De impact van stress op vruchtbaarheid: de kip of het ei?

Uschi Van den Broeck, PhdMaster in de psychologie,Familietherapeut

Leuvens Universitair Fertiliteitscentrum

Overzicht

1. Wat is stress?2. Stress en voortplanting: een bijzondere

link3. Hoe wordt stress gemeten?4. Impact van stress op vruchtbaarheid?5. Kan stress reductie vruchtbaarheid

verbeteren?6. Tips en tools voor de klinische praktijk

1. Wat is stress? Stress = reactie op elke prikkel of conditie die spanning veroorzaakt (1)

= > proces◦ Ontstaat door stressor◦ Geeft stressrespons

Niet alle stress is negatief, zekere mate van stress nodig om te functioneren

Teveel stress kan wel negatief zijn◦ Link aangetoond met verstoren van het reproductieve systeem

(bv. Bij anorexia nervosa) (2)

(1) Selye, H. (1979). "Stress, cancer and the mind", in: J. Taché, H. Selye & S.B. Day (Eds). Cancer, stress and death (p. 11-27). New York, Plenum Press

(2) (2) Catherino (2011) Stress relief to augment fertility: the pressure mounts (Fertil steril, 95 (8)

2. Stress en vruchtbaarheid…een bijzondere link

Bio-psycho-social model (90’s)Infertility = medical, psychological and social problem: dynamic

relationship between these aspects

Psychological consequences model (70’s)Infertility = emotionally difficult experience, impacting all aspects of

individual and couple’s life

Psychogenic model (50’s)… such as unconscious anxiety about sexual feelings, ambivalence

towards parenthood, unresolved oedipal complex

Ideopathic infertility (1930’s)

state caused by psychological dysfunctional dynamics

Vooruitgang in (reproductieve) geneeskunde + in psychologie minder focus op psychopathologie als“oorzaak” van onvruchtbaarheid

Geen hogere prevalentie van persoonlijkheidsstoornissen of emotioneel dysfunctioneren bij ptn met vruchtbaarheidsproblemen

Dunkel-Schetter et al., 1991

Eerder: psychologische gevolgen (depressie, angst, negatieve effecten op zelfwaarde en lichaamsbeeld) door vruchtbaarheidsproblemen

Leiblum et al., 1987; Freeman et al., 1987; Newton et al., 1990; Hynes et al, 1992; Merari et al.,1992; Thierling et al.1993; Boivin et al, 1995; Slade et al, 1997

2. Stress en vruchtbaarheid…een bijzondere link

Bio-psycho-sociaal model

PsychologischBiologisch

Sociaal

(*) Grinion, 2005

Infertiliteit

3. Hoe wordt stress gemeten?

Algemene psychologische ‘stress’:◦ Brede waaier ◦ O.a. depressie, angst, persoonlijkheidskenmerkenPersoonlijkheidsvragenlijstenSymptomenvragenlijsten (e.g. SCL-90, HADS, …)

• Fertiliteitsspecifieke ‘stress’:• Specifieke domeinen• O.a. sociaal, relationeel, seksueel, kinderwensFertility Problem Inventory (FPI)Kinderwensvragenlijsten,…

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

Fysiologische interactie :Stress hormonen (catecholamines: adrenaline, noradrenaline, dopamine) in de hersenen

HPA as vrouwelijke voorplantingsorganen

interactie met hormonen die cyclus regelen:GnRH, prolactine, LH en FSH

Schenker et al., 1992

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

Psychologische stress vruchtbaarheid◦ Eetstoornissen: ovulatoire problemen

Stewart et al.,1990, 1992, 1994; Abraham S, et al; 1991

◦ Primaire psychoseksuele dysfuncties: Psychogene vorm van vaginisme Infrequent (of geen) seksueel contact Erectie- en/of ejaculatiestoornissen …

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

Onderzoek:◦ Boivin et al., BMJ, 2011 – meta-analyse: Geen verband tussen pre-treatment emotionele

stress (gemeten als angst en depressie) en outcomevan ART behandeling Obv 14 studies waarbij 3583 vrouwen met fer-problemen

werden geïncludeerd

Conclusies: geruststellend, emotionele stress als gevolg van fer-problemen of andere life stressorsheeft geen impact op de kans om zwanger te worden

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

Onderzoek:◦ Matthiesen et al., HR, 2011- meta-analyse Associaties tussen stress, angst, depressie en ART

outcomes blijven onduidelijk: 31 prospectieve studies Negatieve associatie voor stress en (state en trait) angst en

klin. Zwangerschaps percentage; geen verband met depressie.

Conclusie: veel methodologische problemen veel heterogeniteit tussen studies Voorlopig geruststellende bevindingen

Klinische ervaring:◦ Uitblijven van de kinderwens: Levenscrisis Sociaal stigma en schaamte Potentieel voor relationele problemen Genderverschillen en conflicten Coping discrepanties Ineffectieve of inadequate coping patronen …

STRESS

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

Thema’s o.a.: ◦ Kwaadheid, jaloezie, nijd◦ Onzekerheid rond toekomst en toekomstplannen◦ Gekwetst zijn in eigenwaarde en zelfbeeld◦ Uit de boot vallen tov de leeftijdsgenoten◦ Intergenerationele levenscrisis◦ Druk rond moeilijke beslissingen◦ Stigma rond ‘patiënten’ status

Niet in een vacuum:◦ Andere levensgebeurtenissen (werk, huis, familie, vrienden,…)◦ Andere medische aandoeningen◦ Reeds bestaande psychologische en/of psychiatrische problemen

of aandoeningen

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

Mythes:◦ Ga eens op vakantie…

◦ Neem een pauze en dan word je wel zwanger…

◦ Niet teveel mee bezig zijn…

◦ Ontspan u eens…

Angst, bezorgdheid, ideeën leven rond stress en vruchtbaarheid !!

Belangrijk om hiervoor:

- Open te staan

- Niet te snel te (ver)oordelen

- Correcte info te geven

- Normaliseren waar mogelijk, doorverwijzen waar problematisch

PRAAT EROVER!!!

4. Impact van stress op vruchtbaarheid?

5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?

5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?

Positief effect op zw-outcome:◦ Bij niet-ART koppels ◦ Evt effect op seksuele functie, normalisering

Geen effect op mental health:◦ In tegenstelling tot alg psy literatuur◦ Cave methodologische bedenkingen: Afhankelijk van design Afhankelijk van type interventie, duur focus Afhankelijk van baseline mental health van deelnemers

(het gaat al om gezonde mensen, weinig ‘winst’ te maken,…)

…

5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?

5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?

De rol van coping?◦ Als buffer/mediator voor negatieve impact van

stress Bv. Actieve coping zou positief effect hebben Bv. Vermijdende coping zou negatief effect hebben, niet alleen

op individu maar ook binnen koppel

◦ Als veranderbaar concept ~ bruikbaar in therapie

~ welke coping heeft vrouw/man?

~ eventueel nieuwe copingmechanismeinstalleren

◦ Als tegengewicht voor ontreddering, frustratie, isolatie, verminderd zelfbeeld ‘iets doen’

5. Kan stress reductie vruchtbaarheid verbeteren?

De rol van coping?◦ Effecten zijn niet altijd eenduidig: dosering? Bv. Actieve coping en oplossingsgericht zijn is

positief, maar indien teveel ook rigiditeit Bv. Op korte termijn kunnen vermijding of afleiding

helpend zijn, op langere termijn helpt dit niet meer en wordt dit dysfunctioneel

◦ Geen oplossing voor machteloosheid◦ Niet gericht op zwangerschap, wel op

algemeen (individueel, relationeel, sociaal) welzijn

6. Wat in de praktijk?

1. Praat erover! 2. Perceptie v pt >< feiten en vraagtekens3. Normaliseer, waar mogelijk: stress is

normaal en niet altijd negatief.4. Wees alert voor tekenen van emotioneel

(verminderd) welzijn 5. Rigiditeit ~ angst, falende coping, …6. Verwijs door, bij voorkeur naar

therapeuten met kennis van fertiliteit7. Empowering ≠ controle

Bedankt voor jullie aandacht!

Uschi Van den Broeck, Phd

Uschi.vandenbroeck@uzleuven.be

Master in de psychologie,

Familietherapeut

Leuvens Universitair Fertiliteitscentrum