HEROVERDE FORTEN

fietsen door de groene rand van antwerpen

Beste fortenliefhebber Rond Antwerpen zijn er doorheen de eeuwen talloze burchten, kastelen en later forten en schansen gebouwd. Hier is nog heel wat van te zien in het landschap. De twee fortengordels rond Antwerpen zijn daar het mooiste voorbeeld van. Nudie forten niet langer een militair doel hebben, kan iedereen genieten van deze historische domeinen. Vandaag kan je er terecht voor natuur, cultuur en ontspanning.

Ontdek dit gebied aan de hand van zes fietsroutes die we in dit boekje beschrijven. Zo geniet je van de absolute rust op de polders, volg je de Schelde naar het hart van Klein-Brabant of waan je je terug in de tijd bij eeuwenoude Oost-Vlaamse burchten.

Per route vind je leuke suggesties die je kan combineren met je fietstocht. Een kinderboerderij, een mini-camping, spoorfietsen of een gezellige brasserie, voor elk wat wils! De routes volgen de bestaande knooppunten en zijn dus eenvoudig in te korten. Op www.scheldeland.be en www.kempen.be ontdek je extra toeristische informatie.

Wil je meer weten over de forten of droom je van een exclusief bezoek met een gids? Kliknaarwww.fortengordels.be.

Veel fietsplezier!

Luk LemmensGedeputeerde ErfgoedProvincie Antwerpen

Luk Lemmens,Gedeputeerde ErfgoedProvincie Antwerpen

3

INHOUD

Route 1DE BRIALMONTROUTE 6Route 2ANTWERPSE POLDERSEN KASTEELDOMEINEN 12Route 3ANTITANKGRACHTEN HEIDE 18Route 4LANGS NETE ENGROENTESTREEK 24Route 5VERSTERKT ERFGOEDINKLEIN-BRABANT 30Route 6FORTEN EN KASTELENIN HET WAASLAND 36

Ontdek het mooi gerenoveerde fort van Duffel op fietsroute 4

6 7

Route 1 44 km

DE BRIALMONTROUTEWijnegem, Wommelgem, Borsbeek, Mortsel, Edegem, Wilrijk & Hoboken

Loop door de expositiegang in Fort 4 en kom meer te weten over de Brialmontforten

Geniet van een drankje of een lekkere maaltijd bij het kasteel Rivierenhofin Deurne

D e Brialmontroute ver-bindt acht forten rond de stad Antwerpen en is bewegwij-zerd met witte zeshoekige bord-jes met bruin opschrift. Deroute werd genoemd naar Henri Alexis Brialmont, de ontwerper van de forten. Tussen 1860 en 1864 bouwden 13.000 arbeiders in een recordtijd de acht forten tussen Wijnegem en Hoboken.

Herover de forten De forten bleven allemaal bewaard, op dat van Wijnegem na. Fort 1 is het enige Brialmont-fort dat volledig verdwenen is. Hetwerd in 1959 afgebroken om de Turnhoutsebaan recht te trekken. Later kwam er ook eenShopping Center. De zeven forten vormen groene oases in het verstedelijkte

Antwerpen. Elkfort heeft een eigen bestemming en een uniek karakter. De forten van Borsbeek, Mortsel, Edegem en Hoboken worden gebruikt als park. De forten van Wommelgem en Wilrijk zijn deels of volledig ontoegankelijk. Een gids laat je wel overal binnen. Blijf ontdekken

Keer op keer fiets je langs een indrukwekkend staaltje militaire architectuur en beleef je de mooie natuur in de omgeving van de forten. Zo kan je uitrusten in het Provinciaal Groendomein Rivierenhof: www.rivierenhof.be. Fort 5 vormt samen met Hof Ter Linden een groot groengebied van bijna 90 hectare. Het kas-teeldomein van Hof Ter Linden is een grandioos parkdomein met als blikvangers het 18e-eeuws kasteel, twee koetshuizen en

een grote vijver. Er is een kleine speeltuin en op de gracht kan je vissen. Heb je zin om al wandelend de forten te bewonderen? Maakdan gebruik van de wan-delkaart van het Landschapspark Zuidrand. Dewandelkaarten zijn te koop bij de gemeenten van de Zuidrand.

De forten hebben heel wat te biedenvoor jong en oud

Sint-Anna-tunnel

etstunnel

Kennedytunneletstunnel

Fietstunnel

5,8

1,9

3,2

3

5,6

1,5

2,9

3,3

1,1

1,2

6,4

4,9

3 ,6

2,3

2,7

4,4

3,71,5

2,6

3,4

3,6

2,2

2

2,6

1,9

2

0,5

3,4

0,5

1

2,1

3,3

5,2

1,1

2,6

1,4

1,5

2,6

0,6

3,2

0,9

5,5

3,6

1,4

3,4

3,2

3

2,1

1,3

0,8N177N1

48

R11

N148

N107R10

N113

N112

R11

N184

N116a

N177

N155

N173

N1

N1

N10

N106

1,1

R1

R1

E34

A12

E19

N49a7

6

17

5a

54

2

17

18

6

UN

ITAS-

LAA

N

HOOG-VELD

UILENBAAN

SPOKENHOF-

STRAAT

LAZA

RUS-

STRA

AT

PIET

ING

-BA

AN

BLANCEFLOERLAAN

BEATR

IJSLA

AN

EIKENLEI

KRIJGS-LAAN

BOSH

EIDE-

LAAN

KLAVERBLAD-

DREEF APPE

L-

KANTST

R.

KON. AS

TRIDLAA

N

19

82

46

4420

27

56

57

59

41

32

1410

58 15

53

8081

61

13Galgenweel

Burchtse Weel

Groot Sch

ijn

Schelde

P

ProvinciaalGroendomein

Rivierenhof

Middelheim-park

Nachtegalenpark

Park SpoorNoord

Stads-park

Te BoelaerparkBoekenbergpark

Zoo

KoningAlbertpark

Vlietbos

Hobokense Polder

Rivierenhof

Sterckshof

SchoonselhofHof terLinden

Mussenborg

t Steen

Hulgenrode

Fruithof

CentraalStation

Onze-Lieve VrouweKathedraal

t Zuid

Zurenborg

BerchemStation

Shoppingcenter

Luchthaven

Wielercentrum

ANTWERPEN

EDEGEM

HOVE

MORTSELBOECHOUT

BORSBEEK

WIJNEGEM

Wilrijk

Hoboken

Berchem

Burcht

Deurne

Vremde

Borgerhout

DenBrandt

Deurne-Zuid

Oude God

Elsdonk

Valaar

Kiel

Zuid

Antwerpen Linkeroever

N106

R11a

N116

3

PARKWEG

FORTBAAN

MOERL

EI

42

43

33

40

09

08

04

03

02

0506

07

vertrek vertrek

Fort 8

Fort 7

Fort 6

Fort 5

Fort 4

Fort 3

Fort 2

etsroute verkortingen verlenging

Brialmontroute

etsknooppunt

0 km 2 kmN

09Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen 2016 |Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be

etsroute verkortingen verlenging

Brialmontroute

etsknooppunt

0 km 2 kmN

09Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen 2016 |Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be

12 13

Route 2 35,7 km

ANTWERPSE POLDERS EN KASTEELDOMEINENStabroek, Merksem, Kapellen

Het fort van Ertbrand blijft fascineren vanuit de lucht

O p deze route fiets je door kasteeldomeinen, bossen en het open gebied van de Antwerpse Polders. Zoverken je de omgeving van de forten inMerksem, Stabroek en Ka-pellen.

Herover de fortenJe start bij het fort van Merk-sem, waar je langs de fortgracht kan wandelen en fietsen. Je fietst van de buitenwijken van Antwerpen en Kapellen naar het open polderlandschap van Stabroek.

Het fort van Stabroek (Stafort) ligt aan het begin van de Antitankgracht. Degeoefende fietser kan hier zijn fietstocht verlengen en zo het fort van Lillo bereiken. Volgde knooppunten op het kaartje en ontdek het fort middenin dehaven.

Jefietst langs de ontoegankelijke forten van Ertbrand en Kapellen. Vlakbij het fort van Kapellen vind je verschillende servitudewo-ningen: houten huisjes die snel konden worden afgebroken bij oorlogsdreiging. Een van de huis-jes tussen knooppunten 76en 77 is nu eencaf.

Blijf ontdekkenOp een boogscheut van de route, aan knooppunt 84, is Brasserie tKoetshuis een ideale locatie om iets te eten. Het ligt in de scha-duw van het kasteel Ravenhof.

Ook het Mastenbos is een stop waard. In dit Kapelse bos vind je een deel van een Duitse verdedigingslinie uit de Eerste Wereldoorlog. In 2014 werd hier het Loopgravenpad aangelegd, een aanrader om die verborgen geschiedenis te beleven!

Om de forten te bevoorraden, werd een militaire spoorlijn aangelegd tussen Kapellen en Brasschaat. Vanaf het fort van Kapellen kan je vandaag met de hele familie over dat spoor denderen op speciale spoorfietsen! Reserveer je rit op www.spoorfietsen.be.

Ga je liever te voet? Kijk op www.wandelknooppunt.be om een mooie wandeling uit te stippelen.

Ontdek langs deze route de sluisbunkers van de Antitankgracht inKapellen

De spoorfietsen loodsen je langs verschillende militaire relicten in hetlandschap

Lillobrug

8,5

6,6

1,6

2,3

3,5

4,5

N111

N114

N11

N11

N11

N114 Sluis 8

1,9

4,8

0,6

6,6

1,3

1,4

2,2

4,9

4,5

2,9

0,9

3

2,3

3

2,9

1

N1

N121

N115

E195

BOSRUITERLEI

HEIDE

STRAA

T ZUID

LICHT VLIEG

WEZEN

LAAN

HOGE AKKER

DE DRIES

MISH

AGEN

FORT

SEBA

AN

GAR

ON-

DREE

F

PEERD

S-

BOS

HERTEN

DREEF

PEERDSBO

S-BA

AN

HOOGBOOM-STEENWEG

37

36

7327

38

39

11

35

32

33

20

10

R2

A12

A12

13

14

15

13

13

AZAL

EA-

LAAN

840,7

Hansadok

Zesde Havendok

Churchilldok

Grote Put

Kanaaldok B1

VoorgrachtHoofdgracht

Verlegde Schijns

Delwaidedok

Antitank gracht

Antitankgracht

Antitank-gracht

Kaartse

beek

Antit ankgracht

Kana

al va

n Des

sel

naar

Scho

ten

over

Turn

hout

PFietsbrug

5,1

1,9

2,3

4,8

5,2

3,5

2,9

1,8

1,2

1,5

2,2

1

2,1

De Inslag

De Uitlegger

Peerdsbos

Oude Landen

NatuurreservaatDe Grote Put

t Rood

ParkVordensteyn

Mastenbos

Ravenhof

Wolvenbosch

Kasteel vanBrasschaat

Vriesdonk

HofDe Bist

Veltwijk

Vordenstein

Fort Stabroek

Fort Ertbrand

Fort Brasschaat

Metropolis

Schans Smoutakker

FortMerksem

STABROEK

KAPELLEN

BRASSCHAAT

Berendrecht

Ekeren

Hoevenen

s-Gravenwezel

Putte-Kapellen

Kapellenbos

Maria ter Heide

BethanieHoogboom

Driehoek

Mariaburg

Donk

Zeurt

N1

POPU

LIER

EN-

LAAN

OUDE

BROE

K

OUDE GA

LGENST

RAAT

VELTWIJC

K-

LAAN

DE O

UD

ELA

ND

EN

BIARTLEIPALM

STRAAT

PUIH

OEK

LIJSTERLAAN

SINT-LU

CAS-

LAAN

FIETSO-

STRADE

17

85

13

9678

34

12

77

14

7974

76

Fort Stabroek< k

np 94