KEURBOEKEN VOOR MIDDELBAAR- & NORMAALONDERWLISONDER LEIDING VAN Dr C. DE BAERE EN Dr J . VERBOVEN

NrI

1-11LD[13RAND

DE FAMILIE STASTOK

Geschtkt voor Athenea, Lycea en Colleges

3de on 2de klasse in hut Vlnamse landsgedeelte

isle klasse in but Waalse landsgedeelte

1948DE NEDERLANDSCIIE BOEKHANDEL

SINT-JACOBSMARKT 50 . ANTWERPEN

KeurboeLen voor middelbaar- en

normaalonderwijsonder leiding van

Dr C. Dc Nacre en Dr J. \'crboven

r. HILDEBRAND. De Familie Stastok .2 . HILDEBRAND. De Familie Kegge .3 . Vijf Vlaamse Novellen : work van II . RAM, R. en V. LOVELING,R. S71INS en A . SNILDERS .

q. Stemmen uit eigen Land : work van A. VERMEYLEN. EM. DEBOM, C. BUYSSE en F. V . TOUSSAINT VAN BOELAERE.

g. JUSTUS VAN MAURIK . Bloemlezing ult zijn Novellen .6A . VAN DEN \'ONDEL. Lyrischc Poczic .7.P . LANGENDIJK. Ilet wederzijds I uwel[jkshedrog .8. ERNEST CLASS . Bloemlezing alt zijn werk .g. KAREL VAN DE \VOESTIJNE . Proza. De Boer die sterft, God-

delijke Verbeeldingen.i o . JUST US VAN EFFEN. Bloemlezing uit de Hollandse Spectator .

Bcwcrkt door Dr. A. Verstracten .r i . JAC. VAN LOOY. Proza . De Dood van mijn Poes, De Mower.rs . Schnolmeisjes : werk van NICO VAN SUCHTELEN, INA BOU-

DIER-BAKKFR, TOP NAF_FF, e .n.13 . ARTHUR VAN SCHENDEL . Keurhladzijdcn uit zijn work .14.'IULTATULI. De Geschiedenis van Saidjah en Adinda .13-J . VAN DEN VONDEL . Adam is Ballingschap, met uitvoerige

inleiding en nonfekeningen.16. M. SABBE. Bietje (Proza) .17 . Gestalten ult het werk van GERARD \VALSCHAP .rs . C. BUYSSE . Plus-quo-Parfait .

Al doze nummcrtjes zijn voorzien van een inleiding, vcrklarende aante-keningen en een woordenhjst, ook ten behoove van Fransfalige leerlingen .Ze werden alle gekozen op de last van werken door bet off icieel pro-gramma als blaslectuur (cursorisch lezen) nnnl'ecolen . Alle nummers war-den door de Verbeteringsraad van bet Middelbaar en Normaolonderwijsaanbevolcn .

DE FAMILIE STASTOK

. a}

Hildebrand (Nuolaas Beets)op 25-jarigen leef tijd

n

KEURBOEKEN VOOR MIDDELBAAR- EN NORMAALONDERWIJSONDER LEIDING VAN Dr C DE BAERE EN Dr J. VERBOVEN

Nrl

HILDEBRAND

DE FAMILIE STASTOK

G eannoteerci door J. frI. Acket

Voor Belgische scholen bewerlt doorDr C . De Baere 6 Dr J . Verboven

Negende geLltustreercle uitgave

1948

DE NEDERLANDSChIE BOEKHANDELST-JACOBSMARKT 50, ANTWERPEN

EEN WOORD VOORAF

H et eerste deel van Hildebrand's Camera Obscura wordtbedoeld als nr 1 van een reeks << Keurboeken voor Middelbaaren Normaalonderwijs >> . Als nr 2 verschijnt het 2° deel vande Camera. Andere nummers worden voorbereid .Het doel van deze verzameling ? Aan onze studenten van

Middelbaar- en Normaalonderwijs -- ook wel aan andere --een reeks keurboeken to verschaffen, waarmede ze, onderde leiding van hun leraars, gemakkelijker op de hoogte ko-men van de meesterwerken onzer Nederlandse Literatuur .Dergelijke verzamelingen zijn in Belgie niet talrijk . Wijhadden tot nog toe alleen die van Hoogstraten : Nederlandseschrijvers voor het Middelbaar Onderwijs. De Hollandseschooljongens en studerenden zijn er in dit opzicht beter aantoe dan de onze. Die toch hebben hun Pantheon, ZwolscheHerdrukken, Nederlandsche Klassieken, Bibliotheek van Ne-derlandsche Letteren, Van alle Tijden, enz . Voor een tweedeverzameling is bij ons ook nog wel een plaatsje .Voorlopig houden wij ons aan de negentiende eeuw . De

vorige worden natuurlijk niet uitgesloten, de 18° en de 17ekrijgen stellig hun plaats. Maar zelfs van de 19e eeuw kunnenwe niet alles geven wat we zouden wensen . Daar hebben web. v, de kwestie van de auteursrechten, altijd een grote strui-kelsteen bij 't uitgeven van modernen . Het zedelijk gehaltekomt natuurlijk ook in aanmerking. Zoveel mogelijk gevenwe 't werk volledig . Waar het niet gaat -- met de omvangvan een boek moet ook rekening worden gehouden -- druk-ken we enkel het beste of en trachten er voor to zorgen, datde meegedeelde uittreksels een samenhangend geheel vormen .

Inleiding en aantekeningen zijn hoofdzakelijk voor de leer-ling bestemd . Dit mag niet uit het oog verloren . Toch ookwel voor de leraar. Te zijnen behoeve voegden we er de ver

nwijzingen en bronnenopgave aan toe. Daar zal hij stof toover vinden om zijn verkiaringen belangwekkend to makenen de onze aan to vullen . Den leraar blijft dus nog wat to

doen over. Letterkundige aantekeningen blijven in den , regelachterwege . Natuurlijk met opzet. Ook die zijn het werk vande leraar. Elk heeft een persoonlijke kijk op die taken . Waar-om zouden wij onze mening opdringen ?Mogen we eindigen met een wens? We hopen op gezonde

critiek ; aan- en opmerkingen worden gretig to gemoet gezienen aangenomen. Du choc des idees . .. En wie steekt ons eenhelpende hard toe ?

Januari 1921 .

6

TER VERANTWOORDING

BIJ DE EERSTE DRUK

Enkele maanden geleden bezorgde de heer Acket de eersteschooluitgaaf van de Camera, met aantekeningen « ten dien-ste van een zeer gemengd publiek. Zowel de leerlingen vande derde klas ener H (ogere) B (urger) S(chool), als de ge-letterde lezer, vinden er de hulp, die ze behoeven >> .Was deze uitgaaf den Nederlander welkom, ons was zij

't misschien nog meer. En toch blijkt zij in zeker opzichtnog onvoldoende to zijn. Immers de Camera is het werk varyeen Nederlander, verplaatst ons naar Nederlandse milieu's,kiekt Nederlandse personen en toestanden en behelst dien-tengevolge zekere bizonderheden, die voor een Nederlanderwel duidelijk zijn, maar voor welke een Belgisch lezer in denoten to vergeefs naar een opheldering zal zoeken .

Anderzijds de woordenschat . Stellig is die van een Neder-lander heel wat uitgebreider dan de onze en enkele woordenof uitdrukkingen, w~arvan de, juiste betekenis voor hem heelin 't klare ligt, ontsnappen ons, zo niet heel en al, dan tochveelal in hun begripsschakering. Dat ondervinden wij, leraars,meer dan eens. Dergelijke woorden moesten dan ook vooronze studenten van middelbaar- en normaalonderwijs - totwie deze uitgaaf zich bizonder richt -- verklaard wordenen werden hier opgenomen. Wat onze studerende jeugd nuop de Nederlandse voor heeft, is een betere kennis van deFranse taal . En zo was de verklaring van enkele bastaard-woorden als b . v. torment, sentimenteel, gedistingeerd, fi-xeren, e .a.m. misschien voor Nederlandse scholen onontbeer-lijk, maar voor ons overbodig. Die vielen hier dan ook weg .Nog andere wijzigingen zal men in de noten aantreffen . Dik-wijls gaan ze van de heer Acket zelf uit, die rekening hieldmet de wenken, hem door een overigens gunstige critiek vanzijn uitgaaf gegeven.De eer en de grote verdienste van de geannoteerde Camera-

editie blijft dus hoofdzakelijk aan de heer Acket. Onze taskbestond er enkel in, de vrucht van zijn opsporingen aan onzescholen aan to passen.Wat flu de wijze van uitgeven betreft, in de Nederlandse

uitgaaf werd naast de verklaarde woorden geen teken ge-plaatst, wat een doorlopende lectuur moet bevorderen . In deonze, die zich vooral tot studerenden richt, komt naast elkgecommentarieerd woord een sterretje . 't Moet onze leerlin-gen op de hoede stellen tegen oppervlakkige lezing en zal,hopen we, bij een doorlopende lectuur niet al to veel storen .Ook bewerkten we niet heel de Camera. Afgezien van 't felt„dat ze nergens in haar geheel gelezen wordt, moest ook metde omvang van 't boek rekening gehouden worden . Naaststukken van kleinere omvang komt in het eerste deel deQ Familie Stastok », in het tweede de << Familie Kegge » amshoofdbrok.Het standpunt van de heer Acket blijft voor de rest bet

onze. De volgende nadere toelichting uit zijn inleiding kun-nen we daarom tot de onze maken

Ik heb aldoor de deugd van zelfbeperking beoefend, op-dat de Camera zou blijven wat BEETS zeif heeft genoemdeen « handig boekdeel » . Mijn verklaringen zijn meestal vaneen woordenboekachtige kortheid.

<< Ze zijn bi jna alle : lexicologisch, encyclopedisch en histo-risch. Ik moest mij, wegens de begeerde << handigheid >> vanhet boek, het genoegen ontzeggen om een hoger snort vanuitleg to geven, die de lezers leert indringen, zodat ze zicheen levendig beeld gaan vormen van de ziel des schrijvers.

<<1k heb veel hulp nodig gehad bij deze onderneming. Mijnvoornaamste compagnon was BEETS zeif. Zijn boek N av i j f t i g j a a r bevat vele verklaringen van dingen, die menofwel vergeefs elders zou zoeken, ofwel slechts met moeite zouvinden. Hetgeen ik tussen aanhalingstekens heb genet, iswoordelijk van hem overgenomen. Ook had ik nog vele stiflev ennoten, zoals de woordenboeken van KOENEN, VANDALE en KUYPERS, maar woordenboeken en encyclope-dieen zijn bescheiden helpers, die naar hun vermogen iedereenterechtbrengen zonder dat men ze openlijk behoeft to be-

8

danken ; ze zijn tevreden met goeddoen en willen daar geenpraat van hebben . Ook zal ik de bescheidenheid niet kwetsenvan de vele personen, die ik mondelings of schriftelijk tohulp riep, door hun namen hier to vermelden .

Het zou mij verwonderen, als mijn inlichtingen niet hierof daar een enkele onnauwkeurigheid bevatten, want ik hebsto velerlei gebied van menselijke kennis moeten betredenom niet een enkele misstap to doen . Ik zal iedereen danken,die zo vriendelijk zal wezen, mij hierop to wijzen, hetzij bi,particulier schrijven of in openbare critiek . Zelfs al mochtzo'n terechtwijzing op onvriendelijke toon geschieden, dan zalik nog dankbaar zijn, als het boek er maar mee gebaat is .Maar dit kan ik van de lezers der Camera niet verwachten .Ze zullen, hoop ik, to veel in zich hebben van de geest vanHILDEBRAND, die fouten kon aanwijzen zonder pijn todoen. >>Wij willen niet eindigen zonder een bizonder woord van

dank : aan PROF. Dr C. LECOUTERE, hoogleraar aan de .Leuvense Universiteit, die ons bij 't stellen der aantekenin-gen altijd bereidwillig ten dienste stond ; aan onze vriend DrJ. GRAULS, die voor de noten bij de kleinere stukken vandit eerste deel zorgde, en vooral grotendeels het materiaalbijeenbracht, dat in de hiernavolgende « Aantekeningen overHildebrand's taal >> verwerkt wordt.

BIJ DE TWEEDS DRUK

Sedert de eerste druk van de pers kwam is het ons nood-zakelijk gebleken onze manier van uitgeven lichtjes to wijzi-gen.Ten einde de prijs van het werk niet al to hoog op to drij-

ven, behielden we v a n d e k 1 e i n e r e s t u k k e n uit diteerste deeltje alleen « Een onaangenaam mens . . .>> . De anderezijn overigens van minder belang. Anderzijds wilden we ookde Camera-nummertjes in overeenstemming brengen met deandere uit de reeks . Daarom plaatsen we thans een zo bondigmogelijke schets voorop van Hildebrand's leven en werk en

9

voegen we erachteraan een verklarende woordenlijst bij, zo-wel met het oog op onze Vlaamse als onze Waalse leerlingen .Ook in Wallonie immers is de Camera nog steeds graag ge-wilde lectuur . Zo werden tegelijk de verklarende aantekenin-gen onder aan de bladzijden tot een minimum herleid . Desterretjes in de tekst vielen weg als overbodig en storend .

We willen hopen dat deze wijziging als een verbetering zalopgevat worden en dat deze tweede druk als de definitievezal mogen gelden.

De NEGENDE DRUK bleef geheel ongewijzigd . De tekstwerd in de nieuwe spelling gezet, met uitzondering nochtansvan de titels der geciteerde bronnen . Namen van tijdschrif-ten worden eveneens in hun oorspronkelijke spelling gelaten .

Augustus 1947 .

10

TNLEIDING

I. DE SCHRIJVER .

1. Levensloop. Hildebrand, schuilnaam van Nicolaas Beets,geboren to Haarlem in 1814 ; studeerde in de godgeleerdheidto Leiden en promoveerde er in 1839 . Van 1840 tot 1853 predi-kant to Heemstede (bij Haarlem ) . In 1854 to Utrecht beroe-pen, waar hij van 1874 tot 1884 professor in de theologie was .Overleed to Utrecht in 1903.

2. Werk. -- Nicolaas Beets begon zijn letterkundige loop-baan op het gebied van de poezie en stond vooral onder En-gelse invloed, meer bepaald onder die van Walter Scott enByron. Voelt hij zich door het romantische en reflecterendevan de eerste aangetrokken, verlustigt hij zich in diens rijk-dom van taferelen en boeiende verhaaltrant, toch blijkt Byronzijn lievelingsauteur to zijn . Wat hij bij hem zoekt is de kla-gende, weke zijde van zijn mute, de wereldsmart, en ook dezuivere dichterli jke beschrijving van het aandoenlijke geval .

Dit tijdperk van zijn letterkundig leven dat in 1839 eindigten waartoe <<Jose>>, een Spaans verhaal, < Kuser>> en <<Guy deVlaming>> behoren, noemt Beets zelf in 1860 zijn «zwarte tijd> .Maar de zwarte tijd, de blinde bewondering van Byron's genie,heeft eigenlijk nooit bestaan als een <<periode, waarin wan-hoop zijn ziel verduisterde. Wel als een tijd, waarin ondermeer ook ziekelijke gedachten bij hem huisden.>> (1)

Alsof hij zijn << aesthetische bekering met schitterende be-wijsstukken wilde staven >> schreef Beets, na 't verschijnenvan zijn opstel over de zwarte tijd, enige volksdeuntjes, waar-onder < Groote Plas>>, <<Het Putje van Heiloo>>, < De Conduc-teur>> en <<Het Boertje van Heemstede>> als de meest bekendemogen gelden . < Altijd vraag ik me af>>, aldus getuigt Ten

(1) P. D. CHANTEPIE DE LA SAUSSAYE . Nicolaas Beets, blz .15-15 .

Brink, <<tot welk een graad van nurksheid een jonger geslachtzou moeten verstenen, om deze echt vaderlandse humor, ditvriendelijk vernuft, die hupse opgeruimdheid met ondank tobejegenen?>> (1)

Ook in later, ernstiger tijden last Beets de << dichterharp >>niet onaangeroerd en zingt hij meer dan een niet onaardigversje van huiselijke vree en huiselijk geluk . Maar < onder de[Vederlandse dichters verdient hij slechts een bescheidenplaats >> ; het mangelde hem aan zelfcritiek, en < voor zijnnaam zou het beter geweest zijn, als hij in de lange reeks vanbundels ; < Korenbloemen>>, < Madelieven>>, < Winterloof>>, < Den-nenaalden>>, wat kieskeuriger geweest was .>> (2)

Beets' roem als schrijver ligt op het gebied van het proza .[n 1839 liet hij de eerste uitgave verschijnen van zijn klassiek-mooie meesterwerk de Camera Obscura, waarover dadelijkmeer. Ook dit genre schijnt hem niet lang to bevredigen .Langzamerhand wijzigt zijn persoonlijkheid zich . . . <<Hilde-

brand» wordt verdrongen door <<dominee Beets . (3) Zijn<<Stichtelijke Uren>> o.a. zijn wel eenvoudig en smaakvol vanstijl, maar het penseel, < waarmee hij zijne geestige aquarel-len uit de Camera Obscura zo flink had gewassen>> (4),schijnt hij voorgoed to hebben vergeten . Ook zijn voordrach-ten en kritische studien bond hij samen in < Verpozingen opletterkundig gebied» en <<Verscheidenheden meestal op let-terkundig gebied». Als kunstcriticus heeft hij echter nooitzeer hoog gestaan.

(i) Dr. JAN TEN BRINK . Geschiedenis der Noord-Nederlandsche Let-teren in de XIX' eeuw, LIZ . 361 .

(2) Dr . C. G. N. DE VOOYS . Historische Schets van de Nederland-sche LetterI uncle, Liz . 98. Zie oak SCHIMMEL in De Gids (i 86o, II .Liz . 664) .(3) G. KALFF. Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde . VIIg

deel, Liz. 328.(4) TEN BRINK, Liz . 362.

12

I I. DE CAMERA OBSCURA

1 . Verschillende uitgaven, In November 1839 versche-nen, beleefde de Camera Obscura reeds in Juni 1840 eentweede uitgave . (1) Beide waren heel wat kleiner in omvangdan die, welke wij nu to lezen krijgen . Zij bevatten slechts<<De Familie Stastok>> benevens kortere stukken, waaronder«Jongens>>, «Een onaangenaam Mens . . .>> en «Een oude Ken-nis>> de voornaamste zijn. (2) De derde uitgave kwam in 1851van de pers . Zij was, <<schoon kleiner van formaat, wat deinhoud betrof, moor dan verdubbeld .>> (3) Enkele onuitgege-ven opstellen, <<De Familie Kegge>>, <'s Winters buiten>> en«Gerrit Witse> hot eerste vooral merkwaardig, waren er bij-gekomen. (4) In de vierde uitgave eindelijk (1864) vondenenige links en rechts in tijdschriften' verspreide bladzijdenplaats, zoals <<Vooruitgang>>, < De Wind, <<De Limburgsevoerman>>, <<Teun de Jager>>, enz .In een schoolbook voor middelbaar onderwijs is hot de

plaats niet om de talrijke uitgaven onderling to vergelijken enna to zien, hoe Hildebrand de verschillende drukken van zijnwork bezorgde. Wij hadden er bij voorbeeld kunnen op wijzen,hoe hij de al to talrijke Franse woorden en wendingen doorandere verving, en dialectische vormen en zegswijzen nogtalrijker uit de mond van zijn volkstypen liet vloeien . (5)

Maar dat is de tack van 't hoger onderwijs, van filologen .

(1) \'oor beide uitgaven zij bier verwezen naar eeni bijdrage van Dr. VvT ,VAN EEGHEM in Let maandschrift Onze T ijd, IV (1939), nr ii .

(2) Biz . i tot 1'34 van de 28 8 uitgave.(~) Voorbericht tot de 68 druk, Medegedeeld in de 28° uitgave, biz .

111 en voig.(4) BIz . 155 tot 270 van de 28 8 uitgave .(5)` Voiledige inlichtingen over ne verschillende uitgaven tot 1882

,J. DYSERINCK : Hildebrands Camera Obscura (biz . 1) . Bij een verge-hjking van de g e uitgave met de 28° stippen wij enkele wijzigingen aaneon germain neef (22) wordt een voile neef ; enthousiasmus, geestverruk-king (28) ; impertinentie (50), oriheLLeiijkheid (31) ; discussie, redewis-seling (39) ; to informeren, navraag ke goon (4o)t ; geetabiisseerd, good enwei gevestigd (41) ; definitie, Legripsbepaiing (41) ; had de satisfactie,

1

De volgende mededeling uit Chantepie de la Saussaye mo-ge volstaan

De geschiedenis der Camera Obscura is een sprekend voor-beeld van de eindeloze moeite, die hat kost een boek tot zulkeen trap van volmaaktheid to brengen . Reeds bij zijn eersteverschijnen in 1839 ward hat om zijn goad verzorgde taal te-recht geprezen ; toch vond de schrijver bij elke volgende uit-gave heel wat to verbeteren . Bij de veertiende in 1883 verze-kerde hij zich daartoe «van de hoog to waarderen hulp vanzijn vriend Dijserinck ; zelfs voor weinige jaren ontdekte de86-jarige grijsaard nog enkele foutjes . Zo moeilijk is hat eenonberispelijk boek in hat licht to zenden !>> (1)

2. Inhoud, -- In de Camera Obscura heeft Hildebrand de Ne-derlandse maatschappij van omstreeks 1830-'40 «in haar klein-burgeriijke deftige dufheid en benepenheid, ook in haar eerza-me braafheid en degelijkheid>> (2) afgebeeld . Hoge kunst lever-de hij hierdoor niet en wilde hij ook niet leveren : hij streeftenkel naar hat weergeven van de werkelijkheid, zonder meer.De Camera is, om met Potgieter to spreken, « copie van hat da-gelijkse levee» .

smaakte ale voldoening ; sollicitatien, dringende aanzoeken ; pedanterie,verwaandheid (alle drie op blz. 48) enz . - \Vat de andere wijzigingenbetref t, uit Keesje's mond horen wij niet meer, als in 1874, flu, als op,heeft me mishandald, daze, veal to veal, enz ., maar wel : nou, as op, hatme, deuze, veuls to veul terwijl woorden en wendingen, zoals op-gestald, omgeslagen, die watten dragen, bij hat inkruipen van een grotebak, de ogen open to doen, de hel, op to helderen, mannelijk voorkomen,dominode, snapachtig, dikmaals, van de center die (de bochel) op&acht,wevarshaspel, naadje, enz . rasp. vervangen worden door : opgespeld (24)',omgeschapen ( 25) , met watten in de oren (6),2hat inkruipen van eenenge broeikas (28), de ogen op to doen (31), de schel (38), op to luiste-ren (39 ) , manlijk voorkomen (44) , domino speelde (z), praatziek (49) ,dikwijls (48), de geldige vrucht van de bochel (51) . weversspoelen (57 )toertje (62), enz .(i) CHANTEPIE DE LA SAUSSAYE, blz . 66 . - Zie ook Bijvoegsel,

i4 ° druk . Medegedeeld in de Iaatste uitgave, blz . VII an vlg . - Voor ver-dere inlichtingen laze men da zoeven geciteerde brochure vari J. DIJSERINCK, blz . i 8 an vlg .

(2) KALFF . Gesch, der Ned. Let . VII, blz . 321 .

14

Hildebrand op 87-jarigen lee ftzjd

Deze ~Kopieerlust>> openbaart zich omtrent 1840 in de Ne-derlandse letterkunde met BEETS (Camera Obscura), JO-NATHAN (Waarheid en Droomen), KLIKSPAAN (Studen-tentypen en Studentenleven) en KOETSVELD (Schetsen uitde Pastorie van Mastland) . Ze ontstond onder invloed vanEngelse en Franse schrijvers, meer bepaald onder die vanLamb, Dickens en Sterne, V. Hugo en Baizac. Het is « delust om het dagelijks leven weer to geven, zoals het zichvertoont aan de oppervlakte en in de diepte, in zijn uit-wendigheid en zijn innerlijk, zijn licht en schaduw, de rijk-dom van zijn tegenstelling en details ; daarbij vrijelijkaan de persoonlijke zienswijzen en opvattingen des auteurseen plaats to geven ; zich daartoe bedienend van het proza,van een ontwikkelde beschrijvingskunst, van epische, ly-rische en dramatische vormen, van de rijkdommen der taalin haar ganse omvang, die der minder ontwikkelden en dievan het dagelijks leven niet uitgesloten> . (1)

In dit genre is Hildebrand een onovertroffen kunstenaar.Hij tekent bedaagde mannen en vrouwen, jongelingen enjonge meisjes, zelden maar kinderen ; hij tekent brave, be-krompen denkende philisters, die er warmpjes inzitten, enijdele parvenu's, zelfs wel eens een heer en een jonge dameuit de hogere stand, maar ook, ~n met zekere voorliefde,kleine burgers en luidjes uit de volksklas . En zowel in hunhandel en wandel, in hun optreden, hun zeden, tot in de taaldie ze spreken toe, tekent Hildebrand ons zijn individu's enpersonengroepen met al de volmaaktheid van een ondankszijn jonge jaren reeds ervaren meester, die kan kijken enwaarnemen en al zijn indrukken met vaste hand op 't papierbrengen ; met die zachte humor, die van de Camera gemaaktheeft een schepping van blije opborrelende levenslust, vanverkwikkende, hartelijke vrolijkheid .Van al de personages worden de kleine trekjes naar voren

gebracht. «Van de binnenkant zien wij ze niet ; alleen alshuiselijke en maatschappelijke mensen. Maar die mensen inhun gehele uitwendige verschijning, hun omgeving, hun ge-

(i) KALFF . Gesch, der Ned. Let. VII, LIz . 313 .

1j

woonten, zijn zo volmaakt getekend, dat zij voor ons blijvenlevee ».(1)

Hildebrand >>, aldus SCHIMMEL in « De Gids >>, « brakmet het konventionele . .. De wezens, die hij ons to beschou-wen geeft, bezitten vlees en been ; wij zien de zenuwdradentrillen en de muskels rekken en spanners. Daarbij merken wi jin de voorstelling zijner mensen een aanschouwelijkheid op,die bij alle vroegere schrijvers in die mate gemist wordt, endie ons een bewijs to meer is, dat hij midden in de wereldmet een onbevangen gemoed heeft waargenomen en de ont-vangen indrukken heeft bewaard, zonder dat ze verkleurden verwerkt werden door een levensbeschouwing a priori inde boekenkamer opgedaan, of door een eenzijdige godsdien-stige vorming >> . (2)

Zo'n kunst heeft ook haar nadeel : de kunstenaar die haarbeoefent, vervalt gemakkelijk in herhaling en aldus in eenzekere eenvormigheid, die enkel door 't afwisselen van zijnmodellen to vermijden waren . Hierin juist zijn Hildebrand'skrachten hem enigszins to kort geschoten . Vele van zijn mo-dellen zijn dezelfde . Ze zijn weliswaar anders gekleurd of ge-schakeerd, maar door de kleuren en schakeringen heen zietmen hetzelfde type maar al to duidelijk doorschijnen.

Ook merkt men een zekere onbeholpenheid om al die beet-den en tafereeltjes met elkander in verband to brengen, omeen intrige to leggen. Het bedenken van een verhaal blijftI{ildebrand's zwakke zijde ; een groot geheel in elkander zet-ten is hem onmogelijk. Alleen in « De Familie Kegge>> heefthij het met enig succes gedaan, maar zelfs daar is het ver-haal als zodanig niet gelukkig .

Kortom, de verdienste van de Camera moeten we niet gaanzoeken in de compositie, maar in de fijne waarneming en inde fijne tekening van de onderscheiden personen, groepen entoestanden .

't Werk heeft stellig nog andere gebreken : terecht heeft

(1) CHANTEPIE DE LA SAUSSAYE, biz . 7~ .(2) JONCKBLOET. Geschcedenis der Nederlan.dsche Leuerkuncie, V,

biz . 244 .

men er by . op gewezen, dat de schrijver zich wat al to graagnaar voren dringt en, ondanks het warme pleidooi van Chan-tepie de la Saussaye, kan men Hildebrand van deze beschul-diging niet heel en al vrijspreken . Maar laten wij, met Prin-sen, « alle kritische scherpheid verre houden, waar we wayzeggen gaan over dit boek, dat trots alles toch maar het ge-heim bezit om ook ons, na drie kwart eeuw, telkens weer toboeien, telkens weer de lezer dwingt met de glimlach van ge-noeglijke aandacht en voldaanheid bladzij na bladzij to her-lezen voor de zoveelste maal . Er is rust en stille tevredenheidin het onverwoestbaar genot, dat dit voortreffelijk boek onstelkens weer fris in alle eenvoud biedt >> . (1)

3. Is de Camera een satire ? -- Enkele critici en nietonder de minste -- hebben gemeend in de Camera Obscuraeen satirische strekking to mogen ontwaren, er de wrack into zien «van de fijner beschaafde op zijn burgerlijke omge-ving >>. Aldus Buskers Huet en Van Nouhuys . De eerste sprakover Hildebrand's « tijgergenoegens >> ; de tweede prees degoedaardige humor, waarin weliswaar geen << scherpheid >>was, maar hield het er toch voor, dat de Nurksen, Stastoks,Kegge's en anderen zouden klagen een « venijnig addertje ~>can hun boezem to hebben gekoesterd .Men doet flu eenmaal verkeerd, antwoordt Chantepie de la

Saussaye, wanneer men in de Camera satire zoekt . Hildebrandhekelt niet, hij tekent . Stastok is geen satire van de deftigeburgerstand, waaruit Hildebrand zelf is voortgekomen, even-min als Kegge een satire zou zijn van de wereld der parve-nu's. Sympathiek zijn die mensen wel niet altijd, dock antipatihiek evenmin . Ze worden tot in de minste bijzonderhedengetypeerd ; dit doet ons genoegen, dock verschaft ons niethet boosaardige vermaak der minachting . Hildebrand wil al-lerminst zijn helden can onze hooghartige lachlust prijsge-ven . (2)

(1) Dr. ,1 . PRINSEN, J . Lzn. Handboek tot de Nederlandsche Letterkundige gesch.iedenis, Liz . 2592 .

(2) Naar CHANTEPIE DE LA SAUSSAYE, biz . 68-69 .

17

Neen, bitterheid is er in dit boek niet ; « er leeft, zoals deschrijver zelf zegt op later leeftijd, een jong gemoed in, dat,van boosaardigheid vrij, zijn vaderland en de mensen liefheeft. De Camera is de rijke, milde, fleurige opbloei geweestin het levee van de kunstenaar Beets, en die bloei was hemeen spel. De ernst van het levee lag voor hem elders . >> (1)

4. Bijval, - Groot en algemeen was de bijval, die de Ca-mera reeds bij haar eerste verschijnen to beurt viel . « Depseudonieme schrijver, toen zelf nog maar even vijf en twin-tig jaren oud . . . zag >>, naar eigen getuigenis, «zijn stoutsteverwachtingen overtroffen, als de buitengewoon hartelijkeontvangst van dit zijn werk binnen 't halfjaar een tweededruk noodzakelijk maakte . . . >> (2) Alleen JACOB GEEL kangeen vrede hebben met het talent van de jonge schrijver. (3)Ook POTGIETER is zuiniger met zijn lof. Wel prees hij Hil-debrand om zijn fraaie tekening, om de losse eenvoud en omde kracht van zijn taal, maar de strekking zelf van zijn werkweigert hij volstrekt goed to keuren. (4)

Wat er ook van weze, de Camera Obscura is kunst van hetzuiverste gehalte, die ook latere geslachten hebben weten towaarderen. Hoe ware het anders to verklaren, dat de Cameraade ene uitgave na de andere beleefde en nog beleeft, dat hetboek al spoedig klassiek geworden en tot op onze dagen ge-bleven is, dat m .e.w. «bijna ieder beschaafd Nederlandse lezer

(1) Dr. J. PRINSEN, J. Lzn . Handboek tot de Nederl . Lett . gesch.,biz . 593 . - Zie ook J. DIJSERINCK . Hildebrands Camera Obscura, biz.

49 .(2) Voorbericht. Zesde druk. 28° uiTg . Liz . III

(3) Over Let stuk Vooruitgang (28" uitg . Liz . 273) Let zich Jac . Geeiin bittere woorden uit in de \loorrede van zijn Onderzoek en Phantasie .Beets poezie is van <anno een is een «verkeerde girls>, zijn taal weI-

iicht geen «Holiarsdsl - Zie JACOB GEEL, uitgave met voorrede vanW. P. Wolters, herzien door Dr. P. A. A. Boeser, 6° druk, biz . V-VII .Leiden, Van der Hoek, 1895 .

(4) E. ] . Potgieter's Verspreide en Nagelaten werken, Haarlem, Kruse-man en Tjeenk WiiIink, 1875 . 1, biz . 367 .

i8

of lezeres . . . in de laatste veertig jaren een dankbaar oordeeiover dit lievelingsboek ones yolks geveld >> (1) heeft.

<< Met de Camera in de hand treedt Beets de tempel deronsterfelijkheid binnen : dit boek zal in Nederland nooit ver-geten worden >, voorspelde Chantepie de la Saussaye (2) . TenBrink getuigt : << Hildebrand's lokken werden verzilverd doorde loop der jaren, maar zijn << Camera Obscura >> blijft im-mer jong en fris >>. (3) En nog in 1939 schreef iemand ter ge-legenheid van het eeuwfeest van de onsterfelijke Camerade C. 0 . << lezen wij tot op de huidige dag met het grootstegenoegen ; we staan, gelukkig, nog altijd open voor zijn ge-zonde humor en milde ironic >> . (4)

Hildebrand's roem overschreed ook de grenzen van het Ne-derlands taalgebied . Vertalingen van enkele stukken of vanheel het werk verschenen, hoewel niet altijd onberispelijk ---Hildebrand zelf gaf er ons staaltjes van in zijn voorberichttot de zesde druk -- in het Engels, het Duits, het Frans ; hetItaliaans en het Hongaars ; zelfs het Volapi ck verrijkte zijnletterkundige taal met een vertolking van << Een oude Ken-nis > . (5)

III. BIBLIOGRAPHISCHE GEGEVENS

Op volledigheid maakt deze bibliographic geen aanspraak .We zochten alleen het degelijkste to vermelden.

I. -- Algemene werken over LiteratuurgeschiedenisG. KALFF, Geschiedenis der Nederland-

sche 1etterkunde, VII, Groningen, 1912 .

(i) TEN BRINK, biz . 353 .( 2 BIz . 65 .(3) TEN BRINK, biz . 354 .(~}) In L)e Haagsche Post van 26 Augustus 1939 .(5) tie een volledige opgave o .a, bij TENT BRINK, biz . 376. Over de

Franse vertaling van Leon Wocquier bij Michel Levy, in i86 en i860,to Parijs (Scenes de la Vie Hollandaise en La chambre obscure), Ieze mende artikels van JEAN KLEYNT JENS in l'Enseignement des Langues Mo-dernes, I, A, nr 5-6 ; III . A. nr 2, Brussel 1887-1889 . - Zie ook J . DIJSE-RINCK, Hildebrand's Camera Obscura, biz . 27 en vlg .

9

J. PRINSEN, Handboek tot de Nederland-sche letterkundige Geschiedenis, 2e druk,'s-Gravenhage, 1920.J. TEN BRINK, Geschiedenis der Noord-

Nederlandsche letteren in de 19de eeuw,I, Amsterdam, 1888 .J. TE WINKEL, De ontwikkelingsgang der

Nederlandsche Letterkunde, IV.

20

II . Speciale werkenC. BUSKEN HUET, Literarische Phantasien

e n K r i t i e k e n II, 1883, blz. 203-204 .P. D. CHANTEPIE DE LA ,SAUSSAYE, H e t 1 e v e n

v a n N i c 01 a a s B e e t s, 2e druk, Haarlem, 1906 .TH. DE VRIES, Hildebrand's Camera Obs-

c u r a, Adam, 1939 .J. DIJSERINCK, D r . N i c 01 a a s B e e t s, Haarlem,

1903 .J . DIJSERINCK, Herinneringen aan Nic .

Beets in Woord en Beeld, Den Haag, 1904.J. DIJSERINCK, Hildebrand's Camera Obs-

c u r a, Middelburg, 1882 . Vermeerderde overdruk uit <<DeGids>>, Dec . 1881 .E.J.POTGIETER, Verspreide nagelaten wer-

k en . Uitg. Joh. Zimmerman . -- K r i t i s c h e s t u d i e n,I, Haarlem, 1875 .

P. H. RITTER Jr, Een kapper over een Pro-fessor, Nijkerk, [1939] .L. SIMONS, N i c 01 a a s B e e t s, in de <<Jaarboeken der

Koninklijke Vlaamsche Academie >>, XIX (1905), blz. 111-234 .L. SIMONS, Hoe Pieter Stastok zich ver-

s t o u t t e p o t t e s p e 1 e n, in de <<Verslagen en Mede-deelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie», Juli 1906,blz. 619-636 .H. PH. 'T HOOFT, D e s t u d e n t B e e t s (ill. Ramae-

kers), Haarlem, 1915 .H. E. VAN GELDER en Cs ., H e t t i j d p e r k v a n d e

Camera O b s c u r a, Kunst en Leven van 1800-1830 .'s-Gravenhage, 1940 .G. VAN RIJN, N i c o l a a s Beets, I deel, Rotterdam,

1911 . -- II deel, voortgezet door J. J. DEETMAN, Rotter-dam, 1916 .A. VERWEY, Het leven van Nicolaas Beets,

in <<De Beweging>>, 1905, II, blz. 233 .

Een onaangenaam Mensin den HaartemmerlTlout

Onbegrijpelijk veel mensen hebben familiebetrekkin-gen, vrienden of kennissen to Amsterdam . Het is eenverschijnsel, dat ik eenvoudig toeschrijf aan de veeIheidder inwoners van die hoofdstad . Ik had er voor een paarjaren nog een verre neef . Waar hiJ nu is, weet ik niet .Ik geIoof dat htj naar de West gegaan is . Misschienh eeft de een of antler van mijn lezers hem weI brieventneegegeven . In dat gevaI hebben zij een nauwgezette,maar onvriendeIijke bezorger gehad, aIs uit de inhoudvan deze weinige bladzijden waarschijnlijk duidelijkworden zal. Inderdaad, ik ken veIe mensen, die nog aIophebben met hun Amsterdamse neven, vooral aIs zetot de « Lezers » in Felix behoren, of aIs ze rijtuig hon-

De Haarlemmerhoui . Is een openbare en druk bezochte wandelplaatsto Haarlem, in 1 827 door Zocher aangelegd en bijna gaps in de gemeent,eHeemstede gelegen. Te vergelijken bij het Brussels Ter-Kamerenbosch . Houtbetekent bier Los en is ml. wellicht omdat de den-vorm zo vaak voorkwam,dat men die voor de gewone naam ging houden en hem . dus als 1 ° n .v.op~atte. Ook om cite reden wordt bet ennetje m de tekst behauden .

De West. De Nederl. West-Indische kolonien : de Antillen en Suriname(of Nl . Guyana) .

Felix Meritis. Gelukkig door verdiensten > . Naam van een rijke maat-schappij waar alleen bet allerbeste van kunst en wetenschap ten gehorewerd gebracht . Daar als spreker to mogen optreden was dus een grote eer.

21

den ; maar ik heb dikwijls verbaasd gestaan over mijnverregaande Jwelheid omtrent de persoon van mijn needR obertus Nurks ; en niets verschrikkelijker, dan wan-neer hiJ mij Zaterdagmiddag per diligence een steenzond met een brief er aan, inhoudende dat hij (mits hetweer goed bleef en er niet, maar dat kwam er nooit, heteen of antler in de weg kwam), met miJ de dag in denHaarlemmerhout zou komen doorbrengen ; niet dat iklets tegen het gemeIde Los heb, maar weI jets tegenZEd.

En evenwel was hjj een beste, eerIijke, trouwe jon-gen, prompt in zijn taken, stipt in zijn zeden, godsdien-stig, en zelfs in de grond goedhartig . Maar er was letsin hem - ik weet het niet ,-- dat maakte dat ik met hemniet op mijn gemak was ; jets lastigs, lets impertinents,in een.woord lets voImaakt onaangenaams .

Ik zou, om jets to noemen, een nieuwe hoed gekochthebben ; Been buitensporig fatsoen (geen nationale

Been to hoge of to pIatte LoT ; geen to brede ofto smalIe rand ; een hoed, goed om of to nemen vooreen verstandig man en op het hoofd to houden voor eengek, dock steIIig een hoed om niets van to zeggen . Tochkon ik bijna overtuigd zijn, dat mijn beminnelijke neef

Steep met een brief. De diligence mocht geen brieven vervoeren, weIpakjes . Om lit voorschrift to ontduiken, bond men een brief stevig aaneen baksteen en bet hem zo bestellen . Het was dan geen brief, maar eenpakje .

Nationals hoed . In 1831 werd een poging gedaan om een nationaledracht in to voeren . Het nationaliteitsgevoel was toen erg geprild eld doorde strijd tegen de Belgen . Hat was een snort Rembrandtshoed, maar nietzo slap van rand .

22

Nurks, de eerste maal dat er miJ mee zag, met deh atelijkste gIimlach van de wereId en met een snort vanontevredene verbaasdheid zeggen zou : « Wat eenweergase gekke hoed heb jij op . »

Nu is het onbegrijpelijk moeilijk ; schoon ik gaarneLeken, dat de een zich char hancliger in geclraagt clande andere, en ik niet een van de gauwsten hen ; nu ishet onbegrijpeIijk moeiliJk, onder een dergelijke critischeverkIaring omtrent uw hoed, een tameIijk figuur to LIj-yen maken . Het in ernst voor uw hoed op to nemen > iswat aI to gek . Het met een : « he, vindje dat ? » of tolaten lopen, verraadt voIsIagen geniis van tegenwoor-digheid van geest . Te repIiceren met een hatelijkheiclop des critici eigen hoed is wat kwajongensachtig . Enhoewel een aardigheid to zeggen het alIeruitmuntend-ste zou zijn, en er een schat van aardigheden mogeIijkis, zo is het evenwel bijzonder opmerkelijk, hoe weinigmen er dikwijIs op zuIk een ogenblik b1jide hand heeft .Zodat de critische hoedeninspecteur gewoonIijk de voI-doening heeft een Ueine verlegenheid to weeg to ziengebracht, weIke

met demonische wellust geniet .Indien gij uit dtt Icleine voorbeeId van mijn hoed ; het

is in 't oog lopend hoe dikwijls hoeden tot voorbeeldendienen ; niet een vrij beslissende kijlc op mijn neef Nurlcs'lcarakter hebt, dan zaI het hele verhaaI, dat ik schrijvenga, nutteIoos aan u verkwist zijn, lezer, en dan zaI ikook zo vrij zijn u tot uw straf to houden voor een spre-kend evenbeeId en wedergade van diezelfde RobertusNurs.kMen zou intussen verkeerd doen, zich die waar-dige Amsterdamse jongen voor to stelIen aIs ongeIukkig,ontevreclen, of zwartgaIIig . Hij was aIIeen maar hatelijk,

23

en zulks deeIs nit gewoonte, deeIs uit een diepe en mis-schien voor hemzelve verborgen jaIoezie . Hij was in't geheel Been kniezer, aItijd vroIijk gestemd en de vro-Iijkheid beminnencle ; maar scheen er een genoegenin to vinden, zijn vrienden Ideine grieven aan to doen,en niet aIleen zijn vrienden, maar in het algemeen deonschuIdigste mensen van de wereld . Een opvoedingboven zijn stand had hem, geloof ik, die lompe aanma-tiging gegeven ; en onverstandrge ouders hadden hemto vroeg er aan gewend om zijn jong oordeeI over eeniegelijk, die hun huffs bezocht, met toejuiching to zienontvangen. Van char dat niets had van de kiesetenzghoudende schroom, die even bang is om to beledi-gen aIs om beledigd to worden ; niets van die zachtehumaniteit, die men, ondanks aIIe gezag van spreukenaIs « Ingenuas didicisse fideliter antes » etc., nog veelbeter van zijn moeder kan overnemen, dan uit de cIas-sieke Iiteratuur halen. Trouwens verstond maar zeerweinig Latijn .

Indien Robertus Nurks zeker wist dat gij half ver-IieFd waart, htj zou de geIegenheid vinden om het voor-werp uwer stille genegenheid in het gesprek to pas tobrengen, onder de voor u hartdoorsnijdende bijvoeglijkenaamwoorden van « IeIijk, dom, onbeduidend, maI »,of dergelijke. Kende mijn lievelings-auteur, hrj haal-de er in gezeIschap de lelijkste plaatsen uit aan, met b ij-voeging van « zoaIs Hildebrands hooggeloofde die of

Ingenuas didccisse f idehtor antes emollit mores nec sinit esse f eros . (Ovi-dius) . Zich trouw aan wetenschap en fraaie Iedteren wijden, Verzacht dezeden en doet al wat ruw is mijden > .

24

d ie zegt » . Waagclet gij nog eens een oude anecdote,die u veeI genoegen verschaft had, waarvoor gij dus bi-I i enige genegenheid voeIdet, en waarvan gij u ookdeze maal nog aI vrij wat beloofdet, omdat alien zichhielden alsof zij haar niet kenclen : beclferf er de uit-werking van, door joist aIs 't op de aardigheid aankwam,het verhaaI al raffelende voor u of to maken, van deEnkhuizer Almanak van 't jaar een to spreken, en tozeggen dat aIle anecdotes Taf zijn en dtier een was, die

honderd malen van u gehoord had . In 't kort, hiJkende aI de zwakke pIaatsen van uw familie, van uwverstand, van uw hart, van uw Iiefhebberij, van uw stu-die, van uw beroep, van uw Tichaam, en van uw kleer-kast, en had er vermaak in ze beurtelings pijnlijk aanto raken. En ik weet niet weIke bezwerende of magne-tische kracht op u uitoefende, om u geheeI weerIoosto doen zijn .

Net zaI nu drie jaar geIeden zijn ; ik moet zuinig om-gaan met jaren, want ik Len riog zo jong ; dat mijn neefNarks mij op Zaterdag de i ode JuTi --- gij ktunde aIma-nak nazien of het uitkomt - veer een steep zond, diemil dap dok aIs zodanig op het hart vieI. Hij zoo mor-gen, na ochtendkerktijd, mij komen en 's avonds met€e wagen van achten weer vertrekken . De wren daar-tUssen zouden wij aan de vriendschap en het genoegen

Enkhuizer AImanak . Wordt reeds eeuwenlang uitgegeven to Enkhuizer,oud stadje aan de Zuiderzee, prov. N.-Holland . Bevatte weervoorspellingenvoor aIle dagen van het jaar. Ook een serie anecdotes . Zo iets aIs onzeAImanak van Snoeck > INlagnetische kracht . Een magnetiseur brengt een mess door zijn wil in

slaap. Deze is dap willoos tegenover hem .

25

offeren . .-- Onclertussen had ik plan gemaakt voor eenanclere vriendschap en een antler genoegen . Ik had eenLeicise makker mij geIogeerd, met wie ik te Zomer-zorg eten zou om vervolgens over Velzerend naar VeT-zen to wandeIen, waar wij de nacht zouden doorbren-gen om 's morgens naar de Breezaap to gaan en aldaarto botaniseren, waarvan wij beiden grote Iiefhebberszijn. Ik hoop dat niemand van mijn lezers miJ claaromverachten zal, naar de gewoonte van vele mensen, dieaan de waarde en het gehaIte van genoegens twijfeIen,die zij niet in staat zijn to beoordelen . Mijn neef Nurksbehoorde tot dezulken .

Het opgemeIde plan was met grote opgewonclenheiden wederzijdse goedkeuring gemaakt . Het was alsof onzezielen er in samensmoIten . Ik beloofde mijn medischestudent ; wiens naam > omclat bang voor recensenten-hateIijkheden is, ik heb moeten beloven to zuIIen ver-zwijgen, en die ik daarom voor 't gemak Boerhave zaInoemen ; ik beloofde mijn medische student, behalvede schatten van de Breezaap, ook nog bloeiende exem-plaren van 'Aristolochia Clematitis, op de weg tussen

Zomerzorg . 7 Uitspanning in het Bloemendaalsche Bosch ~ . Bloemen-daal : gem. in de prov. N .-Holland, 4,5 km ten W. van Haarlem .

\Ielzerend. Eveneens de naam van een uitspanning : dicht bij de runevan Brederode .

Velzen. Gem, in Noord-Holland, ten V'7 . van Haarlem .

Breezaap . Duinvallei, tussen Velzen en Beverwijk (in Noord-Holland) .

Boerhave . Naar de wereldberoemde Nederl . geneeskundige HermanusBoerhave (1668-1738), hoogleraar to Leiden.

26

Zomerzorg en Velzerend en, daar htj ook een verzame-Iing van conchiIien er op nahieId, stond in lichte-laaie verrukking ; toen ik hem verzekerde dat op de hoog-te der Blauwe Trappen de wijngaardsIakken over uwTaarzen kruipen of 't zo niets is . - Maar de steep uii:Amsterdam verbrijzelde al die zaIigheden, en het ganseplan moest worden uitgesteld onder de voor ons ver-schrikkeIijke gedachte, de geheIe dag in Den Hout tozitten ; want een fatsoenlijk Amsterdammer komt aI-Ieen in Den Flout .

De opoffering viel ons moeilijk, en ik verdacht dehupse Boerhave (die niet zoaIs ik de band des bloedsgevoelde, en daarenboven een onbepaaId vertrouwenkoesteren moest op de wetenschap, die htj beoefende)van de heimelijlce wens, dat mijn liefelijke Nurlcs, vanwie zich half btj instinct, half door mijn Icwaadspre-kendheid, niet veel goeds beloofde, tussen Ztterdag-avond en Zondagochtend een Icleine ongesteIciheidmocht ontwaren, die hem mocht doen besluiten tot eenkort briefje op de eerste schuit enz . ; maar ilz wenste

Aristolochia Clematitis. Pijnbloem of sarazijnkruid . Fr, aristoloche .

Conchilcen . Schaaldieren (crustace ; ook schelpen van weekdieren (mol-lusques) .

Trappen . Fen van de duinen

VeIzerend, beheerst ten Oosten gapsKennemerland .

'Wijngaardslakken . Een snort eetbare slak, die zich meest in wijngaardenophoudt . Fr. helice vigneronne, escargot de Bourgogne .

Brie lie op de eerste schuit . De schipper van de trekschuit zorgde voortie bestelling.

27

hem op een aIIerIiefste buitensocieteit vol « vermoake-Iijkheden » of op een dolprettig dine aan de Berenhijt,met Brie leclen van De Munt en zeven van Doctrina,waar men elkander alIergeestrgst met bet wederzijds op-hemelen der Leicle societeiten plagen kon, tot grote be-moeilijking van de elfde man, die ldivan beicle was,en de Doctrinisten weI geIijk wrlde geven, omdat ze demeerderheid hadden, maar de Munters niet afvaIIen,omdat ze de grootste heren waren . In een dergelijk ge-zelschap had mijn vriend Nurks, die in de universaliteitvan de eIfde deelde, dan geIegenheid gehad om zijnhart to luchten over de « Iastige dikke weerga » (eenoom van een der gasten), die aItijd de Haarlemmer las

Buitensocieteit, club of vereniging, die een verenigingsgebouw buiten destall heeft . De societeit in de stall heeft ook dikwijls een tuin met eengebouw buiten de stall, waar 's Zomers muziekuitvoeringen worden gege-ven. De kmderen der Ieden hebben daar altijd toegang en kunnen er zichvermaken met een wip, een schommel, enz . Dat zijn die a vermakelijk-heden ~ .

Berenbijt . De herberg, waar de Stichtse (Utrechtse) trekschuiten aande liin kwamen > ; tevens plaats van uitspanning . De naam zou de plaatsaanduiden waar in vroeger dagen een beer aan een ketting door hondenbevochten werd .

De Munt . Societeit, < die in bet vroegere muntgebouw vergaderde endaarnaar genoemd werd ~ . Nu bestaat van dat gebouw alleen nog de toren .

Doctrina et Amicitia, a Wetenschap en Vriendschap

societeit in deKalverstraat, to Amsterdam .

Unlversaliteit . Neef was namelijk ook lid van de beide societeiten . Hier,schertsend overdreven woord, want universeel is algemeen ; hij had dus,letterlijk genomen, lid van alle societeiten moeten wezen .

Weerga. Vent, kerel. Ruw woord, afkomstig van uitdrukkingen als : loopnaar de weerga (eigenlijk weerlicht, bliksem) . Fatsoenlijkheidshalve isweerlicht in weerga veranderd .

HaarIemmer. De Oprechte Haarlemsche courant, omtrent bet middender 17 ° eeuw opgericht .

28

aIs

hem wou hebben, in de ene, en « de onverdra-gelijke lange zwiep » (een voile neef van een antler deraanwezigen), in de andere, die aItijd pot maakte aIshas begonnen was carambole to speIen . Ecloch het wasbestemd, dat

de Zondag van de 1 5de Juii in denHaarlemmerhout zou doorbrengen .

Ha, hoe maak je 't Rob J>> riep ik uit toen bin-nenstapte . « Mijn vriend, de student Boerhave, neef .^- \N/as'het valsheid dat ik hem hartelijk ontving? IkgeIoof neen . r f oen ix over het plan van Zomerzorg ende Breezaap been en werkeIijk char was, nam ik erde beste leant van ; en ik had hem toch ook in zolangniet gezien .

best jongen ; ---- mijnheer, je dienaar 1 Jongens, watis me dat end van de Amsterdamse poort weer tegen-gevallen 1

« Mijnheer moet antlers aan lange enden gewoonzijn », merkte Boerhave aan, ik geIoof om zijn aard-rijkskundige kennis van de hoofdstad to tonen .

Ja, dat is zo, » zei Nks,urmet een bijzondere krachtop 't woordje is ; « maar daarom juist, als men zo'n malklein stadje aIs Haariem de eer aandoet, wiI men 't lie-ver niet .

Pot maakte . Potspel, ouderwets biljartspel, waaraan een groot aantal per-sonen kon meedoen ; ieder doet een inzet, en om deze pot wordt gespeeld .Het was een oude cafe-gewoonte, dat zij die bezig waren een gewone ca-rambole-partij to speIen, moesten ophouden, zodra anderen verklaarden datzij een potspel wilden doen. Het genoegen van een heel gezelschap pingnamelijk boven dat van enkele afzonderlijke personen . Zie veider De Fa-mihe Stastgk.

29

Nurks wierp een blkiin de spiegeI . Zijn halsLoordhad het door de warmte ; het was zeer warm weder diedag, vooraI in de diligences ; had het door de warmteto kwaad gekregen, en Jag in zwijm over de rand van zijnstrop .

MaIIe dingen I Antlers een goed fatsoen . Ik houniet van die ronde Loorden .>>

Boerhave en de nederige inwoner van het malIe kleinestadje waren er mooi mee ; verbeeIdde 't niet geziento hebben .

Kanje nog al niet roken, HildeLrand?>>Ik vIoog naar de portecigares en hood hem die aan .Heb je nog altijd dat strooien soortje ? » zei de

punt van degene, die genomen had, met bet onge-lovigste gezicht 'van de wereld afhijtende, en toen zijnvroeger onderwerp weer opnemende, char Iiij nog nietgenoeg van had :

Jongens, ik vind dat het zo maI staat aIs iemandniet roken kan . Hij zit altijcl met zijn vingers ergens aan .Ik ken nog iemand, die niet rookt, maar dat is de mise-rabelste kerel van de wereld . »

Ik Legreep dat ik al vriJ weI leans had om, even-tueel overIijden van die beer, dezelve in zijn hoge rangin de schatting van inijn neef op to volgen .

Strop. Stropdassen, min of meet stijve zijden dassen, met of zondervats strikje van voren, en van achteren met een gesp aangehaald . Ze slo-ten zeer nauw om de hall . Aan beide zijden van voren stale een grotescherpe punt uit van de haisboord, de zgn . e vadermoorders ~ .

Rondo boorden . In tegenstelling met boorden met hoge tippen, zoalsNurks er een droeg.

30

N u voIgde een gesprek, voornameIijk hestaancle uitenige informatien naar wederzijdse kennissen, waarinBeen enkeIe onaangenaamheid voorkwam, dan dattoen ik naar een zeer intieme vriend vroeg, die htj zeerweI kende, noclig had zijn geheugen op to scherpen metde herinnering, « of het die was, wiens broer die sme-rige affaire met de politie gehad had, » opdat Boerhave,die daartoe aI de tijd had, zo mogeIijk aIIerIei vermoe-dens tegen de familie zou kunnen opvatten. Ik weetniet of

het deed ; maar kort daarop verIiet hrj onseen ogenblik om een knijpbriefjen aF to vaardigen, weIkpunt des tijds onmiddelIijk door Nurks werd waargeno-men, om mij met de aanmerking op to winden

Die vriend van jou geIijkt sprekend op die schoe-nenjood, die altijd op de hoek van de Vijzelstraat en deHerengracht staat >> ; - en toen ik grote ogee opzette,

och ja, je weet weI, die Ielijke kerel ; net of hit eeatrap van een paard gehad heeft .

Nu, op dat ogenbIik kwam Boerhave weer binnen .Over de geIijkenis met de schoenenjood, op de hoek vande Vijzelstraat en de Herenbracht, kon ik niet oordelen >omdat de respectieve aangezichten der respectieveschoenenjoden van Amsterdam mij niet duidelijk en

Kncjpbrie fje. Een brief Je zonder enveloppe . Het papier werd tot eensmalle strook gevouwen . Met een kneep vouwt men deze strook twee- ofmeermalen . Een knijpbriefje of vaardigen werd later een gewone bewimpe-lende formule voor : zich even moeten verwijderen . Vgl. een boodschapmoeten doen .

Schoenenjood. lemand die schoenen poetst,

weze aI dan niet eenjood .

3 1

onderscheiden voor de geest stonden ; maar op mijnvriends gelaat jets to lezen, dat denken deed dat hetooit in enige onvermakeIijke aanraking geweest was meteen viervoetig Bier door de vIeiende Nurks genoemd,was mij tenenmale onmogelijk .

\Vij gebruikten koffie en brood, welke beicle artikelende eer haciden de voIkomen goedkeuring van mijn neefweg to dragen . WeT beweerde htj de nadeIigheid vande eerste zonder melk to drinken, waaraan zich de me-c'licus schuldig maakte, en verzekerde cat 't aItijdaan iemands teint kon zien, « want het teint werd erIelijk van >> ; maar toen de medicus er voor uitkwarn dat

medicus was, en in die hoedanigheid daar nooit vangehoord had, veranderde van batterij, en begon mijnvriend een verkwikkend tafereeI op to hangen van deveelheicl der jonge doctoren, die in Amsterdam, zonderbrood, op lure kamers woonden en aIIerIei Iaaghedendoen moesten om een bus to krijgen, en dergelijke op-wekkelijke voorstellingen meer, recht geschikt om eenmedicinae candidatum in zijn studien aan to moedigen ;terwijI hit ze alIe bekroonde met de pIechtige verkIaringdat er niet een medicus in de wereId was, wie

Robertus Nurks, wat hem betrof, zeIfs maar over zijnkat vertrouwde .

Wij gingen Houtwaarts. Het was ruim een ure . Nu,alIe welopgevoede dingen hebben hun gesteIde tiJd .

Bus. Ziekenbus, vereniging van personen die wekelijks een bijdrage be-

talen en clan, zonder verdere betaling, bij ziekte worden behandeld door de

busclokter. Een snort assurantie dus.

Medicince candidWus . Candidaat in de meclicijnen. Hier 4e nv .

2

De nachtegaIen komen in 't voorjaar, de vinken enTijsters in ' t najaar ; de zon schijnt dag, de kaarsavond, en de maan nacht. Zo is liet ook met de men-'sensoorten. Aiwie met de duizend en een species vanbet genus Haarlemmer bekenci is, weet dat zij alien desZondags haar verschilIende wandeItijd hebben ; iets,'t welk peer natuurIijk wordt, aIs men aan de verschiI-lende eettijd denkt, en daarbij in 't oog h0dtudat erveel mensen naar de middagkerk gaan, terwijl een groot~edeelte niet weet dat er een middagkerk is . Als menaIIe deze species rangschikt, en men tevens acht sIaatop de vreemde vogelen, die uit andere luchten op eenzonnige zondag komen aanwaaien, dan zaI men eenaaneengeschakeIde opvoIging hebben, niet ongelijk aandie der eIkander, naar de schone vergeIijking van Home-rus, aIs boombladeren wegstotende gesIachten in hetbestaan des mensdoms, of aan die der elkander voort-stuwende barbaren van het Europa der vijfde eeuw .

Zo zaI de natuuronderzoeker, die des zondagsmor-gens de kerk verzuimt of naar de vroegpreek is geweest(wat ik liever ondersteIlen wiI ) en om tien wren, halfelf, in Den Hout komt, op het Plein of

de Koekamp

Species, Soort.Genus. GesIacht (grotere ofdeling) .

hliddagkerk . Godsdienstoef ening op de middag .Vergelijking van Homerus . Iliac, boek VI, vs 146-149 . AIs bet gebladert

les wouds, zo zijn de gesIachten der mensen ; 't Ene gebladerte schuddenale winden ter aard, maar met nieuw loof Prijkt weet bet bottende ht alscie tijd van de Lente terugkomt. Zo ook der mensen geslacht ; 't ene wast~n bet andere sterf t weg .

Bai4 aren. De grote volksverhuizing uit de 5e eeuw.

33

(de naam is niet weIluidend ) , enige zwermen feest-vierende vogels van de Haarlemmerclijk inhaIen, perschuit van zevenen uit Amsterdam vertrokken. De man-netjes zijn blauw of zwart getekend en hebben sliknatte,fijngekrulde bakkebaarden. Ze zijn voo :zien van langeGoudse pijpen, waaruit ze of roken, of die ze losjes biJde kop tussen de vingers houden en zo, met de steel naarbenecten, onverschilltg Taten sIingeren . Merk de regen-schermen. De wijfjes zijn wit . Zij houden haar opper-kleed op, zo dkI5ize over een droppel water' stappen,en dragen 't geheel opgespelcl aIs er wezenlijk plassenliggen van de regen van Zaterdag . Zij eten gestadig uithaar zak ; sommigen in de zwerm hebben daarenbovenr.og een toegeknoopte kinderluur met mondkost zich .Men ontmoet ze meestal in koppels van negenen : tweemannetjes en zeven wijfjes. Ze dalen een heel end ver,somtijds weI tot Heemstecle of de Glip of, maar strij-ken 's namiddags, onder een kiuik bier en een bosj€scharren, aan de Groene \/alk of in de Aalbessenboomneder, om met de Taatste schuit naar Amsterdam to ver-

Koelwmp . << Een stuk gronds toen nog maar sedert kort (1832) uit de tuinvan hat Paviljoen to voorschijn gebracht en tot een weide gemaakt, waaropmen een paar koeien grazen liet , .

Haarlemmerunjk . Volksbuurt in Amsterdam .

Mannetjes . Hij blijft

zijn vergelijking met vogels .

Goudse ptjpen . Pijpen met lange stelen uit Gouda (Zuid-Holland) .

Heemstecle . Gem, in hat Z.W . van N.-Holland . Beets was er een tdpredikant, van 1840 tot 1853 .

Glip. Gemeente bezuiden Heemstecle .

De Aalbessenboom . De naam van daze herberg past grappig in die alle=gone den vogels.

34

trekken, terwijI intussen de toegeknoopte kinclerluur vanknapzak tot een korfje is omgeschapen, om « bIommenin thuis to brengen, die Brie weken Lang in een aardenmeIkkan zonder oor, in een klein winkeltje, of op debovenste trap van een kelder, bier zonder Iicht, en charonder de frisse adem van een stinkend riooI, bet geIuken de rijkdom zuIJen uitmaken van iemand die garenen band verkoopt en tevens besteedster is, of van remanddie turf en bout sIijt en tegeIijk uit werken gaat .

\Vandelt de natuuronderzoeker voort, dan zietin't voorbijgaan eerst nog een dergelijke troep, die zich inde aanbIik van bet Paviljoen verIustigt, en waarvan aIde individu's, om zich to overtuigen Bat bet Been Broomis, zich met beide handen aan de spijlen, van bet hekvastkIampen, zi~h bit Been mogeIijkheid kunnende ver-kIaren wat voor aardigheid of vrolijkheid er wezen magin de groep van Laokoon, maar op chit punt overeenko-mende, Bat de `V in bet frontispice « WuIIem » be-ddt.ui

Besteedster. Vrouw, die een verhuringskantoor heeft, waar dienstboden,die een betrekking zoeken, zich kunnen aanmelden . Placeuse .

Het Paviljoen . Een groot paleisachtig gebouw, waar o .m. koning Lodewijk

beeft gewoond. Thans het Museum van Kunstnijverheid (arts industriels) .

Laokoon . Beroemd Grieks beeldhouwwerk op het Vaticaan bewaard,voorstellende een Trojaans priester met zijn beide zonen, door twee reus-achtige slangen omslingerd . De priester had zijn landgenoten gewaarschuwdvoor het houten paard, maar de godin Athene zond toen beide monstersuit zee op hem af. - In vele musea ziet men afgietsels van die groep in

gigs .

W in Iiet frontispice . Niet de beginletter van de naam Willem, maar vanlillemijntje zoals de weduwe van Willem V heette .

35

Meergemelde natuuronderzoeker heeft even de Dreefverlaten, om in de verrukking van deze vreemdeIingento deIen, maar gaat nu door een aIIerIiefst Iaantje, waar-in de ochtendzon allergeestigst door 't hoog geboomtespeelt, op de « Iogementen » af . Hij wandeIt een geIebarouchette en een blauwe char-a-banes voorbij, dieonder 't geboomte uitgespannen ziet, als ware 't ommenigeen van buns geIijken derwaarts to Iokken. Hieris alIes nog doodstil . 't Is een Iiefelijke morgen . Een en-keI beer met een grijze paardenharen Saksen -\Veimar,bruine rok, grijze zomerbroek, Engelse spikI:eIkousen,Jage schoenen en een tenger, hoogstfatsoenlijk uiterIijkzit aan een der houten marmeren taFeltjes van het « Wa-pen van Amsterdam » voor de dear, zeer op zijn ge-mak een boek to lezen. Een dikachtig beer met rodewangen en een opvliegend voorkomen, met zwarte roken in 't kort, leest er steunende op zijn stole een courant,zonder tafeItje op een stoeI neergevalIen . Een jongevrouw, eerst onIangs uit het kraambed hersteld en nog

Logementen . << Het `Vapen van Amsterdam > (toen bij Stoffels) en hetandere << op de hoek van den Ouden Hout, het z .g . Herenlogement .

Barouchette . Vierwielig rijtuig, waarbij de koetsier op een vrij hogebole zit .

Char-a-banes . Groot plezierrijtuig voor gezelschappen, met banken ach-ter elkaar.

Saksen-Weimar. Hoge, stijve kepi met grote leren klep, gelijk BernardKarel, hertog van Saksen-Weimar, die in het Nederlands leger diende ener zelfs opperbevelhebber werd, er een placht to dragen en in zwang bracht .

Houten marmeren to feltjes . Taf eltjes met gemarmerd houten Mad .

In 't kort . Met korte broek .

36

een weinig bleek, zit aan een antler tafeltje, waarop uit-gediend ontbijtgoecl staat, met een hef mutsje met hht-blauw

cZeister op en een Iichtblauw japonnetje aan, ge-

makkeIijk in haar stoeI geleund, to breten, en wijdt vant7jd tot td haar aandacht aan haar kinclermeid, die meteen Amsterclamse kornet op 't h00fd, of liever aan 'thoofcl, want dat snort van mutsen laat het hoofdhaartot de kruin toe onbedekt, en een rozerood japonnetjemet een zwart -schort met puntjes voor, op everlastingschoenen, met kruislinten net aIs mevrouw, over hetsehelpenpad aan de overkant rustig voorttrippelt, metpan de ene gehandschoende hand een kind van tweejaar, met een baleinen valhoedje, met rozerode strikjes

Zeist. Prov . Utrecht, klein villadorp . - Zeister. In de Evangelische Broe-dergemeente (Hernhutters) aldaar is Let de gewoonte dat de dames eenbizonder model mutsje dragen, vooral bij de kerkdiensten. Dit mutsje wordtunder de kin vastgemaakt met een speciaal daartoe vervaardigd zijden lint,in verschillende kleuren : blauw voor getrouwden, rose voor ongetrouwdenen wit voor weduwen . Beets is in zijn jongere jaren vaak in Zeist geweesten heeft er ook meermalen gesproken op de Zendingsfeesten der Broeder-gemeente en dergelijke . Hij bedoelt hier dat blauwe Zeister lint .

Amsterdamse kornet. < Was niet dan een coquette wijzigmg van de or-dinaire kornet of neepjesmuts, die in mijn kindsheid nog de of f iciele drachtder predikants-vrouwen was, maar nu ook, zelfs bij de predikants-dienst-maagden, grotendeels heeft afgedaan > . Een neepjesmuts is een wittemots met geplooide rand,

Puntjes. Er is een kantje fangs gezet met puntjes.

Everlasting . EngeIse wollen stof, voor jassen maar vooral voor schoenengebruikt.

Kruishnten. Linten die kruiselings over de wreef (coup de pied) en nogeens kruiselings boven de enkel (cheville) gebonden werden .

37

en aan de andere, een van Brie, in Jeugeltjes ; weIkekincleren zij, zo dikWiJIs aIs zij iemand tegenkomt, wiezij een goed denkbeeld van haar opvoeding of van haardienst geven wil, met het plechtige « uwe » toespreekt :<< Spreekt uwe niet tegen meheer, Sorsetje? - Foei,Franswatje, wat maakt uwe uwees handles vuiI met dieschulIepies . » ---- Aan de HerteLaan vertonen zich bieren daar een paar jonge dames, in 't Mote hoofcl, en ineen costuum, dat zij « zo geheel huiten>> noemen, en't weIk voornamelijk gekenmerkt wordt door sterk ge-kIeurde zijden schortjes, bezig met « aan de lieve heest-jes eten to geven » . --- Dtiflu zijn de geIukkigen, dieStoffels logeren . - In de Societeit is nog niemand, maar

Lieve beestjes. De herten .

Valhoedje. Was gemaakt van baleinen of stevig stro, van boven en vanonderen met fluweel geboord en met linten onder de kin vastgemaakt . Moestbet kinderhoofd tegen 't vallen beschermen, wat kon doordat de bol van't boedje ruimer van omvang was dan bet hoofd (Fr, bourrele~) .

Beugeltjes . Stalen toestel om de zwakke beentjes to steunen en bet krom-groeien to beletten .

Spreekt uwe niet . Betekent bier : groet je meneer niet ? Uwe : uit UweEdelheid of gekort tot UE, later tot U . Was in de i 8e eeuw en begin i gede aanspreekvorm in de Hogere Burgerij . Dat verklaart hoe de kindermeiddaardoor een denkbeeld van haar goede opvoeding wil geven . Laterward die vorm door de lagere burgerij opgenomen en is thans zo goad alsvergeten . (Men laze o .m, een artikel van I. Vi, Duller in De NieuweTaalgids >, XX .1g ., nr 4, of N. A . Verdenius : In de Nederlandse Taal-tuin (Amsterdam, z . d .), blz . 142 - 154)

Schullepies . Dial, voor schulpjes, schelpjes (coquillages) .

Hertebaan . Of hertenkamp,

het Paviljoen.

Stoff els . Eigenaar van bet logement, (Het Wapen van Amsterdam a .Societeit. Verenigingsgebauw van de Haarlemse Rederijkerskamer r de

Pelicanisten > met een pehkaan als zinnebeeld en < Trou moat blycken aals zinspreuk. Alle notabele Haarlemmers waxen lid van daze vereniging .

38

een tweetaI I'znechts, een voIwassene en een jongen dienooit volwassen worclen zal, staan tegen elkander overin het middelste deurraam met de handen op de rug hettalent van Zocher to hewonderen, dat de heren vanTrou moet Blijcken>> in de geIegenheid gesteld heeft

tot de schepen toe to zien, die door 't Sparen gaan .In 't logement op de hoek zit een Zaandamse familie,gisteren aangekomen, al de mannen zeer Lang, en in eenvoImaakt pak blauwe kiederen uitgedost, met zwartedassen en witte onderdassen ; de vrouwen met de na-tionaIe kap, en zwarte tanden . Zij drinken reeds koffie,en laten zich van de kastelein, die de vrijheid neemtvan in de deur to blijven staan, omtrent veIe wetens-waardige dingen onderrichten . Opmerkelijk is, tegen eender paIen en daarenboven op een stole geleund, een ge-brekkig man, niet zo zeer een Ledelaar, als wel een af-wachter van aaImoezen ; een Bier onsterfeIijken, die deoudste HaarIemmers, altijd even oud en even Lescha-digd, char gezien heLben. Sommigen verdenken hem

Nooit volwassen, De << jongen is de z .g. << piccolo ,,, die dat maar is,zolang jongen, nog een knaap, is en, zodra volwassen is, lets andersgaat doen en door een andere jongen vervangen wordt .

Zocher. Bekend tuinarchitect . t i870. << De buitensocieteit van Troumoet blycken stond ten loge van Nurks in de roofing (alignement) vanen tussen de twee logementen . Bij de grote verandering van den NieuwenHout en de aanleg van de hertebaan had Zocher gezorgd voor een perce(d .i. een opening, in een bos gehakt voor een weg of een mooi uitzicht) inzuid-oostelijke richting, waardoor hare leden, buiten gezeten, in de gele-genheid gesteld waren, over deze heen, tot de schepen toe to zien, diedoor het Sparen gingen ~ .

't Sparen of Spaarne, de rivier die dwars door Haarlem Ioopt .

Zaandam . Industriestad in N.-Holland .

Onderdas . Soort plastron.

39

weI van een stilleverklikker to zijn ; ik geloof het niet ;maar indien het is, dan is htj het zeker alIeen om aande kincEskincleren to verkIikken op weIke wijze hnugrootvaders in Den Hout hun geld verteerden .

In deze toestand hIftijDen Hout tot elf wren of halftwaaIf.. Alsdan rukt de voorhoede der Haarlemse wan-deIaars er in . Zij bestaat voornamelijk uit dezuIken, diezich, de zes overige dagen aan beroep of nering gebon-den, van alle vertreding spenen moeten, en dus des Zon-dags de grootste appetijt hebben . Het zijn de Icleine win-keliers met lange roksmouwen ; de boekhouders metwatten in de oren : de ambachtsbazen met hoge hoeden,lange panden, en lange lenden : alien met hun vrouweneen, en met hun dochters Brie graden boven haar standgekleed, en alien in cut bijzonder gevaI met hun zonen,wanneer dezen het niet zo ver in de werelcl hebben ge-bracht om zich hunner to schamen ; want er vaIlen se-cretarieklerken, ondermeesters en Icleine bloemisten on-der voor ; maar indien dtihet geval niet is, dan ook kuntgiJ zeker zijn, wader en zoon met geIijke en geIijkvormigerottingen to zien voortschrijden . Voor het overige be-'merkt men nu reeds een enkeI jong mens uit deftigerstand, hetzij dan een notarisklerk of een surnumerairhet gouverriement van Noord-Holland, die, daar hiJ

Met watten. Die steken ze op het kantoor in de oren om in hun here-keningen niet gestoord to worden .

Surnumerair, lemand die op de lijst staat om in gevaI van vacature eenpost to krijgen, maar toch reeds in dienst is (boventallig ambtenaar zonderwaste wedde) .

Gouvernement . Het provinciaal bestuur .

40

Been schepseI wist to verzinnen, aan wie na kerlctijdeen bezoek sdhuldig was, nu maar naar Stoffels stapt en,verbaasd van daar nog niemand van zijn kennis to ont-moeten, zich met de bond van de kastelein behelpt, diedoor zijn innemende vriendelijkheid bewijst dat mijn-heer habitue is .

Hem voIgen, tegen halftwee, twee uren, de deftigebewoners uit de stack . De fabrikant met zijn familie, denotaris met zijn familie, de boekhandelaar met zijn fa-milie, en de wereldse kinderen van de geesteIijke, zonderhun ouders. Ook komen nu de bloemisten van de KleineHoutweg met vrouw en kroost opzetten . Voorts bemerktmen zusters met haar eerste voiles, die met haar broersmet hun eerste rokken gaan wandelen, op hoop van an-dere zusters met voiles en broers met rokken tegen tokomen ; en feeds nu en dan een enkel rijtuig, aIs by.

.de sjees van de dokter, die met zijn beste tuig en zijnvrouw een toertje doet, en het wagentje van de grutter,die Been plezrergeId betaalt, aIreeds tegenkomt ; voortsde demi-fortune van de kleine rentenier ; maar ook reedshet blinkend verlakte rijtuig met de zwarte harddraversmet witte koorden leidsels van de weIgestelde makeIaar,en het rijpaard van de • kostschoolhouderszoon ; allesdoorkruist en voorbijgereden van Amsterdamse char-a-

Sjees . Tweewielig rijtuig met kap ; uit Fr. chaise .

Grutter. 'vVinkelier in gort, meeI, bonen, enz .

Pleziergeld. De belasting voor paarden van weelde. De grutter betaaldedie niet, omdat htj zijn paard toch voor de zaak nodig had . Maar des Zon-dags spancle hij het voor een mooi wagentje .

Demi-fortune . Ligen wagentje op twee wielen met een paard .

41

bancs voor twaalF persanen, char er veertien met eenkind, en caIeches voor Brie, char er vijf met een hoeden-doos in zitten, schoon ik zeggen moet dat de meestedeter laatsten in de stall uitspannen .

Het gebeurde alto, dat, aIs wij drieen om een uurde Houtpoort uittraden, wij noodwendig op hun terug-to'cht tegenkwamen : de kleine winkeliers met de langeroksmouwen, de boekhouders met de watten, de hoog-hoedigen, de Iangpandigen, de langlijvigen, enz . en aIs't ware aankondigden de komst der notarissen, der La-brikanten, der boekverkopers, der doctoren, der apothe-kers, der bloemisten, der zusters en broers, enz ., die nogachter ons waren .

Wat zien uw stadsgenoten er over 't algemeen peufashionable uit I>> zei Nurks, met die bijzondere lack,die de Engelsen a sneer noemen, een zeer druk en aan-genaam gesprek afbrekende en ogenbIikkelijk weer op-vattende, om mij het antwoorden to beletten .

Een boom of vat verder pIeegde

mij hetzelfcleboevestuk met cue uitroep

Ik dacht dat er zoveeI beau monde in je mennisteHaarlem was 1 » en weder vergunde mij niet in hetmidden to brengen, dat de geheIe deftige middelstand

Caleche. Licht, open rijtuig met vier wielen en beweegbare kap .

Foshiono le. Smaakvol, naar de mode.

Sneer. Fijn, hatelijk spotlachje .

Mennist of Doopsgezind . NI . Protestantse sekte die onder meer de doopaan voiwassenen voor alleen geoorloofd Meld ; voigehngen van MennoSimonsz (1496-1561) . De doopsgezinde gemeente aldaar was schatrijk .

42

riog achter onze rug was, die niet voor een uur later, eerstdoor de hogere ambtenaars, en daarna door de hautevolee zou worden opgevolgd . Hij wist het ook trouwenseven goed aIs ik .

Wij namen pIaats Stoffels. De onbeIeefdheden,die tot nog toe aan ons beiclen verlcwist waren, werdennu ook algemeen verkrijgbaar gesteld. Ik zat nog niet,1:oen Nurks aI uitriep, zodat aI de helendencle gezel-schappen het horen konden :

Lieve hemel, HiId, wat heb je een mooi vest aan ;dat had ik nog niet van Je gezien ; jammer dat het fat-soen een paar modes ten achteren is .

De Ielijkerd had duidelijk Lemerkt, dat ik het voor't eerst aan had en er van td fot td met innig welge-vallen naar keek . Ik stale onmiddeIIijk mijn benen onderde tafel ; want het was mij op zijn minst vijfenzeventigmaal gebeurd, slat met een opgetrokken news naarde punten van mijn schoenen loerend, mij had afge-vraagd : « Waar Iaat je die turftrappers maken ?

Van een goedige krulhond, die met veeI Iiefde dooreen oud man gestreeId werd, heette het : « Wat eenmormel I>> Van een paar schimmeltjes, die voor de deurstilhieTden en waarmee de eigenaar met groot zeIfbeha-gen pronkte : « Lelijke koppen!>> Van het kindje inbeugels, dat aI van half elf gewandeld had en er schrik-kelijk verhit uitzag : « AIS ~k er zo eentje had, deed ikhet een steep om de haTs. v Alles Iuid genoeg om ver-

Turf trapper. Lompe snort van schoen . Fr, godiliot. Eigeni. kiomp van een

veenarbeider, die cle gebaggerde kiei in eikander trapt .

Krulhond. Kroesharige huishond .

43

staan to worden door de respectieve eigenaars van hetmormel, de Ielijke koppen en de jonge beer . Er zat eenstatig man, wiens geIuk half weg was, omdat in diemorgen bloemen gezien hebbende in het « Cieraad vanFlora », het inkruipen van een enge broeikas, enigs-zins aan de spijker was blijven haken. Hij had char toenniet veel acht op gegeven, maar nu rustig in Den Houteen sigaar zittende to roken, ontdekt hiJ to midden zijneroverpeinzingen een kleine winkelhaak in zijn pantaIon,vlak biJ de knie . Hij had het zo haast niet gezien ofwierp er met veel behendigheid zijn zijden zakdoek over,maar to Iaat om de aanmerking van Nurks to ontgaan,die joist op dt izeIfde ogenblik tot ons zei : « Ik mag weIzo'n maneschijntje. » De bloemenliefhebber kreeg eenkleur aIs een Cactus Speciosa, om welke to verbergen

in verwarring naar zijn zakcloek greep om zijn newsto snuiten, zodat de maan weer plotseIing door de woI-ken brak, tot grote vroIijkheid van een gezeIschap Am-sterdamse juffrouwen en heren uit een manufactuurwin-kel, die zich op die merkwaardige dag op zijn minstvoor staatjufferen en kamerheren van Z . M. de koningwilden gehouden hebben .

Is dat een rok van je vader ? » vroeg Nurks grap-pig aan de jongen, die hem zijn limonade bracht, en

Cieraad van Flora. < Bloemisterij even buiten Haarlem, .

Cactus Speciosa. Een cactusbloem van prachtige scharlakenrode kleur .

Manuf actuurwinkel . Winkel waar manufacturer (katoenen, linnen ofwollen stoffen) verkocht warden. Fr. magasin de nouveautes .

44

iich zeker niet zeer beIzrompen in dat kleclingstuk le-woog .

<< Ik heb Been vader, » zei de acme jongen, en hetging mij door de ziel .

De beau-moncle verscheen met aI zijn gedistingueerdegeuren en kleuren : met aI de pracht van vederen, sjaals,parasols, mantilIes, amazones, koetsiers, rijtuigen en rij-paarden. Ik had het ongeluk gehad Nurks to voorspeI-Ien, dat een brillante nieuwe equipage zou zien . Hijkreeg die zodra niet in het oog, of vroeg mij ongeclul-dIb

Wanneer komt flu die mooie equipage, waar je vangesproken hebt?>

En zo was het telkens, tot grote ergernis van Boer-have, die evenwel nog al aardig vrijIiep, maar wienshorlogesnoer ijselijk door Nurks gefixeerd werd, zocLat

alIe ogenblikken dacht dat er iets op komen zou, eneindeIijk clan ook zijn rok maar toeknoopte . Ik herinnermij nog slechts twee onaangenaamheden, die Nurksmijn boede medicos deed doorstaan, doh~die even aIsde aangehaalde zich ook alleen het physionomischhatelijke hepaalden. De ene was deze . Wij sprakenover de ongeIukken, die men met zwemmen kan krijgen .Up een warme zomerse dag is 't een weIlust om overwater to handelen . Boerhave verhaaIde een treff end ge-vaI van schitterencle zeIf opoff Bring in Ben zwemmer,buitengewoon genoeg om al de erepenningen den Maat-

Equipage . Sierlijk eigen paard met rijtuig .

Physionomisrh. Wat de physionomie (gelaatsuitdrulding) betreft .

45

schappij tot Nut enz„ to verdienen, indien deze 't niettot regeI gesteId had, alIeen dezuIken to Ielonen dieniet zwemmen kunnen, maar aIthans buitengewoon ge-noeg om een steenkoud hart to doen ontgloeien . Nurksevenwel hoorde het met de voImaaktste onverschiIligheidaan en nam zeIfs onder het verhaaI aIIerIei Lijzakenwaar. Nu eens, Lijvoorbeelcl, scheen zich met dehorst toe to Teggen op hei vormen van kunstige kringenvan tabaksrook ; dan weder bItes ht,jvolmaakt in dehoucling van iemand die volstrekt niets antlers to doenheeft, de sigaaras van zijn knie, en zelfs van de tafeI ;dan weder screen aI zijn aandacht en belangstellingto wijden aan zijn nog altijd ziekeIijke halsboord, dienog teIkens nieuwe aanvaIIen van flauwte had ; weIkeveelzijdigheid van oefening mijn opgewonden vriend,die van geestverrukking gloeide, op den duur weinigstreelde . Hij trof het even ongelukkig met het verhaIenener splinternieuwe anecdote van Brie Leidenaars, waarik met mijn hele familie de vorige avond tot schreienstoe om gelachen had, met groot gevaar van in ons warmbrood to stikken, maar die totaaI schipbreuk Teed op destalen onbuigzaamheid van mijn beer en neef, die dtt-maal in een antler uiterste viel, en zeer geduIdig en in-gespannen zat to Tuisteren, ja, zelf s zo geduldig en in-gespannen, dat het hem scheen to treffen dat het ver-

Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, bij afkorting < Het Nut, ge-

sticht in 1784 . Beoogt de verbetering van de verstandelijke, zedelijke en

maatschappelijke toestand van het yolk . Telt thans nog duizenden leden enmeet clan 300 afdelingen . Sticht bibliotheken, scholen, spaarbanken en an-dere nuwge volksinstellingen . Aanvankelijk beloonde zij ook laden vanedelmoedigheid . Zetel to Amsterdam.

46

haal waarlijk uit was, en nog altijcj op het slot ende aardigheid zat to wachten, die, indien men zijn ge-zicht had wilIen geloven, nog immer komen moesten .Mij is niettemin van goederhand verzekerd, dat opge-melde neef en de edeImoedrge mensenredding en hetgeval der Brie Leidenaars, nog die zeIfde avond, metziehtbare blijken van zelfbehagen heeft meclegecleeldop de diligence ; gelijk ze ook heicle des anderendaags wist to pas to brengen op Doctrina, aan zijn ta-fel, en in de Munt, en in de loop van de week to pas tojczgen op twee concerten en in vijf koffiehuizen (zodatik met grond onderstel dat htJ er nu de harten der lip-lappen en der blauwen in de West mee verkwikt ) ; enal wie de eerste niet « verbazend » en de laatste nietom to schreeuwen » vond, moist ogenbIikkeIijk lets

stekeligs to zeggen op het gevoelig punt van Lakkebaar-den en stropdassen .

Er kwam muziek. Drie dames met lange reticules enopmerkeIijk door rode linten op de mots, oranje tissu'som de hals en voorschoten met diepe zakken met schuif-jes. Een brede sproeterige Saffo met een hoge sproete-rige harp in het midden, en twee tanige vrouwen, diemet handen vol diamanten, die een sterke familietrek

Liplap . Spotwoord voor lieden van gemengd ras .

De blauwen . Schertsend woord van matrozen voor mensen van vreemdras met donkerder huid .

Reticule . Werkzakje van ziJ of fluweel .

Tissu. Geweven hals- of schouderdoekje, als sieraad gedragen .

Schut fjes. Van binnen in de zakken was er een koordje geregen, zodatmen ze dicht kon halen.

Sn f f o of Sappho . Beroemde Griekse dichteres van minneliederen .

47

ran glas haciden, op de viooI speelden. « Drie poetjesvan gratietjes », zei Nurks lachencle, en luici genoegom een lange procureursklerk mee to doen lachen, dieveel verder van hem of was clan cIe gratietjes in quaestie .Het snarenspel Legon . Narks stopte van tijd tot tijd devinger in de oren, slat toch niet opwekkeIijk wezen konvoor Brie kunstenaressen, die ook weI wisten dat hetzo heel mooi niet was, en ook niets verder bejaagdendan een dubbeltje of een stuiver van elk der toehoor-ders, en een weinigje geduld. De violen hielden meteen fikse kras op, en de harpspeelster hief, met eenenigszins schorre stem, en juist voor de drieentwintigstemaal op die gedenkwaardige morgen > het toen even zomin aIs nu nieuwe, maar altijd slepende

Fl euwe du-Ta-ge!

aan .Ba ; wat is ze lelijk aIs ze zingt, » klonk het,

dwars door de aandoenlijke woorden der romance been,

48

Poet, poetje. Bevallig, beeldschoon kind of meisje . Uit het Ital. putto,mv, putti ; kinderf iguur, engelf iguur in de beeldende kunsten .

Gratietje . De drie Gratien of Bevalligheden, dienaressen van Venus . Zijzijn de verpersoonlijking van de bevalligheid, schoonheid en vrolijkheid.Vaak door schilders en beeldhouwers of gebeeld .

Procureur. Wie in een burgerlijk rechtsgeding als vertegenwoordiger vaneen ander optreedt ; meest ook advocaat . Fr. avoue. De beroepen van deadvocaat en de procureur waren toen streng gescheiden. De laatste behoef de

niet gepromoveerd to zijn . Het beroep van advocaat was ook veel deftiger.

Fleuve du Tage. < Fleuve du Tage, ale fuis tes bords heureux. A tonrivage, j'adresse mes adieux I Fleuve du Tage, ou les adieux dun Trou-badour. Woorden van Joseph B, de Meux (1817), muziek van B . Pallet .

uit de heuse mond van Robertus, wie het zeker nooitin 't h00M was gekomen dat ook een arme vrouw ijdeI-heid zou kunnen hebben .

Het 'lied liep verder zonder stoorriis of ; zodat dereticule geopend kon worden > om het bekende rood-verIakte flessebakje met blinkende rand to voorschijn tobrengen. Ik had er een guIden op willen leggen, indiende zangeres Nurks niet gevraagd had . Maar er was Beenhouden aan ; dus gaf ik maar een dubbeltje . Zij kwamtot Nurks .

Hoeveel octaven kan jij weI zingen 7 » vroegwerkelijk grijnslachende, maar tegelijk een vijfje op 'tblaadje leggende ; want zo was

Men moet in de handel ook het vuile geld aannemen .Merci, monsieur, » zei de harpspeelster, met neer-

geslagen ogen, en was reeds b~J de man met de gescheur-

de pantalon .De lange procureursklerk was middeIerwijl van pIaats

veranderd, en zat nu toevallig aan een tafeltje, 't weIkcle virtuoze alreeds was voorhijgegaan .

De vioIen hadden ondertussen lustig doorgespeeld ;ik weet niet of men er to milder of to kariger om gegeven}iad . Nu werd er nog een zeer korte, zeer vIugge triouitgevoerd, waarop al de dames aI de ogen nedersIoegen,al de lippen bewogen, negen, en vertrokken . Thans zageen eenlopend klarinettist, zonder hoed, de baan schoonom ook zijn talenten to doen horen .

Flessebakje . Schoteltje waarop een fles geplaatst wordt .

49

Altijcl bier in het land een opeenvoIging van slechtemuziek, » merkte Nurks aan .

Och, ik vincl het nogal vrolijk », zei ik bemiclclelencLJa maar, >> zei

mij strak in de ogen ziende, eneen lange teug limonacle nemende - « ja maarik geIoof, om je de waarheid to zeggen, niet dat je heelmuzikaal bent . »

Nu, voor deze laatste onhebbelijkherd behoeft mereBeen Robertus Nurks to wezen . Daartoe acht zich, voI-gens mijn ondervinding, ieder Iiefhebber gerechtigd, diein zijn huffs een eerste en enige, en in het een of antlerorkest een tweede viool speeIt, en een derde spelenzou, indien er een dercie viooI bestond ; ja, ik heb er-onder de paukensIagers gekend, die in dtiopz~~ht decrimineelsten waxen. Och, al is men maar iemand, dieop een concert de hand met zekere majesteit onder dekin kan leggen en de ogen toeknijpen met diep gevoel,om ze niet dan een point d'orgue schielijk en geheeIverward, en aIs kwam men uit een andere wereld (uitde wereId der inbeelding voorbeeld ) open to doen ;--r of al sIaat men er zelf s maar met zekere wijsheid demaat met het opgevouwen affiche of met de gegIaceerdewijsvinger ; - of al heeft men maar even de slag om,

het wederkeren van het thema in een groot muziek-

Pauken . Keteltrommen in een ,orkest .

Point d'orgue . Naar eigen smack lang aangehouden noot .

Geglaceerde wijsvinger. Met glace-handschoen.

De slag h.ehben om. De kunst verstaan om .

Thema. Hoof ddeel van een muziekstuk, dat herhaaldehjk terugkeert, vaakmet verschillende wijzigingen .

50

stuk, een Iachje, Iiefst een zenuwachtig Iachje, voort tobrengen, dat met teIegraphische duideIijkheid zegt : « wezijn weer thuis I » - of aI heeft men maar aIleen devereiste bekwaamheicl om van een zangeres, die aIge-meen bevallen heeft, met een diep noodIottig neerge-Iaten wenkbrauw en alIerbedenkelijkst hoofclschucldento decreteren : « weinig methode » ; '-- of de tact omcIassieke en romantieke muziek to onderscheiden en tozeggen : <<k hoorde toch liever Lafont of Beriot dande Eichhorns of Ernst>> ; - ik zou zeggen, aI heeft mensIechts eenmaal een Mad muziek gecopieerd ; met eenvan aIle deze muzikaIe verdiensten toegerust, heeft meneens vooral de bevoegclheicl op de rest van 't heelal metverachting veer to zien en alIe verdere creatures, zodraze zich iets omtrent de goddeIijke toonkunst verstouten,in haar aangezicht to verkIaren dat ze niet muzikaaIzijn. Die onbeschaamdheid hebben de speeImannen,hoornblazers, doedelaars, tokkeIaars en trommelsIagersop de kunstenaars van de andere vakken vooruit . teen

Met telegra f tische duideIijkheid . K Men ziet dat men nog in de tijd isvan gees antler clan zichtbaar seinende telegrapher > . Die zgn. optischetelegraaf was een toestel met een aantal armen met rode schijven eraan,waarom het •ook de pannekoek-telegraaf heette . Dit toestel werd op eengoed zichtbare pleats, b .v . op een toren, aan een stellage vastgemaakt .

Klassieke muzie!c . Die van de grote meesters, verheven, edel .

Romantieke muzielz. Meer fantastisch, sterk gevoelig.

Lafont . Vermaard violist . t i89 .

Beriot . Vermaard Belgisch violist, geboren to Leuven i8o2, t Brussel1870 .

De Eichhorns . <c De jeugdige gebroeders Eichhorn, to zamen optredendevi,olisten >> . Gab . in i8 22 en 1823 .

Ernst. << Vermaard violist >, Bri nn 1814-Nice 1865 .

schiIder, wanneer gij in zijn atelier komt en gij zegt nielsvan zijn of eens anders schilderij, hetzij joist of minderjoist, zoo de onbeleefdheid hebben van to zeggen : K Ikgeloof niet dat mijnheer veeI oog op de kunst heeft .G een auteur, voor wie een fatsoenlijk mens zijn gedach-ten uitbrengt over een roman, een gedicht, of een ver-toog, zaI durven vragen : « Of eigenlijk weI smaaken gezond oordeeI heeft . H Maar de muzikanten 1 Zijhebben met betrekking tot hun kuntvaks~z~~h dezelf deonheusheid aangewend, die mijnen neve Nurks was aan-geboren, en ik heb jongeIieden ontmoet, uit de beschaafd-ste kringen, « every inch gentlemen », die op dtipuntvoIstrekt onverdrageIipk waxen .

Ik geIoof dat ik maar niet meer op mijn neef moetteragkomen. AIs ik het indenk, weet ik nauweIijks vanwaar mij de vermeteIheid is aangewaaid om hem u voacto stelIen. Ik verteI u nu maar niet, hoe wij in betWapen van Amsterdam » aan de table d'hote dineer-

den. Hoe halfluid fluisterde over de economie var~een paar eenvoudigen, die tegen 't reglement van dekastelein aan, een halve fles voor hun beiden bestelden,en daarna dreigden zich een indigestie to eten aan c(cbo1h,uidie na de soep'werd rondgediend, in de stelIigecvertuiging slat er geen antler vIees zoo komen : hoezijn blikken Later de arm verIamden van een deftig beermet gepoeierd hoofd, die een tame kip met een hot mes,natuurlijk niet heel handig, voorsneed ; hoe een ju-fc.rtje dat nog niets van de wereId gezien had en vlak

Every inchh gentlemen. Elke duimbreedte heren ; heren van top tot teen

volbloed heren .

52

tn;enover hem gezeten was, tussenbeide zo ironisch aan-

zag, dat zij eerst in 't denkbeeld geraakte dat zij unhe-hoorlijk veel at, en derhalve begon voor alIes to bedan-

l<en, en vervolgens tot de stellige overtuiging kwam ratzij gemorst moest hebben, en aI haar best deed om eenI onk in de spiegeI to krijgen om to weten to komen't zat ; hoe ik, toen wij na den eten de Hertebaan riogeeris omwandeIden, in duizend angsten leefde dat

ec.n streek met de parapIuie zou krijgen van eeri of

an<<er der met blauwe jassen geadoniseerde ambaclits-

Iieden, die met beminnelijke, beminnende en bemiudedienstmeiden aan de arm, (uitgedost met zwartzijden

hoedeit en bruine gepaImde omslagdoeken) met rotestappen voortschreden, op welker heren toilet

nietn1laien kon de namen van « twijfelaar, heel stale lakeit,kuitendekker », of « sIeepjurk » toe to passen .

Na aI dergelijke jammeren kregen wij de goede, beste,Iiefdekwekende en vriendhoudende Robertus Nurks aan< de BeI » in de diligence. Nog even stale

het hoofd

Adoniseren. Opschikken, mooi maken . Adonis was een beeldschoonjongeling in de mythologic .

Gepalmde omsIagdoeken. In die omsIagdoeken waren palmbladmotie-ven ingewerkt . Ze werden in Hildebrand's tijd nog gedragen c door dienst-maagden op haar Zondags en door burgervrouwen ~ .

Twij f elaar, c Namelijk tussen een role met lange panden en een jas ~ .

Heel stuk laken. Omdat de jas zo ruim was.

Kuitendekker. Lange jas, die over de kuiten reikt,

Sleepjurk . Dameskleed met sleep .

De Be!, e Herberg to Haarlem bij de toenmalige Houtbarriere . Houthek, .

53

uit het portier om ons toe to roepen : « niet veel zaaks I>>'t weIk het reisgezeIschap, op goede gronden, op zichkon toepassen. Daar reed been. Wij wandeIden te-zamen nog even de poort uit ; want ik noem het hekmet aLle Haarlemmers, die de poort gekend hebben, nogaltijd met die naam. En toen wij, over het Hazepaters-veld heenhlikkende, de zon zagen, die bloedrood onder-ging en haar schone tint mededeelde aan de witte schui-mige woIkjes, die aIs dunne sIuiertjes door de Ichtudreven, durfde ik Boerhave een mooie Maandag voor-spelIen, en vergat F1tj in 't vooruitzicht van bloejendeAristolochia Clematitis en levende wijngaardsIakken,spoedig geheel en aI de beminnelijke bloedverwant,waarmee ik hem had in kennis gebracht .

1839 .

Niet veel zaaIs. Betekent niet veel .

Hazepatersveld, \Vas een mooie weide met welige koeien . Het heet fluI'lorapark.

54

De Famitie Stastok

DE AANKOMST

In het ideine stadje D- werd op een Donclerciag incIe maand October, des namiddags omtrent een ure,de steile ijzeren trede neergelaten van een geIe diligence,rijclende over D--- van C- tot E--- vice versa, en uit

dezelve daalde, tot grote bemoddering van degene diehem onmiddeIlijk volgde, en die niemand antlers wasdan zijn eigen cloak, uw onderdanige dienaar HiIde-brand. Hij had gereisd met eon bleke dame, die hetroken had verboden, en gedurig de kronkelbochten vanhaar boa had zitten to verschikken, dan eens had ge-zucht, dan eens ingesluimerd was, dan eens eau decologne genomen, dan weer eens geslapen had, en altijddoor IeIijk was geweest . Op dezelfde bank met dezehad een jong juf f ertje gezeten, in een blauwe geruite

Stastok. De naam is goed gekozen voor zo'n houten hark van een vent .

Dezelve. Is thans een onmogelijk woord . Toen werd het meer gebruikt,maar was toch cleftig . H. kiest het clef tige woord a dezelve a om een grappigstijieff ect to verkrijgen ; hij doet dat op vele plaatsen . Dat is studentikoos.

Cloak. << Een ruime hlauwgrijze manteijas met schotsgeruite voering(cloublure ecossaise )' .

Boa. Bontwerk, om de hats gedragen, in de vorm van een slang .

33

mantel niet gedoken, het denkbeeld is to ruim, maargestoken ; een mantel, die, naar een Iangvergeten modevatbaar was om van achteren to worden ingehaaId dooreen klein Iapje van dezelfde stof, in de vorm van eensouspied op twee paarlemoeren knopjes uitgespannen ;dezelfde juf fer had een strohoed op met blauw gaaslint met brume strepen, in grote lissen met stevig soutienopgemaakt, en een harcigeel sjaaltje om de pals . Zijwas zeer bang voor de bleke dame naast haar, en bleefop een schuwe aFstand ; sours had zij de goede wiIhaar in 't verschikken van haar boa ter pulp to komen,en eenmaal had zij er werkelijk een dikachtig roodvin-gerig handje, met een ring, die bijzonder veel op tingeleek, voor ontbIoot ; maar de bleke dame had haaraangebIikt, en toen had zij haar news gesnoten, volgenseen in de omgang zeer cleugdelijk stelsel, naar 't weIkde news alle mispassen, voorbarigheden en malIe figurenontgeIden moet. Dtiwas het personeeI van de achterstebank geweest . Up de volgende had een jodin gezeten,aIs een oosterse ecleIsteen gevat tussen twee christenen ;zij verborg onder een groen nopjesgoed manteltje eenklein kind, dat aI haar trots uitmaakte omdat het niet

Te ruim . Blj gedoken a denkt men aan geborgen zijn ; cut was bier nietbet geval.

Souspied. Plat riempje, dat onder de schoen doorgaat, our de pantalonflange broek) gestrekt (tendu) to houden .

Soutien . lJzerdraad of stiff hard gaas of stramien (canevas), in een strikof lint gewerkt, our ze bun vorm to doen behouden . (Denk aan bet Pransewoord soutenir) . De dameshoeden waren toen vooral met enorme stukkenversierd .

Nap jesgoed . `1Veefsel met nopjes, d .z. pluisjes aan de oppervlakte (ratine) .Vgl, de uitdr . c in zijn nopjes >, d .i, zeer vrolijk, zeer tevreden zijn .

56

schreeuwde, zeIfs niet toen zip het omstreeks halfwegeen schone luier aandeed . Het kind flu

was zeer klein,en had een zeer grote dot in de mond. Van de chris-tenen, waartussen zij gevat was, dad de ene een groterondglazige zilveren bril, een ziIveren sigaarkoker, eenziIver potIood, een ziIver honloge, Lenevens ziIverenbroek- en schoengespen, waaruit ik opmaakte dat eenzilversmid was ; en de andere een koperen doekspeld,een koperen tabaksdoos, en een koperen guirIande opzijn buik, waaruit ik besloot dat niet minder dan eenbanketbakkersmeesterknecht zijn moest . De eerste haal-de, char en niet gerookt mocht worden, de ziIverensigaarkoker een paar malen uit de zak, aIIeen om 't ver-maak to hebben van hem open to doen, en een zilverensigarenpijpje uit to halen, en er nog lets in to zoekenchat en niet in was, maar dat, zo 't en in was geweest,zeker beter to pas had kunnen komen clan het pijpje,en hem vervolgens weer dicht to sluiten, na alvorensmeergemeIcl pijpje, eerst met het voor- en daarna methet achtereinde naar beneden, en in gepast to hebben ;de Iaatste stale uit de koperen tabaksdoos een niet on-aardige tijdpassering in de mond . De ziIveren man hadeen grate neiging tot spreken, de koperen scheen vastbesioten to hebben geen mond open to doen . De jodinhad natuurlijk veel meer achting voor de zilveren ; maarde ziIveren was terughoudend voor de jodin . Voor de

Guirlande . Bloemenslinger, schertsend voor horlogeketting .Niet in, was . Een sigaar.Tijdpassering. Natuurlijk een pruim .

57

zilveren zat een knorrig, groot dik man, die ikzelf niettoe dorst spreken, want htj had twee jassen over eIkaaraan, een dikke rotting in de hand, een kleur also£zo pas van een vechtpartij kwam, en een uitdrukkingalso£ htj zich gereed maakte met de eerste, die hemtoesprak, een vechtpartij to beginnen ; het was ongetwij-feId een commissaris van poIitie, of een plaatsmajoorin poIitiek. Aan zijn zijde sIuimerde een jong mens metgescheiden haar, zo glad gekamd also£ het uit een stukwas, hoge jukbeenderen, een blauwe das, een turkooizendoekspeld, een roodgebIoemd vest, hele korte toege-knoopte mouwen aan een Ianglijvig bruin jasje, hand-schoenen met bont, en overschoenen . 't \N/as een Duitskantoorreiziger . Daarnaast - maar vat heb ik er aan,mit.n talent to tonen in 't beschrijven van een reisgezel-scha~, dat voIstrekt niet pikant was, en dat ik aan hetbegin van dtt opstel reeds vaarwel had gezegd ? Omkorter to gaan : ik stapte van de trede, vieI eerst bijnain de armen van een gekneveIde beer, met een stiffbeen en gele rotting, die de bleke dame afwachtte enbang zijnde dat iemand antlers haar de hand toestekenzou dan ZEd., de zijne aIvast uitstak, dook onder de

Plaatsmajoor . Nlilitaire plaatseIijke beveihebber. Hij regeide de algemene

miliitaire zaken, zoals bet betrekken der wachten, een begraf enis, de ver-

zorging van doortrekkende militairen, enz . Deze betrekking bestaat thans

niet meet. In Belgie bestaat nog die van plaatscommandant .

In pohtiek . In burgerkiedmg, en civil .

7'urkoois. Blauwgroen, ondoorzichtig edelgesteente, aIdus genoemd omdat

de eerste stenen van deze soon uit Turkije kwamen.

58

reeds tegen het dak van het voertuig, waarmee ik ge-komen was, opgezette ladder door, riep de knecht toedie zwarte koffer met een H 1 », gaf de conducteur,

die met de maal naar binnen grog, mijn vijfje, en keeknaar iemand om, die mijn goed zou kunnen dragenzonder in de verzoeking to komen het aan zijn ergenadres to hezorgen .

Is uwe meheer Willelram,~aIs ik vragen mag ? »vroeg een zwak, pieperig stemmetje, blijkhaar toebaho-rende aan iemand, die flog nooit een onbekende vande diligence gehaaId had . De vraag was tot de commis-saris van politie gericht .

Benje d . . . mad, kerel>> zei de commissaris vanpolitie .

<c poet hjj uit clew wagen komen?>> vroeg op hupsetoon de man van het maagdeIijk metaaI .

Dat zaI th wezen, » zei ik, een nadere heschouwingdaarlatende van de zorg, waarmee het (naar aIIe ge-dachten gezeIschap-) juffertje voor haar hoedendoos wasaangedaan en die zich uitte in de gedurige verzuchtingIs dat met me goed leven, kondelteur 1 »Het mannetje, dat voor mij stond, had zijn opvoeding

Dook onder de ladder door. Op de diligence waren de kisten en kof f ersder reizigers geladen . Om ze of to laden werd er een ladder tegen de wagengezet.

De maal. De zak waarin de brieven werden vervoerd . Eng . mail .

Uwe. Amsterdams volkswoord voor u . Ontstaan uit UE . . afkorting voorUwe Edelheid. Zie blz . 38 .D. Drommels .

Maagdehjk metaal. Zilver . Maagdelii k omdat bet wit is .

59

waarschijnIijk in een weeshuis Legonnen en was nuhezig haar in een diaconiehiis to voltooien. Hij washoog in de schouders en stiff van knieen, droeg eenlange brume dufTelse jas, met het teken zijner orde opde moues, en had onder de arm een versIeten porte-feuilIetje, waarin de boeken van een of antler leesgezel-schap werden rondgebracht .

Ik moest een booclschap voor meheer doen,>> zeihet mannetje, dat ik voor ongeveer achtenzestig aanzag,en nu zei meheer, dat ik meteen refs na' de dullezan

zou gaan, om te kijken of meheer gekommen was . Uwemot niet kwalijk nemen, dat ik uwe niet trekt kon .>>

Nu, char men de aIIeronmenselijkste beul zou moetenwezen om 't iemand kwalijk to nemen dat u nietkent, indien u nooit zijn dagen gezien heeft, schonltik de goede diaconieburger op dtt punt een voIkomenevergiffenis, liet miJn koffertje, totdat het afgehaaId wor-den zou, in de « Rustende Moor », en sukkelde metmijn nreuwe lzennis naar het huffs mijns ooms ; onder

Diaconie. Protestantse instelling voor armenverzorging .

Duffel. Dikke wollen stof.

Het token zijner orde . Een Uein figuurtje (b .v, drie gewerkte krutsjesvoor Adam of een paar gekruiste sleutels voor Leiden )~ op de moues, datde persoon als gestichtsburger den stall aanduidt .

Zijner orde . Komisch-plechtige vergelijking met kentekens van geestelijke(ridden-) orden, als b .v, Bet Maltezer kruis.

Leesgezelschap . Gezelschap van personen, die voor gemeenschappelijkerekening boeken, tijdschriften, enz . kopen en lezen.

Meneer . De oude Stastok .

DulIezan. DiligenceTrel t . Direct .

f;n

het faveur van onderweg vriendelijk door hem onder-richt to worden aangaande het dUel van een groot oe-bouw met gotische deuren en vensters, warop een torenstond met ordenteIijke omgangen, appel en weerhaan,'t weIk zeide « de kerk>> to wezen ; aIsook omtrenteen brede streep groenkleurig vocht tussen twee hogegemetseIde waIlen, 't weIk verkIaarde « de grachtto zijn .

En dt iis het huffs, » zeide zijn oude benen opeen stoep zettende en een goede ruk aan een langeLeT gevende, met die uitdrukking van geIaat, die eenoud man to kennen geeft : ik kan het toch niet horenof ze zacht of hard overgaat .

DE ONTVANGST

Het duurde een minuut of wat aIvorens een eigenaar-dig sloffen in het voorhuis de aankomst ener Lejaardekeukenmeid verried, die eerst natuurIijk de aardappel,waaraan ze bezig was, had moeten afschilIen, daamatie bak van haar schoot en haar beide voeten van haar

Appel. BoIvormige versiering van doorluchtig hoot- of ijzerwerk, aan despits van een toren, onder de weerhaan.

Voorhuis . In ouderwetse burgerwoningen een soon van kamer, waartoede straatdeur toegang gaf. De achterwand was van glas, our Iicht to gevenaan de kamer, die er achter lag. H. bedoelt hier het voorste gedeelte vande gang,

de voordeur .

Stoo f. Voetwarmer, geschikt our er een vuurpotje in to plaatsen, ookweI IolIepot geheten . sours met een koperen hengsel our meegedragen to

worden . (Fr. chauf f erette) .

F1

stoof zetten, om vervoIgens haar rode muilen aan totrekken, haar news met het buitenste van haar hand, ofi:e vegen, haar eva in de schuinte op to sIaan, en delange weg to aanvaarden, die van de keukendeur tot bijde barometer twintig, en van de barometer tot de mat,zes stappen vergde . In die tussentijd bekeek ik de voor-gevel van de woning .

Het huffs was, aIs mijn oom, burgerlijk, en ofschoonhet huffs ouder was, was ook deze, zowel aIs zijn huffs,van een vroeger eeuw. Het had een trapgevel, en debovenste verdieping was met kruiskozijnen in het lood .Het had slechts een zijkamer, met twee schuiframenmet middelsoort ruiten, versierd door groene gazen gor-dijntjes op brede koperen roeden, in het midden eenweinigje opengeschoven om het Ihticvriendelijk uit tonodigen weI to wilIen beschijnen twee bloempotten vanmijn tante, onder streng verbod van iets antlers in hetvertrek of op to Tuisteren of to verbleken . Ik was nieuws-gierig of ik ooit in die kamer zou toegelaten worden .In alle geval werd ik aIvast in 't voorhuis geIaten, enkwam ik spoedig in een achterkamer met een hoog Iht,ic

Eva . Klein overschortje om de grote, mooie boezelaar to beschermen .

In 't loon . De ruiten in loon gevat .

Kruislwzijn . De beide raamhouten vormen een Latijns kruis (croisee) .

Zijkamer. Indien aan weerszijden van cle gang een kamer is aan destraatkant, en men huist in de ene, clan zal men cle andere << zijkamer 'noemen . Ook wanneer slechts aan een kant van de gang een kamer was,heette die de zijkamer . Gewoonlijk bet, nit woord : salon, ontvangkamer.

Schuif ramen . Raam, dat (met koorden en gewichten) op en necler schuift.

Met een hoop licht. De ramen zijn hoog in de muur aangebracht .

62

in de onmiddelIijke tegenwoordigheid van mijn oom en.1:ante .

De ontvangst was recht hartelijk, en de goede mensen,die mij nog nooit in mijn Jeven gezien hadclen, schenenzeer verheugd dat genoegen to smaken, of schoon gemeIdgenoegen de eerste enigszins scheen verbitterd toworden door de omstandigheid, dat ik juist op eenDonclerdag gekomen was aIs wanneer de voorkamergedaan werd », zodat men nu achter zat ; waarop

mijn moei aanmerkte, dat neef het weI zo voor lie1zou nemen en dat hrj zeker in zijn ouders huffs ook wedeens in de achterkamer gezeten had ; waarop need zei,dat deze een heel lieve achterkamer was, en dat wedvan een achterkamer Meld : waarop oom zei, dat er,al zei 't zeIf, niet van Meld, en tante het met neefeens was slat zij er weI van hield, waarop oom watbijkwam met to zeggen, dat hiJ er 's avonds nogal vanMeld ; waarop tante en neef zeiden, dat zij er ook 'savonds het meest van hielden ; zodat er met eenparig-heid van stemmen besloten werd, dat een achterkamermet een hoog licht des avonds op haar voordeIigst is .Ik ben verpIicht bier to voegen dat de geheIe rede-wisseIing op de goelijkste en vriendelijkste wijze gevoerdwend, terwijl oom zijn ingebrancle pijp met een zwavel-stok weer op de wijs bracht, en tante tie kopjes vary

Ingebrancle pijp . De tabak branclt clan niet regelmatig aan de oppervlakte ;een gedeelte bIijf t onverbrand . Zo zegt men ook < een ingebrancle sigaar » .

Zwavelstoh Dun spaantje, aan weerszijclen in gesmolten zwavel gestoken .Sedert 1837 de lucif ers met rode phosphorus . Seclert 1858 de Zweedse.

Op cle wijs hracht. Weer goed aan 't branden . Eig . c op toon brengen(wijs = zangtoon, meloclie) .

63

't koffiegoeci met een minzaam Iachjen en een Iontetheedoek zat of to drogen . Zij schikte juist de stapeltjesin orde op het blaci, toen zij vroeg : « We1 heremijntijcl,Hilclebrancl, had Je nou niet nog koffie wiIIen hebben?>>

Nu was er op d1t ogenbIik inderdaad niets, waar ikvuriger naar verlangde clan naar een kop koffie ; maarchar ik mijn tante verdacht dat zij het middel om koffieto vermeerderen zou zoeken in de kunst om ze to ver-dunnen, bedankte ik edeImoedigIijk, en zei dat ik straksmet oom een bittertje zou nemen, waarop oom verkIaar-de dat dat aItijd gebruikte a1s de wagen van tweeenvoorbijkwam .

Met dtivooruitzicht schikte ik mijn stoel wat dichterLtj de haard, waarbij mijn oom altijd zat aIs achterzat, of schoon er nooit in gestooktwerd voor de eersteNovember en ei dus ook nu geen vuur aanIag, en begonmet naar mijn neef Pieter to vragen .

Mijn neef Pieter studeerde to Utrecht in de rechten ;maar hoewel ik onderscheidene gelegenheden aanonderscheidene studenten van onderscheidene facultet-ten gevraagd had of zij mijn neef Pieter Stastok kenden,had ik daarop to genen tilde een voIdoend antwoordontvangen, zodat ik, in de onzekerheid der oorzaken,waaraan deze onbekendheid welIicht moest worden toe-geschreven, eindeIijk begonnen was met niet meet naar

Theedoek . Doek om theegoed to reinigen en of to drogen .

Wagers. Diligence.

Faculteit. Een der vijf groepen van wetenschappen, die aan een hoge-school worden onderwezen : godgeleerdheid, rechtsgeleerdheid, geneeskunde .Ietteren, wis- en natuurkunde .

64

mijn neef Pieter Stastok, maar naar een zekere studentStastok navraag to doen .

Gij moest hem aI gezien hebben, neef Hilciebranci,>>zei de oudere Stastok, « want is uitgegaan om u opto wacliten. »

Om u op to wachten, » herhaalcle mijn tante, haarbreiwerk in haar shoot latende valIen en over haarbril heenziende : <<h ij moet u zeker misgeIopen zijn ;maar

zaI weI spoedig bier wezen . Hij is tegenwoordigzo druk aan ziJn examen 1 Ik ben eigenIijk bang datte veel werkt ; hiJ is zo vIug, weet u I

En nog nauweIijks had ik de tijd mijn vurig verIangento uiten om die zeldzame vereniging van vIugheid enarbeidzaamheid, de jongere Stastok, to aanschouwen ofde scheI grog over, de muilen van de keukenmeid sloften,en de stap van de Utrechtse student werd gehoord .

Had ik tot nog toe niet de minste notie van mijnbeer en neef gehad, zo ras de kamer binnenkwamkende ik hem door en door. Zijn geheIe voorkomen sprakcollegehouden uit ; zijn gehele Iichaam dicteerde dicta-ten. De bleke kleur, het gebogen h0ofd, de stalen bril,de theedoekige das, de sIuitjas met dubbele borst, de

Collegehouden. Het geregeld volgen der colleges, namelijk der lessen ofvoordrachten ; thans college lopen .

Dictaat. De aantekeningen door een student zelf gemaakt een college ;behoef+t dus niet gedicteerd to wezen . In Belgie verwart men vaak dictaatmet dictee.

TheedoeJ ige das. De das zag er als een etheedoeb uit .

Sluttjas met dubbele borst . Een nauwsluitende jas met aan weerskanteneen rij knopen en knoopsgaten, zodat men hem op twee manieren kansluiten . Zuinige mensen droegen afwisselend een der voorpanden boven .

horlogesleutel, de niet nauwe en niet wijde pantaIon,de verschoende Iaarzen, de floretten handschoenen, dezwarte kapelaansrotting met twee nuffige kwastjesaIIes deed de student zien, die van het academielevenniets kept dan de colIegekamers en de the's der profes-soren ; van de studenten Been andere dan zijn stadge-noten en de senatoren die hem ontgroend hebben ; vande burgers, niemand dan zijn hospita ; de student, die

Verschoende Iaarzen, Van nieuwe voorschoenen (empeignes,) voorzien :de kappen en het achterwerk zijn clan nog to goad om ze wag to doen ;taken van zuinigheid.

Floretten . Van half zij, vloszij (en f iloselle) .

Kapelaansrotting. Een zwart, dun wandelstokje . Een K kapelaan >, elderseen onderpastoor . Dus een wandelstok, gelijk men er gewoonlijk Slechts inde handen van een kapelaan ziet, een allesbehalve <cboomstam-dikke stolca(Khkspaan) en volstrekt niet passend voor een student.

Academia. Universiteit ; eersrc sedert 1877 heten de Nederlandse hoge-scholen officieel universiteiten .

De the's . Eenmaal 's weeks, meest in de eerste dagen, beef t (had) dehoogleraar een namiddaguur, veelal dat van vijf tot zes of van zes totzeven, vastgesteld, ten einde zijn leerlingen op een kopje thee en een pijp-je tabak to onthalen . Meestal beef t (had) de student de oplettendheidzich tweemaal in het jaar op daze vereniging to laten vinden en wordt(ward) een Examen of een Promotie gemeenlijk door een dergelijk be-zoek voorafgegaan en gevolgd . (Kldkspaan : Studenten-Typen en -Leven) .De bedoeling was, meer intimiteit to brengen tussen professor en studenten.Pieter sloeg natuurlijk geen the over.

Senatoren . De oudere studenten, de a niet-groenen~ .

Ontgroend . Er bestonden toen aan de universiteiten zg . c<ontgroensena-teng . Ontgroenen : door een mm of meer plechtige behandeling, \ in het corpsopnemen . (Studententaal) . Een plechtigheid, met allerlei buitensporighedengepaard, ook in Belgie berkend. Een <<groene>> is de Vlaamse studenteneen eschacht>,

de Franse <<un blew, bij de Duitse <<ein Fuchsx .Hospita . Een Let . woord . De vrouw, bij wie men op kamers woont ; ml.

hospes .

66

een kleur krijgt aIs twee, en een straat omloopt a1seen partiJtje van zes studenten tegenkomt ; de stu-

dent, die er over klaagt dat er zo weinig studenten-broe-derschap is, en niet weet dat er studenten-vreugd be-staat ; de student, die een dispuut zou widen oprichten,waarvan niemand Idizou wilIen wezen ; die van de kol*zdagelijks vijf Borden eten lzrijgt : een, gesneden vlees,een, ingemaakte postelein, een, dito anclijvie, een, opge-kookte aardappeIs, en een, rijst met bessennat, omdathiJ de moed niet heeft zich aan een tafel to doen voor-stelIen ; de student, die in de societeit duizend angstenuitstaat dat iemand om de courant zaI vragen, waarzich achter verbergt, en wiens naam de andere studen-ten voor 't eerst horen, aIs zij toevallig op 't college zijnchar afgeroepen wordt om to responderen . - ZulI<een student was zonder twijfel mijn onbekencle neefPieter Stastolc

< Hoe I4zomt het, Piet I dat je neef HiIdebrand mis-gelopen bent ? » vroeg tante verwonderd .

Dispuut. Disputeer-gezelschap. Elk der leden moet op zijn beurt een on-derwerp bespreken ; de anderen vullen zijn beweringen aan en oef enenzichzelf en de inleider aldus in de redeneerkunst .

Aan een tafel to doen voorstellen . Een club vandineren en dan een menu hebben, dat heel wat eenvoudiger is .

Socielait . LokaaL waar personen van een zelfde stand of vereniging bij-eenkomen . Vgl. Eng . club.Responderen. Op een responsiecollege stelt de professor vragen ter her-

haling van bet behandelde .

studenten, die samen

De student Pieter Stastok keercle zich om . ten erodezijn rotting in een hoek to zetten, en zei dat de diligenceverwonderIijk vroeg aangekomen was ; een omstandig-heid, die zeer zeker vervvonderlijk was, aangezien wijop weg een oponthoucl gehad hadden van een half uur,door 't storten van een der paarden . « Hij was eerst nogeffen de boekverkoper geweest, die zijn Instituten in-binden moest, en was toen regeIrecht naar de diligencegegaan, maar had tot zijn verbazing gehoord dat die a1fang aan was, en dat ik met de knecht was opgewan-deId, » enz ., enz .

De zaak was dat

een singeitje had omgelopen, tot-dat zeker wist dat ik reeds Lang onder zijn vaders dakgoed en wel zou gevestigd zijn, uit vrees van de ver-keerde persoon voor mij aan to spreken . Nu, indiende eommissaris van politie getroffen had ----

was voorzes weken een bedorven man geweest I

De neven moeten flu maar eens goed kennisma-ken, » zei mijn tante, die tot cue minzaamste aller schom-meIige huismoeders behoorde ; « ze zijn toch alIebei stu-dent .

Ja maar, » zei Pieter, nog lang niet gemeenzaammet het denkbeeld van een kennismaking, « in verschil-Iende vakken .

Dat was waar, en zelfs op verschiIIende academren .Maar ik ben nooit zo zeer Leids student geweest, dat ik

Instituten. Een deel van het Corpus auris, dat is de verzameling van alleoude Romeinse wethoeken, op last van Keizer Justmianus I verzameld van529 -533 . De Instituten bestaan grotendeels uit uittreksels uit verschiIIendeklassieke rechtsgeleerden . ZiJ vormen een handboek van de eerste begin-selen van bet Romeinse recht .

68

niet altijd gaarne dronk op de harmonie tussen de zuster-academien, een toost, die immer gedronken wordt, waarUtrechtse en Leicise studenten bijeen zijn, maar die menevenweI niet to druk moet herhalen om geen twist tokrijgen . \Vat ons betreft, er kwam al spoedig gelegen-heid voor een toost ; want na nog een woord of watmet Pieter Stastok, ter infocmatie waar to Utrechtwoonde, waarop het antwoord was, ten huize van eencatechiseermeester in de Lijsbethstraat, en na een kortgesprek met mijn oom over het nieuws dat er niet was,en een dito met mijn tante over het goudIeren behangselin de kamer, waarvoor zij ook weI had horen zeggendat de muilenmakers to \Vaalwijk, voor dat zij door debrand geruineerd waren, grote sommen zouden hebbenwillen geven, kwam het diaconiemannetje (dat tk bt ~deze geIegenheid met de naam van Keesje hoorde ver-sieren) binnen met de boodschap, dat de wagen vantweeen net voorbijging ; waarop tante, na alvorens Saarbril to hebben afgezet, opstond, een kastje opende endaaruit to voorschijn bracht een flesje met Van derVeen's elixir, een flesje met K Erger dan de choleraen Brie glaasjes . Oom wenste mij frisse morgen .

Twist to krtjgen . c Men denke aan de animositeit, die er toen vooral tus-

sen de Academies bestond . (Van Rijn, I, i2).

Catechiseermeester. Protestants woord voor onderwijzer in de godsdienst .

Brand to Waalwijk. (Noord-Brabant, met een grout aantal schoenmake-rijen, leerlooierijen en leertouwerijen) . De 2. e Juni 1825 wend \laalwijkdoor een zware brand geteisterd, waardoor 51 huizen en 4 schurea ver-loren gingen .

Erger clan de cholera . ,lenever erger dan de cholera, was de titel vaneen geschrift, waarmede de voortref felijke Heldring (0 . G. Heldring : Ne-derlands schrijver en philantroop, geb . 1804 '1' 1876) in hetzelfde jaar datde Camera Obscura geschreven werd, grate indruk gemaakt had ~ .

De verdere afloop van die dag was aIs gewoonlipk b~Jeen eerste IzennismaIing . \Vij Levielen eIkander onder-Iinb, en ik werd dikke vrienden met Pieter . 's Micidagsstal ik het hart van mien tante nod eens door van schor-seneren to houden, en hewoog mijn oom bijna tot tranendoor met opgewondenheid van een . gestooFde kabel-jauwshom to spreI:en. Om Pieter ook een genoegen todoen wist ik enige kennis van zijn yak to verraden, doorde Legripshepaling van Justitia en van Ususfructus topas to brengen . Na de midclag nam mijn oom een slaapje

de koude haard, en grog mijn tame eens naar boven .Daama dronken wiJ to zamen recht gezelIig thee, zagende achterkamer op haar voordeIiast, en wat dies meer zij .

Mijn oom was iemand, wiens grootvacler en vadereen zeer bloeiende, en die zeIf een vrij bloeiende Tint-weverij gehad had ; om de strikte waarheid to zeggen,

moet ik bekennen dat ze nog had, maar er werd voI-strekt niet meer in gewerkt, en op de zoIders lag nog eenaanzienlijke partij oortjesband, die htj « Never char zag

Frisse morgen . De gewone heildronk bij een bittertje ; dus zoveel als : ge-zondheid I

Kabeljauwshom . 't Zaad van een mannetjeskabeljauw .Usus fructus. Vruchtgebruik . Fr. usuf ruit . Men krijgt een stuk grond of

een kapitaal in vruchtgebruik, als men de opbrengsten of de renten er vankrijgt, zonder dat men eigenaar wordt .

Tante gang naar boven . Natuurlijk om een dutje to doen .Oortjesband. << Vier el om een stuiver ; thans im de garen-en-lint-winhels

onder de naam van Bossche band n r 3 verkocht ~ . Een Koortjex, een munt-stuk, bet 4e van een stuiver, jets meer dan i cent .

verrotten clan haar onder de markt to verkopen . » HijJehoorcle aIzo tot die mensen, die hun zaken aan kantgedaan hebben en, hey uitzicht op verdere winsten op-gevende, zich met een vrij aardig inkomen> een onver-zetteIijke afkeer van stoornmachines, en de Haarlemschecourant tevredenstelIen . In cIe loop van de avond kwamhet uit dat een bijzondere genegenheid had voor hetstopwoord <<a1 zeg ik het zelf ;>, alIeen overtroffen doorde versIingerdheid van zijne echtgenote aan de uitroep :weI heremijntijd J'> welke termen dtt echtpaar buiten-

gemeen bemincle ; of schoon ik zeggen moet dat ziJ zesomtijds afwisselden met de bevallige tussenvoegseIs vanwat hamer », « goede genadigheid v, « och grut » en

andere dergelijke vIoeken meer, die een balk in hunwapenschild voeren. De student Petrus Stastokius Jun .had daarentegen niets in to leggen clan zijn gelie£koosdeverzekering « waaratje >>, waarvan ik evenwel, om btllkij

to zijn, erkennen moet, dat htj in 't geheel Been misbruikmaakte .

Vloeken met een balk in bun wapenschild . Basterdvloeken. Een streep(balk) van de bovenhoek rechts naar de benedenhoek links, door -bet wa-pen, was het teken van bastaardschap .

HILDEBRAND ZIET DE STAD,

EN PIETER VERSTOUT ZICH POT TE SPELEN

lIc werd des anderen daags om zeven wren wakker,en toen ik de groene saaien gordijnen openschoof om tozien wat voor weer het was, - welke was mijn ontzet-tirlg, to bemerken, dat (wij sIiepen op dezelfde kamer)Pieter zich reeds geperpendicuIariseerd had en bezig wasom, met de bril op, een paar schone kousen aan to trek-ken, waarin zijn moeder de vorige avond pIichtmatighieltjes gemaakt had .

De oudere Stastok was een man van de kiok en stonddienvolgens om zes wren op, ten erode om halfacht aanhet ontbijt to zijn ; en char volstrekt niets to doenhad, vuIde die tussentijcl met pijpjes roken aan . Op-merkelijk is het, dat naarmate men minder bezigheiciheeft, men des to bekrompener over de td denkt . In-dien men de goede Pieter Stastok Senior het moeilijkevraagstuk omtrent de zeteIpIaats van de wiI had voor-gelegd, zou indien htj daartoe genoegzame tegen-woordigheid van geest dad gehad, zijn wijsvinger optwee duim afstand van zijn maag hebben moeten leg-gen, door die beweging datgene zijner ingewanclen aan-wijzende, 't weIk zijn « goud horloge>> noemde. Eninderdaad, incIien ik mij door een goud horloge moest

Plichtmatig hieltjes gemaaIt . Middel cm de kous gemakkelijk aan to trek-ken . Men keen de kous 't binnenste buiten, maar last de voet in 't seenzi~tten, zo dat de hak (le talon) vooruit steekt . <Plichtmatip, omdat ze reedszoveel jaren die kunstbewerking had uitgevoerd, een van haar gewone hui-seli1ke plichten . Ze doet het dus werktuigliTk en behandelt Piet nog alskleine jongen .

laten regeren, ik zou van zuIk een geregeerd wilIen wor-den ; want een goed, groot, dkien vet uurwerk was bet,met twee kasten over elkaar ; en daar het iedere morgen,klokke negen, met de torenklok werd geIijkgezet, liep hetdoorgaans volmaakt .

Ik vond mijn oom in de voorkamer (die zulk eenheiligdom niet scheen to wezen aIs ik mij weI voorge-steId had) juist daar van onder de handen van zijnbarhier kwam. Hij had zijn sIaapmuts nog op bet kaleh00fd, daar hiJ gewoon was die niet vo6r elf wren voorzijn pruik to verwisseIen .

K Mooi weertje, neef Hildebrand,>> riep

znij toe« mooi weertje> al, zeg ik 't zelf .

Tante, die reeds zat to breien, zette, tengevolge everzeer oneigenaarclige gewoonte, haar bril af, om to betermijn robe de chambre to bekijken, en na een « here-mijntijd 1 zijn die dingen weer in de mode ?> (bet wasin 1836) begon zij een optelling van a1 de japonnenmet sjerpen, die haar vader en haar man in vroeger eeu-wen gedragen hadden en die, naar haar voorgeven, nogboven in een least hingen .

Oom vond dat bet veeI to gemakkeIijk was voor een

Met twee kasten over elkaar . Ook de wijzerplaat is met een deksel afge-sloten . Als men wil zien hoe last het is, drukt men op een knopje en clanspringt dat voordeksel open. Men zegt ook wel : een horloge met dubbeleleast .

Slaapmuts. Op de dorpen hielden sommige mensen ze wel de hele Jagop ; vooral de bakkers hebben cut nog lang gedaan .

Robe cle chambre . Heren-kamerjapon, sjamberloek . Ruime huisjas, tot opde kuiten afhangend, meest van gebloemde stof, om bet middel (la taille)gesloten met een koord, waaraan vaak kwastjes (des f loches) hangen .

73

jong mens, en in de ogen van Petrus geIeek ik in cutochtendgewaad zo volmaakt op de grootste Jannen derUtreclitse academie, dat mij, geIoof ik, voor eenovergegeven Iichtmis begon to houclen .

De bijbel werd opengeslagen, en mijn oom las er uitvoor. Eerwaardige gewoonte I \Vaarom is zij zo bijnauitsluitend tot de burgerlijke huishouclens bepaalcl, enraakt zij ook zelfs char meer en meer in onbruik ?oom las niet welsprekend, niet mooi, zeIfs niet goed opsommige plaatsen - maar het was stichteIijk, want htjlas de bijbel ; bet was goed, want

las met eenvoudig-heid ; het was schoon, want bet was hem aan to ziendat geIoofde. Hij las Luc . X, en bijzonder trof mij .in deze kring en uit die mond, bet 21 e vers : « lk dankeu, Vader, Heer des hemels en der aarde, dat gij dezed ingen voor de wijzen en verstandigen verborgen hebt,en hebt ze den kinderkens geopenbaarcl .

Na den ontbijt grog pieter « aan zijn examen wer-ken », 't weIk Lestond in zeer breedvoerige tabeIlen vande Instituten to fabriceren, met rode, blauwe en zwarteinlet geschreven, en ik volgde hem naar zijn kamer, waarik mij tot koffietijd met een paar boeken bezighield .En flu was bet ogenbIik char, dat mijn need mij aan

De groote Jannen . Rijk, kwistig levende studenten . De naam Jan vin-den we voor allerlei typen ; Jan Salie, Jan Rap, Jan Contant (degelijkkoopman), Jan Pret, enz .

Tabellen . Waarschijnlijk verzamelt hij wetsartikelen over hetzelfde on-derwerp en schrijft met verschillende inktsoort volgens het onderwerp .

74

de stall en de stall aan mij vertonen zou . Wij gingendus samen uit, en daar een rotting had, liet ik demijne this. \NJij zagen dan : eerst de gracht, daarna dekorenbeurs, en vervoIgens twee kerken, waarin praaIgra-ven en kosters die een fool begeerden, alsook in een Bierkerken een orgeI, dat op het Haarlemse na het mooisteder wereld was ; een eer, die ik to Gouda, aan hetGoucise, to Leiden, aan het Leidse, to Alkmaar, aan hetAlmaarse,kto ZwoI aan het Zwolse en nu weder to D .aan het Deese hoorde toeeigenen ; zodat het de zaakvan de 4e kiasse des Koninklijken Nederlandschen In-stituuts worclen zal, daaromtrent een prijsvraag uit toschrijven . We bekiommen zelf s met Ievensgevaar de to-ren van een Bier kerken, en maakten er de opmerkingdat het er woei, en dat er rondom de stall veel weiIand,

Door htj een rotting had . cWaarom Iiet zijn rotting thuis ? > had eenonderwijzer gevraagd in een Schoolbiad . Beets maakt er zich met een grapjeof in <Na vijftig ,Jaars, en zegt : a Ja, waarom? a Eigenlijk een kwestievan smack. Wie er gevoel voor heeft zal b .v. ook steeds zorgen, datzijn stole anders draagt dan zijn nevenman, opdat men niet to veel zoudenken aan exercerende soldaatjes. H. vond het maar beter, geen stole meeto nemen .

Op hat Haarlemse no. Het orgeI van Haarlem, gebouwd van 1 735 tot1738, gold vroeger voor het beste van de wereld en is nog een van devoornaamste : in de grote of St-Bavo's kerk . Ook Gouda (Zuid-Holland),Leiden (id) . Alkmaar (Noord-Holland en Zwolle (Overijsel) zijn inder-daad om hun prachtige orgels bekend.

Koninklijk Nederlandsch Instituut . Stichting van Lodewijk Napoleon, i8o8,tot bevordering van kunsten en wetenschappen . De 4e kiasse bestond uitc Kenners en Begunstigers der schone kunsten, en de Kunstenaars zelve > .Het was een eer, daartoe benoemd to worden . De verschillende kiassenschreven haar eigen prijsvragen uit . In i 85 i is bet Instituut vervangen doorde Koninklrjke Academie van Wetenschappen .

veel water en veeI molens waxen . Daarop Legaven witons naar het stadhuis, en bevonclen dat onze voorvade-ren flog beter schiIderden en er nog gezonder uitzagenclan wij ; ook had ik tegelijk gelegenheid het manlijkvoorkomen der Deese dienders to bewoncleren . In zijnijver om mij alIes to laten zien, bracht Pieter me zelfsnaar de vleeshaI, en over de vrsmarkt, en eindeIijk aaneen grote vierkante eendekom, die K de havennoemde. AI voortgaande infor7neerde zich zeer sterk,hoeveel colleges de juristen to Leiclen op een dag had-den en of het prof. A. fideel was op de the's ; aIsookweIke colleges gemelde hooggeleerde in 't Hollands gafen hoeveel prof. B. dicteerde ; of iedereen prof. C .zo maar een testimonium krijgen kon ; of prof . D. lief-hebberij-colleges Meld ; en of ik Smallenburg weI eensgezien had ; tegen weIke berichten htj de zijne omtrentde Utrechtse Juris professores met een eerIijkheid in-wisseIde, een betere zaak waardig . Hij verzurmde niet

Eendekom . Vijver, waarin eenden gehouden wooden . Hier spottend, om-dat de haven zo klein is .

juristen. Studenten in de rechten .

Colleges in 't Hollands . Het hatijn wend toen veelal gebmikt op de col-Ieges en examens der hogescholen .

Testimonium. Getuigschrift dat men een college in een yak gevolgd heeft .Als een theoloog by . het college beeft gevolgd over i 7e-eeuws Neder-lands, Jan kan daarvan een testimonium krijgen, om dat over to leggenaan zijn prof essoren in de theologie .

Lie fhehberq-colleges. Colleges die niet verplicht zijn voor een examen .

Smallenburg.

Sedert i79o prof, in de rechten a, t 1836 .

76

de billijke Utrechtse trots op prof . Van Heusde en opae moeilijkheid van een mathesisexamen in 't Latijn topas to brengen ; en toen ik 't gesprek voor de afwisse-Iing op Iichtvaardiger onderwerpen wendde, kwam hetuit, dat Pieter Stastok, zonder evenweI hartstochtvoor die speIen to koesteren, weI eens domino speeIde,ja zelf s wel eens biljartte, en daar wij juist voor eenkoffiehuis stonden, nodigde ik hem nit zich in laatst-genoemde kunst met mij to meten .

Dieter Stastok had noch de moed, noch de slag mijlets aan to bieclen ; daarom bestelde ik een bittertje voormij zeIf, en insgelijks voor zich . Up dat ogenbIiksIoeg de Wok boven 't buffet twee uren, en zag ik aande overkant der straat de diligence afrijden, die mijnoom in staat zou steIlen ons voorbeeld to voIgen .

Er warm vrij wat mensen in het koffiehuis, maarchar wij met niemand dan met het biljart to maken had-den en geen hunner speelde, hinderden zij ons voIstrektniet. Dieter sloeg de mouwen van zijn sluitjas op, envertoonde de grote gesteven boorden van wat zijn moe-cier, hoe aIgemeen Europees die dracht ook geworden

Van Heusde . <t Van 1804-1839 prof. in de Letteren to Utrecht > .

Mathests-examen in 't Latijn . Te Leiden werd het toen reeds in 't Hol-lands afgenomen. Maar to Utrecht hadden Petrus Stastokius Jr . en zijntijdgenoten dat onderwijs in 't Latijn genoten . De medici en natuurf ilosof engingen er het ~eerst toe over, zich van het Nederlands to bedienen . Deleden der andere f aculteiten volgden het voorbeeld, maar langzaam . Tot deinvoering der nieuwe wet (1878) werd het Latijn jaarlijks door de aftre-dende rector gesproken, bit zijn verhaal van de lotgevallen der academie .De eerste die het waagde in de moedertaal een inwijdingsrede to houdenwas Mr C. \V. Opzoomer. Hij kreeg daarover harde woorden to horen(Ben Halve Eeuw . 1848-1898, 2e dl . H . 87) .

'1'7

was, nog altijd een Engels hemcl noemde ; daarop ver-zocht htj de jongen zeer beleelci om een « goede keu >> .De jongen gaf hem natuurIijk cIe Beste cite in het rekwas, en wij trokken wie voor zou speIen. De eer viel mijto beurt, en de partij begon .

\NJij hadclen evenwel nog nauwelijks enige puntergemaakt, toen een Iuiclruchtig geioep van « pot, Jon-gen I » aI onze zaIigheclen verstoorde .

Het geroep kwam van een winderige jonge advocaat,die pas voor de studentensocieteit to Utrecht beclankthad, en nu nog voorhing op de particuliere societeit toD, en van cut interregnum gebruik maakte, om alledagin het koffiehuis « de Noorcistar>> pot to maken .

Engels hemd. Mansoverhemd, met geplooide en gladgestreken borst enlange mouwen, met manchetten er aan .

Rek . 't Plankje met gaten, waarin de keuen staan .

ulij trokken . De keuen naast elkaar zetten . Wie de langste heeft speelthet eerst. Uitdrukking, ontleend aan het spiertje trekken (tirer a Ia courtepaille), bij Let kinderspel.

Pot. Het potspel werd gespeeid op een biijart met zes zakken, een inelke hoek en een in 't midden van elke lange band . Men speelt met 2ballen . De kunst bestaat in tstoppen~, d .i . de hal van de vorige speler ineen zak to drijven en verder to zorgen, dat men zalf niet gemaakt wordt .Als men de bal stopt, krijgt de voorgaande speler een streepje achter zijnnaam (appal) . Als de bal van de speler nu in de zak loopt, of als htj deandere bal niet raakt (mispunt) krijgt

zelf een streepje .

Zaligheden verstoorde . Zie de noot op biz . 29.

Voorhing . Ais lid voorgesteld was . Zijn naam was op de lijst gebracht,die doorgaans aan de ingang van hat lokaal der societeit tar bezichtiginguithing . Over de aanneming werd later gestemd .

Interregnum . Tussercregering tussen de dood van een vorst en hat ogen-biik waarop zijn opvolger Let bestuur in handen neemt . In Duitsland : 1254-

1273 . Hier : tussen zijn ontslag en zijn aanvaarding in de nieuwe societeit.

<c Vierentwintig uit, menheeren I » riep cIe jongen onstoe, en tebelijk het korfje schuddende, waarin htj de pot-ballen had, hood

ze ons aan .Ik trok er een ; en met een gezicht waarover een kleine

stuiptrekking scheen to gaan, stale Pieter, die ik onder=tussen aIs Been grote Mingaud had leren kennen, zijnhand aIsmede manmoedig in de k0f .rDaarop kwamena1 de habitues van de pot nit hun hoeken en vroegendopjes voor hun pijpen ; de jongen deelde de eigen keuenrond, en de jonge advocaat nam in persoon het krijt omop to schrijven .

Wiie van de heren heeft het aas ?<<1k,>> riep een barse stem, die aan niemand antlers

toebehoorde dan aan de beer met de twee jassen overeIkaar, die ik in de diligence voor een commissaris vanpolitie gehouden had ; het Meek mij echter dat hit vol-strekt Been commissaris van politie was, maar wel pikeurder kleine manege, die to D. aanwezig was, en tevenseigenaar van de kleine comedie, die aIdaar insgeIijksbestonci .

Korf je, potballen . Om de volgorde der spelers to bepalen neemt iederop zijn beurt uit eea tenen korfje, in de vorm van een kruik, een ivorenof houten balletje, waarop een aantal stippen of een cijf er staan .

1`' ingaud. Een destijds beroemd biljartspeler, j' 18 47 .Dopjes voor bun pijpen . Hoedjes van gevlochten metaaldraad : opdat er

geen brandende tahak op bet biljartlaken zou vallen .

Eigen keuen . De vaste bezoekers hebben er een voor zichzelf gekochtze kunnen ze met een hangslotje in 't rein veilig bergen .

Het aas . N° i .

79

Wie van de heren cue twee ?>>Stastok grog zeIf naar de Iei om de jonge ad-

vocaat in to fluisteren dat

het was .Zo I zal jij ook pot spelen ?» vroeg de jonge advo-

caat, die aIs stadgenoot mijn neef weI kencle .Pieter werd Meek .De Brie had ik. De vier had een bejaard tweede Iui-

tenant van de infanterie, met de medaiIle van twaaIfja-rige dienst . De vijf had een chirurgijnsIeerIing, die toveeI td had. De zes, een kort, dkiman met stoppeliggrijs haar, die een graankoper scheen to zijn . De zeven,een jong mens van drieentwintig jaar, die student ge-weest was, maar om sIecht gedrag thuisgehaald, voorwie Pieter bang was, to meer char hem zeer gemeen-zaam behandelde . Deze scheen de boezemvriend vande bejaarde Iuitenant der infanterie met de medaille vantwaaIfjarige dienst to wezen . Ire advocaat zelf had deacht, en de negen was in handen van een jongeling vandrieendertig jaren, in een Ieverkleurige pantalon, die opzijn moeders zak Ieefde, een bond Meld, nooit iets haduitgevoerd, en in grote achting stond de kasteleinvan het koffiehuis « De Noordstar >> .

Toen de jonge advocaat de namen van aI deze he-ren netjes had opgeschreven, nam de biljartjongen het

Ch.irurgijn. De vroegere dokter, die niet aan de hogeschool was opgeleid,maar in de praktijk het yak had aangeleerd. Van ouds begon men als bar-b iersleerling . Daar leerde men alvast een mes hanteren, een kunst die menmoest verstaan voor bet aderlaten (saignee) .

8o

krijt in de ene en de kleine bok in de andere hand, engiIde met aI de kracht, die een kind van veertien jarenover kan houden, aIs de geheIe dag en de halvenacht op een been staat, to midden van de uitwasemingvan mensen en pijpen : <c Aas acquit, twee speelt J>>

Petrus Stastokius Junior moest alzo op het acquit spe-Ien, en hiJ maakte zich werkeIijk tot die arbeid gereed .Te dien erode Iei Petrus Stastokius Junior zijn pijp veer ;maakte de punt van zijn keu weI een halve voet verwit ; pIaatste zijn hal met de linkerhand op Brie vier-den ; drukte de vier vingers van zijn linkerhand op eenhandbreed afstands van dezelfde hal op 't blljart ; krul-cle de duim bevallig om, zodat I~iJ aan 't geheIe gezeI-schap zijn tot op 't leven of gesneden nagel vertoonde,en begon met de rechterhand de keu tussen duim envinger been en weder to bewegen op een wijze, die des-kundigen « zagen » noemen .

Tot zover grog Petri StastokiI wetenschap om op hetacquit to speIen . Ja,

had zelf s een flauwe notie van

Bole . Die ouderwetse biljarten waren zo groot, dat de speIer dikwijls nietbij zijn baI kon reiken. Dan nam men een lange stole met een plankje eraan, waarin inkepingen waren ; de bok, Daarop liet de speIer de punt vanzijn keu rusten, in plaats van op zijn hand.Op een been. Om, daar

zo klein is, over 't biIjart naar de ballen toreiken, die op 't acquit to zetten, enz.

Acquit . Een der drie witte punten, op bet biljartlaken aangebracht, omde plaats aan to wijzen, waar de ballen moeten liggen bij bet begin van betspel of wanneer zij in een zak zijn gerold . De eerste stoot, bij bet beginvan het spel, doet men dus van bet eerste acquit .

Op drie vierden. Als men van bet acquit of speelt, mag men zijn baIeen beetje naar links of rechts verplaatsen . Petrus verlegt dus zijn baI drie-vierde van de middellijn van de bal.

8i

de theorie van halfbal raken ; maar char het hem aanpractijk in het edele potspeI hapercie, was bijna zawit als zijn hal, en stiet hem eindeIijk krampachtig er oflos, met cut gevoIg dat klotste en <<a faire » lag voorde rechter hoekzak .

Het zou onmenselijk geweest zijn hem « to maken »en daarom, mijn eigen hal stevig « houdende », brachtik de zijne naar onderen, een goed ernd voorbiJ de mi-lieu. Daarop nam de bejaarde luitenant der infanteriezijn pijp tussen zijn grauwe knevels en speelde met delinkerhand op goecIaf, maar wercl niettemin met « eenheest » gesneden door de chirurgijnsleerIing ; waarop deverlopen student, die onder ons gezegd een grappenma-ker was, wide dat die chirurgijns niet leefden of zijmoesten wat to snijden hebben . De graanverkoper ver-zocht daarop de jongen om acquit voor hem to zettenen bleef met een wijs gezicht en order het genot vanzeker mengseI van geestrijk vocht en suiker, 't welk in't gemene leven een sneeuwbaIIetJe genoemd wordt, in ' t

Half bal raken . De linker- of rechterkant van de baI van de speler komt

Jan

het raken op de hoogte van het midden van de andere bal .

Klotste .

maakte een klots, een «contre) .

De bal a ,faire. Hij lag dicht

de zak, zodat men hem er gemakkelijk

in kon stoten .

De bal stevig houden . Zo speler dat de bal, na de andere b-al geraakt to

hebben, maar met weinig kracht doorloopt .

Op goeda f speler . Zo speler dat de opv~olger weinig kans heeft om eenn

punt to maken.

Een beest. Als men met door kunst of overleg, maar bij geluk een puntmaakt . Fr . un bleu.

Snijden. De bal van de tegenpartij zo fijn raken, dat

niet recht naarvoren, maar op zij uitschiet.

Sneeuwballetje. Een glaasje jenever met suiker.

82

Hanclelsbiaci turen, en de verIopen student, zijn sigaarop de rand van 't hiljart neergeIegd hebbencle, stiet metveel nonchalance en verschrikkeIijk hard op 't acquit,welk voorbeeId van hard speIen door de advocaat metgeIijke woede werd opgevoIgd. Nu was de beurt aan dejongeIing van drieendertig jaren met de leverkleurige pan-talon, die, van het beginsel uitgaande dat zijn halvoordelig moest trachten to verkopen, nooit op goedal -speelde, aIs zeker wist dat een hal maken kon .Hij maakte : en zo gebeurde het dat Petrus Stastokiusandermaal op het acquit spelen moest .

Hij was flu zover, dat het tweet hem in grote pareIsop het voorhoof d stond .

K Dat wordt een coIIe, mijnheer ; » riep de barsestem van de pikeur .

Dieter sprak niet, maar in zijn desperate poging omde geduchte spreker eens niet to logenstraffen en in eenvan die dwaze inbIazingen van hoop, waaraan sIechtespeIers somtiJds gehoor geven, dat namelijk het goed ge-Iuk voor hen zaI doen wat hun kunst niet vermag, raaktehtj de aequitbal zo fijn, dat hij hem, tegen alje etiquetteaan, in de linker hoekzak « speed » .

K Dat doet men niet, miJnheer I » riep de pikeur, he-vig met de keu op de grond stampende .

Het was een ongeIuk, » stameIde Dieter, die nu

Nonchalance. O : verschi<Iligheid .

Zijn hal verkopen . Zijn partij verkopen . Een ander komt dap in de plaatsvan degene die verkoopt .

Een coIIe . De baI van de speler ligt stiff tegen de band, zodat

hemniet goad kan raken .

Etiquette . Een fatsoenlijk speler maakt zijn voorganger nooit in een hoekweT in een middenzak .

zodanig transpireerde, dat ik vreesde dat zijn bril op devIoed zou afdrijven .

Het was een lompigheid,>> brulde de pikeur .Leve het snijen I >> riep de chirurgijnsleerIing .Die mijnheer is gevaarIijk 1 » schertste de bejaarde

luitenant .has een appel, Brie acquit, vier speelt 1 » riep de

bl i jartjongen .Ik geloof dat mijn neef poogcle in een onverschillige

houding zijn news to snuiten, maar het had er niets van .

Het derde toertje liep goed voor Petrus af, maar hetvierde was geschikt om hem er gans onder to werken .De pikeur lag voor de middeIzak ; het was een gemak-kelijke baT ; een kind kon hem maken .

Je kunt hem best sauveren, » zei de pikeur, « engoed afkomen ook .Dtiwas volmaakt overeenkomstig de gezindheid van

Pieter, die, uit aanmerking van de snijbaI, voor Beengeld ter wereId hem znaken wilde, zeIfs aI moest hij erslecht op afkomen. Maar char de pikeur een gevaarIijkpotspeler was en, seclert onheuglijke jaren, van de Briepotjes, die gespeeld werden, er twee in zijn zak stale,riepen natuurlijk aI de' anderen : « stop weg ; stopweg I>>

Dieter stootte niettemin met het voornemen om hemstellig niet weg to stoppen ; en ±och scheelde bet zo

Aas een appel. N° i krijgt bier dus een streepje acht~r zijn naam .Sauveren . Niet maken.Goed afkomen. Zo komen to liggen, dat men niet gestopt lean warden .

84

weinig of

had hem weggestopt, dat de winderige ad-vocaat, die in ' t gewoel was opgestaan, uitriep : « hijzit ~ » waarop de verlopen student die, als gezegd is,een grappenmaker was, geestig antwoordde : « aIseen stoel had ; » waarop alien iachten .

<: `Vacht w•at I>> riep de chirurgijnsleerling, die voor'tt snijen was : « bier is flog een zak I>>

En inderdaad I Petrus Stastokius had geheel buitenzijn eigen voorkennis of medeweten een double ge-maakt, waarop aIIen juichten > behaive de pikeur, dieop een grimmige wijze nog een glas bitter bestelde en deGoudsche courant opnam, alleen om haar hard weerneer to smtjten .

Men speeIde voort en, na aI de wederwaarclighedendie

had doorgestaan, werd mijn vriend Pieter wedervrij kaim, waartoe vooral machtig medewerkte dateen paar malen acquit moest leggen . Saar 'op eenswerd zijn rust akelig verstoord door een uitroep van dejongen : « vier driemaal, zes acquit, zeven speejt 1 mijn-

Hq zct. Hij colt in de zak .

Een double . De bal van de tegenpartij wordt clan niet in eens in een zakgestoten, maar colt eerst tegen een band en bij bet terugrollen loopt hij ineen andere zak. Als bet opzettelijk was geclaan, zou bet een grote Icunstwezen, maar hier was bet a een beest~ .

Acquit moest Teggen . Wanneer er door stoppen of verlopen een bal inde zak is gekomen, blijf t er slecbts een op hat biljart liggen . De volgendespeler moat dus weer een bal in bet spel brengen en legt hem op hat acquit .Hij behoeft clan niet to stoten .

Vier driemaal, en'z . 4 in een zak gestopt en heeft due streepjes. Nuwordt de beurt van 6 overgeslagen, zijn bal ligt acquit, en 7 moat spelen .

85

beer Hastok (de St was onduideIijk geschreven ) deViag I »

Nu was er geen eincl aan de kortswiji en de grappenvan de chirurgijnsIeerIing, en de verlopen student, ende advocaat, en de Jongeling van drieenclertig jaren metc1e Ieverkleurige pantaIon . De een noemde hem eenMingaud, de andere een blauwbaard, de derde een boaconstrictor, alien to zamen : « de mijnheer van de vIag» .De bejaarde luitenant, die op Brie stond en met de ver-Iopen student geassureerd was, wiIde zich doodstotenen hem voor een daalder kopen ; de graankoper, die te-gen die manoeuvre was, zei dat Pieter veel to sterkspeeIde om het aan to nemen ; de chirurgijnsIeerIingbestelde de bokaal voor mijnheer « Hastok » ; die de potop schoon dacht to winnen » ; - het was een leven

aIs een oordeel. En onder dtialIes stond, met verwil-

De vIag. AIs men de enige is, die nog geen streepje achter zijn naamheeft .

Blauwbaard. Men denke aan het bekende sprookje van de vrouwendoder.Boa constrictor. Reuzenslang. Omdat hij alle tegenstanders verslindt .Geassureerd was. AIs men zich assureert met iemand, sluit men een

overeenkomst om samen de eventuele winst to delen .Zlch doodstoten . Zijn eigen baI opzettelijk in een zak stoten . Hij had

Jan het vastgestelde aantal streepjes en viel huiten de partij, maar woudan de partij van een antler kopen, zodat

in diens plaats kwam,Daalder. Our! Hollandse count, ft. w . v . f . 1 .50 .De bokaal . Wanneer iemand de partij c op schoon won (d .w .z. zonder

een enkel appel) werd door de kastelein getrakteerd . Een oud gebruik was,dat alien uit een bokaal dronken . Deze, vaak mooi versierd, werd daarvoorafzonderlijk bewaard, Daarom <de> bokaal .

86

dercie blik, het onschuldig voorwerp van aI cut rumoeraItijd maar Izrijt aan zijn keu to strijken. De beurt kwamweer aan hem .

WeIke hal?>> vroeg

verlegen .Die witte T » riep de verlopen student, die een

grappenmaker was .De ronde I » zei de chirurgijnsleerIing, niet minder

aardig .<< De beste, » zei de leverkleurige pantalon, die ook

lets zeggen wou .De beneclenste », zei de dikke graankoper, die me-

delijden Jreeg .Nu was het zo geIegen, dat het vrij onverschiIIig was

met weIke hal de acme Pieter, die Been drone draadmeer aan 't lijf had, op dat merkwaardig ogenbIik spe-Ien zou, aangezien beide baTTen . de een boven, de an-der beneden, stijF en alIerstijfst coIle Tagen ; ik herinnermij niet in al de tijd dat ik mee gebiljart heb - nu slaaptmijn keu voor immer in haar zelfkanten graf - ooit zuIkeen stijve colIe gezien to hebben . De verlopen studenthood miJn neef de b01 aan . Pieter zag hem aan meteen blkivan machteIoze haat en stootte een voet of Briemis .

Strijk de vlag I » riep de chirurgijnsIeerIing .Zip was alrede gestreken. De pikeur had zich biJ

voorraad gewroken .

Die witte . Ze spelen met twee witte balIen . 'n Grap dus .Zel fkanten graf. Zelf kant = de wollen rand, die de kleermakers van een

stuk goed afknippen . Dat graf is de foedraal of overtrek, waarin men eenkeu bewaart.De bok. Daarmee kon P, natuurlijk niets aanvangen : een scherts van

de student, vandaar P .'s woede .

07

Van dat ogenbIik aan hood de Juitenant Pieter eengolden ; maar was to zeer van zijn stuk om to ver-kopen. In de voIgende toer maakte ik hem, uit medeliJ-den ; de daarop voIgende verIiep en smaakte de voI-doening date de luitenant hem een beschuitje voor zijnhal hood : met een mrspunt besloot in de voor hemIaatste toer, ziJn carriere in het edeIe ballenspel ; enchar zeer veeI haast scheen to hebben om to vertrek-ken, brak ik, die nog een enkeI appel to verliezen had,mijn baT op, vooral ook om een erode to maken aan dedringende aanzoeken van de jongeling met de Ieverkleu-rige pantalon, die nu zichzelf voor een achtentwintig aanHastok » verkopen wiIde, in weIk aanbod hem aI de

vrolijke jongeIui ondersteunden .Op straat gekomen scheen de frisse octoberIucht Pie-

ter weer moed en verwaandheid toe to waaien .Daar zijn goede spelers onder, » zei « maar

i.och waaratje Been een, die eigenIijk uitmunt . Ik hadeen kromme keu>> voegde er bij ; « en hebje weIgezien hoe de hoekzakken trokken ? »

Brak . . . op. Staakte mijn spel.

Nog een appel to verliezen . Als nog een streepje kreeg, viel ook af.

AcItentwcntcg . Zilver geldstuk ter waarde van 28 stuivers of fT . 1 .40 ~ .<c Tegen het aannemen van een achtentwintig voor een daalder (f. 1 .50),behoef de een extrastempelmerkje van de grootte van een pokput . In dewandeling heette dat de dklop~, of ook weI de adut~ . Van een jonge-juf fer, die haar achtentwintigste Ievensjaar had bereikt, zei men weI : c dedot is er op gekomen > .

De hoekzakken trokken . Door het vele gebruik slijt het Mad van het biI-Jart de hoekzakken wat uit . Daardoor rollen de baller~, ais door eengeul, er wat aI to gemakkelijk in.

88

Ik had alles gezien, en wist dat de graankoper hetpotje zou gewonnen hebben eer wij thuis waren .

Het eten stond reeds op tafel . Pieter had Been hon-ger .

HET DIAKENHUISMANNETJE VERTELT

ZIJN HISTORIE

Drie dagen had ik 1ij de familie Stastok vertoef d, enin die td was ik grote vrienden met Keesje geworden .Een paar maIen had mij door de stall vergezeld ommij de weg to wijzen, aIs ik hoodschappen to doen had ;en char aIs vele oude lieden, praatziek was, en ikin dat gebrek sours met veIe oude lieden deel, haddenwij dikwijls to zamen vrij wat afgehancIeIcI. Keesje waseen eenvoudig, braaf, goedaardig mannetje . Hit hadeen flauwe herinnering van zijn wader, die Lorstelmakergeweest was en grote « zujveren » gespen our zijnschoenen had gedragen . BehaIve de gespen, herinnerde

zich niets meer van hem flan zijn flood, en hoe hitmet een grote huilehalk en lange witte das achter -zijn

HuilebalI . Vilten (en f eutre) rouwhoed met ronde bol en zeer slapperand, die van voren omlaag wend gehaald met een slap koordje, waarvan dedrager Let eind in de hand held . Zo bleef het aangezicht verborgen . In dedagen van Keesje's jeugd werd gedragen door aI degenen, die Let lijkvolgden, later aileen en nog steeds flood de voerman van de Iijkwagen (cor-LiIlard) . Oak wanneer een aanzienlijk man gestorven was, placht een derdienaren met rouwmantel, rouwbef (rabat de deuil) en die hoed op, deflood to gaan aanzeggen (annoncer) . Hij hield daarbij Let midden derstraat en stapte Iangzaam en met gehogen hoofd . Hij was de huilehalk,naar wie de hoed zijn naam kreeg. (Na go jaar) .

hjk gegaan was ; en hoe er, toen hiJ thuis kwam, eenzwarte doelc over de spiegel had « gehongen » ; en hoe

die geIegenheid, zoveel geraspte broocijes hadrnogen eten als htj maar wiIde ; en dat char een langemoei was geweest, die z6veel witte wijn gedronkenhad, dat een dikke oom gezegd had : « je krijgt nietmeer. » Zijn moeder had nooit gekend. De dikkeoom had hem naar 't Weeshuis gebracht ; had erleren spelen, en toen was op timmeren gegaan ;maar htj was to zwak voor dat werk, weshaIve men hem

een apotheker besteld had, om flesjes to spoelen, ento stampen ; een baantje dat iuist niet rijk is aan sc~it-terende vooruitzichten . Vijftien jaar had er gediend,maar char maar heel weinig lezen kon en dk-wijis

i

tegelijk twee halfpintsflessen, Brie kindergiazen,

Een zwarte cloak . In de 17 e eeuw al warden, ten taken van rouw, despiegels afgenomen, omgekeerd of met zwart floats bebangen . (Schotel.Maatsch . leven . . . ) . -- Te vergelijken bij A . van Hoogenbe,mpt in zijnroman De stifle Man (uitg. De Nedl . Boekhandel, Antwerpen) : a In denvoormiddag hing Sidonie een zwart fibers over de 'spiegel van de huiskamer,en de tiktak van de klok wend' voor de dagen, die nog boven de aardezou liggen, stilgezet . , (Biz . 294) .

Geraspte broodjes . Van beschuitendeeg en waarvan de bovenkorst meteen rasp is verwijderd .

'Vttte wijn . `Vitte wijn (ook wel bier) en geraspte broodjes ontbrakennooit op een begraf enismaal . 't Gebruik der lijkmalen is van Germaanseoorsprong .

Stampen . De artsenijen fijn stoten in een vijzel (mortier) .

Haljpints jles . Pint = 6 dl. Daze f les was cylindervormig, met een hallen ziel, d .i . deuk onder in de bodem.

Het kinderglas, dat destijds bet meest voorkwam, was bolrond met eenenigszins Iange hall, en had, wat de amplet niet had, een z,g . ziel .

go

een amplet, een Iikkepot en een pakje poeiers weg moestbrengen, was 't hem eindeIijk eens gebeurd dat eensaIebdrank gebracht had iemand die obstructies had,en daarentegen de poeiers met jaIappeharst een da-me die aan diarrhee Teed, waarop aIs niet genoeggeletterd, ontsIagen werd. Sedert was Toper voor eenIantoor, en daarna huisknecht btj onderscheidene liedengeweest, waarvan sommigen flood en anderen geraineerdwaren ; en char de grote opruiming, to oud wasgeweest om naar Frederiksoord to worden gezonden,had eindeI[jk het \Veeshuis hem overgedaan aan het

Amplet. Saamgetrokken en afgekort voor ampoulette, heette een kegelvor-mig snort van medicijnflesje in de tijd van Keesje .

Likkepot . Potje met een geneesmiddel, waarvan de zieke van tijd tat tijden Ilkje of hapje moest nemen, by . voor keelpijn.

PaJ je poeiers . a Voor bet in gebruik komen der tegenwoordige kartonnenschuifdoosjes, werden in de artsenijwinkels de poeiers met voorbeeldige net-heid voor de aanzienlijken in z .g. goudpapier, voor de burgerlieden in z .g .sitspapiei gepakt .

Saleb . Wortel die stoppende kracht heeft ; middel tegen diarrhee .

Obstructie. Verstopping, hardlijvigheid .]alappeharst . Wortel met purgerend sap . Die t hoort er niet achter .

De grote opruiming. Tussen 182 2 en 1824 . Toen werden namelijk destedehjke toelagen (subsidies) ingetrokken, die aan de weeshuizen warentoegekend ter gemoetkoming (indemnite, secours) der tiercering (betalingvan slechts een derde van bet bedrag der rente van de Staatsschuld), dieonder de France heerschappij was geschied . De administration moestenbezuinigen (faire des economies) en kregen van de Maatschappij van Wel-dadigheid aanbod de verpleegden near haar pas gestichte kolonien over toplaatsen . 't Aanbod werd gretig aangenomen . Dat overplaatsen is de groteopruiming . (Na 5o jaar) .

Frederiksoord. Under Vledder (pr . Drente) : een van de k olonien . ATdus genaamd naar prins Frederik, die zich aan bet hoofd van de bewegingten bate van de openbare weldadigheid plaatste . Cremer's roman WouterLingo (i 86 i) is een pleidooi voor Frederiksoord .

Q1J

DiaI<oniehuis . En nu werd hjj op zijn oude dag nogdoor mijn oom en een paar Ileclen van liens slag ge-bruikt tot het smeren van s~hoenen, uitkloppen van Ide-ren, wegbrengen van de courant en, in een woord, tothet doen van min gewichtige booclschappen . Hetgeen,voIgens de inlichtingen van mijn oom, 's mans carrierehet meest had gedwarsboomdL was zijne verregaandeonnozelheid en daaraan geevenredigde mensenvrees .

Behalve de achterkamer met bet hoge Iicht, die omhet huffs van de buurman heensprong en waarachter dekeuken lag, was er aan bet huffs van Petrus StastolcSenior nog een achterkamer, waarrn ik u nader denkbinnen to leiden, naar een Ideine twin, waarop zij uit-zag, niet oneigenaardig de tuinkamer geheten . Als mende pIaatsdeur uittrad, had men eerst een snort van trot-toir van gel; klinkers > van omstreeks Brie passen breed,

en aIs men dan over eene hope rollaag van blauwe Iclin-kers ( i ) heenstapte, waarvoor aan de overzijde drievoetschrabbers waren gepIaatst, was men eenskIaps inhet Ideine eIyseum van mijn tame . Men zag er een groteappeIboom, waaraan sours meer dan een dozijn reinet-ten groen werden, verscheidene rozeperlcen, waarom-heen in 't voorjaar een kring geIe krokussen bloeien

(i) In de eerste en tweede uitgave vermeidde ik << rode ,, loch Len on-derricht geworden dat zodanige klinkers niet Lestaan . Ik moet mij dus ver-zien hebben.

Rol(aag . Rij van op hun kant staande metseistenen langs het klinker-straat1e . Ze beletten dat de klinkers uitzakken . De rollaag is hoog opdat ergeen aarde uit de tuin over hat straatje zou komen .Elyseum . Het verblijf der gelukzahgen (bienheureux) bij de Oude Grie-

ken . Figuurlijk : lustoord .

92

moest, meer dan een seringeboom, twee goudenregens,een dubbele leers en, tegen de muur aan de ene leanteen wingerd, en aan de andere een moerbeiboom . Depaden waren niet met gewoon gras, maar met rode enwitte madeIieven en z .g. zeegras omzoomd . Omtrentdeze tijd stonden er verscheYdene gotten met asters entwee of Brie dahlia's in bloet : en achterin was een groengeschilderd prieeItje met vijfbIad, kamperfoelie, rupsenen spinnen. Daaraan belendde de fabriek, waaraan, te-genover 't prieeI, een kletne loocis was uitgebouwd meteen klein pjaatsje, waarop Keesje zijn huiswerk ver-richtte, en daaromheen een klein hekje .

In dtt prieeltje zocht ik, op Zaterdag morgen na denontbijt, met een boek onder de arm, het zonnetje . Waar-om ik het boek niet opensIoeg zaI terstond blijken .

Ik had nog nauwelijks met mijn zakdoek het stof vande bank in 't prieeltje gesIagen, en was bezig, op mijngemak nedergezeten, met de ogen op bet loodsje, dietplaatsJe en bet hekje gerrcht, mij to verlustigen in betdenkbeeld, hoe goed aIles bij mijn oom en tante in deverF was, als de plaatsdeur openging en Keesje ver-scheen. Daar de geheIe twin doormoest om ter pIaat-se zijner bestemming to komen, en bijna zeventigjaar op de schouders torste, had ik tijds genoeg om opto merken, dat er jets aan scheelde . Hij strompeIde eerstbijna tegen de roIlaag aan, waarop

niet scheen ver-

Dubbele leers . Bedoeld wordt de 'Oostindische keys (capucine):. Eendubbele bloem is er een, waarvan een deel der meeldraden (etamines) zichontwikkeld heef t tot kroonMaden (petales) .

93

dacht to wezen, schoon hij er sedert jaren aIle morgensom haiftien uren overheen moest stappen ; liet dezondagse rok van mijn oom, die over de arm had,in het zand sIepen en, eer htj de appeIboom, voorbij was,de borstel, die in de hand 'hieId, tweemaal vaIIen .Als nader kwam, zag ik dat zijn wangen zeer bleeken flets waren, onder zijn niet zeer net onderhoudenbaard ; zijn geheIe geIaat was betrokken, zijn ogenstonden doE en toen mij voorbijging was het niet aIsantlers : r lief weertje, meheer 1 » maar nam zijnhoed stiIzwijgend af, en strompeIde naar het pIaatsje .met een diepe zucht trok daarop zijn jas uit, zodat

mij, in zijn eng zwart vest met mouwen, a1 het ma-gere en gebogene van zijn gestalte zien Ijet . De rodebIiIzken tabaksdoos, die half uit de ene vestzak stale,bleef onaangeroerd, en met wederom een diepe wentping htj de role van mijn oom over de knaap . Met eenrog dieper zucht greep htj de borstel op, stond enigeogenblikken in gedachten tegen de Karen op to strijken,en begon toen de role to borstelen, beginnende met depanden .

<c Hoe is 't Keesje? Gaan de zaken niet goed ? » riepik hem toe . Keesje borstelde aItijd door . Hij was watdoof .

Wanneer men de voIzin herhalen moet, die men opeen enigszins meewarige toon heeft uitgesproken, is 'tglad onmogeIijk het met dezelfde woorden to doen . Ikstond op, kwam een stapje nader, en zei wat luider :

Wai: scheeIt er aan, Kees?>>Kees ontstelde, zag mij aan, en blue f mil een ogen-

bIik met strakke ogen aanzien ; daarop vatte

weer

94

een moues van mijn ooms zondagse rok en Legon op-nieuw to borstelen . ErIiep een traan over zijn wangen .

Foei, Kees!>> zer ik, « dat moet niet wezen : ik ziewaterIanders, dktunme .

Keesje veegde zijn ogen met de moues van zijn vestof en zei : « 't Is een schrale wind, meheer Hildebranci .

Ei wat Keesje, » zei ik, « de wind is niemendalschraal. Maar char schort iets aan, man I Hebje eencourant verloren ?

Keesje schudde het hoofcl en ging Fiardnekkiger danooit aan het schuieren .

Kees I>> zei ik : « Je bent to oud om verdriet tohebben, is er niets aan to doen, vrind ?

De oude man zag vreemd op het horen van hetwoord « vrind » . HeIaas, misschien was 't hem op zijnnegenenzestigste jaar nog geheeI nieuw . Een zenuwach-tige gIimlach, die iets verschrikkeIijks had, kwam overzijn mager gezrcht ; zijn grijze ogen luisterden eerst op,werden toen weer dof, en schoten vol tranen . Zijn gan-se geIaat zeide : ik zaI u vertrouwen . Zijn lippen zeiden :

<c Hoor refs meheer 1 Kent uwe Klein Klaasje?>>Hoewel ik flu een zeen Lijzondere vriend heL, die

Nicolaas gedoopt is, en van wie 't niet ondenkbaar wasdat Keesje hem weI eens gezien had, zo kon ik echteronmogeIijk op gemeIde Nicolaas de naam van Klein

Bijzondere vriend . Die vriend van Hildebrend is natuurhjk Nicolaas Beetszeif.

0

Klaasje toepassen, aangezien een zeer « Iange blon-de jongen » is, en nooit zou ik hebben wilIen gelovendat gemeIde Nicolaas, hoe onaardig ook somtijdswezen kan, de oorzaak zou kunnen zijn van oudenKeesjes tranen . Ik antwoordde dus dat ik Klein Klaasjeniet kencle .

Heeft meheer Pieter hem uwe clan niet gewezen 7De hele stall kept Klein Klaasje . Hit krijgt centen ge-noeg ; » grog Keesje voort .

Maar wat is het clan voor een man ? » vroeg ik .<< Het is, » zei Keesje, « in 't geheel Been man . 't Is

een dwerg, meheer 1 een dwerg, zo waar as ik hier voorje sta. Je kent er mee in een spuI reizen . Maar 't is eenkwaad kreng . IJz ken hem goed .

Ik wenste hartelijk naar wat meer orde in de bench-ten

ivan Keesje .Hij is uit bet Huis,>> hemam na een ogenblik

zwijgens ; « hiJ loopt over straat as 'en gek . Hij wintgeld met zen bochel. Als er 'en school uitgaat, Jeggende jongens centen mekaar, en laten Klein Klaasjedansen. Dan springt ie om een stole net as zo'n aap,en dan maakt ie zijn bochel weI eens zo groot . Ik lieb

Been bochel, meheer 1 » liet hit en met een zucht op vol-gen .

Terecht begreep ik dat Keesje minder jaIoers was vande bochel dan van liens geldige vrucht .

Lange blonde jongen . < Met deze omschrijving was gemeIde Nicolaaskort geleden in het boekbeoordelend gedeelte van het destijds to Rotterdamuitgegeven Letterlievend Maandschrif t aange luid . a

Jaloers van. Beter jaIoers op . Fr. invloed : jaloux de .

Geldige vrucht . Ophrengst in geld .

96

Ik wou », grog htj op een treurige toon voort, derok een veel harder streek met de schuier gevencle, clanvoor Taken van negen gulclen dienstig was ; K ik woudat ik een bochel had. 11< zou vies uitvoeren ; ik zou cen-ten krijgen ; ze zouen om me lachen . . . Maar ik zou nietdrinken, » zei eensklaps van toon veranderende. Ende volzin omkerende, voegde er, zeer beclaarcl de rokvan cIe knaap nemende en hem opvouwende, nog eensbij : « drinken zou ik niet .

Keesje », zei ik, « toen je de twin doorkwam, entoen ik je aansprak, was je beclroefcl, en nu Iijk je weiwat boos to zijn ; ik zie je liever beclroefcl 1

De oude ogen schoten weer vol tranen ; stale zijndorre hanclen naar mij uit ; ik vatte ze, toen ze, be-schaamcl over zijn gemeenzaamheid, terug wilde trek-ken, en liet ze niet clan na een bemoecligenci drukjevaren .

Och, » zei

- << 0h meheer weet dat zo niet ;maar ik ben - ik ben veel beclroefcler clan boos .

Maar Klein KIaasje het me mishandeld, Klein Klaasjeis slecht. De mensen, » grog Iiij voort, naar het schoen-smeer bukkencle, « de mensen denken sours dat ie gekis ; maar hij is slecht .

Hoor eens, Keesje T>> zei ik, een klaptafeltje op eenijzeren poot opslaande ; « ga hier eens wat zitten enverteI me refs geregeld, wat heeft Klein Klaasje je ge-daan ? >>

Bedroe f der. Gewoonlijk : ik ben veel meer bedroefd clan 'boos.Klapta feltfe . Het bIad lean draaien en vertikaal worden gezet our er bet

regenwater to laten of lopen.

97

Het zeI niet helpen, » zei Keesje, « maar ik zeI hetcloen as u ' t niemand zegt . Kent meheer et Huffs 7

WeIk huffs ?`pan de Diakenie.>Ik heb het in 't voorbijgaan gezien .Goeci. Et is een Ielijk huffs, is et niet ? een Ielijk

huffs : met rooie deuren en vensters ; en van binnen allesrood en ales donker. Nou ; meheer weet weI dot wechar aIlemaal arm zijn, aIIemaal even arm ; ik kan 'tniet antlers zeggen, net precies, denk ik weI, as op tkerkhof. lk en een antler verdienen iets, maar et heiptnret. We brengen et in btj de \7acler ; en de Vader geeftons alle weken zakduiten . Dat is goed, meheer ; dat isheel goed . Al5 ik oud wor, veidien ik geen kopere' centmeer ; maar ik krijg toch de zakduit . Hier, » zeideeen bonte katoenen zakdoek uithalende > « deuze, enop zijn tabaksdoos kloppende, « en deuze, deb ik vanme zakduit gekocht .

Het was aandoenIijk een man van

de negenen-zestig to hbren spreken van « a1s ik oud word 1

KIaas, » - grog voort --- « zo as meheer wetbegrijpt, krijgt ook een zakduit . Maar wat doet Klaas IKlaas doet niets, dan nou en dan de straat voor iemandwieden. KIaas hodtuzich gek ; Klaas danst met zenbochel : en aIs ie centen krijgt van de lui en van de kin-

Rooie deuren, a Vele openbare gebouwen in Holland, ook godshuizen(als by. bet Weeshuis to Leiden), bleven nog lang met de kleur van betHollandse wapenschild uitgemonsterd . De spreekwijze : voor de rode deurto moeten komen, d .i . ten stadhuize ter verantwoording geroepen to worden,is nod, niet vergeten .

Vader. Directeur. De naam is van de weeshuizen overgenomen.

98

deren, clan wancleIt Klaas de poort uit. Kent meheer c{eVette Vacloek?>>

Neen, Keesje .Et is een herberg in de Hazelaan, char drinkt Klaas

'en bowel ; en welreis twee, en weIreis Brie bowels .En aIs hiJ clan in 't Huis komt?>>O heeft aIIerIei kunsten . Hij neemt een grote

pruim tabak. Hij haalt 'en oranjeschiIIetje de drogist .Soms merkt de Vacler et . Dan krijgt 'en bl0k aan zenbeen, want hij is to oud om op de b0k geIegd to worden,en men kan em ook niet op zen bochel slaan ; maarwat is 't as ie met het blok Joopt? Dan zeit ie teugende kincleren : St . . . jongens I Klaas is ondeugend ge-weest ; Klaas het 'en graantje gepikt ; en de Vacler betKlaas al zen centen afgenomen . Je begrijpt weI, meheer,clat ie clan nog meer opdoet .

Vette vadoek . Uit «vaatdoeb d,i, een doek om eaten, burden, enz ., toreinigen . Een dronkaard noemt men in de Amsterdamse volkstaal ook weleens < een vette vaatdoek ,, . (Van Maurik. Stille Menschen) .

Oranjesclulletje . Van oranjeappels. Om de jeneverlucht to bedekkenkauwt

char op .

Blok aan zqn been, Stuk bout aan een touw of ketting voor straf. Menkon dan niet uitgaan, maar de jongens in een weeshuis, die er toe veroor-deeld waren, droegen bet wel under bun arm als ze naar de kerk gingen .(Zie ,laapje, van Van Looy, blz . 87) .

Op de bok . Toestel waarop men geIegd of gehouden wordt om shagto ontvangen . Kleine jongens legt men eenvoudiger over de knie .

Een graantje geptkt . Een borreltje gedronken . Vgl. : een hapje nemen.Men denke aan de kippen, die pikkend over bet erf lopen . Zou men er nogbij gedacht hebben, dat jenever uit graan wordt gestookt ? Een graantjes-pikker = een drmkebroer. (Van Maurik, Papieren Kinderen )'.

99

Ik begreep het volkomen .Maar dat zijn zijn zaken, » ging Keesje voort, een

schoen van mijn oom opnemende, die smeren moesten onmiddeIIiJk weer neerzette ; « maar wat hoeft iemijn ongelukkig to maken ? \Veet u wat et is . Ik zeI etu verteIIen . Ik had geld, ^- ik had vein geld, - ik hadtwaaIf guIden J>>

En hoe kwam je daaraan, Keesje?>>1vIet God en met ere . Ik had et gespaard toen ik in

de apteek was . Somwijlen, aIs ik 'en drankje buiten destall b0ht,rcop een buitenplaats of in een theetuin, zeide meheer of de mevrouw : geed de' loper een dubbeltte ;'t is slecht weer. Zo had ik twaaIf guIden mekaar .Ik mocht die in 't Huis niet hebben . Maar ik bewaardeze ; op me hart .

En waartoe bewaarde je die? Hadje dat geld no-dig ; of deeje 't aIleen om 't pleizier van het to heb-ben?>>

Och, meheer I » zei het diakenhuismannetje, hethoofd schuddencle : « als ik et zeggen mag, de rijke lulweten dat zo niet ; de R.egenten weten 't ook niet ;want zij hebben er geen zorg voor . 't Gaat alles goedbij zulke mensen ; leven en sterven . Hoor refs ; wehebben 't goed in et Huffs ; de Regenten zijn goed ; opvasteIavond krijgen we bollen met hotter ; over Brie, we-ken, as de slacht is, krijgt et Huffs en os, i k weet niet

De regenten . Oude naam voor leden van een bestuur ; zoveel aIs' : com-missie van toezicht of beheer .

Slacht. In November, << de slachtmaand ~, als bet vee wordt ge-slacht en in gezinnen en gestichten de vleesvoorraad voor de winter wordt(werd) opgedaan.

100

van wat voor groot beer die lang flood is. Dan eten weadIemaal gehakt ; en de heren hebben 'en partiJ en etende tong . \Ve hebben 't er heel goed ; maar 'en mens,meheer, denkt aItijd om zen flood .

Ik denk nogaI flat je 't na je flood ook heel goedzuIt hebben, Keesje 1 , zei ik .

Ik hoop et, meheer ; in de Hemel is alles goed ;maar flat meen ik niet . Ik wou me Iijk verbeteren, weetu?»

Wat is flat, Kees?>><c Hoor Leis, as we flood zijn, flan leit men ons op

strooi en we krijgen 't goed an van 't Huis, net as wan-neer we leven, en flan gaan we na 't kerkhof, in de put ;flat wou ik niet . Ik wou, as ~k flood was, Been diaken-huisgoed anhebberi . . . »

Hit zweeg een ogenblik ; en weder kwamen de tra-nen .

Ik wou in me lost leggen, ik weet niet, ik zeI maarzeggen, zo as ik er mijn vader in heb zien leggen, meteigen goed ; ik heb nooit een eigen hemd gehad ; eeneigen doodhemd wou ik hebben .>>

Ik was aangedaan. Spreek mij niet van vooroordeIen .De rijken der aarde hebben er duizend . Deze acme mankon a1Ies verdragen : schrale spijs, een hard bed en,naar de mate zijner jaren, harde arbeid. Hij had Beeneigen huffs, hiJ zou geen eigen graf hebben : o had

Strooi . De juiste vorm is stro I (K . spreekt dialect I) .

De put. IJe verpleegden van armengestichten worden niet begraven iederin een afzonderlijk graf, maar in een grote kuil, de put, die telkens weergeopend wordt bij een nieuwe begrafenis .

101

dan ten minste de zekerheid dat zijn alIerIaatste gewaadbet zijne wezen zou 1

Meheer hegrijpt weI I » ging enigszins schor .voort, « dat char die twaaIf gulden voor was . Het wasveins to veuI. Maar ik wou flog meer : ik wou fassoen-cihegraven worden . Hz heb geen verstand van diedingen ; maar ik had gerekend vier golden voor et un-nen,

ien clan twee golden voor de mensen, die me zouen

ofIeggen, en tien suivers voor een draagpIaats an twaaIFdragers . Was dat niet knap geweest ? De becliencle vande apteker had het zo beschreven ; het geld was in etpampiertje ; en aIIes in een Teren zakkie : dat heb ik der-tig jaar op me hart gehad . .i

en nou is het weg . . . »

Heeft Klaas het gestoIen ? » vroeg ik .Neen I>> -- zei ht,juit het droef gepeins, waarin zijn

eigen Iaatste woord hem gestort had, opIevende ; « maarhtj is er achter gekomme, dat ik et had . Zijn kreb staatnaast mijn kreb. Of ie et gezien het as ik me uitkIeedde,of as ik me ankIeedde, of toen ik ziek was, of dat ik erhardop van gedroomd heb, ik weet et niet. Ik zoo weIhaast zeggen dat ik er van gedroomd had ; want ik denker altijd om . - \Terleden Dinsdag had et de hele voor-middag geregend, as meheer weI weten zal. Klaas hadBeen cent opgedaan . Het was to sIecht weer ; de jongenshieTden zich niet met hem op. Zen zakduiten warenook weg, en htj had een razende trek om na de VetteVadoek to gaan. « Kees » zeid' ie na den eten, « Ieenme zes centen » . « Klaas, » zei ik, « dat doei ik nietwant je verzuipt ze toch maar. » « Kees, » zeid' ie, « ikmot ze hebben, » zeid' ie . Ik zeg : « nou, je krijgt zeniet, boor I>> « `Veetje wat, >> zeid' ie, « Kees, » zeid'

102

ie, « as je ze me niet geeft zel ik aan de' Vacler zeggen,wat je onder je hemcl heht, boor I » Ik hesturf as 'endoek, en gaf 'em de zes centen . _ Maar ik zeid' er Tij :KIaas, je bent een schurk 1 » Dat zei . ik. Of ie daar

toen toch kwaacl om geworden is, kan ik niet zeggenmaar gisteren mot ie dronken geweest zijn, en toen desuppoosten 'em 't blok andoen lieten, het ie as 'en gekgeschreeuwd en gezongen : « Kees het geld! Kees hetgeld 1 Under zen hemmetje het ie geld I » De broersvertelden 't me, toen ik in 't Huis kwam . Ik was as 'endooie . We gingen na' de mannezaal en kleedden onsuit. Klaas lag er al en snurktE as 'en os . Toen ze alIe-maal sIiepen, stale ik me 'hand onder me hemd om etzakkie weg to nemen en, as ik kon, in 't strooi van mebulster to verstoppen . Maar eer ik et los had, daar grogde dear ope', en de Vader kwam op de zaal met 'enlantaren. Ik vieI achterover op me kussen met et geld inme hand, en tuurde as 'en gek mens na' de lantaren .leder stap, die de Vader dee, voelde ik op me hart .« Keep, » zeid' ie, over me been hukkend : « je hebgeld ; je weet weI dat je dat bier in 't Huis niet verstop-pen mag ; » en meteen trok ie 't uit me hand . - « 't Isvoor een doodhemd,>> - stotterde ik, en vieI op meknieen in de krib ^- maar 't hoip niet . « VVe zelIen 'tvoor je bewaren,>> zei de Vader, en maakte het zakkieope', en teIde het geld bedaard . Mijn eigen ogen had-den et niet gezien, sunt rk et er in genaaid had ; dat wasdertig jaar geleden ; et was mijn, eigen, lief, begrafenis-

Suppoosten. Opzichters, oppassers .

De broers. De andere yerpleegden .

103

geIdje . « Ik zweer je dat ik er niets voor doen zeI », hujl-ciik, « clan me eerIek laten hegraven . » - « Daar zeI-Ien we zeIf weI voor zorgen, » zei de Vacler ; en weggrog ie met et geld en met de lantaren . « Klaas, » riepik hem na, « het et je verteld, omdat ie » . . . maar watho1p et of ik gezeid had, omdat ie 'en lap is I wat hoipet of ik hem verteld had dat Klaas aIIe Jag na' de VetteVacloek grog? Ik had er me geld niet mee weerom . Dehele nacht deb ik geen oog toegeclaan . - Et is wat tozeggen I »

Zou er

de Regenten niets aan to doen zijn .Keesje?>> vroeg ik vertroostend .

Neen I neen I>> snikte de hand op zijn borstrondwrijvende, aIs zocht hij er het geld nog : « het geldmost weg ; chat is 'en wet zo oud aIs et Huis, en et Huisis zo oud --- zo oud as de wereId I

Dat's wat kras, Keesje, » zei ik ; « en wanneer . . . »liet me niet uitspreken .

Wat kras? Het is niemendaI kras . Zijn er dan nietaItijd armeIui geweest zo as ik, die an de Diakeniekwammen, en van de Diakenie mosten eten en drin-ken, en bed en leger hebben, en begraven worden ? ---Maar ik wou begraven worden van mijn eigen, geld, ,--en ik wou zeker weten dat ik van mijn, eigen, geld be-graven zou worden ; en dat was mijn grootste troost ;en daarom droeg ik et vIak op me hart . - O, as Klaaskon weten flat ie me flood maakte I>>

Hoor eens, Keesje, » zei ik, K je zujt en moet jegeld weerom hebben ; ik beloof het je : ik zaI mijn oomer over spreken ; kent zeker de Regenten weI ; wiJzuIlen zien of zij de wet, voor een oud, braaf, oppas-

104

send man, aIs gij zijt, niet eens zulIen willen overtreden .Maak er staat op. Kees, je zult je geld weerom hebben .>>

ZeT ik ? » zei de arme man, door mijn steIIige toonbemoecligcl. « ZeT ik wezenlijk ? »

En zijn ogen afvegende met een blij gelaat, gaF hiJmrj de hand .

In zijn behoefte om ook mij jets aangenaams to zeg-gen vroeg hij :

Smeer ik uw laarzen netjes genoeg ?Overheerlijk, » was mijn antwoord .En is uw jassie goed genoeg geborsteld ?» vroeg Izij

verder ; « as er jets an mankeert, mot meheer 't maarzeggen .

Dat beloofcle ik hem en ging in huffs . Maar hjj kwammij achterop, met cIe linkerarm in een laars van Pjeteren de schoenborstel in de rechterhand . « Vraag escuus,meheer, dat ik zo vrijpostig ben,>> zei « maar magik u nog weI jets verzoeken?>>

WeI ja, Kees I »As meheer na' de Regenten gaat, » hemam

« mot meheer maar net doen as of ie van nies weet .Ik beloof het u, Keesje J>>

Ik ging naar mijn oom en wist dje to bewegen naarde Regenten to gaan . De president liet de Vaderzich komen, en daama de Vader rondgaan

de an-dere Regenten, om ze tot een extra vergadering to con-voceren. Op die vergadering moest eerst Keesje binnen-komen, en vervoIgens buitenstaan ; daama moest ook deVader binnenkomen, en vervolgens buitenstaan . Daar-op werd er een uur gedeIibereerd, hetwelk hoofdzake-h1jk daarmee werd doorgebracht dat de president gedurigzei dat htj de zaak aan de heren overliet ; en de heren

I05

gedurig zeiden dat zij de zaak aan de president over-Iieten .

Daar het zo niet blijven kon, hracht eindeIijk depresident het advies uit, « dat het, aan de ene leant, weIdoenIijk was Keesje zijn geld terug to geven, daar Keesjeeen man was van voorbeeldig gedrag, die het geld zekertot aan zijn flood toe zo goed bewaren zou als de ijverigethesaurierzelve, » - vvaarop de « ijverige thesaurierzel-ve » boog - « maar flat, aan de andere leant, de ijve-rige thesaurier het weder evenzo goed bewaren zou alsKeesje, en flat het dus voIstrekt niet nodig was Keesjein bet vooroordeel to stijven, flat zijn geld beter bewaardzou worden en zeker tot deszelfs, di . Keesjes, doel zouworden aangewend, indien hj,jKeesje, flat zeIf bewaar-de, flan indien de ijverrge thesaurier het bewaarde ; enchat chit zijn advies was .

De secretaris meende echter met enig recht flat flitaclvies de knoop niet genoeg doorhakte, en steIde dusonder verbetering voor, tot een van de beide maatrege-len over to gaan ; --• waarop < de ijverige thesaurier-zeIve » de edelmoedigheid had afstand to doen van het« custodieren der penningen in quresti », en men een-parig besloot aan Keesje zijn twaalf guIden, weder be-hoorlijk in een zeemIederen zakje vastgenaaid, terug togeven .

Keesje heeft nog twee jaren zijn geld « vlak op zijnhart » gedragen. En toen ik in 't verleden jaar het kerk-

Qncler verbetering. Onder verbetering jets voorstellen, is een beschejdenuitdrukkjng om to kennen to geven, dat men gaarne de verbeteringen vananderen wil opnemen in zijn voorstel . Men weet wel, dat men de wijsheidnjet in pacht heeft.

1o6

h0f to D, zag, was 't mij zoet to mogen denken, dat aI-daar in het aIgemene graf cler armen een man sluimer-cle, die er eerbiedig was heengedragen door twaalf Lroe-clers van zijn eigene keuze, nadat ook enigszins doormijn toedoen, in de gerustheid was ontslapen dat inzijn eigen doodskleed zou worden gewikkeId .Had

misschien in zijn Iaatste ogenblikken nog aanHildebrand gedacht ?

ER KOMEN MENSEN OP FEN KOPJE THEE,

UM VERDER HET AVONDJE TE PASSEREN

Des zondagsavonds was de tuinkamer in haar schit-terendste pracht . Ik zaI pogen er u een flauw denkbeeldvan to geven .

Verbeeld u een ruim vierkant vertrek, met een vier-kante tafeI in het midden, waar het vierkante groenekTeed van is afgenomen en vervangen door een vierkantzilveren theebIad, waarop een degelijk ouderwets por-selein theeservies prijkt, Tange Iijzen met zes merken .Daaromheen staan vijf stoeIen geschikt, met hoge rug-

Lange Iijzen met zes merken . Ranke porseleinen kopjes, met blauwe vrou-wenfiguurtjes. Die poppetjes zijn de Lijzen (Lijs- Lijsbeth, Elisabeth), vanwaar de naam . Als aIgemene benaming betekent hjs : lang, slungelachtigvrouwspersoon . De zes merken zijn zes Chinese woordtekens, onder op debodem, bet teken van een f ijne snort . Jonathan spreekt in de « Hof jesjuf-frouw van Iange Iijzen en koppen met de zes merken ~ . De Iijzen zijnbier vazen. (Waarheid en Droomen) .

107

gen en zittingen van groen gebIoemd trijp . Men maaktdat tegenwoordig zo goed niet meer. Als men onder detafeI kkt,ijziet men a1s twintig vurige ogen, van wegevier stoven ; de vijfde vonkeIt niet ; bet is een stenen .Daaraan, en aan de plaatsing van bet theegoed, en aande verIakte ketel, die naast de stoeI staat, ken ik deplaats mijner eerzame moei . hidden op de stoej staateen netgebouwd turfvuurtje in de helcier gepolijste haard ;bronzen lamp, die door een olifant getorst wordt, inwiens voetstuk een speelwerk verborgen zit . Bij dezebijzondere geIegenheid ligt er, reeds voor November,een netgeboawd turfvuurtje in de fielder gepoIijste haard ;bet is alIeen maar opdat er met schik stoelen omheenzouden kunnen worden genet, voor de heren . De smalIemarmeren schoorsteenmantel is versierd met een pen-duIe, voorstelIende een negerslaaf met witte ogen, rodeneusgaten, en gouden voorschoot, die op een ongedwon-gen wijze de arm om een wijzerpIaat slaat ; en aan debeide kanten, met twee vaasjes met gekIeurde bloem-pjes onder stolpjes, zo poppigjes en zo kleintjes, datmen ze voor de pasgeboren kindertjes houden zou vandie grote stolp met opgezette vogels, die tegenover deschoorsteen, op een bruinhouten tafeItje met een Lade .

Twintig r'urige oogen . De 5 gaatjes in elk van de vier voetwarmers ; viervan de potjes gloeien, de vijfde is een stenen

Ketel naast de stoeI. Theestoof. Bak, met hengsel, waarin het komfoormet het gloeiende kooltje, en daarop de keteI met water.

Bronzen lamp . Daarin brandde nog geen petroleum maar raapolie . Deeerste lampen zijn van 1789 . Voor die tijd brandde men kaarsen .

1 08

pronkt . Het schoorsteenstuk vertoont in stukadoorwerI:een aangename partij weverskammen, weversspoelen enwevensklossen, in een Iuchtige strik bijeengehouclen enhalfbegraven onder witseIlagen van onderscheidene for-matie .

Maar wat de feestelijke zaal, niet alleen nu, maaraltijd de meeste luister bijzet, is zonder twijfel, boveneen hoge grijze Tambrizering, op snee verguId, bet prach-tig behangsel, beschilclercl met niet onaardige bergach-tige Ianctschappen, met op- en ondergaande zonnen,zandwegen met diepe sporen, en waterpIassen met neten zwanen ; voorts gestoffeerd met vrouwen met man-

Schoorsteenstuk. Eigenhjk : schilderij voor of op de schoorsteen, op de

plaat's waar later de spiegel kwam to hangen . Hier is dit vaak versierd met

f iguren in gigs (platre), het stukadoorwerk .

Weverskam . Vierkant raam met tanden er in, waartussen de kettingdra-

den (chaIne )' worden heengetrokken. De inslag (trame) wordt tussen de

kettingdraden heengeslingerd. Fr . peigne .

VVeversspoelen. Waarmee de wever de draden van de inslag door die

van de schering heenslaat. Ook schietspoel . Fr . navette .

leversklos. Houten pijpje, waarrond het inslaggaren gewonden v~ordt .

Een kips = een bobijn .

Van onderscheidene f ormatie . Term uit de aardkunde of geologie, de leer

van de samenstellmg der aardkorst ; deze bestaat uit verschillende lagen of

f ormaties van gesteenten.

Lambrizering . Erode 18e eeuw kwam het loeschilderen van grote wand-

vlakken met landschappen (paysages) of landelijke taferelen (scenes rurales )

in de mode . Onder daze schilderstukken was een lage Iambrizering, uit

grote vlakke panelen samengesteld . (Sluyterman. Huisraad en Binnenhuis in

Nederland, 258) . Hier is de Iambrizering hoog .

Op snee verguId. Van boeken gezegd . Hier schertsend voor bet vergulde

randje .

100

den op de rug, waar bovenuit een los stro steekt ; man-nen aan de waterkant, die aan lange hengels vissen op-sIaan ; kinderen met Mote hoofden en Mote voeten, die

een geit in ' t gras liggen ; reizigers op Jruine paarden,met cue rug naar u toe om het vaIies to laten zien, en opwitte paarden, die een dunne rfjzweep zeer rechtop h0-den ;

uwandeIaars met enorme wandeIstokken en drie-

kante . . . \Vat ga ik zeggen ? Ja, ziJ hadden ditekantehoeden opgehad, maar die tijd was voorbij ; de kamerwas voor een paar jaar « opgeknapt », en de beer PetrusS tastoklllS Sen ., hoe ouderwets ook in vele opzTChten,had in dezen gemeend een proeve to moeten geven,dat met zijn td was voontitgegaan . Hip had aI watkledij was laten modernizeren . Een geestig schilder hadop zijn gebod al de hoeden veranderd, naar het toennieuwste model, Mi de hoedenmaker gehaald, en aI devvancleIaars hadden bruine, gele of gestreepte pantalonsaangekregen met souspieds en naar de nieuwste snede .AI de pruiken waren verbannen . De dames, die toy hier-toe de openlijke bewijzen hadden gegeven dat onze groot-moeders veel meer gedecolIeteerd waren op haar wan-delingen dan onze zusters op haar baTs, hadden hopejaponnen met stukken, wijde mouwen, en lange lijven

Gesto f f eerd . Een landschap of straatgezicht wordt gestoff eerd met per-sonen of voorwerpen die er enige of wisseling aan geven .

De openlcjke bewijzen . Let op de woordspeling . Hun halzen waren open.

Hoge japonnen met stukken. Japon = vrouwenldeed. Deze japonnenwaren bong aangezet . 'Op blz . 114 spreekt

van een loge japon.

Lij f . Het bovendeel van de japon .

110

ontvangen, en zeIfs het haar der halfnaakte kinclerenwas in naam der heschaving aeknipt .

't Is waar, dat deze vernieuwerwetsing in vele , op-zich'ten nog veel to wensen overIiet, vooral ten opzichtevan de rottingen, regen- en zonneschermen, die hun vo-rige gestaIten hadden behouclen ; maar de waaiers wa-ren alle in bloemruikers veranderd, en dus bestond ervan die leant volstrekt Been tijidsverwarring meer .

Toen mijn oom en tante dtt alzo met wijsheid had-den Taten in orcle brengen, meenden zij zich van hunplicht gekweten to hebben, en een offer aan de Molochder negentiende eeuw to hebben gebracht, groot genoegom hun to vergunnen, voor hun persoon, die eeuw opvelerIei wijze to honen en weg to cijferen ; want om dewaarheid to zeggen : de heren en dames op 't behangselwaren mijnheer en juffrouw Stastok een goecl eincl voor-uit; en char zij op clew heuglijke avoncl op hun monistgekleed zijn, vooreerst omclat het Zondag is, en ten an-c'eren omdat ziJ « mensen wachten», wiI ik deze geLe-

Waaiers (eventails) . VVaren

het toilet van een i8de-eeuwse schoneonmisbaar .

Moloch . Afgod der Kanaanieten ; dezelfde die de Pheniciers als Baalmet mensenoffers eerden . Het was een metalen beeld, welks armen recht-vooruit schuin naar beneden stonden, zodat een kind, in zijn armen gelegd,naar beneden rolde in een kolk van vuur aan zijn voeten. (Zie Bakels.Beknopt Bijbelsch Woordenboek) . De bedoeling (intention) was om betkostbaarste, wat men had, aan de godheid to geven . Fig. kreeg de uitdruk-king de betekenis van : gehoorzamen aan een onverzadiglijke (insatiable)gewoonte of hartstocht (passion),

111

genheid waarnemen am u een tot hiertoe verzuimdebeschrijving van hun persoon en voorkomen to geven .

Het is nog doodstil in de tuinkamer «diezelfdetuinkamer» zou een redenaar zeggen, «die zo aanstondsweergalmen zaI van het luidruchtig gesnap ever vrolijkemenigtel» Ik verneem er niets dan het gezeIlig gezangvan het theewater,dat door de tuft stoomt, en het spin-nen van de cyprische poes, die voor de haard zit, verwon-derd van bier zo vroeg in 't jaar vuur aan to zien . Ikrizik er niets dan de theeketel, die nog Lang niet dikwijlsgenoeg gebruikt is om niet to sunken, en ik zie er, Lehal-ye de voormelde poes, niemand antlers dan mijn defigeoom, die met de rug naar het vuur gekeerd, en met dehanden op die rug, beschenen wordt door de vierwaskaarsen op de vergulde lustres aan zijn schoorsteen,en wiens beeld zich weerkaatst in de spiegel tegenoverhem. Een heerlijk ogenbIik om zijn portret to maken 1Mijn oom, schoon in de zestig jaren oud, is hetgeenmen voor die ouderdom, nog «een kras ventje» noemt .Hij heeft Been grijs h00fd, vermits een brume praikdraagt, die over zijn oren gaat, en waar bijgevolgfloor been moet horen ;

heeft een rond, blozend

cyprische poes . Grote grijze kat met donkere strepen, afkomslrig uit 't

eiland Cyprus .

In de spiegel. Merk op dat die spiegel niet tegen de schoorsteen hangt,

a naar aan de muur daartegenover. Terwille van de symmetric van het vertrek

beyond zich de spiegel (in de 18 8 eeuw) aan een andere wand,

voorkeur tegenover de schouw . Daaronder stond een console-tafel of een

'commode . (Sluytermon. Huisraad en Binnenhuis, 261) .

112

gezicht, voIstrekt Been bakkebaarden, een niet onaarclibbruin oog, en een onderkin . is niet groot vanpostuun, en heeft, om hem recht to doen, Been ands :Iichaamsgebrek dan zijn hoge linnen haisboorden . Dezezijn heden, wegens het feest van de dag, nog eens zohoog, zodat ze zeIfs de uiteinden van zijn oren in Pnigeongelegenheid brengen . Voor het overige draagt een« •ijde zwarte rok ; die van achteren gezien weI wat vaneen jas beef t, en nog altijd een korte broek, zodat menin de geIegenheid is de weIgevormde kuiten to bewon-deren, diemn fijne floretten kousen steken. Op dtiooen-bIik treedt mijne tante binnen, die het toilet van mijnoom voImaakt door hem een grote, schone Tinnen zak-doek met brede zomen aan to bieden . Gij hebt Langgemerkt dat zij een neepjes-mutsje draagt . Zij heeft vanavond bet beste op, met een net wit satijn lintje meft

tandjes ; - het heugt mij hoe ik mijn grootmoecterzulke Iintjes op haar verjaardag gaff - Zij draagt hethaar gepoeierd, althans er komt een weiriigje van datwit, met een mesje ge ij gestre en, op haar voorhocfct ;

Stropje. Zie nota op biz . 30 .

0verhemd. Hemd, gewonlijk van fijner stof en netter afgewerkt, dat overeen antler gedragen wordt .

Jabot. Geplooide strook van boven naar beneden, midden over de borstvan een mansoverhemd .

Korte broek . De lange broek was men al aan het einde van de 186eeuw, tijdens de Fran'se republiek begonnen to dragen . Maar Let duurdenog een hele tijd, vooraleer ze over de gehele hnie was ingevoerd .

Role en Jas . De rok is lang van achteren en kort van voren (jaquette,habit). De jas is voor en achter even lang (redingote) .

Neepjesmuts . Kornet . Muts van lice tule, met een geplooide rand om .

Tandje . Inkervingen aan de rand.

113

en dat staat heel weI brj haar fielder, welgeclaan gezicht,en de goelijke kuilen, die, aIs zij spreekt, in haarwangen komen . Zij heeft om haar hals een aardig snoer-tje kleine paarIen met een juwelen bootje, en een hogsdikgeplooide kamerrijkse doek in haar lage japon vanweerschijnende zijde met ruim

Wij laten haar, enigszins vermoeid van al de bered-clering, pIaats nemen om thee to zetten, en slaan terwijlonze ogen op Pieter Jr ., die juist binnentreedt . Ook hiJligt onder zijn, wat de zeelieden noemen, bests tuig .Hij is (ik most fist zegen ) volmaakt naar de modegekIeed; een zwarte pantalon met souspieds, een zwartsatijn vest, een blauwe rok met gIimmende knopen ; errtoch ziet er infaam ouderwets uit . Want de pan-talon is zo kort, en de souspieds zijn zo lang, en fistvest is zo Iaag uitgesneden, en zo wijd om het midden ;en de rok is zo smal van kraag en zo breed van rug ; errwaarom verstokt zich nu om zich met een bruinsstropdas to willen uitzonderen, in plaats van een zwarteom to hebben, aIs aIIe fatsoeniijke mensen ?

Oom kijkt een paar malen op zijn horloge, om aarr

Bootje . Gouden of zilveren sieraad, bezet met diamanten, dienende aIssiotstuk aan een halssnoer.

Kamerijkse doek . Zeer fijn linnen, dat er zijachtig uitziet : de stof wendvanouds to Kamerijk (Cambrai) gemaakt .

VVeersrhijnende zijde . Zijde waarvan de inslagdraden een andere kleurhebben Jan de kettingdraden, b .v . de eerste rood en de tweeds blauw,waardoor aardige kleurspehngen ontstaan in de plooien, naar gelang bethcht van de ene of de andere kant valt (soie changeante) .

Tulg . Al bet nodige voor de uitrusting van een schip (greement) . Hier :pak (costuum) .

114

te, merken dat Ds . S. het gevveIdig Tang moet maken .Dit is, in 't voorbijgaan gezegd, de enige reden, waaromPetrus Stastokius Sen . noort diaken of ouderYing heeftwiIIen vvorden, omdat alsdan genoodzaakt zou zijngeweest, op ziJn heurt, ook die predikanten to kerkto gaan, die niet aIs

Tieden van de klok waren .Het duurt evenweI niet Lang of een Lescheiclen beT-

Ietje kondigt de aankomst van de eerstverschijnende gritaan. Wij zullen hem en aI de verdere hun jassen enmantels Taten afdoen en in de handen steIlen van Keesje .die van avond bijzonder verIof heeft om later in 't Huisto komen ; hun vervolgens pijpen laten stoppen, en com-pIimenten maken over « de zorg» ; hen daarna een uurtjelaten praten over 't weer, over de kou in de kerk, overhet verkiesIijke van een open haard boven een «toekacheb', over de stand der fondsen, over het werk vande dames en over de Taatste verkoping van huizen enhet Taatste plan van de stedeIijke raad om een brug to

Teggen over een water, waarover reeds voor tien Jaren

Ds .

Dominus, vandaar dominee . Titel van een Protestans godsdienst-Ieraar.

Geweidig long . Met zijn sermoen in de kerk .

Diaken . Lid van een Protestants kerkbestuur, belast met de armenverzorging .

Ouderling . Idem, belast met bet toezicht op de verkonchgde leer, en,mast de predikant, op de levenswijze der gemeente.

De zorg . Zorgstoel . Grote, gemakkelijke leuningstoel . Men denkt daarbijaan de huisvader, vol zorg zittende peinzen over zijn gezin . Het is eenonderscheiding (honneur), in gezelschap daarin to mogen zitten, en daarommaken de gasten alIerlei grapjes om zich to excuseren, aIs hun die stoelaangeboden wordt .

115

een brag is nodig geweest ; om u daarna op eens middenin 't gezeIschap binnen to leiden en u aI zijn leclen inhun grootheid to laten aanschouwen . Gij kunt ondertus-sen zelf een verse pijp stoppen .

De man die gij de haarcl ziet, met mijn oom indruk gesprek gewikkeld over de meerdere voortreffelijk-heid van de inrichting der giIclen, zoaIs die vroegerbestonci, boven die van de patenten, onder het ministerieGogel inge'voerd, is een oude kennis, en niemand antlersdan de zilveren man uit de diligence . i s evenweI zomin een zilversmid, aIs de pikeur een commissaris vanpoIitie was . Ik ben ongelukkig in mijn waanwijze gissrn-gen geweest . Hij is alleen maar de oudste commies tersecretarie van de stall D . Hij behoort tot die mensen,die jaar en dag in Wagenaar en in de Vervolgen opWagenaar, aIsmede in de boeken van Le Francq vanBerkhey, en in Tuinmans « Nederduytsche Spreekwoor-den>> studeren, terwijl hun verclere lectuur bestaat in on-

Patenr. Akte, die men moet bezitten om een bedrijf uit to oef enen en

waarvoor men een bepaalde belasting moet betalen .

Gage!. Nederlands staatsman, 1'765-1821, maakte zich zeer verdienstelijk.

Wagenaar. j' 1175 . Schrijver van, een Vaderlandsche Historie in 21

delen . De vervolgen bevatten 48 delen en weer andere vervolgen 5 delen.

Le Franca, van BeriJicy . 1729-1312. Dr. in de medicijnen, lector in de

Natuurhjke Historie to Leiden . Veelschrijver in proza en verzen. Hoold-

werk in proza : Natuurlijke Historie van Holland, waarin oak de zeden

en gebruiken der bewoners beschrijft .

Tuinman . 1660-1728. Schrijver vat twee delen << Oorsprong en uitleggingvan Nederduytsche Spreekwoorden~ (1726), alsook van verschillende bun-

dels gedichten . Hij was predikant . 2ijn verklaringen zijn zeer onbetrouwbaar .

116

I)eschrIjfIijI< veeI Preken, en Reizen rondom de wereld .Htj kan met wijsheid op zijn snuifdoos kioppen, en ver-kIaren hoe een snuiter heette in de td toen de kaarsennog niet gesnoten werden, en voor hoeveel geld meneen huffs kon huren, in een jaar, waarvan in de stof-tige papieren der secretarie een rekening gezien heeft .Hii heelt groot gezag in het beoordeleri der talentena1Ier predikanten ; en in 't geheeI, aIs er iets is in defamilie dat duister voorkomt, richt men zich tot de beerVan Naslaan, «die onbegriJpeIijk veel geIezen» heeft .Het is echter waar, dat in de Iaatste jaren de hoge wijs-heid van de jonge Pieter 's mans gezag veel kwaadheeft gedaan, vooral omdat gemeIde Pieter het alIe voor-rechten verzekerend Latijn verstaat .

Pieter en ik worden beziggehouden door een lang-werpig man van een grote derug jaren, met een kaalachtigh oofd en in een lange sIuitjas, die de naam draagt vande Deer Dorbeen, en de naam heeft van droogkomlek tozijn. Behalve slit, oefent huj het ambt van makeIaar ult .Hij vraagt ons naar studentengrappen die, sedert de op-richting der academien, aan alIe academien eenmaal's jaars gebeurd moeten zijn, die behoord heeft in zijnjeugd, ' die aan mij en aan Pieter verteld zijn aIs onderonze Iaatste voprgangers aan de hogeschool vertoorid .

Snuiter. Dc verkoolde pit der kaarsen moest afgeknipt worden, antlersgrog de vlam walmen (fumer). Daarvoor had men een snort schaartje meteen bakje er aan, waam de pit (meche) vie1 . Men kon er de pit ook meeplatknijpen tot een abezempje~ ; Jan kreeg men een groter vlam (Fr . onepaire de mouchettes) .

117

en die waarschijnIijk nooit hebben plaats gehad, en nooitzullen plaats hebben ; en aIs er een heeft opgehaalddie heel aardig is, clan vraagt htj terstond een baleintje,en steekt zijn pijp door, met een gezicht zo Tang en zoakelig, dat duidelijk toont hoe drookomiek~hiJ is,Pieter is onder zijn verhalen verstrooid, rookt wanhopigdoor, grinnikt als er een vertPIseI, en stopt een nieuweals er een pijp nit is . Ik sta op hete kolen om eens naderkennis met de dames to maken .

«De heren zuIlen zeker liever de wijnstok Llijven?>zegt mijn weIgedane tame, vriendeIijk omkijkende, eneen ruime witte ketel opbeurend : «Pieter wiI misschienweI een kopje slemp ?

Dat wiI ik ook wet tanteIief I »zei ik, en trail naarhaar toe, om haar de grote ketel vooreerst wat Iichter tomaken, char zij hem onmogeIijk tiIlen kon . Weet ge vootvie ik inschonk ?Voor een deftige dame, die, als mijn tame, zat to

breien, maar toch meer naar de mode gekleed was en dewettige echtgenoot van de commies, echter veel jarenjonger dan hij : voor een jeugdige zuster van deze haarman, van een veertig jaar, met kailsogen, die biJ haarinwoonde met het voorrecht van de was voor haar todoen, haar kousen to mazen, haar hoeden to vermaken,en haar ;aponnen of to dragen ; aIsook voor haar d0h-tertje

cKoosje, een meisje van ik denk zeventien jaren,'die

Baleintje . Als de pijp to vast gestopt was, zodat zij niet goed trok, stalemen een baleintje door de steel our het gaatje onder in de kop vrij to maken .

Slamp Drank aan de dames gepresenteerd . Recept : melk, eieren, suiker,saff raan, kruidnagelen en sours thee.

918

er met haar gescheiden bruin haar en rozerood japonnetJeaIIerIiefst uitzag ; en behaive voor mijn tante en mijzelf,voor de zeer modieuze gale van de makeIaar, die deenige « mevrouw» van de partij was, een enorme mutsmet vuurrood lint droeg, en een niet minder enormegouden aesp aan haar ceintuur .

Mejuffrouw Van Naslaan was een zeer wijze dame,die zeer verstandige hevindingen had . Zo vond zij bijv .een koude tocht altijd erger dan een koude Iucht ; zovond zij aItijd, dat het op een hete dag nogal eens wadheipt als er wat wind is ; zo m±rkte zij op, dat als menveeI verloor, het altijd nog een troost was als men letsbehield ; zo had zij ontdekt dat als men ergens aan ge-wende, zo iets gemakkelijker viel dan als men er volstrektniet aan gewoon was ; zo was zij er zelfs, door vlijtiaeen innige nasporingen op het gebiecl der zielkuncle, toegekomen, een wezenlijk onderscheid tussen mensen enmensen waar to nemen en met grond to kunnen verkla-ren, dat de ene mens de andere niet was ; en dergelijkeverstandige dingen meer, die haar een grote roep vanknapheid en ervarenheid gaven onder de vrouwen vanIiaar kennis ; en char zij van alIe eenvoudige zaken zei,dat er meer achter zat, en alIe dingen geestigIijk muis-jes vergeleek die staartjes hebben zouden, zo Meld men

De enige mevrouw . ~Eigenfiik was het in die dagen voor vrouwen van

haar stand nog op het randje af, zich mevrouw to laten noemen. De

algemene beuteling was in de burgerskring : juf f rouw ; ook de predikants-

vrouw werd zo genoemd, tenzij haar man ook Doctor in de Godsgeleerdheid

was> .

119

h et er met reden voor, dat ziJ meer zag clan een antler .M evrouw Dorbeen daarentegen was een rammeI, trots oph aar mevrouwschap, haar mute en haar echtgenoot . IkI iad van haar horen spreken aIs van iemand die heelmoot een vers opzei, dat ik weI geIoofde, char zij sterkb rouwde, en zeer roIlende brume ogen bezat .

De manszuster van mejuffrouw Van Naslaan heetteM ietje, en was voIstrekt mete clan een goed mens .

Met uitzondering van deze die mete, en van de Tievezeventienjarige, die zeer weinig sprak, praatten de aan-wezige dames doorgaans alien tegelijk, en de herendiet vuur zongen er de tweede partij toe . Bijvoorbeeld

«Hoot eens, me lieve juff'rouw Stastolc>> zei mejuf-frouw Van NasIaan, haar breiwerk neerIeggende enhaar wijsvinger op de hand van mijn tante drukkencle :« Hoor eens, me Iieve juffrouw Stastok, je hoeft er memete van to zeggen ; ik weet » (hier kneep zij haar ogeeop een interessante wijze dcht),~<<k weet dat alIemaaIweI ; ik ken die mensen door en door : en zodra aIs ikhoorde dat Keetje dat in 't iioofcl had, wist ik weI hoede vork in de steel stale . »

Hierop nam zip haar breiwerk weer op en teIde desteken van het toertje, char zij aan bezig was, na .

Ja maar, KoosjeJ> rammelde mevrouw Dorbeen,voorbij Mietje Van Naslaan been sprekende, en die methaar rode mutsIinten zodanig voor de open schitterende,dat de goede ziel de andere dag betuigde, er wee vanto zijn geworclen : « je kunt je niet begrijpen hoe drukDorbeen het heeft ; dat is van de ochtend tot de avoncl ;dear hadje nog gisteren morgen mijnheer Van derHelm ; » (deze was, moet men weten, de grootste beer

120

nit de stall, wiens taken Dorbeen waarriam ) ; « charhad je nog gisteren morgen mijnheer Van der Helm, alvoor den ontbijt : htj ging op cIe jacht en wou Dorbeennog eerst spreken ; flu is htj geIukkig heel eigen ons,zodat het er niet op aankwam dat Dorbeen nog niet ge-kleed was ; maar zo gaat het Jag op Jag ; nu heb ik hetook weI druk met de kinderen, maar ik zei tegen Dor-been : weetje wat ? ik ga er zelf maar refs op af. Nu isDorbeen char altijd heel weI van, en vindt het aItiidgoed zo aIs ik het maak . . .

Juffrouw Mietje, nog niet egn roomsoesje 7 » vroegmijn tante . - « Jij ook niet, Koosje? \Vel kind I watheb ik Je in lang nietreis bier gezien . Het heugt me nogdat je met Pieter speelde . Ja, kielne kinderen wordengroot, Koos I

Dat zeg ik zo dikwijIs, » zei mejuffrouw VanNaslaan . « Waar bItftjde tijd ? En ik zeg maar, hoeouder dat je wordt, hoe meer de td vliegt ; maar je jon-ge jaren, kind I zeg ik aIle dagen teen Koosje, leer datvan mij, die komen nooit weerom .

En dat zijn van die dingeh,>> kionk het, van deschoorsteen, uit de mond van de beer Van Naslaan,met plechtrge langzaamheid en of gebroken door het sta-tig uitbIazen van tabaksrook : « dat zijn van die d in-gen, mijn goede vriend I - (p'hoe), die u - (p'hoe) en

- (p'hoe) en een antler - (p'hoe, p'hoe ) ongeluk-kig maken.,En onze voorvaderen, - hier nam hit de pijpnit de mond, om er de derde k00np van mijn ooms rokantler 't spreken onderscheidene kleine tikjes mee to ge-yen - « onze vaderen . . . ik vraag je of ze der zo veeI

121

sIechter aan waren clan wij ? - onze vaderen, mijnheer Ihielden zich met die dingen niet op .

Neen I » verkIaarde mijn oom, in edele opgewon-denheid een verse pijp stoppende > « dat waren anderemensen 1 die wisten - Piet, geef mij 't komfoortje refsaan -- die wisten handen uit de moues to steken, aI zegik 't zeIf ; - en wat ik aItijd zeg - ze pasten op er tijd .Mijn vader was aItijd 's morgens kwartier voor zessengekleed en gescharen - kom daar nu reis om I

Fn zijn pijp op het vuur zettende, spande eenschrikkeIijke kracht in om haar ineens aan to trekken, enze daarop omkerende, en een mondvoI rook tegen dekop Mazende, herhaalde hij, door de inspanning half nitzijn aclem : « Kom char nu reis om I>>

.1a, Tieve vriend I » zei Dorbeen tot Pieter, Jijna eender verguIde knopen van liens nieuwerwetse ouderwetserok aftrekkende, char met hem in gesprek was ge-raakt over een der rijkste jongelui, die to Utrecht stu-deerden : « Tijn vader beet GoecJelaIen, maar htj mochtweI Goucllaken heten.>

Dat was een trant van geestigheicl, waarin de beerI)orljeen sterk was ; en char Pieter grinnikte, en mijnoom, die 't ook hoorde, zijn hoofd lachend schudde, ende grap voor de beer Van Naslaan herhaalde, merkte

Kom joortje . Daarin was een gloeiend kooltje ,om de pijpen aan to steken .

Nceuwerwetse ouderwetse rok. Zie LIz . 114 . Hoewel cc volmaakt naar demode gekleed zag Pieter er cc mf aam » ouderwets uit .

i 22

mevrouw Dorbeen dat er jets grappigs aan de hand was,en haar gevuurvIamd hoofcl opheffende, wide zij aI-Ierinnemendst

Lieve Dorbeen 1 Taten de dames ook reis wat vanjc horen . N

A IIen zagen hem aan en zwegen .Beste schat 1 » zei Dorbeen, toen het heel stil was,

met een Ijef Iachje - ze hebben immers aI heel veelvan mij gehoord . »

« Hoe zo ? » vroeg mevrouw Dorbeen .WeI, ze horen immers u, mijn besteJ en zijt g:j

riet van mij ? » antwoordde ht,Jheel « droogkomiek .A IIen Iachten ; maar het lieve zeventienjarige Koosje

had moeite en daarom vond mevrouw Dorbeen het ge-past haar lachencle toe to voegen : « C)ch Koosje ; zo is

aItijd ; trouw nooit, kind ; want de mannen laten erhun vrouwen altilcl inlopen .

Dieter was intussen achter de stool van Koosje gaanstaan roken en word op doze woorden Meek . Hij ge-voeIcIe dat er nooit iemand, Iaat staan eon vrouw,laat staan de zijne, in, zou, kunnen, doen, lopen .

Daar nu dan toch de muur gevallen was, die op der-gelijke bijeenkomsten, welke men in burgerkringen « eonkopje thee, en verder hot avondje to passeren » of ookwel eon « presenteertje », of eon « aangeklede pijp »,of eon « aangekIede boterham>> noemt ; char nu dani:och, zeg ik, de muur gevalIen was, die op dergelijkebijeenkomsten de mannen van de vrouwen scheidt, ener aIs 't ware eon verbroedering der beide seksen hadpIaats gehacl, en char mevrouw Dorbeen op eon onge-zochte wijze bet voorwerp der algemene opmerkzaam-

923

h eicl geworden was, vond mijn oom goed met een ver-zoek voor de dam to komen, dat htj reeds Lang op t harthad gehad .

Nu, mevrouw I maar je zuIt toch ons en de vrien-denn weI een pIezier willen doen?>>

WeT zeker, mijnheer StastokJ> En zich, met eenhescheidenheid groten genieen eigen, spoedig tot mejuf-frouw Van Naslaan wendende, « wat heb je daar eenlief patroontje van een kraagje om I>>

mevrouw I>> was het antwoord, « ik zcg aItijd :duurkoop goedkoop. Want ik vind dat het heste goedhet 'et beste uithoudt. Ik had het in de wtnkeI bjj VanDrommelen gezien, en ik zeg tegen miJn kinderen, aIsik nu refs weer jarig hen . . .

Moor eens, » zei Stastok tegen Dorbeen : K je moetmaken dat je vrouw refs reciteert, boor. v

Heremijntijd ja, je moet strak stellig refs reciteren,lieve mevrouw I>> zei mijn tante met enige ongerust-heid, en op bet woord strak zoveeI kracht Ieggende aIsziJ in bescheidenheid doen kon .

Och toe, mevrouw i » zei Koosje, met een aIIerIief-ste uitdrukking van geIaat .

He ja I » zei Mietje met de kallsogen .<c \Ve moeten mevrouw niet overhaasten, » zei mijn

tame .Neen I>> zei mevrouw Dorheen, enigszins Meek

wordPnde, « a1s bet dan moet, moet bet ineens maar .

Overhaasfen . Te grote haast doen maken : we moeten haar tijd laten .

124

Wat wiI je hebben? Kom, bet Rijntje clan nog maarrefs . N En haar schaar opnemende, om die, onder 't op-zeggen, iedere nieuwe regeI open to doen en ' t in-vaIlen der casuur toe to knijpen, begon ziJ met een doorverlegenheid "pat hese stem, die gedurig schelIer wercl

Zo rust dan eindIijk, 't ruwe noordenVan hageljacht en stormgeloei,

En roll de Rijn weer langs zijn boorden,Ontslagen van de winterboei .

Toen zij zover gekomen was, Meld mevrouw Dorbeenhaar zakcloek voor de mond en had een hevige aanvalvan hoesten . Zij Legon opnieuw en geheel in dezlfdeeloon, maar andermaaI bracht zij het niet verder dan totK de winterboei » . Zodat mejuffrouw Van Naslaandadelijk begreep dad zij weI ingezien had dad er achterdie hoestbui meer zat .

1VIevrouw Dorbeen wercl zo rood aIs de linten vanh aar muts, staarde in de lamp, en zei nogmaals, als omweer op gang to raken,

Ontslagen van de winterboei .

Nieue stilte .

Hat Rijntje. Aan den Rijn ~, een destijds zeer populair gedicht van E .A. Borger. 1784-1830, Prof. in de Godgeleerdheid, later in de Letteren,La Leiden . Gedicht op de flood van zijn vrouw .

Caesttur . Snijding . Pleats in een versregel wear men rust .

Die winterboei boeit Je tong, Ilevel>> merkte mijn-heer Dorbeen drooglomiek aan .

Foei I daar had ik het nou net en nou breng jij erme weer af. \N/acht I

Zijn waatren drenken de oude zomen .en 't Iandvolk

bier werd de stem zeer hoog :

speIenc{e aan zijn vIoed,Brengt vader Rijn de Tentegroet . . .

A1d5uging mevrouw Dorbeen voort op een hartroe-rende wijze het hartroerende meesterstuk des grotenB orgers to beclerven . het clerde couplet begonnenhaar ogen to rolIen, en bip het vierde rolden ziJ Qo zeer,dat ik vreesde dat zij van haar wangen afroIlen zouden .Zij was nu aI rolIende en brouwencle en zingende engillende gekomen tot

Noem

deze aarde een h0f van EdenDie altiJcl mocht op rozen gaan . . .

Ah,cdu Tieber Augustin, Augustin, Augustin I

klonk het over de tafel .Net was het speeIwerk in de Lamp, door mijn tante,

in schijn van lepeltjes uit het lepeldoosje, dat vU~r deolif ant stond, to zoeken, opgewonden . Ik begreep nuwaarom zij er zo op gestelcl was geweest, dat mevrouwDorbeeri haar reciet mocht hebben uitgesteId .

126

Mevrouw Dorbeens open, die net gereed stonden ommet

Ik wens Been stap terug to treden

h evig uit to rolIen, roIden terug met de snelheid van eenspoortrein .

Wat is dat?>> riep ze .Dat is een waIsje, » zei haar man .Neem mij niet kwalijk mevrouw, » smeekte mijn

tante, <<k had het opgewonden . 't Is het speelwerk inde lamp . 't Is antlers de aardigheid, dat het zo onver-wachts begint, een poosje nadat het opgewonden is . ' t\N7as om de vrienden to verrassen . Ik had gehoopt, datUE. wat later zou hebben gereciteerd ; flu komt het erook zo maI in . >>

Nlijn tante zou gaarne, in dat ogenblik van verlegen-heid, de geheIe bronzen oIifant de kop ingedrukt heb-hen. Maar er was niets aan to doen, en in blindecpgewondenheid grog liii voort met zijn

Ah,cdu lieber Augustin I

Het was een tartend geIuicl voor mevrouw Dorbeen,en zij beefde inwendig van toom . Zij Meld zich evenwel

Ach du l ieber Augustin . Het lied dagtekept, volgens de overlevering(tradition)', van het jaar 1697, waarin de tad Wenen aan de pest terproof was, en zou door de volkszanger en doedelspeler Max Augustin(t , 1705) gedicht zijn . De eerste stroof van dit lied, nog wel bekend,luidt : Ach du Iieber Augustin. Alles ist kin : Rock ist kin, Stock ist kin .Geld ist kin, Alles ist hin, Ach du Iieber Augustin, Alles ist hin > .

127

hoed, en met langzame teugen een kopje slemp uitge-dronken hebbencle, zei ze

Och 1 het vers was zo goed aIs uit : de vriendenverliezen er niet veeI Nu zaI Koosje weI eens watwilIen doen .

Koosejblooscle, en zei met de ogen op haar moedergesIagen

Ik kan niet ; weI moeder ?Stil I » zei Dorbeen : « het verandert weer

Ou pent-on titre mieux ? >>

En waarlijk, char de oIifant Brie deuntjes macho ;scheen to zijn, was er voor niemand antlers gehoor clanvoor het grootste der viervoetige dieren ; totdat het al zijnkunsten getoond had, en met een forse 'tjingel besloot .

Mama Van Naslaan bleek van een mening to wezentegenovergesteId aan die, welke haar Ijef kind met hetzoetste lipje der wereld had beleden ; zip geIoofde veeI-eer dat haar Koosje niet aIleen lets, maar zeIfs zeer veervermocht, en knikte haar daarom toe, ook lets in hetmidden to brengen, waarop mevrouw Dorbeen zei

Qu pent-on titre mieux . 06 pent-on titre mieux, Qu'au sein de saramille ? Tout est content, Le coeur, les yeux ; Vivons, aimons commenos bops aieux I - De. woorden (voor quartet geschreven) dagtekenen van1769, uit de Lucile, van Marmontel, muziek van Gretry. Zij hebben eenhisto~ische betekenis gekregen, door bij meer can een gewichtige gelegenheidgebruikt to zijn, o .a. to Versailles, 15 Juli 1789 . De Restauratie stempeldeze voor de Bourbons tot een koningsgezind volkshed .

`Vei ja . Iaat je ook refs hooren, Koosje I ik heb numijn plicht gedaan 1

Fn tante riep : « Och ja, asjeblieft 7 :> en mijnheerDorheen, zeer droogkomiel4z, rijmcle

Kom Koosje,Lief roosje,

Reciteer reis een poosje 1

En Mietje, -dre niets was, zei alweer : « He ja I » ende oude Stastok zei : « Komaan I>> en stopte een pijp ;en de jongere Stastok verstoutte zich om rriet een hopeTdeur to zeggen : « Toe aIs 't u belieft!

Maar het lieve kind blooscie zo sterk, en was zo ang-stig, en verentschuldigcIe zich zo smekend, dat tante nrmedelijden mee kreeg en zei

Koosje is misschien bang voor de vreemde beer ;ik geIoof slat we haar meer pIeizier doen zulIen ads we't voor deze keer to goed houdenN>

\Vaarop mevrouw Dorbeen, haar open zeer sterk opde snuit van de oIifant gevestigd houdende, op eeliardig toontje zei

<: Als die vreemde beer ons dan ook eens schadelooswiIde stelIen 1 Mijnheer Hildebrand kan immers ook weIeen kfeinigheid' I

Dat was goed I » widen aIlen, en mijn oom keer-cle zich om . ten erode even op zijn horloge to kijken :« want wou om de flood niet graag flat er nacht-werk van wierd .

Kom Koosje . Variatie op << Lief roosje, Wiens bloosje, Een poosje maarstaat van R. H . Arntzenius (t 1828) .

den stopte verse pijpen ; de heren gmgen zitten ;de !peer Van Naslaan met een zuchr. ; de beer Dorheenmet het oog van een kenner ; Pieter met dat vann eenverachter : mijn oom met dat vin iemand die pas opzijn horloge heeft bekeken en haiftien heeft ontwaard .Ik stoorde mij volstrekk niet aan de heren, en pIaatsternij zo, dat ik het Tieve gezich±je van Koosje vlak voorogen had : men moet wat hebben voor de moeite .

<<1k zaI, » zeide ik, toen alIes doodstliwas. « hett ezeIschap Jastig valIen met een klein StLlkJe . 't Is eenvertaIing door een mijner vrienden, en uit het Frans . »

LTit het FransJ> herhaalde de beer Van Naslaan,met een bedenkeTijk gezicht rriijn oom aanziende .

« Kom aan, dat 's good 1 >> zei mevrouw Dorbeen .Altes was d00d5tIiom de vreemde stoethaspel to

horen, maar geen der dames zag hem aan, vermits haarhofFelijke bescheidenheid dtinooit gedoogt, aIs men ingezelschap lets voor haar opzegt, met uitzondering vanmevrouw Dorbeen, die scheen to willen weten « of hiTgoed met zijn ogen ro11en zou » . Koosje zat hevig tofestonneren, en ik zag niets dan haar gesrheiden haar .

Ik begon :

« AIs 't kindje binnenkomt

Bedenkelgk gezicht . VVaarom ? De Franse Iiteratuur stond wellicht nietire geur van heiligheid, wat het zedelijk gehalte betref t .

Festonneren . Een soon horduurwerk (broderie) . Feston of festoenbloemslinger. Een uitgeschulpte rand omwerken .

Pie-ie-iep 1 zei de deur, langzaam opengaande, enbinnenkwam - geenszins een kindje, maar de vijftig-jarige dienstmaagd in haar wit pak ; Lelast en belaclenmet de aangeklede Loterham in persoon, in de gedaantevan een schat van broocijes met kaas en rookvIees, eoneen macht van ster-, ruit-, cirkel-, kiaverbiad-, en vis-vormige gebakjes, die ondanks hun verschilIende ge-daante, wegens de evenredigheden van hun inhoud,in Let dagelijks leven de wiskundige naam van even-veeltjes dragen .

Mevrouw Dorbeen kon een klein lachje van zenuw-achtige voldoening niet onderdrukken .

Er werd rondgepresenteerd, en ik wreekte mij overde stoomis met een evenveel ; en toen die op was,hervatte ik vol moed, of schoon de uitwerking van deeerste regeI bedorven was, en ik duidelijk zag dat dedroogkomieke beer Dorbeen, toen ik de eerste woordenherhaalde, nog weer aan de vijftigjarige dienstmaagddacht :

Als 't kindje binnenkomt. < Victor Hugo, Les Peuilles d'Automme . XIXLorsque I'enf ant paralt . Mai 1830> . Ook Tollens (Dichtbloemen, 1839)en Ten Kate (Victor Hugo, Lyrische Poezie, i88i) leverden vertolkingenvan dit Iieve gedicht .

In haar wit pak . Gewoonlijk droegen de dienstmaagden jak-en role ; bijf eestelijke gelegenheden het witte pak .

Aangeklede boterham . Boterham belegd met koek, kaas of vlees .

Evenveeltjes . Gebakjes, van verschillende vorm, maar van gelijk gewicht .

131

Als 't kindje binnenkomt, juicht heel het huisgezin ;Men haalt het met een Iachte en zoete woordjes in ;Het schittren van zijn oog deelt aan elks oog zich merleEn 't rimphgst voorhoof d (ook 't bezoedeldste wellicht 1)Klaart voor den aanblik op van 't vrolijk aangezicht,

Met iedereen in vrede .

't Zij we onder 't lindeloof des zomers zijn vereend,'t Zij 't snerpen van de koude ons stiller vreugd verleentEn we om een knappend vuur de stoelen samenschikkenAIs 't kind verschijnt, ziedaar een waarborg voor de vreugdMen lacht, men troetelt, kust en tergt zijn dartle jeugd,En moeders harte smaakt zijn zaligste ogenbhkken . >>

Mevrouw Dorbeen lachte goedkeurend .

<< Soms spreken we om den haard, met ernst en met versiiand,Van wetenschap en kunst, van plicht en vaderland,

De peer Van Naslaan knikte zeer verstanclig .

«Van staat, van godsdienst, van geschrif ten en gezangenHet kind komt in : vaarwel kunst, godsdienst, plicht en staat I

it VVordt : kusjes voor den mond, en kneepjes in de wangen,Een hobbelen op de knie, en jok en kinderpraat . >>

nat is heel lief I » zei mijn goedhartige tante,

half luici .

AIs, na een duistren nacht van stormwind en van regen,Een nacht, wen menigeen, vergeef s ter rust gezegen,

Naar 't woelig gieren hoort, daar 't kind doorheen slaapt ; als,Na zulk een nacht, het rood des uchtends, dat de kimmenVan lief elijken wags en zachten gloed doet glimmen

En blijde zangen wekt bij 't vooglenkoor des dais ;

De beer Dorbeen kuchte . De beer Van Naslaan

1

trok ogen en wenkbrauwen pijnlijk samen, alsofvragen wilde : «waar moet fat naartoe ? » - Juistomdat ook

dat niet wist, liei mijn ooms geIaat onbe-paalde bewondering blijken .

Zo zijr gij, dierbaar kind I Waar gij verschijnt, daar vluchtenE n duisternis en nacht en zwarte regenluchten

Gij zijt een heldere zon, een blij en vrolijb licht ;Door d adem van uw mond verwekt gij vreugd en leven .Als zuivere koeltjes, die fangs 't knoppig bloembed zweven,

En 't blosje sterken op der rozen aangezicht .

Want duizend heflijkheen utit uw schone oogjes schijnenUw kleme handjes, die ik berg in een der mijnen,

Och beer I>> zei mijn tante halfluid, en haar ogenwerden allervrienclelijkst klein .

Doen nog geen kwaad ; giJ weet nog niet wat dat beduidt .\Vat lacht gij vriendehjk, als `NIJ ze u met speelgoed vullen IKlein heiligje, in een krans van glrnstrend blonde krullen,

Hoe Iiefh jk bhnkt uw hoofdjen uit I ,

Koosje > die van tijcl tot tijd al eens had opgekeken,fief haar schoon gezichtje geheel op en staarde mij aanDe aIIerIaatste regeI scheen mij voImaakt ook op haartoepasselijk .

«Lief duifjen in onze ark I Uw mondje bracht den vrede,De vreugde en 't zoetst geluk in onze woning mede,

Zo vurig of gesmeekt, met zoveel angst verbeid Ik1Jkt de wereld, daar grj niets van vat, in 't ronde I

Blank lijfje zonder smet, blank zieltje zonder zonde,1k eer uw dubble maagdlijkheid I

Hoe heerhjk is hat kind met lachjes op de wangen,Met traantjes sours, maar ras door lachjes weer vervangen,

De goede trouw in 't oog en 't uitzicht zo gerust I

't Slaat een verwonderd oog op 's wergilds bout getover,En geef t zijn jonge ziel zo blij aan 't leven over,

Als 't ons zijn Iipjes biedt, als 't wordt goenacht gekust, >

Tante knipte een traan weg ; mejuffrouw Van Nas-laan knikte twee-, driemaal met het hoofcl . KoosjeField haar adem in en zag mij angstig aan, aIs ik ver-voIgde

e Bewaar mij, Heer I mij, en mijn broeders, en mijn vrinden,En hen zelf s, die een lust in mijne tranen vinden,

Indien er zulken zijn misschienDat zij nooit zomertijd, aan bloemen arm, bejammeren,Of bijenloze korve, of schaapskooi zonder lammeren,

Of kinderloze woning z'ien I

Herenmijntijd I neef Hilciebranci! ~ riep mijn tante<t need HiIcIebrand, dat is mooi .

En ik wed dat zij aan Pieter dacht, toen htj kleinwas ; maar ook . ., och, zeker ook aan het kleine Truitje,dat gestorven was voor haar vijfde jaar, en char zij nietsvan overhad dan een klein vIokje haar aan haar middeI-ste vinger .

He ja », zei Mietje met de kalfsogen, cite clitmaalveIen vooruit was .

Ik vind altijd, v zei mejuffrouw Van Naslaan,<c dat men moeder moet zijn om van zuIke dingen hetrechte to hebben . »

Niet waar, ' juffrouw Van Naslaan?>> zei me-vrouw Dorbeen . <<0, maar het is aIlerIiefst ; het vers »(zij drukte op het woord ) « het vers is aIIerIief st I>>Blijkhaar wiIde zij zeggen wat het opzeggen betreft,dat kon beter .

Koosje was geen moeder, en kon er dus <<het recite

1 34

niet van hebben », maar haar glinsterende oogjes enbleke wangen zeiclen genoeg chat zij de poezie verstaanen bevoeId had .

\jan wie is het gedicht? » vroeg de beer Van\TasIaan .

Van Victor Hugo . mijnheer.Victor Hugo?>> wide de klemtoon op de eer-

ste lettergreep leggende en met een uitspraak aIsof erin plaats van een Franse, vijfentwintig goede HollandseG's in de naam geweest waren . <<1k dacht dat die manriiets dan ijseIijkheden schreef . Ik heb in de Letteroefe-ningen, dunkt mij . . . He, dat ontschiet me . . . Ik dachtdat het zo'n bloederig man was .

<<1k niet, mijnheer J>> antwoordde ik .Ve~war je hem ook met Jacques Julin?>> vroeg de

makelaar .Is dat die, die dat boek over Barneveld geschreven

Victor Hugo. 18o2-1885 . De beroemdste Franse dichter uit het tijdperkder Romantiek .

Letteroejeningen. De Vaderlandsche Letteroefeningen (1762-1876) eenmaandschrift eertijds veel gelezen, maar in Beets' tijd minder gewaardeerden vooral door de Gidsmannen aangevallen . De jonge Beets ook werkteer aan mee. (Geschiedenis in de Gids van 1878-'79) .

Barnave, par Jules Janin . Janin (1804-1874) was een criticus, voltintelende geest . Men noemde hem le Prince de Ia critique . Hij schreefook novellen en romans . Barn iave was een beroemd redenaar in de Con-stituanre, geb . 1761 . Hij werd onthoof d in 1793 . Barnave van Janin is eenstrijdschrift tegen de familie Orleans, vooral tegen Louis-Philippe . St.dacht aan de Hollandse staatsman Joan van Oldenbameveld ( 1 547- 1619) ,door Vondel vereeuwigd.

135

beef t, dat we Iaatst in het Ieesgezelschap gehacl heb-hen?>> vroeg oom terzijde aan Dieter . (1) .

,1a, » zei mijnheer de makeIaar . « Dat is een rarekerel, naar ik hoor. Hij schrrjFt voor geld, mijnheer ; htJschrijft voor geld ; pro en contra schrijft htj voor geld . »

Ja, » zei oom, zijn pijp uitkloppende, « die Fran-senl 't Is een raar volk : aI zeg ik 't zeIf . v

Weetje wat ik ook aItiJd aI een heel moot verzen-boek vind ? » zei mejuffrouw Van Naslaan, het gezel-schap rondziende : « het Nut der Tegenspoeden » .

Wat ~ » vroeg de beer Dorbeen, droger en komie-ker dan ooit, « het nut der regenhoeden » .

Er ontstoncl een groot geIach over deze aardigheid ;hetwelk mejuffrouw Van Naslaan min of meer verle-gen maakte ; zij besloot dus haar lofrede op het beken-de geschrift van Lucretia \Vilhelmina, die voor eenalgemeen gesprek in de wieg gelegd was, als privaatgesprek de geest to laten geven .

« Inderdaad, » fluisterde zij mijn tante in : « Het iseen heerlijk boek, en door een vrouw geschreven ; maarik fan je zeggen dat je ' t met Been droge ogen lezenkunt .>>

(1 )' Ik waag de gissing dat K Barnave >, par Jules Janin, mijn goedecorn en zijn vriend door 't hoofd gespeeld heeft .

Het Nut der Tegenspoeden. Een stichtelijk Ieerdicht van Lucretia Wil-helmina van Merken, 1722-1798 . Zij wed door haar tijdgenoten genoernde de tiende Muze > . Hear Ieerdicht is vooral een troostdicht, << dat tegenoverde meeste leerdlchten een zo geheel persoonlijk karakter draagt en daaromook tot bet hart spreekt, tegelijkertijd dat bet zich voornamelijk tot hetverstand richt > . (Te Wcnkel) .

136

H et gesprek werd spoedig weder algemeen en Jeven-clIk maakte veeI werk van de zeventienjarige, enPieter week niet van haar stoeI . Ik poogde hem teIkensto bewegen ook reis lets op to zeggen, of to zingen ofzo ; maar htj zei aItijd, met een knorrig gezicht : « Ochkom I » en « Ik kan waaratje niets 1 » En hard wilde iker niet op aandringen, omdat ik oom nog eens weer opzijn horlQge had zien kijken . Er kwam dus niets van,en ook moet ik bekennen, dat de familie Stastok, doormiddeI van de muzikale olifant, tot het genoegen vandie avond to veel had bijgedragen om nog lets van eenbarer leden to vergen .

Het avondje liep verder vrolijk en gezelIig of : eniiadat a1 de dames en de beide heren mijnheer en juf-frouw Stastok bedankt hadden « voor de vrindeIijkereceptiev, en pieter « voor zijn aangenaam gezeIschap»en nadat mijnheer en mejuffrouw Stastok pIechtig had-den beloofd « bun scha eens to zuIIen komen inhalen»en nadat de beicle heren ejkanders hoeden haddenopgehad, en tante met eigen hand aI de dames, behal-ye Koosje, wie ik niet kon naIaten zelf hierin btj tostaan, aan haar mantel had geholpen en, naar verk :e-zing, er de kraagjes boven overheen gehaaId, of « alleser asjeblieft maar onder » gelaten had, grog men om-streeks half twaalf, recht van elkander tevreden, uiteen :en schoot er voor niemand enig benoegen meer over danvoor de meld, die op eene achteIoze wijze zich de kwart-jes bet ~veIgevaIlen, die zij btj t weggaan der gastenschijnbaar toevallig in haar hand voeIde gIijden .

Kraagjes . De Icraagjes aan de japonnen werden boven de mantel gehaaId

of er onder gelaten .

1 37

Oom had sIaap, aI zei htj 't zeIf. Heremijntijcl 1 wathad mijn tante 't nog druk . Waaratje was knorri .

~Onder zuIke omstandighedengrog ik naar bed .

DIETER 1S WAARATJE VERLIEFD, EN HOE

WIJ UIT SPELEVAREN GAAN

De knorrigheid, waarmee Dieter was to bed gegaan,was mij in 't geheeI Been raadsel geweest . Men heeftopgemerkt dat de gehele avond niet uitstek veelgesproken heeft, terwiil antlers onder zijn vadersvrienden praats en waanwijsheid genoeg had . 1VIaartwee kleine omstandigheden hadden hem gehinderd enbelemmerd, to weten : Iiefde en haat . Het was mij na-meIijk _volstrekt niet ontgaan dat gedurrg stifle bltk-en~had geworpen in het witte halsje van Koosje, en

zeker openlijke blikken op haar gelaat had willen wer-pen, zo het had durum waken een geregeId gesprekmet haar aan to knopen. Verder was het mij niet moei-Iijk gevalIen to ontdekken, hoe de goedkeuring hemgehinderd had, die de schone verzen van Victor (hoemiddelmatig en ongeregeld ook vertoIkt, en slechtweavoorgedragen ) haar hadden ontmoet : en hoe m?jen de vrijmoedigheid, waarmee ik mij daama met haarin gesprek had begeven, en de vriendelijke Iachjes, diemid die geIegenheid warm to heurt gevaIIen, had be-

hadniJdzieh van deze avond voor zijn verliefclhart, geloof ik, heel veel voorgesteId : maar Koosje was

vertrokken zoals zij gekomen was, zonder dat haareen zoet woordje had toegevoegd, tenzij clan << houjenog aI van evenveeltjes ? » Hij had er op den duur<< ingezeten N ; htj had tegenover zijn eigen voornemensen tegenover wat voor zijn hartstocht Meld een maIfiguur gemaakt ; wat wonder zo hiJ uit zijn humeurgeraakt was?

Ik wilde meer van dtiaIles hebben .Goede morgen, Pieter,>> riep ik, toen de keuken-

meid de andere morgen om .zes wren aIs gewoonliJkhaar knol<kels op de kamerdeur had Jaten speIen, zonderdat ik evenwel mijn bedgordijnen openschoof ; ik kongenoeg van hem zien .

Goede morgen, neef I>> zei

op de rand vanzijn bed in gedachten zittende, en nog zonder bril .

Ik heb waarIijk van Koosje van Naslaan ge-droomd JN

Pieter bloosde, en bukte om een k05uaan to trek-ken, met zoveeI inspanning dat het lijken moest of hi jalIeen daarvan een kleur kreeg .

Zo, » zei dieter .» zei ik, « 't is een heel mooi meisje .

Vindje dat?>> vroeg Dieter, zijn tweede kosuaan-trekkende en naar de wastafeL gaande . « Ja, 't is eenlief gezichtje ; maar zo heel mooi kan ik ze maar nietvinden .

Niet ? N riep ik verwonderd uit en grog overeindzitten .

Waaratje niet I>> zeideVerliefdheid, die haar voorwerp verIoochent, ver-

raadt zich ontegenzeggeIipk .Ik wou dat meisje weI wat nader leren kennen,

1 39

diet 1 Zou er geen leans op zijn, haar tussen flu enovermorgen nog eens to ontmoeten7

Ik weel niet . ~> antwoordde Pieter, de Iampekomtoverschenkende ; « ga haar een bezoel< brengen .

Dat gaat niet, jongen 1 » zei ik, « maar weet je erniets antlers op 1

«WeI peen 1 » sprak Pieter .Ik clan weI I>> zei ik uit het bed springende. « Zeg

refs, Piet, » grog ik hem sterk aarrziende voort : « hoekomt het dat je je bril vergeten hebt? - 't is aIie-dag heerliik weer : we wiIlen een roeischuitje huren, enwe gaan Koosje en nog een andere dame van je kennis,hefst van je familie, vragen om ons de eer aan to doerseens met ons to gaan varen.

`wren ?» vroeg Piet op de toon der alleruitersteverhazing .

W1eI ja ; varen ; chat 's om to praten en to minne-kozen veel beter dan rijden. Of wou je niet minne-kozen ? Heidaarl jongen 1 waarom trek je je pantalonverkeerd aan ?

« Och I>> zei Petrus, de knorrigheid van gisterenweer opvattende, « schei er uit met die gekheid . Ikhedank om door jou geplaagd to worden .

,longen 1 » zei ik, « dat verstaje verkeerd. lk plaagje niet ; ik vraag maar of je niet wilt minnekozen ?

Minnekozen, » hernam met een schuinse bltkvol gramschap, van onder zijn blriuit, en lippen dkivan toorn, - « minnekoos ji1 zeIf I>>

« Met pieizier, beste vrind I maar de meisjes wilIenmij niet hebben . Ik ben to Ielijk . >>

<<,]e kunt mooi genoeg praten - mijnheer 1 v zeiPieter, met de tanden op eIkaar en bevende van haat .

1 40

<<,1a!>> antwoordde ik Jachende, « mar ik gelooftoch weI dat jij beter kunt minnekozen 1Er kwam Been antwoord . Pieter haastte zich schrii.z-

keIijk met k!eden en liep de trappen af . Toen ik bene-ent~Icwam, zat veilig onder de vleugelen van zijn

ouders een pijp to roken, als een Frans romanticus zeg-gen zou : « enveloppe de sa colere » .

Na den ontbijt grog

in de twin, ik voIgde hem ol~de Itielen .

« Laat me gaan, » riep

met een gezicht als eenaorworm .

Neen, » zei ik, mijn hand uitstekende ; « je moetniet boos zijn, Piet I Wat drommel ; is nu 't woordminnekozen een woord om boos om to worclen ? Al5 iku was, ik zou veeI bozer zijn over het woorcl Instituten . >>

Pieter glimlachte pijnlijk .« Maar weetje wat I Ik zal van de hele zaak niet

spreken ; maar we gaan roeien, roan ; we gaan roeienmet de dames . Kan je roeien ?

\Ve1, ik denk ja I » zei Dieter verwaand .`Vilje roeien ?

<Ja wel . >Wilje dames vragen ?Zij zullen niet wilIen .Dat vraag ik niet . \V1

iHoor reis, Piet I II;beloof je dat ik discreet zaI zijn .

Enveloppe de so colere . VVeIk Frans romanticus heeft dat gezegd ? en

waar ? Van hoogstbevoegde zijde vernemen we, dat de uitdrukking doet

denken aan Victor Hugo die gaarne abstracts en concrete uitdrukkingen

verenigt, b .v, vetu de probate, maar dat Racine ook reeds schreef : Le roi

dun non chagrin parut enveloppe .

1 4 1

Nu ja, » zei

« ik wiI wel .

H et plan werd aan vader en moeder medegedeeIcl,en er werd besloten dat wij, Lehalve Koosje, nicntC hristientJe zouden vragen, een jonge juFfrouw vand rieentwintig jaar, die zeker gaarrie mee zou gaan, charzij niets to doen had clan 1ij een knorrige tante to zitten,die twee meiden Meld en nooit uitging .wij gingen er dsuop uit om een schuitje to huren ;

en nadat wij eerst een schuitenmaker aan de oost-poort geweest waren, die het zijne had verkocht K om-clat er geen profijt was », en die ons naar de west-poort- zond, waar zeker wist dat wiJ er een kondenkrijgen ; en nadat wij Eevonden hadden, dat er aan dewestpoort niets meer van boven 't water stale dan even-t jes een klein neusje van de Steven, vonden wij er ein-delijk een zeer gQed in het midden van de stall, dat wiJvoor een gulden voor een geheIe achtermiddag hurenkonden. Wij huurden bet dus voor de geheIe achtermid-dag van de voIgende dag en kweten ons vervolgens vanonze uitnodiaingen, die op een innemencle wijze werdenaangenomen. Mama Van Naslaan was er voor haardochter zeer vereErd mee ; schoon zij, geIoof ik, weIdacht dat er meer achter zat, en dat ook dmt mutsjen eenstaartje hebben zou, en de oude tante hoopte tienma,3lin een half uur dat het niet to koud op het water wezenzou, wat wij trouwens ook hoopten, schoon wij bettegendeeI vreesden .

\NJij bepaalden onderIing dat Koosje meer bijzonderonder de zorgen van Pieter staan zou, en ik mij meerdadelijk tot de ridder van Christientj~ zou opwerpen .1k kon niet edeImoediger zijn .

1 4 2

Pieter was clan ook voImaakt in zijn humeur, entanteIief pakte ons nob diezelfde Jag een mandje metrijnwijn en sinaasappeJs (1), een verfrissing, fris ge-noeg in de maand October . Wij haciden de dames ver-zocht mantels mee to nemen .

De andere Jag was een alIerheerlijkste najaarsdag enaIles beloofde genoegen . Maar toen Pieter des voor-middags van enige boodschappen, die voor zijn toiletto doen had, thuis kwam, stond ziJn aangezicht akeIladroef ; smeet met de deur, smeet zijn rotting, smeetzijn hoed, smeet zijn handschoenen .

Wat scheeIt er aan, amice ? v vroeg ik verschrikt .Och,die ellendige Doff I>> zei

zich tot zijnmoeder wendende .

Nu was er zeker Been mensennaam in de vrjf wereld-streken, die in staat was aan mejuffrouw Debora Sta-stok, en in 't aIgemeen aan alIe tederhartige moedersin geheel D., een groter schrik aan to jagen, dan die-zelfde naam Dolf, die de niets kwaacls vermoedendelezer onmogelijk aan iets antlers kan doen denken danaan de volkomener vormen : Adolf, Rudolf, of desnoodsLudolf ; maar weIke naam aan mejuFfrouw DeboraS tastok en, zoaIs ik zeg, aan alle tederhartige moedersin geheel D. niet antlers voorkwam dan aIs een kortbegrip der eretiteIs : kataas, straatschender, verkwister,lichtmis, dap, deugniet en leegloper ; immers behoordeaan de persoon, met wie ik reeds in het koffiehuis « de

(i) 5maasappelen zijn schaars in October. 2ij zijn er echter :jogmensen als mijn tante, die van sparen en beware: weten . (Aantekeningvan de schrijver zeif ) .

1 43

Noorstar>>dde eer had lzennis to maken, in een woordaan de beer Rudolf van Brammen, die na in zijn jeugdLekenci to hebben gestaan voor een ondeugende kwajon-gen, die het zrjn ouders en zijn meesters to kwaadmaakte, alle avonden puisje vong en alIe meisjes omzoenen pIaagde, een paar jaar to Leiden, op naam vanJur . •Stud., in die toestand had verkeerd die men aldaarsjouwen noemt, zonder dat zijn vader destijds rechtLegreep wat er eigenIijk deed dan veel geld verteren,terwijl hem echter naderhand Meek dat behalve diebezigheid ook nog aan de Iiefhebberij van schuldenmaken had toegegeven . Na die td had nu reedseen jaar of Brie, op zijn vaders kosten, die geIukkig eenweIgesteld man was, een antler beroep uitgeoefend, hetwelk men (almede to Leiden) de vererende naam vandweileri geven zou, tot grote ergernis der Deenaars, dieveel nieuwsgieriger waren wat er nog eens van hemworden zou dan de beer RucIoIf van Brammen zelf .Htj deed evenweI geen openlijk kwaad, dronk een recle-IiJke borrel, wooncle aIIe publieke vermakelijkheclendot bet optrekken van de wacht en het boomrooien opde stad~singeIs toe ; bootste alIe pubIieke personen na,

]ur. Stud . Juris studiosus . Student in de rechten .

Sjouwen . In de VI . studententaal : rollen ; Fr, rouler .

Dweclen. Dronken Tangs de straten lopen . 't Zelfde als sjouwen . Fr.vadrouiller.

Ht optrekken van de wacht . In ouderwetse kleine garnizoensteden wasde wachtparade een dagehtks genoegen voor hen die tijd to veel hadden,vooral als er muziek was. De manschappen, wier beurt het was,lcwamen op de Markt, of een aader plein bijeen, ze werden daar geinspec-teerd en dan verdeeld in kleme groepjes, die naar hun verschillende wecht-huizen trokken .

1 44

wandeIde veeI, biljartte veeI, werd veeI dik, verkocntvele grappen, en was zeer populair .

Het was dus niet to verwonderen, chat mijn tante ophet horen van de enkele naam van deze onmens een kou-de rifling over haar rug gevoeIde . Inderdaad, ik gelooFdat de Karen haar onder de kornet to berge rezen .

\Vat is er nu veer met hem gebeurd ?vK Gebeurd I>> riep Dieter mistroostig uit, en zijn ogen

vonkelden onder zijn bril : « niets gebeurd. Maar huj wiImee uit roeien .En huJ zag mij stiff in 't gezicht, om mij al de ijseIijk-,

heid van deze Jobstijding to doen Leseffen .AIS huJ maar een dame meebrengt, » zei ik - « dan

is 't mij weI .Ja, daar komt het door aan . 't Is zijn zuster ; cite

maIIe meld I Christientje heeft haar verteIcl dat ze metKoosje, en miJ, en een Leids student uit varen grog, entoen wou ze met aIle geweId ook mee . AIs ik ook repswat doen wiI I . . . »

« Koosje, en mij, en een Leids student I>> Pieter zouin ieder antler geval gezegd hebben : Koosje, een Leidsstudent, en mij ; maar huj was verIiefd, en het Iustte hemin deze omstandigheid de pIaatsen aldus to schikken .

Hoor refs, » zei tante, gerustgesteId door het mee-gaan van de zuster, die buj de Levolking van D . eenverontsehuldiging was voor de tegenwoorcligheid van debroer : « Meeltje is een heel ordenteIijk meisje, en zeheeft altijd goed opgepast, op school en overaL Daarmoet Je niets van zeggen . Ze moeten dan flu maar mee . »

<<Och, mijn pIeizier is er flu aIweer of », hromde

1 4 3

Pieter, en verIiet de bmer, om in zijn vertwijfeIing nogwat aan zijn tabellen to gaan knutselen .

Ik had ondertussen de ontmoeting vann de contraste-renc{e heren Doff en Pieter weI eens wiIlen zien. Ik ver-b eeId me dat de ex-student van zijn zuster AmeIie inlast had, niet om op een dadeIijke wijze haar en zijneigen persoon aan ons to komen opdringen, maar « als

Pieter zo reis tegenkwam », zo eens zijdelings to h0-ren of het niet weI goed zou zijn dat zij meegingen ; lets't welk zij zonder twijfeI reeds aan Christientje heloofdhats in alien qevalle to zullen doen . Men begrijpt lichte-lkidat Doff evenzeer overtuigd was Pieter in alien ge-vnlle tegen to zulIen komen, indien nameIijk Pieter zichzich maar een ogenbIik op straat waagde, daar ge-woon was ettelijke wren van de dag aan een stadswan-cleling to wijden, welke geIegenheid hjj in het geniepaan vele knappe dienstmeisjes oogjes gaf en bijzonderacht sIoeg op aIIe mooie honden . Nu was het gebeurdslat Pieter net ontmoet had, toen deze, in de meer-gemelde winkel van Van DrommeIen, een paar prach-tige puimsteenkleurige gIace handschoenen had gekocht,met welk paar gezegde Van Drommelen reeds Tangverlegen was geweest, daar niemand het kopen wiIde,en 't welk htj Pieter, aIs naar de laatste smack, opdrong .Ik stel mij voor dat zijn gesprek met een « Je gaat zo uitvaren ?» begonnen, en fat daarop feel gauw gevolgdis : « Jongens, je had mij en me zuster ook weI eens mee

EttehjI e uren. Enige uren, 'n paar uren . Dus : in Let aigemeen gezegd,net veel ; maar voor dit bepaald geval weI veel .

Meergemeld. Zie biz . 124 .

1 46

kunnen vragen ; waarop Dieter, zonder aan enige moge-Iijke verontschuIdiging to denken, ongetwijFeId onmicl-cIeIIijk had gezegd : « Dat 's goed J>>

<c Hoe Iaat ga jeIui ? »Half vier .Dat is weI wat vroeg, maar 'k zaI er wezen. Amelie

brengt haar gitaar mee . Tot van middag 1

Er gebeurde die dag iets in 't huishouden van mijnoom, dat nog nooit gebeurd was : het etensuur werd ver-zet ; ook al ten gevalIe van neef Hildebrand, die on-danks zijn kamerjapon nogal een witte voet btj oomkreeg ; en toen wij verzadigd waren, grog Pieter, ondervPle vermaningen van toch vooral voorzichtig to zrjn,Koosje, en ik Christientje. afhaIen .

Van alIe jonge meisjes nu, die oude knorrige tan-tes zouden kunnen of wiIlen woven, was Christientje,of laat ik liever zeggen Christien, want zo werd zij al-td benoemd door die haar kenden, weI de ongeschikt-ste. Zij was in haar hart een ,tan-fret, en scheen nietiegen een kleintje op to zien . Ztj greep mijn arm meteen zo fikse greep aan, en lachie zo gIunder over 'tmooie weer en 't prettige plan en 't frisse van 't water,dat ik miJ heel veeI van haar voorsteIde, en aIleen maarvreesde dat zij zich to veeI voorstelde van de pret .

Gctaar. Tokkelinstrument (instrument a cordes) ter legeleiding . Zij heeflt

een platte bodem en enigszins de vorm van een grote vio,ol .

1 47

\Vij haciclen het schuitje in de singeI laten Lrengenen derwaarts had Keesje de rijnse wijn getorst . Ik kwamjuist met Christien ter bepaalder plaatse, aIs Dieter erook verscheen ; Koosje ging nevens hem ; ht had haarBeen arm durven aanbieden, en zij had werk zijn grotestappen bit to houclen .

De knorrigheid van Dieter scheen wat gezakt to zijn,maar ik zag ze met nieuwe neteligheid opleven, toenh ij de jeugdige Van Brammen met zijn zuster en eenmeld, die in de ene hand een wrote huissleutel, en in cIeandere een gemarmerd borcipapieren gitaardoos droeg,uit de poort en over de brag zag gaan . Doff had voordeze geIegenheid een geIe stroohoed opgezocht, die hemvrij gemeen stond, droeg een briingeruite pantaIon eneen groene dichtgeknoopte rok met bIimmende knopen ;wan zijn Iaarzen Llonken een paar moeren van sporen,die evenweI, aIs btj deze gelegenheid minder to paskomende, had this geIaten, en had een gele degen-stok in de hand, die htj om dezelfcle reden thuis hadkunnen Iaten. Arnelie, wier peettante eigenlijk Meeltjegeheten had, was zeer bijzonder gekleed . Zij had eenSpencer wan van paarse zijde, waar een groene rok ori-

Degenstok . \Vandelstok met degen erin (canne-epee) . De .knop van destoic is Bet handvat van de degen . Men moot eerst op een veertje drukkenclan ken men cle degen er uittrekken .

Spencer . K Een dameskledingstuk van zijde, nanking of ook naar Betseizoen, van netelcloek (mousseline), niet ongelijk wan wat men later eenblouse ,of, bloedrood zijnde, een garibaldi noemele ; een ruim metboord om de hats, band om bet mldden, en dat op de rug wend dichtge-maakt >> . Genoemd naar Lord Spencer . dce een overrok zonder panden inde mode brachia. Aanvankelijk herendracht .

1 48

der uitkwam, en een hoedje van dezelf de kleur en stof FeaJs Saar spencer, waarop ziJ een witte sluier droeg meteen brecle rand van dezeIfde kleur aIs de rok. Haarkietne voeten staken in nanking slobkousjes, die haarfijne enkel zeer weI deden uitkomen. Deze kielne voeten fijne enkeI maakten, benevens haar handjes, de voor-naamste schoonhecl'en van de magere Amelie uit, dieeen Tang Meek gezicht had, met grote groenachtigezwemmerige ogee, weIke ziJ evenweI, of omdat zij Lt-ziencle was, of omdat zij het schijnen wiIde, zo dichttoekneep dat men wedden zou dat zij niets zag. Zoalszij nu mast haar Luikige Lroeder voortschreed, maaktezit in mij de gedachte aan de eerste Broom van koningFarao zeer Ievendig .

De ontmoeting van de Brie dames was uiterst harte-Ttkjen lieftallig ; die van Van Brammen zeer vroliJk .

Bonjour, heren T>> heette het . - « Ik heb ongemak-keIiJk veeI gegeten boor 1 Jongens, Bat is een knapschuitje ; waar haalje slat vandaan, Piet ? HiIdebrand,ik heb je nog gezien toen je groen was ; je had eenI<aneelkleur jasje aan, aIIemachtig Ielijk . Kijk bier ; eenhaakje ook I » En het Laakje opnemende veIde htj het

Slobkousjes . Bedekken het bovendeel van de schoenen en bet onder-been, op zij toegeknoopt . Vooral gedragen, als men fangs slijkerige wegenmoat gaan (slob = slijk) , ook en meest als sieraad . Fr . guetres .

De eerste Broom . Van de zeven magere koeien, die uit de Niji opstagenen cde zevan vette koeien verslondan, ook uit de Niji opgestegen .

1 49

aIs een speer, en maakte de hancigrepen van Pieter towillen doorsteken .

Heiwai:1 » zer Pieter, die aIweer zo kwaad was aIseen spin .

Floor refs 1 » riep Doff, in het schuitje springendeik hen de dikste, en ik heb van middag zo veel gege-

ten ; ik zaI naderhand ook wel refs roeien, dat spreekt ;maar jijIui moet beginnen : vindje 't goed, HiTdebrand?»

Best, » zei ik .Ik nam de taak van ceremoniemeester op mij, en

plaatste mij op de achterste roeibank . Dieter zou vootmij gaan zitten, en clan op de ziJbankjes, bij zijn reeb-terknie, het mooie lieve Koosje, zijn eerste Iiefde, enzijn linker de « magere ende zeer Ielijke van gedaanie,rank van vIese, en wier gelijke in lelijkheid niet gezienwas in den gansen Egyptenlande », met de gitaar onderde bank. Daarnaast, of naast Koosje, naar verkiezing,de vrolipke Christien, die met alIes tevreden was ; D0ffaan t roer .

<c Maak 'em' nou maar los, vrind I>> riep D01f tegenKeesfe : '< hraaf man I dat mag Je reis weer doen : >>

Handgrepen. Milt . term . : ale hantering (maniement) van de wapens .Hij hanteerde het haakje zo, alsof

er P. mee wilde doorsteken.

Ceremoniemeester. Aan een hof de persoon, die de f eestelijkheden re-gelt bij een plechtige gebeurtenis : huwelijk, kroning, begrafenis . Aan eenfeesttaf el de voorzitter, die bet woord geef t aan verschillende gasten omwat voot to dragen of een toast uit to spreken .

De magere ende zeer IeIijke van gedaanie, enz . Met deze woordenworden in de Bijbel die magere koeien omschreven . Gen . 41, ig .

1 50

en het haakje opnemende stiet

van waI en stuurdemet veel hancligheid naar het midden .

pieter en ik vielen aan 't roeien ; maar het Meek dui-deIijk dat de eerstgenoernde het of nooit meer, of inlang niet gedaan had .

Je hoeft de singel niet uit to diepen, » riep Doffhem al heel gauw toe, daar de riemen met een hoekvan bijna negentig graden in ' t water plantte . « Je moetover 't water scheren aIs een meeuw, man . »

Ik weet het heel weI, » zei Pieter, en Meld de rech-ter riem hoog op, om to tonen dat 't feel wel wisl,maar vergat de linker, die hiJ zo mogelijk nog rechtstan-c{iger indoopte, met dat gevolg, dat de rechter riem bijnageen water raakte, maar wel met hevigheid tegen mijndt0 iaansloeg, en zo groot een kracht deed met delinker, dat de schuit rondc{raaide .

Ho wat, Pietje I » riep de gehate stuurman nu we-der, terwijl Koosje Iachte, Christien proestte, Amelieeen klein gilIetje gaf. « Ho wat, Pietje ! Je moet er degek niet mee gaan step en, man ; we zouen zo wel refsnaar de grond kunnen tollen .

Pieter wenste van harte, dat Doff onmiddeIIijk in 'twater gevaIlenen naar de grond getold ware .

Het roeien is zuIk heksewerk niet ; het kwaad wasspoediger hersteld en, met hem een weinig to gemoet tokomen, kon ik maken dat Pieter binnenkort aI vrij watslag met mij Meld . \N/ij roeiden de singeI uit en de klei-ne rivier op, die de trots en de gIorie van D . uitmaakt,

Haakje . Een bootshaalge, een Iange stole met ijzeren hack en ijzeren punter naast om boten en sIoepen voort to duwen .

1 5 1

en waxen spoedig in het mime . Daar vieI het roeien nogveel gemakkeIijker. De dames vonden het doIprettig ophet water, Koosje was aIIerIiefst. Christien aIIeruitgeIa-tenst, Amelie aIIersentimenteelst, Pieter zeIf kwamMaar wat hem zeer hinderen moest, was dat de beideeersten aIs aan de mond van Doff hingen, die aIIerIeigrappen vertelde, en voor deze, die toch een mauvaissujet was, veeI meer aandacht overhadden dan voor hemzeIf, die eerstdaags een candidaatsexamen dacht todoen, summa cum laude ; een Teed, door menrg eerzaam;one mens onder dergelijke omstandigheclen diep ge-voeld. De dames zuIIen Leter weten dan ik, hoe hetJcomt dat ziJ er reden toe geven . Maar zelfs het zedigeKoosje Tuisterde met alIe Llijken van weIgevaIlen en ge-noegen, wanneer Doff flu eens een Tiedje zong, dan eensde voorzanger uit de mote Kerk nabootste, dan wederziJn strohoed op een koddige wijze in de hoogte gooide,dare weder een anecdote vertelde, en nog al dikwijls metreel vrrjmoedigheid en oprechtheid haar een compli-mentje maakte ; en ik zelf vond hem ~verkeIijk van tijcltot td nogal heel aardig .Daar flu evenweI de (ik mag wegens haar magerheid

h aast niet zeggen vIeselijke, maar toch eigene ) zustervan Doff met veIe vari"'s mans grappen Lekend was,en ook wegens de nadere Lloedsbetrekking niet zozeer van ZEd . gecharmeerd wezen kon aIs de Leide

Summa cum laude . Er werden bij de exame s aan de hogeschool driegraden gegeven ; simpliciter, « niet meer clan recht toe ~, cum laude, metlof, summa cum Iaude, met de hoogste lof. De drie graden bestaan nietmeer rinds 1876 . Wel wordt nog het predicaat cum laude gegeven .

1 5 2

andere dames, zo gebeurde het dat zij Pieter in een zeerdruk en zeer poetisch gesprek, wikkeIde over de Ijeveomstrekeri van Utrecht, en het lieve Zeist, en het IleveZusterhuis. Zjj verklaarde veel sympathie met aI cliasnort van inrichtingen to hebben, en ze1_fs niet afkeriato zijn van het denkbeeId van in een nonnenkIooster togaan. of op zijn minst een luster van Barmhartigheictto worden, een snort van dreigement van meisjes vande jaren en de bloedsmenging van de magere Amelie ;en zij overstroomde de goede Pieter, die zich inmiddelsvan jaloezie verbeet, met een regen van edeIe, tedere,heilige, en smeIterige gevoeIens ; bit welke geIegenheidzij haar ogen op een bijzondere wijze wist op to slaan, netprecies of zit een goede kennis had in de maan, die aI-rede aIs een wit vIekjen aan de hemel stond ; dan zucht-te zij ook weer eons, aIs personen die en verborgen ver-

driet hebben ; en dan zag zij, een of antler zeer boek-achtig gezegde, over Pieters schouder naar mij, die vanhet nadeeI van op een achterste roeibank to zitten digvoordeeI had, van zo dikwijls ik wiIde het gesprek nietto horen .

1vIaar wiI ik je nou niet refs aflossen, men lieve

Zeist . Villadorp in de provincie Utrecht .

Zusterhuis . Te Zeist is sedert 1746 een gemeente der Hernhutters ge-vestigd. De manner vvonen samen in een Broederhuis ; de vrouwen ineen Zusterhuis . De Hernhutters of Moravische broeders vormen een gods-dienstig genootschap, bestaande uit de afstammelingen der Christenen, diein Moravie en Bohemen vervolgd werden en in 1722, onder de leiding vanChr. Davids, uitweken. Ze stichtten een kolonie, die zij Hemhut noem-den. Ze onderscheiden zich door hun godsdienstzin, goede zeden, orde,netheid, vlijt en nijverheid . Ze houden zich met verschillende industrieenbezig en hebben er allerlei eigen winkels . (Zie ook blz . 37) .

1 5 3

baIeiboeven ?» vroeg Doff ons met hartelijkheid, nadatwe een goed half uur geroeid liaclclen . <<1k zit bier maarsigaartjes to roken aan 't roer . »

<~ Hoor, » riep ik hem toe, « ik zal je zeggen wat hetplan is. Pieter heeft me gesproken van een hoerclerij,waar we aan kunnen leggen om lets to gebruiken . Daarmoeten we weIhaast wezen .

,Ia weI, Teeuwis, » viel Dolt in, met aI de snel-heid van iemand die a1Ie dergelijke inrichtingen vanbuiten kende .

« En zo lang moeten wij nog maar aan de riemenblijven. Dan zuIIen we wat uitrusten, en clan roeien welangzaam naar de kom terug, die we char zo pas zijnvoorbijgegaan . Daar zuIlen we clan wat in gaan drijven . :>

<<0 ja, » riep Amelje « dat is lief ; ik ken nits aan-genamers clan drijven .>

.Ia 1 » zei ik, « en dan zullen we alIe weelden ver-enigen ; wij zulIen zien wat er in ons mandje overbleef,en wat er in uw gitaardoos is .

~c Dat is heerlijk I>> riepen de dames . « Ja, Amelie,je moet zingen en spelen .

.1a maar, weet je wat . » zei Doff, « ik zaI ook zin-gen, hoorje I Ik ken heerlijke liedjes . - Amelie 1 je moethet niet to veel op de maan gooien, boor I

Amelie zuchtte over haar broeders ongevoelig hard .

Galeihoeven. Fr, galeriens . Een galei (galore) was een vaartuig, dat word

hewogen door roeiers, meest misdadigers of krijgsgevangenen . Dozen waren

vaak met ketens aan de roeihanken gekluisterd. de Turken waren het

meest gevangen Ch~istenen . Een galei had ook zeilen .

Op de moan goo~en. Veel over de maan spreken, er over zingen, alsof

die de oorzaak van haar sentimentaliteit zou zijn .

1 54

Nog een slag of vijftig en wij waren aan de hoer-cterij .

\Vij stapten aan wal, tot niet weinig genoegen vanp ieter, die van de riemen en van Amelie verIost was .H et eerste deed hem evenwel bijna nog meet genoegendan het Iaatste. Hij had het onverstand gehad, met zijnpuimsteenkleurige gIacehandschoenen to wiIIen roeien,die flu aIs vellen om zijn vingers ilingen, en char deriemen veel to stiff had vastgehouden, hid h~1 vrij aan-zienlijke blaren in de handen . Doif hielp de dames uiide hoot, btj weIke geIegenheid hiJ lets heel strelends vanChristiens voetje zei, en een aardig drukjern Koosjeshandje gaf, dat zij beiden weI heel ondeugend, maartoch niet heel onaangenaam vonclen . Hij het de zorgvoor zijn zuster aan de ongelukkige Pieter over.

De schuit was vastgeIegd, en een heldere boerin kwanihuitengelopen om ons welkom to heten en to zeggendat we hinnen moesten komen. 1vIaar wij verkozen eentaFeltje op de werf to hebben, om rmmers zo veel moge-lijk van de frisse octoberIucht to genieten 1 Dit geschied-de ; en hoewel er 's winters, aIs er schaatsen geredenwercl, van aIIes to krijgen was, zo was er flu niets to be-komen dan meIk, die dan ook in grote gIazen overdadigvIoeide . Want de wijn werd, op de schikking der da-mes, epicuristrsch geheel voor de drijvende zaIigheid b0-

l3picuristiscli . Epicurus was een Grieksch filosoof . 341-270 v . Chr. Hijleerde dat een mens moest lever voor het genot, maar bedoelde daarmede

het edele, geestehjke geluk, ofschoon hiJ h0 stof felijk genot daarvan niet

uitsloot . Door een verkeerde uitlegging van zijn leer bedoelde men later met

een epicurist iemand die in f ijne taf elgenoegens zijn hoogste geluk zoekt .

1 5 5

waard. D0ff vroeg oncter veel grappen om een heetjejenever met suiker ; en Pieter maakte zijn zakdoek ineen Iwpje meIk nat, en Meld het verzachtend vocht te-gen de blaren in zijn hand .

E r was een schommeI aan de andere leant van hethuffs, en Doff nodigde de dames tot zijn genoegens .Christien had er een dolle zin in, en Koosje grog oukmerle, en Pieter voIgde natuurlijk . Amehe Meld er voI-strekt niet van, en kreeg er « zon iJselijke steek in cueziJ » van. 11< bleef dsuom haar gezeIschap to houdenmet haar aan ons tafeltje zitten, dat mij wonder wedbeviel, char ik moe van 't roeien was, en nog veel roei-ens voorzag.

Voor een sentimenteeI meisje was er op die werfniet veel to zien . \Vij zaten aan een vrij vervejoos ta-1-eItJe, waarvan maar curie poten de grond raakten, opeen door kippen en hanen omgewoeId terrein, van eengarden dijkje aan Brie kanten omgeven, en hadden hetuitzicnt op een vrij grote kroosgroene eendekom, eenIoods, en een zeker antler klein gebouwtje . .Het duurdeeen hele poos, eer een kielne Ielijke bastaard van eenmop en een fikshond geheeI ophieIclen uitvaIlen vanvijandibheid to pTegen : maar wat het toneel enige schiI-derachtigheid bijzette, waren Brie kinderen, waarvan hetoudste, een meisje van een jaar of zes, het kleinste, eenwicht van even zoveeI maanden, op shoot hid, terwi ;Ide derde, een jongen van omstreeks vijF jaren met spier-wit haar, op zijn rug op de grond lag . Deze groep be-vond zich aan de rand van de eendekom en keek dan

Gebouwtje . Wat dat c antler kIein gebouwtje

was raadt well'ichtiedereen .

1 56

eens schichtig naar ons en clan weer vertrouweIijk naarde eenden .

Het waren deze lieve kincleren, die AmeIie in staatsteIden aI de Iiefderijkheicl van haar zachtgestemd ge-moed to tonen ; zij tro'.K dus de kleine Iinkerhanctschoenvan de kleine linkerhand, en besloot ze op de innemenci-ste en wegslependste wijze toe to spreken .

\VeI IiefjesJ KkijjeIui zo naar de eendjes ?De kinderen keken haar strak aan, maar gaven Been

antwoord .HoeveeI van die lieve dierLjes zijn er weI ?

Cieen antwoord ; maar enige verwondering in 't oogvan 't zesjarig meisje ; want op 't LoerenTancl noemt meneen eend Been diertje .

« Hou je veel van de eendjes 7Zelfcle s1:ilte .

Is chat je ;ongste zusje ??sStilte aIs des grafs .

Amelie zag dat zij met deze ~Arkaclische kieinen nietvorderde, haalde de schouders op, en zweeg .

nnze zeug Let ehiad, » zei het meisje opeens, uitzichzelve .

\Vat zegt Let schepseItje ? » vroeg Amelie, voorwie deze inIichting voIkomen onverstaanbaar was .

Ze zegt lets dat haar zeker hoots op 't hart ligt, juF-frouw Van Brammen, » zei ik, « ze vertelt dat het wijF-jesvarken . . . in de kraam 7s gekomen .

Arkwdisch. Arcadie, een Iandschap in de Peloponnesus, bevolkt door ja-

gers en herders, eenvoudige tevreden mensen, vreemd aan de onnatuur, die

besehaving vaak veroorzaakt . De Griekse dichters en velen na hen maak-

ten verhalen, waarin dergehjke personen voorkwamen', vol eenvoud en toch

met fijne geest en teder gemoed . Arcadisch betekent hier : Iandelijk, naief .

AeIemikreeg een kleur, voor zover haar veI daartoein staat was .

Ie zijn in de hoet » ( 1), zei de kleine jongen, zichoprichtende en een paardebIoem plukkende, waarmee

herhaalde maIen op de grond tikte . « Veertien » .Ik steIde Amelie voor, cIe kraamvrouw to gaan zien ;

want ik vond het pikant een sentimenteeI meisje in eenboerenloocis

een zeug met veertien biggen to brengen .Maar zij had er geen zin in, en scheen enigszins ge-

belgd over het voorstel .De schommeIaars kwamen weerom, met kleuren als

boelen .He 1 » zei Christien, haar voorhoofd afvegende,

dat 's prettig geweest ; maar Doff had ons bijna latenvallen. Het ging d0I hoog .>>

Pieter had niet meegeschommeId, zijn Leblaarde han-den hadden hem niet toegeIaten de touwen vast toh ouden ; Doff en Koosje hadden news aan news op hetpIankje gestaan, en htj had het genoegen gehad ze opto geven .

Toen de dames een weinigje waren uitgerust, steldeik voor veer aan boord to gaan, om zo spoedig mogelijknaar de kom to roeien, waar wij zouden drijven, drin-ken, en dwepen. D0ff moest op de achterste roeibank,ik op de voorste, en Pieter, met zijn beblaarde handen,aan t roer .

Christien, die door 't schommelen door 't dolle beengeraakt was, had een razende lust om to gaan wiegeIen ;

(t) Een kleine schuur, ook tot berging van gereedschappen, enz ., be-stemd . (Aantekening van de schrijver) .

1 58

maar de gebeden van Koosje en de zenuwachtige gilIenvan Amelie weerhielden haar ; en daar Doff een goedroeier was en Perm slag Meld, waren wij al heel spoe-dig nabij de kom der genoeglijkheden . Reeds haalde ~kde riemen in, en Ilet Doff aIleen nog maar met de zijnespelen ; reeds gaf ik mijn aanwijzingen aan Pieter, hoe

het roer moest wenden, om de kom in to draaien, toende hefderijke Amelje eenskIaps aan de rechteroever eenplantje of zes nog Iaat bloeiende vergeetmijnieten in 'toog kreeg en uitriep

Och, mijn lieve mijnheer Stastok, wiIje me eengroot pIezier doen, stuur dan reis even naar die vergeet-mijnietjes ; ik hen doI op vergeetmijnietjes I

Haar wens geschiedde, en wij waren in een ogenbIikbt1 de hemeishlauwe bloemekens, waarvan de vraag wasAmelie pIukte ze aIle op een na af,en deelde ze aan alde Jeden van het gezeIschap uit, zodat wij in een oog-wenk ieder met zulk een levend aIbumbIaadje in cein-tuur of knoopsgat pronkten .

Toen wij nu zo mooi waren, vviIden wij weer been ;maar de schuit scheen nog veeI groter Iiefhebster vanvergeetmijnietjes dan Amelie zelve ; want haar ge-hechtheid strekte zich letterhjk uit tot de straik waar-van zij waren geplukt, tot het stuk waarop zij gebloeidhaciclen. Met andere woorden : wij zaten op land .

Waarvan de vraag was . Gallicisme . Dont it etait question .

Albumblaadje . Denk aan een album, waarin men vrienden en vriendin-nen wait Iaat schrijven ter herinnering . `lergeet mij niet a, zegt dus ellzalbumblaadje.

1 59

Te vergeef s, zo wiJ poogclen los to raken ; de schuitzat vast en bleef vastzitten ; er scheen geen verwikkenaan ; het speet Amelje « verschrikkeIijk » flat zij deoorzaak van flit oponthoucl was ; Christien vond hetdaarentegen « rjselijk aardig » ; wij manspersonen werk-ten ons half flood, en zaten flan weer een ogenbIikjeneder om krachten to herkrijgen . In een van die tussen-pozen begon Doff ons btJ de Zwitserse Robinson to ver-gelijken .

Hoor eens, » zei ht,j« Koosje I aIs we bier vooreeuwig blijven moeten, flan trouw ik met jou, boor 1en htj maakte een beweging om haar de hand to kussen .

Op flit gewichtig ogenbIik was het flat de merkwaar-dige Petrus Stastokius Junior een SimsonsverzuchtingsIaakte, de haal< in edele verontwaardiging opnam, te-gen de wa1 zette, en er met zoveel gewejd en zo groteinspanning van krachten op neervieI, flat de schuit plot-

T5 verge fs zo wij, \Veer Franse invloed : en vain si nous . . .

Zwitserse Robinson, a Le Robinson Suisse, ,ou Journal dun pere de fa-mille nauf rage avec ses enfants, traduit de l'Alemand de M . Viss, par Mmede Montolieu, 4 vol., 3e edit ., Paris, 1824 ~, was eea lievelingsboek vanHildebrands jeugd, ettelijke malen gelezen en herlezen. Het eigenaardigevan deze Zwitserse Robinson is, flat men daarin niet met een enkele, maarmet een gaps gezin schipbreukelingen to doen had . (De schrijver is nietViss, zoals H . zeif schreef, maar J. R. Wyss (Bern i 78 i - i 830) .

Simsonsverzuchting, Toen de Philistijnen Simson de ogen hadden uitge-stoken, wilden zij hem bespotten en plaatsten hem tussen de zuilen vande tempel. Then smeekte deze God, flat Hij hem nog eenmaal zijn vroe-gere kracht mocht hergeven. Srmson omgreep de beide zuilen, waarop odetempel rustle, huJ boos zich met kracht, de tempel stortte in en een me-nigte vijanden kwam met hem om, (Richteren, XVI, 28) .

1 (0

seIing Iosraakte en achteruitschoof, terwijI de edeIe be-werker van dit voorval zeIf voorover in het water stor t-te. Daar Jag ; alleen zijn Iaarzen waren nog aanJJoord ; de panden van zijn jasje zweefden boven degolven, en de merkwaardige Petrus Stastokius Junior,zich op zijn handen op de bodem des waters ophouden-de, Meld het beslikte, maar nog aItijd gebriIde geIaatniet dan met moeite boven . Zijn hoed dobberde op deongewisse baren. Het was verschrikkelijk .

Een ieder die ooit in de zaIigheden van een roel-schuitje met de schone sekse beef t gedeeId, gevoeIt welkeen uitwerkseI de pIotseIinge indompeling van Petrus oponze dames maken moest . Hij hoort ze alien gillen,ziet ze aIIen opstaan, eIkander, en ook zeIfs ons, in dearmen knijpen, en zeggen : <<0 G. . .l » Zinjverbeel-ding sjaat alle pogingen gale, die zij gezamenlijk aan-wenden om zo mogelijk een nog groter ongeIuk to krij-gen . . . Welnu,

heeft een denkbeeld van onze toe-stand .

7itten I>> riepen Doff en ik tegeIijk : « in 's hemelsnaam, blftijzitten J>> en in een ogenblik staken wij deriemen aan bakboorclzijde in de grond, om het verderafdrijven van het schuitje to beletten . « Pieter jongen 1je bent nou toch nat ; we zuIIen je met het schuitje voI-gen, zodat je de benen niet hoeft na to halen ; kruipmaar op je handen naar wal .

Hij deed aIs hem gezegd was, en in een ogenblik wasop het terrein der gezegende vergeetmijnietjes .

Bakboordzijde . Linkse kant, aIs men near de never kijkt, dus met de rug

naar het roer . Fr. babord .

1 6 1

Dieter was kopje-oncler geweest en tot het middendoornat . Hij zag er hartverscheurencl uit ; zijn druipendhaar, zijn Meek en verwiIclerd gezicht, zijn zwarte, be-slijkte handen I - Er was een aIgemeen medeIijden ;zelf s Doff deelde er in . De drenkeIing nerd in de schuitopgenomen, en er werd besloten naar de boerclerij terugto varen, om hem to drogen. Het zou clan weI to laatworden om in de kom to drijven, maar wij zouden fluin de boerclerij onze verversingen gebruiken en daama,stevig door, naar huffs roeien. Eerst nog werd de hoedvan Dieter achterhaaId en weIdra zag de gIunclere hoe-rin ons terug .

Ze had weI docht, » zei ze, « dat het heerschop eenongeluk krijgen zou ; want had er al-an dat ie deschoppel staan hadde zo kniezerig en zo triesterig uit-zien, dat ze al in haar amen zeid hackle : nou I dat komtnooit goed of met dat heerschopl Maar ze zou maarHussies wat raizen opgooien, en dan zoudie weI gauwweer hielkendal op-eknapt zain ; as meheer een hemclvan haar man an wou hebben, meheer had maar tospreken, » enz ., enz .

\Vij lieten Dieter aan haar zorgen over en begavenons naar de wer(' .

Het was ondertussen half zes geworden en, schoon't not zeer lhticwas, de zon was al ondergegaan en wiikonden ons nog alleen in de koude nagIans verheugea .

Al-an. Zo Tang .

Schoppel. Schop, schommel.

Flussies . Flusjes, fluks = spoedig.

Raizen . Rijshout, dunne takjes .Hielkendal. HeIemaaI .

1 62

Het bleeIz flu weIk een dolle streek het eigenIijk was inde maand October na de middag een watertochtje tobeginnen ; er stale een zeer koel windjen op, en wiJ von-den 't beter binnen to gaan. Wij werden aIzo in hetLeste . vertrek van 't huffs geIaten, waar het pronkbedwas, een friese kiok en een dambord hingen, en vierschilderijen aan de wand ons de geschiedenis van \\/i-lem iTellherinnerden, om niet to spreken van een BiertabeIl.etjes, uvelke men verkorte uitgaven van Trommiuszou kunnen noemen, en waarop men lezen lean hoe-veel kapittels, hoeveel verzen, hoeveel ende's in de bt-beT staan, en dergelijke wetenswaardige dingen meer .Zulk een ping er in een verguId lijstje . Hier zetten wijons op de matten stoeIen neder en begonnen, nadatAmelie, die het op haar zenuwen zeide to hebben, eenweinig beclaarcl was, rijnse wijn to drinken en sinaasap-

pelen to eten also het een lauwe avondstond in Joltgeweest ware .

Daarop kwam de gitaar binnen, die in onze omstan-digheden waarIijk een hele vervulling was ; want indien

Fnese Ilok, leer bekende kiokken in Nederiand . in de 17e eeuw meteen enkeie uurwijzer, sours met twee gewichten aan een koperen ketting ;least van eikenhout, die vaak op een houten konsoie rust, bond geschilderdewijzerpiaat ; de kIok hangt tegen een uitgezaagd eikenhouten schild . Hetboutwerk is sours ook verguId of gepolychromeerd . (Slu yterman. Huisraad enBinnenhuis, biz . 153 en 156) .

Trommius . 1633-1719 . Samensteller van bet Woordenboek des Oudenen Nieuwen Testaments, of Nederlanudsche Concordantie . Van elk rwoordworden aile piaatsen aangehaald, waar bet in de Statenvertaling voorkomt,gerangschikt naar de Hebreeuwse of Griekse woorden van de grondtekst .RIleen van enkeie woorden ais « ende

en « maer > worden niet ailepiaatsen opgegeven. Het werk was begonnen door zijn schoonvader. Trom-

mius beef t er 28 jaar aan gewerkt .

1 63

bet waar is dat muziek en zingen menig recht prettigebijeenkomst storen en bederven, zo moet men ook zeg-gen dat er niets beters is om een niet prettige bijeenkomstof mislukte partij aan de gang to houden, dan juist die-zelfde muziek en zang .

Amelie zong verscheidene Duitse romances, en tongze waarIijk vrij goed ; maar zij bracht er, tot haar aan-merkeIijk nadeeI, aI die Ideine behaagzieke naiveteiten

to pas, die een mooi meisje goed staan, maar die eenlelijk meisje aIs Amehe nog Ielijker en metterdaad be-Iachelijk maken. Zeker had onder dtt boerendak nognimmer zo teergevoeIig een liedje geklonken, aIs de ble-ke Amelie, met de vergeetmijnietjes aan haar boezem ende gitaar met het Iichtblauwe Tint op de knie, er menig-een voortbracht ; en ik was in deze bespiegeling ve :-diept, toen zij met lange uithaIen een zeer tedere liefde-kTacht met de dubbele herhaling van de laatste regeIbesloot, die gedurig lager en doffer werd

Zum kuhlen Grab,Zum kuhlen Grab,Zurn kuhlen Grab,

totdaar haar stem op eens weer zeer hoog izitschoot,met dezelfde vvoorden

Zum kuhlen Grab,

Romance . Verhalend gedicht, vaak een ljefdesgeschiedenjs met jets zon-nigs, blijmoedigs . De ballade is meer somber, geheimzinnig .

Zum Juhlen Grab. Wie bezorgt ons inlichtingen over dit lied? Of ver-zon H. die woorden maar zeif ?

16

toen het lied werd afgewisseId door een goede, ronde,vrolijke boerinnestem, die van buiten kwam met hetliecije :

Klompertjen en zijn wijfjeDie zouwen vroeg opstaan,

Om eiertjes to verkopenEn na de markt to gaan .

7_e warm halleverwege,Halleverwege Glen clijk,

Daar braken al der eiertjes,En 't bottertje viel in 't SIijk .

Het speet er niet om de eiertjesMaar om er mooien doek,

Die ze gisteren nog gemaakt dadVan KIompertjes beste broek .

Dat's een weergaas aardig liedje », zei Doff, hetvenster openstotende, en de dikke boerenmeid aanspre-kende, die haar « purperen armen v, aIs Rotgans hetuitdrukt, in de rokende wastobbe stale, en het liedje vanKIompertje waarschijnIijk gezongen had ; « days eenweergaas mooi liedje, Trijntje I>>

Ik hiet Been Trijntje I>> zei de meid, schalk om-kijkende .

Klompertjen. . . Daps, Nonne!e. - Twee volksdeuntjes, ook in Vlaande-ren bekend, het tweede vooral, met de variance : << Zeg kwezelken wildegij dansen ? Beide reeds E. de Cousse'mal er : Chants populaires desFlamands de France, nos 89, go, 134 .

Rotgans, 1654-1710. Richter van « Boerekermis , een komisch gedichtin twee zangen, waarin o . m . c de witte handschoen dekt den purperenarm, half gaan gebraden . . .

1 65

Noe hietje clan? » riep Doff, wie 't maar to doenwas om een naam .

Dat weet me moeder weI, boor J>> zei de meld Ia-chende en een rij van de witste tanden zien Tatencle, dieooit een Loerinnemond versierd hebben .

« Kenje meer zuIke liecljes, zoete ? » vroeg Doff .Loop >>, zei de boeremeid . wier naam haar moeder

wel wist - <<k heb niet zongen ; wat verbeel jij JeweI ?

Dat raam tocht vreselijk », merkte Amelie aan, wiedeze samenspraak om duizencl redenen weinig beviel .Maar nauweIijks was het raam toe, en had Doff nogeens ingeschonken, of er Idonk een nog vrolijker lieduit de mond der fnisse deerne ; en wij luisterden alien

Dans, nonneke, Bans 1Dan zel ik je geven een muts .

Neen, zei dat aardig nonneke,lk heb er een van me zus .

'k \ViI niet dansen, 'k zeI niet dansen .Dansen is men order niet ;

Nonneeaters, eaters, nonnen,Nonnen, eaters dansen niet .

Dans, nonneke, Bans 1Dan zeI ik je geven een huffs .

Neen, zei dat aardig nonneke,Daar ben ik niet van thuis >

'k Wit niet dansen, 'k zeI niet dansen .Dansen is men order niet' ;

Nonnen, paters, paters, nonnen,Nonnen, eaters dansen niet .

1 66

Dans, nonneke, clans IDan zel ik je geven een zoen .

Neen, zei dat aardig nonneke,Daar wiI ik 'et niet voor doen .

'k WIiniet dansen, 'k zel niet dansen .Dansen is men order niet ;

Nonnen, paters, paters, nonnen,Nonnen, paters dansen niet .

Dans, nonneke, Bans IDan zel ik je geven een man .

rI"oen zei dat aardig nonneke,'k Zel dansen al wat ik kan .

'k WiT weI dansen, 'k zel weI dansen,Dansen is men order weI ;

Nonnen, paters, paters, nonnen,Nonnen, paters dansen weI .

En nauweIijks was het liedjen uit, of Rudolf VanBrammen gaf een fikse kiap op zijn strohoed, zodat hiJin plaats van boven op zijn h00fd to staan, op zijn lin-ker wang kwam to hangen en, zijn weemoedige zusterom haar paarse speneer grijpende, tilde haar vanhaar stoel op, en waIste ondanks haarzelve een toertlemet haar door de kamer, onder het herhalen van hetref rein

Nonnen, paters, paters, nonnen,Nonnen, paters dansen weI .

De levenslustige ~Christien stiet Koosje aan, en debeide meisjes Tachten achter haar zakdoek .

Amelie zeeg « dooclaf », en waarschijnIijk met eenh alfhonderd steken in haar ziJ, op een stoel neder, maarop dtt ogenbIik gng de deur open, en de vrolijke DoifVan Brammen sch00t met dezelfde uitgelatenheid opde persoon van Pieter af, die met een wijd duffels buffsaan, een rode bouffante van Teeuwis om de pals, eneen pakje nat goed, in zljn zakdoek samengebonden,onder de arm, binnentraci ; en dezelfde Pieter ogenblik-keIijk biJ de Tinkerhand grijpende en zijn eigen rechterom Pieters mrdden sIaande, die vruchteloos zich poogdelos to worstelen, galoppeerde hiT met hem door de kamer,onder het juichen van die zeIfde regeIs, die hem zoLijzonder schenen to bevallen .

Laat me ios, Van Brammen I>> riep Pieter, voorde eerste maaI sedert ik hem kende zijn manlijkheidtonencle ; en met een fikse zwaai wierp vonkeIendevan woede, de op zulk een krachtsbetoning niet ver-dachte Doff van zich of en bijna tegen de muur . Dezeevenwel, zonder zijn bedaardheid to verIiezen, greepziJn degenstok op, stale de van zichzeIve verbaasde Sta-stok de Icnop toe

WiI Je vechten, kereitje? Ook goecl . Trek refs aandie stole I Zie zo ; Jij de degen, en ik de schee ; komaan, en garde, droit au fond, asjebIieft I>> En, zich inde positie stelIende van iemand die schermen gaat, be-gon

enige parades to maken .De dames waren zeer onthutst ; maar Christien kon

En garde, droit an fond. Uitroeping bit bet begin van bet schermen .Geef acht ; een uitval recht voor u uit .

Parade. Beweging met de degen tot afwering van een scoot .

1 68

haar lachen toch niet laten, en Amelje was half in haarschik dat zij een zo romanesk gevaI hijwoonde .

Onclertussen leverde Pieter, met zijn fijne staIen JjriJ,zijn bouffante, zijn duffels wambuis, en het opgedron-aen rapier vriJ onhandig in de hand, een zeer zonder-Iing schouwspel op, de tekenpen van een Cruikshankoverwaardig . Maar de pose duurde niet lang : wierphet staal verachteIijk weg .

Ik wiI geen ruzie maken, » zei de edeImoedige Pie-ter .

Daar heL je weI geIijk in, >> antwoordde Doff .Op dat belangrijk ogenbIik hoorde men een geIuid

aIsof er een fles werd opengetrokken, en daarna eenantler aIsof er een glas werd ingeschonken . Nog eenseconde, en Hildebrand hood de Leide kampioenen tweeongeIijke Lekers aan en de eervoIle vrede werd gedron-ken .

Het was ondertussen hoog td om to vertrekken . Aanvoor Loomsluiten this to zijn was geen denken ; maarIi et was in Been gevaI nodig, daar wij verIof hadden

Cruikshank . Engels tekenaar van spotprenten, 1792-1878 . Hij teke1devooral s aatkundige caricatures, illustreerde romans van Dickens en anderen,en bestreed ook de dronkenschap met zijn prenten, waarvan er enkele doorde Matigheidsgenootschappen > in Belgie verspreid werden .

De pose . Opzettelijk aangen,omen houding, b .v . om zh to Iaten schil-deren . Ook van een toneelspeler zegt men, dat hij h .v . eem mooie poseaanneemt. In Let dagelijks leven bedoelt men er mee : aanstellerij .

Boomsluiten . Gehjk men 's avonds de poorten sloot der oude vestingen,7o sloot men ook de waterwegea of, die toegang gaven tot de stall . Mendeed dat met een grote boom, die op Let water dreef en aan beide oeversmet een ketting vastlag .

1 69

bet schuitje buiten de boom to Jaten, en er een knechtIComen zou om de riemen of to halen .lvIaar toch moestenwill ons wegens de vaIIende avond haasten . ChristienwiIde dolgraag ook zeIf eens roeren, en Amelje gaf voor,gaarne eens aan 't roer to wilIen zitten . Doff ging opde achterste bank. Op de voorste kwam de vrolijkeC hristien mij helpen en nam een der riemen zeer hancIigop. Zij Icon tot cut werk haar mantel niet gebruikeii,en stond er (ik geIoof meer uit ondeugendheid clan ultmedeIijden) op dat de gemeIde drenkeIing die nog overzijn duffel zou aandoen . Het was een schotsbonte . Pie-ter liet zich bewegen ; en in dat gewaad zette hiJ ziciiaan Koosijes zijde in het schuitje .

Amelie keek naar de Iieve maan en de lieve sterren .Doif roeide en rookte om 't zeerst . Christien had aIIerIeivroIijke invaIlen en plagerijen met mij. Pieter was dusmet het voorwerp zijner genegenheid zo goed aIs aIIeen .Koosje scheen zeer Lief voor hem . Verscheidene malenhielp zij hem zich beter in de plooien van de mantelwikkeIen, en meer dan eens zag ik dat zij hem met eeninnig medeIijden aankeek. Hij schoof dan ook inderdaadgedurig dichter en vertrouweIijker naar haar toe . ZijngeIaat luisterde op, en scheen werkeIijk een teller enaandoenIijk gesprek met haar to hebhen aangevangen,aIs ik opmaakte uit de zinrijke woorden, die ik tussen-beiden op kon vangen, aIs char zijn : « weetje nog weIvan » - « blijde dagen>> - « nooit zo geIukkig meerworden » - « veeI aan denizen », en wat dies meer zij .DtiJuurde zo voort totdat het ongeluk wrIde, dat

de beer Rd0lfuVan Brammen zijn laatste sigaar lullopgerookt en this een antler tijdverdrijf behoefde .

1 70

Kijk refs aan I>> riep

het overschot in 't watergooiende, « kijk reis aan I Pieter zit waarlijk to vrijen I>>

Pieter blooscie en wierp een grimmige bilk ter zijdeuit op de spreker, volmaakt aIs een schichtig paard, datop de straatweg een hondewagen tegenkomt . --- Koosjeblooscie, keerde zich om, en vroeg onmiddeIIijk aanChristien : « of ze niet moe werd van het roeien ?

Het was gedaan met Petri Stastokit Junioris zaIig-heid ; en daar ik naderhand nooit van enige verstand-houding tussen hem en Koosje Van Naslaan heb ge-hoord, maar veeleer vernomen heb dat Koosje VanNaslaan, in de Iaatst verleden herfst, op haar vaderszilveren bruiloft pIechtig is verIoofd geworden aan eenjonge wijnkoper uit een naburige stall, zo h0duik heter voor, dat bier de droevige geschiedenis der eerste entedere hefde van Petrus Stastok Junior, student in derechten aan de hogeschool to Utrecht, en tegeIijk dievan 's mans eerste minnekozerij, een einde neemt .

Wij waren spoedig thuis, en toen ik de andere dagto elf uren op de geIe diligence zat, die van E . overD, naar C. rijdt, had ik voor Lang afscheid genomenvan mijn oom en tante Stastok, en van al de kennissendie ik to D. gemaakt had : het laatst evenwel vanKeesje, die mijn koffertje gekrooien, en van Pieter diemij naar « de Rustende Moor » vergezeId had ; terwijlik, buiten de poort komencle, nog geIegenheid had omuit het portier een groet toe to werpen aan de beer

1 7 1

Rudolf Van Brammen, die reeds daar was om naar deoef ening van een paar peIotons recruten to zien, diemet Levende handen een gezwinde lading ondernamen,waar zij ruim zoveeI td aan besteedden, aIs hun nijdigesergeanten tot die in vier tempos nodig hadden, enwaarover de bejaarde tweede luitenant een waakzaamoog Meld .

Peloton, Een compagnie wordt verdeeld in twee pelotons, respectievelijkonder bevel van een eerste en een tweede Iuitenant . Elk peloton wear intwee secties, onder bevel van een sergeant .

Gezwinde lading. Als men de recrirten onderwijst, laat men ze elk deraparte bewegingen van hetgeen gekommandeerd is, eerst of zonderlijk Joan,zodat er een goede tijdruimte blijft tussen twee bewegingen . Dan gebeurt dezaak, bier dus de lading, in tempo's . Bij de gezwinde lading vloeien al dieofzonderlijke bewegingen ineen, zodat bet veal vlugger gaat . Het was toennog de de tijd dat de soldaat ; na bet geweer rechts gebracht to hebbenen de patroon uit de patroontas to voorschijn to hebben gehaald, die rechtsen links aan de mond had to brengen om hem aan bet kruiteinde of tobijten, daarna kruit op de pan to Joan, hat geweer de voet to brengen,de patroon in de loop to laten vallen, da ijzeren laadstok uit zijn rustplaatsTangs de loop op to halen, om to karen, er de lading met rinkelend geluidmee aan to stampen, om hem daarna op zijn pleats to Joan terugkomenen bet nu geladen geweer of to schouderen, of vaardig to maken enaan to leggen ~ .

1 72

Aaneengeschakeld . Niet on-derbroken ; ininterrompu .

Aanleggen . Aborder.Aanmatiging. Verwaandheid

pretention.Aanval (m.) . Quinte (van

hoest) .Aanvullen Combler.Aanwennen. Zich - : gewoon

makers .Aardig . Mooi, plezierig, ko-misch ; als bijw . in vrij gro-

te mate, wel .Aardigheid. Plaisanterie .Achteloos. Op achteloze wijze ;negligemment .

Afbrengen. Derouter .Affiehe. Programme.Afgebroken, Coupe.Aflossen . Iemand

; zijnpleats innemen ; relever.

Afvaardigen. SturenAfvallen . Abandonner, lecher .Akelig. Lugubre .Allerinnemendst. Allervrien-

delijkst .Alleronmenselijkst. Zo onmen-

selijk (inhumain) mogelijk .Alleruitmuntendst. Excellent .Alvast Reeds .Alvorens. Eerst .Amazone. Rijkleed voor da-mes .

Bakkebaarden. Des favoris .Banketbakker . Pasteibakker .Banket. De gebakjes, les des-

serts .

\Voordentijst

Bed en leger. Zijn synoniemen.Bedanken. Ontslag nemen.Bedenkelijk, Soucieux, preoc-

cupe .Bedorven. Perdu .Begrip (o .) Kort begrip ; re-sume .

Begripsbepaling (v.) Definitie .Behoefte (v.) . Besoin .Behoorlijk. Goed.Bejagen. Zoeken to bereiken,Bekrompen. Eng . -- over jetsdenken : avoir des ideesetroites au sujet de .

Belemmeren. Gener.Belenden . Palen, grenzen aan ;

etre contigu.Belijden. Uitdrukken .Bemiddelend. Concilliant .Bepalen. Limiter,Bereddering.

Arrangement,embarras .

Beschaving. Civilisation .Beseheiden. Discret,Besehouwing. (v .) . Het bekij-ken. De beschouwing daar-latende : ophoudende metverder to kijken near . . .

Beseffen . Begrijpen, inzien .Beslikt, Beslijkt. Het slijk

la bone .Beslissend . Decisif .Bespiegeling. Reflexion .Bessennat (o .) . Jus de gro-

seilles .Bestellen, to dienst doers .Bestemming (v .) . Destination .Besturf Volkstaal voor be-

1 73

stierf ; werd bleek .Betuigen. Verklaren ; certifies.Beuh (m.) . Bourreau .Bevallig, Gracieux, gentil .Bevinding. (v.) . Ervaring ; ex-

perience .Bevoegdheid, (v.) . Competen-

ce, autorisation .Bewegen. Overtuigen ; con-

vaincre .Bezoedeld. Onrein: vuil .Bezorger, Porteur .Bezwerende. - kracht ; eigen-

lijk kracht om de duivel tobezweren (exorcises).

Biggen. Biggetjes (porcelets)afwerpen.

Bijdragen. Contribuer.Bijkomen, Teegeven : se rap-procher (de leur point devue) .

Bijzaak (v .) . Detail, accessoi-re.

Bijzonder.

Particulierement .gekleed : mooi, goed .

Billijk. Rechtvaardig, joist .Blaar (v .l . Clcche .Blad (o .) , Schenkblad ; pla-

teau .Bloederig . Souille de sang,

sanguinaire .Bloedsmenging (v .) . Tempera-

ment .Bochel (m.) . Bolt ; bosse.Boei (bouee) . Drijvende ton-nen om zeelieden de weg towijzen, rood gekleurd. Kleu-ren als -- en : zees rood.

Boekaehtig, Gemaakt, onna-tuurlijk ; recherche .

Boevestuk, Friponnerie .Bollen. Kleine broodjes, van

boven bol (convexe) .Bont (o .) . Met - : omzet ofgevoerd (double) met bout ;fourre.

Boomrooien. Uithakken van

1 74

homer..Bordpapier. Stevig, dik kar-

tonpapier .Bosje, Bundeltje ; petite botte.Bouffante. Lange wollen das,die men enige malen om dehals wond. zodat zelfs newsen oren bedekt waren ; ca--che-ne?,.

Breedvoeirig. Etendu.Broede,rschah (v .) . Fraternit4 .Broeikas (v .) . Serre .Brouwen. Dc r met trillingvan de huig uitspreken ;grassever .

Buffs (0 .) . Soort van kieltje(blouse), van voren met eenknoop dicht .

Buitenplaats (v .) . Landgoed,villa.

Buitensporig. Excentrique .Bolster (m.) . of bolster : bed-

dezak, strozak .

Comedie (v.) . Theater.Crimineel. Erg, slecht .Custodieren. Bewaren (uit het

Latijn) .

Dadelijk. Op

a wijze : oprechtstreekse wijze.

Das (V.). CravateDeftig. Grave, digne.Degelijk. Dat waarde heeft .Demonisch, Duivels.Denkbeeld (0 .) . Idee .Desperaat, Wanhopig.Deugdelijk. Wat goed is.Dienstig. Geschikt ; convena-

Dierbaar. Waarvan men veelhoudt .

Dohheren. Drijven .Doedelaar. Die op een doedel-zak (coruemuse) blaast .

Dol. Door 't dolle heen : meerdau col .

Dood (m.) . Om den

nietvoor niets ter wereld ; pourrien au monde.

Dot (v .), Suikerpotje om aanto zuigen ; sucette .

Draagplasr is (v .) . Draaggeld't loon (salaire) van de lijk-drager .

Dracht (v.) . Klederdracht, mo-de .

Druk, Dikwijls . Het

heb-ben ; etre tres occupe .

Dubbeltje. Tiencentstukje.Duffels. Van duffel : een dik-

ke wollen stof ; de frise .Duiken. Se baisser.Dwarsbomen, Contrecarrer .Dwepen. Sentimenteel doers' .Dwerg (m.) . Nain,

Economie, Zuinigheid .Edelmoedigheid . Generosity .Eden. Hof van

Aards Pa-radijs,

Een iegelijk Een ieder,Eenvoudigen. Eenvoudige, sim-

pele mensen,Eerwaardig : Respectable .Eerzaarn. Honorable .Eigen. Fa,milier.Eigenlijk. Au fond, a vrai dire .Enkel (m.) . Cheville.Ergernis (s .) . Scandale .Evenbeeld (0.) . Portret .Evenredigheid (V.) . Propor-

tion .Everlasting . Engelse wollen

stof, vooral voor schoenengebruikt .

Fassoendelek. Fatsoenlijkconvenablement.

Fatsoen (o .) . Vorm ; Fr, fa-con .

Figuur (o.) . Een mal

ma-ken : paraitre ridicule.

Fiks. Solide .

Fikshond, Keeshond of , spits ;loulcu .

Flets. Kleurloos ; terne, bleme .Fool (v .) . Drinkgeld ; pour-

boire .Frontisplee. Driehoekige ge-

velbekroning.

Gade (v .) . Echtgenote, vrouw,Gebelgd. Boos .Gedogen. Dulden, toelaten,Geestigheid. Trait d'esprit .Geestverrukking, Enthousias-me .

Geevenredigd . Proportionne .Gehalte (o.) . Merite .Gehechtheid. Attachement.Gekrooien. Ook gekruid : ver-voeren (op een kruiwagen) .

Geliefkoosd, Prefere.Gemeenzaatnheid . Familiarite,Gemoet. Te --~ komen : bij-

staan, toegeven ; assiter,suivre.

Genadigheid. Goede -- ! Justeciel !

Geniep. In 't -- ; en cachette .Genoegen (o .) . Plezier .Geperpendiculariseerd . Over-

eind genet.Gerechtigd. Autorise, qualifie,Geregeld. Regulier.Gesnap (o .) . Gebabbel .Gesp (v.) . Boucle.Geseheiden. -- haar : met eenschei (rate) gekamd.

Gesteld. Op' iets -- zijn : vanjets houden .

Gestreept . A rayures .Gevalle. Ten -- : ter wille,

ten pi eziere van.Gevat. Genet in ; serti, en-

chasse .Gewennen. Gewoon worden .Gewichtig. Belangrijk ; impor-

tant .Gezag (o.) . Autorite .

1 75

Gezegen . Neergevallen : gaanliggen.

Gezelschapsjuffer (v .) . De-moisele de compagnie .

Gezindheid . Disposition .Gissing (v.) . Supposition .Glunder. Helder, fris, vrolijK,

plezierig.Goed (0 .) . Reisgoed, bagage.Goederhand. Van - : van be-

trouwbare zijde ; de bonnesource .

Goelijk. Bienveillant.Goudleer. Leder met verguldefiguren, tot behangen ge-bruikt ; cuir dorP .

Gracht (v .) . Canal. Eigen aanveel Hollandse steden. Ookde straat langs zo'n gracht ;quaff .

Grief (v.) . Leed ; peine .Grimmig. Zeer boos ; kwaad-

aardig .Grinniken. Ricaner.Groene. Bleu (studententaal) .Grond (m.) . Reden .Grut. Och - : uit God, bon

Dieu .

Hageljacht (v .) . Gilboulee elegrele . "

Haisboord (m.) . Boordje ; col .Hamer. Wat hamer : que dia-

ble !Handig. Behendig ; adroit, ha-

bile .Hardgeel. Schel, sterk geel :

d'un jaune cru .Hardnekkig. Obstinement .Hartstocht (m.) . -- koesterenvoor jets : hartstochtelijk(pasionnement) van jets hou-den ; avoir une passion pour.

Hartverscheurend. A faire pleu-rer.

Hatelijkheid. Mechancete .Heen. Over jets

zijn : het

1 76

zich niet meer moeilijk ma-ken over jets : en faire sondeuil .

Heiligdom (o.) . Sanctuaire .Heksewerk (o .) . Magic, sorcel-

lerie ; da's geen -- : cc n'estpas plus difficile que cela .

Helder. Fris.Heuglijk. Memorable .Heus. Beleefd ; courtois.Hinderen. Gener, arreter.Hobbelen. Schommelen; danser.Honen. Beledigen ; injurier .Humaniteit. Menselijkheid .Hups. Beleefd, voorkomend ;

poli, prevenant .

IJselijkheid. Horreur.

Impertinent . Onbeschaamd.Indenken. Diep over jets naden-ken .

Indompeling (v.) . Immersion .Infaam. Schandelijk, vreselijk .Inhalen. Te gemoet lopen en

binnenleiden, accueillir ; deriemen --: rentrer les rames .

Inkomen (o .) . Revenus.Inleggen. Invoegen ; intercaler.Inlopen. Laten - : beet nemen,

foppen ; rouler .Inmaken. Mettre en conserve .Innig. Diep ; approfondi.Inspanning. Effort.Invallen. Chute.Inwisselen. Echanger.Inzitten. Hi j had er in gezeten

it avait etc « vu ~ .

Jammer (o .) . Ellende ; misere .Japon (m.) . Vrouwenkleed .Jarig. .- zijn : verjaren .Jobstijding (v.) . Slechte tijding

(nouvelle) . Vgl . Jobsbode,Jobsgeduld. Denk a. d. H .Man Job .

Jok (m.) . Scherts ; badinage .

Kabeljauwshom (m.) . 't Zaadvan een mannetjeskabeljauw .

Kamerheer (v .) . Chambellan .Kamperf oelie (v .) .

Chevre-feuille .

Kant (m.) . De beste -- van jetsnemen : prendre la chose dubon cote. Zijn zaken aan --doen : se retirer des affaires .

Kantoor. Handels- of koop-manshuis ; Fr, comptoir .

Kantoorreiziger. Handelsreizi-ger .

Rang. Maigre, parcimonieux .Kastelein. Herbergier, waard ;

patron .Kataas (m.) . Deugniet. Lett .

een klein visje, to klein omto bakken ; men geeft het alsvoedsel voor de kat.

Kees. Cornelis .Keetje. Cornelia.Kies. Delicat .Kim (v.) . Horizon .Kinderluier (v .) . Kinderdoek ;

ook -- luur ; lange .Kleur (v .) . Een - krijgen

rood worden .Klinker (m.) . Harde baksteen,

vooral tot bestraten (pave-ment) gebruikt (minder bijons) .

Knaap (m.) . Klerenstander ;portemanteau .

Knap. Flink ; comme it faut .Knapzak (m.) . Zak voor 't eten,

dat men meeneemt .Kniezer. Gemelijk, knorrigmens ; gr'incheux .

Kniezerig. Knorrig .Knorrig. Grincheux .Koeltje. Koel windje .Koosje. Jacoba .Kornet (v .) . Neepjesmuts ;

bonnet tuyaute .Kortswijl (v .) . Scherts ; plai-

santerie .

Kostschool. Pensionaat .Kraam (v .) . In de -- komen

een kind ter wereld brengen .Kraambed. Couches .Krachtbetoging (v.) . Uiting v.

kracht : manifestation de vi-gueur.

Kras. Sterk ; robuste, vert . Datis - ; cela est trop fort .

Kreb (v.) . Dial. voor krib : ijze-ren of houten legerstee of le-dikant .

Kreng (o) . Gemene kerel . Lett.lijk van een dier : charogne .

Kronkelbocht . Bocht, die kron-kelt. Bijna tweemaal hetzelf-de. Een bocht : een kronkel,courbure, sinuosite, boucle .

Kroosgroen. Groen v. h. kroos(of eendenkroos) ; een groe-ne plantenmassa op stil-staande wateren : lentilled'eau .

Krulhond. Kroesharige huis-hond ; barbet .

Kuil (m.) . In de wangen : fos-sette.

Kunst (v .) . Kneep ; true.Kwaadsprekendheid. M1 disanceKwastje. Floche.Kwijten. Doen. Zich

vans'acquitter. de

Laf. Flauw ; fade .Lampetkom (v .) . Aiguiere .Langlijvig. Met een lang lijf

(taille) .Lap. Dronkaard, drinkebroer .Last . (m.) . In - hebben ; inopdracht hebben : titre char-ge de .

Lende (v.) . Les reins. Deel v.d. jas dat aan de lenden sluit.

Leven (o .) . 't Levende vlees.t vlezige, zeer gevoelige deelv . d. vinger juist onder denagel ; le vif. Met iets leven

117

ruw met jets omgaan : jetsruw behandelen ; est-ce unefawn de traiter . . . ?

Levenslustig. Pleizierig.Lezer. Spreker ; conferencier .Lichterlaai. Brandend, vurig .

Vgl, in lichterlaaie vlam .Lichtmis . Locbol ; noceur .Lichtvaardig. Minder ernstig ;

leger.Liefhebberij (v.) . Lust ; gout .Lijster (v .) . Grive .Lintweverij . Tissage de rubans .Lis (v .). Oogvormig gedraaid

lint ; naeud.Lonk (v .) . Blik (van terzi j) .Loods (v.) . Houten stal ; hou-

ten bergplaats (hangar) .Loper. Garcon de courses .Luchtig. Losjes .Luier (v.) . Of luur : kinderdoek

lange .Luister (m.) . Pracht ; eclat.

Maagdelljkheid (v.) . Virginite ;onschuld .

Machtig. -- zijn . (Goed) ken-nen .

Madeliefje (o .) . Marguerite.Makelaar. Tussenpersoon, dievoor anderen koopt en ver-koopt ; courtier.

Mantille. Zijden zomermantel-tje zonder mouwen .

Matten. Biezen ; en jonc .Mazen. Fi jner manier om brei-

werk to herstellen dan stop-pen ; men bootst de breisteeAna ; remmailler.

Meeltje. Amelie .Meergemeld . Reeds enkele ke-

ren gemeld (cite) .Meeuw (v.) . Mouette.Meewarig. Meelijdend.Middagkerk. Godsdienstplech-

tigheid (service religieux) opcae namiddag.

1 78

Middelsoort. Van middelbaregrootte ; de grandeur moyen-ne .

Minnekozen. Flirter .Misgelden. Voor jets boeten ;

expier .Mispas (m.) . Bevue, boulette .Modieus. Naar de laatste mode

gekleed.Moer (v.) . Ecrou.

van sparen : metalen blokje met ope-ning, waarin de sporen (epe-rons) worden geschroefd(visses) .

Moerbeibloem . Mflrier.Mogen. Houden van.Mop. Soort kleine dog ; carlin.Mormel. Marmot ; Cabot.Morsen. Spijs of drank laten

vallen bij 't eten ; storten .Moues (v .) . De handen uit de

-- steken : mettre la main' ala pate .

Muilen . Halve pantoffels, diegemakkelijk aan en uit kun-nen wcrden getrokken.

Nanking. Donkergele, katoenenstof.

Nasporing. Recherche .Nauwgezet. Stipt ; scrupuleux .Navraag (v.) . -- doen : inlich-tingen nemen ; s'informer.

Neerstrijken. Neervallen (vanvogels) .

Neiging. Lust ; envie .Neteligheid. Lichtgeraaktheid,prikkelbaarheid ; irascibilitC .

Nijdig. Zeer boos .Noodlottig. Fatidique .Notie. Kennis, begrip ; Fr, no-

tion .Nuffig. Goed voor een nufje, d .

i . een pretentieus meisje .Nurks. Slecht gehumeurd, on-

vriendelijk ; grincheux .

1chtendkerktijd. Godsdienstoe-fening (service religieux),die 's morgens gehoudenwordt.

Ochtendgewaad (o.) . Morgen-kleed .

Octaaf (v .) . Afstand van achtnoten .

Ofleggen . Dial . voor afleggen :het lijk ontdoen van de kle-ren van het sterfbed en hetin zijn doodshemd kleden ;ensevelir.

Omgang. In de

: wanneermen met andere mensen is.

Rondlopende galerij a. d.buitenzij v. e. gebouw, voor-al v. d. traps v. e . toren .

Omgewoeld. Omgekrabd : re-mue, gratte .

Onaardig. Onaangenaam, on-plezierig, onvriendelijk .

Onbehoorlijk. Inconvenant.Onbruik. In - raken ; se perdreOnbuigzaamheid . Raideur.Onderdanig. Nederig ; humble .Onderdrukken . Reprimer.Onderkin. Dubbele kin.Onderling. Mutuellement.Onderrlehten. Renseigner.Onderschelden. Verschillende.Ondeugendheid . Espieglerie.Ongedwongen. Op -- wijze

los ; dune maniere degagee .Ongelegenheid. Embarras .Ongeschikt. Niet geschikt ; pas

fait pour.Ongewis. Onzeker.Onhebbelijkheid. Grossierete.Ontbijtgoed (o .) . Alle gerei

(service), dat men nodigheeft om to ontbijten .

Onthutst. Effare .Ontschieten. Ontgaan ; echap-

per.Ontslaan. Verlossen ; debaras-

ser.

Ontstellen. Verschrikken ; ef-frayer.

Ontzetting. Grote schrik.Onvermakelijk. Onplezierig, on-aangenaam.

Onverzettelijk. Inebranlable .Oog. Het - hebben op jets : erlets van of weten ; se con-nastre a .

Oorworm. Perce-oreille ; eengezicht als een -- :een knor-rig, ontevreden gezicht ; unemine renfrognee .

Opdoen. Krijgen, verdienen .Openlijk. Een openlijke blikdie men voor niemand zoektto verbergen ; tegengesteldevan een stille bilk : un regarddiscret .

Opgeknapt. Retape.Opgeven. Een duwtje geven,wanneer men begint toschommelen (spel) .

Opgemeld. Voornoemd, voor-meld .

Opgewondenheid. Surexcitationtransport.

Opgezet. Empaille.Ophalen. Vertellen.Ophebben. Met lets -- ; veelwerk makers van ; faire grandcas de .

Ophemelen . Exalter.Ophouden. Zich -- met : s'occu-

per de .Opluisteren. Glans verlenen of

bijzetten : donner de l'eclathelder of klaar worden,

beginners to glanzen .Opoffering. Sacrifice .Oponthoud. Retard ; arret.Opseherpen. Zijn geheugen W-

foujller daps sa memoire .Opvliegend . Violent, colerique .Opwekkelijk . Aanmoedigend ;encourageant .

Opzicht. In dit : soul ce rap-port .

1 79

Ordentelijk. Fatsoenlijk ; conve-nable.

Overdadig. Overvloedig ; abon-dant .

Overdoen. Ceder.Overgaan. Klinken (v.e. be!) .Overgegeven . Aan zijn harts-tochten, aan de duivel nl . :fieffe .

Overhaasten. Te grote haasthebben ; presser .

Overschoen . Galoche .

Paardebloem. Pissenlit.Paarlemoer. Nacre.Pak. Een heel stel bovenkleren ;un complet .

Pakken. Inpakken ; emballer.Pand. (0.) . Pan .Pantalon (v .) . Lange broek .Partij. Feestje .Passen. Ajuster.Peettante. Marraine ; meter.Pikant . Puntig, geestig, guitig,

leuk .Pikeur. Die de paarden africht

(dresser) en les geeft in 'trijden.

Poppigjes. Lief (als een pop) ;mignon.

Porte-cigares. Sigarenstanderd(staat meest op tafel) .

Postelijn (v .) . Gewone spellingmet ei. Du pourpier.

Postuur. Taille .Praalgraf. Mausolee .Proesten. Van lathe( : pouf-

fer.Prompt. Stipt, nauwkeurig

exact, ponetuel .Pronkbed. Lit de parade .Pronken. Etre her, se pavaner .Pronkstuk. Piece d'ornement .Puimsteenkleurig. Couleur

pierreponce .Puisje . -- vangen : schelletjetrekken ; alley sonner auxportes .

i8o

Raadsel. Enigme .Raffelen. Rabbelen1 slordigspreken ; bredouiller.

Rammel. Babbelaarster .Rapier (0 .) . Lange degen ; Fr.

rapiere .Recensent. Wie in kranten oftijdschriften een werk be-spreekt. De bespreking heetrecensie .

Rechte. Het -- hebben : goedbegrijpen .

Reciet. Declamatie .Reciteren. Declameren ; voor-dragen.

Redetwisten. Discuter.Reis. Eenmaal ; uit ereis, een

refs .Rijpaard . Cheval de remonte .Rijzweep (v .) . Cravache .Roeischuitje . Barquette .Roep. (m .) . Renommee .Roer (m.) . Gouvernail. Het --wenden : virer de bord.

Rok (m.) . Frak ; j aquette .Romance. Teergevoelig, verha-

lend lied.Romanesk. Romantisch.Roomsoesje. Licht taartje met

room in ; chow a la creme .Rotting. Wandelstok .Ruim. Het - e : le large.

Saai (v .) . Zware, witte stof ;serge.

Scha (v .) . Dommage. Zijn in-hale( : se rattraper.

Schadeloos. -- stellen : dedom-mager .

Schar (v.) . Platvis, die gedroogd gegeten wordt; liman-de .

Schatting. Estime .Scheren. Raser.Schichtig. Schuw ; effarouche.Schijn. In - van : schijnbaar :apparemment .

Schik, In zijn -- : tevreden; metconvenablement.

Schommel (m.) . schop ; balan-coire .

Schommelig . Druk bezig in 'thuishouden ; remnant, tres ,occupe . Schommelen bete ,kept o.a, de huisboedel (mo ,biller) schoonmaken .

Schor. Hees ; rauque.Schort (v.) . Voorschoot .Schorten. Schelen, haperen ;manquer .

Schotsbont . Met schuine ruitenen verschillende kleuren";ecossais .

Schraal. Mager ; scherp ; apre .Schroom . (m.) . Vrees .Schuitenmaker. Die schuiten

(des barquettes) maakt enverhuurt.

Schuw. Verlegen ; timide. Opschuwe afstand : a une dis-tance respectueuse .

Seeretarie. Ons << secretariaat >>Seringeboom. Lilas .Sigaarkoker (m.) . Etui a ciga-

res .Singel. (m .) . Buitenwal van de

stad, als wandeling ingericht(boulevard) . Ook gracht con-dom de stad. Een singeltjeomlopen : een omweg maken,faire un detour.

Slag (m.) . Tact. Slag houdenmet : op mast roeien ; rameren mesure .

Slechtweg. Eenvoudig weg.Slijten. In 't klein (en detail)verkopen.

Sliknat. Doornat ; trempe.Smelterig. Week, zacht, senti-menteel.

Snerpen. Bijten.Speelwerk. Automatisch mu-

ziekinstrument (klokkenspelen zo wat) .

Speer (v.) . Lans.Semen. Zich - : zich ontzeg-gen, zich onthouden ; se pas-ser de .

Spijl (m.) . Puntige ijzerenstaaf ; barre .

Spikkelkousen. Zwart en witof grijs gespikkelde (mouche-tees) kousen .

Sproeterig. Met (zomer) sproe-ten (taches de rousseur) .

Spul (o .) . Of spel : tent, waarjets vertoond wordt, kermis-tent : vgl . : beestenspel : me-nagerie ; paardenspel : cirque.

Staan. Laat - : nog minder.Staan op. Verlangen, eisen.Staat . - maken op : rekenen

op .Staatjuffer. Hofdame : damed'honneur.

Steek (m.) . Een- in de zijun point de tote .

Stekelig. Mordant.Stellig. Beslist, decide .Stelsel. Systeme .Steven (m .) . Voor- of achter-

deel v. e. schip. Voorstevenprone ; achtersteven : poupe.'t Neusje v, d . -- 't uiteinde .

Stichtelijk . Edifiant .Stijven. Steunen ; soutenir.Stilleverklikker. Spion in dienst

van de politie ; geheim poll-tieagent (agent de la policesecrete) ; verklikken : denon-cer.

Stoep. Steven opstap voor eenhuffs ; perron .

Stoethaspel (m.) . Raar en on-handig mens, die alles ver-keerd maakt : maladroit,

Stole (v .) . Glazen klok overeen pendule, een beeldje, enz.

Stoornis (v.) . Interruption.Stopwoord. Een woordje, datiemand veel to gaarne ge-bruikt.

i8i

Storten. Vallen .Stotteren . Begayer.Stoven. Etuver .Strak. Straks ; tantot .Streek. Wreef met de borstel ;

coup de brosse : slag.Stuiver. Vijfcentstuk.Stuurman. Timonier .

Table d'hote. Open tafel in eenrestauratie.

Tact. Oordeel, gevoel.Tanig. Bruingeel .Tartend. Sarrend ; narguant .Teeuwis. Thijs, Matthijs .Terughoudend . Reserve.Tergen. Taquiner.Theetuin. Een particuliere tuinbuiten de stad, met zomer-huisje ; klein buitenverblijf(waar men een kopje theegaat drinkers) .

Thesaurier. Schatbewaarder,penningmeester.

Tijdsverwarring. Anachronis-me.

Tijdverdrijf (o.) . Passe-temps .Tillers. Opnemen (met zekere

moeite) .Tochten. Produire un courant

d'air .Toedoen (o .) . Tussenkomen ;

intervention.Toeeigenen. Toekennen, attri-

buer.Toegerust. Arme de .Toegeven. Ceder.Toepasselijk. Applicable .Toevoegen. Toerichten, toespre-

ken .Tokkelaar. Die een snaarinstru-ment (als harp of gitaar)met de vingers bespeelt .

Tollen. Draaien als een tol (toupie) .

Toorn (m.) . Grote gramschap .Torsen. Met moeite dragen .

182

Trant (m.) . Soort .Trek (m.) . Lust ; envie .Trijp (v .) . Fluweelachtige stof

ter bekleding van stoelen, ca-nape's, enz . ; velours d'U-trecht .

Troetelen. Choyer.Trouwens. Du reste.Truitje. Geertrui ; Gertrude.Tussenbeiden. Nu en dan.Tussenvoegsel. Interjection.

Uitdiepen. Curer.Uitgedost. Mooi gekleed.Uitgelaten. Exuberant, turbu-

lent.Uithaal (m.) . 't Uithalen vande adem : ademhaling.

Uitkornen. Voor iets

: ietsbekennen. Het komt uit : hetblijkt, it apert .

Uitschieten. Hoog -- : s'elever .Uitstek. Bij -- : buitengewoon .Uitval (m.). Sortie.Uitwerking (v.) . Effet .Uitzicht (o .) . Aspect ; hoop,

perspective .Varen. Laten -- : abandonner.Vatbaar . -- zijn : titre suscep-

tible de, predispose a. - omto worden ingehaald : gemak-kelijk cm in to halen (ren-trer) .

Veelzijdigheid. Variete .Verbeelden. Feindre .Verbeiden. Verwachten .Verbijten . Zich -- : conger son

frein .Verbitteren. Bitter (amer) ma-ken .

Verdacht. -- zijn op iets ; ookbedacht - : op iets letters ;niet uit het oog verliezen ;ook : v erwachten, voorzien .

Vergunnen. Toelaten.Verkeerd. Een verkeerde manaanspreken : se tromper d'a-dresse, de personne .

Verkieslljk. Preferable .Verklikken. Denoncer.Verkrijgbaar. -- stellen : met-tre en vente, a la dispositionde .

Verkwisten. Gaspiller .Verlkken. Vernir (au four) .Verlegen. Embarasse .Verloochenen . Renier .Verlopen . --- student : die zijnstudinn niet heeft kunnenvolbrengen, manque .

Verlustigen. Vermaken . Zichse complaire a .

Vermaken. Transformer .Vermetelheid . Audace .Verontwaardiging. Indignation .Verschijnsel (o .) . Phenomena.Verschikken. Op een anderewijze schikken (arranger) .

Verslingerdheid. Verliefdheid,engouement.

Verstandhouding. Entente.Verstokken . Zich -- : s'obstiner .Verstouten. Zich-- :s'enhardir,oser.

Vertoeven. Verblijven.Vertolken . Interpreter.Vertoog (o.) . Verhandeling, op-

stel .Vertreding. Kleine wandeling.Vertwijfeling . Wanhoop ; deses-

poir .Verversing. Rafralchissement .Vervulling. 't is een -- :'t voor-ziet in een behoefte ; celapourvoit a un besoin.

Verward. Egare .Verwikken. Bewegen, verroe-

ren : bouger .Verzadigd . -- zijn : genoeg heb-ben .

Verzekering. Assurance ; asser-tion .

Verzinnen. Uitdenken .Verzuimen . Nalaten ; negliger .Verzuchting. Zuchtend geuitesmeekbede ; gemissement .

Vijandigheid . Hostilite .Vijfblad. Wilde wingerd.Vijfje. Kwartje, 25 cent.Virtuoze. Kunstenares met bui-tengewone geoefendheid (a-gilite) .

Vleselijk. Mijn

a broer : ei-gen .

Vlug. Intelligent .Voet. Een witte -- krijgen : inde gunst komen bij ; entrerdaps les bonnes greces de .

Voetschrobber . Decrottoir.Volslagen. Volledig.Voltooien. Achever.Voorbarigheid. Vat men to

haastig, to vroeg, onbedachtdoet is voorbarig (etourdi,premature), b.v, iemand dehand toesteken, zonder toweten of die wel zo vertrou-welijk (familierement) wilgroeten : etourderie .

Voorganger. Predecesseur .Voorgeven. Beweren : alleguer,

pretendre. Naar haard'apres ses dires .

Voorhuis. Een snort vestibule .Voorkomen. Uiterlijk ; aspect .Voorleggen. Soumettre .Vooroordeel (o .) . Prejuge.Voorraad (m .) . Bij -- : bij

voorbaat, van to voren .Voorrecht (o .) . Privilege .Voorsnijden . Decouper.Voorstellen. Zich veal van iets-- : er veal van verwachten .

Voortreffelljkheid. Superiorite .Voortschrijden. Voortstappen.Vooruitzicht (o.) . Met dit

en prevision de cela .Voorvallen. Voorkomen .Vorderen. Vooruitkomen .Vork (v.) . Hoe de -- in de steel

zit : hoe de zaak in elkaarzit, le fin mot de l'affaire .

Vrijlopen. Bevrijd, gespaardblijven .

183

Vrijmoedigheil. Franchise.Vrijpostig. Stout ; franc .

Waanwijs. Pretentieux .Waaratje. Vraiment, je t'assu-

re.Waarborg (m.) . Garantie.Waarnemen. Bezig zijn met,

gerer .Waas (o.) . Lichte nevel .Wagen. Diligence .Wastobbe (v.) . Waskuip ; cu-

vier.Waterlander. Schertsend voor

tranen .Wedergade. Gelijke ; parch .Wederwaardigheid. Tribulation,

aventure .Wee. Onwel, ,onpasselijk ; indis-

pose .Weerga. Vent, kerel .Weergaas. Diable, sacre .Wegcijferen. Nier, ignorer.Wegslepend. Hatelijk .Welgedaan . Die er gezond uit-

ziet ; dodu, joufflu .Welgesteld . Aise.Welgevallen .

Complaisance .Zich laten

aannemen.Weilust. Volupte .Werf. Onbebouwde ruimte om

een huffs ; tour.Werken. Onder - : enfoncer.Weshalve. Waarom .Weten. Er iets anders opeen andere oplossing hebben .

184

Wieden. Gras en onkruid (mau-vaise herbes) uittrekken .

Wieg. In+ de - gelegd : geboren.Wijken. Zich verwijderen .Wikkelen. Envelopper.Winderig. Blufferig : blagueur .Winkelhaak .

Rechthoekigescheur (in een kledingstuk) .

Winterboei . IJs. Boei : band,lien .

Wiskundig. Mathematique.

Zaak . --- is dat : le fait est que .Zedig. Reserve .Zeegras. Engels gras.Zeemleder (o .) . Peau de cha-mois.

Zelfbehagen. Complaisance.Zenuwachtig. Nerveux .Zetten. Thee of koffie -- : er

heet water op gieten, om zeto laten trekken .

Zeug. Wijfjesvarken .Zielkunde. Psychologie .Zinrijk. Profond .Zuinig. Avec economie .Zwartgallig. Chagrin, atrabili-

aire .Zwemmerig. Waterachtig, e

ogen : flauwe ogen, alsof zein tranen « zwommen >> .

Zwerm. Essaim.Zwiep. Dial. voor zweep : lang,mager mens .

Zwijm. In liggen : etre eva-noui .

K L A S S I E K E GAL E R I JMEESTER\VEI1KEN DE11 WERELDLITERATt'I'R

1 . Euripides, lphigcueia in Tauris Jr 202 . Pol de Mont, Keurbladzijden Jr 153. Dat scone bediet van Moriane Jr 154 . Peter Benoit, Gesehriften Jr 155. De reis van Sente Brandanc Jr 155 . Euripides, Iphigencia in Aulis fr 157 . K . van den Oever, Inwendig leven van Paul Jr 158. Van den Vo .c Reynaerdr Jr 209. Karel ende Elegast Jr 20

10. Dc borchgravinne van Vergi Jr 1511 . P . van Duyse, Keurgedichtcn fr 1512 . K . L . l .edeganck, Keurgedichten Jr 1 s1 .3 . Julius Mac Leod Geschri,ften Jr 1514. Van Maerlant, Roman van Torec Jr 1515 . Zuidafrikaansche Poezie Jr 2816. Petronius, Gelag bij Trimalchio Jr 1517. Tondalus' Vicioen Jr 2018 . Erasmus, Lof der zotheid jr 3519 . Bocthius, Vertroosting der wijsbegeerte Jr 3520. Twee 16d'reuwsehe dialogen Jr 1521. Dc Sproke van Bratrijc Jr 2022. Henrictte Roland Holst . 1.yriek fr 2023 . Tacitus, Germania fr 2524 . Vergilius, Bucolica fr 2525 . Floris ende BlaneeJloer Jr :526. Loekianos, IVaarachtige histuriPn ,•' r 2027 . Terentius, Dc -clfkweller fr 2528. Abel spel vanden Winter ende vanden .Comer r 2529. Van Maerlant, Godcdienstigr Lyriek fr 2530. Sallustius, Sarnenzwering van Catilina fr 2531. H. Augustinus, Belijdenissen Jr 4032/34. Dante, Dc goddelijke Komedie fr 11535. Euripides, Elektra Verschijnt in Maart36. Platoon, Gorgua Verschijnt in Maart37 . l yriek der Nederlanden, 1

fr 30

St-J

66

tiij dezet`de uitpeetaer

NIULTATUH

IMLX IKIEAV ILILI IJ

of de Koffiveilin(;en der ;Nederlandsche

j /art (leis (1 t (1atschoppij

Ingeleid ert turn nontekeningen

voorzien doar

Dr A . \ 7erstraeten

Jr

TONY BERGMANN

1f K X If S1[ S7[J If S.Irlt'rtkaut

Schetsen en Beelden

inet inleidinft tout I)r C. I)e Baere

201470 006

beet005famiO3

De familie Stastok

40 ~11

De a klassje4e

Ernest Staes - aitgave