De dood komt steeds later

Van uitstel komt geen afstel

Beschouwingen over het levenseinde

Prof. Dr. Doeke Post Em. Hoogleraar Sociale Geneeskunde Universiteit van Groningen

Levensbeëindiging en dementie: dé discussie voor de komende jaren

64 jarige vrouw lijdt aan dementie

Geeft telkens aan dat ze haar leven wil laten beëindigen

Heeft dat in haar gezonde jaren in een wilsbeschikking aangegeven

2010: 25 keer euthanasie bij dementerenden die nog wel wilsbekwaam waren

1900: 40 jaar

nu: man 78 jaar prognose: in 2050 90 jaar vrouw 82 jaar oplopend naar 120 jaar

Gezonder?

Aantal mensen met chronische ziekten neemt sterk toe

Levensverwachting zonder beperkingen ligt rond de 70 jaar

Levensverwachting in goed ervaren gezondheid ligt rond 65 jaar

Gemiddeld leeft een Nederlandse vrouw de helft van haar leven met een chronische ziekte

Ja, door betere hygiëne, betere voeding, beter milieu, ook door betere medische mogelijkheden

Nee, meer chronische ziekten, waaronder dementie, techniek laat ons langer lijden

De geneeskunde heeft veel goeds gebracht, maar brengt ons nu in de moeilijkheden. De medische wetenschappen lijken hun doel voorbij te schieten

Discussie over ‘Levensbeëindiging’ en ‘voltooid leven’ is eeuwen oud

Bij de Grieken was oud out: 60 jarigen werden van de brug gegooid

Ook bij andere volken was levensbeëindiging gewoon

1905 Sir William Osler stelt voor om het leven van 60 jarigen als voltooid te beschouwen: levensbeëindiging met chloroform

Spotdicht uit 1905

Brother I am sixty one

So my work is done

Calm should follow after storm

Reach me down the chloroform

Voltooid leven

Bestaat die pil?

-Pil van Drion

-70 jaar: zelf kiezen voor levensbeëindiging

-Deskundige hulpverlener: hoeft geen arts te zijn

-Zelf? Of is leven ook: delen met anderen?

vb: vrouw van 86 jr: blind, doof,geheugenstoornissen.

Vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt

uitzichtloos en ondraaglijk lijdenvoorlichting over de situatie en de vooruitzichtengeen redelijke andere oplossing voorhandenraadpleging van een andere, onafhankelijke artsgoede documentatiearts dient de levensbeëindiging zelf uit te voeren

Medische beslissingen

Wie beslist als het over leven en dood gaat? Wie beslist over welke behandeling?Ziekte kan terminaal worden en wat dan…?

Uitgangspunten: De patient is autonoom als het om beslissingen

gaat De arts is adviseur Respect is het kernwoord

Autonomieheeft te maken met visie op de mens

auto = zelf en nomos=wetten

Wezenlijke kenmerken van de mens:

Mens als moreel wezen

Mens als sociaal wezen

Mens als religieus wezen

Sociale Aspecten van de mens

Gemeenschapsdenken Verantwoordelijkheid In-relatie-staan vertrouwen

Wat te doen bij ernstige of levensbedreigende ziekte ?

Wel of niet behandelen?Tot hoever als het om bijwerkingen gaat?Stoppen behandeling?Levensbeëindiging ?Goed overleg met arts belangrijkSecond opinie

Verlichting van het lijden

Afscheid nemenTerugtrekken uit de maatschappijMedische interventie

curatief en palliatief

pijn, moeheid,

benauwdheidAandacht en luisteren

Als ik niet zelf meer kan beslissen: beslissingen bij wilsonbekwamen

Gehandicapte pasgeborenen C omapatiënten Demente patiënten

Gemeenschappelijk kenmerk: verlies van autonomie

Wat is wilsbekwaamheid?

Wilsbekwaam=vermogen om te kunnen besluiten

Kunnen afwegen: doel en waarden Vermogen tot communiceren informatie kunnen opnemen en keuzen kunnen uitdrukken Vermogen tot redeneren en deliberen

Dementie

NVVE: voeg criterium toe van “onomkeerbaar verlies van persoonlijke waardigheid”= waardigheidscriterium

dit voor dementen, chronisch psychiatrische stoornissen en mensen “die klaar zijn met het leven”

Dementie

Wat is waardig leven, waardige zorg en een waardige dood

Verlies van waardigheid bij dementie

DecorumverliesVerlies van tijdsbesefKent omgeving niet meerZelfbewustzijn is weg

Bert Keizer in Trouw:“je moet altijd op tijd aan de bel trekken”

79 jarige vrouw: vader en broer overleden aan ziekte van Alzheimer

bij haar ook de ziekte geconstateerd wilde absoluut niet verder leven met deze ellende verzoek om euthanasie ondragelijk en uitzichtloos lijden euthanasieverzoek ingewilligd

Wilsbeschikkingvoor wilsonbekwaamdheid

Op tijd wilsbeschikking opstellen

Deponeren bij naasten en bij huisarts

In de wilsbeschikking moet staan wat men wil omtrent verder behandelen, wel of niet sondevoeding en vochttoediening, reanimatie, terminale sedatie

Volmacht via de notaris

Praktische invullingPraktische invulling

Wilsbeschikking en volmacht Zet uw wensen op papier Stel notarieel een gevolmachtigde aan

www.nvve.nl

www.zorgverklaring.nl

Niet-reanimerenpenning (NVVE)

NPV-Levensverklaring:www.npvzorg.nl

tel. 0318 547878

Ethische overwegingen

Primum nil nocere en leven behouden: eed van Hippocrates

het goede zoeken voor de patiëntkwaliteit van leven: waardigheidwaarde onafhankelijk van kwaliteit van leven?Van Eijk: leven is een fundamentele intrinsieke waarde

en dus is levensbeëindiging niet aanvaardbaarGoede palliatieve zorg maakt terminale fase dragelijkZingevingsvraagstuk: zinvolle dood (Norbert Elias)

Ethiek en moraal

Normen en waarden veranderen Ethiek is niet statisch, verandert met

maatschappelijke opvattingen:situatieve ethiek Deontologische ethiek=plichtethiek: wel

statische normen Bij normen hoort ook verantwoordelijkheid Zorgvisie: barmhartigheid, aandacht,

luisteren,respect.

Eerbied voor het leven

Albert Schweitzer: ik wil leven te midden van leven dat leven wil.

Op zoek naar het goede voor de patiënt Is het leven heilig? Bestaat er ook eerbied voor een waardige dood? Mensvisie: mens als relationeel wezen: Buber: Ik-Gij en ik-gij-relatie essentieel Levinas: mens word je in het gelaat van de ander