Neufchâteau

Gebouwd van 1935 tot 1940 om de toegang Aken-Visé-Luik te verhinderen, de valleien en kruispunten die binnen reikwijdte van zijn geschut waren gelegen.

Al snel geïsoleerd van het veldleger bood het fort van Neufchâteau 11 dagen weerstand na het afschieten van 15.000 granaten.

23 infanterieaanvallen, voorafgegaan door zware bombardementen waren nodig om de 250 ton zware koepels buiten werking te stellen.

Het fort stopte de gevechten na de vernietiging van zijn zware artillerie en het gebrek aan munities voor de nabijheidsverdediging. De laatste granaat die overbleef werd vanaf het ingangsblok gegooid terwijl de vijand zich al in het bouwwerk bevond.

BuitenkantSamengesteld uit twee dubbele geschutkoepels van

75 mm en een schootsafstand van 10,5 km en drie mortieren van 81 mm en een schootsafstand van 3,6 km.

Beschikt eveneens over een tankafweerkazemat van 47 mm en twee toegangsblokken met mitrailleurs onder koepel.

Het bouwwerk heeft de vorm van een driehoek en wordt omgeven door een droge gracht verdedigd door kazematten die zijn uitgerust met antitankkanonnen, MI, FM en schijnwerpers.

Het uitzicht vanaf de bovenkant van het toegangsblok over het dal is op zich al een bezoek waard.

Het Fort van Neufchâteau

Het fort vanNeufchâteau

Bovengrondse gebouwenHet bouwwerk maakt een desolate indruk maar wordt

door vrijwilligers onderhouden. De twee toegangsblokken en de galerijen zijn te bezichtigen.

Door zowel de ‘naakte bruid’ (het fort van Neufchâ-teau) als de ‘bruid in haar jurk’ (fort van Tancrémont) te bezoeken, krijgt men een goed beeld van een bouwwerk vóór en ná zijn uitrusting.

Het bouwwerk is uitgerust met een 47 mm tankafweer-kanon en een 57 mm Bofors luchtafweerkanon.

In het ingangsblok worden een motor van een Duitse HE111 bommenwerper en diverse accessoires van dit toestel dat in 1940 door drie Spitfires werd neergehaald, tentoongesteld.

Ook zijn er in dit blok een brandkanon uit 1940 en beelden genomen tijdens de aanval van het bouwwerk te zien.

Ondergrondse lokalenDe ondergrondse gangen zijn 2,5 km lang en worden

met een gids bezocht. Men komt langs de schietkamer, de radio- en telefoonkamer, de onderkant van het mortier-blok en de artilleriekoepel 1, de diverse dienstlokalen, de douches, de machinekamer en overige lokalen.

Na de gevechtsdriehoek, richting onderaardse kazernes waar zich de rustgedeeltes met kamers, mess, hospitaal en diverse dienstlokalen bevinden, zonder de lijkenkamer te vergeten!

Hoe ziet een bezoek eruit?Start vanaf het ingangsblok om 14 u, ontdekking van de

bovenstructuur als de weersomstandigheden dit toelaten.Uitleg op plattegrond bij het ingangsblok en afdaling in

het fort via een trap van 160 treden waarmee u 35 meter in de grond afdaalt.

Bezoek aan de galerijen en lokalen van het bouwwerk, passage onder het dorpskerkhof waarna u op 1 km van de ingang weer buitenkomt.

Het museum is op 100 meter van het uitgangsblok, boven de school gelegen en bewaart materiaal dat in en op het bouwwerk werd verzameld, evenals de uitrusting van een fort.

Divers materiaal uit mei 40 evenals een verzorgingspost worden tentoongesteld.

Een bar staat ter beschikking van de bezoekers.Het bezoek aan het bouwwerk en het museum duurt

ongeveer twee uur, naargelang de interesse van de bezoekers.

In de buurt van het fort ligt de abdij van Val Dieu waar het fortgarnizoen aan talrijke ceremonies heeft deelgenomen. Ga zeker eens kijken bij dit prachtige bouwwerk en zijn molenmuseum: een lust voor het oog en voor de inwendige mens!

U kunt ook een bezoek brengen aan de mijn van Blegny, nog meer galerijen maar van een andere soort!

Bij gebrek aan tijd kunt u vlakbij het fort over glaasje drinken bij Bout-en-Train in Mortroux, Chemin du Trimbleu, 3, een oud gerestaureerd stationnetje!

Enkele cijfersHet fort zal 7 doden en 20 gewonden betreuren, de

vijand laat voor de muren van het fort 500 buiten gevecht gestelde manschappen achter.

Dit betonnen blok waarvan de stukken voor altijd het zwijgen is opgelegd, is een « mausoleum » ter ere van de verdedigers van het bouwwerk. Aan de ingang van het fort werd voor hen een monument opgericht, bewaakt door een 47mm afweerkanon van een vesting.

Wat lager in het dorp staat het monument van de 740 th Tank Bat. opgericht door

de oude US-strijders die in Normandië waren geland en enige tijd in het dorp hebben gelegerd, waarvan ze het onthaal niet hebben vergeten.

Openingstijden/prijzenHet fort is geopend op iedere 3e zondag van de

maand van april tot november om 14 uur.Groepen op reservering (minimum 15 personen).Naar gelang de beschikbaarheid van de gidsen, rondlei-

dingen in F, NL, D, GB.Toegang, museum inbegrepen: 3 €. Kinderen tot 12

jaar gratis. Fotograferen toegestaan.Parking voor auto’s (50 plaatsen), bussen (2 plaatsen).

Veiligheidsmaatregelen:Wandelschoenen of laarzen, warme kleding en een

zaklamp meebrengen.Steeds goed bij de gids en in de verlichte gedeeltes

blijven.Voorzichtig voor mensen met hart- of mobiliteitsproble-

men, trap van 160 treden!

Vanaf Visé richting Aubel volgen, daarna richting Berneau en vervolgens de pijler naar het fort volgen.

Vanuit Henri-Chapelle - Visé linksaf slaan, vóór de afdaling naar Warsage.

Vanuit Mons/Bergen - Brussel de snelweg naar Luik volgen, richting Visé-Maastricht, afslag Argenteau. Daarna de richting Richelle, Dalhem, Val-Dieu, la Chaume en Neufchâteau en naar het fort opklimmen (pijlen vanaf Dalhem).

Hoe te bereiken?

Praktische informatiesContacts: +32 (0)486 53 19 14

• +32 (0)497 44 11 82 • +32 (0)67 87 97 59 • +32 (0)4 387 58 37

http:/forts.shorturl.comFort Neufchâteau, 4, rue colonel

D’Ardenne, 4608 - Dalhem.

Met de steun van de Provincie Luik

Barchon

Een van de twaalf forten van Brialmont gebouwd in 1888 ter verdediging van Luik. Het was het meeste bloot-gesteld aan de vijand en gaf zich op 8 augustus 1914 als eerste over naar aanleiding van het dreigende verstikkings-gevaar van het garnizoen na slechts enkele uren vechten. In 1940 was de tegenstand veel hardnekkiger.Van 10 tot 18 mei hield het fort niet op met de vijand talrijke slagen toe te dienen, die hierop reageerde door het fort met zwaar geschut en Stuka-bommenwerpers te bestoken.

Het Fort van Barchon

Bovengrondse gebouwenHet fort is op een aangename locatie gelegen.

De ingangsweg loopt af naar de grachten rond het totaal ingegraven bouwwerk. Het centrale gedeelte heeft de vorm van een gelijkzijdige driehoek waarvan elke zijde 300 m lang is. In het betonnen middengedeelte waarop negen geschutkoepels staan waren de belangrijkste verdedigingsorganen gevestigd (schietkamer, munitiemagazijn,…). Een droge gracht omringt het versterkte gedeelte. De achtergracht, de zg. keelgracht, gaf bescherming aan de dienstlokalen (keuken, magazijnen, gevangenis, toiletten,…).

Ondergrondse lokalenTwee forten in één! Tijdens de bouw in 1888 haalden

500 werkmannen 110.000 m3 aarde weg met schop en kruiwagen en stortten 52 000 m3 beton rond de lokalen die daarna weer met de aarde werden bedekt. Het fort kon de bombardementen van 1914 niet weer-staan. Tussen de twee wereldoorlogen werd er onder-gronds een nieuw fort onder het oude gegraven, waarna het eerste fort werd verwaarloosd. Bovendien installeerde men een noodventilatiesysteem. De luchttoren evenals de galerij waarmee het met het fort in verbinding staat is nog te zien. Een ontdekking waard!

Hoe ziet een bezoek eruit?Het bezoek start met een prachtige audiovisuele

presentatie op een thema dat prof. Francis Balace heeft uitgedacht. Het wordt geïllustreerd met 320 nooit eerder vertoonde dia’s. Het bezoek gaat verder met de ont-dekking van het museum waar o.a. voorwerpen worden bewaard die daar zijn achtergelaten door soldaten van het fort. Voor een maquette van het fort zullen de gidsen uitleg geven over de concepten van generaal Brialmont tijdens de bouw van het fort. Als u het museum uitkomt, gaat u het bouwwerk binnen. Hier ontdekt u de galerijen, de verschillende verdedigingslokalen, de verzorgingszaal, het operatieblok, diverse kamers, toilet, commandopost, machine- en ventilatiekamer, de waterputten, de koepel-putten, de bijeenkomstzaal en een koepel afkomstig van Elsenborn en in Barchon door vrijwilligers weer in elkaar gezet. Na een wandeling over het dak van het fort, waar u de strategische ligging van het bouwwerk beter begrijpt, komt u door de lange verbindingsgang tussen het fort en de luchttoren. Na een kijkje bij de toren loopt u buiten via een pad weer terug naar het fort waar u het bezoek in de cafetaria kunt beëindigen.

Enkele cijfersHet fort van Barchon was zwaar bewapend maar er

blijft slechts nog een kleine koepel over afkomstig van het kamp van Elsenborn. In 1914 bestond het fortgarnizoen uit 400 manschappen, waarvan er 22 zijn gesneuveld. In 1940 bezetten 300 mannen het fort en zijn er 4 gesneu-veld. In de jaren zestig was het fort een munitiedepot van het Belgische leger

OpeningstijdenVan april tot november op de tweede zondag van de

maand om 14 uur of op aanvraag (min. 15 pers.)Talen: FR, NL, D.Bezoekduur: ± 2.30 uur

Rue du fort, 4671 Barchon (Blegny)Hoe te bereiken: Vanaf de E40, afrit 36 (Blegny).

Vanuit Luik: Rechtsaf, bij de rotonde de eerste afslag ne-men en de brug over. Bij de tweede rotonde de tweede afslag nemen (=rechtdoor). Bij de derde rotonde de derde afslag nemen. Vanuit Aken: bij de eerste rotonde de eerste afslag nemen. Bij de tweede rotonde de derde afslag nemen.

Hoe te bereiken?

Praktische inlichtingenContact:

Roger Weeckmans, +31 (0)4 387 58 37 of Raymond Pierre, +32 (0)4 387 59 71

Prijs: volwassene 3 €. Kind (8-12 jaar) 1,5 €. Groepen (min. 15 pers.), volwassene 2,5€ ; kind 1 €.

Faciliteiten: makkelijke parking (auto’s en bussen), musea, cafetaria, toiletten, fotograferen toegestaan.

Diversen: een trui en goede wandelschoenen meebrengen.

Met de steun van de Provincie Luik

Afhankelijk van het reliëf zijn de ondergrondse ruimtes 25 tot 30 meter diep gelegen.

Men vindt er de commandopost, de munitieopslag, de machinekamer, de technische lokalen, de wachtlokalen, de lijkenkamer en de kazerne. In deze laatste bevinden zich de kamers, de keukens, het ziekenhuis, de voorraden levensmiddelen en klein materiaal. Al deze lokalen staan met elkaar in verbinding door een gangenstelsel, dat via de putten ook toegang verschaft tot de bovengrondse gebouwen.

Battice

Dit fort ten oosten van het Herveplateau gelegen, maakt deel uit van de versterkte positie rond Luik. Samen met Eben-Emaël, Aubin-Neufchâteau en Tancrémont is het één van de modernste forten die tussen 1932 en 1938 in België werden gebouwd.

Deze vier nieuwe bouwwerken en de acht gemo-derniseerde oude forten zullen zich tijdens een conflict gezamenlijk moeten inzetten om de voortgang van de vijand te vertragen.

BuitenkantDe artillerie en de luchtvaart hebben aanzienlijke

vooruitgang geboekt, waarmee rekening moet worden gehouden bij de bouw van nieuwe forten. In Battice liggen de gebouwen van de nabijheidsverdediging rond de binnenrand van een brede en diepe gracht, waarvan de buitenrand een hoge betonnen muur is. Deze gracht omringt een groot terreplein waar de artilleriegebouwen liggen. Zoals bij de oude forten wel het geval was, heeft dit fort geen betonnen centrale gedeelte meer waarop zich alle belangrijkste kanonnen bevonden.

Het Fort van Battice.

Het fort van Battice

Bovengrondse gebouwenGebouwd in gewapend beton en uitgerust met

tankafweerkanonnen en mitrailleurs als ze van de nabijheidsverdediging deel uitmaken, of uitgerust met kanonnen onder klokken of koepels als ze van de artillerie deel uitmaken. Op enkele tientallen meters van elkaar gelegen, vormt elk gebouw op zich een zeer klein en moeilijk bereikbaar doelwit voor de vijand. Het merendeel van het fort bestaat nl. uit aarde waar projectielen kunnen ontploffen zonder al te veel schade te veroorzaken.

Ondergrondse gebouwen

Voorbeeld van een bezoekDe groep staat altijd onder leiding van een gids. Hij

geeft de nodige uitleg en neemt de bezoekers voor een ontdekking van de vesting via een parcours door het gangenstelsel, over het terreplein en in het kleine museum. Men woont ook een demonstratie bij van de werking van een hefkoepel, het starten van het authentieke stroomaggregaat en het in overdruk zetten van het gebouw «Temps de Paix» (ingang in vredestijd).Een zaal werd ingericht om uitleg te geven over de diverse experimenten die de Duitsers tussen mei 1940 en september 1944 hebben verricht.

Enkele cijfers De bouw heeft maar drie jaar geduurd, van 1934 tot

1937.Het militaire terrein had destijds een oppervlakte van

45 ha.Het fort beslaat een oppervlakte van 15 ha, waarvan

1,5 voor de gracht en 13,5 voor het terreplein. Het fort is volledig gebouwd in gewapend beton: de minst dikke muren zijn die van de onderaardse gangen (0,5 meter), de dikste zijn die van het dak van de artilleriegebouwen (4,5 meter).

Het garnizoen bestond uit 750 manschappen.Het fort werd voor één maand van levensmiddelen,

brandstof en munitie voorzien

Openingstijden/prijzenBezichtiging is mogelijk op de laatste zaterdag van de maand, van eind maart tot eind november om 13.30 uur.Gemiddelde bezoekduur 3 uur. Een warme trui en wandelschoenen aantrekken.Prijs: • volwassene 3 € • kind 2 € • korting van 10 % voor jeugdgroepen.Bezoeken op afspraak voor groepen van minstens 10 personen.Franstalig: Dhr. Nicolas Lange, +32 (0)87 67 94 70Nederlandstalig: Dhr. Dany Jammaer, +32 (0)11 88 42 22Duitstalig: Dhr. Otmar Rogge, +49 (0)24 08 27 91

Veiligheidsmaatregelen:

Steeds op het bezoekersparcours en altijd bij de gids blijven. Kinderen staan onder de verantwoordelijkheid van hun ouder(s) of begeleider(s).

B E: ingang in vredestijd.Gebouwen voor nabijheidsverdediging: B I - B II - B III - B IV CE - B V - B VII (60 mm tankafweerkanonnen en mitrailleurs).Artilleriegebouwen: A-Noord - B IV - B VI (dubbele 75 mm kanonnen onder hefkoepels).B-Noord - B-Zuid (120 mm kanonnen onder koepel).Jockey: uitkijkpost en secundaire luchttoevoer.Waucomont: ingang in oorlogstijd, uitkijkpost en hoofdluchttoevoer.

Legenda

Praktische inlichtingenHet fort is bereikbaar via de N648 richting Aubel.Met buslijn 38B vanaf Luik en de lijnen 38A en 38B

vanaf Verviers.De bezoekers worden opgewacht bij het ingangsge-

bouw «Temps de Paix» aan het begin van de antitan-kgracht.

www.welcome.to/fort-battice

Met de steun van de Provincie Luik

Flémalle

Het fort van Flémalle ligt op de hoogtes van de weste-lijke oever van de Maas, dus westzuidwest gelegen van de Versterkte Positie rond Luik. De omvangrijke trape-ziumvormige vesting werd gebouwd van 1888 tot 1892. Zijn voornaamste taak was om samen met het buurfort van Boncelles, de vijand ieder toegang tot het dal zowel via de weg, rivier of spoorlijn te beletten. Dit was de laatste Luikse afgrendeling van de doorgang naar Huy en Na-men.

BuitenkantIn 1888 werd met de bouw van de forten rond Luik

en Namen gestart, volgens de plannen van Generaal Brialmont. Het doel was om de Maasvallei tegen een eventuele Franse en/of Duitse inval beschermen. De forten waren uitgerust met de meest modernste bewape-ningstechnieken en waren gebouwd in beton. Eenvoudig beton met grote Maaskeien en Portlandcement. Vanuit de lucht gezien heeft het fort de vorm van een trapezium met een deuk in het midden van zijn basis. Het fort wordt omringd met een droge gracht, een ware hindernis voor de vijandelijke infanterie, en is omgeven door een grachtboord. De buitenzijde of veldzijde was in een lichte helling aangelegd, glacis genoemd, en bevatte geen enkel bouwwerk. Men beschikte zo over een brede schoots-hoek.

Het Fort van Flémalle

Het fort van Flémalle

Bovengrondse gebouwenDe vijand die het fort via de wegen naderde, kon

maar moeilijk zien wáár het fort precies op de heuvel was gelegen. Het fort is inderdaad half-ingegraven. Alleen de geschutkoepels kwamen licht boven de heuvelkam uit. Het betonnen centrale gedeelte was door de aarden wal die bescherming moest bieden tegen de granaatontploffingen, uit het zicht van de vijand gelegen. De bovenkant van het fort, vandaag een klein natuurreservaat, zag er na de gevechten uit als de maanbodem, vol met bomkraters.

Een in gewapend beton gemaakte luchttoren, gebouwd rond 1932, steekt als een enorme paddestoel boven de helling van Profondval uit; het verschafte direct zicht op de weg van Mons-lez-Liège. Het was een observatietoren die goed functioneerde, door de schietkamer in te lichten over de naderingspogingen van de vijand. De toren die ook diende om het fort tijdens de gevechten van mei 1940 van verse lucht te voorzien, staat ondergronds in verbinding met het fort. Op dit bouwwerk in gewapend beton, getuige van de verschrikkelijke gevechten in WO II, zijn nog de sporen van de Duitse artillerie te zien

Voorbeeld van een bezoekEen team van enthousiaste vrijwilligers zal u in de

lokalen van de contrescarp opwachten. Het bezoek leidt u door de lokalen van 1914 (troepenkamers, machinekamers,…) en 1940 (verdieping van de vierhoek, gang van de luchttoren,...). Na dit bezoek, zal de museumcollectie worden getoond. Mogelijk om in de bar iets fris te drinken.

OpeningstijdenHet hele jaar door, iedere 1ste zaterdag van de maand

(start om 10 en 14 uur), op Open Monumentendagen en op 21 juli.

Groepsbezoek (minstens 15 personen) mogelijk op afspraak.

De rondleidingen zijn ook mogelijk in het Frans, Engels of Duits.

Veiligheidsmaatregelen:Warme kleding, wandelschoenen en een zaklamp

meebrengen. Steeds bij de groep blijven. De aanbevelingen van de gids opvolgen.Het dragen van een helm is verplicht

(ter plaatse beschikbaar).

Het fort is gelegen in de Avenue du Fort in Flémalle, boven de wijk Profondval ten noorden van de Maas. U kunt er komen via de wegwijzers vanaf de rotonde van de supermarkt Carrefour en de weg die naar Jemeppe gaat.

Ook bereikbaar via de E42. In dat geval de afrit Flémalle nemen, bij het eerste stoplicht linksaf gaan en de borden volgen die door Mons-lez-Liège heen naar de wijk Profondval leiden.

Voor een gedetailleerde route kunt u een kijkje op onze website nemen.

Hoe te bereiken?

Praktische inlichtingen/prijzenFort van Flémalle, Avenue du Fort in FlémalleTel Paul 0486 26 62 40

Grégory 0494 59 27 91 tunnel rats@hotmail.comhttp://membres.lycos.fr/scrivariusWij spreken ook Nederlands.Entree: 3 €, gratis voor kinderen tot 12 jaar.

Ondergrondse lokalenHet merendeel van de oorspronkelijke lokalen zijn

kamers in beton met een 2,5 à 3,5 meter dik gewelf en bedekt met een aarden wal die bescherming bood tegen het vijandelijke geschut. Maar veel onderaardse gangen of lokalen hebben naar aanleiding van een herbewa-pening waarmee rond 1931 werd begonnen, een veel lager plafond en veel dichter bij elkaar staande muren dan oorspronkelijk het geval was. Het fort van Flémalle werd gemoderniseerd om weerstand te kunnen bieden aan WO II. Om die reden werden de bewapening, de motoren, de verlichting aangepast en werd er een nieuwe trap aangelegd die naar de «vierhoek» afloopt. De vierhoek is onder het centrale gedeelte gelegen en is de laagste verdieping van het fort, waar de manschappen en munitie in veiligheid waren.

Met de steun van de Provincie Luik

Hollogne

Het kleine fort van Hollogne, aan de rand van de vlieghaven Liège-Bierset, maakte deel uit van de 12 forten van Brialmont die in 1914 de fortengordel rond Luik vormden.

In de vorm van een driehoek met zijden van 200 meter en een betonnen centrale gedeelte, is dit het énige fort van Luik dat geen aanzienlijke veranderingen heeft onder-gaan, zodat de bezoekers het fort kunnen ontdekken zoals het er aan het einde van de Grote Oorlog uitzag.

BuitenkantHet fort van Hollogne ligt volledig weggestopt achter

een muur van bomen en vegetatie en is een vredige oase waar talrijke dieren- en plantensoorten zich in alle rust kunnen ontwikkelen.

Het Fort van Hollogne

Het fort van Hollogne

Bovengrondse gebouwenDe bovengebouwen zijn in de keelgracht gelegen.

De dienstlokalen en de twee wachtkorpsen liggen in de contrescarp; in de escarp bevinden zich de troepenka-mers. Twee geschutstellingen van de grachten zijn nog zichtbaar.

Bovenop het dak van het centrale gedeelte zitten nog de putten waarin de koepels zaten bestemd voor de verdediging op gemiddelde en lange afstand. Ze werden in 1933 verwijderd om bepaalde forten, zoals Pontisse, te herbewapenen, of werden in de jaren 50 als schrootijzer verkocht.

Ondergrondse lokalenBinnenin het centrale gedeelte liggen de gangen die

naar de kamers, kruitmagazijnen, verwarmingsruimte en kolenvoorraad leidden. Twee trappen verschaffen toegang tot twee koepels van 5,7 cm die voornamelijk de keel-gracht verdedigden; een derde gang leidt naar de bijeen-komstzaal waar vlakbij de hoofdkoepels, de machineka-mer, de commandopost en diverse opslagruimtes voor reservemunitie waren gelegen. Via een tunnel kan men bij de 3de koepel van 5,7 cm en bij het hoofdfront komen.

Hoe ziet een bezoek eruit?Na enkele toelichtingen over de Versterkte Positie

van Luik in 1914, kunnen de bezoekers via de galerijen het hele fort van Hollogne bezichtigen en zo alle lokalen ontdekken die onder het betonnen pantser zijn verborgen.

De bijeenkomstzaal is dé ideale locatie voor nadere uitleg over de Slag van Luik (augustus 1914). Bovenop het centrale massief heeft men een prachtig uitzicht op de luchthaven van Luik, de Maasvallei en de Haspengouwse vlakte. Het bezoek wordt beëindigd in het museum van het fort waar talrijke stukken in verband met het garnizoen en de artillerie zijn verzameld. Voor zover het wordt gevraagd kan de bezoeker in aanwezigheid van een gids overal fotograferen of dingen opmeten.

Voor bezoekers die een nog grotere interesse tonen, is het ook mogelijk om op iedere bezoekmiddag aan een conferentiebezoek deel te nemen (4 à 5 uur); de introductieconferentie en het bezoek worden veel meer uiteengezet en halverwege wordt een consumptie aangeboden

Enkele cijferHet fort met een huidige oppervlakte van 3,16 ha werd

gebouwd tussen 1888 en 1892. Er zijn 40.000 m3 beton voor nodig geweest en 500 arbeiders. In 1914, bestond het garnizoen uit 230 artilleristen en 120 infanteristen. In de tussenoorlogse periode deed de vesting dienst als mu-nitievoorraad voor de forten van Flémalle en Pontisse. Na 1945 werd het gebruikt door de Belgische Luchtmacht. In 1998 werd het fort overgedaan aan de S.A.B. die er de huidige eigenaar van is. De stichting ‘Comité de Sauve-garde du Patrimoine Historique du Fort de Hollogne’ (C.S.F.H.) opgericht in 1993 werd belast met het beheer van de locatie.

Openingstijden/prijzenHet fort van Hollogne wordt twee weekenden per jaar

opengesteld voor het grote publiek. Deze weekenden vallen in de maanden april en juli, zonder de “dag van de forten” op 21 juli te vergeten, georganiseerd door de Toeristische Federatie van de provincie Luik.

Prijs: 3 € voor een gewoon bezoek - 4 € voor een conferentiebezoek. Op aanvraag zijn er groepsbezoeken mogelijk (3 € per persoon voor groepen vanaf 10 perso-nen, zoniet een forfaitair bedrag van 30 €).

Veiligheidsmaatregelen:Goede wandelschoenen, een warme trui en een

zaklamp meebrengen.De bevelen van de gidsen opvolgen.Nooit alléén het oord betreden en steeds bij de groep

blijven.

1. Vlieghaven2. Fort3. Route Liège - Hannut4. Snelweg Liège - Namur5. Snelwegafritten

Legenda

Praktische inlichtingen«GPS N 50°38’43,6’’» en E 5°28’1,2’’»

UTM/UPS: 31 U 0674386 5613211Comité de Sauvegarde du Patrimoine Historique

du Fort de Hollogne, asblPatrice ERLER: rue Léon-Eli Troclay 14

4460 - GRACE-HOLLOGNE Tel: +32 (0)4 234 09 50

Daniel BASTIN: rue de Milmort, 83 4040 - HERSTAL Tel: +32 (0)4 264 49 49

Yvon LABARBE: rue Voltaire, 19 4460 - GRACE-HOLLOGNE Tel: +32 (0)477 63 21 18

http://membres.lycos.fr/forthollogne/fort.hollogne@skynet.be

Met de steun van de Provincie Luik

Huy

Het fort van Huy zoals het vandaag te zien is, werd tussen 1818 en 1823 op initiatief van de Neder-landse regering ge-bouwd, ter vervanging van de antieke vesting die begin 18e eeuw uiteindelijk werd afgebro-ken.Tijdens WO II was het fort in gebruik als militaire gevangenis waar meer dan 7000 krijgsgevangenen, gijzelaars en verzetstrijders hebben vastgezeten.Na de oorlog maakte het Ministerie van Justitie er een interneringscentrum voor incivieken en collaborateurs. Vandaag is het fort een opmerkelijke locatie gericht op de nagedachtenis.

BuitenkantHoewel het fort volgens het reliëf werd gebouwd,

waren aanaarding en de bouw van een platform nodig. Het bouwwerk heeft de vorm van een onregelmatige vierhoek gebouwd met grote blokken kalksteen. Op de vier hoeken zijn vooruitstekende bastions (bolwer-ken) gelegen, met elkaar verbonden door vestingmuren met een gemiddelde hoogte van 17 m. De buitenmuren van het fort zijn voorzien van vuurmonden en schietgaten. Alle troepen - het fort was groot genoeg voor 600 man-schappen - verbleven in de courtines, die ingericht waren als grote slaapzalen en voorzien waren van de nodige sanitaire installaties. De watertoevoer was mogelijk dankzij de oude put die Erard de la Marck in de 16e eeuw had laten graven en dat de Hollandse macht niet alleen goed had bewaard maar ook had verstevigd.

Het Fort van Huy

Het fort van Huy

Het oude kasteel: de « Tchestia »

De rots die bijna loodrecht boven de samenvloeiing van de Maas en de Hoyoux is gelegen, bleek al zeer vroeg van groot strategisch belang te zijn, om de wegen naar Luik, Brabant en Nederland en de Rijn te kunnen overzien. Negen eeuwen lang werd het achtereenvolgens gebuikt als militair kamp, slotto-ren en uiteindelijk een machtige vesting die in de tweede helft van de 17e eeuw hardnekkig werd betwist.

Hoe ziet een bezoek eruit?Meteen nadat de bezoeker de enorme poort van het

fort is gepasseerd, staat hij onder het indrukwekkende sombere gewelf van een kille gang. Bevangen door de sfeer bij de sinistere gevangeniscellen die de Duitse vijand in WO II heeft gebouwd, zonder lucht en zonder licht, zal de bezoeker vervolgens met afschuw de verhoorzaal ontdekken waar de handlangers van de Gestapo te werk gingen. Na een nieuwe reeks gevangeniscellen, komen de zalen waar enerzijds een broodoven en anderzijds de sommaire sanitaire installaties getuigen van het dagelijkse leven in het fort van Huy vroeger. Daarna volgt de grote gang aan het hoofdfront die zich uitstrekt tot het bastion dat boven de samenvloeiing van de Maas en de Hoyoux is gelegen. Deze gang verschaft toegang aan een aantal kamers, vroeger de slaapruimtes van de manschappen, die tijdens de laatste bezetting als interneringszalen dienst deden. Na de oorlog werden ze ingericht als expositiezalen, met de steun van verschillende verenigingen: ‘Fraternelle des Chasseurs Ardennais’, ‘Fédération nationale des Travailleurs déportés et réfractai-res’, ‘Association du front de l’Indépendance’ en vereni-gingen van oudstrijders en concentratiekampen. Laat het niet na om uw bezoek te eindigen bij het panorama.

OpeningstijdenGeopend van 9 april t/m 1 oktober 1006.Op weekdagen van 9-12.30 en van 13-16.30 uur.Weekend en feestdagen: van 11-18 uur.In juli en augustus: dagelijks van 11-19 uur.Laatste entree 1 uur voor sluiting

Praktische inlichtingenHet Fort is gelegen Chaussée Napoléon in Huy.

Prijs: volwassenen: 3,5 € • kinderen tot 12 jaar: 3 €Groepen volwassenen: 3 € • kindergroepen: 2,5 €Rondleidingen mogelijk indien 8 dagen vooraf gereser-

veerd.Tel: +32 (0)85 21 29 15

Museum van het Verzet en de Concentratiekampen

In de elf zalen van de oude magazijnen van het Holland-se fort staan ongeveer 150 borden en 30 vitrines. Hiermee worden de tragische evenementen wakker gemaakt die onze recente geschiedenis hebben gemarkeerd en wordt er getracht u bewust te maken van de grote prijs die moest worden betaald om onze vrijheden te redden. De roeping van dit museum is de jeugd aan de hand van foto’s, voorwerpen of reconstructies deze bewogen periode van onze geschiede-nis uit te leggen.

Met de steun van de Provincie Luik

Lantin

In Lantin wordt er niet alleen over de gevangenis gesproken! Er bestaat ook een hoekje groen waarin een fort verborgen ligt dat deel heeft uitgemaakt van de fortengordel rond Luik, uitgedacht door generaal Brialmont in 1888. Samen met 11 andere forten heeft dit fort in 1914 deelgenomen aan de Slag van Luik.

Omdat zijn infrastructuur intact is gebleven is het fort van Lantin een getuige van de militaire bouwkunst in de 19e eeuw. De vereniging heeft deze historische locatie in 1983 opgekocht en houdt zich sindsdien bezig met de conservatie, het onderhoud en het terugplaatsen van een aantal stukken, zoals de lichtkoepel, de 120mm koepel met het rotatiesysteem.

Behalve dit materiële aspect, blijft het fort een belangrijke getuige van het verleden van Luik: de slag van 1914.

Het doel dat de stichting «Les Amis du Fort de Lantin» zich heeft opgelegd, is dit sterke moment van WO I laten herleven en zo de interesse van een breed publiek aan te trekken. Met de steun van het Commissariaat Generaal van Toerisme, de Feder, de instellingen van de provincie Luik (Toeristische Federatie, S.P.I.+, Culturele Zaken) en de gemeente Juprelle heeft de stichting grote werken aan de buitenkant van het bouwwerk laten verrichten. In 1995

Het Fort van Lantin

werd het fort opengesteld voor het toerisme. Om het bezoek nog aantrekkelijker te maken, dit sterke

moment van het verleden te laten herleven en een breder publiek aan te trekken, werd er binnenin het fort een spektakelparcours met audiogids opgezet.

Aan de hand van videobeelden wordt de evolutie van de fortificaties door de eeuwen heen verteld, evenals de belangrijkste evenementen van WO I en in het bijzonder de slag van Luik in 1914. Scenes gereconstrueerd aan de hand van persoonlijke aantekeningen van een oud-soldaat, geluids- en lichteffecten, dompelen de bezoeker in de sfeer van het garnizoen tijdens de bombardementen van het fort in augustus 1914.

Deze trouwe en ook zeer levendige nabootsing zet zowel het militaire als sociale context waarin deze evenementen zich afspeelden in de kijker.

Behalve het duidelijke belang om een nieuwe toeristische animatie in de Luikse Haspengouw te creëren, is het ook een uitgangspunt voor het verzamelen van getuigenissen en gegevens over dit oord en de directe omgeving ervan.

Het fort van Lantin

Hoe ziet een bezoek eruit?Het fort is een unieke bezienswaardigheid in de streek

van Luik dat u met behulp van een audiogids kunt be-zichtigen. Het bezoek start met enkele videofragmenten over de geschiedenis van de fortificaties, de etapes van de bouw van het fort en het begin van het conflict in 1914.

De bezoeker komt in de bijeenkomstzaal, de grootste zaal in het fort, waarin de sporen van bombardementen nog duidelijk te zien zijn. Daarna komt men in de machi-nezaal waar een tweede videofragment wordt gepresen-teerd. Na een kijkje in de schietkamer ontdekt men de gereconstrueerde 120mm koepel met zijn rotatiesysteem.

Het bezoek gaat verder langs de 210 mm houwitser en de kelder waar de bezoeker door geluid- en lichteffecten in een angstaanjagende sfeer wordt gedompeld.

Men komt bij het hoofdfront en daarna via een trap bij het centrale gedeelte dat identiek werd nagemaakt met zijn koepels.

Het parcours wordt beëindigd met 2 videofragmenten waarvan er een zich afspeelt in een troepenkamer en de laatste geeft een voorstelling van de overgave, gevolgd door een allerlaatst videofragment.

Enkele cijfersHoogtesHoogste punt centrale gedeelte: 109 m.Diepste punt souterrain: 91,35 m.Bijeenkomstzaal: 100 m.Kamers, gangen: 96 m.Diktes (beton)Bijeenkomstzaal: plafond: 4,50 m.

(onder de schijnwerper: 0,70 m.!)Kruitmagazijn:

plafond: 3 m. aan de grond: 5 m.

kamers: plafond: 2,5 m. grond: 5 m. muur: 1,5 m.

contrescarp: plafond: 2,5 m. grond: 1,5 m. muur: 2 m.

Openingstijden/prijzenBezoeken: individuelen: van 15 april t/m 15 oktober,

van donderdag t/m zondag + feestdagen van 10-16 uur (start laatste bezoek). Bezoekduur: 1,10 uur, vertrek om de 10 minuten. Groepen het hele jaar door op afspraak.Prijs: individuelen: volwassenen 5, senioren en studen-

ten 4 €, kinderen 6-14 jaar: 3,5 €.Groep: volwassenen 4,5 €,

senioren/studenten 3,5 €, kinderen 6-14 jaar: 3 €Diversen: warme kleding aandoen tijdens het bezoek.Geen bezoek mogelijk voor mindervaliden (parcours

met trappen).

Praktische inlichtingenInlichtingen:Tel +32 (0)4 246 55 44

of +32 (0)4 263 34 48Fax: +32 (0)4 247 28 30renseignements@fortdelantin.infowww.fortdelantin.info

Snelweg E40 afrit 33 (Rocourt), richting Tongeren (N20) de pijlen volgen (op 5 minuten van de snelwegui-trit)

Hoe te bereiken?

Met de steun van de Provincie Luik

Loncin

Het fort is gebouwd in 1888 naar plannen van generaal Brialmont.

Het dient ter verdediging van de grote weg en de spoor-lijn richting Brussel. Commandant Naessens commandeert 550 artilleristen en in anteristen.

Op 4 augustus 1914 is het oorlog! De soldaten doen hun chef een verschrikkelijke belofte... «Wij zweren dat we ons nooit zullen overgeven.»

Het fort dat op 7 augustus bij de slag van Luik wordt betrokken, zal het acht lange dagen uithouden tegen de verschrikkelijke Duitse oorlogsmachine.

Op 15 augustus zal een granaat van 42 cm en 800 kilo gewicht het gewelf van de munitiekamer inslaan.

Het fort ontploft waarbij 350 van zijn verdedigers omko-men.

Het Fort van LoncinDe belofte werd

gehouden.Het fort van Loncin

komt in de geschiedenis DE GLORIERIJKE RUï-NES ZIJN HET GRAF VAN 350 HELDEN.

De overwoekerende natuur heeft het danteske beeld verzacht. Maar het fort is nog steeds zoals na de geweldige explo-sie: met zijn koepels, kanonnen, machinerie…

MuseumMuseum iedere zondag van 14-16 uur, van april t/m

september; iedere 1e en 3e zondag van 14-16 uur, van oktober t/m maart. Van woensdag t/m zondag, bezoek op aanvraag per groep van 10 personen.

Entree: 1,50 €. Er is een parking voor de bezoekers.De actie die wij in het Fort van Loncin voeren kunt

u steunen door lid te worden van de vereniging door jaarlijks een bedrag over te maken van minimum 5 € op rekening 001-1 1221 17-97 van Front de Sauvegarde du Fort de Loncin, rue des Héros 15bis - 4431 LONCIN.

Openingstijden/prijzenRondleidingen voorafgegaan door een audiovisuele

presentatie en het bezoek aan het museum, iedere 1e en 3e zondag van de maand om 14 uur, van april tot oktober. In juli en augustus iedere zondag.

Het hele jaar door zijn rondleidingen mogelijk voor groepen van minstens 10 personen, van woensdag t/m zondag, 10 dagen vooraf aan te vragen.

Entree: • volwassenen 3 € • 6-16 jaar 2 € • Scholen 1,50 €

Praktische inlichtingen15bis, rue des Héros (Brusselse straat)

4431 LoncinTel +32 (0)4 246 44 25www.fortdeloncin.com

Met de steun van de Provincie Luik

Tancrémont

Tancrémont is op het grondgebied van de gemeentes Pepinster en Theux gelegen en is de laatste van de vier nieuwe forten die, samen met de acht oude herbewapen-de en verstevigde forten de versterkte

positie van Luik vormden. Het bouwwerk werd op 8 augustus 1937 in gebruik genomen. De garnizoe-nen van deze twaalf forten maakten deel uit van het Fortenregiment

van Luik (R.F.L.).

BuitenkantHet centrale gedeelte (3 1/4 H.) dat het eigenlijke

bouwwerk samenstelt, bevat alles dat naar buiten toe handelt, hetzij door het vuur, hetzij door het zicht.

Het centrale gedeelte wordt omringd door een vier-hoekige gracht van 8 meter breed en 6 meter diep waar omheen het glacis (aarden wal) is gelegen, zo geprofileerd dat in geval van een directe aanval tegen het bouwwerk een doeltreffende omgevingsverdediging mogelijk is. Op 100 en 150 meter van het centrale gedeelte komen twee dikke betonnen blokken uit het glacis tevoorschijn, die elk een telescopische luchtinlaat beschermen en een uitgang van het fort.

Het Fort van Tancrémont Bovengrondse gebouwenB1. Ingang in vredestijd: koepel van een MI. Een MI.

En een F.M. onder kazemat. Een schijnwerper. Een periscoop.

B2. Koepel met 2 kanonnen van 75 mm (reikwijdte 10 km) met 2 MI-koepels, waarvan één met periscoop en de andere met een raketwerper.

B3. 3 MI-koepels met raketwerper of periscoop.B4. Hetzelfde gebouw als B2.BM. Kelder met 3 mortieren van 81 mm. (reikwijdte

3.6 km). Koepel voor F.M. en periscoop.

BO. Luchtinlaat met een koepel voor F.M. en nooduit-gang.

BP. Luchtinlaat met een koepel voor F.M. en 2 F.M. in kazemat en entree in oorlogstijd.

C2, 3 en 4. Zijfronten voor de verdediging van de tankgrachten uitgerust met tankafweerkanon-nen van 47 mm. Mitrailleur en schijnwerper.

Ondergrondse lokalenUitgehakt in de leisteenrots, 25 à 30 m diep. Com-

mandopost - Machinekamer - Munitiemagazijn - Tele-fooncentrale - TSF-radio - Onderaardse kazerne - Kleine lokalen met mitrailleurgeweer voor de binnenverdediging.Ongeveer 2 km. galerijen die alle lokalen en het onderste van de toegangsputten met de bovengrondse gebouwen verbinden.

Hoe ziet een bezoek eruit?Gebouw 1 (entree in vredestijd)De commandopostEen koepel (de bewapening is nog aanwezig)De mortierstoel met zijn 3 mortierenDe machinekamerDe ondergrondse kazerneDe luchtinlaat P (entree in oorlogstijd)Een kleine bijdrage wordt gevraagd om de onderhouds-

kosten van het fort te dekken: 3 €/volwassene, 2 €/kind van 6-12 jaar

Bezoekduur: ongeveer 2 uur (F, NL, D, GB).Het wordt aangeraden om een warme trui mee te

brengen.Het Fort van Tancrémont heeft zich op 29 mei 1940,

om 11 uur overgegeven, hetzij anderhalve dag ná de ondertekening van de kapitulatie van het Belgische leger. In mei ’40 was het dus de allerlaatste legereenheid die de vijand weerstand bood.

De vriendenkring van het fort heeft het boek «Tancré-mont tient toujours» uitgegeven, geschreven door René Gillis een oude soldaat van het fort. Dit rijk geïllustreerde boek geeft de beschrijving van het bouwwerk en beschrijft het leven van de soldaat tijdens de 19 oorlogsdagen.

Het boek kost 10 € en kan tijdens het bezoek aan het fort worden gekocht.

Enkele cijfersVoor de beweegkracht, verlichting en verwarming:

4 stroomaggregaten van elk 130 PK. Luchtzuivering en overdruk in het fort: 32.000 m3 zijn er nodig bij vol ren-dement. Manschappen in het fort: 15 officieren, 47 onderoffi-

cieren, 361 korporaals en soldaten.

Voor de observa-tieposten buiten: 12 onderofficieren, 78 korporaals en solda-ten.

OpeningstijdenDe eerste zondag van de maand, van mei tot oktober

van 13-17 uur.Op 21 juli van 10-17 uur.Groepsbezoeken mogelijk op donderdag (op aan-

vraag).

Veiligheidsmaatregelen:Steeds het bewegwijzerde parcours volgen.Het elektrische materiaal niet aanraken.Per familie een zaklamp meebrengen.

1. Ingangsgebouw2. Koepel II3. Mitrailleurgebouw4. Koepel IVM. MortiergebouwB. VredesbarakC. Vliegtuigafweer mitrailleur• Mijnen Antitankversperringen

X Prikkeldraad

Legenda

Praktische inlichtingenSecretariaatTel: +32 (0)4 275 65 80Rue des awirs, 291 - 4400 Flémallephilippe.pleic@skynet.bewww.fortdetancremont.be

1

M

C

B

43

1

C

Met de steun van de Provincie Luik

Embourg

Het fort van Embourg, gebouwd in het kader van het plan Brialmont, heeft de vorm van een trapezium en is één van de kleinste, met een garnizoen van circa 600 man-schappen.

Tegen 1912 zal een groep onderofficieren ‘observatie-vliegers’ ontwikkelen, dit was het begin van lucht- observatie.

Het fort was tussen 6 en 12 augustus 1914 het toneel van schermutselingen en van 12 augustus 13 uur op 13 augustus 20 uur, het moment van overgave, wordt het praktisch onophoudelijk gebombardeerd. Het ingangs-gewelf wordt gedeeltelijk vernield, het centrale gedeelte is vrij serieus gehavend en praktisch de hele bewapening onder koepel is vernietigd. Maar de uiteindelijke reden tot overgave is een lek in de linker watertank, waardoor er gebrek aan water is.

Ook in mei 1940 vinden er verbeten gevechten plaats. Vanaf 14 mei wordt het fort volledig omsingeld en op de 15e ondergaat het behalve het artilleriegeschut ook de duikbommen van de Duitse luchtmacht.

De 17e zal het fort van Embourg zijn 3 laatste koepels verliezen; het zal worden gebombardeerd door bombar-deurs en niet meer door Stuka’s.

Het fort wordt buiten werking gesteld. Na 7 dagen en 6 nachten van verzet, besluit de commandant de wapens neer te leggen om zijn mannen te redden.

Het Fort van Embourg

Hoe ziet een bezoek eruit?De bezoeken kunnen 1 à 3 uur duren, naar gelang de

aanvraag.Het wordt aangeraden om wandelschoenen en een

zaklamp mee te brengen.Het hele jaar door is er een constante temperatuur van

8 tot 13°C, afhankelijk van het niveau waar u zich bevindt.Tijdens het bezoek wordt u begeleid door vrijwillige

gidsen die u meenemen voor een reis van 60 en 90 jaar terug in de tijd.

Sinds 1973 is er in de galerijen van het fort een uitzon-derlijk museum waar één van de mooiste collecties m.b.t. de twee wereldoorlogen wordt bewaard.

ActiviteitenActiviteiten mogelijk voor jeugdbeweging, rollenspel,

scoutingkamp, verjaardag,…

Openingstijden/prijzenHet hele jaar door, iedere 4de zondag van de maand

om 14 uur of op afspraak voor groepen van minstens 5 personen.

Deelname in de kosten: Volwassenen: 4 € Kinderen van 12-18 jaar: 3 € Kinderen tot 12 jaar: gratis; PassFort

Praktische inlichtingenLebrun Jean-Marc: +32 (0) 497 20 35 70http://fortdembourg.ibelgique.com/lebrunjeanmarc@hotmail.com

Met de steun van de Provincie Luik

Eben-Emael

Het fort van Eben-Emael op de groene locatie van de Sint-Pietersberg, ligt 60 meter boven de Caster-geul, gegraven vanaf 1929 voor de aanleg van het Albertkanaal.

Dit meest opmerkelijke van de Belgische forten dat in 1940 als één van de machtigste in Europa werd be-schouwd, kon slechts 30 uur weerstand bieden aan de nieuwe aanvalstechnieken van de luchtlandingstroepen van het Derde Rijk.

BuitenkantFort in gewapend beton, van 1932 tot 1935 op een

heuvelkam gebouwd. Het bedekt een terrein van circa 65 ha en heeft de vorm van een gelijkbenige driehoek van ongeveer 900 meter hoog en 700 meter aan de basis. Het was omringd door zowel de overstroomde vallei van de Geer, een natte antitankgracht, een droge gracht en het Albertkanaal, dat werd verdedigd door 8 blokken voor omgevingsverdediging.

Ter aanvulling van de vuurkracht van het fort, lagen over het massief verspreid nog 7 artillerieblokken en 2 mitrailleurblokken.

Het Fort van Eben-Emael

Het fort van Eben-Emael

Bovengrondse gebouwenHet verdedigingsblok aan de ingang en het gewelf

verstrekken toegang tot de onderaardse kazerne die 60 meter onder het massief is uitgegraven en ingericht is zoals oorspronkelijk het geval was.

7 andere blokken voor omgevingsverdediging, uitgerust met schijnwerper en 60 mm kanonnen en mitrailleurs verdedigen het glacis (aarden helling).

De artillerie bestaande uit een koepel met twee 120 mm kanonnen, twee koepels met twee 75 mm kanonnen en vier kazematten met drie 75 mm kanonnen, hadden een bereik tot 17 km.Drie namaakkoepels hadden als functie de vijand te misleiden.

Ondergrondse lokalenDe blokken voor omgevingsverdediging en de artillerie-

bouwwerken staan met elkaar in verbinding via trappen en onderaardse galerijen die ongeveer 25 meter onder het massief zijn gelegen. Op deze verdieping bevinden zich de commandopost, de schietkamers, de telefooncentrale, het radiolokaal en de munitieopslag. Ongeveer 30 meter lager bevindt zich de onderaardse kazerne die vanaf de Geervallei een gelijkvloerse ingang heeft.

Hoe ziet een bezoek eruit?Na het bezoek en het doorlopen van het

verdedigingsblok aan de ingang, heeft u een gelijkvloerse toegang tot de ondergrondse kazerne, waar de gids u korte historische toelichtingen geeft, evenals een beschrijving van het fort. Daarna volgt u de gids via enkele trappen en gangen naar de lokalen van de commandopost, de schietbureaus, de telefooncentrale en het radiolokaal. U bezoekt een munitieopslag en een artilleriekazemat, bewapend met zijn drie 75 mm kanonnen. U ziet dan eindelijk de spectaculaire vernielingen veroorzaakt door een holle lading van 50 kg, die aan de voet van de Maastricht II werd geplaatst. Terug in de kazerne kunt u een vrij bezoek afleggen. U krijgt een goed beeld van het leven in die tijd aan de hand van de talrijke mannequins en platen met uitleg die in de vele heringerichte zalen zijn verspreid, zoals het hospitaal, de kapsalon, de infirmerie, het lokaal van de aalmoezenier, het lijkenhuis, de gevangeniscellen, de douches, de machinezaal, de kamers van de troepen, onderofficiers, officiers, enzovoort. Grote liefhebbers van militaire geschiedenis kunnen hun hart ophalen in het museum en de twee zalen van Ebenorama, waar de gelijktijdige aanval op de bruggen van het Albertkanaal en het fort nauwkeurig wordt weergegeven.Bezoekersinformatie

Duur van de rondleiding: ongeveer 2,5 uur voor de binneninstallatie en 1 uur voor de buitenkant.

Omdat het fort in een militair domein is gelegen, geeft de Nationale Defensie alleen toestemming voor rondlei-dingen van de bovenstructuur en de binnenkant van het fort.

Gratis parkeren.Warme kleding (constante temperatuur van 12°) en

wandelschoenen (wandeling van circa 2 km door de lokalen en galerijen) aanbevolen.

Openingstijden in 2007• 24 - 25 maart• 21 - 22 april• 19 - 20 mei • 16 - 17 juni• 7 - 8 juli

• 21 juli (10 à 17 h)• 25 - 26 augustus• 22 - 23 september• 20 - 21 october• 24 - 25 november

Vrij bezoek aan de ondergrondse kazerne, in afwachting van de rondleiding in de gevechtsinstallaties. Vertrek om het halfuur tussen 10-16 uur. De cafetaria van het fort is eveneens toegankelijk.

Groepsbezoeken op aanvraag

Praktische inlichtingen Nadere inlichtingen:

ASBL Fort Eben-EmaelRue du Fort 40 - 4690 EmaelTel/fax: +32 (0)4 286 28 62info@fort-eben-emael.bewww.fort-eben-emael.be

Prijzen• Per volwassene: 5 €. • Per student: 4 €. • Per kind (tot 12 jaars): 2.50 €.

• Per groep volwassenen of studenten, minimum 75 €. • Per groep kinderen, minimum 50 €.

Rondleidingen voor groepen: dagelijks, behalve op feestdagen (10 dagen vooraf te reserveren per tel/fax: +32 (0)4 286 28 61)

Met de steun van de Provincie Luik

Les Territoires de la Mémoire

In 1993 besloten enkele inwoners van Luik, waaronder een aantal overlevenden van nazikampen ongerust over de opkomst van extreem rechtse partijen en bewegingen om de vzw Les Territoires de la Mémoire op te richten. Een centrum gericht op het bij-brengen van waarden van Tolerantie en Verzet.

De jeugd bewustmaken van het werk van herinnering en oplettenheid, het aangeven van leugens en vergetelheid, het opvoeden in burgerlijkheid… is de bestaansreden van de vzw Les Territoires de la Mémoire.

Om deze doelwitten te bereiken, heeft de vereniging een compleet gamma van pedagogische instrumenten en animaties bestemd voor allerlei publiek en in het bijzonder voor de jeugd.

Het Symbolische Parcours,

Gewijd aan de deportatie tijdens het naziregime.Het is de hoeksteen van de activiteiten van Territoires

de la Mémoire. Stap voor stap de ontdekking van het helse parcours van de gedeporteerden temidden van de wereld van de concentratiekampen en de ‘final solution’. De getuigenissen, de opnames, de filmfragmenten en foto’s plaatsen de bezoeker in de context van die tijd.

De bezoekers van het Symbolische Parcours krijgen systematisch een historische begeleiding, een pedagogi-sche animatie en een filmvoorstelling. Bovendien krijgen groepen vooraf ter voorbereiding een pedagogisch dossier toegezonden.

Les Territoires de la Mémoire

De MediatheekStelt duizenden boeken, tijdschriften, CR-roms of

video’s voor die men ter plaatse kan inzien/beluisteren of kan lenen. De documenten zijn onderverdeeld in 25 thema’s, waaronder racisme, burgerlijkheid, extreem rechts of de Tweede Wereldoorlog. Een afdeling wordt voorbehouden aan kinderen.

De complete referentielijst van de Mediatheek kan men tegenwoordig op onze website bekijken.

Voorbeeld van een bezoekVóór het bezoek:In het kader van een groepsbezoek, even nagaan of de

(verplichte) reservering werd geregistreerd. De normale grootte van een groep is maximum 25/30 personen; ver-schillende groepen kunnen elkaar met regelmatige tussen-pozen opvolgen. Bij reservering ontvangen schoolgroepen een op hun leeftijd afgestemd exemplaar van het voorbe-reidende pedagogische dossier. Deze dossiers kunnen via onze website worden gedownload.

Individuele bezoekers kunnen het Symbolische Parcours op ieder gewenst tijdstip tijdens de openingsuren bezoe-ken. Niettemin raden wij u aan om vooraf de afwezigheid van groepen na te gaan, om optimaal van uw bezoek te kunnen genieten.

OpeningstijdenOpeningstijden:

Van maandag t/m vrijdag van 9-16 uur. Woensdag van 9-18 uur. 1e en 3e zaterdag van de maand.

Gesloten: Zon- en feestdagen. Laatste week van juli en december, 1e week van augustus.

PrijzenIndividueel bezoek:Volwassenen: 2,50 € /Jongeren 2 € (incl. korting van 0,75 € aangeboden door de SPE)Reserveren aangeraden.Groepsbezoek:Dezelfde prijzen / Reserveren verplichtGratis entree voor de leden van de vereniging en op

vertoon van Prof- en Leraarkaarten. Korting op vertoon van volgende kaarten: Plus, Se-

nior, Article 27, SW-Région Wallonne, MJT en Ampli Junior.

Hoe te bereiken?

Praktische inlichtingenLes Territoires de la Mémoire, asblCentre d’Education à la Tolérance et à la Résistance86, Boulevard d’Avroy - 4000 Liège+32 (0)4 232 70 60www.territoires-memoire.beaccueil@territoires-memoire.be

Bezoek en animaties:Ontvangst, historische begeleiding (20 min.)Bezoek aan het Symbolische Parcours (50 min.):

geplaatst in de situatie van een gedeporteerde zal de bezoeker in 12 etappes de concentratieorganisatie van de nazi’s ontdekken.

Filmvoorstelling afgestemd op de leeftijd van de bezoe-kers: Témoins de la Mémoire (15 min.) / Les Territoires de la Mémoire (30 min.)

Toegang tot de mediatheek.Specifieke animaties voor groepen.

Met de steun van de Provincie Luik

Territoires de la Mémoire is gelegen hartje Luik, op en-kele minuten van het Guillemins-station of het historische stadshart en winkelcentrum. Tegenover het gebouw zijn een groot aantal bushaltes en een grote parking.

Het Militaire Hospi-taal van St-Laurent

In 1830 schakelt de regering van nieuw onafhankelijk België de abdij van Saint-Laurent om tot een militair hospitaal.

Vanaf 1831 worden er gewonden van het Franse expe-ditiekorps verzorgd, daar gekomen om te helpen bij het handhaven van de Belgische onafhankelijkheid. In 1839 komen augustijnenzusters van Hôtel-Dieu in Parijs hier dienen. Deze ziekenzusters geven blijk van een heldhaf-tige toewijding tijdens de cholera-epidemie van 1848. Tot het einde van de jaren zeventig blijven de zusters in het militaire hospitaal van Saint-Laurent.

Sinds eind 1998 zijn de gebouwen van de voormalige abdij van Saint-Laurent volledig gerestaureerd.

Het wordt tegenwoordig niet meer gebruikt als militair hospitaal, maar wordt gebruikt door de 3CRI (3de regio-naal centrum van infrastructuur) van het Defensiedeparte-ment. De kapel van het klooster is een museum geworden waarin het leven van het ziekenhuis wordt verteld.

Meer dan 150 jaar lang was op de prachtige locatie van de

Abdij Saint-Laurent het Militaire Hospitaal van Luik gevestigd.

Het Militaire Hospitaal van St-Laurent

Abdij Saint-Laurent in Luik

De Tweede Wereldoorlog:In 1940 kreeg het personeel bevel om zich terug te

trekken. Ondanks de Duitse occupatie wordt het hospi-taal vanaf 11 mei door het Rode Kruid beheerd: hulp aan families van soldaten, krijgsgevangenen, slachtoffers van bombardementen…

Tijdens de bevrijding van Luik in september 1944, in-stalleren de Amerikanen in Saint-Laurent het “15th General Hospital” van de US Army.

Het wereldberoemde werk hiernaast is de H. Maagd van Dom Rupert.

Dit hoogreliëf in zandsteen geeft een voorstelling van de op een troon gezeten moeder van Jezus, die haar goddelijk kind de borst geeft.

Het in het museum tentoon-gestelde stuk is een kopie, het originele model staat in het Curtiusmuseum in Luik. Vroeger werd deze steen als wonderbaarlijk beschouwd; ze werd dus vereerd om intelligent te worden.

Wapen van het Militaire Hospitaal van Saint-Laurent

In het gere-noveerde kader van de voorma-lige kapel van de Augustijner hospitaalzusters worden 150 jaar geschiedenis van de Luikse mili-taire geneeskunst gepresenteerd.

Kamer nagebootst uit 1950

Praktische inlichtingenTel. +32 (0)4 246 33 7638, rue Blanche d’Ans4340 Awans

Quartier Militaire Saint-LaurentRue Saint-Laurent, 79B4000 LIEGE

Met de steun van de Provincie Luik

Abdij en Militair Hospitaal 1936-1992

Het museum is voor het publiek toegankelijk op afspraak