DEMOS JAARGANG 25 NUMMER 92

Onderzoek naar de effecten ven economischerecessies op vruchtbaarheidsgedrag laat ziendat er vaak sprake is van dalende geboortecij-fers. Dat gebeurt echter pas n twee jaar nahet begin van de recessie. Deze negatieve sta-tistische relatie tussen economische crisis envruchtbaarheid er is overigens ook een nega-tieve relatie met huwelijkssluiting werd almeer dan een eeuw geleden opgemerkt: in tij-den van economische voorspoed gaat het ge-boortecijfer omhoog, in tijden van tegenspoedjuist omlaag. Een recessie leidt evenwel niet altijd tot lagerevruchtbaarheidscijfers. De Amerikaanse econo-men William Butz en Michael Ward suggereer-den in 1979 dat vruchtbaarheidstrends gemak-

kelijk counter-cyclical kunnen worden, watwil zeggen dat ze juist stijgen tijdens een reces-sie, bijvoorbeeld door verhoogde werkloos-heidscijfers onder vrouwen. Juist voor vrouwenis het erg onvoordelig om tijdens economischevoorspoed kinderen te krijgen. OECD-gegevensvan na 1980 duiden er echter op dat de vrucht-baarheid in vier van de vijf landen daalde wan-neer het bruto nationaal product (BNP) daaldeen in twee van de drie landen wanneer het BNPmet minder dan n procent steeg (zie de tabel).Onlangs is met Nederlandse data geconstateerddat, sinds 1980, een stijging van de index vanhet consumentenvertrouwen met 10 procent-punten samenging met een stijging van het ge-middeld kindertal van de vrouw met 0,04. In-dien dit ook van toepassing is op de huidige re-cessie dan zou het gemiddeld kindertal inNederland tussen 2009 en 2011 met circa 0,13punten (circa zeven procent) moeten dalen.

Toenemende werkloosheid gaat meestalsamen met een dalend kindertalHerhaaldelijk is in de ontwikkelde wereld eensterk negatieve relatie vastgesteld tussen werk-loosheid enerzijds en kindertal en relatievor-ming anderzijds. In landenvergelijkend Euro-pees onderzoek blijken werkloosheidscijfers alsinds het midden van de jaren negentig negatiefgecorreleerd te zijn met het gemiddelde (perio-de)kindertal. Dit hangt samen met verwachtin-gen rond de instabiliteit van de werkgelegen-heid, economische onzekerheid, besef van decrisis, en andere niet gemakkelijk te identifice-ren factoren.In Europa leidde sinds medio jaren tachtig hogewerkloosheid onder vrouwen tot uitstel van degeboorte van het eerste kind. Ook had werk-loosheid enig effect op de geboorte van tweedeen derde kinderen. Het suggereert dat stabielewerkgelegenheid zou kunnen leiden tot een ho-ger kindertal.

Toenemende werkloosheid en dalendinkomen leiden ook tot uitstel relatievormingStijgende werkloosheid leidt ook tot vertragingvan relatievorming en huwelijkssluiting. InFrankrijk is waargenomen dat een stijgendejeugdwerkloosheid samengaat met uitstel van(eerste) relatievorming. Kennelijk hebbentegenslagen op de arbeidsmarkt ook invloed opsamenwonen en trouwen. En in landen waar de

Foto: Stockchng/Simmbarb

Percentage met dalingkindertal

Waarvan met stijging

kindertal

Waarvan met dalingkindertal

Totaalaantal

(land-jaren)

Groei van het BNP en verandering van het gemiddelde (periode)kindertal in 26 landen met lage

vruchtbaarheid, 1980 - 2008 (met inachtneming van 1 jaar vertraging tussen BNP en verandering in

kindertal)

Verandering in BNP

Recessie (daling BNP) 62 50 12 81

Stagnatie (BNP groeit tussen 0.0 en 0.9%) 60 39 21 65

Groei (BNP groeit 1.0% of meer) 579 297 282 51

Totaal 701 386 315 55

NB: De meest recente BNP-data hebben betrekking op 2007 en de meest recente data rond het kindertal op 2008. Alle OESO landen behalve

Mexico, Turkije, Luxemburg en IJsland.

BRON: OECD, Council of Europe, Eurostat, Nationale statistische bureaus.

De crisis en de vruchtbaarheid in dewesterse wereld

TOMSV

SOBOTKA, VEGARD SKIRBEKK EN DIMITER PHILIPOV

Naar aanleiding van de huidige economische crisis bracht het Duitse weekblad Der Spiegel een artikel over crisisbabys: een waarschuwing dat instabiliteit op de arbeidsmarkt zal leiden tot ongunstigervooruitzichten voor de toekomst en tot een daling van de vruchtbaarheid. Al in 2002 zei de AustralischeMinister van werkgelegenheid gevat dat children are the ultimate vote of confidence in the future.Kennelijk is het logisch om naar aanleiding van een recessie dalende geboortecijfers te verwachten.Dit artikel gaat na of die logica stand kan houden.

316200_demos_november_2009_def 16-12-2009 12:43 Pagina 2

demodataZIEKTES KOMEN VAAK NIET ALLEEN

Bijna de helft van de bevolking heeft een chronische

ziekte. Dit aandeel neemt toe met de leeftijd. Van de

mensen van 75 jaar of ouder heeft vier op de vijf

een langdurige aandoening. Vaak hebben mensen

meer dan n chronische ziekte (multimorbiditeit).

Dat geldt voor bijna een kwart van de bevolking.

Ook dit verschijnsel neemt toe met het oplopen van

de leeftijd. Van de 65- tot 75-jarigen heeft 46 procent

twee of meer chronische aandoeningen. Van de 75-

plussers heeft 57 procent meer dan n langdurige

ziekte. Sommige mensen hebben te kampen met

een groot aantal chronische ziektes. In totaal heeft

zes procent van de bevolking maar liefst vier of

meer chronische aandoeningen. Bij kinderen komt

dit nauwelijks voor, terwijl het bijna een kwart van

de 75-plussers treft. Chronische gewrichtsontste-

king, beroerte, hartaandoeningen en vernauwing

van de bloedvaten komen het meest voor in combi-

natie met andere ziektes. Dit zijn dan ook ziektes die

ouderen relatief vaak treffen. Chronische eczeem,

astma en migraine zijn ziektes die naar verhouding

meer mensen van jongere of middelbare leeftijd

treffen. Deze ziektes komen vaker alleen voor, al-

hoewel nog steeds meer dan de helft van de men-

sen met deze ziektes ook een andere langdurige

ziekte heeft. De combinaties van rugaandoening

met nekaandoening, hoge bloeddruk met ge-

wrichtsslijtage, migraine met nekaandoening, rug-

aandoening met gewrichtsslijtage en gewrichts-

slijtage met nekaandoening komen het vaakst voor

(CBS).

DEMOS JAARGANG 25 NUMMER 9 3

band tussen trouwen en het krijgen van kinde-ren nog heel erg sterk is, heeft uitstel van relatie-vorming vervolgens een uitsteleffect op het krij-gen van kinderen. Tot voor kort was dat goedzichtbaar in Zuid-Europa: daar werd het huwe-lijk nog gezien als een voorbode tot kinderenkrijgen. In economisch onzekere tijden werdhet huwelijk uitgesteld. Ook in Oost-Azie zijndeze trends waargenomen: een economische re-cessie leidt tot inkomensdaling en dan wordteen huwelijk voor veel jongvolwassenen on-haalbaar, want onbetaalbaar.

Hoe een recessie invloed heeft op hetkindertal: mechanisme en effectDe crisis treft niet iedereen in dezelfde mate. Erzijn verschillen al naar gelang onder meer ge-slacht, leeftijd en vaardigheden. In eerste instan-tie komen banen op de tocht te staan waar veelmannen, onder wie een hoog percentage mi-granten, werken. Dat is vooral het geval in secto-ren van de arbeidsmarkt die gevoelig zijn vooreconomische schommelingen, zoals de bouw.Sectoren dus waar veel werknemers jong en laagopgeleid zijn, weinig arbeidszekerheid hebben,en waar veel contracten maar kort duren. Werkloosheid heeft ook bij mannen een nega-tief effect op de geboorte van hun eerste kind.Terwijl vrouwen vaak stoppen met of mindergaan werken na de geboorte van hun kind enouderschapsverlof het voormalige inkomen niet(geheel) compenseert, blijft het inkomen van deman cruciaal bij beslissingen om een kind tekrijgen of nog maar even uit te stellen. Boven-dien verdienen mannen meestal meer dan hunpartners. Werkloosheid, laag inkomen en slech-te arbeidsmarktperspectieven zijn dus geen prevoor mannen op de relatie- en huwelijksmarkt.Voor kinderloze vrouwen is de situatie minderduidelijk. Veel studies constateren dat vrouwenmet een voltooide opleiding maar geen baaneen grotere kans hebben om een kind te krijgen.Dat kan echter samenhangen met selectie: som-mige vrouwen zijn ook helemaal niet op zoeknaar een baan en willen zich eerst op gezin enkind richten. Langduriger werkloosheid heefttypisch een sterk negatief effect op kinderenkrijgen, zeer zeker voor mannen, maar meestalook voor vrouwen. Het effect verschilt evenwelvoor vrouwen al naar gelang de omstandighe-den op en het beleid ten aanzien van de arbeids-markt. In Frankrijk wordt bijvoorbeeld een ergnegatief effect van langdurige werkloosheid opde geboorte van het eerste kind geconstateerd,vooral als partners nog maar kort samenwonen.

Sociale verschillen in de patronen van deeerste geboorte nemen toeMannen en vrouwen met verschillende socialeachtergronden reageren vaak heel verschillendop een recessie. Studies laten zien dat hoog opge-leide vrouwen bij baanonzekerheid juist (verder)gaan uitstellen, vooral als ze nog kinderloos zijn,terwijl lager opgeleiden dan juist voor een kindkiezen. In Finland bijvoorbeeld kregen tijdens derecessie in de jaren negentig bij werkloosheidjuist de lager opgeleide vrouwen een kind.Lager opgeleide mannen, die bij een recessievaak de hardste klappen krijgen, reageren daar-

Foto: Stockchng/Omar Franc

entegen juist met dalende geboortecijfers. Zijvinden in baanonzekere tijden, zoals we ook zo-juist al zagen, niet gemakkelijk een partner. Alonder normale omstandigheden is het zo datmannen die economisch weinig hebben te bie-den, relatief moeilijk een partner krijgen. Tijdenseen recessie hebben zij het nog veel moeilijker. Deze verschillen in reacties zijn voor een deel teverklaren via de opportunity costs van het krij-gen van kinderen, dat wil zeggen de tijd die enhet inkomen dat mensen verliezen ten gevolgevan de verzorging en het grootbrengen van kin-deren. Als gezinnen met kinderen daarvoor eenvaste vergoeding krijgen, kunnen de verschillentussen mensen met ver