DE IDENTITEIT VAN PARTIJEN BIJ DE NOTARIËLE AKTE. DE ...€¦ · 2 ∆ιονύσιος ο...

Academiejaar 2008-09

DE IDENTITEIT VAN PARTIJEN BIJ DE NOTARIËLE

AKTE. DE AANSPRAKELIJKHEID VAN DE

NOTARIS.

(Luik 8 maart 2007)

Masterproef van de opleiding ‘Master in het notariaat’

Ingediend door

Brecht Verkempinck (studentennr. 00705600)

Promotor: Prof. Dr. Engels Commissaris: Jan Bael

Commissaris: Stan Devos

I

Inhoudstafel

HOOFDSTUK 1. INLEIDENDE BESCHOUWINGEN............................................................................ 2

AFDELING I. AFBAKENING VAN DE MATERIE .............................................................................................. 2

AFDELING II. DE IDENTIFICATIE................................................................................................................... 3

HOOFDSTUK 2. HISTORISCH KADER.................................................................................................. 5

AFDELING I. DE WET VAN 4 MEI 1999......................................................................................................... 5

AFDELING II. DE WET VAN 1 MAART 2007 ................................................................................................... 5

§ 1. Situering en finaliteit van de wetswijziging..................................................................................... 5

§ 2. Wijzigingen aan de Hypotheekwet .................................................................................................. 6

§ 3. Wijzigingen aan de Ventôsewet ....................................................................................................... 7 A Wijziging van artikel 11 van de Organieke Wet Notariaat............................................................................... 7 B Wijziging van artikel 12 van de Organieke Wet Notariaat............................................................................... 9

HOOFDSTUK 3. KENNIS VAN DE IDENTITEIT VAN DE PARTIJEN ........................................... 10

AFDELING I. SEDES MATERIAE.................................................................................................................. 10

AFDELING II. JURIDISCHE AARD VAN ARTIKEL 11 VENTÔSEWET ............................................................... 11

AFDELING III. TITULARIS VAN DE KENNIS VAN DE IDENTITEIT .................................................................... 11

§ 1. De instrumenterende notaris(sen) ................................................................................................. 11

§ 2. Persoonlijke kennis in hoofde van de instrumenterende notaris ................................................... 12

AFDELING IV. DE KENNIS IS VEREIST VOOR ALLE AKTEN ............................................................................ 13

AFDELING V. KENNIS VAN DE PARTIJEN..................................................................................................... 13

§ 1. De ‘ondertekenende’ partijen........................................................................................................ 13

§ 2. De partijen die fysiek aanwezig zijn bij het verlijden van de akte................................................. 14

§ 3. De eventuele getuigen ................................................................................................................... 15

AFDELING VI. VOORWERP VAN DE KENNIS.................................................................................................. 16

§ 1. Harmonisering van art. 11 en art. 12 Notariswet in 1999 ............................................................ 16

§ 2. De familienaam ............................................................................................................................. 16

§ 3. Voornamen .................................................................................................................................... 16

§ 4. Geboorteplaats en -datum............................................................................................................. 17

§ 5. Woonplaats.................................................................................................................................... 18

HOOFDSTUK 4. BEVESTIGING VAN IDENTITEIT DOOR DE NOTARIS.................................... 20

AFDELING I. DE BEVESTIGING: DRIE HYPOTHESEN.................................................................................... 20

AFDELING II. DE NOTARIS KENT DE PARTIJEN PERSOONLIJK ...................................................................... 20

AFDELING III. DE NOTARIS KENT DE PARTIJEN NIET PERSOONLIJK .............................................................. 22

§ 1. Situatie vóór de wet van 4 mei 1999.............................................................................................. 22

§ 2. Situatie na de wet van 4 mei 1999................................................................................................. 24 A Twee alternatieve mogelijkheden................................................................................................................... 24 B Mogelijkheid 1: beroep op bewijskrachtige identiteitsbewijzen .................................................................... 25 C Mogelijkheid 2: beroep op attesterende getuigen........................................................................................... 28

II

1 Voorwaarden ............................................................................................................................................ 28 2 De identificatie van de attesterende getuigen: vermeldingen.................................................................... 29 3 Gevolgen van de tussenkomst van de attesterende getuigen..................................................................... 30

AFDELING IV. BEVESTIGING DIE MOET GEBEUREN IN DE AKTE ZELF ........................................................... 31

HOOFDSTUK 5. AANSPRAKELIJKHEID VAN DE NOTARIS ......................................................... 32

AFDELING I. INLEIDING............................................................................................................................. 32

AFDELING II. NOTARIS BEWEERT DE PARTIJEN TE KENNEN ........................................................................ 32

AFDELING III. NOTARIS KENDE DE PARTIJEN NIET....................................................................................... 33

§ 1. En er was geen persoonsverwisseling ........................................................................................... 33

§ 2. En er was wel een persoonsverwisseling....................................................................................... 34 A Bij een beroep op attesterende getuigen......................................................................................................... 34 B Bij een beroep op bewijskrachtige identiteitsbewijzen .................................................................................. 35

1 De drie voorwaarden van artikel 1382 BW............................................................................................... 36 a Fout ..................................................................................................................................................... 36 b Schade ................................................................................................................................................. 40 c Oorzakelijk verband ............................................................................................................................ 41

HOOFDSTUK 6. INCIDENTIE VAN ARTIKEL 139 HYPOTHEEKWET......................................... 42

AFDELING I. VERHOUDING MET ARTIKEL 11 ORGANIEKE WET ................................................................ 42

AFDELING II. HET BEOOGDE DOEL ............................................................................................................. 42

AFDELING III. TOEPASSINGSGEBIED ............................................................................................................ 42

AFDELING IV. DE GEHARMONISEERDE VERMELDINGEN .............................................................................. 43

AFDELING V. DE IDENTIFICATIE EN DE PERSONELE PUBLICITEIT ................................................................ 43

HOOFDSTUK 7. DE IDENTIFICATIE VAN DE PARTIJEN IN DE AKTE ...................................... 47

AFDELING I. VEREISTE VERMELDINGEN.................................................................................................... 47

AFDELING II. IDENTIFICATIESTUKKEN BIJ NATUURLIJKE PERSONEN .......................................................... 47

§ 1. Inleiding ........................................................................................................................................ 47

§ 2. Bespreking van de informatie of documenten................................................................................ 48 A Het rijksregister van de natuurlijke personen................................................................................................. 48 B De identiteitskaart .......................................................................................................................................... 49 C Het trouwboekje............................................................................................................................................. 50 D De registers van de burgerlijke stand ............................................................................................................. 50 E De bevolkingsregisters ................................................................................................................................... 51 F Het paspoort................................................................................................................................................... 51

§ 3. Ontstentenis aan documenten........................................................................................................ 51

AFDELING III. DE IDENTIFICATIE VAN RECHTSPERSONEN............................................................................ 52

AFDELING IV. SANCTIES ............................................................................................................................. 52

HOOFDSTUK 8. ARREST VAN LUIK 8 MAART 2007........................................................................ 53

AFDELING I. SITUERING ............................................................................................................................ 53

AFDELING II. RELAAS VAN DE FEITEN ........................................................................................................ 53

III

AFDELING III. JURIDISCHE BEHANDELING ................................................................................................... 54

AFDELING IV. CONCLUSIE MET BETREKKING TOT HET ARREST ................................................................... 56

§ 1. Artikel 11 Ventôsewet: wolfijzers en schietgeweren...................................................................... 56

§ 2. Een blindelings beroep op de identiteitskaart is uit den boze ....................................................... 57 A Wat vroeger reeds gold… .............................................................................................................................. 57 B … geldt nu nog meer “in het licht van de technologische ontwikkelingen”................................................... 58

§ 3. Digitalisering van de registers van de burgerlijke stand als panacee? ........................................ 59

§ 4. De wederzijdse identiteitsbevestiging als lapmiddel? ................................................................... 61

HOOFDSTUK 9. EINDBESLUIT ............................................................................................................. 63

HOOFDSTUK 10. BIBLIOGRAFIE........................................................................................................... 64

AFDELING I. WETGEVING ......................................................................................................................... 64

§ 1. België ............................................................................................................................................ 64

§ 2. Internationaal................................................................................................................................ 66

AFDELING II. RECHTSPRAAK...................................................................................................................... 67

§ 1. België ............................................................................................................................................ 67

§ 2. Frankrijk ....................................................................................................................................... 68

RECHTSLEER ..................................................................................................................................................... 69

§ 3. Boeken........................................................................................................................................... 69

§ 4. Bijdragen in tijdschriften en verzamelwerken ............................................................................... 71

1

Voorwoord

1. Met dit beknopte exposé wordt betracht na te gaan in welke mate de notaris zijn

aansprakelijkheid kan oplopen of ontlopen bij het bevestigen en vermelden van de identiteit

van de partijen bij het verlijden van een akte. Dit biedt tevens de opportuniteit bij uitstek het

recente arrest van het hof van beroep van Luik van 7 maart 2008 weerklank te doen vinden.

2. “Lorsque le client pénètre dans son étude, la première tâche du notaire est de l’identifier1.

De notie ‘identifier’ werd in 1771 in de Dictionnaire de Trévoux nog als volgt gedefinieerd:

« Se peut dire des personnes, quand on prend l’une pour l’autre, qu’on ne les distingue pas.

Avant le P. Sirmond & M. de Launoy, on identifioit assez communément S. Denys

l’Aréopagite2, & S. Denys, premier Evêque de Paris. »3.

3. Geheel anders dan die intussen verdwenen notionele draagwijdte van identifier, moet de

notaris vandaag alles in het werk stellen om te vermijden dat er een persoon met een andere

wordt verward. Identificeren impliceert heden ten dage dus dat de notaris de identiteit van de

partijen met zekerheid vaststelt en er geen verwarring met andere personen kan optreden. De

authentieke vaststelling van de identiteit van de ondertekenende partijen is om die reden één

van de heiligste missies van de notaris. De authentieke kracht van de notariële akte berust

immers deels op het vaststaan van de identiteit van de ondertekenende partijen.

4. Een toename van de jurisprudentie rond de privaatrechtelijke verantwoordelijkheid van

notarissen bij de bevestiging van de identiteit van de partijen ligt echter ongetwijfeld in het

verschiet en dit in het licht van de toenemende mobiliteit van de personen met in haar kielzog

de mobiliteit van de criminaliteit (bijv. oplichting). Deze heraut van de identiteit moet dan

ook alles in het werk stellen om de identiteit met zekerheid te bevestigen om zo aan mogelijke

aansprakelijkheidsvorderingen te ontkomen. Dat de notaris, in het licht van die gewijzigde

context, niet op eigen houtje aan de risico’s van persoonsverwisseling kan ontkomen, moge

duidelijk zijn. Hieronder zal worden uiteengezet wat de huidige regeling inhoudt en wat kan

worden ondernomen om de notaris te helpen zigzaggen tussen de wolfijzers en schietgeweren

van de aansprakelijkheid bij de bevestiging van de identiteit van partijen.

1 P. WATELET, La rédaction des actes notariés, Brussel, Larcier, 1980, 1. 2 ∆ιονύσιος ο Αρεοπαγίτης was een figuur uit het Nieuwe Testament, gezien als de eerste bisschop van Athene. 3 X, Dictionnaire universel françois et latin, vulgairement appelé dictionnaire de Trévoux, Compagnie des librairies associés, Parijs, zesde editie, 1771, deel 5, 29.

2

Hoofdstuk 1. Inleidende beschouwingen

Afdeling I. Afbakening van de materie

5. Een beknopte historisch-juridische contextualisering dringt zich in dit eerste hoofdstuk op

om de wettelijke verplichtingen van de notaris naar soortgelijk gewicht te schatten. De

uiteenzetting zal zich echter beperken tot het meest recente wetgevend optreden, met name de

wet van 4 mei 1999 en de wet van 1 maart 2007 houdende diverse bepalingen (III).

6. In het corpus van deze studie zelf zal echter niet worden nagelaten om aan teleportering te

doen teneinde zijsprongetjes te maken naar andere spatio-temporele oorden. Ruimtelijk zal

aldus regelmatig in voetnoten worden gerefereerd aan Franse cassatierechtspraak en ook, in

subsidiaire orde, naar wat van toepassing is naar Nederlands recht. De temporele

zijsprongetjes bestaan erin dat er zal worden stilgestaan bij ietwat oudere arresten, die

evenwel helderheid kunnen scheppen in wat nu als vigerend recht beschouwd wordt.

7. In een volgend hoofdstuk wordt er dieper ingegaan op de verplichtingen die artikel 11

Org.W. aan de instrumenterende notaris oplegt in verband met de bevestiging van de identiteit

van de partijen. Naast de juridische en praktische draagwijdte van die bepaling, wordt er

tevens ingegaan op de aansprakelijkheid die de notaris in dat raamwerk kan oplopen.

8. Na de bespreking van de bevestiging van de identiteit van de partijen, wordt er kort

ingegaan op de vermelding van de identiteit, die vereist is krachtens artikel 12 van de

Ventôsewet. Daarbij wordt kort gepauzeerd bij de gebeurlijke incidentie van artikel 139 van

de Hypotheekwet bij sommige akten. Ten slotte volgt een feitelijke en juridische bespreking

van het arrest van Luik van 8 maart 2007, vergezeld van de nodige gevolgtrekkingen en

conclusies.

9. Teneinde de reglementaire richtlijnen te dezen te eerbiedigen, is ervoor geopteerd de

identificatie van de rechtspersonen slechts in beperkte mate ter berde te brengen. De controle

van de bekwaamheid van de partijen wordt evenmin besproken, te meer daar dit bestudeerd

zal worden door een medestudent. Wat de sancties betreft, wordt er niet echt ingegaan op de

disciplinaire sancties en worden de mogelijke nietigheden slechts zijdelings aangeraakt.

3

Afdeling II. De identificatie

10. Het is een primordiale opdracht van de notaris erover te waken dat de akten door de juiste

personen worden ondertekend4, om ervoor te zorgen dat ze doeltreffende gevolgen kunnen

sorteren5. De authentieke vaststelling van hun identiteit constitueert dan ook de nucleus van

het takencomplex van de notaris6.7

11. Opdat een notariële akte aldus een volledig bewijs in rechte kan opleveren (art. 19

Org.W.8 en art. 1319 BW) van het negotium dat het insluit, is er vereist dat de notaris de

identiteit van de ondertekenende partijen met zekerheid heeft vastgesteld. Zonder accurate

zekerheid hieromtrent, zou de geloofwaardigheid van de akte9 en de daarin opgenomen

verklaringen10 enkel los zand zijn en zouden de rechten en plichten die erin vervat liggen geen

enkel nuttig effect kunnen sorteren. Een Spartaanse attitude met betrekking tot deze notariële

verplichting dient dan ook te worden bijgevallen. De identificatie, als ruggengraat voor de

authenticiteit11 en doeltreffendheid12 van de akte, heeft dan ook de notaris als ‘borg’.

4 VOOR BELGIË : M. DE CLERCQ, “‛Voor mij is verschenen’. Wie is bevoegd en bekwaam om aankoop-, verkoop- en kredietakten te tekenen?” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Leuvense Notariële Geschriften. Notariële actualiteit 2007-2008, (135) 135; VOOR NEDERLAND: J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, Kluwer, Deventer, 2003, 121 (hierna verkort J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet). 5 Cass.fr. 20 januari 1998, nr. 96-12.431, Juris-Data nr. 1998-000141, Bull.Cass. 1998, I, nr. 21, 14, La Semaine Juridique JCP G 1998, 461. 6 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, Rép.not. d. XI, b. VI/1, Brussel, Larcier, 1983, nr. 32 (hierna verkort: M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”). 7 VOOR BELGIË: M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 32; VOOR NEDERLAND: J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 121. 8 Zie hierover G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, Notariële Actualiteit IV, Notarieel en gerechtelijk recht, Brugge, die Keure, 1992, (5) 22-23 (hierna verkort G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”). 9 Zie J. DEMBLON, J., herwerking door P. HARMEL, M. RENARD-DECLAIRFAYT, en J.-F. TAYMANS, “De notariële akte”, Rép. not. d. XI, b. VII, Brussel, Larcier, 2002, nr. 191. (hierna verkort: J. DEMBLON, “De notariële akte”). 10 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 191; G. GALOPIN, Cours de droit civil. État et capacité des personnes, Luik, H. Vaillant-Carmanne, 1904, nr. 139 (hierna verkort : G. GALOPIN, Cours de droit civil); M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 32; G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige: een museumstuk – Bedenkingen bij artikel 11 Organieke Wet Notariaat en de notariële praktijk” in Actuele problemen uit het notariële recht. Opstellen aangeboden aan Prof. A. De Boungne, Antwerpen, Kluwer, 1985, 207-221 (hierna verkort G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”). 11 Zie M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 35; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen door de notaris” in P. VAN DEN EYNDE e.a., De vernieuwde notariswet: Deel 2. Handboek Organisatie van het Notariaat, Brussel, Larcier, 2005, (189) 191, nr. 36 (hierna verkort M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”). 12 J.-L. AUBERT, La responsabilité civile des notaires, Parijs, Defrénois, 2002, 94, nr. 74 (hierna verkort J.-L. AUBERT, La responsabilité).

4

12. Onder de identiteit wordt hier niet de burgerlijke staat of de bekwaamheid, maar wel de

individualité verstaan13. De identificatie van de partijen door de notaris impliceert in het licht

van de Organieke Wet Notariaat een tweevoudige taak. Enerzijds dient de notaris, indien hij

de verschijnende partijen niet kent, hun identiteit te laten vaststellen door bevestigende

getuigen of dient hij die zelf te bevestigen op grond van bewijskrachtige identiteitsbewijzen

(art. 11 Org.W.). De notariële akten dienen anderzijds de naam, voornamen, plaats en datum

van geboorte en woonplaats te vermelden (art. 12 Org.W.). Een volkomen overeenstemming is

vereist tussen de persoon die de akte ondertekend heeft en de persoon van wie de notaris

bovenvermelde gegevens opgenomen heeft. De notaris miskent derhalve op fundamentele

wijze zijn elementaire taak van het behartigen van de rechtszekerheid ingeval hij overgaat tot

het akteren van obscure en onvolledige vermeldingen, die vermogen afbreuk te doen aan de

rechtsgeldigheid van de akte an sich14.

13. Wat de sedes materiae betreft, is er dankzij de wetswijziging van 4 mei 199915 een

inhoudelijke compatibiliteit tussen de artikelen 11 en 12 van de Organieke Wet Notariaat.

Deze bepalingen geven een opsomming van de gegevens waarvan de notaris kennis moet

dragen (art. 11 Org.W.) en welke hij moet vermelden in de authentieke akte (art. 12 Org.W.).

De notaris mag bij het vermelden van de identiteitsgegevens in de akte de bijzondere

voorschriften, zoals die van art. 139 Hyp.W. en van art. 1183, 1° Ger.W. (vermeldingen bij de

boedelbeschrijving), wel niet over het hoofd zien. Daarbij geldt als stelregel de primauteit van

de strengste aanduiding16. Zo vereist art. 1183, 1° Ger.W. een strengere aanduiding dan die

van de artikelen 11 en 12 Org.W., daar ze ook de vermelding van het beroep vereist.

13 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 32. In Nederland vereist art. 40, tweede lid van de Notariswet wél de vermelding van de burgerlijke staat. Zie J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 124. 14 Rb. Dendermonde 31 mei 1996, RNB 1996, 441, noot J. DEMBLON. 15 Wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, BS 1 oktober 1999, 37132. 16 C. ENGELS, “Wijzigingen aan de Hypotheekwet en aan de Organieke Wet Notariaat ingevolge de wet van 1 maart 2007” in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, deel 12, Brugge, die Keure, 2008, (227) 235, nr. 19 (hierna verkort C. ENGELS, “Wijzigingen”).

5

Hoofdstuk 2. Historisch kader

Afdeling I. De wet van 4 mei 1999

14. De artikelen 11 en 12 van de Organieke Wet Notariaat werden, met ingang van 1 januari

2000, vervangen bij de wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI op

het notarisambt17. De voornaamste merite schuilt in de harmonisatie van beide bepalingen18.

De gegevens waarvan de notaris kennis moet hebben (art. 11 Org.W.) stroken voortaan

immers met de gegevens die hij moet vermelden in de akte (art. 12 Org.W.).

Afdeling II. De wet van 1 maart 2007

§ 1. Situering en finaliteit van de wetswijziging

15. In een nog recenter verleden heeft de wet van 1 maart 2007 houdende diverse bepalingen

(III), zoals gepubliceerd op 14 maart 200719, gesleuteld aan de Hypotheekwet en de

Ventôsewet. Het ultieme doel was een administratieve vereenvoudiging, middels de

afstemming van de Ventôsewet op de Hypotheekwet op het vlak van de identiteitsgegevens20.

16. Deze uniformisering beoogt het in de toekomst mogelijk te maken dat software niet alleen

zou kunnen worden gebruikt voor de oprichtingsakten, maar bijvoorbeeld ook voor de

hypothecaire akten. Deze mogelijkheid zal toelaten nutteloze investeringen in bijkomende

software te vermijden. De aanpassing is met name zeer belangrijk met het oog op het

elektronisch beheer van akten uit het notariaat, zoals bijvoorbeeld de oprichtingsakten van

nieuwe ondernemingen21. Deze ‘zuiver technische aanpassingen’22 kaderen bijgevolg in de

harmonisering met het oog op de elektronische neerlegging van vennootschapsakten23. De

ontstentenis aan uniformiteit tussen beide bepalingen zou immers leiden tot een divergerende

regeling naargelang er al dan niet een inbreng van onroerende goederen plaatsvindt.

17 Wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, BS 1 oktober 1999, 37132. 18 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 195. 19 Wet van 1 maart 2007 houdende diverse bepalingen (III), BS 14 maart 2007, 13.594. 20 Voor meer hierover, zie C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 227, nr. 1. 21 Verslag van de Commissie voor Justitie uitgebracht door de Heer W. MULS, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51-2788/014, 3 (hieronder verder vermeld als ‘Verslag MULS’). 22 Verslag MULS, 3. 23 Om die reden werd ook de vierde paragraaf van artikel 139 Hypotheekwet geschrapt. Als alle akten immers uitgaan van dezelfde schrijfwijze voor de namen, is er geen discrepantie meer met de akten die niet ter overschrijving moeten worden aangeboden. Zie Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (I). Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr.51-2760/001, 14, art. 2.

6

§ 2. Wijzigingen aan de Hypotheekwet

17. Overeenkomstig artikel 139, § 1, eerste lid van de Hypotheekwet24 moet in iedere akte of

ieder stuk waarvan de openbaarmaking op een hypotheekkantoor vereist is, iedere natuurlijke

persoon op wiens naam de openbaarmaking moet geschieden vermeld worden met zijn naam,

gevolgd door zijn voornamen, plaats en datum van geboorte en woonplaats.

18. Het gewijzigde art. 139 Hyp.W. loopt in grote lijnen parallel met de oude bepaling. Een

markante wijziging betreft de familienaam. Terwijl vroeger de familienaam met drukletters en

voornamen met kleine letters moesten worden aangeduid, kan men voortaan de familienaam

afleiden uit de verplichting die vooraan te vermelden. Dit kan worden gededuceerd uit het

libellé: ‘met zijn naam, gevolgd door zijn voornamen’.

19. De rechtsleer25 stelt dat het soms onduidelijk is waar de familienaam eindigt en waar de

voornamen beginnen. Dergelijke problemen kunnen zich voordoen bij Spaanstalige dubbele

namen. Het plaatsen van een komma tussen familie- en voornaam kan hier een uitweg bieden,

doch dit is geen wettelijke verplichting, maar enkel een aanbeveling van de Nationale Kamer,

de Federatie en de FOD Financiën26. Ook kan men er bijvoorbeeld nog altijd voor opteren de

familienaam in hoofdletters en de voornamen in kleine letters te schrijven27.

20. Een andere innovatie is de toevoeging van de identiteitskaart aan het lijstje van bronnen

waaruit men identiteitsgegevens kan halen. De registers van de burgerlijke stand gelden nog

enkel als subsidiaire bron in geval van betwisting. Indien de waarmerking gebeurt op basis

van de identiteitskaart volstaan de eerste twee voornamen in de plaats van de opname van alle

voornamen. Het beperken tot de eerste twee voornamen kan misschien nuttig zijn als een akte

moet worden verleden in omstandigheden waar de notaris niet beschikt over de elektronische

apparatuur om de gegevens te consulteren die zijn opgeslagen op de elektronische

identiteitskaart of in het rijksregister, zoals kan voorvallen bij een openbare verkoop28.

24 Hypotheekwet van 16 december 1851, BS 22 december 1851. 25 Zie S. DEVOS, “Vernieuwde identificatie in de Ventôsewet en Hypotheekwet”, TVW 2007, (197) 198 (hierna verkort S. DEVOS, “Vernieuwde identificatie”). 26 KFBN, “Aanbevelingen inzake de recente wijzigingen van de ventôsewet en de hypotheekwet”, e-notariaat, 29 maart 2007, nr. 4024, nr. 4 (hierna verkort KFBN, “Aanbevelingen”). 27 S. DEVOS, “Vernieuwde identificatie”, supra noot 25, (197) 198. 28 S. ROELAND, “Ventôsewet en Hypotheekwet. Toelichting bij de aanbevelingen”, e-notariaat, 29 maart 2007, nr. 4024, nr. 1 (hierna verkort S. ROELAND, “Ventôsewet en Hypotheekwet”); S. DEVOS, “Vernieuwde identificatie”, supra noot 25, (197) 198.

7

§ 3. Wijzigingen aan de Ventôsewet

A Wijziging van artikel 11 van de Organieke Wet Notariaat

21. Met betrekking tot artikel 11 van de Ventôsewet heeft de wet van 1 maart 2007 in

hoofdzaak drie wijzigingen tot stand gebracht.

22. Een eerste wijziging bestaat in de vervanging van het substantief ‘namen’ uit de aanhef

van art. 11 Org.W. door het enkelvoud ‘naam’. Reeds vroeger was deze depluralisering een

verzuchting van menig auteur29, want “elke partij heeft immers slechts één naam waarmee ze

kan worden geïdentificeerd”30. De voorbereidende werkzaamheden van de wet van 1999

gebruikten lange tijd het enkelvoud, maar schakelden op 2 april 1999 plots over op het

meervoud31. Sommige auteurs32 vermoeden dan ook dat de introductie van het meervoud een

loutere spellingsfout33 was. De plaatsing in het enkelvoud wordt dan ook gezien als een

verbetering34. Elke partij heeft immers slechts één naam waarmee ze kan worden

geïdentificeerd. De omstandigheid dat er onomastisch sterk afwijkende regimes bestaan, zoals

die van de Spaanse doble apellido35 doet niet af aan die opmerking, daar het hyperoniem

‘naam’ ook samengestelde namen, zoals de Spaanstalige36, omhelst, die dan ook beiden in de

akte moeten worden vermeld. De identificatie van de partijen ligt immers mee aan de basis

van de geloofwaardigheid van een notariële akte.37

29 Zie onder meer J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nrs. 195 en 206; R. DE VALKENEER, Précis du notariat, Brussel, Bruylant, 2002, 94 (hierna verkort R. DE VALKENEER, Précis); M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 36. 30 Zie bijv. M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 36. 31 Het is pas bij het wetsontwerp dat werd aangenomen door de Senaat en doorgezonden naar de Kamer dat het meervoud verscheen. Zie Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt. Ontwerp geamendeerd door de Senaat (1), Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/27, 4, art. 8. 32 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nrs. 195 en 206; R. DE VALKENEER, Précis du notariat, Brussel, Bruylant, 2002, 94 (hierna verkort R. DE VALKENEER, Précis); M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 36. 33 Men spreekt ook van een ‘erreur de prote’, waarbij een prote een voorman is in een drukkerij. 34 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 234, nr. 18. 35 Art. 53 Ley de 8 de junio de 1957 sobre el Registro Civil, BOE 10 de junio 1957 (Spanje) bepaalt dat ‘las personas son designadas por su nombre y apellidos.’ Voor uitwerking zie art. 194 Decreto de 14 de noviembre de 1958 por el que se aprueba el Reglamento de la Ley del Registro Civil, BOE 11 de diciembre 1958. Deze wetgevende akten zijn onder meer te vinden op www.noticias.juridicas.com, (consultatie op 25-XI-2008). 36 Vanuit een umbrella conceptualisering verdient het aanbeveling het adjectief ‘Spaanstalig’ te hanteren i.p.v. ‘Spaans’, daar dit bijvoeglijk naamwoord ook rekening houdt met de doble appellidos van Latijns-Amerika. Zo wordt ook in Argentinië de doble apellido in het vooruitzicht gesteld. Zie M.J.A. OYARZÁBAL, “Doble apellido”, La Nación, 12 mei 2007, www.lanacion.com.ar, (consultatie op 25-XI-2008), (1) 1. “Está en marcha la idea de reformar la ley 18.248, de nombre de las personas, con el propósito de que sea obligatorio para los padres inscribir a sus hijos con doble apellido.” De auteur is professor aan de Universidad Nacional de La Plata in Buenos Aires. De tekst van de wet is te vinden op www.buenosaires.gov.ar. 37 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 35.

8

23. De tweede wijziging heeft een verder strekkende draagwijdte. Terwijl in de oude wet

vermeld stond dat ‘de partijen de notaris bekend moeten zijn’, staat er sinds de

inwerkingtreding van artikel 4 van de Wet van 1 maart 2007 voortaan dat ‘de ondertekenende

partijen de notaris bekend moeten zijn’. Zo is de mist rond de vraag welke partijen art. 11

Org.W. in het vizier heeft enigszins opgetrokken. Het moet gaan om de partijen die de akte

ondertekenen. Volgens de memorie van toelichting38 betreft het de in personam verschijnende

partijen. Dit betreft dus ook de volmachtdragers, de tussenkomende partijen en de eventuele

getuigen. TRIAU39 geeft hierbij als illustratie dat de plaats en datum van geboorte van een

vertegenwoordiger van een bank voortaan ook in de akte dienen te worden vermeld. Wie de

ondertekenende partijen daadwerkelijk zijn, wordt hieronder verder uiteengezet.

24. De derde wijziging betreft de toevoeging van het vereiste de plaats en datum van

geboorte van de ondertekenende partijen te vermelden. Deze wijziging is doorgevoerd

teneinde de violen van de Ventôsewet en de Hypotheekwet beter op elkaar af te stemmen. De

bevestiging van de identiteit door de notaris (art. 11 Ventôsewet) omvat voortaan dezelfde

identiteitsgegevens als welke vereist zijn voor de waarmerking (art. 139 Hypotheekwet).

38 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (I). Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51- 2760/001, 15, art. 4. 39 K. TRIAU, “De vermelding van de partijen in de akte, na de wijziging aan de Notaris- en Hypotheekwet van 1 maart 2007”, Notarius 2008, afl. 4, (31) 31 (hierna verkort K. TRIAU, “De vermelding”).

9

B Wijziging van artikel 12 van de Organieke Wet Notariaat

25. Niet te versmaden in het kader van deze studie is de wijziging die door artikel 5, 1° van de

wet van 1 maart 2007 werd aangebracht aan art. 12, eerste lid Org.W.

26. Artikel 5, 1° van de wet van 1 maart 2007 vervangt het eerste lid van artikel 12 van de

Organieke Wet Notariaat als volgt: “Alle akten vermelden de naam, de gebruikelijke

voornaam en de standplaats van de notaris die ze opmaakt. Een geassocieerde notaris

vermeldt deze hoedanigheid en de zetel van de vennootschap in plaats van zijn standplaats.

De partijen worden in de akte vermeld met hun naam, gevolgd door hun voornamen, plaats en

datum van geboorte en hun woonplaats. Ingeval de waarmerking op basis van de

identiteitskaart gebeurt, volstaan de eerste twee voornamen in de plaats van de opname van

alle voornamen. De voornamen worden vermeld in de volgorde waarin zij voorkomen in het

stuk op grond waarvan de identificatie is gebeurd.”

27. Het zijn enkel de derde en de vierde volzin die werden aangepast. Deze wijziging kadert

in de beoogde harmonisering van de Hypotheekwet en de Ventôsewet met het oog op de

elektronische neerlegging van vennootschapsakten40. Artikel 12 Organieke Wet Notariaat

wordt zo afgestemd op artikel 139, § 1, eerste lid en tweede lid in fine van de Hypotheekwet,

zoals gewijzigd door artikel 2 van de wet van 1 maart 200741.

28. De samenlezing van de wijzigingen van artikel 11 en artikel 12 van de Ventôsewet noopt

tot de slotsom dat er begripsmatig een distinctio kan worden gemaakt tussen de partijen zoals

bedoeld in artikel 11 en de partijen beoogd door artikel 12 van de Ventôsewet. De partijen in

de zin van artikel 12, eerste lid van de Organieke Wet Notariaat zijn de partijen in de

civielrechtelijke betekenis van het woord, met name de partijen voor wie de overeenkomst

(lees: negotium) tot wet strekt ex artikel 1134 BW. De partijen van artikel 11 van de

Organieke Wet zijn de partijen die voor de notaris verschijnen teneinde de akte te

ondertekenen42.

40 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51-2760/001, 15, art. 5. 41 Zie Verslag MULS, 3; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 236, nr. 22. 42 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 235, nr. 19.

10

Hoofdstuk 3. Kennis van de identiteit van de partijen

Afdeling I. Sedes materiae

29. Art. 11 Org.W. regelt de kennis van de notaris van de identiteit van de partijen bij het

verlijden een notariële akte. Indien deze akte ook moet worden in- of overgeschreven, moet

de notaris tevens artikel 139 van de Hypotheekwet naleven. De notariële akte moet dan twee

verschillende clausules bevatten (infra nrs. 128 et seq.).

30. Artikel 11 van de Organieke Wet vereist de kennis en de authentieke vaststelling van de

identiteit van de ondertekenende partijen door de notaris43. De notariële akte ontleent immers

deels zijn authentieke kracht44 door de zekerheid die men heeft met betrekking tot de identiteit

van de personen die zijn verschenen bij het verlijden van de akte en de akte hebben

ondertekend.

31. Door de identiteitsbevestiging laat de notaris uitschijnen dat hij de ondertekenende

partijen persoonlijk kent. De kennis wordt verondersteld zodra hij de akte verlijdt. Artikel 11

van de Organieke Wet Notariaat stelt de notaris twee middelen ter beschikking om de

identiteit van de partijen te ontwaren indien hij de betrokken personen niet persoonlijk kent.

32. De identiteitsgegevens kunnen ‘hem worden aangetoond met in de akte te vermelden

bewijskrachtige identiteitsbewijzen’ of kunnen ‘hem in de akte worden geattesteerd door twee

hem bekende personen’. Deze laatstgenoemden zijn de zogenaamde bevestigende of

attesterende getuigen en dienen overeenkomstig art. 11 in fine Org.W. te voldoen aan de

vereisten om de hoedanigheid van instrumentair getuige te bezitten.

43 Dit mag niet worden verward met het identiteitsattest vereist door art. 139 Hyp.W. Zie M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 189, nr. 33. Voor uitgebreidere informatie zie J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 202. 44 Art. 1319 BW en art. 19 Org.W.

11

Afdeling II. Juridische aard van artikel 11 Ventôsewet

33. De rechtsleer45 laat art. 11 Org.W. steunen op de sokkel van openbare orde. Dit artikel

raakt derhalve de essentiële belangen van de Staat of van de gemeenschap of bepaalt in het

privaatrecht de juridische grondslagen waarop de economische of morele orde van de

maatschappij rust46. Aan deze bepaling kan aldus geen afbreuk worden gedaan (art. 6 BW).

Zonder kennis van de partijen heeft de notaris immers geen zekerheid over de herkomst van

de akte en is er bijgevolg geen authenticiteit47. De notaris kan zich door de partijen dus niet

laten ontslaan van deze wettelijke verplichting48.

34. Het wetsartikel duldt bijgevolg geen afwijkingen en moet dan ook door alle notarissen

voor alle akten (infra nrs. 39-40) in acht worden genomen49. Deze bepaling beoogt dan ook de

valsheid door onderschuiving van personen te voorkomen50.51

Afdeling III. Titularis van de kennis van de identiteit

§ 1. De instrumenterende notaris(sen)

35. De kennis van de individualiteit van de ondertekenende partijen dient aanwezig te zijn in

hoofde van de instrumenterende notaris52. Dit is de notaris die de authentieke akte verlijdt,

ongeacht of hij door de partijen zelf werd gekozen of door een rechter werd aangesteld53.

36. In geval van een pluraliteit aan instrumenterende notarissen, mag men ervan uitgaan dat

voldaan is aan de vereiste van artikel 11 van de notariswet, indien de instrumenterende

45 L. BASTINE, Cours de notariat, comprenant l’explication des lois organiques, Brussel, Bruylant, 1884, XII, 113, nr. 115 (hierna verkort L. BASTINE, Cours de notariat); J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 192; P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources et la nature de la responsabilité des notaires en droit belge de 1830 à 1962, Luik, Faculté de droit de l’Université de Liège, 1964, 156, nr. 102 (hierna verkort P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources); L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire sur la loi du 25 ventôse an XI organique du notariat, Brussel, Larcier, 1884, d. II, nrs. 405 en 409 (hierna verkort L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire). 46 Cass. 9 december 1948, Pas. 1948, I, 699 en RCJB 1954, 251, met noot P. DE HARVEN; Cass. 14 januari 1954, Pas. 1954, I, 402; Cass. 15 maart 1968, RW 1967-68, 2000, Pas. 1968, I, 884. 47 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 192. 48 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102. Zo zou, onder de oude wet (toen de bewijskrachtige identiteitsbewijzen nog niet waren vermeld in de Ventôsewet), de notaris zijn ministerie hebben moeten weigeren indien de betrokken partijen de tussenkomst van attesterende getuigen weigerden. 49 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nr. 405. 50 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 189, nr. 33; G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, supra noot 8, (5) 19. 51 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 192. 52 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 193. 53 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 112, nr. 115; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 193; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nrs. 405-409.

12

notarissen samen alle partijen kennen54. Strikt gezien zou er in hoofde van elke notaris aan art.

11 Org.W. moeten zijn voldaan, doch de finaliteit van de wet is bereikt als ze is vervuld in

hoofde van de instrumenterende notarissen samen. Het is bijgevolg het Gesamtbild dat telt55.

§ 2. Persoonlijke kennis in hoofde van de instrumenterende notaris

37. De kennis van de identiteit van de ondertekenende partijen is persoonlijk vereist in hoofde

van de instrumenterende notaris in diens hoedanigheid van openbaar ambtenaar die belast is

met het opmaken van authentieke akten56. De notaris moet de partijen dus zelf kennen of

legitieme en ernstige redenen hebben om te denken dat hij deze reeds kent57.

38. De vraag kan rijzen of een notaris kan vermijden dat zijn aansprakelijkheid in het gedrang

komt indien hij zich ertoe beperkt heeft de identiteit van een ondertekenende partij door de

andere partijen te laten bevestigen in de akte. Volgens de rechtsleer58 kan de notaris bij het

verlijden van een akte geen kennis verwerven van de identiteit van een ondertekenende partij

die hij niet kent door zich enkel en alleen te baseren op de verklaringen van een verschijnende

partij die hij wel kent. Hij kan volgens dezelfde opvatting dan eventueel wel zijn

aansprakelijkheid ontlopen ten aanzien van de partijen die zelf opzettelijk tot de fout hebben

bijgedragen59.

54 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 193; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 190, nr. 34. 55 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 193. 56 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 190, nr. 34. 57 Brussel 7 april 1998, RNB 1999, 455, noot R.D.V., Chron.dr.not.b., b. XXX, 1999, 39, commentaar I. MOREAU-MARGREVE. Het arrest stelt onder meer dat « cette connaissance dans le chef du notaire exige une certitude appuyée sur des motifs sérieux qui font croire que la personne qui comparaît est vraiment celle dont l’identité est mentionnée »; Zie ook P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102; C. HAUCHAMPS, Droit notarial, Brussel, Bruylant, 1936, 177, nr. 2037 (hierna verkort C. HAUCHAMPS, Droit notarial); A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité du notariat : législation, doctrine, jurisprudence, Brussel, Larcier, 1943, 390, nr. 1237 (hierna verkort A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité); A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire de la pratique notariale, d. I, Leuven, Fonteyn, 1924-1933, 203, nr. 12 (hierna verkort A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire). 58

VOOR BELGIË : L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 122; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; J. DEMBLON, Connaissance approfondie du droit civil et du droit fiscal en rapport avec le notariat et rédaction d’actes (personnes et biens). Livre I - l’acte notarié : formes, forces, formalités. Notes de cours, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, 100 (hierna verkort J. DEMBLON, Connaissance approfondie); G. GALOPIN, Cours de droit notarial, Luik, Vaillant-Carmanne, 1905, nr. 140 (hierna verkort G. GALOPIN, Cours); P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 157, nr. 102; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nrs. 261 et seq.; M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire de la jurisprudence du notariat, Parijs, 1842, Tw. Individualité, 296, nr. 23 (hierna verkort M. ROLLAND DE

VILLARGUES, Répertoire); L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 630-631, nrs. 408-409; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 206, 9; VOOR FRANKRIJK : J. DE

POULPIQUET, Responsabilité des notaires : civile, disciplinaire, pénale, Parijs, Dalloz, 2003, 110, nr. 41.162 (hierna verkort J. DE POULPIQUET, Responsabilité). 59 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 110, nr. 41.162.

13

Afdeling IV. De kennis is vereist voor alle akten

39. De kennis van de ondertekenende partijen in de zin van artikel 11 van de Organieke Wet

Notariaat is vereist voor alle akten. Deze vereiste bestaat ten aanzien van elke akte die wordt

ontvangen door een notaris: “elle s’applique aux actes synallagmatiques comme aux actes

unilatéraux”60, “à l’acte sur commission de justice comme l’acte amiable”61.62

40. Ook bij de openbare verkoop zal de notaris bijgevolg kennis moeten hebben van de

identiteit van de toewijzeling63. Er zijn au fond geen uitzonderingen op deze vereiste64. Zo

kan de notaris bij een uitvoerend beslag op een onroerend goed het bod ex artikel 1589

Ger.W. weigeren van personen die hem onbekend zijn of van wie de identiteit of de

gegoedheid hem niet bewezen schijnen.

Afdeling V. Kennis van de partijen

§ 1. De ‘ondertekenende’ partijen

41. Het woord ‘partijen’ is in het burgerlijke en notariële recht geen eenduidig begrip. Wat

artikel 11 van de Organieke Wet Notariaat betreft, is het sinds de wijziging door artikel 4 van

de Wet van 1 maart 2007 houdende diverse bepalingen (III) wel duidelijk dat het de

ondertekenende partijen zijn die de notaris bekend moeten zijn.

42. Dankzij de nieuwe bewoordingen van de wet is het voortaan kristalhelder dat het dient te

gaan om de partijen die de akte ondertekenen. Volgens de memorie van toelichting65 betreft

het niet enkel de persoonlijk verschijnende partijen of volmachtdragers66, maar ook de

tussenkomende partijen en eventuele getuigen.

60 M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 293, nr. 5. 61 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 190, nr. 34; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nr. 405. 62 In haar arrest van 20 januari 1852 verwierp het Franse Hof van Cassatie de voorziening in cassatie tegen een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg van Vienne van 3 april 1851, waarin een notaris buitencontractueel aansprakelijk werd gesteld voor het niet voorafgaandelijk verifiëren van de identiteit van de onbekende partijen bij de redactie van een onderhandse akte. Zie Cass.fr. 20 januari 1852, Pas. 1852, I, 38. Hierop kwam kritiek uit de rechtsleer, zie L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 643, nr. 418. 63 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 112; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197; P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 379, nr. 1153; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nr. 405; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 204. 64 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197. 65 Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51-2760/001, 15, art. 4. 66 TRIAU geeft als voorbeeld dat de plaats en datum van geboorte van een vertegenwoordiger van een bank dus ook in de akte dienen te worden vermeld. Zie K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31.

14

43. De volgens de memorie van toelichting67 ‘heersende interpretatie van de rechtsleer’ met

betrekking tot de ‘partijen’ was de stelling die werd ingenomen door DE WULF68. Aangezien

de notaris slechts de identiteit kan controleren van degenen die persoonlijk voor hem

verschijnen (aan de hand van de foto van de betrokkene op het bewijskrachtige

identiteitsbewijs69), moest aan het begrip ‘partij’ uit artikel 11 Ventôsewet dezelfde betekenis

worden toegeschreven als de betekenis die eraan gegeven wordt door de artikelen 12 en 14

van de Ventôsewet. De partijen zijn bijgevolg degenen die effectief optreden bij het verlijden

van de akte en aldus aanwezig zijn bij de voorlezing en de ondertekening ervan.

§ 2. De partijen die fysiek aanwezig zijn bij het verlijden van de akte

44. De partijen zijn deze die in de akte verschijnen, dus deze die fysiek bij de notaris

aanwezig zijn op het ogenblik van de formaliteiten van de authentieke akte en de akte zullen

ondertekenen, of het nu de contracterende of de tussenkomende partijen zijn70.

45. Zijn bijgevolg eveneens ondertekenende partijen: de lasthebber, maar niet de lastgever71

(tenzij bij het verlijden van de akte van volmacht zelf); de curator van een faillissement; de

vertegenwoordiger die optreedt namens een vennootschap (bijv. de bank72) bij het verlijden

van de akte73; de sterkmaker, maar niet de persoon voor wie hij zich sterk maakt; de ouder of

de voogd die in naam van een minderjarige optreedt, maar niet de minderjarige zelf; de

voorlopig bewindvoerder, maar niet de persoon die onder voorlopig bewind geplaatst is, etc.74

46. De notaris kan de identiteit van de niet verschijnende personen zelfs niet bevestigen. Zo

kan de instrumenterende notaris de identiteit van de lastgever die een authentieke volmacht

67 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51- 2760/001, 15, art. 4. 68 Zie C. DE WULF, “Het opstellen en het verlijden van notariële akten onder de vernieuwde Organieke Wet Notariaat” in Notariële Actualiteit. De nieuwe notariswet, deel 11, Brugge, die Keure, 2000, 34-35; Contra R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 93. DE VALKENEER verstaat onder partijen in de zin van artikel 11 Ventôsewet ook de personen die niet verschijnen bij de akte, maar die handelen door middel van een lasthebber. Deze laatste visie werd niet weerhouden door de wetgever in 2007. 69 VOOR BELGIË: Volgens TRIAU kan de bevestiging enkel gebeuren als er één of meer bewijskrachtige identiteitsbewijzen een foto bevatten, zie K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31; VOOR

FRANKRIJK: “Les documents justificatifs sont généralement des documents comportant une photographie”. Zie J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 73, nr. 32.42. 70 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 194; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 192, nr. 39. 71 Zie reeds C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 90, nr. 875; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 205, nr. 12.8. 72 C. DE WULF en C. ENGELS, “De nieuwe notariswet: de notariële akte”, Notarius 2000/2, (117) 123. 73 Zie reeds C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 90, nr. 876. 74 Ibid.

15

heeft gegeven aan een bij de akte verschijnende lasthebber niet attesteren. Die notaris zal er

evenwel moeten op toezien deze voldoende precies aan te duiden in de akte om elke twijfel

over diens identiteit te vermijden75. Het is enkel de notaris voor wie de lastgevingsakte zelf

wordt verleden die de lastgever moet kennen en diens identiteit moet bevestigen76.

47. DEMBLON77 wijst er daarenboven op dat het vereisen van kennis van bijvoorbeeld niet-

aanwezige lastgevers, het verlijden onmogelijk zou maken van akten voor personen die op

een grote afstand wonen. De omgekeerde visie78 is in het licht van het recent gewijzigde art.

11 Org.W. niet meer hanteerbaar. Betreft daarentegen een onderhandse volmacht, dan moet

de notaris zich hoe dan ook vergewissen van de regelmatigheid van deze volmacht door zich

vergelijkingselementen te laten meedelen79. De notaris dient aldus na te gaan of de lasthebber

die voor hem verschijnt wel degelijk de persoon is die in de akte wordt vermeld80.

§ 3. De eventuele getuigen

48. De ‘eventuele getuigen’ die de memorie van toelichting81 onderbrengt onder de

ondertekenende partijen in de zin van art. 11 Org.W. zijn de bevestigende of attesterende

getuigen. Dat deze bewijsgetuigen als partijen kunnen worden aanzien, werd reeds lange tijd

aanvaard door sommige rechtsleer82.

49. Gezien de strengste aanduiding steeds dient te prevaleren en artikel 11 qua vermeldingen

strengere eisen oplegt dan artikel 12, tweede lid van de Organieke Wet Notariaat, moeten

volgens ENGELS83 de bevestigende getuigen ook met naam, alle voornamen, plaats en datum

van geboorte en woonplaats worden vermeld. TRIAU84 ziet dit anders en stelt dat het voor de

‘getuigen’ – hij maakt dus het onderscheid niet tussen de attesterende en de instrumentaire –

volstaat om hun namen, de gebruikelijke voornamen en hun woonplaats te vermelden in de

akte. Hij baseert zich hiervoor op artikel 12, tweede lid Ventôsewet. 75 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 204. 76

J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 194; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 139; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 192, nr. 39. 77 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 194. 78 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 636, nr. 411. 79 Cass.fr. 20 januari 1998, nr. 96-12.431, Juris-Data nr. 1998-000141, Bull.Cass. 1998, I, nr. 21, 14, La Semaine Juridique JCP G 1998, 461. 80 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 192, nr. 39. 81 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (I). Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51-2760/001, 15, art. 4. 82 Zie L. BASTINÉ, Cours de notariat, supra noot 46, 116, nr. 119, voetnoot 2. 83 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 235, nr. 20. 84 K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31.

16

Afdeling VI. Voorwerp van de kennis

§ 1. Harmonisering van art. 11 en art. 12 Notariswet in 1999

50. Zoals reeds vermeld (supra nr. 14), werden de artikelen 11 en 12 van de Organieke Wet

Notariaat door de wet van 4 mei 1999 vervangen. Door deze wijziging werd de discrepantie

tussen de gegevens die de notaris moesten bekend zijn ex artikel 11 van de notariswet en de

gegevens die hij in de akte moest vermelden ex artikel 12 van de notariswet weggewerkt.

Deze gegevens, het voorwerp van de kennis, worden hier één voor één toegelicht. Het valt op

te merken dat bij de wet van 4 mei 1999 het beroep of de maatschappelijke betrekking uit het

lijstje van verplicht te vermelden identiteitsgegevens werd geschrapt85. De nationaliteit wordt

evenmin vermeld in de akte, maar het kan geen kwaad deze toch nog te vermelden indien het

gaat om personen uit een ander land86.

§ 2. De familienaam

51. De notaris moet vooreerst kennis dragen (art. 11 Org.W.) en melding maken (art. 12

Org.W.) van de naam van de ondertekenende partijen. Het is de familienaam die resulteert uit

de afstamming die vermeld moet worden, met name de naam die voorkomt op de

geboorteakte en die generatie op generatie onveranderd blijft87. De spelling van die akte van

de burgerlijke stand moet daarbij worden nageleefd, maar indien de gebruikelijke schrijfwijze

daarvan verschilt, kan het opportuun zijn die ook te vermelden88. Indien het gaat om een akte

of stuk waarvan de publicatie in de registers van de hypotheekbewaarder is vereist, dient de

notaris eveneens de bepalingen van de Hypotheekwet na te leven.

§ 3. Voornamen

52. Naast de naam, moet de notaris eveneens kennis dragen en vermelding maken in de akte

van de voornamen (in het meervoud) van de ondertekenende partijen. De voornamen zijn

deze die voorkomen in de geboorteakte. De voornamen worden gespeld zoals in de registers

van de burgerlijke stand en mogen niet vertaald worden89.

85 Zie ook J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 214-217. 86 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 222. 87 R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 93. 88 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 206. 89 VOOR BELGIË : R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 95; E. en A. GENIN en R. PONCELET, Traité des hypothèques et de la transcription, Brussel, Bruylant, 1980, 124, nr. 30 (hierna verkort E. en A. GENIN en R. PONCELET, Traité); C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 196, nr. 2243; VOOR FRANKRIJK : in Frankrijk mogen de namen en voornamen van de personen die de Franse nationaliteit hebben verkregen wel vertaald worden ex de Wet van 3 juli 1965 : Loi n°65-526 du 3 juillet 1965 relative à la francisation des noms et

17

53. De voornamen werden toegevoegd aan de tekst van artikel 11 Organieke Wet Notariaat op

advies van de Raad van State om artikel 11 te harmoniseren met de vermeldingen vereist door

artikel 12 van de Organieke Wet90. De voornamen van een persoon laten toe deze persoon te

onderscheiden van andere familieleden met dezelfde naam die op dezelfde plaats wonen91.

Het is dan ook essentieel dat de notaris ook hiervan kennis heeft en daarvan melding maakt in

de akte92.

54. Het kan nuttig zijn de gebruikelijke voornaam93 eraan toe te voegen94 en te onderstrepen95.

Net zoals dat het geval is krachtens het gewijzigde artikel 139 van de Hypotheekwet, kan de

notaris – ingeval de vermelding ex (het nieuwe) artikel 12 van de Organieke Wet op basis van

de identiteitskaart gebeurt – volstaan met de vermelding van de eerste twee voornamen in de

plaats van de opname van alle voornamen (voor kritiek hierop: infra nrs. 128 et seq.). Dit kan

bijvoorbeeld nuttig zijn bij de opmaak in extremis van een testament op het sterfbed. Volgens

de Nationale Kamer, de Federatie en de FOD Financiën96 verdient het aanbeveling om het

rijksregisternummer te vermelden, mits akkoord (infra nr. 151), indien slechts twee

voornamen worden vermeld.

§ 4. Geboorteplaats en -datum

55. Door artikel 4 van de wet van 1 maart 2007 houdende diverse bepalingen (III) werd de

plaats en datum van de geboorte van de ondertekenende partijen toegevoegd aan het lijstje

van identiteitsgegevens die de notaris verplicht dient te kennen (art. 11 Org.W.) en te

vermelden (art. 12 Org. W.) in de authentieke akten (supra nr. 24).

prénoms qui acquièrent ou se font reconnaître la nationalité française, JO 4 juli 1965, 5654, te vinden op www.legifrance.gouv.fr. (consultatie 10-IV-2009). 90 Zie Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/1 en 1433/1, 28; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 37. 91 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 195; G. GALOPIN, Cours de droit civil, supra noot 10, 88, nr. 217; C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 89, nr. 875; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 37. 92 Dit was al zo begin de 20e eeuw, zie L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 632, nr. 410. 93 Men denke bijvoorbeeld aan Marie-Rose als gebruikelijke voornaam voor Maria-Rosalie. 94 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 212. 95 Men mag evenwel de vereisten inzake de vermeldingen voor de partijen niet gelijkstellen met deze voor de instrumentaire getuigen. Voor de partijen maakt de wet immers geen melding van de ‘gebruikelijke’ voornamen, maar van de voornamen zonder meer. Zie C. DE WULF, “Identiteitsgegevens van de getuigen - artikel 12 Organieke Wet Notariaat”, T.Not. 2001, 12. Vroeger stelde HAUCHAMPS daarentegen dat de notaris zich ertoe kon beperken de gebruikelijke voornaam te vermelden. Deze vlieger gaat niet meer op. Zie C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 90, nr. 875. 96 KFBN, “Aanbevelingen”, supra noot 27, nr. 3.

18

§ 5. Woonplaats

56. De wet van 4 mei 199997 vereist dat de notaris de woonplaats (domicile) kent en niet

langer de verblijfplaats (demeure)98, waarvan sprake was in het oude art. 11 Org.W.99. Er

heerste immers een grote doctrinale controverse over deze notie100. De meeste auteurs101

stelden dat demeure niet het wettelijke domicilie was, maar eerder de echte woning, die

weliswaar doorgaans samenviel met de wettelijke woonplaats102. Een kortstondige

verblijfplaats van de partijen (in de zin van simple résidence of résidence passagère), zoals

het verblijf in een vakantieverblijf of studentenhome, werd evenwel niet gezien als demeure.

57. De gewijzigde wetsbepaling en de voorbereidende werkzaamheden103 scheppen voortaan

meer duidelijkheid door te vereisen dat de officiële woonplaats en niet de feitelijke

verblijfplaats in de akte vermeld dient te worden. Dit zou er vermoedelijk op wijzen dat de

wetgever heeft willen refereren aan de officiële vermeldingen op de identiteitskaart104. De

woonplaats stemt overeen met de plaats waar de persoon is ingeschreven in de

bevolkingsregisters als zijnde zijn hoofdverblijfplaats (art. 36 Ger.W.)105.

58. De notaris heeft de wettelijke verplichting de juistheid van de woonplaats van de partijen

te onderzoeken106. Om die reden kan het nog nuttig zijn de daadwerkelijke verblijfplaats te

vermelden indien die niet samenvalt met de woonplaats107. De notaris die geen onderzoek

instelt om officiële inlichtingen te actualiseren schendt art. 11 Org.W. Zo werd een inbreuk

vastgesteld in hoofde van de notaris die ervan afzag de bewering van de koper met betrekking

tot een recente verhuizing van beide verkopers te controleren108. De notaris mag zich in de

97 Parl.St. Kamer 1997-98, nrs. 1432/1, 28 en 1432/19, 141, art. 4. 98 Er was in de rechtsleer heel wat onduidelijkheid over wat de betekenis van ‘verblijfplaats’. 99 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 191, nr. 38. 100 Voor de instrumentaire getuigen, zie J. DEMBLON, “La demeure des témoins instrumentaires” (noot onder Rb. Dendermonde 31 mei 1996), RNB 1996, 444 (hierna verkort J. DEMBLON, “La demeure”). 101 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 114, nr. 116; R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 96; C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 90, nr. 875; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 392, nr. 1249; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 635, nr. 411, c). 102 GALOPIN stelt hieromtrent: “La résidence et l’habitation sont de purs faits que la loi ne prend pas d’ordinaire en considération. La résidence d’une personne est le lieu de sa demeure habituelle, qu’il soit ou non le centre de ses affaires. L’habitation est une demeure accidentelle et passagère.” Zie G. GALOPIN, Cours de droit civil, supra noot 10, 91, nr. 223. 103 Parl.St. Kamer 1997-98, nrs. 1432/1, 1433/1, 28 en 1432/19, 141. 104 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 220/221; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 212, nr. 65. 105 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 212, nr. 65. 106 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 228, nr. 3. 107 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 220/221. 108 Rb. Brussel 20 juni 2002, JT 2003, 69, RNB 2004, 516, noot, Chron.not.Liège, b. XXXIX, 1 april 2004, 380.

19

verkoopakte niet beperken tot het vermelden van een woonplaats waarvan hij behoort te

weten dat ze niet langer actueel is op de dag van het verlijden van de akte, maar moet

desgevallend de partijen erop attent maken dat ze een zeker risico lopen109.

59. De notaris zou zich er volgens sommigen110 mogen toe beperken enkel de gemeente te

vermelden, indien die vermelding volstaat om het doel van de wet, met name het identificeren

zonder mogelijke persoonsverwisseling, te bereiken. Zo trad het hof van beroep van Mons in

haar arrest van 16 februari 1998 de visie van de rechtbank van eerste aanleg van Mons111 bij,

door te oordelen dat de loutere vermelding van de gemeente voldoende kan zijn om de

identiteit van de partijen behoorlijk te bevestigen. Het hof motiveerde deze zienswijze vanuit

de omstandigheid dat Rœulx een landelijke gemeente is waar iedereen iedereen kent en vanuit

het feit dat de instrumentaire getuigen de gebruikelijke getuigen waren van het notariskantoor.

60. Aangezien de identiteit van de partijen met voldoende zekerheid moet worden vastgesteld,

verdient het aanbeveling dat een rigoureuze toepassing van deze nogal extensieve visie niet

wordt gehanteerd. In het licht van het vonnis van 31 mei 1996 van de rechtbank van eerste

aanleg van Dendermonde112, dat weliswaar eveneens ging over de identiteit van de

instrumentaire getuigen, mag de notaris zich geenszins beperken tot het kennen (art. 11) en

vermelden in de akte (art. 12) van de gemeente alleen. Ook de straatnaam en het huisnummer

dienen aldus te worden vermeld. Deze preciseringen reveleren zich als een prealabele vereiste

voor een volledige en rechtszekere identificatie van de partijen. Ook het postnummer kan in

voorkomend geval worden vermeld, alhoewel dat in geen geval ressorteert onder het begrip

‘woonplaats’113. Het is bijgevolg zo dat de vereiste vermelding van de woonplaats op een

evolutieve wijze dient te worden opgevat, om elke twijfel over de identiteit van de

opgeroepen getuigen uit te wissen114. In die dynamische visie zal in het huidige tijdsbestek de

loutere vermelding van de gemeente geenszins nog volstaan.

109 Cass.fr. 4 februari 2003, nr. 01-14.889, Juris-Data nr. 2003-01758, JCP La Semaine Juridique Notariale et Immobilière 2003/46, nr. 1572, 1625, noot G. RIVIERE; Vgl. Luik 8 maart 2007, JT 2007, 356, RNB 2007, 328. 110 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 220/221; J. DEMBLON, “La demeure”, supra noot 101, 444; R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 97. 111 Dit betrof het vonnis van 5 september 1994, dat weliswaar betrekking had op de woonplaats van de instrumentaire getuigen. 112 Rb. Dendermonde 31 mei 1996, RNB 1996, 441, noot J. DEMBLON: “L’identité des témoins instrumentaires doit pouvoir être déterminée avec certitude. La mention de la seule commune où ils demeurent apparaît de nos jours insuffisante à cet effet.” 113 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 220/221; G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, supra noot 8, (5) 21. 114 In die zin: J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 233-1.

20

Hoofdstuk 4. Bevestiging van identiteit door de notaris

Afdeling I. De bevestiging: drie hypothesen

61. Sinds de wijziging van art. 11 Org.W. door de wet van 4 mei 1999, beschikt de

instrumenterende notaris over drie mogelijkheden om de identiteit van de (ondertekenende)

partijen te bevestigen. Indien hij de partijen persoonlijk kent, kan hij de identiteit persoonlijk

bevestigen. Is dit niet het geval, dan dienen zich twee hypothesen aan. Hij kan zich ofwel

baseren op in de akte te vermelden bewijskrachtige identiteitsbewijzen ofwel kan hij een

beroep doen op twee hem bekende attesterende getuigen.

62. ‘Bekend aan de notaris’ betekent bijgevolg niet dat de notaris de partijen altijd persoonlijk

moet kennen, maar wel dat hij de zekerheid moet hebben omtrent de identiteit van de

partijen115. Om die zekerheid te bereiken, zijn drie alternatieve hypothesen mogelijk, die

hierna achtereenvolgens nader zullen worden toegelicht.

Afdeling II. De notaris kent de partijen persoonlijk

63. De notaris kan vooreerst de ondertekenende partijen kennen of legitieme en ernstige

redenen hebben om te oordelen dat hij de partijen reeds kent116. Iemands identiteit kennen

impliceert het vermogen te bevestigen dat de persoon in kwestie de genoemde persoon en

niemand anders is117.

64. Volgens een exegetische lezing vereist art. 11 Org.W. echter niet expliciet dat de notaris

de partijen kent, maar dat de notaris hun naam, voornamen, hun plaats en datum van geboorte

en woonplaats kent. Dergelijke kennis in zijn hoofde kan worden gelijkgesteld met

persoonlijke kennis van de verschijnende en ondertekenende partijen118. Deze stelling

115 Zie Gent 9 september 1997, T.Not. 2000, 205, Chron.not.Liège 2001, b. XXXIV, 331. 116 Brussel 7 april 1998, RNB 1999, 455, noot R.D.V., Chron.dr.not.b., b. XXX, 1999, 39, commentaar I. MOREAU-MARGREVE. In het arrest wordt het volgende vermeld: “Que cette connaissance dans le chef du notaire exige une certitude appuyée sur des motifs sérieux qui font croire que la personne qui comparaît est vraiment celle dont l’identité est mentionnée.”; Zie ook P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102; C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 177, nr. 2037; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 390, nr. 1237; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 203, nr. 12. 117 Zie J. BAEL, “De nieuwe notariswet” in Gandaius Actueel VI, Antwerpen, Kluwer, 2001, (31) 77, voetnoot 316 (hierna verkort J. BAEL, “De nieuwe notariswet”); J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 140. 118 VOOR BELGIË : J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 191; VOOR NEDERLAND: J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 122, laatste paragraaf medio.

21

vertoont geen commutatief karakter. Voormelde assimilatie kent immers geen diametrale

evenknie. Het feit dat de notaris de partijen persoonlijk kent, betekent immers nog niet dat hij

de naam, alle voornamen, de plaats en datum van geboorte en woonplaats kent119.

BAEL120

vat deze bepaling minder streng op en poneert dat het volstaat dat de notaris weet wie

die persoon is (wie hij beweert te zijn) zonder dat hij daarvoor de identiteitskaart moet

bekijken. Sommige auteurs hanteren een nog minder tekstgewijze zienswijze en

interpreteerden iemand kennen in de ruime zin van ‘avoir des notions sur une personne’121.

65. Indien de notaris de ondertekenende partijen persoonlijk kent, dan kan de akte zonder

verdere formaliteiten worden verleden, daar hij in staat is te bevestigen dat de partijen van de

akte wel degelijk degenen zijn die vermeld worden in de akte overeenkomstig artikel 12 van

de Notariswet122. De vermelding dat hij de partijen kent is hierbij immers nutteloos, daar die

kennis reeds wordt vermoed123. Hierbij valt evenwel op te merken dat het meestal niet meer

mogelijk is voor de notarissen de partijen te kennen, wat wel voor ogen gehouden werd ten

tijde van de redactie van de Ventôsewet124.

66. Met de persoonlijke kennis valt te denken aan de gevallen waarin hij de cliënten al lange

tijd kent door persoonlijke betrekkingen. Het kan zijn dat hij de kennis heeft verworven door

eerdere professionele betrekkingen, omdat de notaris reeds veelvuldig contact heeft gehad met

de partijen vóór het verlijden van de akte en omdat hij ten gevolge van deze contacten langs

verscheidene wegen de nodige kennis heeft opgedaan met betrekking tot hun identiteit125. In

Frankrijk zou de notaris niettemin een vigilantere houding aan de dag dienen te leggen, daar

de Franse rechtspraak te dezen een veel formalistischere benadering lijkt te huldigen. In haar

arrest van 22 oktober 1920 achtte het hof van beroep van Parijs, zoals bevestigd door het

119 J. BAEL, “De nieuwe notariswet”, supra noot 118, (31) 77, nr. 133; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 631, nr. 410: “Si un notaire devait connaître les prénoms de tous ceux qui comparaissent devant lui, il devrait employer des témoins certificateurs pour la plupart de ses actes, puisque très souvent il connaît le nom de famille des personnes sans connaître tous leurs prénoms.”. 120 J. BAEL, “De nieuwe notariswet”, supra noot 118, (31) 77, nr. 133, voetnoot 316. 121 A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 379, nr. 1152; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 203, nr. 12.1; G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 212, nr. 9 (kritisch). 122 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 192, nr. 40. 123 A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 204, nr. 12.3. 124 Zie opmerking in Rb. Brussel 15 oktober 1990, TBBR 1991, 406, Chron.not.Liège, b. XIX, 24 maart 1994, 32, nr. 10: “(…) et compte tenu de ce qu’il n’est généralement plus possible aux notaires de connaître presonnellement les parties, comme la loi du 25 Ventôse au XI l’envisageait à l’époque.” 125 P. WATELET, La rédaction des actes notariés, Brussel, Larcier, 1980, 38, I.

22

Franse Hof van Cassatie op 2 mei 1922126, een notaris aansprakelijk voor de verkeerde

vaststelling van de identiteit daar hij de identiteit niet had laten vaststellen door twee

attesterende getuigen. De notaris had echter reeds eerder professionele betrekkingen

onderhouden met die partijen en had hun identiteit reeds afdoende laten vaststellen door

bewijsgetuigen een paar dagen voordien. Het Hof besliste dat die omstandigheid niet

voldoende was voor de notaris om te oordelen dat hij de verschijnende partij reeds kende127.

67. De vraag kan rijzen of een instrumenterende notaris aan een aansprakelijkheidsvordering

kan ontkomen indien hij zich ertoe beperkt heeft de identiteit van een ondertekenende partij

door andere verschijnende partijen te laten bevestigen in de akte. Deze problematiek wordt

hieronder verder uitgediept (infra nrs. 120-121).

Afdeling III. De notaris kent de partijen niet persoonlijk

§ 1. Situatie vóór de wet van 4 mei 1999

68. Vóór de wet van 4 mei 1999, stond er slechts één mogelijkheid128 open voor de notaris die

de partijen niet kende. De notaris kon, overeenkomstig (oud) art. 11 Org.W. enkel een beroep

doen op twee bevestigende getuigen. Die attesterende getuigen dienden in de akte de kennis te

bevestigen van de partijen in de plaats van de notaris.

69. Art. 11 Org.W. werd ingevoerd op een moment waarop de samenleving nog niet zo

mobiel was als tegenwoordig. In 1803 zag de maatschappij er veel statischer uit en verscheen

meestal enkel de bezittende klasse voor de notaris. Het ging dan ook vooral om mensen die de

notaris zelf kende onder meer doordat ze tot dezelfde maatschappelijke klasse behoorden.

Slechts uitzonderlijk gebeurde het dat de notaris een partij niet kende129. De

levensomstandigheden hebben echter intussen ingrijpende wijzigingen ondergaan130.

70. Op het vlak van de kennis van de partijen verzeilde de notaris steeds vaker in grote

moeilijkheden. In zijn hoedanigheid van openbaar ambtenaar was hij ertoe gehouden zijn

126 Cass.fr. 2 mei 1922, Ann.not. 1924, 262, aangehaald in A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 390, nr. 1236. 127 A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 390, nr. 1236. 128 Het was eerder een verplichting. Zie J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 193, nr. 41. 129 Zie G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, supra noot 8, (5) 21. 130 H. DELEECK en B. CANTILLON, De architectuur van de welvaartsstraat opnieuw bekeken, Leuven, Acco, 2008, 299 et seq.; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 193, nr. 41.

23

ambt te verlenen131, maar kwam hij in problemen te verkeren als de partijen hem niet bekend

waren en hij geen attesterende getuigen vond die de partijen zelf kenden. De notaris nam dan

ook alle mogelijke voorzorgsmaatregelen, maar ging toch over tot het verlijden van de akte132.

De doctrine133 stelde vroeger immers bikkelhard dat de notaris zijn ambt moest weigeren als

hij één van de partijen niet kende of hij zich in de onmogelijkheid bevond getuigen te doen

verschijnen die voldeden aan art. 11 Org.W. De notaris schond toen die bepaling indien hij

zich tevreden stelde met de voorlegging van een identiteitskaart of een paspoort134.

71. Deze beperktheid in de middelen om de identiteit van de verschijnende partijen bevestigd

te zien, vertaalde zich dan ook in een groeiend aantal gevallen van oplichting met behulp van

valse identiteitskaarten. Deze wanpraktijken richtten dan ook ware ravages aan in bepaalde

notariskantoren135. Zo oordeelde het hof van beroep van Brussel op 14 januari 1998136 dat de

aansprakelijkheid van de notaris in het gedrang kwam daar de notaris zich ertoe had beperkt

een beroep te doen op de gegevens die vermeld stonden op de identiteitskaart om de juistheid

van de identiteit van de partijen te bevestigen. De rechtbank van eerste aanleg van Brussel had

in haar vonnis van 15 december 1990 er een voor de notaris mildere zienswijze op

nagehouden. “(Attendu) qu’une carte d’identité ne peut être suspectée d’être fausse et le

notaire ne peut être tenu de pousser ses investigations au delà de sa production que dans des

circonstances susceptibles d’éveiller sa suspicion, non présentes en l’espèce.” 137.

72. Hetzelfde hof van beroep van Brussel oordeelde in een arrest van 7 april 1998138 dat,

indien de notaris geen twee attesterende getuigen vond, hij enkel mocht overgaan tot het

verlijden van de akte als hij voldoende bewijzen had om zekerheid te krijgen over de identiteit

van de verschijnende partij. De rechtbank van eerste aanleg van Brussel gaf in haar vonnis

131 Cf. art. 3 Org.W. : “Zij zijn verplicht hun dienst te verlenen wanneer zij daartoe worden verzocht.” 132 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 193, nr. 41. 133 G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, 113, nr. 140; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 35 (met kritiek op het stelsel); A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 206, nr. 12.9. 134 G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, 113, nr. 140; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 391, nr. 1240; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 641, nr. 416; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 206, nr. 12.9. 135 Zie bijv. J.-F. LEDOUX en D. STERCKX, “La réforme du notariat et des actes notariés”, JT 2000, (209) 221 (hierna verkort J.-F. LEDOUX en D. STERCKX, “La réforme”); J.-F. LEDOUX, “La réforme du notariat”, RRD 2000, (287) 308. 136 Brussel 14 januari 1998, RNB 1999, 463, JLMB 1999, 620 en 1054, Chron.not.Liège XXX, 1999, 36, commentaar I. MOREAU-MARGREVE. 137 Rb. Brussel 15 oktober 1990, TBBR 1991, 406, Chron.not.Liège, b. XIX, 24 maart 1994, 32, nr. 10. 138 Brussel 7 april 1998, RNB 1999, 455, noot R.D.V., Chron.dr.not.b., b. XXX, 1999, 39, commentaar I. MOREAU-MARGREVE.

24

van 20 juni 2002139 toe dat een strikte toepassing van artikel 11 van de Notariswet onmogelijk

was, zeker wanneer de partijen afkomstig zijn uit het buitenland.

73. Reeds vóór de wet van 4 mei 1999 werd ingezien dat de rigoureuze toepassing van het

toenmalige art. 11 Org.W. onmogelijk was en dat de notaris zich van andere middelen mocht

bedienen om de identiteit van partijen vast te stellen, als zij maar dezelfde waarborgen boden

als die welke emaneerden uit de bevestiging door de attesterende getuigen140. VAN

OOSTERWIJCK141 bestempelde het toenmalige art. 11 Org.W. dan ook als absurd en hopeloos

verouderd en zag het systeem als een museumstuk.

74. De Franse wetgever had deze problematiek al eerder ingezien en had de notarissen bij

decreet nr. 71-941 van 26 november 1971142 al andere mogelijkheden aangereikt om de

identiteit van de partijen te kennen. Artikel 5 van dit decreet bepaalt dat als de identiteit, de

staat en de woonplaats van de partijen niet bekend zijn aan de notaris, ze kunnen worden

vastgesteld door de voorlegging van bewijsstukken (documents justificatifs). Het tweede lid

van die bepaling stipuleert dat de bevestiging door twee attesterende getuigen slechts in

uitzonderlijke omstandigheden kan worden toegepast. Het Franse Hof van Cassatie heeft

evenwel een strenge positie ingenomen ten aanzien van de voorzorgsmaatregelen die de

notaris moet nemen143. De notaris moet alle mogelijke voorzorgsmaatregelen treffen144.

§ 2. Situatie na de wet van 4 mei 1999

A Twee alternatieve mogelijkheden

75. Als het regent in Parijs, dan druppelt het in Brussel… In navolging van de Franse

wetgever, heeft de Belgische wetgever de verificatiemogelijkheden voor de notaris

versoepeld. Sinds de wet van 4 mei 1999 staan er dan ook twee mogelijkheden open voor de

notaris die een partij niet kent (art. 11 Org.W.). De notaris kan zich hetzij baseren op

bewijskrachtige identiteitsbewijzen die hij in de akte vermeldt hetzij doet hij – zoals reeds

vóór de wetswijziging mogelijk was – een beroep op attesterende getuigen.

139 Rb. Brussel 20 juni 2002, JT 2003, 69, RNB 2004, 516, noot, Chron.not.Liège, b. XXXIX, 1 april 2004, 380. 140 Zie G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, supra noot 8, (5) 21. 141 G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 215 et seq., nrs. 13 et seq. 142 Décret n°71-941 du 26 novembre 1971 relatif aux actes établis par les notaires, JO 3 décembre 1971, 11795. 143 Cass.fr. 6 februari 1979, Juris-Data nr. 1979-000045, Bull.Cass. 1979, 39, nr. 45, Rép.not.Defrénois 1980, 386, commentaar J.-L. AUBERT, aangehaald in M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 194, nr. 42 en in J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197. 144 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 194, nr. 42.

25

76. Deze twee mogelijkheden staan volgens sommige rechtsleer145 niet in een hiërarchische

verhouding. De notaris kan derhalve kiezen voor de bewijskrachtige identiteitsbewijzen, zelfs

al zou een beroep op bevestigende getuigen tot de daadwerkelijke mogelijkheden behoren,

maar ook omgekeerd. Sommige rechtspraak146 en rechtsleer147 lijken evenwel terecht de

voorkeur te geven aan een beroep op bewijskrachtige identiteitsbewijzen.

77. RENARD-DECLAIRFAYT148

prijst dan ook de démarche van de Franse wetgever van 1971.

Met het decreet nr. 71-941 van 26 november 1971 ging de Franse wetgever immers over tot

de marginalisering van het beroep op bewijsgetuigen. RENARD-DECLAIRFAYT149

stelt dan ook:

“Cette solution a le mérite de supprimer le recours aux témoins certificateurs, exigence légale

devenue désuète, voire inefficace dans la majorité des cas actuellement. Elle opte résolument

pour une solution réaliste basée sur le ministère d’un notariat responsable (…).” In het licht

van deze nuchtere opinie kan een zekere (hiërarchische) voorkeur voor de optie van de

bewijskrachtige identiteitsbewijzen sterk worden aanbevolen.

B Mogelijkheid 1: beroep op bewijskrachtige identiteitsbewijzen

78. De instrumenterende notaris die een voor hem verschijnende ondertekenende partij niet

persoonlijk kent, kan zich ex art. 11 Org.W. bewijskrachtige identiteitsbewijzen doen

voorleggen teneinde in staat te zijn diens identiteit met voldoende zekerheid vast te stellen.

79. Het moet vooreerst gaan om bewijsstukken. Met de parlementaire voorbereidingen150 mag

worden aangenomen dat identiteitskaarten, reispassen (volgens Europees model of niet) en

eventueel andere door officiële instanties uitgereikte stukken die de identiteit van de

145 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 43. 146 Men zou evenwel een zekere hiërarchische visie kunnen lezen in het arrest van het hof van beroep van Gent van 9 september 1997, dat stelt dat de zekerheid omtrent de identiteit in de eerste plaats verschaft wordt door de officiële, door de wet vereiste stukken, zoals de uittreksels uit de registers van de burgerlijke stand, het trouwboekje en de identiteitskaart. Zie Gent 9 september 1997, T.Not. 2000, 206, nr. 5 al. 4. 147 J. BAEL, “De nieuwe notariswet”, supra noot 118, (31) 76, nr. 132. BAEL geeft duidelijk de voorkeur aan het beroep op de bewijskrachtige identiteitsbewijzen, daar hij zelfs de mogelijkheid tot een beroep op attesterende getuigen niet meer vermeld. Deze visie stemt overeen met wat geldt naar vigerend Frans recht. Zie R. DE

VALKENEER, Précis, supra noot 30, 95: “Cependant à défaut de présentation de l’une ou l’autre de ces pièces, (…) devra (…) être attesté dans l’acte par deux personnes connues de lui.”; Zie ook J.-L. RENS en L. RENS, “Notarissen en notariële akten sedert 1 januari 2000”, T.Not. 2000, (59) 67 : “Aldus komt het beroep op bewijsgetuigen op de tweede plaats” (hierna verkort J.-L. en L. RENS, “Notarissen”); K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31. 148 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 35, in fine. 149 Ibid. 150 Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/1, 27-28, art. 4; Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/19, 141, art. 4.

26

betrokkene bewijzen, als bewijsstukken kunnen gelden. Onder de noemer van ‘andere door

officiële instanties uitgereikte stukken die de identiteit van de betrokkene bewijzen’ kunnen

onder meer rijbewijzen, eigendomstitels, verwittigingen, aanslagbiljetten, documenten van de

sociale zekerheid, trouwboekjes en het rijksregister voor natuurlijke personen ressorteren151.

80. Die bewijsstukken dienen echter wel bewijskrachtig te zijn. De zekerheid omtrent de

identiteit van de ondertekenende partijen kan in het licht van het arrest van 9 september 1997

van het hof van beroep van Gent152 slechts worden verkregen door nazicht van de registers

van de burgerlijke stand, het huwelijksboekje en de identiteitskaart. Een fotokopie van het

trouwboekje of van een eigendomstitel alleen zal dus niet volstaan153.

81. Teneinde te vermijden dat zijn aansprakelijkheid later in het gedrang zou kunnen komen,

doet de instrumenterende notaris er goed aan zijn identiteitsoordeel niet enkel te stoelen op

één bewijsstuk. Een archetypisch actief-voorzichtige en vooruitziende154 bon notaire zal zich

dan ook baseren op verschillende overeenstemmende vermoedens bij het leveren van het

bewijs van de kennis van de identiteit van de partijen155. Dergelijke faisceau de présomptions

concordantes156 kan de notaris immers afdoende accurate informatie bieden om de identiteit

van de ondertekenende partijen te kunnen bevestigen.

82. LEDOUX en STERCKX157 wijzen er hieromtrent op dat de Belgische wetgever zich

misschien heeft laten inspireren door de Franse wetgever bij het verlaten van de exclusiviteit

van het middel van de bevestigende getuigen. De notaris zou zijn onderzoek diepgaander

moeten voeren en zich niet enkel mogen beperken tot het zich (blindelings) baseren op

identiteitsstukken. Het Franse Hof van Cassatie158 oordeelde dan ook reeds dat één enkel

identiteitsdocument niet volstaat om de kennis in de zin van artikel 11 van de Notariswet te

151 Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/1, 27-28, art. 4; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 44. 152 Gent 9 september 1997, T.Not. 2000, 205, Chron.not.Liège 2001, b. XXXIV, 331. 153 Gent 9 september 1997, T.Not. 2000, 205, Chron.not.Liège, 2001, b. XXXIV, 331, zoals aangehaald in M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 44. 154 Vooruitziend in de zin van anticiperen op mogelijke tegen hem gerichte aansprakelijkheidsvorderingen. 155 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197; J.-F. LEDOUX en D. STERCKX, “La réforme”, supra noot 136, (209) 221; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 44. 156 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197. 157 J.-F. LEDOUX en D. STERCKX, “La réforme”, supra noot 136, (209) 221. 158 Cass.fr. 6 februari 1979, Juris-Data nr. 1979-000045, Bull.Cass. 1979, 39, nr. 45, Rép.not.Defrénois 1980, 386, commentaar J.-L. AUBERT, aangehaald in M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 194, nr. 42 en in J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197.

27

bewijzen. RENARD-DECLAIRFAYT159

sluit zich hierbij aan en noemt dit een kwestie van

gezond verstand.

83. De notaris oordeelt in elk concreet geval zelf hoe hij best te werk gaat. Het zullen de

rechtbanken zijn die in geval van schade zullen nagaan of de werkwijze oordeelkundig was160.

Zeker vanuit de optiek van gebeurlijke latere schadeclaims, lijkt het aan te raden dat de

notaris ervoor zorgt dat minstens één van de documenten waarop hij zich baseert een foto

bevat waaraan hij de ondertekenende partij kan herkennen161. Een document waarmee hij de

handtekening van de houder kan vergelijken kan tevens nuttig zijn. De notaris moet ook een

kopie van alle documenten in het dossier van de klant bewaren162.

84. De bewijskrachtige identiteitsbewijzen moeten ten slotte ook in de akte vermeld worden

(art. 11 Org.W.). Het is aangewezen om het nummer, de plaats en de datum van afgifte van

het document te noteren163. In de praktijk heeft deze bepaling ertoe geleid dat in de notariële

akten het nummer van de identiteitskaart wordt vermeld, als bewijs dat de notaris

daadwerkelijk de identiteit heeft nagegaan aan de hand van die identiteitskaart164. De notaris

die vermeldt welk bewijskrachtig identiteitsbewijs hij gebruikt heeft om de identiteit van de

partijen te controleren, pleegt valsheid in geschrifte indien hij de identiteit niet effectief aan de

hand van dat identiteitsbewijs heeft nagegaan165. Een clausule die in algemene bewoordingen

stelt dat de controle van de identiteit van de partijen werd gedaan ‘aan de hand van

bewijskrachtige identiteitsbewijzen’, zonder vermelding welke die documenten effectief zijn

zijn, lijkt me niet te volstaan.

159 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 44. 160 Zie bijv. J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197. 161 In Frankrijk houdt de rechtsleer er een strengere visie op na : « Le notaire doit éviter de se reporter à des documents dépourvus de photographie (tels le livret de famille), afin de prévenir d’éventuelles substitutions de personnes ». Zie J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 73, nr. 32.42. Volgens TRIAU kan ook in België de bevestiging enkel gebeuren als er één of meer bewijskrachtige identiteitsbewijzen een foto bevatten, zie K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31. 162 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 196, nr. 44; 163 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 196, nr. 44. 164 J. BAEL, “De nieuwe notariswet”, supra noot 118, (31) 76, nr. 132. 165 Ibid.

28

C Mogelijkheid 2: beroep op attesterende getuigen

1 Voorwaarden

85. Een tweede mogelijke uitweg voor de instrumenterende notaris die de voor hem

verschijnende ondertekenende partijen niet persoonlijk kent, is de toevlucht tot de

bevestigende of attesterende getuigen. Deze zijn ‘twee hem bekende personen, die de vereiste

hoedanigheid bezitten om instrumentair getuige te zijn’ (art. 11 Org.W.).

86. De mogelijkheid om een beroep te doen op deze bewijsgetuigen166 bestond reeds vóór de

Ventôsewet. Dit was reeds mogelijk ex de ordonnanties van maart 1498 (art. 65), oktober

1535 (art. 7) en ex de wet van 6 oktober 1791 (sectie II, titel I, artikel 5)167. De rechtsleer ziet

grosso modo vijf voorwaarden waaraan de getuigen, die de partijen zelf kennen168, moeten

voldoen om de identiteit van de ondertekenende partijen rechtsgeldig te kunnen bevestigen.

87. De attesterende getuigen moeten vooreerst de notaris bekend zijn. Anders zou men geen

waarde kunnen hechten aan hun tussenkomst169. Alleen dan is de cirkel rond170. Er moeten

verder minstens twee getuigen zijn. Het mogen er dus meer, maar niet minder zijn171. Quod

abundat non vitiat.

88. Luidens artikel 11 van de Notariswet, moeten de getuigen verder de vereiste hoedanigheid

bezitten om instrumentaire getuige te zijn172. Ze moeten derhalve de leeftijd van achttien jaar

hebben bereikt173, kunnen ondertekenen en niet het voorwerp zijn van een wettelijke

voorziene reden van incompatibiliteit.

166 Term te vinden bij J.-L. en L. RENS, “Notarissen”, supra noot 148, (59) 67; G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 19. 167 Zie L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 113; M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 292, nr. 2. 168 Er kan worden betreurd dat de wet niet meer vereist dat de getuigen de partijen zelf kennen. Zie R. DE

VALKENEER, Précis, supra noot 30, 95. 169 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 33-2; G. VAN

OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 211, nr. 4. 170 G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 211, nr. 4 en 214, nr. 12. 171 A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 391, nr. 1243; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 207, nr. 12.12. 172 Voor meer, zie M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 205, nr. 61. 173 Luidens art. 10, derde lid Org.W. moeten de getuigen ‘de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt en kunnen ondertekenen’. Oud art. 9, derde lid Org.W. (versie vóór de wet van 4 mei 1999) bepaalde dat de getuigen meerderjarig moesten zijn. Indien de grens van de minderjarigheid – ex artikel 388 BW vastgepind op achttien jaar – wordt verminderd tot bijvoorbeeld zestien, zal dat niet meer van incidentie zijn op de leeftijdsvereiste die

29

89. De attesterende getuigen mogen daarnaast in dezelfde akte niet als instrumentaire

getuigen174 optreden, daar die twee hoedanigheden met elkaar onverenigbaar zijn175. De

instrumentaire getuigen zouden immers toezicht moeten houden op zichzelf in hun andere

hoedanigheid van attesterende getuigen176. Tenslotte moet de verklaring van de

bewijsgetuigen in de akte zelf zijn opgenomen en er dus integraal deel van uitmaken177.

90. Het is de notaris die de attesterende getuigen zelf kiest of toelaat, indien ze worden

voorgedragen door de verschijnende partijen. Het is immers de aansprakelijkheid van de

notaris zelf die kan worden ingedekt door dit procédé178. Het is in de akte zelf en in de

tegenwoordigheid van de ondertekenende partijen dat die getuigen hun kennis van de partijen

moeten bevestigen. Als de bevestiging door de getuigen vroeger of later dan het verlijden van

de akte geschiedt, dan is de notaris geenszins ontlast van zijn aansprakelijkheid179.

2 De identificatie van de attesterende getuigen: vermeldingen

91. De bevestigende of attesterende getuigen ressorteren onder de notie ‘ondertekenende

partijen’ van art. 11 Org.W. De voorbereidende werkzaamheden180 rangschikken de

‘eventuele getuigen’ immers onder de noemer van ondertekenende partijen.

92. Hoewel het verslag Landuyt-Barzin bij de wet van 4 mei 1999181 en sommige rechtsleer182

bepalen dat de te vermelden gegevens voor alle attesterende of instrumenterende getuigen

aan de (instrumentaire en attesterende) getuigen wordt gesteld ex de Organieke Wet. Stel dat de meerderjarigheidsgrens gewijzigd worden naar zestien jaar, dan zou in die hypothese een meerderjarige van zestien jaar geen attesterende getuige kunnen zijn in de zin van (nieuw) art. 11 Org.W. Dat zou wel het geval zijn geweest onder het oude artikel 9, derde lid Org.W. 174 Instrumentaire getuigen, ook wel vorm- of notariële getuigen genoemd, moeten voldoen aan de positieve en negatieve vereisten van de artikelen 9 en 10 Org.W. Oorspronkelijk dienden ze op te treden in alle notariële akten, tenzij die door twee notarissen verleden werden. Zie G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 209, nr. 2. 175 Zie bijv. L. BASTINÉ, Cours de notariat, supra noot 46, 116, nr. 119; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 390, nr. 1242; Contra M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 296, nr. 23; Rouen 13 februari 1823, Pas. 1825, II, 388 : « Attendu que la loi du 25 ventôse an XI ne met aucun obstacle à ce que les témoins, appelés pour attester l’individualité, servent simultanément de témoins instrumentaires. », aangehaald in L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nr. 414; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 207, nr. 12.10. 176 A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 207, nr. 12.10. 177 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 196, nr. 45; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 207, nr. 12.11. 178 A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 205, nr. 5. 179 L. BASTINÉ, Cours de notariat, supra noot 46, 116, nr. 120; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 628, nr. 406; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 207, nr. 11. 180 Zie Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (I). Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, DOC 51 2760/001, 15, art. 4.

30

beperkt zijn tot de namen, de gebruikelijke voornamen en de woonplaats, is het aangeraden

om in navolging van de visie van ENGELS183 de strengste aanduiding te laten primeren en art.

11 te laten spelen, daar het striktere vereisten stelt dan art. 12, tweede lid van de Notariswet.

93. De bevestigende getuigen184 kunnen bijgevolg, net zoals dat geldt voor partijen, beter

worden vermeld met naam, alle voornamen, plaats en datum van geboorte en woonplaats. Het

is wel zo dat ex art. 114 Org.W. enkel de vermeldingen van artikel 12, tweede lid van de

Organieke Wet Notariaat, met name de namen, de gebruikelijke voornamen en de woonplaats,

op straffe van nietigheid zijn. De akte is derhalve niet behept met een nietigheid als de notaris

nalaat de plaats en datum van geboorte van de attesterende getuigen te vermelden in de akte.

94. De ratio legis van de vermelding van de woonplaats van de attesterende getuigen is dat

men aan de hand van hun precieze identiteit de attesterende getuigen kan terugvinden om hun

bekwaamheid na te gaan of om hun getuigenis te verkrijgen185.186 De vermelding van de

woonplaats moet bijgevolg voldoende precies zijn. Het is aldus wenselijk de naam van de

gemeente of stad te vermelden, gevolgd door de naam van de straat en het huisnummer187. De

loutere vermelding van de gemeente waar ze verblijven wordt al eens188 onvoldoende geacht

om de identiteit van de getuigen met zekerheid vast te stellen.

3 Gevolgen van de tussenkomst van de attesterende getuigen

95. Door zich bij het bevestigen van de identiteit van de ondertekenende partijen te beroepen

op attesterende getuigen die voldoen aan de wettelijke vereisten, ontloopt de instrumenterende

notaris zijn aansprakelijkheid in geval van onderschuiving van personen189.

181 Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/19, 141, art. 5. Artikel 5 vermeldt er ook bij dat wat de attesterende getuigen betreft, ook alle voornamen en het beroep opgegeven moeten worden. 182 C. DE WULF, “Identiteitsgegevens van de getuigen - artikel 12 Organieke Wet Notariaat”, T.Not. 2001, (11) 13; A. MICHIELSENS, De nieuwe notariswet, Antwerpen, Kluwer, 1999, 132-133; K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31. 183 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 235, nr. 20. 184 Voor de instrumentaire getuigen mag men zich echter wel beperken tot de vermeldingen die zijn opgelegd door art. 12, tweede lid Org.W., met name de naam, alle voornamen en de woonplaats. 185 Zie Mons 16 februari 1998, RTDF 1998, 296. 186 Zie ook J. DEMBLON, “La demeure”, supra noot 101, 443; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 233-1; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 212, nr. 65; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 640 en 645. 187 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 213, nr. 66. 188 Met betrekking tot de instrumentaire getuigen, zie Rb. Dendermonde 31 mei 1996, RNB 1996, 441, noot J. DEMBLON. 189 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 199; R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 101; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 392, nr. 1253; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 643, nr. 419; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 12.14.

31

96. Een gelijkaardige redenering gaat echter niet op voor de attesterende getuigen zelf. De

aansprakelijkheid van deze laatsten kan te dezen immers wel in het gedrang komen. De

bevestigende getuigen staan immers in voor hun bevestiging binnen de perken van de

artikelen 1382 en 1383 BW190.191 Als er dus een persoonsverwisseling is gebeurd, dan kan de

benadeelde partij zich niet keren tegen de notaris, maar enkel tegen de getuigen192.

97. Het beroep op de bevestigende getuigen stelt tot aan de betichting van valsheid de

identiteit vast van de ondertekenende partijen, hoewel de bevestiging uitgaat van de getuigen

en niet van de notaris. Mocht de tussenkomst van de getuigen dit effect niet sorteren, zou hun

tussenkomst immers tevergeefs zijn193. Het is trouwens de notaris die kennis krijgt van de

identiteitsgegevens van de partijen door de bevestiging die werd gedaan door de getuigen194.

Afdeling IV. Bevestiging die moet gebeuren in de akte zelf

98. Indien de notaris de partijen zelf kent, kan de akte worden verleden zonder verdere

formaliteiten en moet hij in de akte geen bijzondere bevestiging doen van de persoonlijke

kennis die hij heeft van de partijen. De notaris wordt immers geacht de akten in ontvangst te

nemen in overeenstemming met de wet. Toch lijkt het niet overbodig nog eens te bevestigen

dat de identiteit van de partijen de notaris wel bekend is195.

99. Indien de notaris de partij niet zelf kent en een beroep doet op bewijskrachtige

identiteitsbewijzen, dan moet hij de documenten waarop hij zich gebaseerd heeft, vermelden

in de akte196.197 Die vermelding komt normaal voor na de vermelding van de identificatie van

de partijen, maar kan ook aan het slot van de akte worden ingevoegd.198

100. Ingeval hij de partij niet zelf kent en een beroep doet op bevestigende getuigen, dan

moet de identiteit van deze laatsten ook worden vermeld. 190 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 118, nr. 123. 191 Zie ook R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 101; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 143; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 392, nr. 1253; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nr. 419; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 12.14. 192 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 199. 193 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 33. 194 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 190, nr. 199; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 143. 195 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 191, nr. 200; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 197, nr. 46. 196 Voor modeltekst, zie J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 191, nr. 200. 197 DEMBLON spreekt van de ‘comparanten’ (verschijnende partijen), maar in het licht van de recente wetswijziging zou men ook van de ‘ondertekenende partijen’ mogen spreken. 198 Voor alternatieve modelteksten, zie J.-L. en L. RENS, “Notarissen”, supra noot 148, (59) 67.

32

Hoofdstuk 5. Aansprakelijkheid van de notaris

Afdeling I. Inleiding

101. Met AUBERT199 kan worden gesteld dat de notaris aansprakelijk kan worden gesteld als

blijkt dat de akte niet de gevolgen sorteert waarvoor ze is opgesteld, zoals200 bij een foutieve

vaststelling van de identiteit van de partijen waardoor de akte van rechtsgeldigheid is ontdaan.

De notaris is immers, in het licht van de rechtszekerheid201, ertoe gehouden de

doeltreffendheid van de door hem opgestelde akte te verzekeren202.

102. De niet-naleving van de pleegvormen van art. 11 Org.W. kan zo verschillende gevolgen

meebrengen, net zoals ze ook onbestraft kan blijven in sommige gevallen203. De bepaling

bevat immers geen specifieke sancties. De akte die is opgemaakt in strijd met art. 11 Org.W.

is geldig naar de vorm en heeft alle doeltreffendheid qua inhoud zolang er geen persoonsver-

wisseling heeft plaatsgevonden204, want dan is de finaliteit van de wet immers bereikt205. Er is

aldus geen probleem indien de partijen die verschenen zijn voor de notaris ook daadwerkelijk

degenen zijn die in de akte vermeld staan.

Afdeling II. Notaris beweert de partijen te kennen

103. Als de notaris beweert de partijen te kennen en aldus de akte verlijdt zonder gebruik te

maken van de middelen van art. 11 Org.W., dan wordt de notaris geacht de partijen

persoonlijk te kennen. De akte wordt alsdan geacht rechtsgeldig te zijn verleden, tot het

tegenbewijs wordt geleverd via een procedure van valsheid in geschrifte206.

104. Een belangrijk criterium ter beoordeling of de aansprakelijkheid van de notaris in het

gedrang kan komen is het al dan niet voorhanden zijn van een onderschuiving van personen.

199 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 97, nr. 75. 200 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 96, nr. 75. 201 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 105, nr. 81. 202 Cass.fr. 20 januari 1998, nr. 96-12.431, Juris-Data nr. 1998-000141, Bull.Cass. 1998, I, nr. 21, 14, La Semaine Juridique JCP G 1998, 461. 203 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 121. 204 A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 12.15. 205 Ibid. 206 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 121; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 191, nr. 201; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 144; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 197, nr. 46; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 34; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 636, nr. 412; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 15.

33

In zoverre er geen persoonsverwisseling is gebeurd, is de akte geldig en zijn de partijen door

het erin vervatte negotium verbonden. De notaris riskeert niettemin volgens sommige

auteurs207 een tuchtstraf indien een fout in zijn hoofde is aangetoond. Indien er wel een

persoonsverwisseling heeft plaatsgehad, dan heeft de notaris ipso facto een fout begaan208,

want hij had zich moeten beroepen op de middelen van artikel 11 van de Ventôsewet209.

Afdeling III. Notaris kende de partijen niet

§ 1. En er was geen persoonsverwisseling

105. Had de notaris echter geen persoonlijke kennis van de partijen en heeft hij verzuimt

zich te beroepen op bewijskrachtige identiteitsbewijzen of op bewijsgetuigen, maar is er géén

persoonsverwisseling gebeurd, dan is de akte geldig210 en is de notaris niet aansprakelijk211.

106. Als er geen persoonsverwisseling is gebeurd, dan is er ook geen schade en is aldus aan

één van de drie voorwaarden van artikel 1382 BW niet tegemoet gekomen 212. Het doel van de

wet is immers te voorkomen dat personen worden verward213. Die finaliteit is bereikt als de

ondertekenende partijen die personen zijn die in de akte worden geïdentificeerd214. « Aussi,

l’on aurait beau alléguer que le notaire ne connaissait pas les parties, la preuve ne serait pas

admise. La loi ne commine aucune peine. »215

207 G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 144; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 393, nr. 1264. 208 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 192, nr. 202; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 197, nr. 46. 209 Ibid. 210 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 221, nr. 275; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 99; P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 159, nr. 105. 211 Deze visie werd reeds twee eeuwen geleden gehuldigd. Op 6 april 1809 diende het toenmalige Hof van Cassatie uitspraak te doen in de volgende zaak. In het achterhoofd dient men te houden dat toen voor de notaris die de partijen niet kende, enkel de mogelijkheid tot een beroep op bewijsgetuigen openstond. Een zekere heer Van der Bussche, eigenaar van een woning te Brugge, liet zijn testament voor een notaris in Aix-la-Chapelle verlijden. Na zijn overlijden werd de nietigheid van het testament gevorderd onder het voorwendsel dat niets de identiteit (in de zin van ‘gelijkheid/overeenstemming’) van de testator met de overledene aantoonde. In eerste aanleg kreeg de verzoeker gelijk. Het hof van beroep en het hoogste rechtscollege besloten echter de aansprakelijkheid van de notaris af te wijzen, onder meer daar er geen persoonsverwisseling had plaatsgevonden. De notaris had zich beroepen op een paspoort, maar niet op attesterende getuigen, waardoor hij de toendertijd geldende wetgeving had geschonden. Bij gebreke aan persoonsverwisseling, liep hij echter geen privaatrechtelijke aansprakelijkheid op. Zie M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 299, nr. 31; Contra L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 641 (andere uitleg van dit arrest). 212 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 159, nr. 105; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 642, nr. 417; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 209, nr. 12.17. 213 A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 203, nr. 12. 214 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 121; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 192, nr. 202. 215 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 121.

34

107. Volgens sommige auteurs216 kan de notaris evenwel tuchtrechtelijk worden vervolgd

zodra er is vastgesteld dat de notaris art. 11 Org.W. niet heeft nageleefd, zelfs al is er geen

persoonsverwisseling gebeurd. Deze auteurs nuanceren dan wel dat het feit dat de akte geen

valse gegevens bevat in rekening kan worden gebracht bij de straftoemeting, doch niet van

dien aard kan zijn om een straf geheel uit te sluiten217. Andere auteurs218 en de praktijk nemen

een minder vigoureuze positie in en stellen dat, indien de akte geen valse gegevens bevat, men

kan aannemen dat de notaris legitieme redenen had om te geloven dat hij de verschijnende

(ondertekenende) partijen kende en hij aldus niet tuchtrechtelijk kan worden vervolgd.

§ 2. En er was wel een persoonsverwisseling

A Bij een beroep op attesterende getuigen

108. Door zich te beroepen op bevestigende getuigen die voldoen aan de wettelijke vereisten,

ontloopt de instrumenterende notaris zijn aansprakelijkheid in geval van onderschuiving van

personen, vermits de getuigen zelf aansprakelijk zijn in geval van valse bevestiging219. Wat

betreft de aansprakelijkheid van de getuigen, volstaat een verwijzing naar hierboven (supra

nrs. 96-97).

109. De notaris zou wel kunnen worden aansprakelijk gesteld voor het beroep op attesterende

getuigen die niet voldoen aan de wettelijke voorwaarden220. Zo werd in een arrest van het hof

van beroep van Parijs van 29 januari 1847 de notaris aansprakelijk gesteld omdat hij had

nagelaten de verblijfplaats (demeure) van één van de getuigen te vermelden in de akte221.

110. Hoewel er wettelijk geen hiërarchische verhouding bestaat tussen de twee alternatieven

om de identiteit van de partijen vast te stellen (supra nr. 76), dient onder meer met RENARD-

216 G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 144; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 393, nr. 1264; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 12.15. 217 Zie bijv. A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 12.15. 218 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 221, nr. 275; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 99; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 630, nr. 409, voetnoot 1, met verwijzing naar Brugge 12 mei 1874 en Gent 25 juni 1874, B.J. 1874, 696 en 958. 219 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 199; R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 101; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 392, nr. 1253; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 643, nr. 419. De partijen doen er dus goed de keuze van de attesterende getuigen door de notaris na te gaan en onder meer te kijken of ze voldoende kredietwaardig zijn. Zie L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 645, nr. 419; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 208, nr. 12.14; G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, supra noot 8, (5) 19. 220 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 644, nr. 419. 221 Parijs 29 januari 1847, JNN 12951, aangehaald in L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 644, nr. 419.

35

DECLAIRFAYT222

te worden aangenomen dat de Franse visie voor de notaris de veiligste is. Het

minst aansprakelijkheidssensitieve pad is dan ook die van de identiteitsbewijzen. Anders dan

naar Frans recht, is naar Belgisch recht het beroep op attesterende getuigen niet van een

uitzonderlijk karakter voorzien. Het verdient echter aanbeveling in de praktijk wel de

voorkeur te geven aan de bewijskrachtige identiteitsbewijzen223 Het heeft dan wel geregend in

Parijs, maar blijkbaar nog niet genoeg gedruppeld in Brussel… (supra nr. 75).

111. De toevlucht tot attesterende getuigen zal evenwel schaarser worden door de invoering in

de wet sinds 1999 van de mogelijkheid om een beroep te doen op bewijskrachtige

identiteitsbewijzen. Het beroep op bewijsgetuigen is daarenboven in de notariële praktijk in

zeer vele gevallen moeilijk en zelfs onmogelijk224. Reeds vóór de wet van 4 mei 1999 werd er

immers op gewezen dat de notariële praktijk het moeilijk had met de bevestigende getuigen

en dat het toenmalige artikel 11 niet meer in de moderne, mobiele maatschappij paste225.

B Bij een beroep op bewijskrachtige identiteitsbewijzen

112. Heeft de notaris zich gebaseerd op identiteitsbewijzen die onvoldoende bewijskrachtig

waren en is er een persoonsverwisseling gebeurd, dan kan de notaris burgerlijk en

tuchtrechtelijk aansprakelijk worden gesteld226. Is er dus een verwisseling van personen

gebeurd, dan dient de rechtbank te oordelen of de notaris al dan niet een fout heeft begaan227.

Het ligt immers voor de hand dat de aquiliaanse aansprakelijkheid van de notaris in het

gedrang kan komen indien de akte die door hem werd verleden geen enkel effect kan sorteren

door een formele onregelmatigheid die de rechtsgeldigheid van de akte aantast228. Indien de

fout, de schade en het oorzakelijk verband tussen beide vaststaat, dan zal de notaris ertoe

gehouden zijn de benadeelde partijen schadeloos te stellen (artt. 1382 en 1383 BW)229.

222 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 35, in fine. 223 Zie J. BAEL, “De nieuwe notariswet”, supra noot 118, (31) 76, nr. 132. BAEL geeft duidelijk de voorkeur aan het beroep op de bewijskrachtige identiteitsbewijzen, daar hij zelfs de mogelijkheid tot een beroep op attesterende getuigen niet meer vermeld. Deze visie stemt overeen met wat geldt naar vigerend Frans recht; R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 95; J.-L. en L. RENS, “Notarissen”, supra noot 148, (59) 67; K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 31. 224 G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 214, nr. 11. 225 Zie G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 215, nr. 13. 226 L. BASTINÉ, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 121; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 192, nr. 202; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 99; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 197, nr. 46; J.-L. en L. RENS, “Notarissen”, supra noot 148, (59) 67. 227 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 160, nr. 105. 228 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 96; L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 296. 229 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 159, nr. 105; Voor discussies aan het begin van de twintigste eeuw, zie L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 1704 et seq., nrs.1312 et seq.

36

1 De drie voorwaarden van artikel 1382 BW

a Fout

113. De notaris begaat een fout indien hij een beroepsplicht niet is nagekomen, zoals bij de

schending van een wettelijke verplichting230. Dit kan het geval zijn als hij een beroep heeft

gedaan op bevestigende getuigen die de voorwaarden van art. 11 Org.W. niet vervulden231.

114. Op het vlak van de notariële aansprakelijkheid wordt er weinig rekening gehouden met

de graad van de (niet-opzettelijke) fout. Het is dus van weinig belang of de fout uit nalatigheid

of onvoorzichtigheid een lichte of een zware fout is, daar om het even welke fout, zelfs een

lichte, volstaat om de aansprakelijkheid van een openbaar ambtenaar in het gedrang te

brengen232. Voor de notaris maakt het miskennen van de verplichtingen van zijn ambt volgens

DE POULPIQUET233

trouwens altijd een zware fout uit.

115. Net zoals dat in de ons omringende landen234 blijkbaar het geval is, is er bij ons235 een

tendens dat de notaris meer aansprakelijkheidsvorderingen aan zijn been krijgt. Wat de

bewijslast betreft geldt met artikel 870 Ger.W. als uitgangspunt de stelregel ‘actori imcumbit

probatio’236. De traditionele regel dat iedere partij het bewijs moet leveren van de feiten die

zij aanvoert, wordt steeds vaker miskend op het vlak van de notariële aansprakelijkheid237.

HAUCHAMPS238 ziet hierin de genese van een vermoeden van aansprakelijkheid. Die tendens

zet notarissen ertoe aan op deze onus probandi te anticiperen door op voorhand het bewijs te

vormen van de naleving van de wettelijke verplichtingen. De notaris moet dus niet alleen zijn

230 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 95, nr. 41.11. 231 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 160, nr. 105. 232 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 97, nr. 41.31. 233 Ibid. 234 VOOR FRANKRIJK: J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 99, nr. 41.50; VOOR NEDERLAND : J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 382. 235 C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 170, nr. 1945. 236 In Nederland geeft art. 150 Rv. zelf al meer mogelijkheden om de vuistregel ‘wie stelt moet bewijzen’ te nuanceren en eventueel af te wijzen, wat de positie van de benadeelde gevoelig verbetert, dit ten nadele van de notaris die dan de bewijslast komt te dragen. Art. 150 Rv luidt: “De partij die zich beroept op rechtsgevolgen van door haar gestelde feiten of rechten, draagt de bewijslast van die feiten of rechten, tenzij uit enige bijzondere regel of uit de eisen van redelijkheid en billijkheid een andere verdeling van de bewijslast voortvloeit.”. 237 VOOR BELGIË: C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 170, nr. 1945; VOOR FRANKRIJK: J. DE

POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 99, nr. 41.50. 238 In de jaren dertig van de twintigste eeuw was stelden de meesten nog dat het de benadeelde partij was die de fout van de notaris moest aantonen. Zie C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 170, nr. 1945.

37

wettelijk verplichtingen vervullen als dusdanig, maar hij moet die vervulling van de wettelijke

plichten ook aantoonbaar239 doen, zodat hij achteraf ingedekt is tegen eventuele claims.

116. Er kan worden aangenomen dat de zogenaamde ‘doeltreffendheidsplicht’ niet neerkomt

op een resultaatsverbintenis240.241 De notaris moet de nodige middelen hanteren om de

identiteit van de partijen na te gaan. Het is dan aan de rechtbanken om te oordelen of die

middelen al dan niet foutief waren242. De aansprakelijkheid van de notaris wordt in abstracto

beoordeeld, waarbij de bon notaire niet zomaar een normaal voorzichtig en redelijk persoon

is, maar een bekwaam en redelijk handelend vakgenoot243 of een openbaar ambtenaar die blijk

moet geven van een actieve244 of alerte245 voorzichtigheid, hetgeen men zonder twijfel ook als

argwaan246 zou kunnen bestempelen. “La simple présentation par des personnes dignes de foi

ne peut, néanmoins, être considérée comme suffisante”247. Om het met de woorden van een

Nederlands auteur248 te stellen: “de notaris moet elke kennismaking kritisch bezien en mag

niet te gauw geneigd zijn de verklaringen wel te geloven”.

117. De ondoeltreffendheid van de akte brengt de aansprakelijkheid van de notaris echter

slechts in het gedrang indien dat een gevolg is van een gebrekkig onderzoek249 van de

identiteit van de partijen. Elke openbare ambtenaar die een functie uitoefent zo belangrijk als

die van een notaris dient immers noodzakelijkerwijze de fundamentele regels en principes te

kennen. De wet wil hierbij een waarborg tegen elke mogelijke nalatigheid en

lichtzinnigheid250. De notaris kan dan ook enkel aansprakelijk worden gesteld als mag worden

239 In die zin (Nederland): J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 383, met een verwijzing naar HR 10 januari 1997, NJ 1999, 286. 240 VOOR BELGIË: P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 158-159, nr. 104; VOOR

FRANKRIJK: J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 98-99, nr. 77. 241 De plicht tot het verlenen van authentieke kracht aan een akte is wel een resultaatsverbintenis. Zie J. DE

POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 100, nr. 41.61. 242 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 159, nr. 104. 243 Formulering uit Nederland. Zie J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 375. 244 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 96, nr. 41.23. 245 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102. 246 VOOR BELGIË : R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 263. Deze auteur stelt: “Morale à tirer: le notaire se doit de ne faire confiance à personne! ”; VOOR FRANKRIJK: J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 96, nr. 41.23. Er wordt gesproken van de officier public « type » of “bon notaire”; VOOR NEDERLAND: J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 375. 247 P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102. 248 W. DE VRIES, “Kennen wij elkaar?”, WPNR, 1985, (578) 580, nr. 10 in fine. 249 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 98-99, nr. 77. 250 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 291, nr. 328.

38

verondersteld dat hij de gelegenheid heeft gehad de fout, die de akte van zijn normale effecten

heeft ontdaan, niet te begaan251. À l’impossible, nul n’est tenu, dus ook de notaris niet.

118. Zo kan de aansprakelijkheid van de notaris niet worden weerhouden indien blijkt dat hij

niet bij machte kon zijn de door de partijen georganiseerde fraude met behulp van vervalste

identiteitskaarten bloot te leggen. Als hij dus kan aantonen dat hij is overgaan tot alle

noodzakelijke controles en hij het risico op ondoeltreffendheid van de akte niet kon voorzien,

kan hij dus volgens AUBERT252

aan aansprakelijkheidsclaims ontkomen. De notaris kan

volgens BASTINÉ253

ontkomen aan zijn aansprakelijkheid in geval van een onregelmatigheid254

die de akte van elk gevolg ontdoet, indien hij aantoont dat er geen nalatigheid was.

119. De vraag kan rijzen of een instrumenterend notaris kan vermijden dat zijn

aansprakelijkheid in het gedrang komt ingeval hij zich ertoe beperkt heeft de identiteit van

een ondertekenende partij door de andere verschijnende partijen te laten bevestigen in de akte.

Volgens de rechtsleer255 kan de notaris bij het verlijden van een akte geen kennis verwerven

van de identiteit van een ondertekenende partij die hij niet kent door zich enkel en alleen te

baseren op de verklaringen van een verschijnende partij die hij wel kent. Als de notaris een

akte in ontvangst neemt voor één van zijn cliënten en een medecontractant die hij niet

persoonlijk kent en waarbij de twee contracterende partijen elkaar wel kennen, dan volstaat

die kennis in hoofde van zijn cliënt niet om tegemoet te komen aan de vereiste van kennis in

hoofde van de notaris in de zin van artikel 11 Notariswet256 (infra nrs. 195-199).

251 VOOR BELGIË: R. DE VALKENEER, Précis, supra noot 30, 261; VOOR FRANKRIJK: J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 105, nr. 81. 252 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 105-106, nr. 81. 253 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 296, nr. 336. 254 BASTINÉ geeft als voorbeeld van een dergelijke onregelmatigheid de notaris die nalaat de identiteit van de partijen te laten bevestigen. De notaris is dan aansprakelijk in geval van een persoonsverwisseling. Zie L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 297, nr. 336. 255

L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 122; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 100; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 140; P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 157, nr. 102; C. HAUCHAMPS, Droit notarial, supra noot 58, 177, nr. 2037; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nrs. 261 et seq.; M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 296 en 298, nrs. 23 en 28; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 630-631, nrs. 408-409; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 206, nr. 12. 9. 256 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; In een arrest van het hof van beroep van Brussel van 9 april 1825 werd zo een notaris geschorst omdat hij de identiteit van de kredietnemer had laten bevestigen door de kredietgever in plaats van een beroep te doen op attesterende getuigen. Zie Brussel 9 april 1825, Rec. art. 164, aangehaald in L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 644, nr. 419.

39

120. Hij kan volgens die rechtsleer257 en rechtspraak258 dan eventueel wel zijn

aansprakelijkheid ontlopen ten aanzien van de partijen die zelf opzettelijk tot de fout hebben

bijgedragen. « Le juge peut alors décider d’écarter tout recours en garantie ou en

responsabilité contre le notaire, en dépit de la faute professionnelle commisse par celui-ci, de

la part du coresponsable qui s’est rendu coupable d’un dol et cela, même en présence de

fautes lourdes commises par le notaire lui-même. »259.

121. In de opvatting van DEMBLON260

is er met RUTGEERTS en AMIAUD261

een

minderheidsstrekking die hier anders over oordeelt. Deze laatste auteurs262 zouden volgens

DEMBLON stellen dat, indien de partijen elkaars identiteit wederzijds bevestigen, de notaris ten

minste (au moins263) niet aansprakelijk is t.o.v. de partijen, daar een verkeerde bevestiging van

de identiteit enkel en alleen aan henzelf te wijten zou zijn. DEMBLON gaat er dus vanuit dat de

auteurs met de term ‘au moins’ bedoelden dat de notaris eventueel ook zijn aansprakelijkheid

t.o.v. derden zou kunnen ontlopen. In voetnoot 4 bij randnummer 196-1 zet DEMBLON deze

auteurs immers antipodaal ten aanzien van de andere rechtsleer (cf. gebruik van term ‘contra’

in aanhef verwijzing). Mijns inziens264 is er helemaal geen minderheidsstrekking en dienen de

termen ‘au moins’ te worden opgevat in de zin van ‘tout au moins’265, wat kan worden

257 VOOR BELGIË : L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 122; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 100; P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 157, nr. 102; G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, nr. 140; A. RAUCQ en P. CAMBIER, Traité, supra noot 58, 393, nrs. 1262-1263; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nrs. 261 et seq.; M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 296, nr. 23; L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 630-631, nrs. 408-409; A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 206; VOOR FRANKRIJK : J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 110, nr. 41.162; M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 300, nr. 39. 258 Rb. Mons 26 maart 1874, Pas. 1875, III, 262, linkerkolom, vierde paragraaf : « Attendu, toutefois, que la partie lésée ne serait pas en droit de réclamer des dommages-intérêts de ce chef, si, par son fait, elle avait elle-même été la cause première de l’infraction à la loi, induisant le notaire en erreur (…) ; que, s’il en était ainsi, le demandeur devrait s’imputer à lui-même la négligence commise par le défendeur qui serait sublevé par cela même de la responsabilité qui lui incombe de ce chef. » (eigen onderstreping). 259 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 110, nr. 41.162. 260 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 196-1, voetnoot 4. In deze voetnoot geeft hij te kennen dat hij er een minoritaire visie in ziet, door L. RUTGEERTS en A. AMIAUD te citeren a.h.v. een contra-stelling. 261 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 630-631, nrs. 408-409. 262 In Nederland wordt deze visie bijvoorbeeld door MELIS gehuldigd: “Ik denk aan de situatie dat hem door verklaringen van anderen of uit eigen wetenschap duidelijk is dat het gaat om een bepaalde persoon.” (eigen cursivering). Zie J. MELIS en B. WAAIJER, De Notariswet, supra noot 4, 122. 263 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 630-631, nrs. 408-409: « Il est évident qu’il ne serait pas responsable, au moins à l’égard des parties, si elles s’etaient réciproquement certifié leur individualité. ». 264 Ook HARMEL en BOURSEAU zien kennelijk geen afwijkende minderheidsstrekking in hoofde van RUTGEERTS

en AMIAUD, zie P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 157, voetnoot 4 en 161, voetnoot 2. 265 Verklaring in Le Petit Robert : « appliqué à une condition qui atténuerait ou corrigerait le caractère d'un événement, d'une situation que l'on déplore. ». Zie ook D. BLAMPAIN, Hanse. Nouveau dictionnaire des

40

vertaald met ‘althans’ en dus niet met ‘minstens’. De notaris is aldus ook volgens RUTGEERTS

en AMIAUD eventueel enkel niet aansprakelijk t.o.v. de partijen, maar eventueel wel ten

aanzien van derden.

122. De aansprakelijkheid van de notaris is in die optiek gedekt ten aanzien van de partij die

de identiteit van de andere partij heeft bevestigd, maar niet ten opzichte van een derde aan wie

die partij zijn rechten heeft overgedragen. Het hof van beroep van Brussel gaf in een arrest

van 7 april 1998 te kennen dat de notaris zich eventueel zou kunnen beroepen op de bewijzen

verkregen van andere partijen om zekerheid te krijgen over de identiteit van de andere

comparanten266. In de mate dat het hof van beroep onder die ‘preuves suffisantes’

verklaringen hunnentwege omtrent de identiteit van de andere partijen verstond, is het beter

dat die passus op de scalae gemoniae wordt gegooid. De notaris die zich immers zou verlaten

op de wederzijdse verklaringen van de partijen omtrent hun identiteit zou immers vanuit

bewijsoptiek geenszins blijk geven van een preconstitutief voorzichtig gedrag267.

b Schade

123. De schade is een tweede voorwaarde om de aansprakelijkheid van de notaris in het

gedrang te brengen. Zonder schade is er geen recht op schadeloosstelling268.

124. Zo oordeelde de rechtbank van eerste aanleg van Brussel in haar vonnis van 20 juni

2002269 dat de fout van beide notarissen, die bestond in een inbreuk op de geest van het

toenmalige art. 11 Org.W., de oorzaak was van de schade van de eigenlijke, echte eigenaars.

De notarissen hadden een beroepsfout begaan bij de vaststelling van de identiteit van de

partijen en werden beiden aansprakelijk bevonden voor de substitutie van de eigenaar, zelfs al

was deze verwisseling te wijten aan de oplichting vanwege de koper.

difficultés du français moderne, Louvain-la-Neuve, De Boeck-Duculot, 2000, 560 : « Cette référence à un minimum est encore sensible dans bien des cas, lorsque au moins ou tout au moins semblent se confondre. » 266 Brussel 7 april 1998, RNB 1999, 455, noot R.D.V., Chron.dr.not.b., b. XXX, 1999, 39, commentaar I. MOREAU-MARGREVE: “Que, lorsque le notaire ne trouve pas deux témoins qui puissent lui confirmer l’identité du comparant, il peut seulement procéder à la passation de l’acte, s’il reçoit des preuves suffisantes aux fins d’acquérir une sécurité requise sur l’identité du comparant, soit par suite de recherches personnelles, soit de la part du comparant lui-même ou même des autres parties.”. Deze passage wordt ook aangehaald in R. DE

VALKENEER, Précis, supra noot 30, 102. 267 Voor een gelijkaardige redenering P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 157, nr. 102. 268 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 105, nr. 41.111. 269 Rb. Brussel 20 juni 2002, JT 2003, 69, RNB 2004, 516, noot, Chron.not.Liège, b. XXXIX, 1 april 2004, 380.

41

125. De schade bestond erin dat de echte eigenaars vorderingen dienden in te stellen tot

vernietiging van de aankoopaktes, tot doorhaling van de hypothecaire inschrijvingen en tot

overschrijving van de gerechtelijke beslissingen terzake. Ze leidden eveneens een procedure

in om ten titel van schadeloosstelling de terugbetaling te bekomen van de erelonen die zij aan

hun advocaat hadden moeten betalen270.

c Oorzakelijk verband

126. De fout van de instrumenterende notaris moet verder ook in oorzakelijk verband staan

met de door de benadeelde partij geleden schade. De afwezigheid van elk causale band tussen

de fout en het nadeel stelt de notaris dan ook vrij van zijn aansprakelijkheid271.

127. Op het vlak van de aansprakelijkheid van de notaris wordt de causaliteitsband vaak door

notarissen ingeroepen als verweermiddel of als middel om de aansprakelijkheid te doen

delen272. Zo stelde de notaris in het hieronder besproken arrest van het hof van beroep van

Luik van 8 maart 2007273 dat hijzelf geen enkele fout had begaan, maar dat de NV Dexia

verschillende fouten had begaan die volgens hem aan de oorsprong van de schade lagen (infra

nr. 171).

270 Zie DE BUSSCHERE, C., “De burgerrechtelijke beroepsaansprakelijkheid van de notaris en de omvang van de schadeloosstelling. Problematiek van de vergoeding door de aansprakelijke notaris, van de erelonen van de advocaat die het slachtoffer van de beroepsfout van de notaris in rechte bijstond. Impact van het principecassatiearrest van 2 september 2004” (noot onder Cass. 2 september 2004), T.Not. 2004, 715. 271 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 108, nr. 41.142. 272 J. DE POULPIQUET, Responsabilité, supra noot 59, 109, nr. 41.142. 273 Luik (20e k.) 8 maart 2007, JT 2007, 356, RNB 2007, 328.

42

Hoofdstuk 6. Incidentie van artikel 139 Hypotheekwet

Afdeling I. Verhouding met artikel 11 Organieke Wet

128. De wetgever heeft zich met betrekking tot de akten die aanleiding geven tot een

hypothecaire formaliteit, strenger opgesteld voor de identificatie van de partijen. Naast de

bevestiging van de identiteit die vereist is door art. 11 Org.W., moet er nog een waarmerking

gebeuren. De wet spreekt van ‘waarmerking’, maar dat is volgens ROELAND274

te wijten aan

een foutieve vertaling van de Franse term ‘certifier’. Dit laatste kan volgens de aanbevelingen

van de Nationale Kamer van de Federatie en van de FOD Financiën275 dan ook in de zin van

‘bevestiging’ van de identiteit door de notaris worden opgevat.

129. Artikel 139 Hypotheekwet schrijft voor dat indien de akte authentiek is of in geval van

inschrijving van een wettelijke hypotheek, de instrumenterende ambtenaar of de persoon die

de inschrijving kan vorderen de bovenvermelde identiteitsgegevens hetzij in de tekst, hetzij

onderaan de akte of het stuk waarmerkt. Met de bovenvermelde identiteitsgegevens worden

bedoeld de naam van de natuurlijke persoon op wiens naam de openbaarmaking moet

geschieden, gevolgd door zijn voornamen, plaats en datum van geboorte en woonplaats.

Afdeling II. Het beoogde doel

130. Terwijl art. 11 Org.W. bedrog door persoonsverwisseling wil voorkomen, beoogt art.

139 Hyp.W. de letterlijke en exacte weergave van de identiteit van de natuurlijke personen op

wiens naam de openbaarmaking moet geschieden op het hypotheekkantoor. Dit strekt ertoe de

persoon te kunnen terugvinden en de akte te vermelden op de juiste plaats in de hypothecaire

registers, die geaxeerd zijn op een personele publiciteit.

Afdeling III. Toepassingsgebied

131. Terwijl art. 11 Org.W. alle notariële akten viseert, zonder uitzonderingen276, heeft art.

139 Hyp.W. enkel oog voor de notariële akten die moeten worden openbaargemaakt op het

hypotheekkantoor, zoals akten onder de levenden, om niet of om baat, tot overdracht of

aanwijzing van onroerende zakelijke rechten, andere dan voorrechten en hypotheken, met

inbegrip van de authentieke akten bedoeld in de artikelen 577-4, § 1 en 577-13, § 4 BW. 274 S. ROELAND, “Ventôsewet en Hypotheekwet”, supra noot 29, nr. 4. 275 KFBN, “Aanbevelingen”, supra noot 27, nr. 1. 276 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197.

43

132. Wat het toepassingsgebied ratione personae betreft, beoogt art. 11 Org.W. enkel de

(verschijnende) ondertekenende partijen (supra nrs. 41-49). De partijen die door art. 139

Hyp.W. worden geviseerd zijn daarentegen enkel de natuurlijke personen op wiens naam de

openbaarmaking dient te geschieden. Die partijen zijn niet noodzakelijk de verschijnende

partijen277. Het gaat bijvoorbeeld om de identiteit van de koper, verkoper, schenker, mede-

eigenaar of hypotheeksteller, maar niet om die van een vertegenwoordiger van een partij278.

Afdeling IV. De geharmoniseerde vermeldingen

133. De wet van 1 maart 2007 heeft onder meer de vermelding van de plaats en datum van de

geboorte van de ondertekenende partijen toegevoegd aan het lijstje van verplichte

vermeldingen in art. 11 Org.W. (supra nr. 24). Dankzij deze toevoeging is die wetsbepaling

perfect afgestemd op artikel 139 van de Hypotheekwet279. De bevestiging van de identiteit

door de notaris (art. 11 Org.W.) omvat voortaan dezelfde identiteitsgegevens als degene die

vereist zijn voor de waarmerking (art. 139 Hyp.W.).

Afdeling V. De identificatie en de personele publiciteit

134. Een kritische nébuleuse omgeeft de eerder uiteengezette administratieve

vereenvoudigingen (supra nrs. 15 et seq.). De hamvraag blijft immers of de rechtszekerheid

op lange termijn niet in het gedrang komt en niet beter af was met een doordachter systeem.

Het Belgische publiciteitssysteem in verband met de onroerende goederen berust immers op

de identiteit van de personen280. Het is net het wezen van dit personeel publiciteitssysteem

dat in het gedrang dreigt te komen door te ver gedreven administratieve vereenvoudigingen.

135. Er kan niet lichtzinnig worden omgesprongen met de ‘wezenlijke organen’ van de

maatschappij. “Rien n’importe plus à l’intérêt de l’Etat que la publicité des mutations

immobilières.”281. Zoals Portalis282 immers ooit stelde met betrekking tot het eigendomsrecht :

“Le droit de propriété est aussi précieux que la vie même, puisqu’il lui assure les moyens de

277 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 192, nr. 202. 278 Zie K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 32; P. VAN DEN EYNDE, “La première étape d’une réforme de la loi hypothécaire”, Rec.gén.enr.not. 2001, (45) 49 (hierna verkort P. VAN DEN EYNDE, “La première étape”). 279 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, 192, nr. 202. 280 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 227 en 237, nrs. 1 en 25. 281 J.J.F. PARENT, Nouvelle loi sur le régime hypothécaire, accompagnée de tous les documents officiels relatifs à la loi, Brussel, chez l’éditeur, 1851, 8 (hierna verkort J.J.F. PARENT, Nouvelle loi). 282 PORTALIS, “Présentation au Corps législatif” in P. Antoine Fenet, Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, deel 11, 1836, 132, aangehaald in F. DROSSO, “Le viager ou les ambiguïtés du droit de propriété dans les travaux préparatoires du Code civil”, Droit & Société 2001, 901, voetnoot 35.

44

la conserver.” De organisatie van de publiciteit van het onroerend goed bekleedt dan ook een

primordiale rol op het vlak van de ordening van de samenleving, daar ons ganse grondkrediet

erop gestoeld is. Daarom is het onroerend publiciteitssysteem dan ook van openbare orde283.

136. De rechtszekerheid in verband met vastgoedinformatie is verder gebaseerd op in- en

overschrijvingen op het hypotheekkantoor waarbij titularissen van zakelijke of persoonlijke

rechten worden gekoppeld aan onroerende goederen. De spil van de mededelingen is immers

de natuurlijke persoon of de rechtspersoon284. Daar de koppeling tussen de titularissen van de

zakelijke of persoonlijke rechten aan de onroerende goederen een cruciaal belang vertoont,

moet de waarmerking in de zin van artikel 139 van de Hypotheekwet gebeuren op basis van

een toereikende combinatie van identiteitsgegevens285.

137. Vanuit die optiek kan de beperking van de waarmerking tot de vermelding van de eerste

twee voornamen ingeval die waarmerking gebeurt op basis van een identiteitskaart (art. 139

Hypotheekwet), sterk gehekeld worden286. De rechtszekerheid is immers een wezenskenmerk

van het hypotheekwezen, in het bijzonder voor het verstrekken van derdenwerking en

tegenwerpelijkheid aan zakelijke rechten. Men loopt immers een gelijkaardig risico aan dat

van vóór de inwerkingtreding van de wet van 10 oktober 1913, toen de alfabetisch geordende

hypotheekregisters verzadigd zaten met naamgenoten, waardoor een correcte

individualisering niet meer mogelijk was en het publiciteitssysteem werd

gecompromitteerd287.

138. Door ingrijpende en ondoordachte vereenvoudigingen door te voeren met betrekking tot

de structuur van de identiteitsgegevens – zowel in de Hypotheekwet als in de Ventôsewet -

loopt men immers het risico een degelijke organisatie van het Belgische hypothecair systeem -

283 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 237, nr. 25; C. ENGELS, Zekerheidsrecht. Syllabus, Brugge, die Keure, 2006, 17; J.J.F. PARENT, Nouvelle loi, supra noot 281, 8; 284 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 230, nr. 9. 285 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 51-2760/001, 13, art. 2. 286 Zie C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 500, nr. 23. 287 Zie opmerking in het arrest van het hof van beroep van Brussel van 14 januari 1998. Brussel 14 januari 1998, RNB 1999, 466, JLMB 1999, 620 en 1054, Chron.not.Liège XXX, 1999, 36, commentaar I. MOREAU-MARGREVE. “Qu’avant 1913, la table était encombrée d’homonymes ne permettant plus une individualisation correcte et, partant, mettait en péril le système de publicité, miné par les confusions.”; Zie ook E. en A. GENIN en R. PONCELET, Traité, supra noot 90, 120, nr. 19 : « Bref, il se créait une confusion qui menaçait tout le régime et rendait la recherche hypothécaire périlleuse. »

45

dat uitgaat van een personeel negatief stelsel met publiciteit op basis van de identificatie van

de titularissen van zakelijke rechten288 - op lange termijn289 te saperen.

139. Een drastischer, maar beter alternatief voor de mogelijke problemen verbonden aan

dergelijke identificatie, zou er in bestaan over te stappen naar het grondboeksysteem, zoals dat

wordt toegepast in Duitsland. Een passief en persoonsgebonden publiciteitssysteem zoals in

België houdt in dat de publiciteit gebeurt op grond van de identificatie van de titularissen van

zakelijke rechten. Het systeem is omslachtig daar pas men door een grote omweg via het

kadaster, het registratiekantoor en het kantoor van de hypotheekbewaarder (redelijke)

zekerheid kan verkrijgen over de gewenste informatie.

140. ENGELS290

pleit dan ook voor een overstap naar een reëel positief stelsel. In dergelijk

systeem worden de gegevens per onroerend goed geboekt en verwerkt. Het onmiskenbare

voordeel hiervan is dat alle rechtsfeiten in één enkel register opgenomen worden, daar waar

de gegevens nu verspreid liggen over het kadaster, de registratie- en hypotheekkantoren.

Nederland hanteert een gemengd systeem. Het lijkt echter een schreeuw in de woestijn. Reeds

bij de invoering van de huidige Hypotheekwet, in 1851, stelde de toenmalige minister van

justitie DE HAUSSY het volgende:

“La question la plus grave que le projet ait eue à résoudre ici est celle de savoir s’il ne serait pas possible de réunir l’administration du cadastre avec la conservation des hypothèques, car c’est surtout dans ce qui se rapporte à la constatation des privilèges et hypothèques que cette fusion est important. La commission, sans se dissimuler les avantages que présenterait ce système, s’est arrêtée devant les difficultés d’exécution (…). L’expérience des pays, tels que plusieurs Etats de l’Allemagne et la Hollande, où ce système a été introduit et fonctionne régulièrement et sans embarras, a déterminé le gouvernement à vous en proposer l’adoption. C’est l’indication par les plans cadastraux, qui réalise dans toute la force du terme le système de publicité et de spécialité absolue ; seul, il rattache l’hypothèque directement à l’immeuble, sans aucun intermédiaire ; il suffit de connaître l’indication cadastrale et d’ouvrir le registre, qui fournit immédiatement le bilan de la propriété que le débiteur offre en gage, sans que l’on soit exposé à des erreurs résultant d’une situation mal indiquée, de la conformité de nom ou de prénoms291, ou enfin de ce qu’un individu aurait d’autres propriétés de même nature situées dans le même endroit.»292. (eigen onderstreping)

288 Zie C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 500 et seq., nrs. 23-24 en 71; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227), 230 et seq., nrs. 9 et seq. 289 Nu wordt nog het volgende gesteld: “(…) les répertoires hypothécaires, reposent actuellement, sur des éléments remarquables de précision et de clarté.” Zie E. en A. GENIN en R. PONCELET, Traité, supra noot 90, 125, nr. 34. 290 C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 500 et seq., nrs. 23-24 en 71; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 230 et seq., nrs. 9 et seq. 291 Eigen cursivering – de nadruk werd reeds in 1851 gelegd op de mogelijke problemen van het personeel publiciteitsstelsel. 292 J.J.F. PARENT, Nouvelle loi, supra noot 281, 4.

46

141. Het probleem van de conformité de nom ou de prénoms zou zich op dit vlak veel minder

voordoen in een systeem waar de gegevens per onroerend goed worden geboekt en verwerkt.

In een personeel systeem is het veel belangrijker dan in positief reëel systeem om elke twijfel

over de identiteit van de partijen weg te nemen bij de vervulling van de hypothecaire

formaliteit293. ENGELS zag de wetswijziging van 9 februari 1995 dan ook deels als een gemiste

kans, daar de wetgever ervoor teruggedeinsd heeft het grondboekssysteem in te voeren294.

142. Als men daarenboven de waarmerking van de natuurlijke personen (partijen) exclusief

kan baseren op een administratief stuk als de identiteitskaart en de registers van de burgerlijke

stand – die een authentiek karakter hebben – slechts als subsidiaire bron in geval van

betwisting verplicht, dan dynamiteert men volledig de funderingen waarop het personeel

stelsel berust295. De notaris heeft immers als missie de rechtszekerheid te verzekeren en hij

miskent die plicht op fundamentele wijze ‘en procédant à des mentions obscures ou

incomplètes, qui affectent la validité juridique de l’acte lui-même’296.

143. De rechtszekerheid – een cruciaal gegeven in het hypotheekwezen – gaat gebaat bij meer

rechtszekere identiteitsbronnen en bij minder beperkte opname van de gegevens. Gaat men de

andere kant op, dan dreigt men het publiciteitssysteem op zijn grondvesten te doen daveren.

De accurate vermelding en controle van de identiteitsgegevens van de partijen blijft dan ook

één van de belangrijkste taken van de notaris297. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een (vulgariserend)

artikel van Le Soir van 22 april 2009298, waar het volgende werd gesteld:

« Pourquoi n’avons nous pas vécu une grande crise des crédits hypothécaires en Belgique, à l’instar de celle qui a dévasté les Etats-Unis? Grâce à la sécurité juridique apportée par les notaires (…) Exemple de fraude : un emprunteur qui n’est pas vraiment propriétaire d’un bien, et qui empoche le crédit et s’en va. Un scénario impossible chez nous puisque la tâche du notaire est précisément de vérifier tous ces paramètres : qui sont exactement le vendeur et l’acquéreur (…). » (eigen cursivering)

Dat het notariaat de Amerikaanse kredietcrisis zou hebben voorkomen, lijkt overdreven.

Niettemin klopt het dat hun bevestiging van de identiteit van de koper en de verkoper de

rechtszekerheid ten goede komen. Dat het ‘scénario impossible’ echter wel degelijk mogelijk

is, zal blijken uit de feiten die aanleiding gaven tot het arrest van Luik (infra nrs. 169-170).

293 Zie bijv. P. WATELET, La rédaction des actes notariés, Brussel, Larcier, 1980, 50, XII. 294 C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 516, nr. 71. 295 Zie bijv. S. DEVOS, “Vernieuwde identificatie”, supra noot 25, (197) 198. 296 Zie Rb. Dendermonde 31 mei 1996, RNB 1996, 441, noot J. DEMBLON. 297 Zie onder meer K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 32. 298 G.L., “En tout sécurité juridique”, Le Soir, 22 april 2009, 19.

47

Hoofdstuk 7. De identificatie van de partijen in de akte

Afdeling I. Vereiste vermeldingen

144. Wat de vermeldingen betreft die verplicht moeten worden opgenomen in elke notariële

akte, is er sinds de wetswijziging van 4 mei 1999299 dus een inhoudelijke uniformiteit tussen

de artikelen 11 en 12 van de Organieke Wet. Ook de vermeldingen van artikel 139 van de

Hypotheekwet zijn erop afgestemd. Een verwijzing naar het reeds uiteengezette i.v.m. artikel

11 Org.W. kan te dezen dan ook volstaan (supra hoofdstuk 3).

Afdeling II. Identificatiestukken bij natuurlijke personen

§ 1. Inleiding

145. Daar waar art. 11 Org.W. niet specifieert welke bewijskrachtige identiteitsbewijzen de

identiteit van de partijen kunnen aantonen, tenzij de verduidelijking door de parlementaire

voorbereidingen300 (supra nr. 79), daar is art. 139 Hyp.W. veel explicieter.

146. Art. 139, §1, tweede lid Hyp.W. vermeldt immers een aantal documenten op grond

waarvan de waarmerking kan geschieden. Deze geschiedt op grond van de gegevens vervat in

het rijksregister van de natuurlijke personen, de identiteitskaart, het trouwboekje of, bij

betwisting, de registers van de burgerlijke stand. De inhoud en bewijskracht van deze

documenten worden hieronder nader toegelicht (infra nrs. 148 et seq.). Het gebruik van het

voegwoord ‘of’ wijst er volgens ENGELS301

op dat de informatie of documenten waarop men

zich voor de bevestiging moet steunen, gelijkwaardig zijn.

147. Hierna volgt een bespreking van de documenten waarop de notaris zich kan steunen om

de identiteitsgegevens te bevestigen (art. 11 Org.W.), te vermelden (art. 12 Org.W.) en te

waarmerken (art. 139 Hyp.W.). De eerste vier besproken documenten zijn deze waarop de

notaris zich kan steunen ex artikel 139, § 1, tweede lid van de Hypotheekwet om de identiteit

van de partijen te waarmerken ingeval dit wettelijk vereist is voor die bepaalde akte.

299 Wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, BS 1 oktober 1999, 37132. 300 Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/1, 27-28, art. 4; Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/19, 141, art. 4. 301 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 229, nr. 5; Contra K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 32.

48

§ 2. Bespreking van de informatie of documenten

A Het rijksregister van de natuurlijke personen

148. Het rijksregister komt als eerste voor in het lijstje van art. 139 Hyp.W. Dit zou er kunnen

op wijzen dat de wetgever dit als de voornaamste bron voor de identiteitsgegevens ziet302. Art.

1, § 1 van de wet tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijk personen303 beschouwt

het als een systeem van informatieverwerking dat instaat voor de opneming en de mededeling

van informatie betreffende de identificatie van natuurlijke personen.

149. Het betreft een identificatie in de ruime zin304. Het rijksregister bewaart voor iedere

persoon onder meer de naam en voornamen, de plaats en datum van geboorte en de

hoofdverblijfplaats305. Het KB van 11 september 1986306 verleent de notarissen voor het

vervullen van de taken die tot hun bevoegdheid behoren, toegang tot de informatie zoals

bedoeld in artikel 3, eerste lid, 1° tot 9°, en tweede lid van de wet van 8 augustus 1983.

150. De wet houdt het stilzwijgen over de bewijskracht van die informatie. Volgens

ENGELS307

gaat het om administratieve gegevens, waartegen altijd het bewijs van het

tegendeel kan worden ingeroepen. Het gaat dus niet om authentieke akten.

151. Met ROELAND308

en ENGELS309

mag worden aangenomen dat, ondanks het feit dat deze

vereiste door de wet van 1 maart 2007 werd geschrapt, de toestemming van de partijen nog

steeds vereist is wanneer in een authentieke akte het rijksregisternummer wordt vermeld en dit

op grond van art. 5, a) van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke

levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens310.

302 S. ROELAND, “Ventôsewet en Hypotheekwet”, supra noot 29, nr. 1; K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 32. TRIAU ziet het rijksregister en de registers van de burgerlijke stand in die zin. 303 Wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijk personen, BS 21 april 1984, 5247. 304 C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995 tot wijziging van de Hypotheekwet van 16 december 1851: een gemiste kans of een nieuwe aanloop?”, T.Not. 1995, (493) 503, nr. 29 (hierna verkort C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”). 305 Art. 3, 1°-2° en 5° Wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijk personen. 306 Art. 1 KB 11 september 1986 waarbij aan notarissen toegang wordt verleend tot het Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 2 oktober 1986. 307 C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 503; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 230. 308 S. ROELAND, “Ventôsewet en Hypotheekwet”, supra noot 29, nr. 4. 309 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 229, nr. 7. 310 BS 18 maart 1993, 5801.

49

B De identiteitskaart

152. Zowel voor de bevestiging (art. 11 Org.W.) als voor de waarmerking ex artikel 139 van

de Hypotheekwet, kan de notaris een beroep doen op de identiteitskaart van de partijen. De

identiteitskaart werd in België ingevoerd bij Koninklijk Besluit van 6 februari 1919311.

153. Voor het notariaat mag het slechts een indicatief document zijn, daar ze, net zoals het

rijksregister (supra nr. 150), louter administratieve en geen authentieke gegevens in de zin

van artikel 1317 BW bevat312. De identiteitskaart bewijst immers enkel de inschrijving in de

bevolkingsregisters313. Het bewijs van het tegendeel is dus mogelijk.

154. Zoals reeds uiteengezet, kan dan ook met ENGELS314

worden gehoopt dat de

identiteitskaart door de openbare en ministeriële ambtenaren niet zal worden gehanteerd als

verificatiemiddel. Het notariaat zou zich immers zelf voor later de zekerheid ontnemen met

betrekking tot de identiteit van de natuurlijke personen voor wie het een notariële authentieke

akte moet verlijden met betrekking tot zakelijke rechten (supra nrs. 134-142).

155. Er kan evenwel worden gesteld dat de identiteitskaart nog altijd nuttig kan zijn, minstens

als feitelijk element315, door vergelijking met andere documenten, zoals de registers van de

burgerlijke stand316. In twijfelgevallen en bij gebreke aan andere documenten, zal een actief

waakzaam notaris zich de identiteitskaart laten voorleggen, er een fotokopie van nemen en de

gemeente, datum en het nummer vermelden in de akte317. Het vermelden van het nummer van

de identiteitskaart is echter geenszins vereist door de wet318.

311 Zie G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 217, nr. 17. 312 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 230, nr. 7; P. WATELET, La rédaction des actes notariés, Brussel, Larcier, 1980, 38. Deze auteur maakt de vergelijking met landen als Italië en Spanje, waar er een absolute bewijswaarde wordt gehecht aan de uittreksels uit de registers uit de burgerlijke stand. Men kan er zelfs geen valsheid in geschrifte tegen inroepen; Contra G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 218-219, nrs. 17-18. 313 Artikel 6, § 1, eerste lid in fine Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 3 september 1991. 314 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 232, nr. 9. 315 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 229; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 79. 316 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 229; J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 79; G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 218, nr. 18. 317 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 229. 318 P. VAN DEN EYNDE, “La première étape”, supra noot 278, (45) 53.

50

C Het trouwboekje

156. Het trouwboekje vermeldt de naam, de voornamen, de plaats en datum van geboorte van

de echtgenoten319, maar is geen wondermiddel320. Enkel het aangaan van het huwelijk wordt

door de ambtenaar van de burgerlijke stand bevestigd en als dusdanig ondertekend321. Die

gegevens kunnen dan ook als een uittreksel uit een authentieke akte worden gezien322. Met

betrekking tot de afstammelingen, verklaart en ondertekent deze ambtenaar niets. De

voornamen, de plaats en datum van geboorte van de kinderen zijn dan ook niet authentiek,

maar louter administratief323.

D De registers van de burgerlijke stand

157. De registers van de burgerlijke stand zijn ook een middel waarop de notaris zich kan

baseren om de identiteit te waarmerken ex art. 139 Hyp.W. Daaronder vallen de geboorteakte,

de adoptieakte, de huwelijksakte, de echtscheidingsakte en de overlijdensakte324.

158. Alhoewel de wetgever325 lijkt te benadrukken dat het rijksregister als de voornaamste

bron voor de identiteitsgegevens moet worden beschouwd326, zou het de rechtszekerheid ten

goede komen de openbare en ministeriële ambtenaren te verplichten te werken met de

documenten uit de registers van de burgerlijke stand327. De wet maakt trouwens geen

onderscheid tussen de Belgische en de buitenlandse registers van de burgerlijke stand328. De

in de registers ingeschreven akten en hun afschriften hebben immers krachtens artikel 45, § 1

in fine BW bewijskracht zolang zij niet van valsheid zijn beticht. Niettemin valt het aan te

raden dat de notaris zich zoveel als mogelijk beroept op de documenten van de registers van

de burgerlijke stand329.

319 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 226. 320 P. WATELET, La rédaction des actes notariés, Brussel, Larcier, 1980, 39. 321 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 226; C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 502-503, nr. 28; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 232, nr. 10. 322 Contra J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 79. 323 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 226; C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 502-503, nr. 28. 324 C. ENGELS, “De wet van 9 februari 1995”, supra noot 305, (493) 502, nr. 28; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 232, nr. 11. 325 Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr.51-2760/001, 14. 326 S. ROELAND, “Ventôsewet en Hypotheekwet”, supra noot 29, nr. 1. 327 Zie C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233, nr. 11. 328 Zie P. VAN DEN EYNDE, “La première étape”, supra noot 278, (45) 53. 329 J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 79; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233.

51

159. Als oplossing voor mogelijke problemen – een verplichting tot het opvragen van

uittreksels uit de registers van de burgerlijke stand voor elke akte is duur en het zou

neerkomen op ei zo na één miljoen aanvragen per jaar330 – stelt ENGELS331 voor dat de

registers van de burgerlijke stand zouden worden gedigitaliseerd. Voorondersteld wordt

natuurlijk dat de notaris dan toegang kan krijgen tot die digitale databank.

E De bevolkingsregisters

160. In elke gemeente wordt er een bevolkingsregister bijgehouden door de ambtenaar van de

burgerlijke stand.332 De bevolkingsregisters werden oorspronkelijk ingesteld door de wet van

2 juni 1856333. Deze registers vermelden onder meer de naam en voornamen, de plaats en

datum van geboorte en de hoofdverblijfplaats van de betrokkene, met in voorkomend geval

het adres waar de betrokkene tijdelijk verblijft buiten de gemeente waar hij zijn

hoofdverblijfplaats heeft334. De identiteitskaart is een uittreksel van de bevolkingsregisters en

geldt als bewijs van inschrijving in de bevolkingsregisters335.

F Het paspoort

161. Volgens DEMBLON336

is het gebruik van het paspoort slechts toelaatbaar voor personen

die geboren zijn buiten België en in zoverre er ginder geen uittreksels uit de registers van de

burgerlijke stand kunnen worden verkregen. Dit is zeker zo, nu de identiteitskaart elektronisch

geworden is en het paspoort nog niet, wat de vervalsing van dat eerste document bemoeilijkt.

§ 3. Ontstentenis aan documenten

162. Indien er geen enkel document bestaat, kan de notaris zijn toevlucht nemen tot de akte

van bekendheid, met name door twee bevestigende getuigen te laten tussenkomen337. De

tussenkomst van getuigen wordt immers voorzien door artikel 46 BW, dat bepaalt dat

330 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 225. 331 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233, nr. 11. 332 Artikel 1, § 1 Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 3 september 1991. 333 Wet betreffende de algemene tellingen en de Bevolkingsregisters 2 juni 1856, BS 7 juni 1856, aangehaald in G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 218, nr. 17. 334 Artikelen 1, 1° en 3°-4° KB 16 juli 1992 tot vaststelling van de informatie die opgenomen wordt in de bevolkingsregisters en in het vreemdelingenregister, BS 15 augustus 1992. 335 Artikel 6, § 1, eerste lid in fine Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 3 september 1991. 336 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 230. 337 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 232; E. en A. GENIN en R. PONCELET, Traité, supra noot 90, 123, nr. 26.

52

wanneer er geen registers hebben bestaan of de registers verloren zijn, het bewijs daarvan

wordt toegelaten zowel door bescheiden als door getuigen. De akte van bekendheid is in deze

zin een soort veiligheidsklep van het systeem338.

Afdeling III. De identificatie van rechtspersonen

163. Met betrekking tot de identificatie van de rechtspersonen, geldt artikel 140 van de

Hypotheekwet voor de akten die moeten worden gepubliceerd op het hypotheekkantoor. Deze

wetsbepaling bepaalt met name dat in desbetreffende akten iedere vennootschap, vereniging

of andere privaatrechtelijke rechtspersoon op wiens naam de openbaarmaking moet

geschieden, vermeld moet worden met de benaming, rechtsvorm, datum van de

oprichtingsakte en de zetel van de vennootschap of de statutaire zetel, alsook met het

ondernemingsnummer indien deze vennootschap, vereniging of rechtspersoon is ingeschreven

in de Kruispuntbank van Ondernemingen. Deze gegevens, noch deze van de

vertegenwoordigers van de rechtspersoon, dienen door de notaris te worden gewaarmerkt339.

Zoals reeds in randnummer 9 werd vermeld, wordt de identificatie van de rechtspersonen niet

besproken, daar dit de naleving van de reglementaire limieten zou obstrueren.

Afdeling IV. Sancties

164. Het niet of niet volledig realiseren van de vermeldingen zoals vereist voor de

identificatie van de partijen krachtens artikel 12 van de Organieke Wet maakt de akte niet

nietig in de zin van artikel 114 van de Organieke Wet Notariaat340. Toch kan de notaris

burgerlijk aansprakelijk worden gesteld en kan hij tuchtrechtelijk worden vervolgd. Een

verwijzing naar de uiteenzetting van hierboven kan hiervoor volstaan (supra hoofdstuk V).

165. Wat de vermeldingen opgelegd door de artikelen 139 en 140 van de Hypotheekwet

betreft, bepaalt art. 143 Hyp.W. dat de hypotheekbewaarder mag weigeren het geheel van de

formaliteit waarvan de openbaarmaking gevraagd is te vervullen of het gevraagde

getuigschrift af te geven indien niet voldaan is aan die vormvereisten341.

338 E. en A. GENIN en R. PONCELET, Traité, supra noot 90, 123, nr. 26. 339 K. TRIAU, “De vermelding”, supra noot 40, (31) 32. 340 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 276. 341 Zie ook P. VAN DEN EYNDE, “La première étape”, supra noot 278, (45) 57.

53

Hoofdstuk 8. Arrest van Luik 8 maart 2007

Afdeling I. Situering

166. Het belang van de problematiek rond de aansprakelijkheid van de notaris bij de

identificatie van de partijen is gebleken uit de voorgaande bespreking van de artikelen 11 en

12 van de Ventôsewet en artikel 139 van de Hypotheekwet. Eén van de essentiële opdrachten

van de notaris bij het verlijden van een akte bestaat er dan ook in zich te vergewissen van de

identiteit van de personen die voor hem verschijnen.

167. Het volstaat immers niet om ogenschijnlijk regelmatige documenten voor te leggen, daar

de houder ervan niet automatisch wordt vermoed titularis te zijn van de identiteit waarvan de

documenten melding maken342. De notaris moet dan ook de identiteit van de partijen nagaan.

Het arrest van het hof van beroep van Luik van 8 maart 2007343 heeft dan ook betrekking op

de investigatieplicht van de notaris bij het zich laten voorleggen van een ogenschijnlijk

regelmatige identiteitskaart.

168. In deze bespreking zal dan ook worden nagegaan of dit arrest al dan niet een mijlpaal

uitmaakt in de keten van uitspraken op het vlak van de aansprakelijkheid van deze

‘aansprakelijkheidsgevoelige’ openbare ambtenaar. Het is nog te vroeg om de exacte

draagwijdte van het arrest te meten, doch er kunnen reeds enkele kanttekeningen bij dit arrest

worden geplaatst. Na een schets van de feitenconstellatie en de juridische behandeling van de

casus, wordt een conclusie omtrent de jurisprudentiële relevantie geformuleerd.

Afdeling II. Relaas van de feiten

169. Op 7 mei 1997 ging notaris G. over tot het verlijden van een authentieke verkoopakte

waarbij een gebouw gelegen te Brussel werd verkocht door Fernand en Jacques André aan

een zekere heer L. met Franse nationaliteit en woonplaats te Parijs. De prijs van het gebouw

(16.400.000 BEF) werd gefinancierd door een hypothecaire lening aangegaan bij de

kredietinstelling Comptoir d’escompte te Luik, heden ten dage beter bekend onder de naam

Dexia. De akte van kredietopening en de hypotheekakte werden door dezelfde notaris

verleden.

342 J. DEMBLON, Connaissance approfondie, supra noot 59, 80. 343 Luik (20e k.) 8 maart 2007, JT 2007, 356, RNB 2007, 328.

54

170. Achteraf bleek dat de verkopers en de koper die zich bij verkoop hadden aangeboden

zich aan oplichting waren te buiten gegaan. De koper had namelijk beweerd dat de twee

verkopers naar Brussel waren verhuisd om te gaan samenwonen, wat niet het geval was en

waardoor de notaris een verkeerde woonplaats van de verkopers geakteerd had. De koper

heeft zich bij het verlijden van de akte in baar geld laten betalen en heeft geen enkele

terugbetaling gedaan aan de kredietinstelling. De kredietinstelling achtte de notaris hiervoor

aansprakelijk en heeft de notaris gedagvaard in schadeloosstelling.

Afdeling III. Juridische behandeling

171. In eerste aanleg werd het verzoek van de kredietinstelling ingewilligd en werd de

betrokken notaris veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van 247.893 euro. De

betrokken notaris tekende tegen dit vonnis hoger beroep aan. De notaris betwistte hierbij dat

hij ook maar enige fout had begaan, maar stelde daarentegen dat de NV Dexia verschillende

fouten had begaan die volgens hem aan de oorsprong van de schade liggen. Wij gaan hierbij

enkel in op de aansprakelijkheid van de appelant, met name die van de notaris zelf.

172. Inleidend wijst de geïntimeerde erop dat de notaris bij omzendbrief van 16 januari 1997

door de Federatie was gewaarschuwd voor het voorvallen van gevallen van oplichting waarbij

een hypothecaire lening werd aangegaan met behulp van valse identiteitskaarten en waarbij

één van de kenmerken de storting van de lening in baar geld was. De appelant kan zich niet

beroepen op het zogenaamde vertrouwelijke karakter van de circulaire, daar zelfs de

geïntimeerde er kennis van had gekregen door de publicatie ervan in een editie van het

Journal des tribunaux van 2003.

173. De betrokken notaris stelt dat het onmogelijk is artikel 11 van de Organieke Wet

Notariaat na te leven. Het hof van beroep van Luik deelt deze mening niet. Het hof van beroep

geeft toe dat een strikte toepassing van die wetsbepaling moeilijk haalbaar is wanneer de

partijen afkomstig zijn uit het buitenland. Niettemin blijft het de taak van de notaris alles in

het werk te stellen zich afdoende te vergewissen van de juiste identiteit van de partijen. Het is

dan aan de rechtbanken om te oordelen of de notaris al dan niet foutief nalatig gehandeld

heeft bij de keuze van de verificatiemiddelen.

55

174. Dankzij de ontwikkeling van de technologie en de informatiebronnen is het voor de

notaris gemakkelijker om zekerheid te krijgen over onder meer de namen en verblijfplaatsen

van de partijen die voor hem verschijnen.

175. In casu maakten de documenten die in het bezit waren van de notaris – met name de

notariële akten, de uittreksels uit het rijksregister en de correspondentie van heer L. – melding

van verschillende woonplaatsen voor Fernand André en zijn zoon Jacques. In tegenstelling tot

wat bleek uit de gegevens van het rijksregister, geraadpleegd kort voor het verlijden van de

akte, beweerde de koper (heer L.) in zijn brief van 2 april dat de twee verkopers sinds 1 april

1997 verhuisd waren om te gaan samenwonen in Brussel.

176. Zowel de rechter in eerste aanleg als het hof van beroep van Luik oordelen terecht dat de

notaris, geconfronteerd met dergelijke tegenspraak en in het licht van zijn wettelijke

verplichting tot het bevestigen van de identiteit met inbegrip van de woonplaats van de

partijen, de juistheid van de bewering van de koper had moeten controleren. De notaris had

immers voldoende tijd om contact op te nemen met de gemeentelijke overheden om de

juistheid te onderzoeken van de nummers van de identiteitskaarten.

177. De notaris heeft bij het nagaan van de identiteit van de verschijnende partijen echter

genoegen genomen met de voorlegging van de identiteitskaarten en met de wederzijdse

bevestiging van de identiteit door de partijen, wat de notaris enkel zou kunnen ontheffen van

diens aansprakelijkheid ten aanzien van deze laatsten, maar zeker niet ten aanzien van derden.

178. In het licht van die globale omstandigheden én van de omzendbrief van 16 januari 1997,

had de notaris een bijzonder waakzame houding moeten etaleren. Hij kende koper noch

verkopers en zowel hun woonplaats als het gebouw zelf bevonden zich in Brussel, terwijl zijn

notariskantoor was gevestigd in Luik. Er was geen onderhands verkoopcontract en zowel de

eigendomstitel als het huwelijkscontract van de verkopers werd door de koper overhandigd in

de vorm van een fotokopie.

179. Gezien die feitenconstellatie achtte het hof van beroep het dan ook ontegensprekelijk

vaststaande dat de notaris een gebrek aan waakzaamheid aan de dag had gelegd en er hem een

foutieve nalatigheid in de zin van de artikelen 1382 en 1383 BW kon worden aangewreven.

56

Afdeling IV. Conclusie met betrekking tot het arrest

§ 1. Artikel 11 Ventôsewet: wolfijzers en schietgeweren

180. Op het gebied van de bevestiging van de identiteit van de partijen (art. 11 Org.W.) komt

de notaris steeds meer in grote moeilijkheden te verkeren. Als openbaar ambtenaar is hij ertoe

gehouden zijn ambt te verlenen (art. 3 Org.W.), maar komt hij in de problemen als de partijen

hem niet bekend zijn, hij geen attesterende getuigen vindt en indien hij de geldigheid van de

zogenaamde bewijskrachtige identiteitsbewijzen zoals de identiteitskaart niet (gemakkelijk)

kan nagaan. De notaris moet dan ook alle voorzorgsmaatregelen nemen.

181. Vóór de wet van 4 mei 1999, zoals in deze casus, was de uitdaging om het hoofd te

bieden aan de ‘wolfijzers en schietgeweren’ bij die bevestiging, nog van grotere omvang. De

notaris die de partijen niet kende, kreeg van de wet slechts de bewijsgetuigen als remedium344.

Een tsunami aan gevallen van oplichting345 overspoelde dan ook bepaalde notariskantoren346.

182. De doctrine347 stelde heel vroeger immers bikkelhard dat de notaris zijn ambt moest

weigeren als hij één van de partijen niet kende of hij zich in de onmogelijkheid bevond

getuigen te doen verschijnen die voldeden aan de criteria van artikel 11. Niettemin werd reeds

vóór de wet van 4 mei 1999 ingezien dat de rigoureuze toepassing van het toenmalige artikel

11 van de Ventôsewet, tot stand gekomen in een tijd van een statische maatschappij,

neerkwam op een absurd-obsolete vereiste en de notaris zich van andere verificatiemiddelen

mocht bedienen om de identiteit van partijen vast te stellen, als zij maar dezelfde waarborgen

boden als die welke emaneerden uit de bevestiging door de attesterende getuigen348.

344 Vroeger werd de notaris aangeraden zijn ministerie te weigeren indien hij de partijen niet kende en hij geen attesterende getuigen kon vinden om de identiteit van de partij te bevestigen. Zie bijvoorbeeld een geval uit begin van de negentiende eeuw dat bij ROLLAND DE VILLARGUES wordt aangehaald: “Par exemple, un soldat marchant isolément arrive dans une ville, ou bien il reste malade dans un hôpital, et il a besoin d’adresser une procuration à sa famille ou de faire un testament ; personne ne le connaît : on demande ce que doit faire le notaire requis de lui prêter son ministère.” Zie M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 297, nr. 25. Zie evenwel toen al de soepelheid om de identiteit te bevestigen op grond van een paspoort of andere documenten : M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 297, nr. 26 : “(…) avait été établie par son passeport et autres renseignements de cette nature. Le testament fut validé (…).” 345 Reeds in de eerste helft van de negentiende eeuw werd door ROLLAND DE VILLARGUES melding gemaakt van een schrikbarende stijging van het aantal gevallen van oplichting. Zie M. ROLLAND DE VILLARGUES, Répertoire, supra noot 59, 293, nr. 4 : « Aussi à une époque où les faux s’étaient multipliés d’une manière effrayante. » 346 Zie bijv. J.-F. LEDOUX en D. STERCKX, “La réforme”, supra noot 136, (209) 221. 347 Zie bijv. G. GALOPIN, Cours, supra noot 59, 113, nr. 140; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “De bewijskracht van de notariële akten”, supra noot 6, nr. 35 (met kritiek op het stelsel); A. SCHICKS, en A. VANISTERBEEK, Traité formulaire, supra noot 58, 206, nr. 12.9. 348 Zie G. VAN OOSTERWIJCK, “Notariële inrichting en deontologie”, supra noot 8, (5) 21.

57

§ 2. Een blindelings beroep op de identiteitskaart is uit den boze

A Wat vroeger reeds gold…

183. Nog vooraleer de wetgever het beroep op bewijskrachtige identiteitsbewijzen invoerde

als valabel alternatief voor de attesterende getuigen, bleek al uit diverse arresten dat een

verregaande controle van de identiteit een sine qua non was voor de notaris om gebeurlijke

instellers van toekomstige aansprakelijkheidsclaims anticipatief de wind uit de zeilen te

nemen. Reeds aan het begin van de twintigste eeuw stelden RUTGEERTS en AMIAUD349

met

betrekking tot het paspoort het volgende: “Un passe-port pourrait être faux et un individu

pourrait se servir du passe-port d’un autre. La responsabilité du notaire ne serait donc pas à

couvert si la supposition de personnes venait à être prouvée.”350.

184. Dat een blindelings beroep op de gegevens die vermeld stonden op de identiteitskaart om

de identiteit van de partijen te bevestigen hiertoe niet voldoende was, mocht bijvoorbeeld

blijken uit arrest van 14 januari 1998 van het hof van beroep van Brussel351. Daarbij kwam de

civielrechtelijke aansprakelijkheid van de betrokken notaris in het gedrang door een verkeerde

vaststelling van de identiteit van de verschijnende partijen, daar de notaris zich ertoe had

beperkt een blindelings beroep te doen op de gegevens die vermeld stonden op de

identiteitskaart. In eerste aanleg was de rechtbank van eerste aanleg van Brussel in haar

vonnis van 15 december 1990 volgens het hof van beroep blijkbaar te mild geweest voor de

notaris. Het hof had het als volgt gesteld: “(Attendu) qu’une carte d’identité ne peut être

suspectée d’être fausse et le notaire ne peut être tenu de pousser ses investigations au delà de

sa production que dans des circonstances susceptibles d’éveiller sa suspicion, non présentes

en l’espèce.”.

349 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, 641, nr. 416. 350 Men mag natuurlijk de temporele context niet uit het oog te verliezen. De auteurs schreven dit in 1904, toen er op het paspoort nog geen foto’s voorkwamen, wat de controle van de identiteit van de titularis nog moeilijker maakte. Op te merken valt dat het hier gaat over het ‘paspoort’ en nog niet over de ‘identiteitskaart’. De identiteitskaart werd in België pas ingevoerd bij KB van 6 februari 1919, dus na WO I. Meer over dit laatste bij G. VAN OOSTERWIJCK, “De bewijsgetuige”, supra noot 10, (207) 217, nr. 17. 351 Brussel 14 januari 1998, RNB 1999, 463-468, JLMB 1999, 620 en 1054, Chron.not.Liège XXX, 1999, 36, commentaar I. MOREAU-MARGREVE.

58

B … geldt nu nog meer “in het licht van de technologische

ontwikkelingen”

185. De rechtbank van eerste aanleg Brussel gaf in haar vonnis van 20 juni 2002352 toe dat een

strikte toepassing van artikel 11 van de Notariswet onmogelijk is, meer bepaald wanneer de

partijen afkomstig zijn uit het buitenland. Met het arrest van het hof van beroep van Luik van

8 maart 2007 is dit begrip voor de moeilijk realiseerbare rigoureuze toepassing van het

relevante wetsartikel enigszins gemitigeerd in het licht van de ‘développement de la

technologie et des moyens d’information’ en werd wederom in de verf gezet dat de notaris

maar niet genoeg op zijn civielrechtelijke qui-vive kan zijn.

186. In de omstandigheden van de zaak waarover het hof van beroep zich op 8 maart 2007

uitsprak, vertoonde de notaris een alertheidsgebrek en werd er dus een foutieve nalatigheid

vastgesteld in de zin van de artikelen 1382 en 1383 BW. De notaris is er niet in geslaagd zijn

aansprakelijkheid te ontlopen door de causaliteitsband fout-schade te doorbreken, door het

bewijs te leveren van een gekarakteriseerde fout in hoofde van de kredietinstelling. Ook al

zouden de ingeroepen nalatigheden als foutief kunnen worden bestempeld, toch was er hoofde

van die kredietinstelling geen causale band met de schade, aangezien de betwisting geen

betrekking had op de identiteit van de partijen bij de notariële akten, maar wel op de

solvabiliteit van de koper en de waarde van het onroerend goed.

187. Uit het arrest blijkt dat de notaris zich op nauwgezette wijze dient te vergewissen van de

identiteit van de ondertekenende partijen. Indien hij de partijen niet kent, dient hij een beroep

te doen op ‘grootmoeders recepten’353 zoals het trouwboekje, het huwelijkscontract of de

identiteitskaart. Zoals gebleken is uit dit arrest, kan de notaris echter niet altijd vertrouwen op

de juistheid van de gegevens die vermeld staan op de identiteitskaart.

188. Dit kan voor de notaris echter geen verschoningsgrond uitmaken, daar de identificatie

van de partijen diens essentiële missie constitueert. Het hof van beroep gaat er hierbij vanuit

dat de ontwikkeling van de technologie en de informatiemiddelen de zekerheid over onder

meer de namen en verblijfplaatsen van de partijen zal versterken.

352 Rb. Brussel 20 juni 2002, JT 2003, 69, RNB 2004, 516, noot, Chron. not. Liège, b. XXXIX, 1 april 2004, 380. 353 Term gehaald bij C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 237.

59

§ 3. Digitalisering van de registers van de burgerlijke stand als

panacee?

189. Eén van de mogelijke wijzen om de notaris toe te laten de mogelijke aansprakelijkheids-

genererende valkuilen te omzeilen zou net de digitalisering kunnen zijn van de

identiteitsgegevens die vervat liggen in de registers van de burgerlijke stand in de diverse

landen van de Europese Unie354. Deze informatisering blijkt vooralsnog nog niet aan de orde.

190. Het zou de rechtszekerheid zeker ten goede komen indien men deze openbare

ambtenaren zou verplichten te werken met de registers van de burgerlijke stand355. De in de

registers ingeschreven akten, alsmede de eensluidend verklaarde en behoorlijk gezegelde

afschriften daarvan, hebben immers ex artikel 45, § 1 in fine BW authentieke bewijskracht.

191. De wetgever356 ging er vanuit dat het gebruik in de Hypotheekwet van attesten en

uittreksels van de burgerlijke stand een administratieve last uitmaken. Niettemin valt het aan

te raden dat de notaris zich zoveel als mogelijk beroept op de documenten van de registers

van de burgerlijke stand357. Als oplossing stelt ENGELS358 voor dat de registers van de

burgerlijke stand zouden worden gedigitaliseerd. Indien de uitwerking van dit idee beperkt

blijft tot het nationale vlak, biedt het enkel een oplossing voor de gevallen waarin Belgische

partijen voor de notaris verschijnen om een akte te ondertekenen, maar niet voor de partijen

die komen uit een ander land.

192. Een grootschaligere aanpak, op bijvoorbeeld Europees niveau, is dan ook ten zeerste

aanbevolen. Dit vraagt echter tijd en geld en daarmee kunnen de politieke verantwoordelijken

niet onmiddellijk ‘scoren’359. Een toename van de jurisprudentie rond de civielrechtelijke

aansprakelijkheid van notarissen bij de bevestiging van de identiteit van de partijen ligt dus in

het licht van de toenemende mobiliteit van de personen, en in haar kielzog de mobiliteit van

354 In deze zin: F. GARCÍA MÁS, “Hacia el informe notarial electrónico”, El Mundo, 28 april 2002, www.elmundo.es/nuevaeconomia/2002/125/1019900347.html (consultatie 10-IV-2009), nr. 125. « El tema es apasionante y se consideró que la CNUE tenía una oportunidad de oro: el notariado europeo debe intentar demostrar que es capaz de sacar partido del fenómeno de las nuevas tecnologías. Aprovechando, además, los principios y bases del notariado latino, es decir, la inmediatez con el ciudadano cliente, la redacción del documento, el control de legalidad, el juicio de identidad y de capacidad, el asesoramiento, etcétera. » 355 Zie C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233, nr. 11. 356 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (I). Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr.51-2760/001, 14. 357 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 225; C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233. 358 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233, nr. 11. 359 C. ENGELS, “Wijzigingen”, supra noot 16, (227) 233, nr. 11.

60

de criminaliteit, ongetwijfeld in het verschiet. Het is aan de notarissen om zich tot de tanden

te bewapenen om zich tegen aansprakelijkheidsclaims op dit gebied in te dekken. Slaagt de

notaris er niet in alle gebeurlijke twijfelachtigheden met betrekking tot de identiteit van een

ondertekenende partij tot een minimum te reduceren, dan kan hem met BASTINÉ360 worden

aanbevolen de optie van de dienstweigering te lichten.

193. Teneinde te vermijden dat zijn aansprakelijkheidsonbevlektheid wordt gehypothekeerd

door een bezoedeling in bovenvermelde zin, doet de instrumenterende notaris er goed aan zijn

identiteitsoordeel niet enkel te stoelen op één bewijsstuk. Een normaal voorzichtig en

zorgvuldig notaris zal zijn oordeel dan ook gronden op een faisceau de présomptions

concordantes361 bij het leveren van het bewijs van de kennis van de identiteit van de

partijen362. De notaris zou dan ook ten volle dienen gebruik te maken van de hem in het licht

van de huidige technologie ter beschikking staande investigatiemogelijkheden en zich niet

enkel mogen beperken tot het zich (blindelings) stoelen op de hem overgemaakte

identiteitsstukken.

194. Het Franse Hof van Cassatie363 oordeelde dan ook reeds dat één enkel

identiteitsdocument niet volstaat om de kennis in de zin van artikel 11 van de Notariswet te

bewijzen. RENARD-DECLAIRFAYT364

sluit zich hierbij aan en ziet deze zienswijze dan ook als

commonsensical (supra nr. 82).

360 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 113, nr. 115: “Il fallait donner au notaire le moyen de conclier ces devoirs de sa profession.”. 361 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197. 362 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197; J.-F. LEDOUX en D. STERCKX, “La réforme”, supra noot 136, (209) 221; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 44. 363 Cass.fr. 6 februari 1979, Juris-Data nr. 1979-000045, Bull.Cass. 1979, 39, nr. 45, Rép.not.Defrénois 1980, 386, commentaar J.-L. AUBERT, aangehaald in M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 194, nr. 42 en in J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 197. 364 M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 195, nr. 44.

61

§ 4. De wederzijdse identiteitsbevestiging als lapmiddel?

195. Uit het arrest van het hof van beroep van Luik blijkt nog maar eens dat de wederzijdse

bevestiging van de identiteit door de partijen voor de notaris geen exoneratiegrond uitmaakt

ten aanzien van derden (supra nr. 177).

196. In de ogen van de rechtsleer365 raakt art. 11 Org.W. de openbare orde. Aan deze bepaling

kan aldus geen afbreuk worden gedaan. Zonder kennis van de partijen heeft de notaris immers

geen zekerheid over de herkomst van de akte en is er geen authenticiteit366. Het wetsartikel

dient dan ook door alle notarissen voor alle akten in acht te worden genomen. De notaris kan

zich dan ook niet baseren op de beweringen van een hem bekende partij om de identiteit van

een andere partij te bevestigen367. Als de notaris de partij immers niet persoonlijk kent, dient

hij zijn toevlucht te nemen tot de wettelijke middelen die art. 11 Org.W. hem verschaft.

197. Zoals reeds hierboven uiteengezet, stelde het hof van beroep van Brussel in een arrest

van 7 april 1998 dat de notaris zich eventueel zou kunnen beroepen op de bewijzen verkregen

van andere partijen om zekerheid te krijgen over de identiteit van de andere comparanten368.

In zoverre dat dit hof, dat echter heeft nagelaten omstandig te becommentariëren wat het

eronder verstond, beschouwt dat die ‘preuves suffisantes’ verklaringen van de andere partijen

omtrent de identiteit van de andere partijen behelst, kan die passage zeker niet worden

bijgetreden en wordt ze resoluut afgekeurd door het arrest van 7 maart 2008 van het hof van

beroep van Luik, dat het volgende stelde: “Il s’est contenté de la présentation des cartes

d’identité et de la certification réciproque d’identité par les parties, ce qui ne pourrait en tout

état de cause exonérer le notaire qu’à l’égard de celles-ci et non pas des tiers.”.

198. Zoals reeds vermeld, kan worden gesteld dat de zogenaamde plicht tot het verzekeren

van de doeltreffendheid van de akte niet neerkomt op een resultaatsverbintenis. De

365 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 112, nr. 115; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 192; P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 156, nr. 102 L. RUTGEERTS en A. AMIAUD, Commentaire, supra noot 46, nrs. 405 en 409. 366 J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nr. 192. 367 L. BASTINÉ, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 122; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nrs. 196 en 196-1; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 190, nr. 34. 368 Brussel 7 april 1998, RNB 1999, 455, noot R.D.V., Chron.dr.not.b., b. XXX, 1999, 39, commentaar I. MOREAU-MARGREVE: “Que, lorsque le notaire ne trouve pas deux témoins qui puissent lui confirmer l’identité du comparant, il peut seulement procéder à la passation de l’acte, s’il reçoit des preuves suffisantes aux fins d’acquérir une sécurité requise sur l’identité du comparant, soit par suite de recherches personnelles, soit de la part du comparant lui-même ou même des autres parties.”

62

ondoeltreffendheid van de akte brengt de aansprakelijkheid van de notaris slechts in het

gedrang indien dat een gevolg is van een gebrekkig onderzoek naar de identiteit van de

partijen369. De notaris kan enkel aansprakelijk worden gesteld als mag worden verondersteld

dat hij de gelegenheid heeft gehad de fout, die de akte van zijn normale effecten heeft

ontdaan, niet te begaan370 (supra nr. 81).

199. De notaris kan zich volgens de Belgische rechtsleer371 dan ook niet baseren op de

beweringen van een andere partij om aan te tonen dat de andere ondertekenende partij hem

bekend is. Een diepgaander onderzoek naar diens identiteit is dan ook vereist. In dat geval kan

de aansprakelijkheid van de notaris niet worden weerhouden indien blijkt dat hij niet bij

machte kon zijn de door één van de partijen georganiseerde fraude met behulp van vervalste

identiteitskaarten bloot te leggen. De notaris die dus kan aantonen dat hij is overgaan tot alle

noodzakelijke controles en die het risico op ondoeltreffendheid van de akte niet kon voorzien,

moet dus volgens AUBERT372

elke aansprakelijkheid ontlopen.

369 VOOR BELGIË: P. HARMEL, en R. BOURSEAU, Les sources, supra noot 46, 158-159, nr. 104; VOOR

FRANKRIJK: J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 98-99, nr. 77. 370 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 105, nr. 81. 371 L. BASTINE, Cours de notariat, supra noot 46, 117, nr. 122; J. DEMBLON, “De notariële akte”, supra noot 9, nrs. 196 en 196-1; M. RENARD-DECLAIRFAYT, “Kennis der partijen”, supra noot 11, (189) 190, nr. 34. 372 J.-L. AUBERT, La responsabilité, supra noot 12, 105-106, nr. 81.

63

Hoofdstuk 9. Eindbesluit

200. De hamvraag is of het Luikse arrest de jurisprudentie op het vlak van de civielrechtelijke

aansprakelijkheid van de notaris bij de identificatie van de partijen een hoge vlucht zal doen

nemen. Onder meer onder invloed van het vrije verkeer van personen in de Europese Unie zal

de notaris het nog moeilijker krijgen om zich te vergewissen van de juistheid van de identiteit

van de ondertekenende partijen. Hij beschikt immers niet altijd over de hulpmiddelen om een

bevestiging uit te voeren zoals de wet het vereist. In die gevallen dient de notaris een beroep

te doen op ‘grootmoeders recepten’ zoals het trouwboekje, het huwelijkscontract of de

identiteitskaart. Zoals blijkt uit dit arrest, kan de notaris niet altijd afgaan op de juistheid van

de gegevens die vermeld staan op dit laatste document.

201. Het hof van beroep stelt hierbij dat het dankzij de ontwikkeling van de technologie en de

informatiemiddelen is dat het voor de notaris mogelijk is om zekerheid te krijgen over onder

meer de namen en verblijfplaatsen van de partijen die voor hem verschijnen (supra nrs. 185-

188). Dit lijkt een redenering ad futurum. Wat de communicatiemiddelen betreft, kan de

notaris zeker en vast sneller bepaalde inlichtingen inwinnen bij bepaalde instanties. Wat de

technologie betreft, kan deze kennelijk gewichtigere beoordeling van de aansprakelijkheid

van de instrumenterende notaris niet geheel worden bijgetreden. In geval van een

(toekomstige) verwezenlijking van een technologische ontwikkeling als de digitalisering van

de registers van de burgerlijke stand zou dergelijke visie evenwel kunnen worden

aangehangen.

202. ENGELS hoopt dan ook dat de identiteitskaart door de openbare en ministeriële

ambtenaren zal worden geweerd als publiciteitsmiddel. Deze auteur stelt hierbij dat het

notariaat de vereenvoudigde identiteitsopgave van de natuurlijke personen wel zou kunnen

hanteren, maar daardoor het risico loopt zichzelf voor later middelen te ontnemen om

voldoende zekerheid te verkrijgen over de identiteit van de natuurlijke personen voor wie een

authentieke akten moet worden verleden met betrekking tot het eigendomsrecht of andere

zakelijke rechten. Uit het één en het ander blijkt dan ook dat de notaris als openbaar

ambtenaar een niet te mis kennen rol toebedeeld krijgt bij het identificeren van natuurlijke

personen. Uit het arrest van het hof van beroep te Luik blijkt weer maar eens dat een tekort

aan diepgaandheid van het onderzoek naar de identiteit van de partijen de notaris de das kan

omdoen. À bon entendeur, salut.

64

Hoofdstuk 10. Bibliografie

Afdeling I. Wetgeving

§ 1. België

Wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS

21 april 1984, 5247.

Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, de

vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten en tot wijziging van de wet van 8 augustus

1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 3 september 1991.

Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van

de verwerking van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993, 5801.

Wet 9 februari 1995, BS 18 maart 1995.

Wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, BS 1

oktober 1999, 37132.

Wet 12 augustus 2000 tot wijziging van artikel 2, eerste lid, van de wet van 19 juli 1991

betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten en tot wijziging van de wet van

8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 11 oktober

2000.

Wet van 1 maart 2007 houdende diverse bepalingen (III), BS 14 maart 2007, 13.594.

Wetsontwerp houdende diverse bepalingen (I), memorie van toelichting, Parl.St. Kamer,

2006-2007, nr. 51-2760/001.

Verslag van de commissie voor de Justitie uitgebracht door de heer Walter MULS, Parl.St.

Kamer, 2006-2007, nr. 51-2788/014.

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/1 en 1433/1.

65

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, 2006-2007, nr. 2760/001.

Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 1432/19.

KB 11 september 1986 waarbij aan notarissen toegang wordt verleend tot het Rijksregister

van de natuurlijke personen, BS 2 oktober 1986.

KB 16 juli 1992 tot vaststelling van de informatie die opgenomen wordt in de

bevolkingsregisters en in het vreemdelingenregister, BS 15 augustus 1992.

KB 16 juli 1992 betreffende het verkrijgen van informatie uit de bevolkingsregisters en uit het

vreemdelingenregister, BS 15 augustus 1992.

KB 16 juli 1992 tot vaststelling van de informatie die opgenomen wordt in de

bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, BS 15 augustus 1992.

KB 22 maart 1993 betreffende de bewijskracht, ter zake van de sociale zekerheid, van de door

instellingen van sociale zekerheid opgeslagen, bewaarde of weergegeven informatiegegevens,

BS 1 april 1993.

KB 8 januari 1996 tot bepaling van de informatietypes, verbonden met de informatiegegevens

bedoeld in artikel 3, eerste lid, van de wet van 8 augustus 1983 tot regeling van een

Rijksregister van de natuurlijke personen, BS 25 januari 2006.

KB 14 april 2002 waarbij de V.Z.W. Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat

gemachtigd wordt om toegang te hebben tot de informatiegegevens van het Rijksregister van

de natuurlijke personen en het identificatienummer ervan te gebruiken, BS 1 juni 2002.

Omzendbrief 7 oktober 1992 betreffende het houden van de bevolkingsregisters en het

vreemdelingenregister, BS 15 oktober 1992.

Omzendbrief 20 september 1996 betreffende de nieuwe bepalingen inzake identiteitskaarten –

Wijzigingen van de Algemene Onderrichtingen van 7 oktober 1992 betreffende het houden

van de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, BS 28 september 1998.

66

Omzendbrief 3 januari 2001 tot wijziging van de Algemene Onderrichtingen van 7 oktober

1992 betreffende het houden van de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister –

Vermelding van de echtscheiding op de identiteitsdocumenten, BS 14 maart 2001, 8163.

Omzendbrief 21 juni 2007 betreffende de wijzigingen in de reglementering betreffende het

verblijf van vreemdelingen tengevolge van de inwerkingtreding van de wet van 15 september

2006, BS 4 juli 2007 (tweede uitg.), 6466.

§ 2. Internationaal

Ley de 8 de junio de 1957 sobre el Registro Civil, BOE 10 de junio 1957.

Loi n°65-526 du 3 juillet 1965 relative à la francisation des noms et prénoms qui acquièrent

ou se font reconnaître la nationalité française, JO 4 juli 1965, 5654.

Décret n° 71-941 du 26 novembre 1971 relatif aux actes établis par les notaires, JO 3

décembre 1971, 11795.

Décret n° 2005-973 du 10 août 2005 modifiant le décret n° 71-941 du 26 novembre 1971

relatif aux actes établis par les notaires, JO n°186 du 11 août 2005, 13096.

Decreto de 14 de noviembre de 1958 por el que se aprueba el Reglamento de la Ley del

Registro Civil, BOE 11 de diciembre 1958.

67

Afdeling II. Rechtspraak

§ 1. België

Cass. 15 mei 1902, Pas. 1902, I, 247.

Cass. 9 december 1948, Pas. 1948, I, 699 en RCJB 1954, 251, met noot P. DE HARVEN; Cass.

14 januari 1954, Pas. 1954, I, 402; Cass. 15 maart 1968, RW 1967-68, 2000, Pas. 1968, I,

884.

Antwerpen 5 april 1973, RW 1976-77, 2360.

Antwerpen 2 juni 1975, RW 1976-77, 2360.

Brussel 7 januari 1829, Pas. 1829, 9.

Brussel 12 oktober 1993, Not. Fisc. M. 1995, afl. 10, 15, noot M. PEULINCKX-COENE.

Brussel 14 januari 1998, RNB 1999, 463, JLMB 1999, 620 en 1054, Chron.not.Liège XXX,

1999, 36, commentaar I. MOREAU-MARGREVE.

Brussel 7 april 1998, RNB 1999, 455, noot R.D.V., Chron.dr.not.b., b. XXX, 1999, 39,

commentaar I. MOREAU-MARGREVE.

Gent 9 september 1997, T.Not. 2000, 205, Chron.not.Liège 2001, b. XXXIV, 331.

Mons 16 februari 1998, RTDF 1998, 296.

Luik (20e k.) 8 maart 2007, JT 2007, 356, RNB 2007, 328.

Rb. Brussel 15 oktober 1990, TBBR 1991, 406, Chron.not.Liège, b. XIX, 24 maart 1994, 32.

Rb. Brussel 20 juni 2002, JT 2003, 69, RNB 2004, 516, noot, Chron.not.Liège, b. XXXIX, 1

april 2004, 380.

68

Rb. Dendermonde 31 mei 1996, RNB 1996, 441, noot J. DEMBLON.

Rb. Mons 26 maart 1874, Pas. 1875, III, 262.

Rb. Tongeren 22 november 2000, Waarvan Akte 2003/2, 1-9, noot J. DE BRABANDER.

§ 2. Frankrijk

Cass.fr. 20 januari 1852, Pas. 1852, I, 38.

Cass.fr. 24 februari 1902, JNA 1903, 427, noot.

Cass.fr. 22 juli 1924, JNA 1924, 859, noot, D. 1924, 540.

Cass.fr. 28 maart 1973, Juris-Data nr. 1973-099114, Bull.Cass. 1973, III, nr. 243.

Cass.fr. 6 februari 1979, Juris-Data nr. 1979-000045, Bull.Cass. 1979, 39, nr. 45, Rép.not.

Defrénois 1980, 386, commentaar J.-L. AUBERT.

Cass.fr. 25 januari 1989, nr. 87-12.838, Bull.Civ. I, nr. 40, La Semaine Juridique JCP N, 23

maart 1990, 65, noot TH. SANSEAU en 23 februari 1990, 37, noot M. DAGOT, D. 8 juni 1989,

301, noot J.-L. AUBERT.

Cass.fr. 13 november 1990, nr. 89-14.235, JCP 1991 II, 19579, noot M. DAGOT.

Cass.fr. 9 april 1997, Bull.Civ. III, nr. 38.

Cass.fr. 20 januari 1998, nr. 96-12.431, Juris-Data nr. 1998-000141, Bull.Cass. 1998, I, nr.

21, 14, La Semaine Juridique JCP G 1998, 461.

Cass.fr. 15 december 1999, nr. 97-16.041, Juris-Data nr. 1999-004437, Bull.Civ. I, nr. 353,

RTD civ., maart 2001, nr. 1, 175, noot J. PATARIN.

Cass.fr. 4 februari 2003, nr. 01-14.889, Juris-Data nr. 2003-01758, JCP La Semaine

Juridique Notariale et Immobilière 2003/46, nr. 1572, 1625, noot G. RIVIERE.

69

Rechtsleer

§ 3. Boeken

AUBERT, J.-L., La responsabilité civile des notaires, Parijs, Defrénois, 2002, 163 p.

BASTINE, L., Cours de notariat, comprenant l’explication des lois organiques, Brussel,

Bruylant, 1884, XII, 409 p.

BLAMPAIN, D., Hanse. Nouveau dictionnaire des difficultés du français moderne, Louvain-la-

Neuve, De Boeck-Duculot, 2000, 983 p.

DELEECK, H. en CANTILLON, B., De architectuur van de welvaartsstraat opnieuw bekeken,

Leuven, Acco, 2008, 551 p.

DEMBLON, J., Connaissance approfondie du droit civil et du droit fiscal en rapport avec le

notariat et rédaction d’actes (personnes et biens). Livre I - l’acte notarié : formes, forces,

formalités. Notes de cours, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, 314 p.

DE POULPIQUET, J., La responsabilité civile et disciplinaire des notaires, Parijs, LGDJ, 1974,

472 p.

DE POULPIQUET, J., Responsabilité des notaires : civile, disciplinaire, pénale, Parijs, Dalloz,

2003, 429 p.

DE VALKENEER, R., Précis du notariat, Brussel, Bruylant, 2002, 436 p.

DE WULF, C., m.m.v. BAEL, J., DEVOS, S. en DE DECKER, H., Het opstellen van notariële

akten, Mechelen, Kluwer, 2006, 4 volumes.

ENGELS, C., Zekerheidsrecht. Syllabus, Brugge, die Keure, 2006, 342 p.

GALOPIN, G., Cours de droit civil. État et capacité des personnes, Luik, Vaillant-Carmanne,

1904, 435 p.

70

GALOPIN, G., Cours de droit notarial, Luik, Vaillant-Carmanne, 1905, 363 p.

GENIN, E. en A. en PONCELET, R., Traité des hypothèques et de la transcription, Brussel,

Bruyland, 1980, 566 p.

HARMEL, P. en BOURSEAU, R., Les sources et la nature de la responsabilité des notaires en

droit belge de 1830 à 1962, Luik, Faculté de droit de l’Université de Liège, 1964, 786 p.

HAUCHAMPS, C., Droit notarial, Brussel, Bruylant, 1936, 228 p.

MELIS, J. en bewerkt door WAAIJER, B., De Notariswet, Kluwer, Deventer, 2003, 511 p.

MICHIELSENS, A., De nieuwe notariswet, Antwerpen, Kluwer, 1999, 663 p.

PARENT, J.J.F., Nouvelle loi sur le régime hypothécaire, accompagnée de tous les documents

officiels relatifs à la loi, Brussel, Chez l’éditeur, 1851, 564 p.

RAUCQ, A. en CAMBIER, P., Traité du notariat : législation, doctrine, jurisprudence, Brussel,

Larcier, 1943, 2 v., 855 p.

ROLLAND DE VILLARGUES, M., Répertoire de la jurisprudence du notariat, Parijs, 1842, 9

volumes.

RUTGEERTS, L. en AMIAUD, A., Commentaire sur la loi du 25 ventôse an XI organique du

notariat, Brussel, Larcier, 1884, 3 volumes.

SCHICKS, A. en VANISTERBEEK, A., Traité-formulaire de la pratique notariale, d. I, Leuven,

Fonteyn, 1924-1933, 7 volumes.

VANHALEWYN, C. en JACOBS, H., La responsabilité professionnelle du notaire, Brussel,

Bruylant, 1994, 170 p.

WATELET, P., La rédaction des actes notariés, Brussel, Larcier, 1980, 781 p.

71

§ 4. Bijdragen in tijdschriften en verzamelwerken

BAEL, J., “De nieuwe notariswet” in Gandaius Actueel VI, Antwerpen, Kluwer, 2001, 31-83.

CLOSSET, CH., “Le patronyme des étrangers en Belgique”, JT 1973, 725-727.

DE BUSSCHERE, C., “De burgerrechtelijke beroepsaansprakelijkheid van de notaris en de

omvang van de schadeloosstelling. Problematiek van de vergoeding door de aansprakelijke

notaris, van de erelonen van de advocaat die het slachtoffer van de beroepsfout van de notaris

in rechte bijstond. Impact van het principecassatiearrest van 2 september 2004” (noot onder

Cass. 2 september 2004), T.Not. 2004, 712-718.

DE CLERCQ, M., “‛Voor mij is verschenen’. Wie is bevoegd en bekwaam om aankoop-,

verkoop- en kredietakten te tekenen?” in CASTELEIN, C., VERBEKE, A. en WEYTS, L. (eds.),

Leuvense Notariële Geschriften. Notariële actualiteit 2007-2008, 135-220.

DEMBLON, J., “La demeure des témoins instrumentaires” (noot onder Rb. Dendermonde 31

mei 1996), RNB 1996, 442-444.

DEMBLON, J., herwerking door HARMEL, P., RENARD-DECLAIRFAYT, M. en TAYMANS, J.-F.,

“De notariële akte”, Rép.not. d. XI, b. VII, Brussel, Larcier, 2002, nrs. 191-202 en 335-342.

DEVOS, S., “Vernieuwde identificatie in de Ventôsewet en Hypotheekwet”, TVW 2007, 197-

199.

DE VRIES, W., “Kennen wij elkaar?”, WPNR 1985, 578-580.

DE WULF, C., “Identiteitsgegevens van de getuigen - artikel 12 Organieke Wet Notariaat”,

T.Not. 2001, 11-14.

DE WULF, C. en ENGELS, C., “De nieuwe notariswet: de notariële akte”, Notarius 2000/2, 117-

125.

D’HUART, V., “Le domicile”, Rép.not., d. I, b. VII, Brussel, Larcier, 2001.

72

DROSSO, F. “Le viager ou les ambiguïtés du droit de propriété dans les travaux préparatoires

du Code civil”, Droit & Société 2001, 895-910.

ENGELS, C., “De wet van 9 februari 1995 tot wijziging van de Hypotheekwet van 16

december 1851: een gemiste kans of een nieuwe aanloop?”, T.Not. 1995, 493-516.

ENGELS, C., “Wijzigingen aan de Hypotheekwet en aan de Organieke Wet Notariaat

ingevolge de wet van 1 maart 2007” in X, Rechtskroniek voor het Notariaat, deel 12, Brugge,

die Keure, 2008, 227-237.

GARCIA MAS, F., “Hacia el informe notarial electrónico”, El Mundo, 28 april 2002, nr. 125,

www.elmundo.es/nuevaeconomia/2002/125/1019900347.html (consultatie 10-IV-2009).

HARMEL, P., “Organisation et déontologie du notariat”, Rép.not. d. XI, b. V, Brussel, Larcier,

1977.

KFBN, “Aanbevelingen inzake de recente wijzigingen van de ventôsewet en de

hypotheekwet”, e-notariaat, 29 maart 2007, nr. 4024.

LEDOUX, J.-F. en STERCKX, D., “La réforme du notariat et des actes notariés”, JT 2000, 209-

225.

LEDOUX, J.-F., “La réforme du notariat”, RRD 2000, 287-311.

ONSTEIN, J., “Notariële rituelen in de informatiemaatschappij? Een beschrijving van de

mogelijkheden om de digitale handtekening in te voeren in de notariële praktijk”, Amsterdam,

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Vrije Universiteit te Amsterdam, 2000, 1-33.

OYARZABAL, M.J.A., “Doble apellido”, La Nación, 12 mei 2007, www.lanacion.com.ar,

(consultatie op 25-XI-2008), 1-2.

RENARD-DECLAIRFAYT, M., “De bewijskracht van de notariële akten”, Rép.not. d. XI, b. VI/1,

Brussel, Larcier, 1983.

73

RENARD-DECLAIRFAYT, M., “Kennis der partijen door de notaris” in VAN DEN EYNDE, P.,

HOLLANDERS DE OUDERAEN, C. en BUISSERET, P., De vernieuwde notariswet. Deel 2.

Handboek Organisatie van het Notariaat, Brussel, Larcier, 2005, 189-197.

RENS, J.-L. en RENS, L., “Notarissen en notariële akten sedert 1 januari 2000”, T.Not. 2000,

59-74.

ROELAND, S., “Ventôsewet en Hypotheekwet. Toelichting bij de aanbevelingen”, e-notariaat,

29 maart 2007, nr. 4024, 1-3.

STERCKX, D., “Des frais et honoraires d'avocat et de conseil technique comme élément du

dommage” (noot onder Cass. 2 september 2004), RNB 2004, 472-474.

TRIAU, K., “De vermelding van de partijen in de akte, na de wijziging aan de Notaris- en

Hypotheekwet van 1 maart 2007”, Notarius 2008, afl. 4, 31-32.

VAN DEN EYNDE, P., “La première étape d’une réforme de la loi hypothécaire”,

Rec.gén.enr.not. 2001, 45-60.

VAN OOSTERWIJCK, G., “De bewijsgetuige: een museumstuk – Bedenkingen bij artikel 11

Organieke Wet Notariaat en de notariële praktijk” in Actuele problemen uit het notariële

recht. Opstellen aangeboden aan Prof. A. De Boungne, Antwerpen, Kluwer, 1985, 207-221.

VAN OOSTERWIJCK, G., “Notariële inrichting en deontologie”, Notariële Actualiteit IV,

Notarieel en gerechtelijk recht, Brugge, die Keure, 1992, 5-28.

DE IDENTITEIT VAN PARTIJEN BIJ DE NOTARIËLE AKTE. DE ...€¦ · 2 ∆ιονύσιος ο...

Documents

Transcript of DE IDENTITEIT VAN PARTIJEN BIJ DE NOTARIËLE AKTE. DE ...€¦ · 2 ∆ιονύσιος ο...