisdrijven plegen of feiten die kunnen worden bestraft

met een gevangenisstraf van ten hoogste 1 jaar.215

4.3.7 Bijstandsrecht 4.3.7.1 Wettelijke regels Het bijstandsrecht is opgenomen in art. 2bis, §2 VHW en komt dus enkel toe aan verdachten die

worden verhoord voor misdrijven die vatbaar zijn voor voorlopige hechtenis en die effectief van hun

vrijheid zijn beroofd (4de categorie). Enkel deze categorie van verdachten krijgt dus tijdens het

verhoor bijstand door een advocaat.

De wet regelt enkel de eerste contactname met de advocaat voor het consultatie- en bijstandsrecht,

namelijk door te werken met de permanentiedienst.216 Voor de volgende verhoren binnen de 24 uur

is er ook een bijstandsrecht voorzien217, waarbij de wetgever echter heeft nagelaten te regelen hoe

de advocaat moet worden verwittigd.

Het eerste verhoor kan ook worden aangevat zonder de advocaat indien deze laattijdig aanwezig is

mits telefonisch vertrouwelijk overleg met de permanentiedienst. De advocaat kan dan bijstand

verlenen vanaf zijn aankomst.218

Dit bijstandsrecht heeft volgens de wet drie doelstellingen. Vooreerst controleert de advocaat de

eerbiediging van het recht van de verhoorde om zichzelf niet te beschuldigen en de keuzevrijheid om

een verklaring af te leggen en al dan niet te antwoorden op de gestelde vragen. Het gaat hier dus om

een eerbiediging van het zwijgrecht. Vervolgens controleert hij of de ondervraagde goed wordt

behandeld, en dat er geen ongeoorloofde druk of dwang op hem wordt uitgeoefend. Ten slotte

waakt hij er ook over dat de verhoorde effectief in kennis wordt gesteld van zijn rechten die hij

verkrijgt op basis van art. 47bis Sv. en hij controleert dat het verhoor regelmatig verloopt. De

wetgever hanteert het begrip regelmatigheid in plaats van wettigheid. Hiermee doelt hij op de

controle van de onderliggende waarden bij een verhoor en dus niet op specifieke wettelijke regels.

Indien de advocaat schendingen vaststelt, dan kan hij dit onmiddellijk laten opnemen in het proces-

verbaal van het verhoor.219

Het verhoor kan eenmaal gedurende een kwartier worden onderbroken voor bijkomend

vertrouwelijk overleg. Dit kan enerzijds op verzoek van de ondervraagde persoon of advocaat en

anderzijds wanneer er tijdens het verhoor nieuwe strafbare feiten aan het licht komen die geen

verband hebben met de feiten die reeds ter kennis werden gebracht.220

215

J. MEESE en P. TERSAGO, “Het recht voor elkeen die wordt verhoord op consultatie van en bijstand door een advocaat na de Salduz-wet van 13 augustus 2011”, RW 2011-12, afl. 21, 940-941. 216

Infra 5.1.2.3.4. 217

Art. 2bis, §2, 1ste

lid VHW. 218

Art. 2bis, §2, 2de

lid VHW. 219

F. KUTY, “L’exigence de la loyauté dans la recherche de la preuve pénale”, RDPC 1999, afl. 2, 256-257. 220

Art. 2bis, §2, 5de

lid VHW.

39

De wetgever heeft dus het Brusco-arrest indachtig gehouden, waarbij het Hof expliciet stelde dat de

aangehouden verdachte recht heeft om te worden bijgestaan door een advocaat vanaf de arrestatie

en dit ook tijdens de verhoren. Het Hof is dus van mening dat in dergelijk geval zowel

consultatierecht als bijstand tijdens de verhoren vereist is.221


4.3.7.2.1 Criterium vrijheidsberoving Vooreerst valt het op dat de Belgische wet het criterium van de vrijheidsberoving hanteert om te

bepalen of een verdachte recht heeft op bijstand van een advocaat. Het bijstandsrecht komt namelijk

enkel toe aan verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd en verdachten die door de

onderzoeksrechter worden ondervraagd in het kader van het verlenen van een aanhoudingsbevel.

De Raad van State legt in haar advies de nodige terughoudendheid aan de dag. Art. 6, 3, c EVRM kent

het recht op toegang tot een advocaat toe aan elke persoon die wordt verdacht van het plegen van

een misdrijf. Daarnaast haalt de Raad van State §55 aan van het Salduz-arrest waarin staat dat de

verdachte recht heeft op bijstand van een advocaat vanaf het eerste politieverhoor.222 Dit verklaart

het Hof door de kwetsbare positie waarin de verdachte zich bevindt door het belang van het

vooronderzoek en in het bijzonder door het steeds complexer worden van de bewijsverzameling

tijdens het vooronderzoek.223 Uit deze rechtspraak kan volgens de Raad van State niet duidelijk

worden afgeleid wat de rechten zijn van verdachten die niet van hun vrijheid zijn beroofd. De Raad

van State is van mening dat het Europees Hof aanvaardt dat de rechten van verdachten die niet van

hun vrijheid zijn beroofd beperkt kunnen worden tot consultatierecht. Dit zou verantwoord kunnen

worden doordat het Hof vindt dat de eisen voor de invulling van het recht op toegang tot een

advocaat zwaarder zijn in geval de verdenking ernstiger of de verdachte kwetsbaarder is (het

zwaarwichtigheidcriterium). De Raad van State neemt dus aan dat de rechten van een niet-

aangehouden verdachte beperkt kunnen worden tot consultatierecht.224

In de rechtsleer stuitte het criterium van vrijheidsberoving daarentegen op felle kritiek. Zo wordt er

vooreerst opgemerkt dat de vrijheidsberoving slechts in beperkte mate iets zegt over de ernst van de

feiten. Afhankelijk van de persoonlijke omstandigheden van de verdachte kunnen gelijkaardige

zwaarwichtige feiten al dan niet aanleiding geven tot vrijheidsberoving. Daarom werd er in de

rechtsleer gesteld dat het niet wenselijk is om het verhoor van zwaarwichtige feiten te laten

doorgaan zonder bijstand tijdens het verhoor, louter en alleen omdat de verdachte niet van zijn

vrijheid is beroofd.225

221

A. DE SWART, “Update Salduz-doctrine. Toch nog een raadsman bij het politieverhoor? Part II”, NJB 2010, afl. 42, 2693. 222





40

Ook VANDERMEERSCH vindt dat er geen enkele reden voorhanden is die een onderscheid

rechtvaardigt tussen verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd en verdachten die dit niet zijn.226

BEERNAERT sluit zich hierbij aan en benadrukt dat het Europees Hof nergens de bewoording gebruikt

van gedetineerde, arrestant of persoon in voorlopige hechtenis om naar het statuut van de

verdachte te verwijzen. Het Hof hanteert dus nergens het criterium van vrijheidsberoving.227

DECAIGNY en DE HERT sluiten zich hier ook bij aan. Zij benadrukken dat de verdachte zich in een

kwetsbare positie bevindt omwille van het belang van het vooronderzoek en de complexe wetgeving.

Het uitsluiten van het bijstandsrecht wanneer er geen vrijheidsberoving is, is bijgevolg in strijd met

de Salduz-rechtspraak.228

Tijdens de parlementaire bespreking werd er voorgesteld om tegemoet te komen aan het ontbreken

van het bijstandsrecht voor niet-aangehouden verdachten door hen te melden dat ze het recht

hebben om te gaan en staan waar ze willen. De minister was hiervan evenwel geen voorstander van,

volgens hem zou het er toe leiden dat de efficiënte uitvoering van de taken van de politie wordt

verhinderd, om die reden werd het amendement dan ook verworpen.229 Ook gingen er stemmen op

om te werken met een audiovisuele registratie van het verhoor. Dit voorstel was echter niet

realiseerbaar omwille van budgettaire redenen.230

De Orde van de Vlaamse Balies sluit zich aan bij de visie van DECAIGNY en DE HERT en wijst

daarnaast nog op een tweede probleem bij het hanteren van het criterium vrijheidsberoving om

bijstandsrecht te verwerven. Dit bijstandsrecht zou namelijk kunnen worden onthouden bij een

feitelijke vrijheidsberoving die voorafgaat aan een formele vrijheidsberoving, aangezien er in de

praktijk vaak enige tijd zit tussen de vrijheidsberoving (het effectief ontnemen van de mogelijkheid

van komen en gaan) en de formele beslissing tot arrestatie volgens art. 1 of 2 VHW. Dit zou dan

betekenen dat er geen bijstandsrecht is wanneer er tijdens de feitelijke vrijheidsberoving wordt

overgegaan tot een verhoor.231 Waarschijnlijk is dit een te letterlijke interpretatie van de wet en

moet vooral worden gekeken naar de bedoeling van de wetgever, waarbij het bijstandsrecht wordt

toegekend vanaf de feitelijke vrijheidsberoving.

226

D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 477. 227

M-A. BEERNAERT, “Salduz et le droit à l’assistance d’un avocat dès les premiers interrogatoires de police”, RDPC 2009, afl. 11, 977. 228

P. DE HERT en T. DECAIGNY, “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 20-24. 229

Amendement 1 (S.VERHERSTRAETEN) en amendement 32 (M-C. MARGHEM en O. MAINGAIN) op het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van het Wetboek van strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/3, 1 en 30. 230

Amendement 34 (B. SCHOOFS) op het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van het Wetboek van strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/3, 32-33. 231

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heer VANLOUWE en mevrouw KHATTABI, Parl St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/4.

41

Voor de duidelijkheid benadruk ik dat de verdachte geen bijstandsrecht heeft wanneer hij van zijn

vrijheid beroofd is omwille van andere misdrijven dan deze waarover hij wordt ondervraagd. Dan zal

de verdachte enkel gebruik kunnen maken van het voorafgaande consultatierecht.232

4.3.7.2.2 Consultatierecht: 15 minuten Het verhoor kan gedurende vijftien minuten worden onderbroken voor vertrouwelijk overleg, hetzij

op verzoek van de verhoorde of zijn advocaat, hetzij bij het aan het licht komen van nieuwe strafbare

feiten die geen verband hebben met de feiten die reeds ter kennis werden gebracht. Dit laatste kan

aanleiding geven tot interpretatieproblemen en waarschijnlijk moeten hieronder ook nieuwe feiten

worden gebracht die onder de al eerder vermelde kwalificatie vallen.233

Verder valt het ook te betreuren dat de onderbrekingsmogelijkheden zeer beperkt zijn. Het

tussentijds overleg tijdens het verhoor komt de waarheidsvinding evenals de bescherming van de

rechten van verdediging alleen maar ten goede.234

4.3.7.2.3 Taken advocaat Wat dan de taken van de advocaat betreft is de Raad van State zeer positief. Volgens de Raad

verwacht het Europees Hof dat de advocaat bij het uitoefenen van het bijstandsrecht voornamelijk

controleert dat het recht van de verdachte om zichzelf niet te beschuldigen wordt gerespecteerd

tijdens het verhoor. De Raad van State is dan ook van mening dat de taken van de advocaat in de

Salduz-wet voldoende ruim zijn om de eisen van art. 6 EVRM te garanderen.235 Er wordt dus positief

gereageerd op de taken die de advocaat mag uitoefenen tijdens het verhoor. De advocaat heeft

voldoende mogelijkheden verkregen om tussen te komen tijdens het verhoor.236

De Orde van de Vlaamse Balies is daarentegen niet helemaal tevreden met de taak van de advocaat.

De Orde verwijst naar het arrest Dayanan237 waar de taak van de advocaat wordt omschreven. De

verdachte moet namelijk beroep kunnen doen op een advocaat voor de bespreking van de zaak, de

organisatie van de verdediging, het zoeken naar ontlastend bewijs, het helpen bij de voorbereiding

van het verhoor, de ondersteuning van de verdachte in moeilijkheden en de controle van de

detentieomstandigheden. Het Hof hecht er dus belang aan dat de raadsman een actieve rol krijgt. De

Orde is dan ook van mening dat de advocaat ten allen tijde zijn cliënt advies moet kunnen geven

door teken te doen, te fluisteren of indien nodig een vertrouwelijk overleg te hebben met zijn cliënt.

De advocaat moet volgens de Orde dus steeds de mogelijkheid krijgen om tussen te komen wanneer

er zich een incident voordoet dat een recht van de cliënt schendt of dreigt te schenden. De Salduz-

wet voorziet enkel in de mogelijkheid om opmerkingen te maken wanneer de advocaat een

232

F. SCHUERMANS en M. BOCKSTAELE, “De nieuwe consultatie- en bijstandsregeling door een advocaat in het Belgische strafprocesrecht na de ‘Salduzwet’: een overzicht in vogelvlucht” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 45. 233

Denk bijvoorbeeld aan een dief die zijn buit overloopt van meerdere misdrijven; M. COLETTE, “Wet consultatie- en bijstandsrecht, krachtlijnen van het controversiële antwoord van de wetgever op de Salduz-rechtspraak”, Ad rem 2011, afl. 5, 32. 234




EHRM 13 oktober 2009, Dayanan/Turkije.

42

schending van het zwijgrecht vaststelt, ongeoorloofde druk, onregelmatigheid van het verhoor of

indien niet alle wettelijke rechten worden meegedeeld. Dit is volgens de Orde dan ook te beperkt

omschreven.238

Het Hof van Cassatie heeft op 24 januari 2012 uitspraak gedaan over de taakomschrijving van de

advocaat tijdens het verhoor. In dit arrest stelt het Hof dat dit conform art. 6 EVRM is. In casu betreft

het een verhoor door een onderzoeksrechter, de rechtspraak van het Europees Hof eist nergens dat

de raadsman tijdens het verhoor door de onderzoeksrechter advies mag geven aan zijn cliënt of

inspraak heeft in het verhoor. Bijgevolg geeft het Hof van Cassatie aan dat de taken van de advocaat

in art. 2bis, §2 VHW niet te beperkend zijn omschreven.239

Verder valt op dat de wet enkel voorziet wat de advocaat van taken heeft en wordt er niet vermeld

wat hij niet kan doen. In de toelichting van het wetsvoorstel wordt aangegeven welke handelingen

de advocaat niet mag stellen. Zo is het de advocaat niet toegestaan om te pleiten tijdens het verhoor

(1). Hij mag ook geen juridische twistpunten opwerpen of in discussie treden met de verbalisanten

(2). Hij mag het verhoor niet beïnvloeden, hij moet zich terughoudend opstellen zodat het verhoor

zijn normale voortgang kan hebben (3). Hij mag tijdens het verhoor niet praten met zijn cliënt of

fluisteren, overleggen of contact hebben (4). Hij mag ook niet antwoorden in plaats van de verdachte

(5) en ten slotte mag hij zich niet verzetten tegen het stellen van een vraag (6). Dit laatste is mijns

inziens zeer verregaand, uit de parlementaire voorbereiding blijkt namelijk dat het voor de advocaat

mogelijk moet zijn om te protesteren tegen een insinuerende vraag (infra 4.5.1.3). Doordat deze

verbodsbepalingen enkel in de voorbereidende werken zijn opgenomen en niet in de wet zelf rijst de

vraag of deze verboden worden toegepast in de praktijk. Vb. een fluisteroverleg om een vraag te

verduidelijken of om te wijzen op de onhoudbaarheid van een eerder aangenomen stelling. De

praktijk zal dit moeten uitwijzen, de kans is echter groot dat dit niet zal worden gezien als absoluut

verboden.240

De advocaat krijgt de mogelijkheid om op elk ogenblik tijdens het verhoor opmerkingen te maken

zodat de kwetsbare positie van de verdachte wordt opgevangen door de bijstand van de advocaat.241

De minister van Justitie wijst erop dat het belangrijk is dat de advocaat onmiddellijk melding kan

maken van schendingen. Zo wordt vb. het stellen van een suggestieve vraag niet enkel opgenomen in

het proces-verbaal maar krijgen de verhoorders de kans om de vraag te herformuleren.242 DECAIGNY

wijst erop dat het van essentieel belang is dat de advocaat in real-time kan tussenkomen. Anders kan

gewoon worden gewerkt met een audiovisuele registratie van het verhoor.243

238

Orde van Vlaamse Balies, “Proposition de loi modifiant la loi du 20 juillet 1990 relative à la détention préventive et le Code d’instruction criminelle”, neergelegd door CHRISTINE DEFRAIGNE, FRANCIS DELPÉRÉE, INGE FAES, MARTINE TAELMAN, RIK TORFS en GÜLER TURAN, 31 januari 2011, Standpunt, www.advocaat.be/UserFiles/Positions/STANDPUNT%20OVB%20Salduz%2031%2001%202011.pdf, 9-11. 239

Cass. 24 januari 2012, AR P.12.0106.N 240

P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, 567-568. 241

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 59-60. 242

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heer VANLOUWE en mevrouw KHATTABI, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/4. 243

T. DECAIGNY, “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een advocaat in het prille vooronderzoek”, 14 juni 2011,



43

De advocaat is in principe ook niet vrij om alle opmerkingen te maken die betrekking hebben op de

informatie waarover hij beschikt, omdat dit zou leiden tot een pleitoefening, wat niet relevant is

tijdens deze fase van het verhoor. De opmerkingen moeten dus een rechtsgrond vinden in art. 2bis,

§2, 3de lid, 1° tot 3° VHW.244

De wet vermeldt niet wat de taak is van de advocaat bij de redactie van het proces-verbaal. De

verdachte heeft steeds het recht om het proces-verbaal na te lezen en iets toe te voegen of zijn

verklaring te verbeteren. Het is evident dat de advocaat zijn cliënt hierbij kan bijstaan. Zo worden

trouwens toekomstige discussies over de precieze toedracht van de inhoud van het proces-verbaal

vermeden.245

4.3.7.2.4 Ongeoorloofde dwang of druk De meeste onduidelijkheid bestaat over de vraag wat moet worden verstaan onder ‘het al dan niet

kennelijk uitoefenen van ongeoorloofde dwang of druk’. Een minimale druk is vaak noodzakelijk om

de verdachte aan het praten te krijgen en de waarheid te achterhalen. Daarom is niet elke vorm van

druk tijdens een verhoor ongeoorloofd. Het is van belang dat de advocaat dit beseft, hij kan zich dus

niet verzetten tegen elke vorm van druk. De druk is ongeoorloofd indien de verklaringsvrijheid van de

verdachte in het gedrang komt, dat beschermd is door het zwijgrecht.246 De advocaat moet er dus

tijdens het verhoor over waken dat de verdachte steeds de vrije keuze heeft om al dan niet een

verklaring af te leggen. Het zwijgrecht impliceert daarentegen niet dat de verdachte niet in een

situatie mag worden gebracht waar er vragen worden gesteld. Het bakent de grenzen af van de

intensiteit waarmee de verdachte kan worden aangespoord om te spreken.247

Art. 3 EVRM zal van belang zijn om te beoordelen wat toegelaten is. Zo zijn het toebrengen van

slagen en verwondingen steeds een schending van art. 3 EVRM, de ernst en de mate van geweld zijn

irrelevant.248 Ook psychisch geweld kan een inbreuk zijn op art. 3 EVRM. Dit zal het geval zijn

wanneer de verhoorders methoden aanwenden die tot doel hebben om de betrokkene uit te putten

of om zijn psychologische weerstand te breken.249 Bijvoorbeeld de verdachte voortdurend

blootstellen aan een intens lawaai, ontzeggen van slaap, eten en drinken,…250

www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067, 24. 244



B. DESMET, “Réflexions sur l’usage des techniques manipulatrices au cours d’un interrogatoire policier”, JDJ 1994, afl. 133, 30. 247

F. GOOSSENS en F. HUTSEBAUT, “Het begrip ‘ongeoorloofde druk of dwang in artikel 4 van de ‘Salduzwet’. Een duiding vanuit Straatsburgse jurisprudentie en de Belgische rechtspraak en rechtsleer” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 181. 248

T. RUYS en I. HEYNDRICKX, “Ondervragingstechnieken en het verbod op foltering, onmenselijke en vernederende behandeling: een overzicht van jurisprudentiële jurisprudentie”, RBDI 2006, afl. 1, 100-134. 249

F. GOOSSENS, Politiebevoegdheden en mensenrechten, Mechelen, Kluwer, 2006, 440-441. 250

F. GOOSSENS en F. HUTSEBAUT, “Het begrip ‘ongeoorloofde druk of dwang in artikel 4 van de ‘Salduzwet’. Een duiding vanuit Straatsburgse jurisprudentie en de Belgische rechtspraak en rechtsleer” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 176.





44

De deontologische code251 van de politiediensten benadrukt dat het verboden is geweld,

mishandelingen of immorele handelingen te hanteren om bekentenissen of informatie te verkrijgen.

Dit betekent echter niet dat de politiebeambte zijn professionele kennis of handigheid niet mag

aanwenden tijdens het verhoor. Zo kunnen ze ervoor opteren om eerst de zwakste persoon te

verhoren en zijn verklaring tegen de anderen te gebruiken. Sommigen in de rechtsleer252 zijn zelfs

van oordeel dat de verhoorders de verdachte mogen misleiden door te stellen dat de

medeverdachten al hebben bekend terwijl dit niet het geval is, Op voorwaarde dat er voldoende

schuldaanwijzingen zijn.253

De rechtspraak heeft in het kader van het pressieverbod bepaalde verhoortechnieken hetzij

aanvaard, hetzij verworpen. Zo is het herhaaldelijk aanmanen om de waarheid te zeggen alsook het

aandringen om spontaan te bekennen geen inbreuk op het pressieverbod. Ook is het toegestaan dat

de verhoorders de aandacht vestigen op de ernst van de feiten en de gevolgen.254 Dreigen met

strafsancties indien de verdachte de waarheid niet aan het licht brengt, kan niet door de beugel.255

Ook liegen of valse beloftes256 zijn in strijd met de loyale bewijsvoering.257 TRAEST wijst er echter wel

op dat een verhoor gedurende de hele nacht niet noodzakelijk in strijd is met het pressieverbod.

Doorslaggevend is het feit of de verklaringsvrijheid van de verdachte in het gedrang kwam of werd

beperkt. 258

Het is dus vooral de rol van de advocaat om toezicht te houden dat er geen ongeoorloofde fysieke of

psychische dwang wordt gebruikt om een verklaring van de verdachte af te dwingen. Wanneer de

verhoorders de verdachte proberen te overhalen om een verklaring af te leggen, waakt de advocaat

erover dat de vrijheid van de verdachte gewaarborgd blijft om al dan niet te spreken. Het aandringen

om tot bekentenis over te gaan is binnen redelijke grenzen dus wel toegelaten.259

De advocaat kijkt er onder meer op toe dat de verdachte voldoende pauze krijgt, het verhoor in

goede condities plaatsvindt, de verhoorruimte voldoende verwarmd is, de verdachte een geschikte

zitplaats krijgt tijdens het verhoor,… Het juridisch advies is de exclusieve bevoegdheid van de

advocaat die de politie in geen geval mag ondermijnen. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen wanneer

de politie aan de verdachte aangeeft dat het advies om te zwijgen niet in zijn voordeel is. De

advocaat ligt de verdachte best in over dergelijke technieken tijdens het vertrouwelijk overleg of hij

komt onmiddellijk tussen tijdens het verhoor.260

251

Art. 62 KB 10 mei 2006 houdende vaststelling van de deontologische code van de politiediensten, BS 30 mei 2006. 252

B. DE SMET, “La valeur de l’aveu en matière pénale”, RDPC 1994, afl. 5, 651. 253

M. BOCKSTAELE, Handboek verhoren 1, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2008, 38-39. 254

F. GOOSSENS, Politiebevoegdheden en mensenrechten, Mechelen, Kluwer, 2006, 439. 255

F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, 198. 256

Cass. 13 mei 1986, RDPC 1986, afl. 11, 905. 257

J. DE CODT, “Preuve pénal et nullités”, RDPC 2009, afl. 6, 638. 258

Ph. TRAEST, “De bewijswaarde van een politieverhoor” in X, Het politieverhoor, Kessel-lo, C.P.S., 1999, 52; M. BOCKSTAELE, Handboek verhoren 1, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2008, 41. 259

C. DE VALKENEER, La tromperie dans l’administration de la preuve pénale. Analyse en droits belge et international complétée par des éléments de droits français et néerlandais, Brussel, Larcier, 2000, 495. 260

L. VAN PUYENBROECK, “De invulling van het begrip ontoelaatbare druk bij het politioneel verdachtenverhoor. Praktische richtlijnen voor de bijstandverlenende advocaat” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 161-162.

45

Indien de advocaat van oordeel is dat ongeoorloofde druk of dwang wordt uitgeoefend op de cliënt

zal hij dit laten opnemen in het proces-verbaal. Het is dus essentieel dat de raadsman actief

optreedt, zoniet is de kwalitatieve bescherming van de verdachte niet gegarandeerd, aangezien de

bodemrechter er zal vanuit gaan dat de aanwezigheid van de raadsman bij het verhoor voldoende

bescherming biedt.261 Het is vervolgens van belang dat de context duidelijk omschreven is in het

proces-verbaal zodat de bodemrechter een correct beeld krijgt van het verhoor. Zo zal onder meer

informatie moeten worden gegeven wanneer er pauze werd ingelast om te eten, zich te verfrissen,

enz. De advocaat zal tijdens het verhoor vaak onvoldoende informatie hebben om te kunnen

beoordelen of er wordt gelogen door de verhoorders. Hij doet er dan ook goed aan deze

mededelingen te laten opnemen in het proces-verbaal zodat a posteriori controle mogelijk is.262

De feitenrechter zal bij zijn beoordeling rekening houden met de persoonlijkheid van de verdachte.

Iedereen ervaart druk namelijk op een andere manier. Zo zullen sommige verdachten grof

taalgebruik al als druk aanvoelen. Het is ook logisch dat bij een recidivist of psychopaat de

gevoeligheid voor druk veel lager ligt dan bijvoorbeeld bij iemand die voor het eerst een

winkeldiefstal pleegt.263

Elk verdachtenverhoor is dus uniek, het wordt onder meer beïnvloed door de persoonlijkheid,

achtergrond, ervaring en houding van de ondervragers en de verdachte. Het is dan ook van belang

om elk geval afzonderlijk aan de hand van de concrete omstandigheden te beoordelen om na te gaan

of er sprake is van ongeoorloofde dwang of druk.264 Het is geen slecht idee om de audiovisuele

opname te gebruiken die de bodemrechter kan helpen om tot een objectief besluit te komen van het

verhoor. Ik behandel dit in 5.2.7.

4.3.7.2.5 Geen bijstandsrecht na aanhoudingsbevel

Het is een bewuste keuze van de wetgever om geen bijstandsrecht te voorzien na het uitvaardigen

van het aanhoudingsbevel. Dit wordt verantwoord doordat de verdachte die onder

aanhoudingsmandaat is geplaatst voldoende rechten heeft die een eerlijk proces waarborgen en dat

nog steeds het geheim van het vooronderzoek geldt. De Raad van State kan enerzijds begrip

opbrengen voor deze redenering, aangezien het EHRM namelijk de nadruk legt op de kwetsbare

positie van de verdachte tijdens het eerste stadium van de procedure. Anderzijds stelt de Raad van

State zich de vraag of er niet bij elk verhoor na 24 uur vrijheidsberoving een advocaat aanwezig moet

zijn om te voorkomen dat er ongeoorloofde druk of dwang wordt uitgeoefend op de verdachte.

Aangezien duidelijke rechtspraak van het Europees Hof ontbreekt, maakt de Raad van State toch een

voorbehoud.265

261

L. VAN PUYENBROECK, “De invulling van het begrip ontoelaatbare druk bij het politioneel verdachtenverhoor. Praktische richtlijnen voor de bijstandverlenende advocaat” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 158 en 159. 262


M. BOCKSTAELE, Handboek verhoren 1, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2008, 40-41. 264

L. VAN PUYENBROECK, “De invulling van het begrip ontoelaatbare druk bij het politioneel verdachtenverhoor. Praktische richtlijnen voor de bijstandverlenende advocaat” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 155. 265

Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 5-663/4van 19 april 2011, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/002, 23.

46

De rechtsleer en de advocatuur266 zijn daarentegen minder meegaand met de wetgever. Er wordt

namelijk gesteld dat het niet te verantwoorden is waarom er minder verregaande waarborgen

worden toegekend bij latere verhoren. De verdachte bevindt zich na 24 uur nog in een kwetsbare

positie. Er kan namelijk een problematische druk worden opgebouwd doorheen verschillende

verhoren waardoor de aanwezigheid van de advocaat essentieel is. In de praktijk zou het

bijstandsrecht ook makkelijk te implementeren zijn voor verhoren na de eerste 24 uur aangezien de

verdachte reeds beschikt over een advocaat en de tijdsdruk veel minder sterk aanwezig is. Ze

steunen er zich ook op dat het niet de wil kan zijn geweest van het Europees Hof om het

bijstandsrecht temporeel te beperken tot de eerste 24 uur. Het Hof stelt namelijk in §55 “Article 6§1

requires that, as a rule, access to a lawyer should be provided as from the first interrogation of a

suspect by the police, unless (...)”. Het is dus zeer te betwijfelen of het EHRM zich tevreden zal stellen

met bijstand tijdens een eerder verhoor om te aanvaarden dat er geen bijstand meer nodig is bij

latere verhoren, zeker wanneer tijdens die latere verhoren belastende verklaringen worden

afgelegd.267

4.3.8 Afstand van de rechtsbijstand 4.3.8.1 Wettelijke regels Volgens art. 2bis, §1, 5de lid VHW kan enkel een vrijheidsberoofde meerderjarige afstand doen van

het consultatierecht na telefonisch contact met de permanentiedienst. De afstand moet

weloverwogen zijn en daarom is voorafgaand contact met de permanentiedienst vereist. Die zal de

betrokkene wijzen op de gevolgen van afstand van zijn recht. Deze afstand moet vrijwillig en

schriftelijk gebeuren, in een door de verdachte gedateerd en ondertekend document.268

Ook meerderjarige verdachten van de derde categorie kunnen afstand doen van hun

consultatierecht. De afstand moet vrijwillig en weloverwogen gebeuren, in een door hem gedateerd

en ondertekend document. Telefonisch contact met de permanentiedienst is echter niet vereist.269

Volgens art. 2bis, §2, laatste lid VHW kan de afstand van het bijstandsrecht ook enkel door een

meerderjarige verdachte en moet vrijwillig en weloverwogen zijn. De meerderjarige kan op twee

manieren afstand doen van zijn bijstandsrecht, namelijk in het document waarin afstand werd

gedaan van het consultatierecht, dit zal zich voordoen wanneer de verdachte op hetzelfde ogenblik

afstand doet van het consultatie- en bijstandsrecht. Ofwel in het proces-verbaal van het verhoor, dit

zal het geval zijn wanneer afstand wordt gedaan na het uitoefenen van het consultatierecht.

266

Orde van Vlaamse Balies, “Proposition de loi modifiant la loi du 20 juillet 1990 relative à la détention préventive et le Code d’instruction criminelle”, neergelegd door CHRISTINE DEFRAIGNE, FRANCIS DELPÉRÉE, INGE FAES, MARTINE TAELMAN, RIK TORFS en GÜLER TURAN, 31 januari 2011, Standpunt, www.advocaat.be/UserFiles/Positions/STANDPUNT%20OVB%20Salduz%2031%2001%202011.pdf, 17-18. 267

EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, §55; D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 477; T. DECAIGNY, M. COLETTE en P. DE HERT, “Wet consultatie- en bijstandsrecht. Wet van 13 augustus 2011 als antwoord op Salduz-rechtspraak”, NJW 2011, afl. 247, 528. 268


Art. 47bis, §2, 3de

lid Sv.


47

De wet legt hier niet de verplichting op tot voorafgaand telefonisch contact met de

permanentiedienst. Hierdoor zou je verkeerdelijk kunnen afleiden dat er minder strenge

voorwaarden gelden dan bij de afstand van het consultatierecht. Maar het is van belang rekening te

houden met het consultatierecht. Ofwel was er vertrouwelijk overleg met een advocaat vóór het

verhoor waarbij deze dan de nodige informatie verschaft over de afstand van het bijstandsrecht.

Ofwel werd deze informatie verstrekt door de permanentiedienst. 270


4.3.8.2.1 Vrijwillig en weloverwogen De Salduz-wet voorziet in verschillende mogelijkheden om afstand te doen van het consultatie- en

bijstandsrecht. Er is zelfs voorzien in een vermoeden van afstand indien de ondervraging geschiedt

op schriftelijke uitnodiging. De verdachte wordt vermoed een advocaat te hebben geraadpleegd

alvorens hij zich aanmeldt voor ondervraging.

Ook het EHRM heeft in de Salduz-rechtspraak gesteld dat een verdachte afstand kan doen van zijn

recht voor zover dit vrijwillig en weloverwogen gebeurt. Volgens de Raad van State voldoet de

Salduz-wet aan de eisen van het Europees Hof aangezien de afstand van een consultatierecht enkel

maar kan na vertrouwelijk contact met de permanentiedienst die zal wijzen op de gevolgen van de

afstand. Deze afstand moet vastgelegd zijn in een ondertekend en gedateerd document. Ook voor de

afstand van het bijstandsrecht werd aan de Europese eisen voldaan. Ofwel vond er een

consultatierecht plaats en heeft de advocaat de verdachte ingelicht over de afstand van het

bijstandsrecht. Ofwel werd tegelijkertijd afstand gedaan van het consultatie- en bijstandsrecht en

heeft de permanentiedienst de nodige informatie verschaft.271

De Raad van State is dus tevreden wat de regeling inzake afstand betreft, aangezien die verenigbaar

is met de rechtspraak van het Europees Hof. Wel merkt de Raad op dat bij de beoordeling van het

vrijwillig en weloverwogen karakter van de afstand zal moeten worden gekeken naar de concrete

omstandigheden van de zaak.272 Het Europees Hof stelt namelijk dat de bijzondere kwetsbaarheid

van de verdachte ertoe kan leiden dat hij geen geldige afstand kan doen.273

Ik stel mij echter wel de vraag of de afstand van het consultatierecht door verdachten van de derde

categorie voldoet aan de voorwaarde ‘weloverwogen’. Er is namelijk geen contact met de

permanentiedienst waardoor de verdachte volgens mij onvoldoende geïnformeerd is over de

gevolgen van de afstand.

De Orde van de Vlaamse Balies maaktzich in sommige gevallen ook de bedenking of de afstand

voldoet aan de vereiste van ‘weloverwogen’. Volgens de Orde is het nuttig om speciale regels te

voorzien voor extra zwakke ondervraagden zoals oudere personen, dronken personen,...274

270




EHRM 31 maart 2009, Plonka/Polen, §37-38; EHRM 27 januari 2011, Bortnik/Oekraïne, §40-44. 274

Orde van Vlaamse Balies, “Proposition de loi modifiant la loi du 20 juillet 1990 relative à la

48

Aangezien het Europees Hof in het arrest Plonka275 stelde dat de afstand niet betrouwbaar was

wegens het alcoholprobleem van de verdachte. Het lijkt in dit geval aangewezen de dronken

verdachte op te sluiten en pas te verhoren wanneer de betrokkene nuchter is. Indien nodig kan een

bevel tot verlenging worden gevraagd aan de onderzoeksrechter.276 Er is echter geen wettelijke

bepaling die het verhoor van dronken personen verbiedt. Indien het verhoor toch doorgaat geven de

verhoorders en de advocaat in het proces-verbaal best de uiterlijke tekenen weer die wijzen op

dronkenschap zodat de rechter ten gronde kan oordelen of de verdachte gewoon in de wind was of

echt dronken was.277

4.3.8.2.2 Afstand in het proces-verbaal van het verhoor Wanneer de verdachte afstand doet van zijn bijstandsrecht na de uitoefening van het

consultatierecht, dan moet dit worden opgenomen in het proces-verbaal van het verhoor. Dit is

echter risicovol, de verdachte kan namelijk na het verhoor zonder bijstand van de advocaat weigeren

om de verklaring te ondertekenen. Dan beschikt politie, parket en onderzoeksrechter dus niet over

een ondertekend document waarin de afstand van het bijstandsrecht is in opgenomen. Het lijkt dus

aangewezen om de afstand bij de aanvang van het verhoor op te nemen in een apart document en

niet in het proces-verbaal. Dit voorkomt het probleem dat de verdachte na het verhoor de verklaring

inzake de afstand weigert te tekenen.278

4.3.9 Verhoor door de onderzoeksrechter: bijstandsrecht 4.3.9.1 Wettelijke regels Het verhoor door de onderzoeksrechter vindt zijn grondslag in art. 16 VHW en is vooral gericht op

een beperkte tegenspraak inzake de voorlopige hechtenis en heeft dus niet de waarheidsvinding als

voornaamste doel.279

Nergens is voorzien in consultatierecht voorafgaand aan het verhoor door de onderzoeksrechter. De

wet voorziet enkel in bijstandsrecht tijdens het verhoor.

De advocaat moet tijdig worden verwittigd van de ondervraging. Indien de advocaat te laat is, dan

kan de ondervraging worden gestart zonder hem, hij voegt zich dan bij het verhoor vanaf zijn

aankomst. Ook hier is het mogelijk dat een meerderjarige afstand doet van zijn bijstandsrecht, de

onderzoeksrechter maakt hiervan melding in het proces-verbaal van het verhoor.280

détention préventive et le Code d’instruction criminelle”, neergelegd door CHRISTINE DEFRAIGNE, FRANCIS DELPÉRÉE, INGE FAES, MARTINE TAELMAN, RIK TORFS en GÜLER TURAN, 31 januari 2011, Standpunt, www.advocaat.be/UserFiles/Positions/STANDPUNT%20OVB%20Salduz%2031%2001%202011.pdf, 14. 275

EHRM 31 maart 2009, Plonka/Polen, §38. 276

F. SCHUERMANS, “Salduz: consultatie- en/of verhoorbijstand voor wie?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 85-86. 277

M. BOCKSTAELE, “De organisatie van het voorafgaand consult” in M. BOCKSTAELE , E. DEVROE, P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 133. 278



Art. 16, §2, 2de

en 4de

lid VHW.


49

Art. 16, §2, 3de lid VHW geeft de advocaat de mogelijkheid om opmerkingen te formuleren omtrent

het zwijgrecht, het pressieverbod, de regelmatigheid van het verhoor of het niet meedelen van de

wettelijke rechten tijdens het verhoor van de onderzoeksrechter. De onderzoeksrechter moet

meedelen dat een aanhoudingsbevel kan worden uitgevaardigd. Zowel de verdachte als de advocaat

hebben de mogelijkheid om tijdens het verhoor opmerkingen te maken over de mogelijkheid tot

afleveren van het aanhoudingsbevel. Het betreft enkel opmerkingen dus het is niet de bedoeling om

een volledig tegensprekelijk debat te organiseren. De wetgever heeft daarnaast nagelaten te

voorzien in een onderbreking van het verhoor voor vertrouwelijk overleg. Niets weerhoudt de

onderzoeksrechter om dit toch toe te staan gedurende het verhoor.281


4.3.9.2.1 Tijdige aanwezigheid advocaat

De advocaat moet tijdig worden verwittigd worden van het verhoor door de onderzoeksrechter. De

wet vermeldt nergens wat onder tijdig moet worden verstaan. Waarschijnlijk moet dit worden

beoordeeld in het licht van de rechten van verdediging. Het is goed denkbaar dat er in de praktijk een

concreet uur wordt afgesproken. Indien de advocaat dan op het afgesproken uur niet aanwezig is,

kan de onderzoeksrechter het verhoor starten zonder de advocaat die kan aansluiten vanaf zijn

aankomst. 282

4.3.9.2.2 Geen consultatierecht

Er wordt niet voorzien in consultatierecht vóór het verhoor door de onderzoeksrechter. De wetgever

verantwoordt dit enerzijds doordat het niet wenselijk is om opnieuw 2u30 te wachten voor het

verhoor wordt aangevat, zo kan vb. de beschikbaarheid van lokalen niet worden gegarandeerd (infra

5.1.3.2.2). Anderzijds wijst hij op de korte arrestatietermijn van 24 uur. Het feit dat de verdachte al

de mogelijkheid tot vertrouwelijk overleg heeft gekregen maakt het volgens de wetgever niet

opportuun om opnieuw te voorzien in consultatierecht.283

In de rechtsleer is de nodige kritiek terug te vinden op het ontbreken van consultatierecht. Volgens

VANDERMEERSCH zou de mogelijkheid om het verhoor te onderbreken voor overleg tussen de

verdachte en zijn advocaat de waarheidsvinding enkel ten goede komen. Ook DECAIGNY denkt dat

het ontbreken van het consultatierecht problematisch is in het licht van de rechtspraak van het

EHRM.284 Niets staat de onderzoeksrechter echter in de weg om dit toch toe te laten. Dit kan zelf de

ondervraging ten goede komen.

281

M. MINNAERT, “De Salduz-wet”, NC 2011, afl. 5, 303. 282



D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 488; T. DECAIGNY, “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een advocaat in het prille vooronderzoek”, 14 juni 2011, www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067, 20-21.




50

4.3.9.2.3 Taken advocaat

Vervolgens moet aandacht worden besteed aan de taken van de advocaat bij het verhoor door de

onderzoeksrechter. Zo heeft hij de mogelijkheid om opmerkingen te formuleren over het afleveren

van het aanhoudingsmandaat zonder dat dit kan leiden tot een volledig tegensprekelijk debat. De

onderzoeksrechter is dus niet verplicht om te antwoorden op deze opmerkingen. Waarschijnlijk is dit

nog de moeilijkste opdracht voor de advocaat. Hij moet bondig opmerkingen maken over de

voorlopige hechtenis zonder dat hij mag vervallen in ondersteunende argumentatie. Wellicht zal de

advocaat voornamelijk suggesties opwerpen inzake de invrijheidstelling over voorwaarden.285

De wetgever heeft zich onthouden van het uitwerken van een volledige regeling van de taken van de

advocaat bij de onderzoeksrechter. Dit zorgt natuurlijk wel voor enkele interpretatieproblemen. Zo

verwijst art. 16, §2, 3de lid VHW naar de opmerkingen van artikel 2bis §2, 4de lid VHW, waarin staat

dat de advocaat ook opmerkingen kan maken met betrekking tot schendingen van het zwijgrecht,

pressieverbod, de kennisgeving van de rechten en de onregelmatigheid van het verhoor. Dat heeft

als gevolg dat deze bepalingen ook van toepassing worden op de ondervraging door de

onderzoeksrechter.286

4.3.9.2.4 Geen inzage in het strafdossier Er wordt niet voorzien in inzage in het strafdossier alhoewel de Hoge Raad voor de Justitie hier wel

voor ijverde. DECAIGNY is van mening dat inzagerecht niet noodzakelijk is, rekening houdend met de

tactische opbouw van het verhoor waarbij het belangrijk is dat de verhoorders het verrassingseffect

en de confrontatie met de resultaten van het onderzoek ten opzichte van de verdachte moeten

kunnen behouden.287 Verhoorders brengen dus de bezwarende elementen pas naar voren tijdens het

verhoor wanneer ze denken dat het het gepaste moment is. Daarnaast is het ook zo dat er nog maar

een beperkt strafdossier zal zijn gedurende de termijn van 24 uur (of 48 uur in geval van een bevel

tot verlenging). De wetgever is tot slot de mening toegedaan dat de inzage een efficiënt onderzoek

kan belemmeren. Bijvoorbeeld wanneer het dossier een kantschrift bevat waarbij een huiszoeking

wordt gevorderd in dit geval neemt het risico toe dat bewijzen verdwijnen.288

Indien de onderzoeksrechter een aanhoudingsbevel uitvaardigt dient de betrokkene binnen de vijf

dagen voor de raadkamer te verschijnen. De verdachte verkrijgt dan inzagerecht in het dossier

conform art. 21, §2 VHW.289

285


T. DECAIGNY, “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een advocaat in het prille vooronderzoek”, 14 juni 2011, www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067, 34. 287

T. DECAIGNY, “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een advocaat in het prille vooronderzoek”, 14 juni 2011, www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067, 17. 288


M. MINNAERT, “De Salduz-wet”, NC 2011, afl. 5, 304.








51

De advocatuur beroept zich op het arrest Sapan van het Europees Hof om inzage in het dossier te

krijgen voorafgaand aan het consultatierecht. Hierin stelt het Hof dat de advocaat geen zinvol

juridisch advies kan verlenen indien hij geen inzage krijgt in het dossier. Er moet wel worden

opgemerkt dat het Hof deze uitspraak vooral deed rekening houdend met de concrete

omstandigheden van de zaak. Zo was er pas na vijf dagen vrijheidsberoving door de politie een

voorleiding voor de procureur en werd er geen bijstand gegeven tijdens het verhoor. In België

daarentegen verschijnt de verdachte ten laatste 48u na zijn vrijheidsberoving voor de

onderzoeksrechter en elke verhoorde wordt voor de aanvang van het verhoor beknopt ingelicht over

de feiten. Bijgevolg is de situatie in België verschillend dan deze in Turkije en kunnen de advocaten

nog geen rechten putten uit het arrest maar het kan wel gezien worden als een eerste signaal. 290

4.3.9.2.5 Afstand van het bijstandsrecht Ook van dit bijstandsrecht kan afstand worden gedaan, de wet stelt dat het voldoende is dat de

afstand wordt opgenomen in het proces-verbaal. De afstand gebeurt dus voor de onderzoeksrechter.

Verder zijn er geen bijkomende formaliteiten vereist om op een geldige wijze afstand te doen van het

bijstandsrecht. Tijdens de bespreking van het wetsvoorstel zijn pogingen ondernomen om meer

formaliteiten in te voeren, zoals het opnemen van de afstand in een afzonderlijk document of

vertrouwelijk telefonisch overleg met de permanentiedienst. De minister van Justitie wees er bij dit

laatste voorstel op dat dit telefonisch contact al werd voorzien bij de politie waardoor deze waarborg

al werd geboden. Geen van deze voorstellen haalde het dus zodat de afstand gebeurt zonder

formaliteiten. Dit kan worden verklaard door de nodige snelheid die vereist is in deze fase van het

onderzoek.291

Het EHRM stelt dat afstand enkel mogelijk is indien het weloverwogen en vrijwillig gebeurt. Hier is

mijns inziens aan voldaan, aangezien de verdachte eerder al telefonisch contact had met de

permanentiedienst of vertrouwelijk overleg had met zijn advocaat. Hij werd dus voldoende ingelicht

over zijn rechten en de gevolgen van afstand.

4.3.10 Bevel tot verlenging 4.3.10.1 Wettelijke regels In de Grondwet is voorzien dat een persoon maximaal 24 uur van zijn vrijheid mag beroofd zijn

zonder rechterlijk bevel.292 In vergelijking met onze buurlanden is dit een zeer korte termijn die door

de Salduz-rechten nog korter wordt. De wetgever kwam tot het besef dat door de toegang tot een

advocaat de termijn van 24 uur soms moeilijk houdbaar is. De ondervragers moeten namelijk 2u30

wachten vooraleer ze kunnen overgaan tot verhoor, aangezien de advocaat twee uur tijd krijgt om

aanwezig te zijn en gedurende dertig minuten met zijn cliënt kan praten.293 Dit zal bijvoorbeeld zeker

het geval zijn wanneer een grote bende wordt opgerold. Verschillende advocaten en eventueel

290

EHRM 20 september 2011, Sapan/Turkije, §21; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 66-67. 291


Art. 12 Grondwet. 293

D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 489-490.


52

tolken moeten in dit geval worden opgeroepen. Dan kan het moeilijk zijn om het vertrouwelijk

overleg en verhoor van elke verdachte binnen de 24 uur te laten plaatsvinden.294

Daardoor gingen er stemmen op om de 24-uurstermijn algemeen te verlengen. Dit maakte echter

een grondwetswijziging noodzakelijk en had als nadelig gevolg dat de verlenging ook werd voorzien

voor zaken waar het helemaal niet nodig was. Daarom werd geopteerd voor een andere oplossing,

namelijk werd er in art. 15bis VHW voorzien in de mogelijkheid om de termijn van 24 uur te

verlengen wanneer er ernstige aanwijzingen zijn van schuld en voor zover bijzondere

omstandigheden van de zaak dit verantwoorden.

De onderzoeksrechter kan op vordering van de procureur des Konings of ambtshalve de termijn

eenmalig verlengen met maximaal 24 uur die ingaan vanaf de betekening. Door de verlenging krijgt

de verdachte opnieuw recht op eenmalige consultatie gedurende dertig minuten. Het bijstandsrecht

blijft gedurende deze termijn ook gewaarborgd.295

Het rechterlijk bevel bevat enerzijds de ernstige aanwijzingen van schuld van een misdaad of

wanbedrijf en anderzijds de bijzondere omstandigheden van het voorliggende geval. Tegen de

beslissing van de onderzoeksrechter is geen rechtsmiddel voorzien (art. 15bis, 5de lid VHW). Het bevel

tot verlenging moet worden betekend voor het verstrijken van de eerste 24-uurstermijn, zoniet leidt

dit tot de onmiddellijke invrijheidstelling van de verdachte.


4.3.10.2.1 Rechterlijk bevelschrift Door de Salduz-wet heeft de onderzoeksrechter de mogelijkheid gekregen om de termijn van 24 uur

voor de vrijheidsberoving zonder aanhoudingsbevel eenmaal te verlengen met maximaal 24 uur. De

Raad van State merkt hierbij op dat art. 12 Grondwet eist dat aan elke aangehouden persoon een

met reden omkleed rechterlijk bevel moet worden betekend bij de aanhouding of uiterlijk binnen de

24 uur. De Salduz-wet laat een verlenging toe voor maximaal 24 uur door een gemotiveerd bevel dat

uitgaat van de onderzoeksrechter. Dit kan worden gezien als een rechterlijk bevel. Daardoor is de

Raad van State van mening dat deze regeling conform art. 12 Grondwet is.296 Ook het Grondwettelijk

Hof heeft ondertussen geoordeeld dat art. 15 VHW conform art. 12 Grondwet is (infra 5.3).297

294


Art. 15bis, laatste lid VHW; D. LIBOTTE, “Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 20juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van het wetboek van Strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Kamer, 1279/14”, TBH 2011, afl. 7, 737. 296


GwH 22 december 2011, nr. 201/2011, 15.

53

VAN CAUWENBERGHE acht het betreurenswaardig dat er niet voorzien is in een verhoor van de

verdachte voorafgaand aan het verlenen van het rechterlijk bevel.298 VANDERMEERSCH is het daar

niet mee eens en stelt dat het in het licht van de eisen van de Grondwet voldoende is dat er een

gemotiveerd rechterlijk bevel is om de termijn te verlengen. Het horen van de verdachte is volgens

hem dus niet noodzakelijk.299

Er kan wel de vraag worden gesteld op welke informatie de rechter zich zal baseren om het bevel tot

verlenging te verlenen, een verhoor kan namelijk bijkomende informatie opleveren. Er zal dus

minstens een dossier moeten worden overgemaakt waarin ernstige aanwijzingen van schuld en

bijzondere omstandigheden aanwezig zijn.300

Het rechterlijk bevel bevat de bijzondere omstandigheden van het voorliggende geval. Ook hier kan

de vraag worden gesteld hoe dit moet worden geïnterpreteerd. Volgens de toelichting van het

amendement die deze omschrijving invoerde, moeten de bijzondere omstandigheden van het

voorliggend geval worden begrepen als alle concrete omstandigheden eigen aan de zaak of persoon

die een verlenging rechtvaardigen.301 Ook deze verduidelijking blijft bijzonder vaag. Waarschijnlijk

zullen de bijzondere omstandigheden geval per geval moeten worden beoordeeld. Er kan

bijvoorbeeld worden gedacht aan onderzoekshandelingen die nog moeten worden gesteld. Er kan

ook worden gedacht aan tijdelijke medische onmogelijkheid om te verhoren. Dit is vooral nuttig

wanneer de verdachte wel verhoorbaar zal zijn na de 24 uur en vóór 48 uur. De onderzoeksrechter

kan namelijk een bevel tot verlenging verlenen zonder voorafgaand verhoor van de verdachte. De

bijzondere omstandigheid zal in dat geval de medische toestand van de verdachte zijn.302

4.3.10.2.2 Mini-instructie De wettekst is onduidelijk of dit gemotiveerd rechterlijk bevel ook kan worden verkregen via een

mini-instructie. Het bevel werd enerzijds niet uitgesloten in art. 28 septies Sv. Het is echter niet

vereist dat elke toepassing van de mini-instructie in de wet wordt opgenomen, het is voldoende om

enkel uitsluitingen in de wet op te nemen. Dit is een belangrijk argument om te oordelen dat de mini-

instructie wel degelijk mogelijk is.303 Anderzijds is er nergens een beroepsmogelijkheid voorzien

tegen de beslissing van de onderzoeksrechter, terwijl dat bij de mini-instructie wel mogelijk is. De

veilige oplossing is waarschijnlijk om deze procedure een sui generis karakter te geven.

298


D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 489-490. 300

K. VAN CAUWENBERGHE, “De ‘Salduzwet’: oplossing van het probleem, of nieuwe hindernissen.”, in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 126. 301


F. SCHUERMANS, “De te volgen weg in geval van onmogelijkheid van ondervraging van de verdacht door de onderzoeksrechter alvorens te oordelen over een bevel tot aanhouding” (noot onder Cass. 6 september 2011, AR P.11.1586.N), RABG 2012, afl. 2, 106-107. 303

P. DE HERT, T. DECAIGNY en M. COLETTE, De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen, Kluwer, 2011, 675.

54

4.3.11 Geheimhoudingsverplichting voor de advocaat 4.3.11.1 Wettelijke regels Art. 47bis, §7 Sv. verplicht de advocaat tot geheimhouding van alle informatie waarvan hij kennis

krijgt door het verlenen van bijstand tijdens de verhoren door de politie of door de

onderzoeksrechter tijdens de voorlopige hechtenis.


4.3.11.2.1 Vrijheidsberoving

De voorwaarde van voorlopige hechtenis is logisch aangezien buiten deze verhoren geen

bijstandsrecht is voorzien. Wetstechnisch is het wel onlogisch dat het werd ingeschreven in het

Wetboek van Strafvordering en niet in de Voorlopige Hechteniswet.304 Het College van procureurs-

generaal vindt deze bepaling te beperkt omschreven. Aangezien de Salduz-wet enkel in

minimumrechten voorziet belet niets dat de verhoorders bijstand door een advocaat tijdens het

verhoor van een niet-aangehouden verdachte toe laten, dan voorziet de wet geen

geheimhoudingsverplichting. Volgens het College is het dus wenselijk dat de

geheimhoudingsverplichting slaat op alle verhoren waar bijstand wordt verstrekt.305

Het is evident dat uit de deontologie van een advocaat ook voortvloeit dat hij tot geheimhouding

verplicht is van alle informatie waarvan hij in kennis wordt gesteld door het uitoefenen van het

vertrouwelijk overleg.306

4.3.11.2.2 Sanctie De wet voorziet niet echt in een sanctie voor deze bepaling. Twee oplossingen lijken hierbij mogelijk.

Enerzijds kan worden aangenomen dat de geheimhoudingsplicht nauwelijks te onderscheiden is van

het beroepsgeheim waardoor een inbreuk wordt bestraft door art. 458 Sw. Wel moet bij deze

redenering worden opgemerkt dat art. 458 Sw. over het beroepsgeheim, gaat terwijl art. 47bis, §7

Sv. een mengeling is van het beroepsgeheim en het geheim van het onderzoek. Deze twee hebben

echter een totaal andere finaliteit.307 Anderzijds verwijst de Raad van State in haar advies naar de

sanctie die wordt toegepast indien misbruik wordt gemaakt van het inzagerecht tijdens het

gerechtelijk onderzoek. 308

304



Dit is bijvoorbeeld terug te vinden in art. 3.8 Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf. 307


T. DECAIGNY, “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een advocaat in het prille vooronderzoek”, www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20toegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067, 29-30.






55

4.3.12 Dwingende redenen 4.3.12.1 Wettelijke regels Art. 2bis, §5 VHW bepaalt dat de procureur des Konings of de onderzoeksrechter bij een met

redenen omklede beslissing kunnen afwijken van het consultatie- en bijstandsrecht voor verdachten

van de vierde categorie voor zover bijzondere omstandigheden van de zaak en dwingende redenen

dit verantwoorden.

Bij een ontvoeringszaak kunnen bijvoorbeeld dergelijke maatregelen zich opdringen, aangezien

hierbij snel moet worden gereageerd om het slachtoffer terug te vinden dat mogelijks in

levensgevaar is.309

Het is de bodemrechter die a posteriori oordeelt of het in de concrete omstandigheden

gerechtvaardigd was om af te wijken van het consultatie- en bijstandsrecht.310

De opname van deze bepaling in art. 2bis, §5 VHW maakt duidelijk dat het enkel van toepassing is op

het consultatie- en bijstandsrecht van verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd. Art. 47bis Sv.

voorziet namelijk nergens in een dergelijke uitzonderingsbepaling.


4.3.12.2.1 Conform EHRM Volgens de Raad van State sluit art. 2bis, §5 VHW nauw aan bij de Salduz-rechtspraak dat

uitdrukkelijk toelaat om wegens dwingende redenen af te wijken van het recht op toegang tot een

advocaat voor zover het recht op eerlijk proces niet onherstelbaar wordt geschonden.311 De afwijking

van de Salduz-rechten in de Belgische wet zijn dus volgens de Raad van State wel aanvaardbaar in het

licht van de rechtspraak van het Europees Hof. Wel adviseert de Raad van State dat afwijkingen best

per dossier in concreto worden beoordeeld.312 Het feit dat een uitsluiting wordt voorzien per dossier

is wordt bekritiseerd in de rechtsleer. Een uitsluiting per verhoor lijkt beter in overeenstemming met

de rechtspraak van het EHRM.313

De OVB vindt het geen goed idee om een escape clausule te voorzien die de onderzoeksrechter of

procureur des Konings toelaat om in vage bewoording af te wijken van de Salduz-rechten. De Orde

benadrukt dat het EHRM het toepassingsgebied van de dwingende redenen uitermate beperkt

309



EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije, §55; M-A. BEERNAERT, “Salduz et le droit à l’assistance d’un avocat dès premiers interrogatoires de police”, RDPC 2009, afl. 11, 973-974. 312


M. COLETTE, “Wet consultatie- en bijstandsrecht, krachtlijnen van het controversiële antwoord van de wetgever op de Salduz-rechtspraak”, Ad rem 2011, afl. 5, 35.

56

interpreteert. De kans dus dat het EHRM onze Belgische regel aanvaardt, lijkt volgens de OVB zeer

klein.314

4.3.12.2.2 Interpretatieproblemen Er rijzen echter twee belangrijke interpretatieproblemen bij deze bepaling. Zo is het onduidelijk wat

onder bijzonder omstandigheden van de zaak moet worden verstaan. Daarnaast kan ook de vraag

worden opgeworpen of in spoedgevallen de tussenkomst van de procureur des Konings of de

onderzoeksrechter wel wenselijk is. Is het dan niet beter dat de verbalisant beslist tot uitzondering

door dwingende redenen mits controle ex post. 315

4.3.13 Sanctie 4.3.13.1 Wettelijke regels Wanneer een verhoor niet verloopt volgens de wettelijke vereisten van art. 47bis §2, 3, 5 Sv. dan kan

de veroordeling niet enkel gegrond zijn op de verklaringen die de verdachte tijdens dit verhoor heeft

afgelegd. Art. 47bis, §6 Sv. voorziet dus enkel in een beperkte bewijsuitsluiting. De verklaring kan nog

worden gebruikt tijdens het onderzoek of als steunbewijs. Een veroordeling is dus nog mogelijk voor

zover deze niet enkel gebaseerd is op de verklaringen die afgelegd zijn in strijd met deze nieuwe

rechten van §2, 3 en 5. Indien op correcte wijze afstand werd gedaan van de Salduz-rechten, dan is

de verklaring rechtsgeldig en kan het dus de rechtsgrond zijn om een veroordeling op te baseren. 316

De sanctie is enkel van toepassing in geval van schending van art. 47bis §2, 3 en 5 Sv. Dus enkel in de

volgende gevallen:

- Niet naleven van de plicht om de verdachte voor het verhoor in kennis te stellen van de

feiten, het zwijgrecht, het consultatierecht.

- Het niet naleven van de verplichting dat de afstand van het consultatierecht vrijwillig,

weloverwogen, schriftelijk en in een door hem gedateerd en ondertekend document is.

- Het niet naleven van de regels inzake de schriftelijke uitnodiging voor het verhoor.

- Het niet naleven van de verplichting om het verhoor uit te stellen wanneer het verhoor niet

op uitnodiging geschiedt of indien deze niet alle vereiste vermeldingen bevat en de

verdachte hierom verzoekt.

- Het niet naleven van de mededelingsverplichting aan de aangehouden verdachte dat hij

recht heeft op vertrouwelijk overleg vóór het eerstvolgende verhoor en bijstand van een

advocaat tijdens de verhoren binnen de 24-uurstermijn, het recht op bijkomend overleg en

bijstand in geval van verlenging van de 24-uurstermijn en het recht op bijstand van een

advocaat tijdens de ondervraging door de onderzoeksrechter.

314



D. LIBOTTE, “Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 20juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van het wetboek van Strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Kamer, 1279/14”, TBH 2011, afl. 7, 737.


57

- Het niet naleven van de overgangsbepaling indien de verhoorde tijdens het verhoor de

hoedanigheid van verdachte verkrijgt.


4.3.13.2.1 Wetstechnisch probleem

Vooreerst moet er worden gewezen op het wettechnisch probleem van deze bepaling. Deze sanctie

is opgenomen in het Wetboek van Strafvordering, waardoor de sanctie in principe enkel van

toepassing is bij het consultatierecht binnen de tweede en derde categorie van verdachten. De

vierde categorie is namelijk opgenomen in de VHW waar deze sanctie niet is opgenomen.317

Waarschijnlijk is dit te wijten aan een vergetelheid van de wetgever en moet aan art. 47bis, §6 Sv.

een algemene draagwijdte worden toegeschreven zodat de sanctie eveneens van toepassing is op

verhoren in het licht van de Voorlopige Hechteniswet.318

4.3.13.2.2 Geen absolute bewijsuitsluiting

De Raad van State oordeelt dat de sanctieregeling niet in overeenstemming is met de Salduz-

rechtspraak. Het EHRM overweegt in het arrest Leonid Lazarenko319 dat er een schending is van art. 6

EVRM van zodra de verklaring zonder bijstand van de advocaat enige invloed heeft uitgeoefend op

de veroordeling. Deze stelt namelijk dat verklaringen die werden afgelegd in strijd met de Salduz-

waarborgen in zijn geheel niet kunnen worden gebruikt voor een veroordeling van de verdachte. De

Raad van State merkt op dat de Salduz-wet daarentegen voorziet dat de verklaring niet uitsluitend of

in overheersende mate de basis mag zijn voor de veroordeling, wat dus niet strookt met de wensen

van het Europees Hof.320 Ook vanuit de advocatuur komt dezelfde kritiek, namelijk dat er

onvoldoende rechtsbescherming is als de zonder bijstand afgelegde verklaring deel uitmaakt van het

strafdossier.321

De amendementen die een poging ondernamen om dichter aan te sluiten bij de rechtspraak van het

EHRM en het advies van de Raad van State werden door de Senaat als te streng ervaren. De

senatoren wilden de mogelijkheid om de verklaring als steunbewijs te gebruiken niet gaan

uitsluiten.322

De vage bewoordingen van de sanctie zijn echter niet zonder gevaar. Indien deze bepaling letterlijk

wordt geïnterpreteerd, dan zou dat betekenen dat een verklaring niet als doorslaggevend bewijs kan

worden gebruikt wanneer een vrijheidsberoofde verdachte niet werd ingelicht over zijn rechten.

Wanneer deze mededeling echter wel werd gedaan, maar het verhoor plaats vond zonder de

317






M. MINNAERT, “De Salduz-wet”, NC 2011, afl. 5, 288-291.



58

aanwezigheid van de advocaat, dan kan dit verhoor wel als volwaardig bewijs worden gehanteerd.

Enkel de mededeling van de rechten bepaald op basis van art. 47bis, §3 Sv. valt namelijk onder de

sanctieregeling. Uit de praktijk zal dus moeten blijken hoe deze sanctieregeling zal worden

geïnterpreteerd. Indien een ruime interpretatie de voorkeur geniet, dan zal dit kunnen op basis van

de bedoeling van de wetgever. Hier moet echter wel de kanttekening worden gemaakt dat dit niet

strookt met de wettekst en dat de wetgever bewust heeft nagelaten de sanctieregeling ook op te

nemen in de VHW.323

DECAIGNY en VAN GAEVER hebben er op gewezen dat het Europees Hof overweegt dat het gebrek

aan bijstand door een advocaat niet automatisch aanleiding geeft tot een schending van het recht op

eerlijk proces. §55 van het Salduz-arrest laat namelijk toe dit gebrek op te vangen door over te gaan

tot bewijsuitsluiting van de belastende verklaring.324 Absolute bewijsuitsluiting is noodzakelijk.

De Belgische sanctie lijkt problematisch, het valt dus af te wachten hoe het EHRM zal oordelen over

onze sanctie. Er moet echter wel worden opgemerkt dat het EHRM zeer terughoudend is om over de

bewijsuitsluiting te oordelen, het Hof ziet dit voornamelijk als een nationale aangelegenheid.325

4.3.13.2.3 Rechtspraak van het Hof Van Cassatie

Eerder ben ik dieper ingegaan op het arrest van 23 november 2010 waarin het Hof van Cassatie stelt

dat het recht van verdediging en het recht op eerlijk proces geschonden zijn indien de verklaringen

die de verdachte heeft afgelegd aan de politie zonder aanwezigheid van een advocaat worden

gebruikt voor een veroordeling. Volgens het Hof is absolute bewijsuitsluiting noodzakelijk tenzij aan

de drie volgende cumulatieve criteria is voldaan: de verklaring wordt niet als doorslaggevend bewijs

gebruikt, er is geen kennelijk misbruik of dwang en de verdachte bevond zich niet in een kwetsbare

positie of deze werd geremedieerd.326

De rechtspraak van het Hof van Cassatie bevindt zich onder de ondergrens die het EHRM voorop

stelt, namelijk absolute bewijsuitsluiting. Het Hof van Cassatie sluit echter wel al dichter aan bij de

Salduz-rechtspraak dan de Salduz-wet. Het criterium van het doorslaggevend bewijs is maar één van

de drie cumulatieve criteria. Alhoewel de cassatierechtspraak nog niet voldoet aan de eisen van het

EHRM zijn de criteria om de verklaring toch toe te laten veel strenger. Bewijsuitsluiting is er dus de

regel. De wetgever heeft enkel het criterium doorslaggevend bewijs indachtig gehouden en maakte

abstractie van de andere twee criteria, wat te betreuren valt.

Helaas heeft het Hof van Cassatie zich ondertussen aangesloten bij de visie van de wetgever. In het

arrest van 7 maart 2012 stelt het Hof uitdrukkelijk dat de schending van de vormvereisten zoals

bepaald in art. 47bis, §6 Sv. niet gesanctioneerd worden met de nietigheid. De verklaring mag enkel

niet de doorslaggevende en exclusieve basis zijn voor de veroordeling. Met dit arrest sluit het Hof

van Cassatie zich dus aan bij de wetgever wat de sanctieregeling betreft. Mijns inziens valt dit te

betreuren de rechtspraak geeft namelijk geen gevolg aan de eis van het EHRM om tot absolute

323


T. DECAIGNY en J. VAN GAEVER, “Salduz: nemo tenetur en meer...”, T. Straf. 2009, afl. 4, 208-209. 325


Supra 3.3.1; Cass. 23 november 2010, RW 2010-11, afl. 6, 309-314.

59

bewijsuitsluiting over te gaan. Een veroordeling door het EHRM lijkt volgens mij niet uitgesloten. Er

moet echter wel benadrukt worden dat het EHRM bewijsregeling en bewijsuitsluiting ziet als een

interne zaak van elke lidstaat.327

4.3.13.2.4 Andere sancties Zoals eerder aangegeven is de sanctie enkel van toepassing indien er een schending is van art. 47bis,

§2, 3, 5 Sv. Dit betekent niet dat er geen procedurele gevolgen zijn in geval van een schending van

een wetsbepaling waar de wet niet expliciet voorziet in een sanctie, voorbeeld in geval van schending

van art. 47bis, §4 Sv. (Letter of Rights). Er moet dan terug worden gegrepen naar de algemene regels,

namelijk de schending van de rechten van verdediging.328

4.3.13.2.5 Derdenwerking

Ook de derdenwerking komt niet aan bod in de wet. De verdachte kan zich dus enkel beroepen op de

schending van zijn eigen Salduz-rechten en niet deze van een andere (mede)verdachte. Het Hof van

Cassatie heeft eerder al geoordeeld dat de Salduz-rechten gelden in personam en heeft zo dus de

derdenwerking afgewezen.329 Het is echter wel zo dat hierover nog geen rechtspraak is van het

Europees Hof, het valt dus nog af te wachten of het Hof dit aanvaardt.

4.3.14 Reconstructie 4.3.14.1 Wettelijke regels De Salduz-wet voorziet ook in een wijziging van art. 62 Sv. met betrekking tot de

wedersamenstelling. Vanaf 1 januari 2012 zijn verschillende partijen aanwezig zijn bij de

reconstructie. De onderzoeksrechter wordt vergezeld door de verdachte, de burgerlijke partij en hun

advocaten. De minister van Justitie is van mening dat een huiszoeking geen actieve medewerking

vereist van de verdachte en daardoor niet valt onder deze bepaling. Ook is er geen bijstand van een

advocaat vereist indien tegen de verdachte dwangmaatregelen worden gebruikt om bepaalde

bewijsmiddelen te verkrijgen tegen de wil van de verdachte, voorbeeld adem-, bloed- en

urinemonsters.330


4.3.14.2.1 Onderzoekshandelingen

De Raad van State is van mening dat het recht op bijstand van een advocaat niet kan worden beperkt

tot consultatie- en bijstandsrecht bij het verhoor. De Raad van State verwijst hiervoor naar het arrest

Karadag.331 Hierin overweegt het Europees Hof dat het noodzakelijk is dat een verdachte bijstand

door zijn advocaat verkrijgt in geval van onderzoekshandelingen die de actieve medewerking van de

327

Cass. 7 maart 2012, AR P.12.0321.F; P. VANWALLEGHEM, “Niet naleven Salduz-vereisten leidt niet automatisch tot nietigheid van aanhouding”, Juristenkrant, afl. 248, 25 april 2012, 3. 328

T. DECAIGNY, M. COLETTE en P. DE HERT, “Wet consultatie- en bijstandsrecht. Wet van 13 augustus 2011 als antwoord op de Salduz-rechtspraak”, NJW 2011, afl. 247, 531. 329

Cass. 4 oktober 2011, AR P.11.0439.N.; Cass. 29 november 2011, AR P. 11.0113.N. 330


EHRM 29 juni 2010, Karadag/Turkije, §47-48.

60

verdachte impliceren (zoals reconstructie) om te voldoen aan het recht op een eerlijk proces.332 Ook

het arrest Savas333 toont aan dat de verdachte ook bij de wedersamenstelling recht heeft op bijstand

van een advocaat. In het licht van deze rechtspraak heeft de wetgever dus bepaald dat bij een

wedersamenstelling de onderzoeksrechter aanwezig is, samen met de verdachte, burgerlijke partij

en hun advocaten.

Hierop komt de nodige kritiek van VAN CAUWENBERGHE. Volgens hem is de reconstructie gewoon

een onderzoekshandeling waarbij de verdachte kan aantonen hoe hij de feiten heeft gepleegd. Hij

vindt de bijstand van de advocaat bijgevolg te verregaand en ziet het dan ook enkel als het bewust

invoeren van opnieuw een accusatoir element in een inquisitoir systeem.334

Deze kritiek is mijns inziens onterecht. Het kan niet worden ontkend dat de wetgever hier een

accusatoir element in de rechtsorde invoert. Dit kan worden verantwoord door de wensen van het

EHRM. De wetgever gaat nog een stukje verder dan het EHRM en laat toe dat de burgerlijke partij

vergezeld door een advocaat ook aanwezig kan zijn. Hier speelt de wetgever vooral in op de trend

om het vooronderzoek meer tegensprekelijk te maken. Het is mijns inziens nuttiger om tegenspraak

in te voeren tijdens de reconstructie in plaats van louter achteraf.335

De wetgever heeft ervoor gezorgd dat niet bij elk plaatsbezoek bijstandsrecht vereist is, het is

noodzakelijk dat er een reconstructie gebeurt. Wanneer we dit a contrario interpreteren, dan heeft

dit als gevolg dat een reconstructie zonder plaatsbezoek niet onder de huidige regels valt, de wet

spreekt namelijk van een plaatsbezoek met oog op reconstructie.336 Daarnaast is het ook onduidelijk

hoe ruim deze wetsbepaling moet worden geïnterpreteerd. Is het de bedoeling om enkel bijstand te

verlenen bij een reconstructie of bij elke onderzoekshandeling waar de actieve medewerking van de

verdachte vereist is (vb. polygraaftest). Dit sluit namelijk het best aan bij de rechtspraak van het

Europees Hof rekening houdend met het arrest Karadag.337

4.3.14.2.2 Taken advocaat De wet bepaalt niet wat de taak van de advocaat is in geval hij bijstand verleent tijdens een

reconstructie. De minister van Justitie verwijst voor de taken van de advocaat naar de algemene

bijstand, die aan de plichtenleer van de advocaten onderworpen is. Meer concreet zal het

waarschijnlijk gaan om een marginale controle op de regelmatigheid en afwezigheid van druk bij het

uitvoeren van de reconstructie.338 De OVB hecht er daarnaast belang aan dat aan de verdachte zijn

rechten worden meegedeeld en in het bijzonder dat hij niet verplicht is mee te werken aan de

reconstructie. De raadsman controleert ook de naleving hiervan.339

332


Supra 2.4.3; EHRM 8 december 2009, Savas/Turkije. 334

Voor een uitvoerige bespreking zie: K. VAN CAUWENBERGHE, “Wedersamenstelling wordt hel op aarde”, Juristenkrant, afl. 235, 12 oktober 2011, 12. 335

Ik baseer mij hiervoor op: Ph. TRAEST, “Bijstand van een advocaat bij het politieverhoor” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Actualia strafrecht en criminologie, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2010, 399. 336


Zo is het ook nuttig om het deskundigenonderzoek meer tegensprekelijk te maken, Infra 2.4.3. 338


Art. 4.2 Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf.



61

4.4 Verhouding tussen de Salduz-wet en andere wettelijke regels 4.4.1 Bestuurlijke aanhouding Het toepassingsgebied van de regels die betrekking hebben op de vrijheidsberoving blijven beperkt

tot de Voorlopige Hechteniswet. De Salduz-rechten zijn dus niet aanwezig wanneer het een

bestuurlijke aanhouding betreft. Dit is volgens de Raad van State in overeenstemming met de

rechtspraak van het Europees Hof die zich in de Salduz-rechtspraak steunt op art. 6 EVRM dat

betrekking heeft op de vervolging van een verdachte en niet op art. 5 EVRM dat over de

vrijheidsberoving op zich spreekt.340

Ook het Hof van Cassatie stelt in het arrest van 29 november 2011341 dat art. 6 EVRM enkel van

toepassing is op rechtsplegingen die tot doel hebben om burgerlijke rechten of plichten vast te

stellen of het bepalen van de gegrondheid van een ingestelde strafvordering of op elkeen die wordt

vervolgd wegens strafbare feiten. Bijgevolg gelden de Salduz-rechten pas vanaf de aanvangsfase van

de strafvervolging en dus niet bij louter administratieve onderzoeken. De voorlezing van de rechten

voorzien in art. 47bis Sv. vóór een administratief verhoor maakt van het administratief onderzoek

geen strafonderzoek.342

De Salduz-wet is dus niet van toepassing op administratieve procedures, noch tuchtprocedures,

tenzij wanneer de verdachte een sanctie riskeert die volgens het Europees Hof het karakter van een

straf heeft. Het Hof stelt drie criteria voorop: (1) het betreft een strafrechtelijke norm in het

nationaal recht, (2) de aard van de inbreuk en (3) de ernst van de sanctie.343

4.4.2 Jeugdbeschermingswet Voor de bespreking van de toepassing van de Salduz-wet in combinatie met de

Jeugdbeschermingswet344 verwijs ik naar mijn bespreking onder 4.5.2.

4.5 Omzendbrieven van het College van procureurs-generaal Het College van procureurs-generaal is samengesteld uit procureurs-generaal van de hoven van

beroep. Dit College heeft als taak om te zorgen voor een coherente uitwerking van het strafrechtelijk

beleid en waakt over de goede werking van het Openbaar Ministerie. Krachtens art. 143bis Ger. W.

kan het daarom bij consensus beslissen over richtlijnen die noodzakelijk zijn voor een coherent

strafrechtelijk beleid zonder afbreuk te mogen doen aan de richtlijnen uitgevaardigd door de

minister van Justitie.345 Om de implementatie kracht bij te zetten heeft het College voor de Salduz-

340


Cass. 29 november 2011, AR P.11.0113.N. 342

F. SCHUERMANS, “Cassatie zorgt voor Salduz-verfijningen”, Juristenkrant, afl. 240, 21 december 2011, 7. 343

Zie ook: C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2009, 675 e.v.; L. HUYBRECHTS, “Wat is een verhoor, vraagt u?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 57. 344

Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965. Hierna Jeugdbeschermingswet 345

D. VAN DAELE, Openbaar Ministerie en strafrechtelijk beleid, Antwerpen-Groningen, Intersentia 2002, 43.

62

wet richtlijnen uitgevaardigd over de praktische toepassing van de Salduz-wet. Er werd namelijk een

algemene omzendbrief 8/2011346 uitgevaardigd en drie addenda, waarvan ik de omzendbrief

12/2011 inzake minderjarigen bespreek. De andere twee bevatten modeldocumenten347 en de

uitwerking van de permanentiedienst348.

Er moet wel worden opgemerkt dat deze enkel bindend zij voor het Openbaar Ministerie en de

politie.349 De omzendbrieven bindt in geen geval de onderzoeksrechter.350

4.5.1 Omzendbrief 8/2011 Aangezien deze omzendbrief vooral de wettelijke regels verduidelijkt beperk ik mijn bespreking tot

de voornaamste elementen.

4.5.1.1 Begrip verhoor De Salduz-wet betreft voornamelijk het verhoor. Het valt echter op dat de wetgever heeft nagelaten

een definitie van dit begrip te geven. Volgens de Raad van State zijn de Salduz-rechten van belang

wanneer de politie of gerechtelijke overheden verklaringen proberen te verkrijgen van de verdachte

maar niet wanneer er wordt gezocht naar gegevens die kunnen worden verkregen zonder

medewerking van de verdachte (vb. fouillering).351 Ook uit het arrest Zaichenko352 blijkt dat bijstand

door een advocaat moet worden verleend in het geval het een verhoor betreft dat gericht is op het

verkrijgen van inlichtingen van de verdachte. Dit maakt het echter nog steeds niet makkelijk om de

grenzen te bepalen van een verhoor dat tot doel heeft om inlichtingen te verzamelen.

Er is wel degelijk een amendement ingediend met een voorstel voor een definitie van het begrip

‘verhoor’ maar dit werd omwille van het ontbreken van een politieke meerderheid ingetrokken.353

Uit de wet kan enkel worden afgeleid dat het verhoren afgenomen worden door de politie, parket-

magistraat of onderzoeksrechter binnen het uitoefenen van hun bevoegdheden in zake misdrijven.354

Dit is echter zeer vaag, daarom heeft het College van procureurs-generaal in zijn omzendbrief

toelichting gegeven wat onder een verhoor moet worden begrepen.

346

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 106 p. 347

College van procureurs-generaal, Addendum 1 aan de omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht – Modellen, 19 oktober 2011, Omzendbrief 10/2011, www.om-mp.be, 4p. 348

College van procureurs-generaal, Addendum 3 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht – Permanentiedienst van de balie voor gearresteerde verdachten – Legitimatiekaart, 29 november 2011, Omzendbrief 13/2011, www.om-mp.be, 5p. 349

R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2007, 77. 350

K. VAN CAUWENBERGHE, “Bijstand van een advocaat bij het eerste verhoor: kan een col het rechtlandschap redden?” Vigiles 2010, afl. 4, 158. 351


EHRM 18 februari 2010, Zaichenko/Rusland. 353


L. HUYBRECHTS, “Wat is een verhoor, vraagt u?” in BOCKSTAELE, M., DEVROE, E. en PONSAERS, P. (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 61.




63

Volgens het College van procureurs-generaal is een verhoor ‘de door de daartoe bevoegde persoon of

gerechtelijke overheid geleide ondervraging van een persoon aangaande misdaden of wanbedrijven

die hem ten laste kunnen gelegd worden waarvan de straf aanleiding kan geven tot het verlenen van

een bevel van aanhouding, met uitzondering van de wanbedrijven bedoeld in art. 138, 6°, 6°bis en

6ter Sv. en/of waarvoor de verdachte van zijn vrijheid werd beroofd. Die verloopt overeenkomstig de

artikelen 47bis Sv. en 2bis WVH en de daarin opgesomde vormvoorschriften’.355

Een verhoor is dus een stelselmatige ondervraging van een verdachte door een onderzoeksrechter,

een agent of een officier van de gerechtelijke politie. Het heeft als doel de waarheid aan het licht te

brengen en bewijzen te verzamelen. In de omzendbrief wordt duidelijk gesteld dat een verkennend

gesprek dat gebruikt wordt ter voorbereiding van het eigenlijke verhoor ook onder die definitie valt

alsook een ondervraging door een ambtenaar (bijzondere inspectiedienst) met een strafrechtelijke

finaliteit.356

Het feit dat een verkennend gesprek volgens de procureurs-generaal ook een verhoor is, is niet de

evidentie zelve. Vooral vanuit politiehoek wordt aangevoerd dat er een duidelijk onderscheid is

tussen het verhoor zelf en het voorbereidend gesprek. Dit laatste is er volgens de politie op gericht

om de verdachte op zijn gemak te stellen zodat hij sneller geneigd zal zijn tot medewerking of om

oppervlakkig het terrein te verkennen. De politie is dan ook van mening dat de regels van het

verhoor op dit verkennend gesprek niet moeten worden toegepast.357

Ik kan mij aansluiten bij de kritiek die er kwam vanuit de rechtsleer dat het niet de bedoeling kan zijn

om de regels van het verhoor buiten werking te stellen door een verhoor te herkwalificeren tot een

voorbereidend gesprek. Wanneer dit gesprek - zoals HUYBRECHTS het uitdrukt - niet over koetjes en

kalfjes gaat maar zaakgericht is, zal toch moeten worden besloten dat dit gesprek een verhoor is en

dat de nodige regels van toepassing zijn. VERSTRAETEN stelt dan ook terecht dat de regels

aangaande het verhoor moeten worden gevolgd van zodra het gesprek rechtstreeks of

onrechtstreeks gaat over de feiten en/of personen die het voorwerp van het onderzoek uitmaken.

HUYBRECHTS gaat nog verder en stelt dat telkens wanneer de politie iemand uitnodigt voor verhoor,

moeten vanaf de aanvang van het gesprek de regels en formaliteiten van het Wetboek van

Strafvordering worden nageleefd.358 Ook het College van procureurs-generaal is dit standpunt

toegedaan en stelt dat elk voorbereidend gesprek als een verhoor moet worden gezien.

Waarschijnlijk wou het College op veilig spelen en alle latere discussies vermijden of er in de concrete

omstandigheden al dan niet sprake was van een verhoor tijdens het voorbereidend gesprek.

Vervolgens wordt een lijst weergegeven met zaken die niet onder het verhoorbegrip vallen, namelijk

een buurtonderzoek, het rapporteren van terloopse gezegdes, het verzamelen van algemene

inlichtingen, de toestemming tot huiszoeking en schriftelijk overgemaakte verklaringen. Ook het

355



F. GOOSSENS, Politiebevoegdheden en mensenrechten, Mechelen, Kluwer, 2006, 416. 358

F. GOOSSENS, Politiebevoegdheden en mensenrechten, Mechelen, Kluwer, 2006, 417.



64

tijdelijk ophouden van personen om een opsporingshandeling te verrichten (vb. DNA) is geen

verhoor en kan tevens niet worden gezien als een arrestatie of voorlopige hechtenis.359

Een confrontatie wordt door de procureurs-generaal wel beschouwd als een verhoor. Deze heeft

namelijk tot doel om personen met tegenstrijdige verklaringen met elkaar te confronteren om zo de

waarheid aan het licht te brengen.360

4.5.1.2 Consultatierecht Volgens het College van procureurs-generaal heeft het vertrouwelijk overleg voornamelijk tot doel

om de verdachte het zwijgrecht toe te lichten, zodat hijzelf kan oordelen om al dan niet een

verklaring af te leggen. Daarnaast kunnen ook de volgende elementen aan bod komen: informatie

omtrent de procedure, de rechten van de verdachte, de bespreking van de zaak en de verdediging,

vragen naar ontlastend bewijs, voorbereiding van de ondervraging, morele ondersteuning,...361

Indien de advocaat de consultatieruimte wenst te betreden, kunnen in beperkte mate

veiligheidsmaatregelen worden opgelegd. Aan de advocaat kan worden gevraagd om zijn

identiteitskaart en legitimatiekaart voor te leggen alsook een controle op metalen voorwerpen is

mogelijk, met voorkeur door een metaaldetector. Indien noodzakelijk, dan kan een

veiligheidscontrole worden doorgevoerd (geen fouillering!) om zeker te zijn dat de advocaat geen

voorwerpen of stoffen bij zich heeft die een gevaar betekenen voor zichzelf of derden of de

ontvluchting vergemakkelijken.362 Dit kan bijvoorbeeld door aan de advocaat te vragen om zijn

zakken leeg te maken, de kledij oppervlakkig te betasten, de aktetas te controleren,... Aan de

advocaat kan ook worden gevraagd om metalen voorwerpen, elektronica of zijn aktetas in een

gesloten kast te leggen.363 Indien een advocaat weigert één van deze veiligheidsvoorwaarden na te

leven, kan hem de toegang tot de consultatieruimte worden ontzegd. Dit is geen schending van het

consultatierecht aangezien het toegangsverbod uit de houding van de advocaat voortvloeit.364 In dat

geval vindt het verhoor bijgevolg plaats zonder rechtsbijstand door een advocaat.

359





Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 34-35. 364








65

Ook de Ordes en de politie zijn dezelfde mening toegedaan als het College van procureurs-generaal.

Al deze actoren zien het dus als een evidentie dat de advocaat zijn identiteitskaart en legitimatiekaart

voorlegt en door een metaaldetector loopt, een fouillering is dan weer een brug te ver.365 De

omzendbrief 8/2011 zegt verder niets over het GSM-gebruik van de advocaat. Zowel de OVB als de

OBFG zijn van mening dat de raadsman een GSM bij zich mag hebben behalve wanneer hij alleen is

met de verdachte, dus in het geval van vertrouwelijk overleg. De OVB adviseert daarnaast ook nog

om tijdens het verhoor de GSM uit te schakelen.366 Tijdens de studiedag van de VUB stelde Marc

Bockstaele dat in de praktijk de advocaat altijd zijn gsm afgeeft vóór het vertrouwelijk overleg, dit

leidt nergens tot problemen.

Het College beveelt aan om het vertrouwelijk overleg te laten plaatsvinden in een lokaal met een

glazen wand tussen de verdachte en de advocaat zodat de veiligheid ten allen tijde kan worden

gegarandeerd. Indien dit echter niet mogelijk is, moet de politie de nodige veiligheidsmaatregelen

nemen.367 Dit kan bijvoorbeeld door de verdachte geboeid te laten.

Ten slotte adviseert het College van procureurs-generaal om in de praktijk zo veel mogelijk te werken

met een verhoor na een schriftelijke uitnodiging. Dit heeft als groot voordeel dat er een vermoeden

speelt van voorafgaande consultatie van een advocaat speelt, zodat er op de verhoorders geen

verplichting meer rust om dit consultatierecht te organiseren. Het College stelt namelijk dat het

aangewezen is om te werken met een verhoor op schriftelijke uitnodiging vanaf het moment dat er

voldaan is aan de drie volgende voorwaarden: er is geen gevaar voor het doen verdwijnen van

bewijzen (1), er is ook geen gevaar voor collusie (2) en ten slotte is er ook geen gevaar voor

belemmering van het onderzoek (3).368

4.5.1.3 Bijstandsrecht De advocaat kan schendingen van het zwijgrecht, pressieverbod of de wettigheid en regelmatigheid

van het verhoren laten opnemen in het proces-verbaal.369

Het College van procureurs-generaal benadrukt dus dat er een aantal zaken zijn die de advocaat niet

mag. Hij mag niet pleiten, hij mag niet in discussie treden met de verbalisanten, hij mag het verhoor

niet ophouden (tenzij een eenmalige onderbreking van 15 minuten), hij mag tijdens het verhoor niet

met zijn cliënt praten, hij mag niet antwoorden in plaats van de cliënt en hij kan zich niet verzetten

365


Art. 2.4 Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 35. 367











66

tegen het stellen van vragen.370 Dit laatste is vrij verregaand, het moet namelijk mogelijk zijn voor de

advocaat om te protesteren tegen een zeer insinuerende vraag. Ook de OVB is deze mening

toegedaan en stelt in haar gedragscode dat de advocaat mag suggereren een vraag te

herformuleren.371 Dit is volgens mij de correcte benaderingswijze van de taak van de advocaat.

Aangezien de minister van Justitie tijdens de parlementaire voorbereidingen benadrukte dat de

advocaat onmiddellijk opmerkingen kan maken over een suggestieve vraag, zodat de verhoorders de

mogelijkheid krijgen om de vraag te herformuleren.372 De OVB is in tegenstelling tot het College van

procureurs-generaal van mening dat de advocaat tijdens het verhoor kan fluisteren met de verdachte

indien dit noodzakelijk is.373

Om te vermijden dat tijdens het verhoor oogcontact mogelijk is tussen de verdachte en de raadsman

neemt deze laatste plaats schuin achter de verdachte. Dit benadrukt volgens het College dat een

verhoor geen debat is tussen personen die samen aan een tafel zitten.374 De OVB is een

tegengestelde mening toegedaan en vindt dat de advocaat bij voorkeur plaatsneemt naast de

verdachte. Indien dit wordt geweigerd en adequate bijstand daardoor onmogelijk is volgens de

advocaat dan moet hij de verzetprocedure toepassen (infra 4.5.1.4).375

Er zijn dus wel tegenstrijdigheden vast te stellen tussen de richtlijnen van de beroepsgroepen. Dit kan

ertoe leiden dat aan de finaliteit van deze richtlijnen afbreuk wordt gedaan. Een eenduidig

referentiekader waaraan het optreden van de verschillende actoren kan worden geverifieerd is dan

ook wenselijk. Wanneer tegenstrijdige belangen de overhand nemen zal een wederzijds respect

noodzakelijk zijn om de situatie te herstellen.376

Uit de studiedag van de VUB blijkt dat er in de praktijk steeds minder discussies zijn, de politie is

gebonden door de omzendbrief 8/2010 en niet door de gedragscode var de advocaten waardoor de

advocaat doorgaans plaatsneemt schuin achter de verdachte. DECAIGNY benadrukte dat het voor de

advocaat niet veel verschil uitmaakt waar hij zit tijdens het verhoor als het verhoor goed is

voorbereid met de cliënt tijdens het voorafgaand vertrouwelijk gesprek.

370


Art. 4.4 Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf. 372

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heer VANLOUWE en mevrouw KHATTABI, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/4. 373



Art. 4.2 Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf. 376

L. SMETS, “Opleiding verhoortechnieken in het post-Salduz tijdperk:naar een universele nationale training?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 214-215.








67

4.5.1.4 Verbalisant of advocaat leeft taken niet na De omzendbrief 8/2011 bespreekt het geval waarin de advocaat tijdens het verhoor zijn boekje te

buiten gaat. In het geval dat de advocaat zich niet houdt aan de door de wet omschreven taken, dan

onderbreekt de verhoorder het verhoor en wijst de advocaat daarop. Indien hij volhardt, zal de

verhoorder moeten meedelen dat ondervragen in deze omstandigheden onmogelijk is en wordt aan

de verdachte gevraagd of hij eventueel elementen à décharge wenst mee te delen. Alle

moeilijkheden die het verhoor onmogelijk maken, worden in het proces-verbaal opgenomen. De

advocaat kan ook eventuele schendingen van rechten erin laten opnemen. Het verhoor wordt

vervolgens beëindigd tenzij afstand wordt gedaan van het bijstandsrecht. De procureur des Konings

wordt hiervan onmiddellijk op de hoogte gebracht teneinde initiatieven te nemen zodat het verhoor

kan worden hervat. 377

Daarentegen is het ook mogelijk dat de verhoorder zich niet houdt aan zijn taken. Er kan bijvoorbeeld

worden gedacht aan het feit dat de verbalisant het vertrouwelijk overleg hindert of de

vertrouwelijkheid niet garandeert of weigert de nodige aanpassingen te maken aan het proces-

verbaal. Dan adviseren zowel de OBFG als de OVB dat de advocaat de schending van de rechten laat

opnemen in het proces-verbaal van het verhoor. Indien dit wordt geweigerd, moet de advocaat het

incident na het verhoor zo snel mogelijk schriftelijk signaleren aan de leidinggevende magistraat en

de stafhouder. Indien de advocaat van mening is dat door de schending het verhoor onmogelijk kan

worden voortgezet, dan kan hij zijn cliënt adviseren om te zwijgen. Indien mogelijk vraagt hij om een

bijkomend vertrouwelijk overleg.378

Het is echter onduidelijk wat de leidinggevende magistraat met deze meldingen moet doen.

Aangezien er nog geen audiovisueel verhoor vereist is, kan de magistraat de juistheid moeilijk

verifiëren. Als de melding gegrond is, moet de verbalisant dan uit het onderzoek worden geweerd? Is

een straf- en/of tuchtonderzoek verplicht? Dit is in de praktijk nog onduidelijk.379

4.5.1.5 Bevel tot verlenging De procureur des Konings moet het dossier zes uur vóór het verstrijken van de termijn meedelen aan

de onderzoeksrechter, zodat deze nog de nodige tijd krijgt om de gevraagde verlenging te

beoordelen. Het College acht dit ook van belang voor het geval de onderzoeksrechter de verlenging

weigert, en wel om nog voldoende tijd te hebben om een aanhoudingsbevel te vragen.380 Deze

redenering mag echter niet in belang worden overschat. Wanneer de onderzoeksrechter een

verlenging weigert, dan is de kans zeer klein dat hij het uitvaardigen van een aanhoudingsbevel wel

gerechtvaardigd vindt.

377


5de

voorafgaande opmerking Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 37. 379

A. JACOBS, “Salduz: opportuniteit of gemiste kans voor een betere waarheidsvinding? Pleidooi voor een gezamelijke gedragscode” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS, (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 147. 380

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 71-72.





68

4.5.1.6 Verhoor door de onderzoeksrechter De wet voorziet niet in consultatierecht voorafgaand aan de ondervraging door de

onderzoeksrechter. De omzendbrief geeft aan dat hierop wel een uitzondering bestaat, namelijk

wanneer de verdachte geen vertrouwelijk overleg heeft gekregen vóór het politieverhoor. Dan moet

hem nog gedurende dertig minuten vertrouwelijk overleg worden gegeven vóór de aanvang van het

verhoor door de onderzoeksrechter.381

Bij het verhoor door de politie of onderzoeksrechter kan ook het Openbaar Ministerie aanwezig zijn.

Dit kan worden gezien als een veruiterlijking van het principe van de gelijkheid der wapens. Dit is

echter een mogelijkheid, geen verplichting. In de praktijk zal dit waarschijnlijk niet vaak worden

toegepast om de werklast van het parket binnen de perken te houden. Het College beveelt het

daarom voornamelijk aan wanneer het bijzonder ernstige zaken betreft.382

4.5.1.7 Persoon was vrij van komen en gaan en wordt van zijn vrijheid beroofd Het College van procureurs-generaal geeft ook advies wat de verhoorders moeten doen in geval de

verdachte die tijdens het verhoor vrij was van komen en gaan van zijn vrijheid moet worden beroofd.

Het is volgens het College aangewezen vóór de aanvang van het verhoor te kiezen voor de meest

ingrijpende regels indien de kans bestaat dat de verdachte zal worden gearresteerd na het verhoor.

Indien dit niet is gedaan en tijdens het verhoor blijkt dat de verdachte van zijn vrijheid wordt

beroofd, moet het verhoor worden onderbroken zodat aan de strenge regels kan worden voldaan.

De verdachte verkrijgt dan namelijk alle rechten die toekomen aan de vierde categorie.383

De criteria om een verdachte van zijn vrijheid te beroven zijn: de ernst van de feiten en de

omstandigheden waarin ze gepleegd zijn, de specificiteiten van het onderzoek, specifieke richtlijnen

van de procureur des Konings of de redenen opgesomd in art. 16, §1 VHW.384

Eerder heb ik erop gewezen dat dit volgens BOCKSTAELE moeilijk toepasbaar is in de praktijk.385

381


Cass. 21 juni 2011, AR P.11.1075.N; College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011, Omzendbrief 8/2011, www.om-mp.be, 77-79. 383


F. SCHUERMANS, “Salduz: consultatie- en/of verhoorbijstand voor wie?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 83. 385

Supra 4.3.4.2.1.




69

4.5.2 Omzendbrief 12/2011 betreffende minderjarigen Omwille van de bijzondere kwetsbaarheid van minderjarige verdachten bepaalt de Salduz-wet dat zij

geen afstand kunnen doen van de Salduz-rechten. Hieruit kan dus impliciet worden afgeleid dat de

wet ook van toepassing is op minderjarigen. Daarenboven moet ook rekening worden gehouden met

de Jeugdbeschermingswet die aan de minderjarige bijkomende rechten verleent.386

Het College van procureurs-generaal heeft daarom in een addendum aan de omzendbrief 8/2011

specifiek de situatie van de minderjarige besproken. Hierbij wordt verduidelijkt hoe de Salduz-wet in

combinatie met de Jeugdbeschermingswet moet worden toegepast. Ik bespreek in het navolgende

deel de belangrijkste elementen.

In de zin van de wet zijn minderjarigen personen die worden vervolgd wegens een als misdrijf

omschreven feit dat vóór de leeftijd van achttien jaar werd gepleegd.387

4.5.2.1 Mededeling rechten Wanneer de minderjarige wordt verhoord, ongeacht de hoedanigheid, moeten de rechten zoals

bepaald in art. 47bis, §1 Sv. worden voorgelezen. Wordt de minderjarige verhoord als slachtoffer of

getuige, dan kan volgens art. 92 e.v. Sv. de procureur des Konings of de onderzoeksrechter de

audiovisuele opname van het verhoor bevelen wanneer het een misdrijf betreft dat opgesomd is in

art. 91bis Sv. of voor andere misdrijven in geval van ernstige en uitzonderlijke omstandigheden. De

minderjarige moet hiermee instemmen, tenzij de betrokkene minder dan twaalf jaar is, dan is het

voldoende hem in te lichten. De minderjarige heeft ook het recht om zich te laten begeleiden door

een meerderjarige.388

In geval het een verhoor betreft van een minderjarige die wordt verdacht van het plegen van een als

misdrijf omschreven feit zullen hem ook de rechten van art. 47bis §2 Sv. moeten worden

meegedeeld. Het is steeds mogelijk dat de procureur des Konings of de onderzoeksrechter de

audiovisuele of auditieve opname van het verhoor beveelt.389

386

College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 4-5. 387

College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 4. 388

Art. 91bis en 92 Sv.; College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 7. 389

Art. 112 ter §1 Sv.; College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 8.





70

Het is logisch dat elke minderjarige en elke meerderjarige verhoord voor feiten gepleegd vóór de

leeftijd van achttien jaar dezelfde informatie krijgen dan meerderjarigen verhoord voor feiten

gepleegd na hun meerderjarigheid.

4.5.2.2 Consultatierecht Het is volgens het College aangewezen dat de personen die het ouderlijk gezag uitoefenen de

advocaat kiezen. Omwille van de hoogdringendheid zal het echter niet altijd mogelijk zijn om die

keuze af te wachten. Daarom kan aan de minderjarige worden gevraagd of hij een advocaat heeft en

op hem een beroep wenst te doen. Indien dit niet het geval is of de advocaat niet beschikbaar is,

wijst de permanentiedienst een advocaat toe.390

In principe kan een minderjarige geen afstand doen van het recht op vertrouwelijk overleg.391 De wet

maakt echter geen onderscheid tussen minderjarigen en meerderjarigen in het geval het een eerste

verhoor op schriftelijke uitnodiging betreft. Dan speelt dus het wettelijk vermoeden dat de verdachte

een advocaat geraadpleegd heeft alvorens zich aan te melden voor verhoor. Het College van

procureurs-generaal is echter van mening dat de minderjarige nog recht heeft op vertrouwelijk

overleg indien hij dit uitdrukkelijk vraagt. Er wordt dan contact opgenomen met de permanentie en

het overleg kan plaatsvinden in de lokalen van de politie of telefonisch.392

Indien de minderjarige zonder uitnodiging wordt verhoord of deze bevat niet alle vereiste

inlichtingen zal het verhoor pas plaatsvinden na overleg met de advocaat. Dit kan in een lokaal van

de politie, telefonisch of het verhoor kan worden uitgesteld.393

De wettelijke regels voor het verhoor van een verdachte van de vierde categorie zijn ook op de

minderjarige van toepassing. Dus de wachttermijn van twee uur, het overleg gedurende dertig

minuten of het telefonisch vertrouwelijk overleg indien het niet binnen de twee uur kan plaatsvinden

is dus ook van toepassing op minderjarigen.394

Het is mogelijk dat de verdachte feiten heeft gepleegd vóór de leeftijd van achttien jaar maar pas

wordt verhoord na het bereiken van de meerderjarigheid. Aangezien de Salduz-wet bij het verhoor

van een meerderjarige geen onderscheid maakt naargelang de feiten gepleegd zijn vóór of na de

meerderjarigheid en art. 47bis §2 Sv. bepaalt dat alleen een meerderjarige afstand kan doen van het

390


Art. 47bis, §2, 3° Sv. 392


lid Sv.; College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 10. 393

Art. 47bis, §2, laatste lid Sv.; College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 10. 394

Art. 2bis, §1, 3de

en 4de

lid VHW.




71

consultatierecht, gaat het College ervan uit dat een meerderjarige die wordt verhoord over feiten

gepleegd vóór de leeftijd van achttien jaar geldig afstand kan doen van het consultatierecht. Ook zal

het wettelijk vermoeden spelen in geval het verhoor een schriftelijke uitnodiging betreft.395

4.5.2.3 Bijstandsrecht De minderjarige verdachte uit de vierde categorie heeft recht op bijstand tijdens het verhoor en kan

hier geen afstand van doen. De meerderjarige die wordt verhoord over feiten gepleegd voor de

leeftijd van achttien jaar kan om dezelfde redenen zoals hierboven uiteengezet afstand doen van het

bijstandsrecht.396

Wanneer een minderjarige van zijn vrijheid wordt beroofd, moet zo snel mogelijk de vader, moeder,

voogd of de personen die hem in rechte of in feite in bewaring hebben in kennis worden gesteld van

de aanhouding, alsook de redenen hiervan en de plaats van opsluiting.397 Dit recht kan niet worden

uitgesteld om de belangen van het onderzoek te beschermen398 en geldt voor de minderjarige vanaf

het moment van vrijheidsberoving.399

4.5.2.4 Bevel tot verlenging Een bevel tot verlenging impliceert dat de zaak bij de onderzoeksrechter aanhangig wordt gemaakt.

Art. 49 van de Jeugdbeschermingswet stelt dat de zaak enkel in uitzonderingsomstandigheden en in

geval van volstrekte noodzaak aanhangig kan worden gemaakt bij de onderzoeksrechter wanneer

een minderjarige of een meerderjarige wordt vervolgd voor feiten gepleegd vóór de

meerderjarigheid. De procureur des Konings zal dit dus, naast de ernstige aanwijzingen van schuld en

de bijzondere omstandigheden van de zaak, moeten toelichten wanneer hij een bevel tot verlenging

vraagt, tenzij art. 36bis of 57bis Jeugdbeschermingswet van toepassing is. Dan is de

onderzoeksrechter immers bevoegd om een gerechtelijk onderzoek in te stellen zonder dat aan de

vereisten van volstrekte noodzaak en uitzonderingsomstandigheden moet voldaan zijn.400

395


Art. 2bis, §2 VHW; College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 14. 397

Art. 48bis, §1 Jeugdbeschermingswet. 398

Dit kan wel volgens art. 2bis, §3 VHW. 399


College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 16-17.





72

Ook het College van procureurs-generaal stelt dat het bevel niet bij wijze van mini-instructie kan

gevraagd worden omdat er geen hoger beroep is voorzien, ook zij spreken van een sui generis-

procedure. 401

4.5.2.5 Verhoor door de onderzoeksrechter Wanneer de onderzoeksrechter wordt gevat in het kader van art. 49 Jeugdbeschermingswet kan hij

geen aanhoudingsbevel uitvaardigen.402 De minderjarige of meerderjarige die ervan wordt verdacht

een als misdrijf omschreven feit te hebben gepleegd vóór de meerderjarigheid heeft wel het recht op

bijstand van een advocaat telkens hij verschijnt voor de onderzoeksrechter.403 Aangezien art. 2bis

VHW meer rechten toekent dan de Jeugdbeschermingswet moeten deze ook toekomen aan de

minderjarige of meerderjarige die feiten pleegde vóór de meerderjarigheid. Met name kan de

advocaat opmerkingen formuleren over de eerbiediging van het zwijgrecht, uitoefenen van

ongeoorloofde druk of dwang en de kennisgeving van de rechten en de regelmatigheid van het

verhoor.404

In principe is het dus niet mogelijk om tegen de minderjarige een aanhoudingsbevel uit te vaardigen.

Dit kan enkel in twee uitzonderlijke gevallen, namelijk wanneer de uithandgeving werd uitgesproken

of ingeval van een inbreuk op art. 36bis Jeugdbeschermingswet dat aan de hand van vluchtmisdrijf

werd gepleegd. Dan vinden de regels van het gemeen recht inzake de voorlopige hechtenis

toepassing.405 Een minderjarige kan dan geen afstand doen van het recht op bijstand door een

advocaat tijdens het verhoor. Dit kan wel wanneer de betrokkene meerderjarig is op het moment

van het verhoor.406 De VHW wordt ook toegepast in geval de onderzoeksrechter een maatregel tot

plaatsing in een gesloten opvoedingsinstelling beveelt, dan kan de raadsman onder meer

opmerkingen formuleren over de vrijheidsberoving tijdens het verhoor door de

onderzoeksrechter.407

401



Art. 49, 2de

lid Jeugdbeschermingswet. 404

Art. 2bis, §2, 3de

lid, 1°-3° VHW; College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 20. 405

Art. 16, §2 VHW. 406

College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 16-18-19. 407

College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011, Omzendbrief 12/2011, www.om-mp.be, 16-21.






73

4.6 Conclusie Met de Salduz-wet onderneemt de wetgever een eerste poging om de Salduz-rechtspraak te

implementeren. Daarnaast zorgen de omzendbrieven van het College van procureurs-generaal voor

een zinvolle verduidelijking van de wet.

Ondanks de vele kritieken op de wet ben ik toch positief. We mogen namelijk niet vergeten dat we

van zeer ver komen, tot voor kort had de verdachte bij ons de eerste 24u geen recht op toegang tot

een raadsman, pas na het afleveren van een aanhoudingbevel kon de verdachte een advocaat

raadplegen. Dit betekent echter niet dat we op onze lauweren kunnen rusten. Uit mijn bespreking

blijkt namelijk dat de Salduz-wet op sommige vlakken niet in overeenstemming is met de Salduz-

rechtspraak, denken we bijvoorbeeld aan het bijstandsrecht en de sanctie. Bijsturingen zullen in de

toekomst dus onvermijdelijk zijn. Volgens mij kunnen we dus tevreden zijn met de Salduz-wet als

startpunt voor een volledige implementatie van de Salduz-rechtspraak, een eindpunt is het zeker

niet.

Uit de studiedag van de VUB bleek duidelijk dat ook de Dienst Strafrechtelijk beleid beseft dat de

Salduz-wet een wankel veld is en er geen absolute garantie is dat we een veroordeling van het EHRM

kunnen uitsluiten. RAES benadrukt dat de wet een evenwichtsoefening is tussen de eisen van de

actoren, de budgettaire beperkingen en de werkbaarheid dat de praktijk eist. De DBS vindt het

daarom van belang om de wet eerst te laten proefdraaien en erna pas aandacht besteden aan

uitbreidingen van de wet.

74

Deel 5: De Salduz-praktijk

Om een volledig beeld te krijgen van de implementatie van de Salduz-rechtspraak bespreek ik in dit

deel de reactie van de praktijk op de Salduz-rechten. Zo behandel ik eerst de visie van de actoren

aslook hun initiatieven om de incorporatie van de Salduz-wet vlot te laten verlopen. Vervolgens ga ik

dieper in op de evaluatie van de wet die tot stand kwam door de Dienst voor het Strafrechtelijk

beleid. Tot slot bespreek ik de recente rechtspraak over de toepassing van de wet.

5.1 Visie en initiatieven van de actoren Eerst ga ik dieper in op de visie van de verschillende actoren die bij de implementatie van de Salduz-

wet betrokken zijn. Zo zal het duidelijk worden dat de meesten neigen naar een voorzichtige

tevredenheid. Aangezien implementatie niet mogelijk zou geweest zijn zonder de vele initiatieven

van de actoren bespreek ik ook de voornaamste initiatieven. Tot slot raak ik ook even het gevoeligste

thema van de de Salduz-wet aan, met name het kostenplaatje.

5.1.1 Politie

5.1.1.1 Visie Het wantrouwen vanuit de hoek van de politie was zeer groot. Het klassieke verhoor waarbij de

politie de overhand heeft is verleden tijd, de verhoortechnieken moeten worden aangepast en er

was de grote angst dat advocaten zich niet behoorlijk zouden gedragen tijdens het verhoor.408

Daarnaast heerst er in België een cultuur van bekentenissen, dit wordt gezien als een eerste stap van

berouw. Door de Salduz-wet vreesde de politie dat het veel moeilijker zal zijn om bekentenissen te

verkrijgen. De nieuwe wet streeft dus naar een wetenschappelijke politie die zich vooral focust op

het verzamelen van bewijzen.409 De schrik dat het veel moeilijker zou zijn voor de politie om haar

taken te vervullen zat er dus goed in.

Vervolgens werd gewezen op het probleem dat de infrastructuur niet aangepast was aan de Salduz-

wet. Zo moet een verhoorruimte niet enkel de vertrouwelijkheid van het overleg garanderen maar

ook de veiligheid van de advocaat. De politie vreesde de grote hoeveelheid budgetten die ze moet

vrijmaken om aan de Salduz-eisen te voldoen.410 Er wordt dus de nodige creativiteit verwacht van de

politiekorpsen om de praktsiche problemen op te lossen.

Ten slotte was er ook de schrik bij de politie dat er een tekort aan personeel zou zijn tijdens het

weekend en op feestdagen, aangezien de taken van de politie toenemen, met name het onthaal van

de advocaat, het nemen van veiligheidsmaatregelen, het opstellen van een gedetailleerd proces-

verbaal,... Ook moet er twee uur worden gewacht op de komst van de advocaat. 411 Doordat de

408

R. BOONE en E. CALLUY, “Salduz wordt harde dobber voor de lokale politie”, Juristenkrant, afl. 240, 21 december 2011, 9. 409

C. BOTTAMEDI, “De lokale politie en de Salduz-wet. De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 18. 410




75

budgettaire middelen beperkt zijn, was ze ervan overtuigd dat enkele kerntaken onderbelicht zouden

raken, zoals de BOB-campagnes.412

Sinds de inwerkingtreding van de wet zijn er echter nog geen grote problemen vastgesteld van

personeelstekort omdat er met standby-teams wordt gewerkt. Verschillende politiezones hebben

een extra equipe ter beschikking of kunnen de politiemensen terugroepen. Hierdoor is aanwerving

van extra personeel nog niet direct noodzakelijk. Er moet echter wel rekening worden gehouden met

het feit dat er op het moment van de evaluatie nog geen grote politieoperaties zijn uitgevoerd, die

aanleiding kunnen geven tot vele arrestaties. De toekomst zal moeten uitwijzen in welke mate de

politie dan in staat is om alles efficiënt te laten verlopen.413

Aan de politie werd ook de vraag gesteld of de inwerkingtreding van de wet ten koste ging van

andere politieactiviteiten. Hierover zijn de meningen verdeeld. Sommige korpsen geven aan dat ze

minder tijd hebben voor patrouille, verkeerscontrole en andere.414 Zo is in de politiezone GAOZ

(Genk-As-Opglabeek-Zutendaal) beslist om in mindere mate alcoholcontroles uit te voeren. Het valt

te hopen dat dit neveneffect op termijn opgelost raakt en dat de politie een efficiënte werkverdeling

kan nastreven eens ze vertrouwd raakt met de Salduz-praktijk. Commissaris SCHELLINGEN heeft er

alvast een goed oog in.415

De politie stelt wel een grote verandering in haar werkwijze vast. In plaats van direct te gaan

verhoren gaan de onderzoekers sinds 1 januari 2012 meer op zoek naar elementen à charge en à

décharge alvorens de verdachte te verhoren in aanwezigheid van een advocaat. Bijkomende

investeringen in het sporenonderzoek dringen zich dus op. Er wordt dus eerst een sterker dossier

opgemaakt alvorens zal worden verhoord. Dit is eigenlijk de tegengestelde werkwijze dan vóór de

wet werd toegepast. Toen werd eerst verhoord om een bekentenis te verkrijgen, op basis daarvan

kon dan zeer gericht onderzoek worden gestart om de bekentenis te bevestigen of te ontkrachten.416

Er is dus sprake van een cultuurwijziging, opsporingstechnieken zoals DNA- of vingerafdrukken zullen

een belangrijkere rol spelen binnen de bewijsvoering. Dit betekent echter niet dat het verhoor niet

meer van belang is, dit laat namelijk toe om het verhaal en het motief achter de feiten te

achterhalen.417

412


Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 41 en 74. 414


E. CALLUY, “interview RUDI SCHELLINGEN: ‘Sinds Salduz bereiden we verhoren grondiger voor’ (deel 1 interview)”, 6 februari 2012, www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201452498. 416

E. CALLUY, “interview RUDI SCHELLINGEN: ‘Sinds Salduz bereiden we verhoren grondiger voor’ (deel 1 interview)”, 6 februari 2012, www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201452498; R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 8. 417

L. SMETS, “Opleiding verhoortechnieken in het post-Salduz tijdperk:naar een universele nationale training?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 211.



http://www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201452498


76

De nieuwe werkwijze kan enkel worden toegejuicht. Het risico dat de onderzoeker belandt in een

tunnelvisie is veel kleiner. Er is minder kans dat de verhoorder het pad van de bekentenis te lang

blijft volgen doordat hij eerst elementen à charge en à décharge verzameld heeft. Dit komt de

kwaliteit van het onderzoek dus enkel ten goede.418

Ook het verhoor op zich is er niet gemakkelijker op geworden. Er zit nu een verdachte voor de

ondervrager die vooraf een strategie met zijn advocaat heeft bepaald, daarnaast is er een

controlerende advocaat aanwezig. Maar als de verhoorder de verhoortechnieken juist toepast (geen

suggestieve vragen stellen, open vragen stellen, vrij verhaal,...), dan neemt in principe de

bewijswaarde van het verhoor toe. Want je kan er door de Salduz-rechten vanuit gaan dat de

verdachte weloverwogen bekent. Daarnaast wordt er gewerkt met een nieuw verhoorplan, dat de

strategie van het verhoor weergeeft. Zo wordt onder andere aandacht geschonken aan welk

bewijsmateriaal op welk moment tijdens het verhoor naar boven wordt gebracht. Er wordt dus

bewuster stilgestaan bij de opbouw van het verhoor.419

De omwenteling is dus zeer groot bij de politie. De eerste reactie is echter positief. Zo meldt de

federale politie dat de inwerkingtreding vlot liep, mede door de grote inspanningen die door de

politie zijn gedaan. Zo werd op de zeer korte termijn van vier maanden (de termijn tussen de

bekendmaking en de inwerkingtreding van de wet) veel moeite gedaan om de politie op te leiden en

aanpassingen te doen aan de infrastructuur om ruimten te voorzien die de vertrouwelijkheid en

veiligheid garanderen. Voorlopig zijn er dan ook nog geen noemenswaardige incidenten gemeld. Het

is wel nog te vroeg om tot grote conclusies te komen. Verbeteringen zullen op termijn onontbeerlijk

zijn.420

Ik kan niet ontkennen dat ik begrip kan opbrengen voor de koudwatervrees die er bij de politie was.

Verandering lokt weerstand uit en daarenboven zijn de Salduz-rechten atypisch in een inquisitoir

rechtsmodel. Dat is gekenmerkt door een geheim en niet-tegensprekelijk vooronderzoek. Ons

rechtssysteem voorzag daarom geen tegenspraak door de advocaat tijdens het vooronderzoek. Dit

weerhoudt mij echter niet om te stellen dat een systeem ook maar een systeem is. Het is mijns

inziens dus niet slecht om hiervan los te komen aangezien het inquisitoir model duidelijk niet wordt

gesmaakt door het EHRM, en ons in de toekomst te richten op een tegensprekelijk vooronderzoek.421

VAN NUFFEL wijst er terecht op dat het van belang is dat de politie dit ziet als een uitdaging waarin

op zoek moeten worden gegaan naar een nieuw evenwicht. Alle actoren moeten dus de tijd krijgen

om hun plaats te vinden.422

418

Ik baseer me hiervoor op: R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 9. 419

R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 9. 420


T. DECAIGNY, P. DE HERT en M. COLETTE, “De EHRM-dimensie van de Wet consultatie- en bijstandsrecht: aanleding en vigerend recht” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 33. 422

R. BOONE en E. CALLUY, “Salduz wordt harde dobber voor de lokale politie”, Juristenkrant, afl. 240, 21 december 2011, 9.


77

Ik kan benadrukken dat (voorlopig?) de vrees van de politie onterecht was, de inwerkingtreding

verloopt vlot. De politie vindt haar plaats binnen het gehele Salduz-concept. Daarnaast zijn de

verhoren gekenmerkt door een wederzijds respect tussen politie en advocaat. Het zou voorbarig zijn

om dit al als de grote conclusie van de Salduz-wet te zien, voorzichtigheid is hier aangewezen.

Onze Franse buren zijn alvast tevreden met de bijstand van de advocaat tijdens het verhoor, omdat

dit ervoor zorgt dat aan de bekentenis een grotere waarde kan worden toegeschreven, alle kritieken

op het verhoor worden van tafel geveegd.423 Hopelijk zet deze tendens zich in België voort.

5.1.1.2 Initiatieven

5.1.1.2.1 Opleiding Het opleiden van het personeel was een eerste noodzakelijke stap om de Salduz-wet kans van slagen

te geven in de praktijk. Medewerkers werden opgeleid en moesten hun kennis overdragen naar hun

collega’s. Zo werd er op nationaal niveau voor de politiediensten in een ‘train the trainer opleiding’

voorzien door de federale politie in samenwerking met de procureur-generaal LIÉGEOIS. Deze

opleiding was bedoeld om de toekomstige trainers de Salduz-wetgeving onder de knie te doen

krijgen, zodat die dan op hun beurt de politiemensen van hun zone opleiden. De opleidingen waren

tegen eind 2011 voltooid en bestonden voornamelijk uit een 4-uur durende vorming van de

theoretische kennis van de wet aan de hand van de omzendbrief 8/2011 en een verduidelijking van

praktijkgevallen.424

Daarnaast voorzagen sommige politiezones in extra interne opleidingen, helaas kon niet elke zone

hiervoor de financiële middelen vrijmaken.425 Zo heeft het CISAM (infra 5.1.1.2.3) een film gemaakt

over de opleiding en het centrum zelf. De politiezone Wavre heeft een map in zakformaat gemaakt

met een overzicht van de Salduz-rechten.426

Voor alle politiediensten van Limburg werd een extra opleiding uitgewerkt door het PLOT (Provincie

Limburg Opleiding en Training) die bestaat uit drie modules. In de eerste module werd de Salduz-wet

en de omzendbrief 8/2011 toegelicht. In de tweede module werden de verhoorvaardigheden

getraind aan de hand van een rollenspel. Het doel was voornamelijk om de verhoorders te leren hoe

ze onnodige conflicten kunnen vermijden en een goede medewerking kunnen stimuleren van zowel

de verdachte als de advocaat. Door te werken met een rollenspel kan de verhoorder zijn

verhoorvaardigheden aanscherpen waardoor hij zich comfortabeler zal voelen tijdens het verhoor.

De derde module houdt een terugkomdag in die tot doel zal hebben om concrete situaties en

moeilijkheden in de praktijk te evalueren. Zo krijgen de verhoorders advies over situaties en vragen

die zich in de praktijk stellen. Dit zal volgens mij voor een grote meerwaarde zorgen aangezien het de

politiediensten toelaat om ervaringen uit te wisselen.427

423

S. BERBUTO, “De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 7. 424


C. BOTTAMEDI, “De lokale politie en de Salduz-wet. De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 18. 426


N. SCHOLTEN, “Verhooropleiding Salduz. Verhoren met bijstand door een advocaat”, Politie J. 2012, afl. 1, 20-21.



78

Het is noodzakelijk dat er in de toekomst wordt nagegaan of bijkomende opleidingen noodzakelijk

zijn. Zo bleek uit de studiedag van de VUB dat er nog vele vragen zijn rond het verhoor van

minderjarigen. Mijns inziens zijn bijkomende vormingen hierover wenselijk.

5.1.1.2.2 Richtlijn Naast de opleidingen werd door de politie ook voorzien in een praktische richtlijn ten behoeve van

de verhoorders. De federale politie heeft een ‘guide pour l’application de la loi Salduz dans les

bureaux de police’ uitgevaardigd. Deze gids is enkel van toepassing op het verhoor van verdachten

van de vierde categorie, omdat daar de meeste incidenten worden verwacht tijdens het consultatie-

of bijstandsrecht. Het is voornamelijk een praktische leidraad die de politie kan toepassen.428

5.1.1.2.3 Infrastructuur

Niet elke politiezone of politie-eenheid beschikt over een optimale infrastructuur. Dit komt omdat

niet alle politiediensten voldoende budgettaire middelen ter beschikking hebben en daarenboven

merkt de federale politie op dat de termijn van vier maanden (tussen de bekendmaking en de

inwerkingtreding van de wet) te kort is om in elke politie-eenheid een ideale infrastructuur te

garanderen. Elke politiezone tracht echter zo goed mogelijk aanpassingen te doen om de veiligheid

en de vertrouwelijkheid tijdens het voorafgaand gesprek te garanderen. In de meerderheid van de

politiezones is er dan ook een aparte ruimte voor overleg.429

De politiezone GAOZ heeft gezorgd voor lokalen met een glaswand voor het vertrouwelijk overleg en

de cellen vergroot. Ook de politiezone Wavre heeft gekozen voor een glaswand zodat direct contact

tussen de advocaat en de verdachte niet mogelijk is. Indien er geen glaswand aanwezig is, blijft de

verdachte vaak geboeid. Aangezien niet elke politiezone over deze aangepaste lokalen beschikt,

heeft de federale politie zogenaamde ‘meeting boxes’ ontwikkeld. Deze zijn echter nog niet overal

aanwezig door het tekort aan financiële middelen, met als gevolg dat de vertrouwelijkheid van het

overleg niet overal wordt gegarandeerd. Zo moet er soms worden gefilmd vanuit

veiligheidsoverwegingen, zijn de lokalen niet geluidsdicht of was er een micro aanwezig. Enkel de

OBFG meldde tot nu toe een incident dat betrekking had op de veiligheid van de advocaat. De

verdachte beledigde de advocaat en viel hem bijna aan.430

Het arrondissement Bergen heeft een uniek project. Daar werd het CISAM ‘Centre integré Salduz de

l’arrondissement judiciaire de Mons’ aangemaakt. Verdachten die in Bergen van hun vrijheid worden

beroofd, worden overgebracht naar dit centrum dicht bij het justitiepaleis. Hier wordt het

consultatie- en bijstandsrecht uitgeoefend. Het centrum bevat kamers voor verhoor, meeting boxes,

cellen en een centrum voor medische verzorging. Dit project heeft als voordeel dat er geen lokalen

meer moeten worden verbouwd en dat de expertise van de Salduz-wet wordt gegroepeerd. In

principe zal het verhoor worden afgenomen door het CISAM-personeel, tenzij het zware zaken

betreft, dan wordt het verhoor nog steeds afgenomen door diegene die belast is met het beheer van

het dossier. In de meeste politiezones is er echter geen personeel voorzien dat zich specifiek

428



Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 30, 40, 56 en 73.




79

bezighoudt met Salduz-dossiers (verdachten van de vierde categorie). Elke agent beheert er zijn

dossiers van a tot z.431

5.1.2 Advocatuur 5.1.2.1 Visie De advocatuur is een grote voorstander van de Salduz-wet, ze ijverde er namelijk al lang voor dat

gehoor zou worden gegeven aan de Salduz-rechtspraak. Het kan dan ook niet verwonderlijk zijn dat

ze zich grondig hebben voorbereid op de inwerkingtreding van de wet. Er is door de OVB en de OBFG

een permanentiedienst uitgewerkt met een webapplicatie en een callcenter. Voor de advocaat werd

een gedragscode voorzien die een leidraad moet zijn bij de toepassing van de Salduz-wet, eveneens

kwam de Letter of Rights tot stand in samenwerking met de andere actoren. De advocatuur was dus

klaar voor de inwerkingtreding, wat haar echter niet weerhield om toch de nodige kritiek te uiten, de

wet gaat volgens haar namelijk niet ver genoeg, ze voelt zich hierin op sommige vlakken gesteund

door de Raad van State.

Zo zijn zowel de Orde als de Raad van State de mening toegedaan dat een definitie van het begrip

‘verhoor’ noodzakelijk is. De hele wet draait rond het verhoor, toch heeft de wetgever het nagelaten

dit af te bakenen. Het College van procureurs-generaal (supra 4.5.1.1) heeft dit gedeeltelijk

opgevangen, maar ik heb er eerder al op gewezen dat dit niet bindend is voor alle betrokken actoren.

Ook benadrukken de advocatuur en de Raad van State dat de sanctie problematisch is. De

advocatuur is eveneens van mening dat het bijstandsrecht te restrictief is geïnterpreteerd. Ze hebben

met name kritiek op het criterium vrijheidsberoving en de beperking van het recht tot de eerste 24

uur (of 48 uur in geval van bevel tot verlenging). De advocatuur verzet zich vervolgens ook tegen het

principe dat het consultatierecht maar eenmalig geldt en dat er een uitsluiting is voor

verkeersmisdrijven.432 De Raad van State is op dit laatste punt genuanceerder. Zij kan enerzijds

begrip opbrengen voor de keuze van de wetgever om verkeersmisdrijven uit te sluiten omwille van

het gebrek aan duidelijke Europese rechtspraak. Anderzijds legt ze wel de nodige voorzichtigheid aan

de dag door te benadrukken dat het niet zeker is dat het EHRM dit zal aanvaarden.433 Hoewel in het

algemeen de taken van de advocaat tijdens het verhoor goed worden onthaald, is er vanuit de hoek

van de advocatuur toch kritiek. De taken gaan volgens haar niet ver genoeg (supra 4.3.7.2.3). Ook

vindt ze de uitsluiting wegens dwingende redenen een riskante bepaling (supra 4.3.12.2.1). De

advocatuur is dus blij met de wet maar benadrukt dat deze nog niet ver genoeg gaat. Het is dus nog

geen tijd om op onze lauweren te rusten, een vingertik van het Europees Hof is niet uitgesloten.

Daarnaast waren er ook manifestaties om het ongenoegen aan de wetgever duidelijk te maken. Zo

hebben de OVB en de OBFG samen gemanifesteerd op 21 juni 2011. De bijstand van de advocaat

tijdens het verhoor werd door de advocatuur al georganiseerd vóór de inwerkingtreding van de wet

maar wordt niet vergoed. Het is volgens hen onaanvaardbaar dat de minister van Justitie stelt dat de

vergoedingen pas gebeuren vanaf 1 januari 2012. De advocatuur ijverde echter vooral voor een

431


Orde van Vlaamse Balies, Salduz:Raad van State geeft Orde van Vlaamse Balies op veel punten gelijk, 16 mei 2011, Persbericht, www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB-persbericht%20Raad%20van%20State%20over%20Salduz%2016%2005%2011.pdf, 1. 433

Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 49 413/AV van 19 april 2011, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/002, 19-20.


http://www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB-persbericht%20Raad%20van%20State%20over%20Salduz%2016%2005%2011.pdf


80

structurele hervorming van de juridische tweedelijnsbijstand. De manifestatie heeft deels vruchten

afgeworpen maar de problemen zijn nog steeds niet van de baan. De OBFG heeft zelf sinds einde

maart de Salduz-permanentie opgeschort om zo druk uit te oefenen met als doel een hervorming van

de tweedelijnsbijstand te verkrijgen. Het valt af te wachten of deze drukkingsmiddelen soelaas zullen

bieden.434 Voor een uitgebreide bespreking zie 5.1.2.2.

Ondanks de vele kritieken op de wet stelt BOYDENS in zijn nieuwjaarstoespraak dat er tevreden kan

worden teruggeblikt op de beginfase van de inwerkingtreding van de wet. De permanentiedienst

functioneerde naar behoren en er werden geen noemenswaardige incidenten gemeld. Ook is er

grote tevredenheid over de kwaliteit van de opleidingen en over de samenwerking met de andere

actoren, welke gekenmerkt is door groot wederzijds respect. 435

De kritiek in de media die aanvoert dat de Salduz-wet tot straffeloosheid lijdt, lijkt volledig

ongegrond. Zo beweren politiediensten dat de Salduz-rechten enorm veel tijdverlies met zich

meebrengen. Dit moet volgens de advocatuur worden gerelativeerd. Het verhoor vat namelijk altijd

na twee uur aan. Is de advocaat dan niet verschenen, dan voorziet de wet in een vervangend

vertrouwelijk telefonisch contact met de permanentiedienst. De advocatuur benadrukt dat

tijdverlies, afwezigheid of laattijdigheid geen reden mogen zijn om de Salduz-wet niet toe te passen,

laat staan om straffeloosheid te veroorzaken.436

Ten slotte moet ik opmerken dat er niet bij elke advocaat enthousiasme heerst over de Salduz-wet.

Zo is bijvoorbeeld advocaat SWENNEN van mening dat de advocaat niet thuishoort in de

verhoorkamer. Volgens hem is de hoofdtaak van de advocaat om zijn cliënt te verdedigen. De

advocaat wordt door de Salduz-wet de waakhond van de politie en dit kan niet de bedoeling zijn.437

Ook advocaat VAN PUYENBROECK merkt Salduz-moeheid bij advocaten. De permanentie belast je

hele praktijk, een advocaat die ’s nachts wordt opgeroepen kan de volgende dag geen recup nemen.

Vooral grote kantoren kunnen de permanentie dus makkelijk dragen. Zij hebben namelijk voldoende

stagiairs die ze erop kunnen zetten. Volgens hem gebeurt ongeveer twee derde van de interventies ’s

nachts of buiten de kantooruren. Hij stelt zich hierbij de vraag of een verhoor per se om twee uur ’s

nachts nodig is? Dit kan stof zijn voor de minister van Justitie om over na te denken en eventuele

bijsturingen in de toekomst te overwegen.438

434

Orde van Vlaamse Balies, Vlaamse advocatuur vraagt hervorming tweedelijnsbijstand. Manifestatie 21 juni, 10 juni 2011, Persbericht, www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/1OVB-Persbericht%2010%2006%2011%20manifestatie%2021%20juni%202011.pdf, 1-2. 435

Orde van Vlaamse Balies, Nieuwjaarstoespraak Orde van Vlaamse balies: warm pleidooi voor een moderne, klantvriendelijke justitie, 30 januari 2012, Persbericht, www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB-persbericht%20nieuwjaarstoespraak%2030%200112.pdf, 1. 436

Orde van Vlaamse Balies, Orde van Vlaamse Balies reageert: Salduz-wet leidt niet tot straffeloosheid, 4 januari 2012, Persbericht, www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/1OVB-persbericht%20werking%20Salduz%2004%2001%2012.pdf., 1-2. 437

T. DEPLA, “Advocaat SWENNEN: ‘Salduz-wet heeft meer nadelen dan voordelen’”, 30 december 2011, www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201440509. 438

R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 8.

http://www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/1OVB-Persbericht%2010%2006%2011%20manifestatie%2021%20juni%202011.pdf


http://www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB-persbericht%20nieuwjaarstoespraak%2030%200112.pdf


http://www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/1OVB-persbericht%20werking%20Salduz%2004%2001%2012.pdf



81

Ik kan besluiten dat de advocatuur (voorlopig?) nog geen grote problemen heeft vastgesteld sinds de

inwerkingtreding. Voor de meerderheid van de advocaten gaat de wet nog niet ver genoeg om de

kwetsbare positie van de verdachte effectief te beschermen. De OVB en de OBFG hebben daarom

een vernietigingsberoep ingesteld tegen de Salduz-wet bij het Grondwettelijk Hof.439

5.1.2.2 De Franstalige advocaten zijn het buitenbeentje In het gerechtelijke arrondissement Brussel verloopt de implementatie minder vlot. Zo is er in de

media de nodige commotie geweest rond de omzendbrief van de procureur des Konings van Brussel.

Deze bevat namelijk een lijst van misdrijven waarvoor volgens een tabel al dan niet vrijheidsberoving

nodig is. Dit wekt bij de media het idee dat er niet zal worden opgetreden tegen een verdachte

indien een vrijheidsberoving niet noodzakelijk wordt geacht. Deze interpretatie klopt niet, eigenlijk

gaat het enkel om de vraag of een verhoor van de vierde categorie wel nodig is. Want enkel bij deze

categorie moet consultatie- en bijstandsrecht worden voorzien door de verbalisanten.440 Bij

verdachten die worden verhoord op schriftelijke uitnodiging speelt het vermoeden van voorafgaande

consultatie van een advocaat zodat de verhoorders geen consultatie moeten organiseren en evenmin

bijstand tijdens het verhoor moeten voorzien. De omzendbrief heeft dus tot doel om de werklast te

beperken en leidt niet tot straffeloosheid want indien nodig wordt de verdachte nog steeds van zijn

vrijheid beroofd.

Deze omzendbrief is gebaseerd op de omzendbrief 8/2011 van het College van procureurs-generaal.

Deze laat toe om het verhoor wegens capaciteitsproblemen niet onmiddellijk af te nemen maar pas

na schriftelijke uitnodiging indien voldaan is aan de drie volgende voorwaarden: er is geen gevaar

voor het doen verdwijnen van bewijzen (1), er is ook geen gevaar voor collusie (2) en ten slotte is er

ook geen gevaar voor belemmering van het onderzoek (3).441

Het parket van Brussel vindt de commotie omtrent de omzendbrief onterecht. Er zijn namelijk geen

wijzigingen aangebracht aan het strafrechtelijk beleid. Dit wordt kracht bijgezet door cijfers die

aantonen dat het aantal terbeschikkingstellingen van het parket en de voorleidingen voor de

onderzoeksrechter constant zijn gebleven. De omzendbrief wil enkel de werklast verlichten voor de

politie.442

Ik vind ook dat er verschillende voordelen zijn aan een verhoor op uitnodiging. De verhoorders

krijgen meer tijd om het verhoor voor te bereiden, wat de kwaliteit van het verhoor ten goede komt.

Het nadeel zal echter zijn dat het verrassingseffect weg is. De verdachte heeft zich namelijk ook

grondig kunnen voorbereiden op de ondervraging. Het is in de praktijk aan de verhooorders om de

belangenafweging te maken.

439

Infra 5.3.3. 440

X, “Hoera voor Salduz, weg met Salduz”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2012, 14; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 61. 441


X, “Hoera voor Salduz, weg met Salduz”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2012, 14; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 61 en 72.




82

De vraag van de Sp.a en het Vlaams Belang om de omzendbrief in te trekken omdat het de

bestrijding van de onveiligheid belemmert en straffeloosheid bevordert, vind ik zeer verregaand.443

De omzendbrief wijzigt namelijk niets aan het gevoerde beleid en verbiedt in geen geval om een

verdachte van zijn vrijheid te beroven. Indien de politie van oordeel is dat het in een concreet geval

aangewezen is om de verdachte van zijn vrijheid te beroven om de veiligheid te garanderen, dan kan

dat nog steeds. Van straffeloosheid of creëren van onveiligheid is dus geen sprake volgens mij.

Vervolgens is er het tekort aan Franstalige advocaten in Brussel. De Brusselse Franstalige Balie

verplicht stagiairs namelijk niet om zich op te geven voor de permanentiedienst, wat wel het geval is

bij de Nederlandstalige stagiairs. Dit heeft als gevolg dat er onvoldoende Franstalige advocaten willen

meewerken aan de permanentie. De Orde heeft ondertussen pogingen ondernomen om advocaten

aan te moedigen, maar zonder succes. Vervolgens werd er voorgesteld om bereidwillige advocaten

van andere balies aan te trekken. Helaas was dit ook geen groot succes, omwille van het feit dat

advocaten het vaak niet zien zitten om zich ver te verplaatsen. Indien geen bereidwillige advocaat

wordt gevonden, geeft de permanentiedienst telefonisch advies, waarbij de verbalisanten dan

melden in het proces-verbaal dat het verhoor plaatsvond zonder bijstand van een raadsman.444 In

sommige gevallen wordt er zelfs voor gekozen om de verdachte voor de onderzoeksrechter te leiden

zonder dat er een verhoor was door de politie.445

Dit probleem wordt nog versterkt doordat er vanuit de hoek van de Franstalige advocaten een

collectief verzet is om mee te werken aan de permanentie. Dit komt omdat er nog geen duidelijkheid

is over de vergoeding voor de Salduz-prestaties, de vergoeding voor de pro-deo punten moet

namelijk nog worden vastgelegd in een ministerieel besluit, wat tot op heden nog niet gebeurd is

omdat er voornamelijk discussie is over de hoogte van de punten voor een tussenkomst die ’s nachts

plaatsvindt. Bijgevolg krijgen de advocaten nog geen vergoeding voor de prestaties geleverd vanaf 1

juli 2011. Er werd ten gevolge van een staking door de advocaten voor de periode van 1 januari 2011

tot 30 juni 2011 een bedrag van 350 000 euro toegekend om de prestatie te vergoeden maar dit

bedrag is nog steeds niet uitbetaald.446 Ook vrezen de advocaten dat er te weinig budget is voorzien

om alle prestaties te vergoeden. Het budget van 17 miljoen euro dat door Stefaan De Clerck opzij

werd gezet, werd na een begrotingsconclaaf namelijk gereduceerd tot 3,5 miljoen euro.447

Aangezien er tot op heden geen duidelijkheid is over de vergoeding voor advocaten heeft de OBFG

beslist om de Salduz-permanentie op te schorten vanaf eind maart. Ook de OVB gaf al te kennen dat

ze er niet gelukkig mee is dat er nog geen ministerieel besluit is inzake de vergoeding van de pro-deo

punten ondanks het feit dat sommige balies al sinds 2010 in permanentie voorzien. De OVB heeft

beslist om zich niet bij de stakingsactie aan te sluiten maar vraagt wel een signaal van de minister.448

443

X, “LANDUYT: ‘Trek richtlijn van Brusselse parket in’”, De Standaard 4 januari 2012. 444


Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 22. 446

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 72; Orde van Vlaamse Balies, SALDUZ: OVB stopt niet met permanenties, maar vraagt snel signaal van justitie, 22 maart 2012, Persbericht, www.advocaat.be/UserFiles/NewsItems/OVB-persbericht%20signaal%20justitie%20ivm%20Salduz%2022%2003%2012.pdf, 1. 447

X, “Geen duidelijkheid over vergoeding , geen Salduz-permanentie”, De Standaard 31 maart 2012. 448

X, “Advocatenstaking”, Juristenkrant, afl. 247, 4 april 2012, 14.




http://www.advocaat.be/UserFiles/NewsItems/OVB-persbericht%20signaal%20justitie%20ivm%20Salduz%2022%2003%2012.pdf


83

De minister van Justitie begrijpt de heisa bij de Franstalige advocaten niet. Volgens haar zijn de

middelen die ter beschikking werden gesteld voor de uitvoering van de Salduz-wet voldoende en

worden deze constant bijgesteld indien nodig. Meer geld moet je enkel eisen als het nodig is, aldus

de minister. Al geeft ze wel te kennen dat de Salduz-wet de ideale kans is om de het pro-deosysteem

te herbekijken.449

Zoals advocaat KEULENEER terecht aangeeft, raakt het enthousiasme voor de mensenrechten snel

bekoeld als het geld lijkt op te raken. De Ordes van de advocaten waren namelijk de grote

voorstanders van de Salduz-wet en bekritiseerden als eerste dat de wet niet ver genoeg gaat. Het kan

dan ook niet worden ontkend dat de Franstalige advocaten de Salduz-rechtspraak gebruiken om

wijzigingen aan het fiscaal regime door te drukken.450


5.1.2.3.1 Salduz-gedragscode De OVB heeft een ‘Salduz-gedragscode’ uitgevaardigd. De OBFG heeft een ‘Vademecum á destination

des permanents Salduz’ ontwikkeld. Deze heeft voornamelijk tot doel om een leidraad te zijn voor de

advocaat die is opgeroepen om rechtsbijstand te verlenen aan een verdachte in het kader van de

Salduz-wet.451

5.1.2.3.2 Letter of Rights Er werd ook voorzien in een Letter of Rights. Deze is opgesteld in twee modellen, één voor

verdachten die niet van hun vrijheid zijn beroofd en één voor verdachten die van hun vrijheid

werden benomen. Ondertussen zijn er een vijftigtal vertalingen van de Letter of Rights452, wat in de

praktijk onvoldoende blijkt te zijn453.

5.1.2.3.3 Opleiding

De verschillende balies hebben opleidingen georganiseerd voor de advocaten. Deze hielden zowel

een theoretisch als een praktisch luik in, waarbij het in het laatste deel vooral de bedoeling was om

de theoretische kennis toe te passen in een rollenspel. Zo heeft bijvoorbeeld de Universiteit

Antwerpen een vorming aan de hand van een rollenspel voorzien.454

449

X, “TURTELBOOM wil pro-deosysteem herbekijken”, De Standaard 31 maart 2012; X, “TURTELBOOM sur Salduz: Beaucoup de bruit pour rien”, Le Soir 31 maart 2012: X, “Advocatenstaking”, Juristenkrant, afl. 247, 4 april 2012, 14 450

F. KEULENEER, “De Salduz-rebellie”, 23 maart 2012, www.knack.be/opinie/columns/ferand-keuleneer/de-salduz-rebellie/opinie-4000071403019.htm. 451

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 26. 452 KB 16 december 2011 tot uitvoering van artikel 47bis, § 4, van het Wetboek van Strafvordering, BS 23

december 2011; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 26. 453

Infra 5.2.6. 454





84

Helaas is niet voorzien in een training met alle actoren samen. Dit zou als groot voordeel hebben dat

het mogelijk is om al om te gaan met situaties waar er discussies ontstaan tussen de actoren. Er zou

dan gezamenlijk naar een oplossing kunnen worden gezocht en dit zou kunnen bijdragen tot een

betere samenwerking.455

5.1.2.3.4 Permanentiedienst

Om de goede implementatie van de Salduz-wet te kunnen garanderen was de oprichting van een

permanentiedienst noodzakelijk. Deze werd door de OVB en de OBFG opgericht voor gearresteerde

verdachten (4de categorie) aangezien de wet op dwingende wijze de termijnen bepaalt voor het

voorafgaand vertrouwelijk overleg en de bijstand tijdens het verhoor.456

Er werd gekozen voor de oprichting van een webapplicatie en een call center. Het is de bedoeling dat

het contact met de permanentiedienst verloopt via de webapplicatie, slecht in geval van nood kan

door het noodnummer telefonisch contact worden opgenomen met het call center.457 De politie of

de onderzoeksrechter dient een aanvraag in aan de hand van een gestandaardiseerde webpagina op

de webapplicatie. Daardoor wordt op geautomatiseerde wijze (via sms) contact opgenomen met de

advocaat. Indien hij na een tweede sms niet reageert, wordt telefonisch contact opgenomen.458 De

advocaat antwoordt de permanentiedienst telefonisch of via sms en neemt dan onmiddellijk

telefonisch contact op met de politie die de advocaat in verbinding stelt met de verdachte. De

advocaat informeert hij de verdachte over de mogelijkheid van afstand. Indien de verdachte geen

schriftelijke afstandsverklaring invult, verwittigt de permanentiedienst de advocaat per sms dat hij

ter plaatste moet gaan voor overleg. Indien de verdachte bijstand wil voor navolgende verhoren of

verhoor door de onderzoeksrechter, verwittigt de permanentiedienst de aangestelde advocaat of

eventueel een andere.459

Ook wanneer de verdachte zelf een advocaat heeft gekozen, wordt deze techniek toegepast. Het is

dus de permanentiedienst die instaat voor het contact met de advocaten, dit is dus niet de taak van

de politie of onderzoeksrechter. De politie of de onderzoeksrechter ontvangen via de webapplicatie

een contactbevestiging met het volgnummer van het aangemaakte dossier. Dit volgnummer wordt

door de advocaat bij elk contact voorgelegd en wordt dus op die manier gebruikt als controlemiddel.

Wanneer de advocaat terug beschikbaar is, bevestigt hij zijn beschikbaarbheid via een sms naar het

computersysteem.460

455

L. SMETS, “Opleiding verhoortechnieken in het post-Salduz tijdperk:naar een universele nationale training?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 221. 456


Dit zal het geval zijn wanneer de webapplicatie niet werkt, plaatsvervangend vertrouwelijk overleg indien de advocaat niet tijdig aanwezig is en bij incidenten. 458


College van procureurs-generaal, Addendum 3 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht – Permanentiedienst van de balie voor gearresteerde verdachten – Legitimatiekaart, 29 november 2011, Omzendbrief 13/2011, bijlage processchema permanentiedienst, www.om-mp.be, 3 en 6. 460

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 29 en 36.





85

Slechts indien geen advocaat van de permanentiedienst beschikbaar is, belt de permanentiedienst

naar het noodnummer van die balie die dan een advocaat moet zoeken.461

Over het algemeen is de politie tevreden over de gebruiksvriendelijkheid van de webapplicatie. In de

grote meerderheid van de gevallen blijkt het invullen niet meer dan 5 minuten in beslag te nemen.

De politie vraagt wel om nog enkele verfijningen aan te brengen, die moeten voorkomen dat

eenzelfde advocaat voor twee verdachten in één dossier moet optreden. Ook het contact met de

advocaat loopt vlot. In ongeveer 90% van de gevallen had de permanentiedienst binnen het kwartier

een eerste contact met een advocaat. In de beginfase werden echter wel enkele incidentdossiers

gemeld. In een kleine minderheid van de gevallen (namelijk 16%) werd door de permanentiedienst

geen beschikbare advocaat gevonden en moest contact worden opgenomen met het noodnummer

van de balie van het betreffende arrondissement. Franstalig Brussel is voor de meerderheid van deze

oproepen verantwoordelijk, op deze problematiek ben ik eerder ingegaan (supra 5.1.2.2). Daarnaast

is het zo dat in de andere arrondissementen het beroep op het noodnummer is toegenomen in

februari in vergelijking met januari. Dit is verontrustend en kan wijzen op een Salduz-moeheid bij de

advocaten.462

Ook de advocatuur is de mening toegedaan dat de webapplicatie vlot werkt. Uit de evaluatie blijkt

dat er voldoende advocaten beschikbaar zijn. Er moet wel worden opgemerkt dat ’s nachts en in het

weekend het aantal beschikbare advocaten tegen de limiet aanloopt. Dan is er dus bij de advocaten

minder enthousiasme te vinden om paraat te staan. Eveneens merken ze op dat er nog enkele

‘foutjes’ in de webapplicatie zitten. Zo wordt bijvoorbeeld het adres van de plaats van verhoor niet

vermeld in de sms verzonden naar de advocaat.463 Dit zijn echter kinderziektes die snel kunnen

worden opgelost.

Vervolgens vindt de OBFG een kwaliteitscontrole voor advocaten geen slecht idee. Ook advocaat

VAN PUYENBROECK is dezelfde mening toegedaan. Niet elke advocaat heeft voldoende kennis over

de Salduz-permanentie. Hij stelt daarom voor om met een soort poule te werken van advocaten die

zich enkel bezig houden met Salduz-permanentie en daar ook specifiek voor worden opgeleid.464

Het zijn voornamelijk de onderzoeksrechters die problemen melden in verband met het gebruik van

de permanentiedienst. Dit kan te verklaren zijn door de gebrekkige opleiding die er voor hen was. Zo

wisten ze niet altijd hoe ze een verzoek moesten invoeren, de advocaat werd niet altijd ingelicht van

het tijdstip van verhoor, de griffie heeft geen toegang tot de webapplicatie, de plaatsen van verhoor

die de onderzoeksrechter kan invoeren zijn te beperkt aangezien deze namelijk enkel kan bepalen in

welke politiezone het verhoor zal plaatsvinden maar niet de plaats van de rechtbank,... Ook hier gaat 461


Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 8, 10-11 en 40-43.; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 19 en 21. 463

Orde van de Vlaamse Balies, Obstakels worden uitdagingen. Nieuwjaarswensen 30 januari 2012 EDGAR BOYDENS, 30 januari 2012, Nieuwjaarsspeech, www.advocaat.be/UserFiles/file/website%20Nieuwjaarsspeech%2030%2001%2012.pdf, 5; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 53-56. 464

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 55; R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 8.




http://www.advocaat.be/UserFiles/file/website%20Nieuwjaarsspeech%2030%2001%2012.pdf



86

het mijns inziens vaak om kinderziektes die na een verfijning van de webapplicatie zeker opgelost

zullen zijn. Daarnaast merkt de DSB dat onderzoeksrechters zelf op zoek gaan naar een advocaat

indien er via de webapplicatie geen beschikbaar is. Dit is een punt van aandacht voor de toekomst,

namelijk dat de onderzoeksrechters niet zelf beginnen rond te bellen, want dit kan de werking van de

permanentiedienst ondermijnen.465

Tot slot is er op advies van de DSB een stuurgroep opgericht om in de toekomst het

toepassingsgebied van de webapplicatie uit te breiden. Nu wordt het enkel gebruikt voor

vrijheidsberoofde verdachten, maar het kan nuttig zijn om voor minderjarige verdachten van de

derde categorie ook gebruik te maken van deze permanentiedienst. Deze zijn namelijk verplicht om

vóór het verhoor een raadsman te contacteren. Nu belt de politie meestal naar het noodnummer

hoewel dit eigenlijk enkel in noodgevallen mag worden gebruikt.466

5.1.3 Onderzoeksrechters 5.1.3.1 Visie Bij de onderzoeksrechters zijn de visies zeer verdeeld. Sommigen zijn zeer enthousiast over het post-

Salduz-tijdperk. Het zijn dan voornamelijk diegene die niet gewacht hebben tot 1 januari 2012 om de

bijstand tijdens het verhoor door de onderzoeksrechter in te voeren. Verschillende

onderzoeksrechters hadden al proefprojecten opgezet voor de inwerkingtreding van de wet. Andere

magistraten zijn zeer ongerust vooral vanwege de vrees voor een vertraging van het onderzoek.467

Het is niet verwonderlijk dat de schrik bij de onderzoeksrechters minder sterk aanwezig was dan bij

de politie. Voor hen is het namelijk niet nieuw, zij kennen het principe van de samenvattende

ondervraging tijdens de voorlopige hechtenis waar de advocaat aanwezig is bij het verhoor.468 Er

bestaat al een zeker modus vivandi wanneer de advocaat bij het verhoor is.

De grootste kritiek situeert zich op het vlak van de reconstructie. De onderzoeksrechters begrijpen

namelijk niet wat de meerwaarde is van de aanwezigheid van personen die er niet waren toen de

feiten plaatsvonden. Het is evident dat de aanwezigheid van de verdachte en het slachtoffer (dat zich

al dan niet burgerlijke partij heeft gesteld) een grote meerwaarde betekent voor de reconstructie. De

burgerlijke partijen die echter niet aanwezig waren op het moment dat de feiten zich voordeden,

dragen op geen enkele wijze bij tot de waarheidsvinding. Integendeel, ze kunnen de

waarheidsvinding belemmeren, het is mogelijk dat de dader zich anders gedraagt en minder oprecht

zal zijn. Daarnaast moet ook extra politie voorzien zijn om de veiligheid te kunnen waarborgen

wanneer de burgerlijke partij geconfronteerd wordt met de verdachte.469

465

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 51; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 59. 466

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 75-76; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 60. 467

N. DE VROEDE, “De nieuwe houding van de magistraat in het ‘post-Salduz-tijdperk’. De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 15 en 17. 468

Art. 22 VHW. 469

D. LIZIN, “Iedereen naar de reconstructie! De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur, Politie J. 2012, afl. 1, 10-11.





87

De inwerkingtreding verliep ook bij de onderzoeksrechters vlot. De onderzoeksrechter van Brussel

meldde een tekort aan beschikbare advocaten. Op deze problematiek ben in 5.1.2.2 ingegaan. Bij de

meeste onderzoeksrechters werd al een jaar voor de inwerkingtreding van de wet voorzien in het

voorafgaand overleg en/of bijstand tijdens het verhoor, wat allemaal zeer vlot verliep. De verdachte

is meer op zijn gemak en legt daardoor sneller een verklaring af, aldus VAN CAUWENBERGHE.470 De

onderzoeksrechters merken wel dat ze minder tijd krijgen voor het verhoor. De politie moet meer

taken rondkrijgen binnen de 24 uur waardoor er niet altijd meer tijd is voor een uitgebreid verhoor

door de onderzoeksrechter binnen deze termijn. Dit heeft ook als neveneffect dat het niet evident is

om aan de advocaat steeds een uur van verhoor mee te delen. De onderzoeksrechter weet niet altijd

in welke volgorde hij de dossiers gaat behandelen, veel hangt namelijk af van het verstrijken van de

24-uurstermijn.471 Ten slotte merken ze veel vertraging op tijdens hun werk, ze laten een

voorafgaande consultatie toe en/of moeten tijd nemen voor de opmerkingen van de advocaten. Dit

heeft onvermijdelijk invloed op de werklast.472


5.1.3.2.1 Opleiding De vorming van de onderzoeksrechter verliep echter minder vlot. Er werd te weinig vorming

voorzien, opleidingen waren meestal het gevolg van persoonlijke initiatieven. Daarom organiseert

het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding een uitwisseling van beroepservaring.473

5.1.3.2.2 Infrastructuur

Op het vlak van infrastructuur zijn nog vele problemen te merken. In principe is het vertrouwelijk

overleg enkel verplicht wanneer het eerste verhoor door de onderzoeksrechter gebeurt. In de

praktijk zijn echter vele onderzoeksrechters gewillig om een vertrouwelijk overleg toe te staan voor

het verhoor.474 Het is niet altijd evident om een aparte ruimte te voorzien waar het vertrouwelijk

overleg kan worden gegarandeerd. Verschillende onderzoeksrechters melden zelf dat het

vertrouwelijk overleg op de gang moet plaatsvinden of in een lokaal van het Openbaar Ministerie dat

zich meestal op een ander verdiep bevindt. Dit veroorzaakt dus veel praktische problemen en

vertragingen in de praktijk.475

5.1.4 Openbaar Ministerie 5.1.4.1 Visie De meerderheid van de procureurs des Konings is tevreden over het verloop van de inwerkingtreding

van de Salduz-wet. De procureur des Konings van Kortrijk verklaart dit doordat er al in verschillende 470


E. CALLUY, “Onderzoeksrechter VAN CAUWENBERGHE: ‘De bekentenis wint in een Salduz-context aan waarde’”, 25 januari 2012, www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201449542. 472



Art. 2bis VHW. 475

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 52-53; R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 9.





88

arrondissementen initiatieven waren vóór 1 januari 2012 waardoor ze al tijd hadden gekregen om

vertrouwd te raken met het nieuw systeem. Volgens anderen is het succes te danken aan de goede

voorbereidingen en opleidingen. De initiatieven die genomen zijn vóór de inwerkingtreding hebben

dus zeker hun vruchten afgeworpen. Ze benadrukken wel dat er verschillende kinderziektes zijn die

door de actoren moeten worden aangepakt. Het is dus nog geen tijd om op de lauweren te rusten.476

Over het algemeen is er grote tevredenheid over de samenwerking met de advocatuur. De

procureurs des Konings van Brussel verklaart regelmatig contact te hebben met de Orde, andere

parketten hebben dan weer overeenkomsten inzake de samenwerking tussen de parketten en de

Orde. Enkele procureurs des Konings benadrukken echter wel dat er in sommige gevallen

deontologische problemen waren. Zo is het voorgevallen dat een advocaat optrad voor meerdere

verdachten in één dossier, of dat advocaten onderling informatie uitwisselden over één dossier. Dit

kwam doordat er in sommige politiezones te weinig verschillende ruimtes waren waardoor de

advocaten in dezelfde wachtkamer werden geplaatst.477

Ook de samenwerking tussen parket en politie loopt vlot, waarschijnlijk komt dit doordat sommige

opleidingen gemeenschappelijk waren.478


5.1.4.2.1 Richtlijnen Eerder ben ik dieper ingegaan op de omzendbrief 8/2011 van het College van procureurs-generaal en

de bijhorende addenda.479

Daarnaast hebben de meerderheid van de procureurs des Konings eveneens omzendbrieven

uitgevaardigd op lokaal niveau. Er is overeengekomen dat de omzendbrief van de procureur des

Konings van Antwerpen als referentie zou worden gebruikt voor het uitwerken van eigen richtlijnen

binnen het gerechtelijk arrondissement. Deze omzendbrief is complementair aan de omzendbrief

8/2011. Verschillende omzendbrieven (van Kortrijk, Leuven, Tongeren, Turnhout) zijn volledig

identiek aan de referentieomzendbrief van Antwerpen. Andere zijn dan bijna volledig identiek. Zo

werd in Oudenaarde een specifieke regeling uitgewerkt in verband met de contactname met de

permanentiedienst, die is conform omzendbrief 8/2011 is. Ook werd in de omzendbrief van de

procureur des Konings in Brussel een lijst opgenomen van misdrijven waarvoor het verhoor kan

worden uitgesteld. (supra 5.1.2.2). In alle overige gevallen voorzien de omzendbrieven vooral

aanvullende richtlijnen ten opzichte van de referentieomzendbrief en de omzendbrief 8/2011. Dit

gaat dan bijvoorbeeld over het gebruik van de GSM, de aanwezigheid van het Openbaar Ministerie

bij het verhoor door de onderzoeksrechter,...480

476




Supra 4.5. 480






89

De meerderheid van de procureurs des Konings zijn de mening toegedaan dat de omzendbrieven

correct worden toegepast dankzij de goede opleiding van zowel politie als parket. Het is echter wel

zo dat dit in de toekomst zal moeten worden opgevolgd. Sommige merken op dat ondanks de

veelheid aan richtlijnen op verschillende niveaus nog niet alle praktische problemen zijn opgelost. Dit

is bijvoorbeeld het geval wanneer een verhoor plaatsvindt in een combi of een gesloten centrum.481

Dit zal dus in de toekomst nog moeten worden uitgewerkt.

5.1.4.2.2 Modeldocumenten

In de omzendbrief 10/2011 werden verschillende modeldocumenten opgemaakt voor verhoren,

schriftelijke uitnodiging en de afstandsverklaring van rechten. Het gebruik hiervan is door het College

van procureurs-generaal voorgeschreven, omdat er dan garantie is dat de politie alle wettelijke

rechten op het juiste tijdstip meedeelt.482

Het moet wel worden benadrukt dat deze documenten nog niet optimaal zijn. Ze zijn nog niet

beschikbaar in alle vereiste talen en onvolledig. Maar ondanks deze beginnersfouten stelt de politie

vast dat ze in de praktijk vaak worden gebruikt. Op advies van de procureur-generaal van Luik

worden de bestaande modellen besproken en geëvalueerd zodat ze kunnen verbeteren in de

toekomst. Vanuit de politie is er ook vraag naar een lijst van misdrijven waarop minder dan één jaar

gevangenisstraf staat.483

5.1.4.2.3 Opleiding In de meerderheid van de gevallen werd voor de parketmagistraten voorzien in een interne

opleiding, in sommige gevallen was dat samen met de politie. Daarnaast zijn er natuurlijk ook de

omzendbrieven, bijkomende informatie onder de vorm van interne nota’s, interne vergaderingen,

studiedagen en in sommige arrondissementen is er zelf een praktische gids opgesteld of is een

referentiemagistraat aangesteld die de opleidingen en informatie heeft uitgewerkt.484

5.1.5 Kostenplaatje Het kostenplaatje is wellicht één van de gevoeligste thema’s van de Salduz-wet. De kosten worden

geschat op 44 miljoen euro.485

Daarvan is 27 miljoen bestemd voor justitie. Dit budget wordt onder meer gebruikt voor de opstart

en het verder gebruik van de permanentiedienst alsook de vergoedingen voor tolken. Daarnaast zal

de vergoeding voor de advocaten ook een grote kost zijn. Indien de te ondervragen persoon

onvermogend is, kan hij namelijk aanspraak maken op geheel of gedeeltelijke kosteloze juridische

tweedelijnsbijstand. De andere 17 miljoen euro is ter beschikking van de politie en kan worden

481





X, “44 miljoen voor Salduz”, Juristenkrant, afl. 238, 23 november 2011, 14.





90

aangewend voor de financiering van de opleidingen, infrastructuur, uitbetaling van extra uren van

het politiepersoneel.486

Ik wil hierbij wel opmerken dat het nog te vroeg is om al een gedetailleerd beeld te hebben van het

jaarlijks kostenplaatje van de Salduz-wet. Er is namelijk nog geen duidelijkheid hoeveel Salduz-

verhoren487 er in de praktijk effectief zijn. De vorige minister van Justitie, Stefaan de Clerck voorzag

81 500 verhoren op jaarbasis. Op basis van de eerste evaluatierapporten blijkt dit echter een

overschatting, aldus de Dienst voor Strafrechtelijk beleid die tot de verwachting kwam dat er jaarlijks

ongeveer 36 500 Salduz-verhoren zullen plaatsvinden. In de praktijk zeggen deze cijfers niet veel

omdat het aantal eerste verhoren van gearresteerde verdachten in februari met 25% is gestegen ten

opzichte van januari, dit is echter te wijten aan een verbeterde registratie. Het is dus nog veel te

vroeg om te concluderen dat het aantal Salduz-verhoren 45% bedraagt van de oorspronkelijke

inschatting. Het is nog wachten op verdere evaluaties in de toekomst.488

5.1.6 Conclusie Over het algemeen zijn zowel de advocatuur, de federale en de lokale politie, de parketmagistraten

en de onderzoeksrechters van mening dat de inwerkingtreding redelijk vlot verliep. Dit is

voornamelijk te danken aan de goede voorbereiding van de actoren voorafgaand aan de

implementatie van de wet. Maar ook blijkt al snel dat de goodwill van alle partijen de implementatie

vlot lieten verlopen. Over het algemeen gaan advocaten en politie op een respectvolle en

constructieve wijze met elkaar om.489 In de praktijk ontstaat er dus al snel een modus vivendi tussen

politie en advocatuur.

Overdreven positivisme is echter af te raden. De inwerkingtreding varieert naargelang het

gerechtelijk arrondissement en de politiezone of politie-eenheid. Deze hebben niet allemaal dezelfde

budgettaire mogelijkheden waardoor niet alle politiediensten over de optimale infrastructuur

beschikken. Met als gevolg dat de vertrouwelijkheid van het voorafgaand overleg niet overal

verzekerd was.490 Daarenboven is de situatie bij de Franstalige advocaten problematisch. De

verloning van de advocaat voor de permanentie in het kader van de tweedelijnsbijstand is nog steeds

niet vastgelegd. De OBFG schorst de Salduz-permanentie zolang hierover geen duidelijkheid is

gebracht door de minister van Justitie.

5.2 Evaluatie De minister van Justitie heeft de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid belast met de evaluatie van de

Salduz-wet, die binnen het jaar rond moet zijn. In tussentijd zijn reeds twee rapporten bekend

gemaakt, respectievelijk van 1 februari 2012 en 30 maart 2012. Onder deze titel bespreek ik de

belangrijkste bevindingen van de DSB. Met name bekijk ik of gearresteerde verdachten vaak afstand

doen van hun rechten, hoe de Salduz-verhoren in de praktijk verlopen, of er een impact is op het

486

X, “Optelsom voor Salduz”, Juristenkrant, afl. 239, 7 december 2011, 14. 487

Met name het eerste verhoor van een gearresteerde verdachte. 488








91

aantal voorlopige hechtenissen. Vervolgens bespreek ik ook de problematiek van de niet-aangepaste

cellen, tolken en de Letter of Rights. Tot slot behandel ik de vraag naar de audiovisuele opname van

het verhoor.

Ik wil voorafgaand wel opmerken dat cijfers met de nodige voorzichtigheid moeten worden

benaderd. De registratie van de gegevens verliep nog niet optimaal. De gegevens moeten dus

worden gezien als een eerste informatiebron over de toepassing van de Salduz-wet in de praktijk.

Het is echter wel voorbarig om op basis van deze voorlopige cijfers tot grote conclusies te komen.

5.2.1 Afstand van rechtsbijstand Volgens de cijfers overweegt 45% van de gearresteerde verdachten afstand van zijn Salduz-rechten.

23% hiervan doet na telefonisch contact met de permanentiedienst ook effectief afstand. Concreet

betekent dit dus dat ongeveer 75% van de gearresteerde verdachten effectief bijstand van een

advocaat vraagt en ongeveer 25% afstand doet van zijn rechten.491

We kunnen de cijfers met het buitenland vergelijken. Zo bleek uit een studie van het Verenigd

Koninkrijk492 dat slechts 40% van de verdachten een beroep doet op bijstand van een advocaat. Ook

in Frankrijk doet slechts 40% van de verdachten beroep op bijstand van een advocaat tijdens het

verhoor. 80% van de verdachten maakt daar wel gebruik van het voorafgaand vertrouwelijk overleg

met de raadsman.493 Het aantal verdachten dat in het buitenland rechtsbijstand vraagt, is

opmerkelijk lager, daar is geen verplicht contact met de permanentiedienst opgelegd als de

verdachte overweegt om afstand te doen.494

De cijfers in ons land zouden kunnen worden verklaard door het feit dat de bijstand van een

advocaat een grote vernieuwing is in onze strafprocedure. Het is mogelijk dat verdachten

nieuwsgierig zijn om de nieuwe wettelijke mogelijkheid toe te passen. De cijfers kunnen daarom in

de beginmaanden van de implementatie een vertekend beeld geven.495

Indien in de toekomst nog steeds blijkt dat het aantal verdachten die beroep doen op de bijstand van

een advocaat hoog blijft, dan moet de vraag worden gesteld of de wettelijke vereiste van telefonisch

contact met de permanentiedienst wel wenselijk is, aangezien slechts de helft van de gearresteerde

verdachten die overweegt afstand te doen ook effectief afstand doet na het telefonisch contact. Er

moet dus worden onderzocht in welke mate het contact de verdachten aanzet om een beroep te

doen op bijstand.496 Mijns inziens mag de rol van het telefonisch contact niet worden overschat.

Namelijk 70% van de meerderjarige verdachten van de derde categorie vraagt een voorafgaand

vertrouwelijk overleg. Bij deze categorie is daarentegen niet voorzien in een telefonisch contact met 491


E. CAPE, J. HODGSON, T. PRAKKEN en T. SPRONKEN, Suspects in Europe. Procedural rights at the Investigative Stage of the Criminal Process in the European Union, Antwerpen, Intersentia, 2007, 71. 493










92

de permanentiedienst indien ze van dit recht afstand willen doen. De afstand wordt enkel

opgenomen in gedateerd en ondertekend document.497 De cijfers zijn dus dezelfde ongeacht of er

telefonisch contact is geweest met de permanentiedienst.498

Er moet wel worden opgemerkt dat de cijfers enkel betrekking hebben op de afstand die werd

gedaan na het telefonisch contact met de permanentiedienst en dus niet de gevallen waarbij afstand

werd gedaan van het bijstandsrecht nadat de verdachte een vertrouwelijke consultatie met zijn

raadsman had.499 Ook dit zal in de toekomst beter moet worden geanalyseerd.

Ook bij het verhoor door de onderzoeksrechters doen weinig verdachten afstand van hun

bijstandsrecht, er was namelijk in 84% van de gevallen een raadsman bij het verhoor. In de praktijk

passen de onderzoeksrechters verschillende interpretaties toe in verband met de afstand van de

bijstand van een advocaat. Het is volgens hen namelijk niet duidelijk of de afstand van bijstandsrecht

geldt voor de gehele procedure, of een onderscheid moet worden gemaakt tussen de verhoren door

de politie en de onderzoeksrechter. In het eerste evaluatierapport wordt duidelijk aangegeven dat

het niet de bedoeling is dat de verdachte tijdens hetzelfde verhoor kan terugkomen op zijn afstand.

De afstand geldt in principe voor alle verhoren binnen de eerste 24 uur. Het is echter wel mogelijk

dat de verdachte de afstand herroept vóór het verhoor door de onderzoeksrechter. Dan zal de

advocaat bijstand verlenen tijdens het verhoor en indien hij nog geen vertrouwelijke consultatie

heeft gehad met een advocaat, krijgt hij een voorafgaand overleg van dertig minuten. De

wachttermijn van 2 uur hoeft in dit geval niet te worden voorzien.500

Vervolgens zijn er in totaal 22 bevelen tot verlenging van de arrestatietermijn uitgevaardigd. In Nijvel

en Turnhout werden respectievelijk 8 en 5 bevelen geregistreerd bij telkens één onderzoeksrechter.

Dit wijst erop dat in de praktijk een bevel tot verlenging vaak wordt gebruikt bij grote dossiers met

meerdere verdachten.501

5.2.2 Verloop verhoor Uit het evaluatierapport blijkt dat de meeste arrondissementen meer verhoren van de vierde

categorie in februari hebben dan in januari. Deze stijging is echter toe te schrijven aan een

verbeterde registratie bij de politiediensten in de maand februari. Bijgevolg is het dus interessanter

om te kijken naar de arrondissementen die een daling hebben van het aantal verhoren van de vierde

categorie. Het valt namelijk op dat in Brugge, Dendermonde en Neufchâteau de daling van deze

verhoren gepaard gaat met een stijging van de verhoren van de tweede en de derde categorie. Dit

geeft een indicatie dat er bij de politiediensten een praktijk is ontwikkeld om minder verdachten van

hun vrijheid te beroven, want in deze gevallen moet er geen bijstandsrecht worden voorzien.502

497


lid Sv. 498





Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 8 en 9.






93

Vervolgens is het ook interessant om na te gaan wanneer de meeste verhoren plaatsvinden. De grote

meerderheid van de verhoren van niet-aangehouden verdachten vindt overdag plaats.

Daartegenover staat dat het eerste verhoor van gearresteerde verdachten in 41% van de gevallen ’s

nachts503 plaatsvindt. Waarschijnlijk is dit het gevolg van de 24-uursregeling.504 De heersende kritiek

bij de advocatuur dat de permanentiedienst een enorme belasting is voor de praktijk van advocaten

is dus niet gelogen. In bijna de helft van de gevallen moeten ze namelijk ’s nachts bijstand verlenen.

Bij de politie was er grote ongerustheid over het verloop van het verhoor waar de advocaat aanwezig

is. In de realiteit blijkt deze schrik ongegrond. In een beperkt aantal verhoren was er sprake van een

incidenten die onder andere betrekking hadden op het gebruik van de GSM, tussenkomst van de

advocaat, beroepsgeheim, het verzoek van inzage in het dossier, de plaats van de advocaat of het

weigeren van een controle. Het valt dus op dat er wel enkele incidenten waren, maar de grote

problemen bleven uit. Er kan dus worden gesproken van een constructieve houding van de

advocatuur.505 Ook bij het verhoor door de onderzoeksrechter hebben zich nog geen incidenten

voorgedaan. De advocaten houden zich aan de wet en het verhoor kan rustig verlopen.506

Tot slot was ook de schrik dat vele verdachten het zwijgrecht zouden inroepen onnodig. Uit cijfers

blijkt dat minder dan 1% zich op het zwijgrecht beroept, ongeacht of het over een verhoor van een

gearresteerde verdachte gaat. Advocaten onthouden er zich dus van om steeds het inroepen van het

zwijgrecht te adviseren, wat de waarheidsvinding natuurlijk ten goede komt. Waarschijnlijk beseffen

de advocaten ook dat zwijgen niet de beste strategie is wanneer er nog ander belastend bewijs is.

Impliciet wordt er dus rekening gehouden met het arrest Murray van het EHRM.507 Ik moet er wel bij

vermelden dat dit cijfer met de nodige voorzichtigheid moet worden benaderd aangezien bij een

grote hoeveelheid verhoren het verloop niet werd geregistreerd. 508

5.2.3 Impact op het aantal voorlopige hechtenissen Het is ook nuttig om na te gaan of de Salduz-wet impact heeft gehad op het aantal voorlopige

hechtenissen. Voorlopig is er een indicatie dat het gemiddelde aantal aanhoudingsbevelen

uitgevaardigd door de onderzoeksrechter gelijk blijft. Er is een lichte daling merkbaar, maar

aangezien de cijfers enkel betrekking hebben op de maanden januari en februari is het nog te vroeg

om te beoordelen of het om een significante daling gaat die aan de Salduz-wet kan worden

toegeschreven.509

503

Dit zijn de uren tussen 18u en 7u. 504



E. CALLUY, “Onderzoeksrechter VAN CAUWENBERGHE: ‘De bekentenis wint in een Salduz-context aan waarde’”, 25 januari 2012, www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201449542. 507

EHRM 8 februari 1996, Murray/Verenigd Koninkrijk, RDPC 1996, afl. 9-10, 949-960. 508


Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 49.






94

5.2.4 Aanpassing cellen De wet voorziet ook in de mogelijkheid om verdachten gedurende 48 uur op te sluiten door het bevel

tot verlenging. Het probleem is echter dat de politiediensten dan nood hebben aan cellen die aan

specifieke criteria voldoen, wat in de meeste gevallen nog niet het geval is. Daarom zal het bestaande

KB omtrent de criteria voor de cellen worden aangepast en de termijn om aanpassingen door te

voeren zal op 20 jaar worden gebracht. Op korte termijn zou dit kunnen worden opgelost door een

samenwerking met politiezones die wel over aangepaste cellen beschikken.510

5.2.5 Tolken Het probleem van het tekort aan tolken is niet nieuw in de strafprocedure, vroeger werd het ook al

als een groot probleem ervaren om voor sommige talen een tolk te vinden binnen de 24 uur, zeker in

geval van politieoperaties waarbij verschillende verdachten worden gearresteerd.511

Uit het rapport blijkt dat ongeveer 20% van de gearresteerde verdachten die een eerste verhoor

ondergingen geen courante taal spreken (Nederlands, Frans, Duits, Engels), waavoor dus een tolk

moest worden gezocht.512 Voor de meeste verhoren wordt met dezelfde tolk gewerkt voor zowel het

voorafgaand vertrouwelijk overleg als voor het politieverhoor.513 Tolken ervaren het soms als een

gewetensprobleem wanneer ze zowel optreden tijdens de consultatie als tijdens het verhoor zelf. Er

wordt eigenlijk een mentale gespletenheid verwacht. De tolk moet tijdens het verhoor alle

informatie wissen die hij tijdens het voorafgaand vertrouwelijk overleg heeft verkregen.514

In één geval deed er zich een incident voor met een tolk. De advocaat had aangegeven dat de tolk

geen exacte vertaling gaf van de vragen en de antwoorden. Volgens de procureur des Konings van

Leuven is er nood aan een kwaliteitscontrole van de tolken. Hij pleit dan ook voor de oprichting van

een nationale lijst van tolken.515

5.2.6 Vertalingen Letter of Rights Eerder516 heb ik al aangegeven dat het belangrijk is dat de Letter of Rights beschikbaar is in vele

talen. In de praktijk blijkt dat er nog geen vertalingen zijn voor alle relevante talen. De procureur des

Konings van Antwerpen heeft echter een praktisch probleem aangekaart. Indien het verhoor niet op

het politiekantoor zelf gebeurt is het onwerkbaar dat de politie al deze vertalingen bij zich heeft. Een

oplossing zou er dan in bestaan om de Letter of Rights te overhandigen in een courante taal

510





C. BOTTAMEDI, “De lokale politie en de Salduz-wet. De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 18; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 42. 515


Supra 4.3.3.2.2.








95

(Nederlands, Frans, Duits of Engels). De Salduz-wet en het KB inzake de verklaring van rechten leggen

namelijk geen verplichting op om de verklaring te overhandigen in de taal van de verdachte.517

5.2.7 Audiovisuele opname van het verhoor De omzendbrief 8/2011518 beveelt de audiovisuele registratie van het verhoor ten stelligste aan. De

Inspectie van Financiën heeft echter een negatief advies verstrekt aan de federale politie voor de

aankoop van deze apparatuur. De actoren vragen aan de ministers van Justitie en Binnenlandse

Zaken om dit toch te herbekijken. Nu voorziet de wet namelijk niet in bijstand van een advocaat voor

verhoren na de eerste 24 uur (of 48 uur in geval van verlenging), wat als problematisch wordt

ervaren. De audiovisuele registratie van het verhoor is dan een goed alternatief.519

Zowel de advocatuur als de politie zijn vragende partij voor de registratie van het verhoor, aangezien

nu de advocaat een controlefunctie heeft waardoor hij dus eigenlijk in de rol van de rechter wordt

geduwd. Tijdens het verhoor is er geen objectieve scheidsrechter aanwezig. Het blijft achteraf woord

tegen woord, wat een objectieve beoordeling door de rechter moeilijk maakt.520 Door de

audiovisuele registratie van het verhoor krijgt de rechter de mogelijkheid om het verhoor a posteriori

te beoordelen, de bodemrechter kan dan zelf objectief nagaan of er sprake was van ongeoorloofde

dwang. Ook de politie vindt het een goed idee om alle verhoren te registreren, ook deze waar geen

advocaat aanwezig is. Als een verdachte bijvoorbeeld de eerste 24 uur het zwijgrecht inroept maar

enkele dagen later toch bekent tijdens het verhoor, wie gaat dan geloven dat de politie geen

ongeoorloofde dwang heeft gebruik.521 Het is echter geen optie om de bijstand te vervangen door de

registratie van het verhoor aangezien de advocaat onmiddellijk opmerkingen kan maken tijdens het

verhoor en het verhoor eenmaal kan onderbreken.

In sommige politiezones is de audiovisuele registratie wel al mogelijk. Zo beschikt Zaventem over

verplaatsbare apparatuur en ook Wavre heeft de nodige apparatuur aangekocht. In Brussel/Elsene

zal enkel op instructie van het parket worden gewerkt met de audiovisuele opname en enkel voor

zware dossiers.522 Er zijn geen algemene cijfers bekend over het audiovisueel opnemen van het

verhoor in het kader van de Salduz-wet. Veel hangt af van de beschikbaarheid van audiovisuele

apparatuur.523

517




K. VAN CAUWENBERGHE, “De ‘Salduzwet’: oplossing van het probleem, of nieuwe hindernissen.”, in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 124. 521

R. BOONE en E. CALLUY, “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl. 243, 8 februari 2012, 8-9. 522








96

5.2.8 Conclusie De algemene conclusie luidt dus dat de implementatie van de Salduz-wet over het algemeen vlot

verliep. Dit betekent niet dat er geen incidenten zijn geweest, maar grote problemen bleven tot nu

toe uit. Een wetswijziging dringt zich nog niet onmiddellijk op.524 Wel valt het op dat weinig

gearresteerde verdachten afstand doen van hun Salduz-rechten. De Dienst voor het Strafrechtelijk

beleid vindt het belangrijk om in de toekomst na te gaan wat de invloed is van het telefonisch

contact met de permanentiedienst op een verdachte die overweegt afstand te doen. Alsook de

problematiek van het tekort aan tolken en aangepaste cellen moet worden opgevolgd. Vervolgens

met de DSB op dat vele verhoren van gearresteerde verdachten ’s nachts plaatsvinden, dit is enorm

belastend voor de advocatuur.

Tot slot is er vanuit de praktijk grote vraag naar de audiovisuele opname van het verhoor. Dit zou de

rechter toelaten het verhoor objectief te beoordelen. Ik ben er echter van overtuigd dat, omwille van

de kostprijs, dit een discussie zal zijn die nog lang zal aanslepen.

5.3 Recente rechtspraak Zoals te verwachten, was neemt ook de rechtspraak de Salduz-wet onder de loep. Onder deze titel

bespreek ik enerzijds een arrest van het Grondwettelijk Hof dat uitspraak doet over het bevel van

verlenging en anderzijds een arrest van het Hof van Cassatie dat zich uitspreekt over de werking van

de wet in de tijd. Tot slot behandel ik kort de hangende vernietigingsberoepen bij het Grondwettelijk

Hof.

5.3.1 Grondwettelijk Hof 22 december 2011 5.3.1.1 Algemene situering Er werd bij het Grondwettelijk Hof een vernietigingsberoep ingesteld dat zich in de eerste plaats

tegen art. 6 Salduz-wet richt. Dit voert een nieuw artikel 15bis in de Voorlopige Hechteniswet in.

Daarin krijgt de onderzoeksrechter de bevoegdheid om een bevel tot verlenging te verlenen. De

Grondwet voorziet namelijk dat een persoon maximaal 24 uur van zijn vrijheid mag worden beroofd

zonder rechterlijk bevel. Door de Salduz-wet kwam de 24-uurstermijn onder grote druk te staan.

Aangezien de wetgever een systematische verlenging naar 48 uur onwenselijk vond, heeft hij

gekozen voor een verlenging van de 24-uurstermijn ingeval er zich bijzondere omstandigheden

voordoen en er ernstige aanwijzingen van schuld zijn aan een misdaad of wanbedrijf. De

onderzoeksrechter verleent dan een met reden omkleed bevelschrift dat toelaat om de

arrestatietermijn van 24 uur eenmaal te verlengen met maximaal 24 uur.525

5.3.1.2 Ontvankelijk Om voor het Grondwettelijk Hof in rechte op te treden is het vereist dat de verzoeker belang heeft

bij de procedure. Ons rechtsstelsel kent het rechtsbeginsel ‘habeas corpus’. Dit betekent dat een

verdachte binnen een bepaalde termijn voor de rechter moet verschijnen en dat de aanhouding

enkel kan ten gevolge van een rechterlijk bevel. Het Grondwettelijk Hof ziet dit als zodanig

524

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari 2012, www.dsb-spc.be, 71 en 78; Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart 2012, www.dsb-spc.be, 61 525

GwH 22 december 2011, nr. 201/2011, 7-12; M. COLETTE, “Bevel tot verlenging in Salduz-wet is grondwetconform”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2011, 1.



97

fundamenteel om de vrijheid van de burger te waarborgen, dat de Voorlopige Hechteniswet niet

enkel personen aanbelangt die het voorwerp uitmaken van een strafrechtelijke procedure. Bijgevolg

is het vernietigingsberoep ontvankelijk.526

5.3.1.3 Doch ongegrond Vooreerst voert de verzoeker in zijn eerste middel aan dat art 15bis VHW art. 12 Grondwet en art. 5

EVRM schendt. Art. 15bis VHW maakt het namelijk mogelijk dat de arrestatietermijn van 24 uur kan

worden overschreden zonder dat de verdachte tijdens de eerste termijn van 24 uur wordt

ondervraagd door de onderzoeksrechter.527

Het Grondwettelijk Hof stelt dat art. 12 Grondwet eist dat ten laatste na 24 uur een met reden

omkleed bevel van de rechter wordt uitgevaardigd. Het Bevel tot verlenging voldoet hieraan. Het

wordt namelijk verleend door de onderzoeksrechter die verplicht is om de ernstige aanwijzingen van

schuld aan een misdaad of wanbedrijf en de bijzondere omstandigheden van het voorliggende geval

te vermelden.528 Art. 12 Grondwet vereist niet dat de verdachte ondervraagd wordt.

Art. 5 EVRM eist dat de persoon die is aangehouden onmiddellijk voor de rechter verschijnt. De

rechter moet de verdachte persoonlijk horen en moet zich zo spoedig mogelijk aan de hand van

juridische criteria uitspreken over het bestaan van de redenen die de vrijheidsberoving wettigen.

Volgens het Hof voldoet art. 15 VHW aan dit onmiddellijkheidsbeginsel aangezien de verdachte ten

laatste 48 uur na de aanhouding voor de onderzoeksrechter verschijnt. Hij kan een aanhoudingsbevel

uitvaardigen nadat hij de verdachte ondervraagt. Het eerste middel is dus ongegrond, aldus het

Grondwettelijk Hof. 529

Vervolgens voert de verzoeker in zijn tweede middel aan dat art. 15 VHW het gelijkheidsbeginsel

schendt omwille van drie redenen. Ten eerste wordt de verdachte niet gehoord bij het verlenen van

een bevel tot verlenging en het Openbaar Ministerie wel. Vervolgens wordt de verdachte ook

ongelijk behandeld ten opzichte van de inverdenkinggestelde, omdat deze laatste wel wordt

gehoord. Tot slot is er sprake van schending omdat art. 15bis VHW de mini-instructie niet uitsluit.530

Het eerste onderdeel van het tweede middel is volgens het Hof ongegrond. De wetgever wil in art.

15bis VHW een oplossing voorzien wanneer de arrestatietermijn van 24 uur moeilijk houdbaar is

omwille van de Salduz-rechten. Het Hof houdt rekening met de strikte toepassingsvoorwaarden van

het bevel tot verlenging en met de korte en bovendien eenmalige termijn van verlenging. Dit doet

het Hof besluiten dat de wetgever niet op onevenredige wijze afbreuk heeft gedaan aan de rechten

van de betrokken personen. De 24-uurstermijn kan dus eenmalig worden verlengd zonder dat de

526

GwH 22 december 2011, nr. 201/2011, 12-13; M. COLETTE, “Bevel tot verlenging in Salduz-wet is grondwetconform”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2011, 1. 527

GwH 22 december 2011, nr. 201/2011, 13; M. COLETTE, “Bevel tot verlenging in Salduz-wet is grondwetconform”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2011, 1. 528



GwH 22 december 2011, nr. 201/2011, 16; M. COLETTE, “Bevel tot verlenging in Salduz-wet is grondwetconform”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2011, 1.

98

verdachte daarover moet worden gehoord.531 Na afloop van de 48-uurstermijn wordt de verdachte

door de onderzoeksrechter gehoord, dit is dus volgens het Hof voldoende.532

Wat het tweede onderdeel betreft is het Hof van mening dat er geen discriminatie is tussen de

verdachte en inverdenkinggestelde. De verdachte die het voorwerp uitmaakt van een bevel tot

verlenging bevindt zich namelijk in een andere situatie dan de inverdenkinggestelde. Het feit dat op

deze twee categorieën van personen verschillende procedureregels in verschillende omstandigheden

van toepassing zijn is op zich geen discriminatie. Van discriminatie zou er sprake zijn indien het

verschil in behandeling die het gevolg is van die procedureregels een onevenredige beperking van de

rechten van de betrokken personen zou inhouden, wat volgens het Hof niet het geval is.533

Tot slot het derde onderdeel. Het feit dat het bevel tot verlenging kan worden verleend door een

procedure van mini-instructie heeft niet tot gevolg dat op onevenredige wijze afbreuk wordt gedaan

aan de rechten van de betrokken personen. Ook dit laatste onderdeel is dus ongegrond, aldus het

Grondwettelijk Hof.534 Deze uitspraak moet worden gesitueerd binnen de vraagstelling over de

mogelijkheid om een bevel tot verlenging te verkrijgen via de figuur van mini-instructie. Eerder heb ik

er al op gewezen dat het aan te raden is om de procedure tot het verkrijgen van een bevel tot

verlenging een sui generis-karakter heeft.535 Er is namelijk geen mogelijkheid om beroep aan te

tekenen tegen de beslissing van de onderzoeksrechter, wat bij de mini-instructie wel mogelijk is. De

uitspraak van het Grondwettelijk Hof moet dan ook in deze zin worden geïnterpreteerd: Zelfs in het

geval dat het bevel tot verlenging wordt verleend via de mini-instructie, dan nog is het Hof van

mening dat er geen schending is van de Grondwet.536

Zowel het eerste als het tweede middel is volgens het Grondwettelijk Hof ongegrond. Er kan dus

worden besloten dat het bevel tot verlenging zoals voorzien in art. 15 VHW grondwetsconform is.

5.3.2 Hof van Cassatie 29 november 2011 Het Hof van Cassatie heeft vóór de inwerkingtreding van de Salduz-wet uitspraak gedaan over de

toepassing van de wet in de tijd.537 De bijstand van een advocaat is in het Belgisch recht een grote

vernieuwing met als gevolg dat er nog vele oude dossiers zijn waar verhoren werden afgenomen

onder de vroegere wetgeving, en dus voor 1 januari 2012. Het principe is dat de regels van

strafprocedure onmiddellijk worden toegepast op alle hangende gedingen. De sanctie is door de

Salduz-wet opgenomen in art. 47bis, §6 Sv. en verwijst naar bepalingen die niet bestonden vóór de

Salduz-wet. Dit zorgt ervoor dat de sanctie niet zomaar op de oude dossiers kan worden toegepast.

Daarom heeft het Hof van Cassatie zich uitgesproken over de problematiek.538

531


C. CONINGS, “Salduz-wet: Bevel tot verlenging”, NJW 2012, afl. 257, 139. 533



Supra 4.3.10.2.2. 536


Cass. 29 november 2011, AR P.11.0113.N. 538

F. SCHUERMANS, “Cassatie zorgt voor Salduz-verfijningen”, Juristenkrant, afl. 240 , 21 december 2011, 7.


99

Het Hof van Cassatie stelt dat de onrechtmatigheid van het bewijs omwille van het afleggen van

belastende verklaringen zonder bijstand van een advocaat niet leidt tot de onontvankelijkheid van de

strafvordering. Het recht om de strafvordering uit te oefenen ontstaat door het plegen van het

misdrijf ongeacht de wijze waarop ze wordt uitgeoefend en ongeacht de wijze waarop de

bewijsverzameling verloopt. De feitenrechter moet in het licht van het gehele proces nagaan of de

bewijswaarde van de verklaring aangetast is door het feit dat deze werd afgelegd zonder bijstand van

een advocaat. Indien dit het geval is, kan de rechter beslissen tot uitsluiting van het bewijs.539

Volgens het Hof is er dus niet noodzakelijk een schending van het recht op eerlijk proces indien een

verklaring werd afgelegd zonder bijstand van een advocaat. De rechter moet dit beoordelen in het

licht van het gehele proces. Deze uitspraak is van groot belang voor alle zaken die werden behandeld

onder de vroegere wetgeving, dus de verhoren tot en met 31 december 2011. Bij deze zaken kan er

dus niet worden gepleit dat er sowieso een schending is van het recht op eerlijk proces door het

louter feit dat de verklaring zonder bijstand werd afgelegd noch de onontvankelijkheid van de

strafvordering kan worden opgeworpen. Het Hof van Cassatie volgt hier dus de visie van het EHRM

niet, dat stelt dat er sprake is van een schending van het recht op eerlijk proces door het louter feit

dat de wet systematisch de bijstand verhindert (wat het geval was met de Voorlopige Hechteniswet

vóór 1 januari 2012).540

Indien de feitenrechter wordt geconfronteerd met een belastende verklaring afgelegd zonder

bijstand, dan zal hij moeten kijken of het eerlijk karakter van het proces in het gedrang komt. Indien

hij een schending van het recht op eerlijk proces vaststelt, kan hij dit herstellen door de belastende

verklaring die werd afgelegd zonder bijstand uit te sluiten. De zonder bijstand afgelegde verklaring

wordt uitgesloten en de rechter zal vervolgens nagaan of deze een weerslag heeft gehad op andere

bewijselementen. Indien dit het geval is, kan de feitenrechter ook deze bewijselementen weren.541

Verder herhaalt het Hof dat een derde zich niet kan beroepen op een schending van het recht op

bijstand voor verklaringen die zijn afgelegd door een andere beklaagde. Het recht op bijstand van

een advocaat, het zwijgrecht en het feit dat niemand kan worden gedwongen zichzelf te incrimineren

zijn rechten in personam. Het Hof wijst de derdenwerking dus af.542

5.3.3 Hangende zaken bij het Grondwettelijk Hof Ondertussen werden door de OBFG, de OVB, de liga voor Mensenrechten en la Ligue des Droits de

l’Homme bij het Grondwettelijk Hof een beroep ingesteld tot nietigverklaring van de Salduz-wet.

Vooreerst vinden ze de rol van de advocaat te beperkt. Ze vinden dat de advocaat een

bloempotfunctie heeft tijdens het verhoor. Ook vechten ze het aan dat het bijstandsrecht beperkt is

tot de eerste 24 uur van de vrijheidsberoving en al helemaal niet aanwezig is bij verdachten die niet

van hun vrijheid zijn beroofd. Ook de uitsluiting van het verkeerscontentieux lijkt problematisch. Het

toepassingsgebied van het consultatie- en bijstandsrecht moet volgens hen dus worden uitgebreid.

539

Zie ook Cass. 8 november 2011, AR P.11.0647.N. 540


F. SCHUERMANS, “Cassatie zorgt voor Salduz-verfijningen” Juristenkrant, afl. 240 , 21 december 2011, 7. 542

J. MEESE en P. TERSAGO, “Het recht voor elkeen die wordt verhoord op consultatie van en bijstand door een advocaat na de Salduz-wet van 13 augustus 2011”, RW 2011-12, nr. 21, 951.


100

Vervolgens vinden ze ook dat de procureur des Konings en de onderzoeksrechter een te grote

beoordelingsvrijheid hebben om de Salduz-rechten uit te schakelen. Ook het feit dat elke

meerderjarige verdachte afstand kan doen van zijn Salduz-rechten wordt bekritiseerd.

Tot slot klagen ze voor het Grondwettelijk Hof ook de sanctie aan, die is volgens hen in strijd met art.

6 EVRM. 543

5.3.4 Conclusie Het Grondwettelijk Hof is dus van oordeel dat het bevel tot verlenging grondwetsconform is.

Eveneens werkt het Hof van Cassatie een soepele regeling uit voor de toepassing van de Salduz-wet

in de tijd. Ik kan dus (voorlopig?) besluiten dat de rechtspraak mild is voor de Salduz-wet. Al moet ik

wel benadrukken dat het nog vroeg is, de wet is namelijk nog maar zes maanden in werking. Verdere

rechtspraak moet dus goed worden opgevolgd, zeker wat betreft de vernietigingsberoepen die zijn

ingesteld bij het Grondwettelijk Hof.

543

Deze argumenten zijn terug te vinden: La Ligue des Droits de l’Homme, La ligue des droits de l’homme veut faire annuler la loi Salduz, 2 maart 2012, Persbericht, www.liguedh.be/espace-presse/123-communiques-de-presse-2012/1394-la-ligue-des-droits-de-lhomme-veut-faire-annuler-la-loi-salduz-, 1; Orde van Vlaamse Balies, Orde van Vlaamse Balies vraagt Grondwettelijk Hof om vernietiging van Salduz-wet, 6 maart 2012, Persbericht, www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB%20naar%20GH%20voor%20Salduz%2006%2003%2012.pdf, 1; Liga voor Mensenrechten, Naar Grondwettelijk Hof tegen Salduz-wet, 6 maart 2012, Persbericht, www.mensenrechten.be/index.php/site/nieuwsberichten/naar_grondwettelijk_hof_tegen_salduz_wet; 1.

http://www.liguedh.be/espace-presse/123-communiques-de-presse-2012/1394-la-ligue-des-droits-de-lhomme-veut-faire-annuler-la-loi-salduz-


http://www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB%20naar%20GH%20voor%20Salduz%2006%2003%2012.pdf

http://www.mensenrechten.be/index.php/site/nieuwsberichten/naar_grondwettelijk_hof_tegen_salduz_wet

101

Deel 6: Rechtsvergelijking met Nederland

Aangezien het geen kwaad kan om eens over het muurtje te kijken ga ik in het laatste deel van mijn

masterproef dieper in op de implementatie van de Salduz-rechtspraak in Nederland en vergelijk dit

met België. Zo verduidelijk ik kort de situatie in Nederland in het pré-Salduz-tijdperk. Daarbij zal

duidelijk worden dat de situatie in België en Nederland zeer gelijklopend was. Vervolgens bespreek ik

het eerste initiatief van het College van procureurs-generaal om de Salduz-rechtspraak te

implementeren en vergelijk dit met België. Daarna behandel ik de knelpunten die ons buurland in de

praktijk ondervindt, wat leerrijk kan zijn voor België. Tot slot verduidelijk ik de belangrijkste

elementen van het conceptwetsvoorstel.

6.1 Nederland in het pré-Salduz-tijdperk In Nederland wordt de verdachte vóór het verhoor meegedeeld dat hij het recht heeft om te

zwijgen.544 Het Nederlands recht laat daarnaast ook toe dat de verdachte de mogelijkheid krijgt om

zijn raadsman te consulteren telkens wanneer hij daarom verzoekt.545 Het is echter niet zo dat de

politie de verdachte hoeft te wijzen op zijn verdedigingsrechten, waaronder dus het recht om een

advocaat te raadplegen. Het consultatierecht is dus wel aanwezig in de Nederlandse rechtsorde,

maar enkel verdachten die daarvan op de hoogte zijn en een advocaat kennen, kunnen van dit recht

gebruik maken. Art. 28 Sv. is enkel een beginselbepaling en houdt enkel consultatierecht in, geen

bijstand tijdens de politieverhoren.546

In de praktijk zijn er dus weinig verdachten die weet hebben van hun consultatierecht. Dan zal er pas

een advocaat worden verwittigd na de inverzekeringstelling (infra 6.4.4), dit is dus nadat de

verdachte 6 à 15 uren is opgehouden voor verhoor, afhankelijk of er nachtelijke uren in

voorkomen.547

De piketadvocaat verschijnt dus pas nadat de eerste verhoren hebben plaatsgevonden. En zelfs

wanneer dit nog niet is gebeurd, aanvaardt de Hoge Raad dat de advocaat pas wordt toegelaten na

het verhoor van de verdachte, zelfs wanneer de verdachte eerder al vroeg om een advocaat.548

Consultatie van een advocaat is dus voorzien in het Nederlands recht, maar het zal in de praktijk niet

lukken voorafgaand aan het eerste verhoor. De verdachte heeft geen recht op bijstand tijdens het

politieverhoor.549

6.2 Eerste implementatie van de Salduz-rechtspraak In 2009 velde de Hoge Raad van Justitie drie arresten die een eerste signaal waren dat het

Nederlands strafprocesrecht nood heeft aan verandering inzake bijstand van een advocaat.550

Daarom nam het College van procureurs-generaal in 2010 een eerste initiatief om de Salduz-

544

Art. 29 Sv. 545

Art. 28 Sv. 546

T. SPRONKEN, “De gevolgen van de zaken Salduz en Panovits in Nederland”, T. Straf. 2009, afl. 4, 227; J. BOKSEM, “Salduz in de praktijk- een tussenstand- hoe nu verder?”, Strafblad 2011, afl.1, 56. 547

T. SPRONKEN, “De gevolgen van de zaken Salduz en Panovits in Nederland”, T. Straf. 2009, afl. 4, 227. 548

T. SPRONKEN, “De gevolgen van de zaken Salduz en Panovits in Nederland”, T. Straf. 2009, afl. 4, 227. 549

T. SPRONKEN, “De gevolgen van de zaken Salduz en Panovits in Nederland”, T. Straf. 2009, afl. 4, 227-228. 550

HR 30 juni 2009, LJN BH3079;LJN BH3081; LJN BH3084.

102

rechtspraak in de Nederlandse rechtsorde te implementeren door ‘Aanwijzing rechtsbijstand

politieverhoor’ uit te vaardigen. Hierdoor kan een aangehouden verdachte voorafgaand aan het

eerste verhoor een raadsman consulteren. Daarnaast is zowel consultatie- als bijstandsrecht voorzien

voor minderjarige aangehouden verdachten. Het valt dus op dat er geen algemene regeling is

voorzien die een bijstand van de advocaat tijdens het verhoor mogelijk maakt voor meerderjarige

aangehouden verdachten.551

Om een verhelderende rechtsvergelijking te brengen tussen België en Nederland bespreek ik per

thema eerst de Nederlandse regels, vervolgens vergelijk ik dit met België.

6.2.1 Consultatierecht

6.2.1.1 Nederlandse regeling Elke voor verhoor aangehouden verdachte, zowel een minderjarige als een meerderjarige, heeft

recht op voorafgaand vertrouwelijk overleg. Het gesprek tussen de verdachte en de raadsman vindt

plaats voorafgaand aan het eerste verhoor. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen drie soorten

zaken: A-, B- en C-zaken. Hoe ernstiger het feit waarvan de betrokkene wordt verdacht of hoe

kwetsbaarder de verdachte is, hoe zwaarder de eisen voor de invulling van het consultatierecht. Het

consultatierecht geldt niet voor verdachten onder de twaalf jaar want tegen hen is geen

strafvervolging mogelijk.552

Categorie A betreft een limitatieve lijst van misdrijven waarbij voorlopige hechtenis toegelaten is,

voornamelijk ernstige of gevoelige zaken of misdrijven die betrekking hebben op bijzonder

kwetsbare personen. Categorie B houdt alle overige misdrijven in die in aanmerking komen voor

voorlopige hechtenis. Categorie C wordt gekenmerkt door misdrijven waarvoor voorlopige hechtenis

niet is toegelaten alsmede overtredingen. Indien de verdachte wordt verdacht van misdrijven van

categorie A, dan kan hij geen afstand doen van het consultatierecht, in B- en C- zaken wel.553

Elke aangehouden verdachte die voor verhoor naar het politiebureau wordt gebracht, moet er door

de politie op worden gewezen dat hij recht heeft om een advocaat te raadplegen alvorens het eerste

verhoor. Voor A- en B- zaken vindt dit vertrouwelijk overleg plaats op het politiebureau. Voor C-

zaken krijgt de verdachte de mogelijkheid om telefonisch overleg te plegen met een raadsman. Deze

komt niet ter plaatste, tenzij tijdens het gesprek wordt besloten dat een persoonlijk gesprek

noodzakelijk is.554

551

L. VAN PUYENBROECK en G. VERMEULEN, “De implementatie van het recht op toegang tot een advocaat in

Europees perspectief” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken,

Kortijk-Heule, UGA, 2010, 85. 552



Kortijk-Heule, UGA, 2010, 85-86. 553

College van procureurs-generaal, Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor (2010A007), 15 februari 2010, www.om.nl/organisatie/beleidsregels/overzicht/opsporing/@155139/aanwijzing-0/. 554

College van procureurs-generaal, Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor (2010A007), 15 februari 2010, www.om.nl/organisatie/beleidsregels/overzicht/opsporing/@155139/aanwijzing-0/.

103

Voor alle categorieën zal maximaal twee uur worden gewacht op de komst van de raadsman.

Voordien kan niet worden aangevangen worden met het verhoor, tenzij in noodgevallen.555 Deze

termijn begint te lopen vanaf de melding bij de piketcentrale of het contact met de zelf gekozen

raadsman. In C-zaken kan het verhoor aanvatten indien er na de wachttermijn van twee uur geen

advocaat verschenen is. Bij A- en B- zaken beslist de hulpofficier van justitie of in dit geval het

verhoor kan starten.556 Veel zal dan afhangen van de persoonlijkheid van de verdachte. Bij een

kwetsbaar persoon zoals een minderjarige of labiele verdachte is het aangewezen toch nog te

wachten op een raadsman.557

De verdachte kan dertig minuten vertrouwelijk praten met de raadsman. Dit betekent dus dat er

vanaf de melding aan de piketcentrale of de zelf gekozen advocaat maximaal tweeënhalf uur wordt

gewacht om het verhoor aan te vatten, behalve wanneer de hulpofficier van justitie anders beslist.558

Het valt op dat het College van procureurs-generaal niet expliciet voorziet in sanctie indien de

aangehouden verdachte niet de mogelijkheid krijgt tot vertrouwelijk overleg voorafgaand aan het

eerste verhoor. Hiervoor kan worden teruggevallen op de rechtspraak van de Hoge Raad. Deze stelt

dat dit verzuim tot bewijsuitsluiting leidt van alle verklaringen die de verdachte aflegde vóór hij een

advocaat kon consulteren. Hierop wordt enkel een uitzondering gemaakt wanneer de verdachte

ondubbelzinnig (dat kan expliciet of impliciet) afstand heeft gedaan van het consultatierecht of

indien dwingende redenen dit verzuim verantwoorden.559 De bewijsuitsluiting is conform het arrest

Leonid Lazarenko van het Europees Hof.560

6.2.1.2 Vergelijking met België Het valt onmiddellijk op dat verdachten van C-zaken, misdrijven waarvoor geen voorlopige hechtenis

mogelijk is, consultatierecht hebben. In België is dit niet het geval, in ons land krijgen verdachten van

misdrijven die niet in aanmerking komen voor voorlopige hechtenis en verkeersmisdrijven (mits geen

vrijheidsberoving) geen consultatierecht. Er heerst dan ook de kritiek dat deze absolute uitsluiting

zeer verregaand is, want ook deze verdachten bevinden zich in een kwetsbare positie.561 In

Nederland werd deze kritiek voorkomen door voor C-zaken consultatierecht te voorzien onder de

vorm van een telefonisch gesprek met de raadsman. Hierdoor voorkomt Nederland dus het

probleem dat er gedurende lange tijd moet worden gewacht op de komst van de advocaat.

Aangezien vooral de onwetende verdachten van de eerste categorie het consultatierecht mislopen

(supra 4.3.6.2.6) lijkt het mij geen slecht idee om voor verdachten van deze categorie ook

consultatierecht in te voeren onder de vorm van een telefonisch gesprek. Dit kan in de praktijk

555

Dit kan bijvoorbeeld zijn wanneer er een gijzeling, ontvoering aan de gang is. De officier van justitie moet de toestemming geven om met het verhoor te starten. 556




X, “Salduz in de praktijk”, Blauw 2010, afl. 22, 23. 558


HR 10 januari 2012, LJN BT7095, NJB 2012, afl. 3, 241. 560



104

efficiënt verlopen en brengt dus weinig tijdverlies mee. Ik moet wel opmerken dat dit telefonisch

gesprek in de praktijk al plaatsvindt voor verhoren van verdachten van de derde categorie, want de

wet bepaalt niet op welke wijze het consultatierecht voor hen moet worden georganiseerd.562

Net zoals in België is er geen eenheidsregeling die aan alle verdachten dezelfde rechten toekent. De

modaliteiten verschillen namelijk naargelang de ernst van het misdrijf. Het EHRM heeft een

gedifferentieerde regeling toegelaten door te wijzen op het zwaarwichtigheidscriterium.563

Vervolgens geldt het consultatierecht enkel voor het eerste inhoudelijke verhoor. Dit lijkt

problematisch in het licht van de rechtspraak van het EHRM. Nergens is rechtspraak terug te vinden

die stelt dat het consultatierecht beperkt is tot het eerste verhoor. De kwetsbare positie van de

verdachte moet worden beschermd gedurende de gehele procedure. Ook in België zien we deze

betwiste beperking terugkomen.564 Voorstanders van deze beperking kunnen - net zoals in België -

argumenteren dat de vrijheidsberoofde verdachte vrije toegang heeft tot zijn advocaat. De partijen

zijn dus in de mogelijkheid om zelf bijkomend overleg te organiseren.565

De advocaat krijgt twee uur om naar het politiebureau te komen. Deze wachttermijn is identiek in

België, maar de gevolgen zijn wel verschillend. In Nederland beslist de officier van justitie of met het

verhoor kan worden aangevangen in geval van A- of B- zaken. Betreft het een verdachte van C-zaken,

dan kan na deze twee uur het verhoor worden aangevat. In België komt een essentiële rol toe aan de

permanentiedienst. Indien de advocaat niet tijdig aanwezig is, kan het verhoor pas aanvangen na

telefonisch vertrouwelijk overleg met een advocaat van de permanentiedienst.566 Bijgevolg is in

België het consultatierecht gegarandeerd, ook al kan de raadsman wegens overmacht niet tijdig

aanwezig zijn. Dit garandeert dus dat de verdachte ten allen tijde voldoende geïnformeerd is over

zijn rechten.

Net zoals in België is het verhoor beperkt tot dertig minuten. Sommigen zijn hier zeer kritisch

tegenover en vinden dit onvoldoende om een effectieve bijstand te verzekeren. Mij lijkt het eerder

een compromis tussen de belangen van de politie en advocaat. Een halfuur is volgens mij voldoende

om de procedure aan de verdachte toe te lichten en hem te adviseren over zijn processtrategie in

deze beginfase.567 Ook blijkt uit het tweede evaluatierapport van de dienst Strafrechtelijk Beleid dat

het vertrouwelijk overleg in België gemiddeld 20 minuten duurt. Dit is dus een indicatie dat de

wettelijke termijn van 30 minuten voldoende is.568

562


Supra 2.4.2; EHRM 28 november 2008, Salduz/Turkije, §54 in fine. 564

D. VANDERMEERSCH, “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, 477. 565

Art. 50 Sv. 566

Art. 2bis, §1, 4de

lid VHW. 567

Orde van Vlaamse Balies, “Proposition de loi modifiant la loi du 20 juillet 1990 relative à la détention préventive et le Code d’instruction criminelle, neergelegd door CHRISTINE DEFRAIGNE, FRANCIS DELPÉRÉE, INGE FAES, MARTINE TAELMAN, RIK TORFS en GÜLER TURAN, 31 januari 2011, Standpunt, www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB%20naar%20GH%20voor%20Salduz%2006%2003%2012.pdf, 17. 568




105

6.2.2 Schriftelijke uitnodiging 6.2.2.1 Nederlandse regeling Wanneer een persoon schriftelijk is uitgenodigd voor een verhoor, dan vermeldt de brief in welke

hoedanigheid de betrokkene wordt verhoord (getuige of verdachte). Bij een verdachte wordt het

strafbaar feit vermeld en wordt hij erop gewezen dat hij de mogelijkheid heeft om een advocaat te

raadplegen voor het verhoor. Indien de verdachte op het politiebureau wordt aangehouden, verkrijgt

hij consultatierecht zoals hierboven beschreven, ongeacht of hij al uit eigen beweging voor het

verhoor een raadsman had geconsulteerd.569 In de Belgische Salduz-wet vinden we een identieke

regeling inzake dit consultatierecht.

6.2.3 Nieuwe verdenkingen tijdens het verhoor

6.2.3.1 Nederlandse regeling Als tijdens het verhoor nieuwe verdenkingen ontstaan met betrekking tot feiten die gelijkaardig zijn

aan of verband houden met het feit waarvoor hij is aangehouden, dan ontstaat er geen nieuw

consultatierecht. Er wordt vanuit gegaan dat de verdachte zijn consultatierecht ook gebruikt heeft

voor andere feiten om zo zijn procespositie te kunnen bepalen.570

Betreft de nieuwe verdenkingen feiten die niet gelijkaardig zijn aan of geen verband houden met het

feit waarvoor de verdachte is aangehouden, dan wijst de politie de verdachte op zijn nieuw

consultatierecht, ongeacht of hij eerder afstand deed van dit recht.571

6.2.3.2 Vergelijking met België Ook in België voorziet de Salduz-wet de mogelijkheid om het verhoor gedurende vijftien minuten te

onderbreken bij het aan het licht komen van nieuwe strafbare feiten die geen verband houden met

de feiten die reeds ter kennis werden gebracht.572 Er is wel een verschil te merken: zo is het in

Nederland voldoende dat er op de verdachte een nieuwe verdenking komt te rusten om een

bijkomend consultatierecht te verkrijgen. In België kan het verhoor pas worden onderbroken

wanneer deze feiten effectief aan het licht komen. 6.2.4 Verdachte doet afstand

6.2.4.1 Nederlandse regeling Indien de verdachte in een B-zaak afstand doet van het consultatierecht, dan vangt het verhoor aan.

Indien de betrokkene hierop terugkomt, dan zal de politie toch moeten voorzien in consultatierecht.

De officier van justitie beslist dan over de gang van zaken om het contact met de advocaat te

garanderen. Verdachten van A-zaken kunnen geen afstand doen van het consultatierecht.573

569




Art. 2bis, §2 VHW. 573

College van procureurs-generaal, Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor (2010A007), 15 februari 2010, www.om.nl/organisatie/beleidsregels/overzicht/opsporing/@155139/aanwijzing-0/.

106

De Aanwijzing rechtsbijstand vermeldt niet hoe de verdachte op geldige wijze afstand kan doen.

Hiervoor moeten we teruggrijpen naar de Nederlandse rechtspraak. Die stelt dat de verdachte op

geldige wijze afstand doet, indien hij ingelicht is over zijn zwijgrecht, het consultatierecht en het

bijstandsrecht (bij een minderjarige) en daarna aangeeft dat hij geen bijstand door een advocaat

wenst.574

6.2.4.2 Vergelijking met België In Nederland kunnen zowel minderjarigen als meerderjarigen afstand doen van het consultatierecht.

Minderjarigen kunnen dit ook van het bijstandsrecht (infra 6.2.6.1). Dit is echter door weinig

waarborgen omgeven. De verdachte wordt ingelicht over het zwijgrecht, consultatierecht en

eventueel bijstandsrecht waarna de afstand in het proces-verbaal wordt opgenomen. In België

kunnen enkel meerderjarigen afstand doen en is er voor de vierde categorie verdachten voorzien in

verplicht voorafgaand vertrouwelijk contact met de permanentiedienst.575 De verdachte wordt dus

grondig ingelicht over de gevolgen van de afstand. Dit is in Nederland niet het geval.

Daarentegen kan de verdachte in Nederland ten allen tijde terugkomen op zijn afstand, wat een

belangrijk pluspunt is bij de bescherming van de rechtspositie van de verdachte. In België is dit niet

mogelijk, enkel voor het verhoor door de onderzoeksrechter kan de verdachte terugkomen op de

afstand van de rechtsbijstand.576

Dat de beide landen voorzien in een mogelijkheid om afstand te doen van de toegekende Salduz-

rechten is te verantwoorden door de rechtspraak van het Europees Hof. Deze heeft in het verleden

aangegeven dat een verdachte afstand kan doen op voorwaarde dat het door de verdachte op een

vrijwillig en weloverwogen wijze gebeurt.577 Eerder heb ik al aangetoond dat het Hof dit zeer streng

beoordeelt.578 In Nederland wordt de verdachte enkel ingelicht over het zwijgrecht en

consultatierecht (en indien het een minderjarige betreft ook het bijstandsrecht). De informatie die de

verdachte krijgt, is waarschijnlijk te beperkt, hij wordt namelijk niet ingelicht over de gevolgen van de

afstand. Daar staat echter wel tegenover dat de verdachte ten allen tijde kan terugkomen op de

afstand. Mijns inziens lijken de waarborgen echter onvoldoende om te spreken van een

weloverwogen afstand, de toekomst zal dit moeten uitwijzen.

6.2.5 Piketcentrale

6.2.5.1 Nederlandse regeling Indien de verdachte van A- of B-zaken consultatiebijstand wenst moet de politie dit spoedig melden

aan de piketcentrale die dan een raadsman zal oproepen. De piketcentrale is enkel operationeel

tussen 7u en 20u. Meldingen na deze uren worden om 7u aan de raadslieden doorgegeven die dan

ten laatste om 9u op het politiebureau aanwezig moeten zijn. Enkel voor zware delicten (voltooide

levensdelicten, gijzeling en ontvoering) wordt de piketcentrale ’s nachts verwittigd om een advocaat

op te roepen. De verdachte kan ook vragen om consultatierecht te krijgen door zijn eigen advocaat.

574


Art. 2bis, §1, 5de

lid VHW. 576


EHRM 24 september 2009, Pishchalnikov/Rusland, §77. 578

Supra 2.4.5.


107

Indien de politie deze advocaat niet kan bereiken of hij kan niet tijdig aanwezig zijn, dan doet de

politie alsnog melding bij de piketcentrale.579

De politie verwittigt de piketcentrale telefonisch dat er een advocaat nodig is voor een

vertrouwelijke consultatie. De centrale geeft dit via sms door aan de raadsman. Deze sms bevat een

code waarmee de raadsman binnen de 45 minuten moet inloggen op de site van de piketcentrale.

Door het inloggen bevestigt de advocaat dat hij de melding aanneemt. Daarna volgt een tweede sms

met verdere informatie over de verdachte.580

Indien de piketadvocaat niet inlogt binnen de 45 minuten, dan wordt de tweede advocaat op de lijst

verwittigd (en zo verder). Dit heeft wel het nadelige gevolg dat de volgende raadsman nog maar een

uur en een kwart de tijd heeft om zich naar het politiebureau te begeven.581

6.2.5.2 Vergelijking met België De piketcentrale is enkel operationeel tussen 7u en 20u, wat als groot voordeel heeft dat advocaten

zelden uit hun bed worden gebeld om ’s nachts rechtsbijstand te verlenen. In België werkt de

permanentiedienst 24u/24u. Dit is een enorme belasting voor de advocaat. Indien hij ’s nachts wordt

opgeroepen, kan hij namelijk de dag erna geen recup nemen. Misschien is het in de toekomst

aangewezen om in België een regeling uit te werken welke verhoren ’s nachts worden afgenomen.

Dit zal Salduz-moeheid bij de advocaten voorkomen en kan als positief gevolg hebben dat meer

advocaten vrijwillig meewerken aan de permanentiedienst.582

In België gebeuren vele verhoren namelijk ’s nachts zonder dat dit echt noodzakelijk is. Door de

permanentiedienst ’s avonds af te sluiten zou dat bij ons kunnen worden voorkomen. Daarentegen

ondervindt Nederland wel vele nadelen. Indien een verdachte na 20u wordt opgepakt en een

vertrouwelijk overleg wenst, zal hij in de cel moeten overnachten omdat de advocaat pas de

volgende ochtend wordt verwittigd. Het eerste verhoor kan bijgevolg ook pas aanvatten de volgende

dag. Dit wordt in de praktijk vaak als onwenselijk ervaren, zeker wanneer het een minderjarige

verdachte betreft (infra 6.3.4).

6.2.6 Bijstandsrecht voor minderjarigen 6.2.6.1 Nederlandse regeling Enkel aangehouden minderjarigen hebben naast consultatierecht eveneens bijstandsrecht. De

raadsman of een andere vertrouwenspersoon583 kan bij alle verhoren aanwezig zijn. De

politieambtenaar licht de minderjarige hierover in. De verdachte kiest vrij of hij de bijstand van een

579




Nederlandse Orde van Advocaten, Strafpiketregeling, www.advocatenorde.nl/3290/advocaten/strafpiketregeling.html. 581

Nederlandse Orde van Advocaten, Strafpiketregeling, www.advocatenorde.nl/3290/advocaten/strafpiketregeling.html. 582


Dit is: een ouder, wettelijk vertegenwoordiger of andere vertrouwenspersoon.Het is vereist dat deze meerderjarig is, deel uitmaakt van de directe kring van de minderjarige en niet bij het misdrijf betrokken is.

108

raadsman of een vertrouwenspersoon wenst. De vertrouwenspersoon kan enkel aanwezig zijn bij

verhoren waar geen raadsman aanwezig is en voor zover de minderjarige duidelijk te kennen geeft

dat hij dit wenst. Een meerderjarige verdachte die wordt verhoord over een feit gepleegd tijdens zijn

minderjarigheid heeft enkel recht op bijstand door een raadsman en dus niet door een

vertrouwenspersoon.584

Minderjarigen kunnen, net zoals meerderjarigen, geen afstand doen van het consultatierecht bij A-

zaken. Daarnaast kunnen verdachten van B-zaken tussen twaalf en vijftien jaar ook geen afstand

doen van het consultatierecht. In het voorafgaande consultatiegesprek met de raadsman bespreekt

de minderjarige of en van wie hij verhoorbijstand wenst. Zestien- en zeventienjarige verdachten

kunnen in geval ze worden verdacht van B-zaken afstand doen van het consultatie- en bijstandsrecht.

Hetzelfde geldt voor alle minderjarigen van twaalf tot en met zeventien jaar die verdacht zijn van C-

zaken. De politieambtenaar deelt aan de verdachte mee dat de afstand van het consultatierecht

eveneens een afstand van het bijstandsrecht impliceert. Bijstand door een vertrouwenspersoon blijft

dan wel mogelijk.585

Het verhoor volgt onmiddellijk op het vertrouwelijke gesprek. Indien dit onmogelijk is, laat de politie

de raadsman het tijdstip van verhoor weten. Indien de advocaat meedeelt dat hij niet op het

aangegeven moment aanwezig kan zijn, zal het verhoor maximaal één uur worden uitgesteld. Wenst

de verdachte de bijstand van een vertrouwenspersoon, dan moet hij de contactgegevens meedelen

aan de politie. De politie contacteert de vertrouwenspersoon die binnen twee uur op het

politiebureau moet verschijnen. Indien deze niet tijdig aanwezig kan zijn, dan overlegt de politie met

de officier van justitie over de gang van zaken.586

Tijdens het verhoor is de raadsman terughoudend omdat hij de voortgang van het verhoor zo weinig

mogelijk mag beïnvloeden. De advocaat heeft als taak erover te waken dat er geen ongeoorloofde

druk wordt uitgeoefend. De raadsman moet er ook aandachtig voor zijn dat de minderjarige de

vragen van de politie en de verslaggeving van het verhoor begrijpt.587 De vertrouwenspersoon mag

het verhoor niet onderbreken en geen contact zoeken met de verdachte. Zowel de raadsman als de

vertrouwenspersoon mogen in geen geval het verhoor verstoren. Bijgevolg moet de gsm worden

uitgeschakeld, mag hij niet rondlopen tijdens het verhoor, niet de aandacht trekken van de

verdachte,... Indien de vertrouwenspersoon zich niet aan zijn taken houdt, kan hij ze na telefonisch

overleg tussen de politie en de officier van justitie uit de verhoorruimte worden verwijderd. 588

584











Kortijk-Heule, UGA, 2010, 89-90.

109

6.2.6.2 Vergelijking met België Het essentiële verschil tussen België en Nederland betreft het bijstandsrecht. In België werd dit in de

Salduz-wet ingevoerd voor alle vrijheidsberoofde verdachten. In Nederland daarentegen is er enkel

bijstandsrecht voorzien voor aangehouden minderjarige verdachten. Dit lijkt problematisch in het

licht van de Salduz-rechtspraak. Uit het Brusco-arrest valt af te leiden dat elke aangehouden

verdachte recht heeft op bijstand tijdens het verhoor. Het Europees Hof zegt dus bij deze dat een

aangehouden meerderjarige verdachte ook bijstand moet krijgen tijdens het verhoor.589

Het invoeren van dit bijstandsrecht in Nederland zal onontbeerlijk zijn.

Vervolgens zijn de taken van de advocaat die bijstand verleent tijdens het verhoor zeer beperkt. Hij

mag in geen geval het verhoor verstoren. De advocaat is dus een toeschouwer bij het politieverhoor.

Ook dit lijkt mij een inbreuk op de Salduz-rechtspraak. Volgens het EHRM houdt het recht op eerlijk

proces het recht in om effectief te worden verdedigd, met name effectief te worden bijgestaan door

een advocaat tijdens het verhoor. Het EHRM verlangt dus een actieve rol van de advocaat tijdens het

verhoor. Hem een louter passieve rol geven staat in schril contrast met de daadwerkelijke en

effectieve bijstand die het EHRM verlangt.590 In het arrest Dayanan beschreef het Hof de essentiële

taken van de advocaat: een eerlijk proces vereist immers dat de verdachte zich kan beroepen op het

hele gamma van tussenkomsten van de raadsman. Dienaangaande, de bespreking van de zaak, de

organisatie van de verdediging, het zoeken naar bewijzen ten ontlaste, de voorbereiding van

verhoren, de ondersteuning van de verdachte in moeilijkheden en de controle van de

detentieomstandigheden zijn fundamentele elementen van de verdediging die de advocaat vrij moet

kunnen uitoefenen.591 De actieve rol van de raadsman komt dus duidelijk tot uiting in dit arrest. De

advocaat die bij het verhoor aanwezig is, moet dus ook kunnen ingrijpen, opmerkingen maken en

privé-overleg plegen met zijn cliënt.

De mogelijkheid in Nederland voor de advocaat om het politieverhoor bij te wonen als toeschouwer

doorstaat dus de toets van art. 6 EVRM niet. De wetgever moet dus de nodige aanpassingen doen

waardoor optimaal rekening wordt gehouden met de rechtspraak van het EHRM en de praktische,

organisatorische en financiële aspecten die het bijstandsrecht betreffen.592

6.2.7 Conclusie Op het eerst zicht lijkt het Nederlands strafprocesrecht in 2008 al verder te staan dan het Belgische,

aangezien in de wet consultatierecht was ingebouwd. Het was mij al snel duidelijk dat dit

consultatierecht in werkelijkheid een illusie was. Enkel verdachten die kennis hadden van dit recht

konden het uitoefenen. In de praktijk werd er meestal pas een advocaat verwittigd na de

inverzekeringstelling, wat wel enkele uren vroeger was dan in België. Bij ons kreeg de verdachte pas

na het verstrijken van de eerste 24u toegang tot zijn raadsman. Het gaat hier echter slechts om

enkele uren, dit is dus geen wezenlijk verschil. Zowel België als Nederland kennen geen

589

EHRM 14 oktober 2010, Brusco/Frankrijk. 590

A. DE SWART, “Update Salduz doctrine. Toch nog een raadsman bij het politieverhoor? Part II”, NJB 2010, afl. 42, 2694. 591

EHRM 13 oktober 2009, Dayanan/Turkije, §32. 592

J. BOKSEM, “Salduz in de praktijk- een tussenstand- hoe nu verder?”, Strafblad 2011, afl. 1, 59.

110

rechtsbijstand vanaf het eerste politieverhoor vóór het Salduz-arrest, waardoor deze rechtspraak een

grote schokgolf veroorzaakte in beide landen.

In België trad op 1 januari 2012 de Salduz-wet in werking. In Nederland kwam in april 2010

‘Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor’ door het College van procureurs-generaal tot stand.

Alhoewel we in België niet te hoog van de toren moeten blazen met onze wet, stel ik toch vast dat

we al een grote stap verder staan dan Nederland. De belangrijkste tekortkoming betreft mijns inziens

het bijstandsrecht dat in ons buurland veel te beperkt is geïnterpreteerd. Het eindpunt voor de

implementatie van de Salduz-rechtspraak is dus nog niet bereikt door de ‘Aanwijzing rechtsbijstand

politieverhoor’.

6.3 Knelpunten in Nederland Na de inwerkingtreding van de ‘aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor kreeg Nederland al snel te

kampen met een aantal neveneffecten waar het College van procureurs-generaal geen rekening had

mee gehouden. Ik dit hoofdstuk bespreek ik de voornaamste knelpunten die de Nederlandse

rechtspraktijk ondervindt.

6.3.1 Piketcentrale De advocaat heeft steeds twee uur de tijd om zich naar het politiebureau te begeven. In de praktijk

blijkt dit soms problematisch. Aangezien de piketcentrale niet operationeel is na 20u kan het zijn dat

de advocaat om 7u meldingen krijgt van verdachten die de avond voordien zijn aangehouden. Het is

dan een race tegen de tijd om deze personen allemaal tijdig te bezoeken. Vervolgens is de

advocatuur niet tevreden over het sms-systeem. De politie laat de gsm namelijk niet toe in de

advocatenspreekkamer, dus heeft de advocaat geen zicht op meldingen die hij ontvangt tijdens zijn

gesprek met de cliënt.593

De beperkte werkuren van de piketcentrale hebben ook als nadeel dat verdachten die ’s nachts

worden aangehouden pas de volgende ochtend een advocaat kunnen spreken en pas dan kan het

eerste verhoor starten. Dit ervaart de politie als een grote belemmering, zeker wanneer het

eenvoudige zaken betreft. Dan is het dossier namelijk vaak binnen de twee uur afgehandeld. Nu

moeten ze eerst twee uur wachten op de komst van de advocaat en het halfuur durende gesprek en

in het slechtste geval is de verdachte na 20u aangehouden en kan het verhoor pas de volgende

ochtend aanvangen. Het duurt dus volgens hen veel te lang voor het eerste verhoor kan worden

aangevat.594

De lange wachttijden zorgen ervoor dat verdachten afstand doen van het consultatierecht omdat ze

geen zin hebben om een nacht in de cel te blijven alvorens een advocaat te spreken.595

In de praktijk wordt een oplossing uitgewerkt waarbij advocaten en cliënten contact hebben aan de

hand van een videoverbinding, dit is echter niet van toepassing bij zwaardere misdrijven of

minderjarigen. Daarnaast wil men ook de ochtendmeldingen beter verspreiden onder de

verschillende piketadvocaten.596

593




X, “Salduz in de praktijk”, Blauw 2010, afl. 22, 24.

111

6.3.2 Cellen Doordat verdachten opgepakt na 20u in de cel moeten overnachten, ontstaat er in de praktijk ook

het probleem dat er een tekort is aan celruimte, daarnaast zijn er nog niet op alle bureaus voldoende

ruimtes voor vertrouwelijk overleg tussen de verdachte en de advocaat. Deze praktische problemen

zijn zeker voelbaar bij evenementen zoals een voetbalwedstrijd.597

6.3.3 Zwijgrecht De politie stelt in de praktijk vast dat verdachten zich sinds het consultatierecht meer op het

zwijgrecht beroepen. Ook advocaten ontkennen dit niet. Volgens hen is het de aangewezen strategie

bij complexe zaken waar ze niet de tijd krijgen om zich te verdiepen en afhankelijk zijn van het

verhaal van de cliënt. Dan speelt de advocaat het liefst op veilig en adviseert het zwijgen. Dit maakt

het werk van de politie moeilijker, zeker wat het verhoor betreft.598

Het is wel van belang dat een advocaat beseft dat het inroepen van het zwijgrecht door

minderjarigen die in aanmerking komen voor een Halt-afdoening meer nadelen dan voordelen heeft.

6.3.4 Minderjarigen Zoals eerder aangegeven hebben minderjarigen consultatierecht voorafgaand aan het verhoor en

recht op bijstand tijdens het verhoor. Dit lijkt op het eerste gezicht de rechtsbijstand van de jongeren

ten goede te komen. Toch zijn er enkele onverwachte en absoluut onbedoelde neveneffecten.

Vooreerst is het van belang om de Halt-afdoening te verduidelijken. Dit wordt in Nederland

aangewend om op pedagogische wijze op te treden tegen veel voorkomende lichte jeugdcriminaliteit

van jongeren tussen twaalf en achttien jaar. De Halt-afdoening is een persoonsgerichte aanpak op

maat van de jongere. Hij leert excuses aan te bieden bij de benadeelde en doet dit ook effectief, er

volgen gesprekken met de jongere en de ouders, door een leeropdracht worden ze aangezet om na

te denken over hun gedrag. De strafmaat wordt uitgedrukt in uren en is afhankelijk van de zwaarte

van de strafbare feiten, de leeftijd, de schade en recidive. Indien de strafmaat de acht uren

overschrijdt, volgt er een werkopdracht. Een geslaagde Halt-afdoening heeft als groot voordeel dat

de zaak door de politie wordt geseponeerd, waardoor het dus niet in het strafregister komt. Dit is

van belang voor de toekomstige beroepsloopbaan van de minderjarige.599

Het consultatierecht dat de jongere nu geniet door de Salduz-rechtspraak kan als neveneffect

hebben dat de jongere de Halt-afdoening mist. Dit is namelijk het geval wanneer de advocaat de

jongere adviseert om zich op zijn zwijgrecht te beroepen. Zonder bekentenis is Halt niet mogelijk en

zal de jongere naar het Openbaar Ministerie worden verwezen en riskeert hij onnodig een strafblad.

Daarnaast is het mogelijk dat een jongere op het politiebureau moet overnachten omdat de

piketcentrales maar toegankelijk zijn tussen 7u en 20u. De jongere die na 20u is aangehouden, zal

moeten wachten tot de volgende dag om een advocaat te raadplegen. Dit voelt in de praktijk als

ongewenst aan voor de lichte strafbare feiten die voor een Halt-afdoening in aanmerking komen.

Daarom beperkt politie zich in de praktijk vaak tot het geven van een waarschuwing, waardoor wordt

voorkomen dat de jongere op het politiebureau moet overnachten. Dit heeft echter als neveneffect

597

Contra 5.2.2; X, “Salduz in de praktijk”, Blauw 2010, afl. 22, 23. 598


C.P.M. CLEIREN en J.F. NIJBOER, Strafrecht, Deventer, Kluwer, 2008, 547-549; R. QUINT, “Salduz-rechtspraak risico voor Halt-jongeren”, NJB 2011, afl. 11, 677-678.

112

dat de jongere ervan afkomt met een waarschuwing in plaats van een verwijzing naar Halt. Dit zorgt

enerzijds voor straffeloosheid, wat maatschappelijk ongunstig is, en anderzijds voor

rechtsongelijkheid ten opzichte van jongeren die tussen 7u en 20u zijn opgepakt.600

In de praktijk kan dit laatste neveneffect worden opgelost door de jongere die na 20u wordt

opgepakt en in aanmerking komt voor Halt naar huis te laten gaan op voorwaarde dat hij zich de

volgende dag aanbiedt op het politiebureau. Een andere oplossing is om voor jongeren een

avondpiketdienst uit te werken. Wat het eerste neveneffect betreft, is het van belang dat de

advocaat voldoende inzicht heeft in de voordelen van een Halt-afdoening en deze ook aan de

minderjarige meegeeft bij het vertrouwelijk overleg.601 Het inroepen van het zwijgrecht is dus niet de

beste strategie indien de minderjarige wordt verdacht van lichte jeugdcriminaliteit.

Ook voor minderjarigen die ernstige misdrijven hebben gepleegd, is het mogelijk dat ze in de cel

moeten overnachten vooraleer het eerste verhoor kan starten. Indien de minderjarige afstand kan

doen van zijn rechten (supra 6.2.6.1) zal dit in de praktijk vaak aangewezen zijn omdat het

overnachten in een cel voor een jongere vaak ongunstig is.602

6.4 Nieuwe wetgeving in de maak Zoals ik daarnet heb verduidelijkt, voldoet de ‘Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor’ niet aan de

Salduz-eisen. Daarom is op 15 april 2011 een conceptwetsvoorstel ‘raadsman bij het politieverhoor’

verschenen. Dit initiatief gaat uit van minister Opstelten603 en Staatssecretaris Teeven van Veiligheid

en Justitie. Het is de bedoeling om rekening te houden met de Europese ontwikkelingen van de

richtlijn waarin het recht op rechtsbijstand wordt uitgewerkt. Deze richtlijn zal namelijk de minimale

procedurele rechten bevatten die alle verdachten in strafzaken binnen de EU hebben.604

In de eerste plaats heeft het wetsvoorstel tot doel om de positie van de aangehouden verdachte te

verbeteren, daarom bouwt het verder op de ‘Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor’. Minister

Opstelten ziet het ook als een goede kans om hiaten in de regelgeving omtrent het

opsporingsonderzoek op te lossen. Dit verklaart waarom het wetsvoorstel meer regelt dan alleen de

bijstand van een raadsman bij het verhoor.605 Het gehele wetsvoorstel bespreken zou mij te ver

leiden, ik ga enkel in op hetgeen relevant is in het kader van rechtsbijstand door de advocaat.

6.4.1 Kennisgeving rechten Vooreerst blijkt uit het wetsvoorstel dat de verdachte bij zijn staandehouding606 of aanhouding wordt

meegedeeld van welk strafbaar feit hij wordt verdacht. Indien het een verhoor op schriftelijke

uitnodiging betreft, wordt hierin meegedeeld om welk soort verhoor het gaat, namelijk een

600

R. QUINT, “Salduz-rechtspraak risico voor Halt-jongeren”, NJB 2011, afl. 11, 678. 601

X, “Salduz in de praktijk”, Blauw 2010, afl. 22, 24; R. QUINT, “Salduz-rechtspraak risico voor Halt-jongeren”, NJB 2011, afl. 11, 678. 602


Sinds 14 oktober 2010 minister van Veiligheid en Justitie in het Kabinet-Rutte. 604

T. VAN DE LAAR, “Het consultatierecht en afstand van recht. Een bespreking van de rechtspraak van het EHRM en diverse wetgevingsinitiatieven”, NJB 2012, afl. 3, 183-184. 605

A. DE SWART, “Conceptwetsvoorstel raadsman en politieverhoor kan nog iets beter”, Advocatenblad 2011, afl. 7, 29. 606

Bij een staandehouding wordt de verdachte kort ter plaatse gehouden, dan kan een proces-verbaal worden opgemaakt.

113

getuigen- of verdachtenverhoor. In het laatste geval vermeldt de uitnodiging ook van welk strafbaar

feit de betrokkene verdacht is. De uitnodiging vermeldt ten slotte ook dat het mogelijk is om

voorafgaand aan het verhoor contact op te nemen met een raadsman.607

Vervolgens bepaalt het wetsvoorstel ook dat elke aangehouden verdachte voor het aanvangen van

het verhoor zowel schriftelijk als mondeling moet worden ingelicht over de volgende rechten: het

zwijgrecht, het recht op rechtsbijstand, het recht op vertolking en vertaling, het recht om een naaste

in kennis te stellen van de vrijheidsberoving en het recht om kennis te nemen van de

processtukken.608

6.4.2 Consultatierecht Verdachten konden al eerder een beroep doen op het consultatierecht. Het wetsvoorstel behoudt dit

en bepaalt dus dat elke aangehouden verdachte de mogelijkheid heeft om voor het eerste verhoor

een vertrouwelijk overleg met een raadsman te hebben gedurende een half uur.609

6.4.3 Bijstandsrecht Nieuw in het wetsvoorstel is dat er een bijstandsrecht tijdens het verhoor wordt toegekend.

Aangehouden verdachten van een misdrijf dat wordt bestraft met een gevangenisstraf van zes jaar of

meer krijgen het recht op bijstand van een raadsman tijdens de verhoren. De politie kan de

aanwezigheid van de raadsman weigeren wanneer dit in het belang van het onderzoek is.610

De grens van het bijstandsrecht wordt gelegd op misdrijven strafbaar met een gevangenisstraf van

zes jaar. Dit wordt verantwoord doordat bij deze verdachten veel op het spel staat. In de rechtsleer is

op deze grens kritiek te vinden. De grens van een gevangenisstraf van vier jaar is beter want deze

misdrijven komen in aanmerking voor voorlopige hechtenis, zo luidt de kritiek.611

Het wetsvoorstel geeft niet duidelijk weer wat de taken zijn van de raadsman tijdens het verhoor. In

de Memorie van Toelichting wordt er wel op gewezen dat de verantwoordelijkheid om de orde te

handhaven tijdens het verhoor, het verloop van het verhoor en de verslaggeving berust bij de

verhorende ambtenaren. De advocaat houdt tijdens het verhoor wel toezicht op het overtreden van

het pressieverbod, hij controleert ook de fysieke en psychische staat van de verdachte en kan

opmerkingen maken over de vragen die worden gesteld tijdens het verhoor. De Memorie van

Toelichting gaat ervan uit dat de politie, het Openbaar Ministerie en de advocatuur in de toekomst

nadere afspraken zullen maken over de taken van de advocaat tijdens het verhoor.612

607

Art. 27, c Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 608

Art. 27, d Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 609

Art. 28, a, 1 Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 610

Art. 28, b, 1 Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor; X, “Wetsvoorstel raadsman bij politieverhoor in consultatie”, NJB 2011, afl. 17, 1161. 611

Art. 67, 1ste

lid, sub a Sv.; A. DE SWART, “Conceptwetsvoorstel raadsman en politieverhoor kan nog iets beter”, Advocatenblad 2011, afl. 7, 30. 612

Memorie van Toelichting van conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor, 36.

http://www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor


114

De minderjarige had in ‘Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor’ al recht op bijstand door een

advocaat of vertrouwenspersoon tijdens het verhoor. Uit het wetsvoorstel volgt dat de minderjarige

zich enkel nog kan laten bijstaan door een raadsman. De vertrouwenspersoon is dus uit den boze.

6.4.4 Aanhouden voor verhoor Het wetsvoorstel wijzigt het aantal uren dat de verdachte kan worden aangehouden voor verhoor.

Nu mag de politie een verdachte zes uur vasthouden voor verhoor. Dit kan eenmaal worden verlengd

met zes uur indien de betrokkene wordt verdacht van een misdrijf waar geen voorlopige hechtenis

mogelijk is en op voorwaarde dat de identificatie van de verdachte niet binnen zes uur is

afgehandeld. Gebeurt de aanhouding ’s nachts, dan worden de uren tussen 24u en 9u niet

meegerekend. Bijgevolg kan de verdachte maximaal 15 uur (of 21 uur in geval van verlenging)

worden aangehouden.613

Bij de bespreking van het wetsvoorstel kwam men als snel tot het besef dat de invoering van de wet

grote veranderingen in de werkwijze van de politie, het Openbaar Ministerie en de advocatuur

veroorzaakt. Zo zal er veel tijd verloren gaan door het wachten op de advocaat die rechtsbijstand

verleent. Daarom werd in het wetsvoorstel opgenomen om een verdachte van een overtreding

maximaal zes uur op te houden voor het verhoor (eventueel met verlenging van zes uur). De

verdachten van andere misdrijven kunnen ten hoogste negen uur worden opgehouden voor verhoor.

De uren tussen 24u en 9u worden niet meegerekend.614

Na deze periode wordt de verdachte in vrijheid gesteld, in verzekering gesteld of voorgeleid voor de

rechter-commissaris.

De officier van justitie of de hulpofficier kan in het belang van het onderzoek beslissen om de

verdachte in verzekering te stellen. Dit kan enkel voor feiten vatbaar voor voorlopige hechtenis en

nadat hij de verdachte gehoord heeft. Ook hier is de bijstand van de raadsman mogelijk en kan hij de

nodige opmerkingen615 maken. De inverzekeringstelling geldt voor een termijn van drie dagen.616

Na deze drie dagen is een eenmalige verlenging van deze termijn mogelijk en dan is de tussenkomst

van de rechter-commissaris vereist. De verdachte moet dan worden gehoord en wordt tijdens dit

verhoor door zijn raadsman bijgestaan volgens het wetsvoorstel. Tijdens dit verhoor toetst de

rechter-commissaris of het belang van het onderzoek een verlenging rechtvaardigt.617

613

Art. 61 Sv. 614

Art. 57 en 57a Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 615

Memorie van Toelichting van conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor, 22. 616

Art. 58, 2 Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 617

Art. 60 Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor.





115

Het wetsvoorstel geeft aan de verdachte het recht om tijdens zijn inverzekeringstelling een verzoek

tot invrijheidstelling te richten aan de rechter-commissaris. Indien dit wordt ingewilligd, dan kan het

Openbaar Ministerie daar beroep tegen aantekenen.618

6.4.5 Afstand van rechten Vervolgens voorziet het wetsvoorstel ook in de mogelijkheid dat de verdachte afstand doet van zijn

rechten. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen misdrijven die strafbaar zijn met een

gevangenisstraf van minder dan zes jaar en misdrijven waarop een gevangenisstraf van zes jaar of

meer staat. In het eerste geval heeft de verdachte enkel consultatierecht, waarvan hij afstand kan

doen nadat hij werd ingelicht over dit recht.619 De verdachte wordt op geen enkele wijze ingelicht

over de gevolgen van zijn afstand. Hierbij kan volgens mij de discussie ontstaan of deze afstand dan

wel ‘vrijwillig en weloverwogen’ is conform de Salduz-rechtspraak. Indien deze informatie toch wordt

meegedeeld, is het van belang dat dit nauwkeurig in het proces-verbaal wordt opgenomen. Zo kan

de rechter met kennis van zaken oordelen over de geldigheid van de afstand.620 Indien de verdachte

echter geen afstand doet, moet de Raad voor Rechtsbijstand worden ingelicht dat een vertrouwelijk

overleg gewenst is. Indien de verdachte zal worden verhoord over strafbare feiten bestraft met een

gevangenisstraf van zes jaar of meer, zal de Raad voor Rechtsbijstand altijd moeten worden ingelicht.

De verdachte kan geen afstand doen van het consultatierecht. Hij heeft wel de mogelijkheid om na

het vertrouwelijk overleg afstand te doen van het bijstandsrecht. Doordat er steeds een

vertrouwelijk gesprek met een advocaat is, kan hier wel worden besloten dat de afstand wel voldoet

aan de eis van ‘vrijwillig en weloverwogen’.621

De huidige ‘Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor’ stelt dat minderjarige verdachten tot en met 15

jaar geen afstand mogen doen van het recht op vertrouwelijk overleg. Volgens de wet kan dit wel,

tenzij voor feiten bestraft met een gevangenisstraf van zes jaar of meer. In dat geval kan geen enkele

verdachte afstand doen van het consultatierecht. Uit de Memorie van Toelichting blijkt echter dat

het niet de bedoeling is om wijzigingen aan te brengen aan het verbod van minderjarigen om afstand

te doen van het consultatierecht. Wel wordt overwogen dat 16- en 17-jarigen in lichtere zaken wel

afstand kunnen doen van het consultatierecht. Hierover zal dus nog worden gedebatteerd.622

6.4.6 Belang van het onderzoek Ik heb er eerder op gewezen dat het in het belang van het onderzoek mogelijk is voor de verhorende

ambtenaren om de raadsman tijdens het verhoor te weigeren.623 De officier van justitie moet

hierover worden ingelicht en kan de weigering aanvaarden of bevelen dat de raadsman toch bij het

verhoor aanwezig moet zijn. Indien het verhoor zonder raadsman plaatsvindt, is een beeld- of

geluidsopname van het verhoor verplicht. Dit laat de officier van justitie of de rechter toe om 618

Art. 61 Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 619



Art. 28a, 3 Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor; X, “Wetsvoorstel raadsman bij politieverhoor in consultatie”, NJB 2011, afl. 17, 1162. 622


Supra 6.4.3.



116

achteraf de deugdelijkheid van verklaring afgelegd door de verdachte te beoordelen.624 Er staat

echter geen rechtsmiddel open voor de verdachte om op te komen tegen de weigering van de

aanwezigheid van de raadsman tijdens het verhoor.625

Vervolgens is het belangrijk om te weten wat de wetgever bedoelt met ‘belang van het onderzoek’.

De wetgever stelt hierbij dat een onbeperkte toelating van de raadsman bij het verhoor de goede

gang van het onderzoek onherstelbaar kan verstoren, namelijk worden door zijn aanwezigheid of

inmengingen op ongelegen tijdstippen. Dit impliceert dus dat de raadsman kan worden geweigerd

wanneer dit volgens de politie wordt beschouwd als een ongewenst element op een ongelegen

tijdstip, waardoor het onderzoek onherstelbaar wordt verstoord. Dit criterium is dus uitermate vaag

en brengt rechtsonzekerheid met zich mee.626

6.4.7 Redactie proces-verbaal Tot slot ijvert het wetsvoorstel ervoor dat het proces-verbaal een getrouwere weergave van het

verhoor bevat. Er wordt voorgesteld om de verklaring op te nemen in vraag-en-antwoordvorm en in

de eigen woorden van de verdachte. Daardoor zou een einde kunnen komen aan de praktijk die

doorheen de jaren is gegroeid om de verklaring van de verdachte op zakelijke wijze weer te geven.

Ook dit komt de beoordeling van de deugdelijkheid van de verklaring van de verdachte in hoofde van

de officier van justitie of rechter-commissaris ten goede.627 Daarnaast mag de verdachte aan het

proces-verbaal een eigen schriftelijke verklaring toevoegen.628

Ook geluid- en video-opnames zullen in de toekomst een processtuk zijn waardoor de partijen inzage

verkrijgen. Bijgevolg krijgt de raadsman de mogelijkheid om opmerkingen te maken met betrekking

tot de wijze waarop alles is vastgelegd.629

6.4.8 Conclusie Er kan dus worden geconcludeerd dat het wetsvoorstel tot doel heeft om de rechten van de

verdachte in de eerste fase van de opsporing te verbeteren. De verdachte wordt duidelijk

geïnformeerd over zijn rechten, hij krijgt bijstand tijdens het verhoor indien het een verdenking van

ernstige feiten betreft, tenzij dit in strijd is met het belang van het onderzoek. En het proces-verbaal

zal een letterlijke weergave zijn van het verloop van het verhoor. De kritiek situeert zich vooral rond

de grens van zes jaar gevangenisstraf om in aanmerking te komen voor bijstandsrecht. Het is

logischer dit toe te kennen vanaf feiten bestraft met vier jaar gevangenisstraf aangezien dit nauwer

aansluit bij de voorlopige hechtenis. Aangezien de wet een grote impact zal hebben op de praktijk is

er overleg voorzien met de verschillende actoren.

624

Art. 28, b Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor; X, Samenvatting van het wetsvoorstel raadsman en politieverhoor, 30 maart 2011, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor, 2. 625



X, Samenvatting van het wetsvoorstel raadsman en politieverhoor, 30 maart 2011, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor, 2. 628

Art. 29, a Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. 629

Memorie van Toelichting van conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor, 44.






117

Besluit

Dat de Salduz-rechtspraak wordt gezien als de revolutie in het straflandschap sinds de Wet

Franchimont wordt niet betwist. Ons strafrechtelijk vooronderzoek had namelijk een uitgesproken

inquisitoir karakter. Bijgevolg was er geen ruimte voor tegenspraak door de advocaat tijdens het

vooronderzoek en kon de verdachte pas na het afleveren van het aanhoudingsbevel een advocaat

raadplegen. Door de Salduz-rechtspraak is het ondertussen duidelijk dat een evolutie naar een

tegensprekelijk vooronderzoek niet meer te vermijden is, het inquisitoir model wordt namelijk niet

gesmaakt door het EHRM. Dit is ook logisch rekening houdend met het belang en de complexiteit van

het vooronderzoek. De wapengelijkheid en het nemo tenetur-beginsel staan dan ook centraal.

Ondanks het feit dat België nog geen veroordeling heeft opgelopen wegens een schending van het

EVRM in het kader van de Salduz-rechtspraak, heeft deze rechtspraak toch een belangrijke plaats

binnen onze Belgische rechtsorde. Het EHRM is namelijk bevoegd om de verdragsbepalingen met

eindgezag te interpreteren. Het Hof gaat vervolgens na of de lidstaten de principes die voortvloeien

uit de rechtspraak respecteren, met inbegrip van de interpretaties die voortvloeien uit arresten

tegen andere lidstaten. Bijgevolg moet de Salduz-rechtspraak door België worden gerespecteerd.

De Salduz-rechtspraak stelt duidelijk dat de bijstand van de advocaat vanaf het eerste verhoor of

vanaf het moment van vrijheidsberoving een absolute vereiste is om een concreet en effectief recht

op eerlijk proces te waarborgen. Dit recht kan echter worden beperkt wanneer de verdachte vrijwillig

en weloverwogen afstand doet of als bijzondere omstandigheden dit rechtvaardigen, zonder dat dit

mag leiden tot een onherstelbare aantasting van het recht op eerlijk proces. Het Hof hanteert in zijn

rechtspraak eveneens het zwaarwichtigheidscriterium, waardoor het consultatie- en bijstandsrecht

niet voor elke tenlastelegging in dezelfde mate moet worden gewaarborgd. Indien een belastende

verklaring zonder bijstand van een advocaat wordt gebruikt voor een veroordeling, leidt dit tot een

schending van de rechten van verdediging. In het arrest Leonid Lazarenko630 stelt het Hof

uitdrukkelijk dat deze verklaring geen enkele invloed mag hebben op de veroordeling,

bewijsuitsluiting is dus noodzakelijk.

Vervolgens richt het EHRM zich specifiek naar België in het arrest Bouglame631 en Stojkovic632. België

kon tweemaal een veroordeling voorkomen maar het Hof benadrukt dat de Belgische wetgeving

problematisch is omdat er geen consultatie- en bijstandsrecht is voorzien. Ook het Hof van Cassatie

erkent eind 2010 het principe van vrij verkeer met de advocaat vanaf het eerste verhoor voor een

aanghouden verdachte en het bijstandsrecht tijdens het verhoor wanneer dit over feiten gaat die in

aanmerking komen voor vrijheidsberoving. Het ontbreken van deze bijstand houdt in principe een

schending van het recht op eerlijk proces in. Toch eist het Hof van Cassatie maar in beperkte mate

bewijsuitsluiting van een belastende verklaring afgelegd zonder bijstand. Dit is samen met het

criterium vrijheidsberoving problematisch in het licht van de Salduz-rechtspraak. Deze aangehaalde

rechtspraak is echter wel van belang omdat het kan worden gezien als een signaal naar de wetgever

om de Salduz-rechtspraak te implementeren.

630



EHRM 27 oktober 2011, Stojkovic/Frankrijk en België, T. Straf. 2012, afl. 1, 43-44.

118

Vervolgens vatte de wetgever de koe bij de horens om deze rechtspraak in de Belgische rechtsorde

te implementeren. Dit doet hij door de wet van 13 augustus 2011.633 De Salduz-rechtspraak geeft de

wetgever een beoordelingsruimte om zijn taak uit te voeren. Deze is echter niet onbeperkt omdat hij

namelijk in geen geval afbreuk mag doen aan de rechtspraak van het Europees Hof. Zoals uit mijn

bespreking in deel 4 blijkt, maakt de wetgever gretig gebruik van zijn beoordelingsruimte en is de wet

op sommige vlakken een wankel veld. Mijns inziens is er geen absolute garantie dat we een

veroordeling van het Europees Hof kunnen uitsluiten. Er kan onder meer worden gedacht aan het

consultatierecht dat door de wetgever zeer beperkt is geïnterpreteerd, het feit dat dit recht maar

eenmalig geldt lijkt niet in overeenstemming met de bezorgdheid van het Europees Hof om de

kwetsbare positie van de verdachte gedurende de hele procedure te remediëren. Ook het criterium

‘vrijheidsberoving’ voor het bijstandsrecht is het voorwerp van felle kritiek, de Salduz-rechtspraak

maakt namelijk geen onderscheid tussen verdachten die van hun vrijheid zijn beroofd en verdachten

die dit niet zijn. Eveneens valt het te betwijfelen of het Europees Hof zich tevreden zal stellen met

een bijstandsrecht beperkt tot de eerste 24 uur vrijheidsberoving (of 48 uur in geval van een bevel

tot verlenging). Problematische druk kan namelijk doorheen meerdere verhoren worden

opgebouwd. Vooral vanuit de hoek van de advocatuur worden de taken van de advocaat tijdens het

verhoor fel bekritiseerd. Mijns inziens is dit onterecht. De Salduz-wet verleent de raadsman het recht

om op elk ogenblik tijdens het verhoor opmerkingen te maken, dit is volgens mij voldoende om de

kwetsbare positie van de verdachte op te vangen. Tot slot situeert het grootste twistpunt zich

volgens mij bij de sanctie. Het Europees Hof stelt overduidelijk dat elke verklaring afgelegd zonder

bijstand van een advocaat geen enkele invloed mag hebben op de veroordeling. Helaas geven de

wetgever en het Hof van Cassatie hier geen gehoor aan. Volgens hen mag deze verklaring nog

worden gebruikt tijdens het onderzoek of als steunbewijs om een veroordeling op te baseren.

Er zijn dus vele kritieken op de wet. Toch wil ik benadrukken dat ik positief ben over de Salduz-wet.

We mogen namelijk niet vergeten dat we van ver komen. Tot voor kort had de verdachte de eerste

24 uur helemaal geen recht om een advocaat te raadplegen. De wet is volgens mij dan ook een goed

startpunt om de Salduz-rechtspraak op succesvolle wijze te implementeren. Aanpassingen zullen in

de toekomst echter wel noodzakelijk zijn als we een veroordeling van het EHRM willen voorkomen.

Vervolgens heeft het College van procureurs-generaal de wet in omzendbrieven op zinvolle wijze

verduidelijkt. Deze moeten voornamelijk de politie helpen om de Salduz-rechten concreet en

effectief toe te passen in de praktijk. Ik ben echter wel de mening toegedaan dat de waarde van deze

omzendbrieven niet mag worden overschat. De advocatuur en de onderzoeksrechters zijn er in geen

geval door gebonden. In de praktijk doen er zich dan ook tegenstrijdigheden voor tussen de

richtlijnen van de verschillende beroepsgroepen. Wederzijds respect is bijgevolg noodzakelijk

wanneer er tegenstrijdige belangen aanwezig zijn.

Vervolgens zijn de actoren op het veld over het algemeen positief over het verloop van de

implementatie van de wet sinds 1 januari 2012. Dit is enerzijds te danken aan de goede

voorbereiding van de actoren. Er werden namelijk vele succesvolle initiatieven genomen

633

Wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen wiens vrijheid wordt benomen rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, BS 5 september 2011.

119

voorafgaand aan de implementatie van de wet. Anderzijds verloopt de samenwerking op

respectvolle wijze. Er is zelfs sprake van een modus vivendi tussen politie en advocatuur. Overdreven

positivisme is hier echter niet op zijn plaats, aangezien er zich in de praktijk enkele cruciale

knelpunten voordoen. Vooral de verloning van de advocaten voor de permanentie in het kader van

tweedelijnsbijstand is problematisch. De vergoedingen zijn namelijk nog steeds niet bepaald en

zolang de minister van Justitie hierover geen duidelijkheid brengt schorst de OBFG de Salduz-

permanentie. Ik kan begrip opbrengen voor het ongenoegen van de Franstalige advocaten. De

Salduz-permanentie belast namelijk de hele praktijk van de advocaat, indien hij ’s nachts wordt

opgeroepen voor bijstand kan hij het zich namelijk niet veroorloven om de volgende dag recup te

nemen. Een degelijke vergoeding is mijns inziens dan ook op zijn plaats. Wel betreur ik het dat de

Franstalige advocaten de Salduz-permanentie schorsen om hun eisen ingewilligd te zien, een open

dialoog tussen advocatuur en minister lijkt mij constructiever.

Ook de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid is in haar rapporten positief over de implementatie van

de Salduz-wet. Wel merkt de Dienst op dat, in vergelijking met andere landen, weinig gearresteerde

verdachten afstand doen van hun Salduz-rechten. Het is dus van belang om de invloed van het

telefonisch contact met de permanentiedienst op de verdachten die overwegen afstand te doen te

onderzoeken. Evenals het probleem van het tekort aan tolken en aangepaste cellen moet worden

opgevolgd. Ook is een dialoog over de audiovisuele opname van het verhoor wenselijk. Dit zou de

objectieve beoordeling van het verhoor door de rechter ten goede komen.

Uit mijn analyse van de recente rechtspraak blijkt dat het bevel tot verlenging grondwetsconform is,

aldus het Grondwettelijk Hof. Daarnaast heeft het Hof van Cassatie een soepele regeling uitgewerkt

inzake de toepassing van de Salduz-wet in de tijd. Ik concludeer dus dat de wet tot nu toe goed

wordt onthaald in de rechtspraak, het is echter nog afwachten hoe het Grondwettelijk Hof zal

oordelen over de vernietigingsberoepen die zijn ingesteld.

Tot slot leer ik uit mijn rechtsvergelijking met Nederland dat we al een grote stap verder staan dan

ons buurland. De belangrijkste tekortkoming is volgens mij het gebrek aan bijstandsrecht, dat daar

enkel aanwezig is voor minderjarigen. We zijn dus niet de slechtste leerling van de klas. Ondertussen

is in Nederland het conceptwetsvoorstel volop in ontwikkeling, dit zal de rechten van de verdachte in

de toekomst opmerkelijk verbeteren. Daarnaast beperkt Nederland het aantal verhoren ’s nachts

omdat de piketdienst enkel operationeel is tussen 7u en 20u. In ons land is de advocatuur ook

vragende partij om de nachtelijke interventies te beperken. Voorzichtigheid is mijns inziens echter

aangewezen. Uit de Nederlandse praktijk blijkt namelijk dat vele verdachten hierdoor onnodig in de

cel moeten overnachten. Dit wordt als onwenselijk ervaren, zeker wanneer het minderjarige

verdachten betreft.

120

Bibliografie Wetgeving

Naast het EVRM, het IVBPR, de Grondwet, het Wetboek van Strafvordering, het Strafwetboek en het

Gerechtelijk Wetboek werden eveneens geconsulteerd:

Wetboek van Strafvordering van Nederland.

Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een

als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade,

BS 15 april 1965 (Jeugdbeschermingswet).

Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 14 augustus 1990 (VHW).

wet 5 augustus 1992 op het politieambt, BS 22 december 1992.

Wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 20 juli

1990 betreffende de voorlopige hechtenis, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen wiens

vrijheid wordt benomen rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen

en door hem te worden bijgestaan, BS 5 september 2011.

KB 10 mei 2006 houdende vaststelling van de deontologische code van de politiediensten, BS 30 mei

2006.

KB 16 december 2011 tot uitvoering van artikel 47bis, § 4, van het Wetboek van Strafvordering, BS 23

december 2011.

College van procureurs-generaal, Richtlijn inzake de organisatie van de bijstand door een advocaat

vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het Belgisch strafprocesrecht, 23 september 2011,

Omzendbrief 8/2011, 106 p., www.om-mp.be. (Consultatie 2 mei 2012)

College van procureurs-generaal, Addendum 1 aan de omzendbrief COL 8/2011 betreffende de

organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het

Belgisch strafprocesrecht – Modellen, 19 oktober 2011, Omzendbrief 10/2011, 4p., www.om-mp.be.

(Consultatie 2 mei 2012)

College van procureurs-generaal, Addendum 2 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de

organisatie van bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het

Belgisch strafprocesrecht- Situatie van de minderjarigen en de personen die ervan verdacht worden

vóór de leeftijd van 18 jaar een als misdrijf omschreven feit gepleegd te hebben, 23 november 2011,

Omzendbrief 12/2011, 22p., www.om-mp.be. (Consultatie 2 mei 2012)

College van procureurs-generaal, Addendum 3 aan omzendbrief COL 8/2011 betreffende de

organisatie van de bijstand door een advocaat vanaf het eerste verhoor binnen het kader van het

Belgisch strafprocesrecht – Permanentiedienst van de balie voor gearresteerde verdachten –




121

Legitimatiekaart, 29 november 2011, Omzendbrief 13/2011, 5p., www.om-mp.be. (Consultatie 2 mei

2012)

College van procureurs-generaal, Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor (2010A007), 15 februari

2010, www.om.nl/organisatie/beleidsregels/overzicht/opsporing/@155139/aanwijzing-0/.


Parlementaire voorbereidingen

Advies van de afdeling wetgeving van de Raad van State nr. 49 413/AV van 19 april 2011, Parl.St.

Kamer 2010-11, nr. 53-1279/002, 29p.

Amendementen op het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 20 juli 1990 betreffende de

voorlopige hechtenis en van het Wetboek van strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en

aan elkeen die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een

advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/003,

43 p.

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heren CHRISTIAN BROTCORNE en

RENAAT LANDUYT, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53-1279/005, 121 p.

Toelichting bij wetsvoorstel tot wijziging van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige

hechtenis en van het Wetboek van strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen

die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te

raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/1.

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heer VANLOUWE en mevrouw

KHATTABI, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/4.

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door mevrouw KHATTABI en de heer

VANLOUWE, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-663/10.

Verslag namens de commissie voor de Justitie uitgebracht door mevrouw KHATTABI en de heer

VANLOUWE, Parl.St. Senaat 2010-11, nr. 5-685/1.

Conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor, 13 p.,

www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. (Consultatie 2 mei 2012)

Memorie van Toelichting van conceptwetsvoorstel 22 maart 2011 rechtsbijstand en politieverhoor,

71 p., www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. (Consultatie 2 mei 2012)

Rapporten

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Eerste tussentijds rapport, 1 februari

2012, 83 p., www.dsb-spc.be. (Consultatie 2 mei 2012)


http://www.om.nl/organisatie/beleidsregels/overzicht/opsporing/@155139/aanwijzing-0/




122

Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, Evaluatie Salduz-wet: Tweede tussentijds rapport, 30 maart

2012, 62 p., www.dsb-spc.be. (Consultatie 2 mei 2012)

Europees Comité ter Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandelingen of

Straffen, CPT standards, 93 p., www.cpt.coe.int/en/docsstandards.htm. (Consultatie 30 april 2012)

Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens

De arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zijn online raadpleegbaar:

www.echr.coe.int

EHRM 13 juni 1979, Marckx/België.

EHRM 24 november 1993, Imbroscia/Zwitserland.

EHRM 8 februari 1996, Murray/Verenigd Koninkrijk, RDPC 1996, afl. 9-10, 949-960.

EHRM 20 oktober 1997, Serves/Frankrijk.

EHRM 2 juni 2005, Cottin/België, RABG 2005, afl. 16, 1484-1493.

EHRM 1 maart 2006, Sejdovic/Italië.

EHRM 30 juni 2008, Gäfgen/Duitsland.

EHRM 27 november 2008, Salduz/Turkije.

EHRM 11 december 2008, Panovits/Cyprus.

EHRM 19 februari 2009, Shabelnik/Oekraïne, T. Straf. 2009, afl. 4, 238-239.

EHRM 31 maart 2009, Plonka/Polen.

EHRM 9 juni 2009, Opuz/Turkije.

EHRM 28 juli 2009, Lee Davies/België.

EHRM 24 september 2009, Pishchalnikov/Rusland.

EHRM 13 oktober 2009, Dayanan/Turkije.

EHRM 15 oktober 2009, Kuralic/Kroatië.

EHRM 28 juli 2009, Zeki Bayhan/Turkije.

EHRM 8 december 2009, Savas/Turkije.

EHRM 18 februari 2010, Zaichenko/Rusland.

EHRM 2 maart 2010, Bouglame/België, T. Straf. 2010, afl. 3, 167.

EHRM 29 juni 2010, Karadag/Turkije.

EHRM 28 juli 2010, Leonid Lazarenko/Oekraïne.

EHRM 14 oktober 2010, Brusco/Frankrijk.

EHRM 27 januari 2011, Bortnik/Oekraïne.

EHRM 20 september 2011, Sapan/Turkije.

EHRM 27 oktober 2011, Stojkovic/Frankrijk en België, T. Straf. 2012, afl. 1, 43-44.

Hof van Cassatie Cass. 13 mei 1986, RDPC 1986, afl. 11, 905-909.

Cass. 7 april 1995, AR C930200N.

Cass. 11 maart 2009, AR P.09.0304.F.

Cass. 29 december 2009, AR P.09.1826.F.


http://www.cpt.coe.int/en/docsstandards.htm

123

Cass. 13 januari 2010, AR P.09.1908.F.

Cass. 24 februari 2010, AR P.10.0298.F.

Cass. 23 maart 2010, AR P.10.0474.N.

Cass. 31 maart 2010, AR P.10.0504.F.

Cass. 5 mei 2010, AR P.10.0744.F.

Cass. 5 mei 2010, AR P.10.0257.F., concl. D. VANDERMEERSCH

Cass. 22 juni 2010. AR P.10.0872.N.

Cass. 23 november 2010, RW 2010-11, afl. 6, 308-314.

Cass. 15 december 2010, AR P.10.0914.F.

Cass. 23 februari 2011, AR P.10.1811.F.

Cass. 5 april 2011, AR P.10.1651.N.

Cass. 21 juni 2011, AR P.11.1075.N.

Cass. 4 oktober 2011, AR P.11.0439.N.

Cass. 8 november 2011, AR P.11.0647.N.

Cass. 29 november 2011, AR P.11.0113.N.

Cass. 20 december 2011, AR P.11.0447.N.

Cass. 24 januari 2012, AR P.12.0106.N.

Cass. 7 maart 2012, AR P.12.0321.F.

Grondwettelijk Hof GwH 22 december 2011, nr. 201/2011.

Hoge Raad der Nederlanden

HR 30 juni 2009, LJN BH3079.

HR 30 juni 2009, LJN BH3081.

HR 30 juni 2009, LJN BH3084.

HR 10 januari 2012, LJN BT7095, NJB 2012, afl. 3, 241.

Rechtsleer Boeken BOCKSTAELE, M., Handboek verhoren 1, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2008, 438 p.

CAPE, E., HODGSON, J., PRAKKEN, T. en SPRONKEN, T., Suspects in Europe. Procedural Rights at the

Investigative Stage of the Criminal Process in the European Union, Antwerpen, Intersentia, 2007, xxiv

+ 280 p.

CLEIREN, C.P.M. en NIJBOER, J.F., Strafrecht, Deventer, Kluwer, 2008, 2648 p.

DE HERT, P., DECAIGNY, T. en COLETTE, M., De wet consultatie- en bijstandsrecht (Salduz-wet), Mechelen,

Kluwer, 2011, 636 p.

124

DE VALKENEER, C., La tromperie dans l’administration de la preuve pénale. Analyse en droits belge et

international complétée par des éléments de droits français et néerlandais, Brussel, Larcier, 2000, 711

p.

DE VALKENEER, C., Manuel de l’enquête pénale, Brussel, Larcier, 2005, 458 p.

FRANCHIMONT, M., JACOBS, A. en MASSET, A., Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2006, 1407

p.

GOOSSENS, F., Politiebevoegdheden en mensenrechten, Mechelen, Kluwer, 2006, 974 p.

VAN DAELE, D., Openbaar Ministerie en strafrechtelijk beleid, Antwerpen-Groningen, Intersentia, 2002,

591 p.

VANDE LANOTTE, J. en HAECK, Y., Handboek EVRM. Deel 1 algemene beginselen, Antwerpen, Intersentia,

2005, 949 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu,

2009, 1286 p.

VERBRUGGEN, F. en VERSTRAETEN, R., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors deel 1, Antwerpen,

Maklu, 2007, 305 p.

VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 1173 p.

VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1193 p.

Bijdragen in verzamelwerken BOCKSTAELE, M., “De organisatie van het voorafgaand consult” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P.

PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011,

129-142.

DECAIGNY, T., DE HERT, P. en COLETTE, M., “De EHRM-dimensie van de Wet consultatie- en

bijstandsrecht: aanleiding en vigerend recht” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.),

Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 27-36.

DECAIGNY, T., DE JAEGERE, P. en VERSTRAETE, A., “De inhoud van het consultatie- en bijstandsrecht:

middelen, mogelijkheden en deontologie” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het

verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 123-152.

DE HERT, P. en DECAIGNY, T., “De uitwerking door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van

het recht op toegang tot een advocaat bij het (politie)verhoor” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De

advocaat bij het verhoor. Een stand van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 13-54.

125

FIJNAUT, C., “De toelating van de raadsman tot het politiële verdachtenverhoor. Een status questionis

op de drempel van de eenentwintigste eeuw” in M.S. GROENHUIJSE en G. KNIGGE (eds.), Het

vooronderzoek in strafzaken. Tweede intrimrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001,

Deventer, Gouda Quint, 2001, 671-751.

FRANCHIMONT, M. en JACOBS, A., “Quelques réflexions sur l’irrecevabilité de l’action publique” in X,

Liber amicorum HENRI-D. BOSLY, Brussel, die Keure, 2009, 197-210.

GOOSSENS, F. en HUTSEBAUT, F., “Het begrip ‘ongeoorloofde druk of dwang in artikel 4 van de

‘Salduzwet’. Een duiding vanuit Straatsburgse jurisprudentie en de Belgische rechtspraak en

rechtsleer” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij

verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 167-193.

HUYBRECHTS, L., “Wat is een verhoor, vraagt u?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.),

Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 53-66.

JACOBS, A., “Salduz: opportuniteit of gemiste kans voor een betere waarheidsvinding? Pleidooi voor

een gezamelijke gedragscode” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van

advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 143-153.

MEESE, J., “Het probeem Dayanan” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber

amicorum ALAIN DE NAUW, Brugge, die Keure, 2011, 641-649.

SCHUERMANS, F. en BOCKSTAELE, M., “De nieuwe consultatie- en bijstandsregeling door een advocaat in

het Belgische strafprocesrecht na de ‘Salduzwet’: een overzicht in vogelvlucht” in M. BOCKSTAELE, E.

DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn,

Maklu, 2011, 37-52.

SCHUERMANS, F., “Salduz: consultatie- en/of verhoorbijstand voor wie?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en

P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011,

67-94.

SMETS, L., “Opleiding verhoortechnieken in het post-Salduz tijdperk:naar een universele nationale

training?” in M. BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij

verhoren, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2011, 209-222.

TRAEST, Ph., “Bijstand van een advocaat bij het politieverhoor” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.),

Actualia strafrecht en criminologie, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2010, 389-410.

TRAEST, Ph., “De bewijswaarde van een politieverhoor” in X, Het politieverhoor, Kessel-lo, C.P.S., 1999,

129-146.

VAN CAUWENBERGHE, K., “De ‘Salduzwet’: oplossing van het probleem, of nieuwe hindernissen” in M.

BOCKSTAELE, E. DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-

Apeldoorn, Maklu, 2011, 119-127.

126

VANDERMEERSCH, D., “Après l’arrêt Salduz, quelles perspectives de réforme?” in F. DERUYCK, M. DE

SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber amicorum LUC

HUYBRECHTS, Antwerpen, Intersentia, 2010, 475-494.

VAN PUYENBROECK, L., “De invulling van het begrip ontoelaatbare druk bij het politioneel

verdachtenverhoor. Praktische richtlijnen voor de bijstandverlenende advocaat” in M. BOCKSTAELE, E.

DEVROE en P. PONSAERS (eds.), Salduz-bijstand van advocaten bij verhoren, Antwerpen-Apeldoorn,

Maklu, 2011, 155-166.

VAN PUYENBROECK, L. en VERMEULEN, G., “De implementatie van het recht op toegang tot een advocaat

in Europees perspectief” in P. DE HERT en T. DECAIGNY (eds.), De advocaat bij het verhoor. Een stand

van zaken, Kortijk-Heule, UGA, 2010, 77-92.

Tijdschriftartikels BEERNAERT, M.-A.,“Salduz et le droit à l’assistance d’un avocat dès les premiers interrogatoires de

police”, RDPC 2009, afl. 11, 971-988.

BERBUTO, S., “De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012,

afl. 1, 7.

BOKSEM, J., “Salduz in de praktijk- een tussenstand- hoe nu verder?”, Strafblad 2011, afl. 1, 56.

BOONE, R., en CALLUY, E., “Het nieuwe verhoren: evaluatie na een maand Salduz”, Juristenkrant, afl.

243, 8 februari 2012, 9.

BOONE, R. en CALLUY, E., “Salduz wordt harde dobber voor de lokale poltie”, Juristenkrant, afl. 240, 21

december 2011, 8-9.

BOTTAMEDI, C., “De lokale politie en de Salduz-wet. De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie,

justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 18-19.

COLETTE, M., “Bevel tot verlenging in Salduz-wet is grondwetconform”, Juristenkrant, afl. 241, 11

januari 2011, 1.

COLETTE, M., “Wet consultatie- en bijstandsrecht, krachtlijnen van het controversiële antwoord van

de wetgever op de Salduz-rechtspraak”, Ad rem 2011, afl. 5, 28-36.

CONINGS, C., “Salduz-wet: Bevel tot verlenging”, NJW 2012, afl. 257, 136.

COSTER VAN VOORHOUT, J., “Salduz-gerelateerde zaken”, DD 2009, afl. 10, 1110-1115.

DECAIGNY, T., COLETTE, M. en DE HERT, P., “Wet consultatie- en bijstandsrecht. Wet van 13 augustus

2011 als antwoord op Salduz-rechtspraak”, NJW 2011, afl. 247, 522-527.

127

DECAIGNY, T., “De bijstand van een advocaat bij het verhoor: erkenning of inperking door het Hof van

Cassatie?”, RW 2011-12, afl. 6, 294-301.

DECAIGNY, T., “De bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2010, afl. 1, 4-17.

DECAIGNY, T. en VAN GAEVER, J., “Salduz: Nemo tenetur en meer...”, T. Strafr. 2009, afl. 4, 201-212.

DECAIGNY, T. en WEIS, K., “Staat moet rechtmatigheid rogatoir verhoor in andere staat nagaan”,

Juristenkrant, afl. 238, 23 november 2011, 3.

DE CODT, J., “Preuve pénal et nullités”, RDPC 2009, afl. 6, 634-666.

DE HERT, P., DECAIGNY T. en WEIS, K., “Het arrest Salduz dwingt tot aanpassing verhoor”, Vigiles 2009,

afl. 1, 1-4.

DE HERT, P. en MILLEN, J., “Strafpleiters, ken u Staatsburgse rechtspraak ook al gaat deze over het

civiele recht! Redelijke termijn in strafonderzoeken en het niet uitputten van interne

rechtsmiddelen”, T. Straf. 2011, afl. 1, 25-27.

DE HERT, P. en WEIS, K., “Het recht op bijstand van een advocaat bij het verhoor”, T. Straf. 2009, afl. 4,

195-196.

DE SMET, B., “La valeur de l’aveu en matière pénale”, RDPC 1994, afl. 5, 631-664.

DE SMET, B., “Réflexions sur l’usage des techniques manipulatrices au cours d’un interrogatoire

policier”, JDJ 1994, afl. 133, 30-31.

DE SWART, A., “Conceptwetsvoorstel raadsman en politieverhoor kan nog iets beter”, Advocatenblad

2011, afl. 7, 28-32.

DE SWART, A., “Update Salduz-doctrine. Toch nog een raadsman bij het politieverhoor? Part II”, NJB

2010, afl. 42, 2692-2695.

DE VROEDE, N., “De nieuwe houding van de magistraat in het ‘post-Salduz-tijdperk’. De gevolgen van

het Salduz-arrest voor politie, justitie en advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 15-17.

GOOSSENS, F., “De bijstand van een advocaat tijdens het politioneel verdachtenverhoor: voortaan ook

een recht volgens het Hof van Cassatie”, Vigiles 2011, afl. 1, 264-270.

GOOSSENS, F., DE HERT, P. en DECAIGNY, T., “Een advocaat bij het verhoor: volgens het Hof van Cassatie

enkel een recht voor kandidaten voor vrijheidsberoving”, Vigiles 2011, afl. 3, 81-83.

GOOSSENS, F. en DE HERT, P., “Straatsburg heeft gesproken: tijdens het politioneel verdachtenverhoor

geldt een recht op bijstand van een advocaat”, Vigiles 2010, alf. 4, 185-192.

128

HUYBRECHTS, L. en ROZIE, M., “De rechten van de verdediging bij de behandeling ten gronde”, NC 2008,

afl. 2, 106-129.

KEEREMAN, A., “Salduz-wetsontwerp in laatste rechte lijn”, Juristenkrant, afl. 232, 29 juni 2011, 1.

KETTELS, A., “l’assistance de l’avocat dès l’arrestation ou comment repenser la phase préparatoire du

procès pénal sur un mode plus accusatoire”, RDPC 2009, afl. 11, 989-1012.

KUTY, F., “L’exigence de la loyauté dans la recherche de la preuve pénale”, RDPC 1999, afl. 2, 254-268.

LEMMENS, P. en VANDENHOLE, W., “Europese rechtspraak Rechten van de Mens in kort bestek”, RW

2011-12, afl. 2, 157-158.

LIBOTTE, D., “Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 20juli 1990 betreffende de voorlopige

hechtenis en van het wetboek van Strafvordering, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen

die van zijn vrijheid wordt beroofd rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te

raadplegen en door hem te worden bijgestaan, Parl.St. Kamer, 1279/14”, TBH 2011, afl. 7, 737.

LIZIN, D., “Iedereen naar de reconstructie! De gevolgen van het Salduz-arrest voor politie, justitie en

advocatuur”, Politie J. 2012, afl. 1, 10-11.

MEESE, J. en TERSAGO, P., “Het recht voor elkeen die wordt verhoord op consultatie van en bijstand

door een advocaat na de Salduz-wet van 13 augustus 2011”, RW 2011-12, afl. 21, 934-952.

MINNAERT, M., “De Salduz-wet”, NC 2011, afl. 5, 273-309.

MITEVOY, T., "Naar een wijziging in het Belgisch recht van de rol van de advocaat tijdens de

voorbereidende fase van het strafproces?", Panopticon 2009, afl. 2, 56-63.

PATYN, D., “De Salduzleer naar Belgisch recht. De bewijsuitsluitingsregel in het arrest van het Hof van

Cassatie van 23 november 2010”, TvMR 2010, afl. 4, 11-14.

QUINT, R., “Salduz-rechtspraak risico voor Halt-jongeren”, NJB 2011, afl. 11, 677-678.

RUYS, T. en HEYNDRICKX, I., “Ondervragingstechnieken en het verbod op foltering, onmenselijke en

vernederende behandeling: een overzicht van jurisprudentiële jurisprudentie”, RBDI 2006, afl. 1, 99-

150.

SCHOLTEN, N., “Verhooropleiding Salduz. Verhoren met bijstand door een advocaat”, Politie J. 2012,

afl. 1, 20-21.

SCHUERMANS, F., “Cassatie tempert Salduz-commotie”, Juristenkrant, afl. 207, 14 april 2010, 3.

SCHUERMANS, F., “Cassatie zorgt voor Salduz-verfijningen”, Juristenkrant, afl. 240, 21 december 2011,

7.

129

SCHUERMANS, F., “De te volgen weg in geval van onmogelijkheid van ondervraging van de verdachte

door de onderzoeksrechter alvorens te oordelen over een bevel tot aanhouding” (noot onder Cass. 6

september 2011, AR P.11.1586.N), RABG 2012, afl. 2, 102-107.

SPRONKEN, T., “De gevolgen van de zaken Salduz en Panovits in Nederland”, T. Straf. 2009, afl. 4, 227-

233.

SPRONKEN, T., “Ja, de zon komt op voor de raadsman bij het politieverhoor", NJB 2009, afl. 2, 94-100.

SPRONKEN, T., “Kroniek van het straf(proces)recht 2011”, NJB 2011, afl. 15, 924-933.

SPRONKEN, T., “Tussenstand advocaten bij politieverhoor. Extra-eisen voor terughoudende

magistraten”, Advocatenblad 2009, afl. 15, 668-671.

STEVENS, J. en LATOIR, G., “Het standpunt van de Orde van Vlaamse Balies”, T.Straf. 2009, afl. 4, 219-

226.

VAN CAUWENBERGHE, K., “Bijstand van een advocaat bij het eerste verhoor: kan een col het

rechtlandschap redden?”, Vigiles 2010, afl. 4, 157-161.

VAN CAUWENBERGHE, K., “Is er een advocaat in de zaal”, Vigiles 2009, afl. 1, 9-12.

VAN CAUWENBERGHE, K.,“Wedersamenstelling wordt hel op aarde”, Juristenkrant, afl. 235, 12 oktober

2011, 12.

VAN DE LAAR, T., “Het consultatierecht en afstand van het recht. Een bespreking van de rechtspraak

van het EHRM en diverse wetgevingsinitiatieven”, NJB 2012, afl. 3, 178-184.

VAN DEUREN, C., “Salduz en Antigoon: een geslaagd huwelijk?” (noot onder Cass. 23 november 2010),

NC 2011, afl. 1, 72-74.

VAN GAEVER, J., “Evaluatie van de evolutie van de Salduz-rechtspraak”, T.Straf. 2010, afl. 5, 235-251.

VAN MEERBEECK, J., “Le droit à l’assistance d’un avocat à l’aune de la jurisprudence Salduz: le pouvoir

judiciaire entre Charybde et Scylla”, JT 2010, afl. 6398, 381-388.

VAN PUYENBROECK, L. en VERMEULEN, G., “Het recht op bijstand van een advocaat bij het politieverhoor

na de arresten Salduz en Panovits van het EHRM”, NC 2009, afl. 2, 87-97.

VAN PUYENBROECK, L. en VERMEULEN, G., “Hoe kan de bijstand van een advocaat bij het verhoor in de

Belgische praktijk geregeld worden?”, T.Straf. 2009, afl. 4, 212-219.

VANWALLEGHEM, P., “Cassatie verbreekt veroordeling na bekentenis zonder aanwezigheid advocaat”,

Juristenkrant, afl. 221, 12 januari 2011, 2.

130

VANWALLEGHEM, P., “Niet naleven Salduz-vereisten leidt niet automatisch tot nietigheid van

aanhouding”, Juristenkrant, afl. 248, 25 april 2012, 3.

VERMEULEN, G. en VAN PUYENBROECK, L., “Mensenrechtenhof schudt straflandschap dooreen”,

Juristenkrant, afl. 180, 24 december 2008, 2.

WEIS, K, “België ontsnapt nipt aan Salduzbom”, Juristenkrant, afl. 210, 26 mei 2010, 3.

X, “44 miljoen voor Salduz”, Juristenkrant, afl. 238, 23 november 2011, 14.

X,“Advocatenstaking”, Juristenkrant, afl. 247, 4 april 2012, 14.

X, “Hoera voor Salduz, weg met Salduz”, Juristenkrant, afl. 241, 11 januari 2012, 14.

X, “Optelsom voor Salduz”, Juristenkrant, afl. 239, 7 december 2011, 14.

X, “Salduz in de praktijk”, Blauw 2010, afl. 22, 21-24.

X, “Wet consultatie- en bijstandsrecht”, NJW 2011, afl. 248, 569-571.

X, “Wetgeving aangepast aan ‘Salduz’-rechtspraak”, Fiscoloog 2011, afl. 1262, 14.

X, “Wetsvoorstel raadsman bij politieverhoor in consultatie”, NJB 2011, afl. 17, 1160-1162.

Online bronnen

Rechtsleer

CALLUY, E., “interview RUDI SCHELLINGEN: ‘Sinds Salduz bereiden we verhoren grondiger voor’ (deel 1

interview)”, 6 februari 2012,

www.polinfo.be/NewsView.aspx?contentdomains=POLICEB&id=VS201452498. (Consultatie 2 mei

2012)

CALLUY, E., “Onderzoeksrechter VAN CAUWENBERGHE: ‘De bekentenis wint in een Salduz-context aan

waarde’”, 25 januari 2012,


2012)

DECAIGNY, T., “Tussentijdse analyse van het wetgevende initiatief betreffende de toegang tot een

advocaat in het prille vooronderzoek”, 14 juni 2011, 35 p.,

www.legalworld.be/legalworld/uploadedFiles/Home/Tom%20Decaigny%20-

%20Tussentijdse%20analyse%20van%20het%20wetgevende%20initiatief%20betreffende%20de%20t

oegang%20tot%20een%20advocaat%20in%20het%20prille%20vooronderzoek.pdf?LangType=2067.







131

DEPLA, T., “Advocaat SWENNEN: ‘Salduz-wet heeft meer nadelen dan voordelen’”, 30 december 2011,


2012)

KEULENEER, F., “De Salduz-rebellie”, 23 maart 2012, www.knack.be/opinie/columns/ferand-

keuleneer/de-salduz-rebellie/opinie-4000071403019.htm. (Consultatie 2 mei 2012)

Documenten van andere instanties

La Ligue des Droits de l’Homme, La ligue des droits de l’homme veut faire annuler la loi Salduz, 2

maart 2012, Persbericht, 1 p., www.liguedh.be/espace-presse/123-communiques-de-presse-

2012/1394-la-ligue-des-droits-de-lhomme-veut-faire-annuler-la-loi-salduz-.(Consultatie 2 mei 2012)

Liga voor Mensenrechten, Naar Grondwettelijk Hof tegen Salduz-wet, 6 maart 2012, Persbericht, 1

p.,

www.mensenrechten.be/index.php/site/nieuwsberichten/naar_grondwettelijk_hof_tegen_salduz_w

et. (Consultatie 2 mei 2012)

Nederlandse Orde van Advocaten, Strafpiketregeling,

www.advocatenorde.nl/3290/advocaten/strafpiketregeling.html. (Consultatie 2 mei 2012)

Orde van Vlaamse Balies, “Proposition de loi modifiant la loi du 20 juillet 1990 relative à la détention

préventive et le Code d’instruction criminelle”, neergelegd door CHRISTINE DEFRAIGNE, FRANCIS DELPÉRÉE,

INGE FAES, MARTINE TAELMAN, RIK TORFS en GÜLER TURAN, 31 januari 2011, Standpunt, 21 p.,

www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB%20naar%20GH%20voor%20Salduz%2006%2003%2012

.pdf. (Consultatie 2 mei 2012)

Orde van Vlaamse Balies, Salduz: Raad van State geeft Orde van Vlaamse Balies op veel punten gelijk,

16 mei 2011, Persbericht, 2 p., www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB-

persbericht%20Raad%20van%20State%20over%20Salduz%2016%2005%2011.pdf. (Consultatie 2 mei

2012)

Orde van Vlaamse Balies, Vlaamse advocatuur vraagt hervorming tweedelijnsbijstand. Manifestatie

21 juni, 10 juni 2011, Persbericht, 2 p., www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/1OVB-

Persbericht%2010%2006%2011%20manifestatie%2021%20juni%202011.pdf. (Consultatie 2 mei

2012)

Orde van Vlaamse Balies, Orde van Vlaamse Balies reageert: Salduz-wet leidt niet tot straffeloosheid,

4 januari 2012, Persbericht, 2 p., www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/1OVB-

persbericht%20werking%20Salduz%2004%2001%2012.pdf. (Consultatie 2 mei 2012)

Orde van Vlaamse Balies, Nieuwjaarstoespraak Orde van Vlaamse balies: warm pleidooi voor een

moderne, klantvriendelijke justitie, 30 januari 2012, Persbericht, 2 p.,

www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB-

persbericht%20nieuwjaarstoespraak%2030%200112.pdf. (Consultatie 2 mei 2012)


http://www.knack.be/opinie/columns/ferand-keuleneer/de-salduz-rebellie/opinie-4000071403019.htm

http://www.knack.be/opinie/columns/ferand-keuleneer/de-salduz-rebellie/opinie-4000071403019.htm





http://www.advocatenorde.nl/3290/advocaten/strafpiketregeling.html











132

Orde van de Vlaamse Balies, Obstakels worden uitdagingen. Nieuwjaarswensen 30 januari 2012

EDGAR BOYDENS, 30 januari 2012, Nieuwjaarsspeech, 6 p.,

www.advocaat.be/UserFiles/file/website%20Nieuwjaarsspeech%2030%2001%2012.pdf. (Consultatie

2 mei 2012)

Orde van Vlaamse Balies, Orde van Vlaamse Balies vraagt Grondwettelijk Hof om vernietiging van

Salduz-wet, 6 maart 2012, Persbericht, 2 p.,

www.advocaat.be/UserFiles/PressItems/OVB%20naar%20GH%20voor%20Salduz%2006%2003%2012

.pdf. (Consultatie 2 mei 2012)

Orde van Vlaamse Balies, SALDUZ: OVB stopt niet met permanenties, maar vraagt snel signaal van

justitie, 22 maart 2012, Persbericht, 2 p., www.advocaat.be/UserFiles/NewsItems/OVB-

persbericht%20signaal%20justitie%20ivm%20Salduz%2022%2003%2012.pdf. (Consultatie 2 mei

2012)

Salduz-gedragscode 7 december 2011, www.advocaat.be/UserFiles/file/salduz/Salduz-

gedragscode%20definitief%207%20december%202011.pdf. (Consultatie 2 mei 2012)

X, Samenvatting van het wetsvoorstel raadsman en politieverhoor, 30 maart 2011, 3 p.,

www.internetconsultatie.nl/rechtsbijstandpolitieverhoor. (Consultatie 2 mei 2012)

Krantenartikels

X, “LANDUYT: ‘Trek richtlijn van Brusselse parket in’”, De Standaard 4 januari 2012.

X, “Geen duidelijkheid over vergoeding, geen Salduz-permanentie”, De Standaard 31 maart 2012.

X, “TURTELBOOM wil pro-deosysteem herbekijken”, De Standaard 31 maart 2012.

X, “TURTELBOOM sur Salduz: Beaucoup de bruit pour rien”, Le Soir 31 maart 2012.

http://www.advocaat.be/UserFiles/file/website%20Nieuwjaarsspeech%2030%2001%2012.pdf








De implementatie van de Salduz-rechtspraak in...

Documents

Transcript of De implementatie van de Salduz-rechtspraak in...