De meesterNarratief-biografisch op zoek naar

professionaliteit van leraar

Overzicht

1. Onbehaaglijk in het dominante kader

2. Uit het kader: de zee van verhalen

3. Een stukje van mijn verhaal

4. Stukjes van jullie verhaal?

5. Leraren zijn verhalenvertellers

6. De persoon van de leraar is altijd in het geding

7. Kwetsbare professionaliteit en professionele kwetsbaarheid

8. De meester als reflectieve verhalenverteller

1. Onbehaaglijk in het dominante kader

There is more to the picture

than meets the eye

Neil Young

1. Onbehaaglijk in het dominante kader

• kader: denken en spreken over onderwijs en opvoeding wordt steeds meer technokratisch

– Bij wetenschappers, beleidsmakers, maar ook steeds meer in scholen en bij ouders

• “performativiteitsdenken” regeert:

• Onderwijs = investering• Effectiviteit en efficiëntie als enige criteria• Resultaten moeten gehaald én bewezen worden• Onderwijskwaliteit moet bewaakt en gecontroleerd worden

• Niet zonder gevolgen!!

• Dominante spreken en denken over leraarschap:

– Bijv. competentiedenken, efficiëntie/effectiviteit, evidence-based werken, …

– Verleidelijk want biedt de illusie van houvast en overzicht voor iedereen: ouders, leerkrachten, directies, overheid, inspectie…

– MAAR roept ook een bepaalde werkelijkheid in het leven (en verwijst andere mogelijkheden naar de schaduw)

Uit het kader: de zee van verhalen

En omdat ze in vloeibare vorm werden bewaard, behielden de verhalen het vermogen te veranderen,

een nieuwe versie van zichzelf te worden,

samen te gaan met andere verhalen en zodoende weer een nieuw verhaal te vormen; zodat de Oceaan van Verhalenstromen, in tegenstelling tot een bibliotheek met boeken, veel meer was dan een bron van voortkabbelende verhalen. Deze bibliotheek was niet doods maar springlevend.

Salman Rushdie

“Haroen en de zee van verhalen”

2. De zee van verhalen

• Doel van betoog: uit op zoek naar wat we kwijtspelen:– Het kader is exclusief, uit-sluitend: wat er niet in past wordt

uitgesloten, want irrelevant– Wat raken we kwijt? Wat is er niet meer denkbaar of zegbaar in

dat kader

• Pleidooi om andere manier van denken en spreken een plaats te (blijven) geven: opvoeding en onderwijs als een zee verhalen– Ruimte voor een ander Ik, een ander Meester-schap – Ruimte voor andere Ikken, die samen ander Wij vormen

(teamvorming, collegialiteit)

• Pas op: geen gemakkelijk, comfortabel of vrijblijvend verhaal!

3. Een stukje van mijn verhaal

Somewhere

In a burst of glory

Sound becomes a song

I’m bound

To tell a story

That’s where I belong.

Paul Simon, “You’re the one”

3. Een stukje van mijn verhaal

1. De professor doet het allemaal verkeerd… en toch…

2. Jenaplanscholen: verhalen van onbehagen en ommekeer

Fascinatie: waarom doen leerkrachten wat ze doen zoals ze het doen?

Doctoraatsonderzoek: – traditie life history en narrativiteit in menswetenschappen– Teacher thinking opening naar narrativiteit– Onderzoeksvragen:

• Wat betekent de specifieke professionaliteit van leerkrachten?• Hoe ontwikkelt ze?

Onze herinneringen zijn verhalen,

en vertelde herinneringen zijn verhalen van verhalen: verhalen in de tweede macht,

die door toehoorders of lezers opgenomen worden in hun eigen herinneringen

om zich daarin om te zetten in weer andere verhalen. De hele wereld is één reusachtige zoemende bijenkorf van verhalen.

In en met die verhalen bouwt de mens zijn leven op.

Paul de Wispelaere

“Brieven uit nergenshuizen”

4. Stukjes van jullie verhaal?

• Mijn beste/slechtste herinnering uit mijn beroepsloopbaan?

• Een metafoor voor mijn huidige job?

• De beste/slechtste leraar uit mijn leven?

5. Leraren zijn verhalenvertellers(en cultuurmedewerkers ook?)

• Het spontane spreken (en dus ook denken van leraren) over hun beroep is narratief.

• Verhalen zeggen meer:– Beschrijven– Evalueren

• Verhaal van een loopbaan = verhalen van leren/ontwikkeling– Professionaliteit is de altijd tijdelijke neerslag van dat leer- en

ontwikkelingsproces (“professionele ontwikkeling”)

• Professionele ontwikkeling: – beter handelen– geldiger weten Het persoonlijk interpretatiekader:

• Professioneel zelfverstaan: wie ben ik als leerkracht?– Werkwoord + substantief

• Subjectieve onderwijstheorie: hoe geef ik mijn job best gestalte (en waarom zo?)

Het professioneel zelfverstaan

Verschillende samenhangende componenten:

1. Zelfbeeld: hoe zie ik mezelf als leraar? (descriptief)

2. Zelfwaardegevoel: hoe goed vind ik mezelf als leerkracht? (evaluatief)

3. Beroepsmotivatie: wat drijft mij in mijn beroep? (conatief)

4. Taakopvatting: wat zie ik als mijn taak (opdracht) als leraar?(normatief)

5. Toekomstperspectief: hoe zie ik de toekomst voor mezelf als leerkracht (en hoe voel ik me daarbij)? (prospectief)

De subjectieve onderwijstheorie

• persoonlijk antwoord op de vraag: hoe pak ik deze situatie best aan en waarom zo?

• = Persoonlijk systeem van kennis en opvattingen over onderwijs/leraarschap

• !! Nauw verstrengeld met professioneel zelfverstaan

6. De persoon van de leerkracht is altijd in het geding

• In het spreken over mijn beroepsactiviteiten breng ik onvermijdelijk voortdurend mezelf ter sprake

• Wie ik ben als persoon is altijd relevant in wat en hoe ik handel:– Ik kijk, oordeel, handel– Bij het binnengaan van de klas neem ik mezelf mee

7. Kwetsbare professionaliteit en profesionele kwetsbaarheid

Ring the bells that still can ring

Forget your perfect offering

There is a crack in everything

That’s how the light gets in

Leonard Cohen

“Anthem”

7. Kwetsbare professionaliteit en profesionele kwetsbaarheid

Voorbij het doelgericht handelen (de activistische bias)

naar erkennen van wat – Gebeurt– Plaats vindt– Zich voltrekt– Me overkomt– Aan mijn intentie en controle ontsnapt

Opnieuw oog voor en erkennen van de PASSIVITEIT die essentieel is in leraarschap.

Er gebeurt altijd tegelijkertijd

zowel meer als minder

dan wat je bedoelde of nastreefde

• Verschillende bronnen:

– Werkcondities in belangrijke mate niet zelf gekozen

– Doelmatigheid bijzonder moeilijk aantoonbaar/bewijsbaar

– Er bestaat geen onbetwistbare verantwoordingsgrond voor oordelen en handelen

• Hoe ermee omgaan?

– Negatief: erkennen en uithouden

– Positief: omarmen• Maakt het pedagogische in de relatie pas mogelijk

8. De meester als reflectieve verhalenverteller

• Een richtsnoer, leidraad, referentiepunt in een beroepssituatie die per definitie complex en onvoorspelbaar is

• Reflectie als houding en vaardigheid– Zorgvuldig waarnemen– Beschrijven en analyseren– Duiden (conceptualiseren)– Oordelen en (anders) handelen

• Reflectie in de breedte:– Niet enkel technisch-instrumenteel (hoe?/hoe beter?)– Ook aandacht voor de andere dimensies:

• Moreel• Politiek• Emotioneel

• Reflectie in de diepte:– Voorbij het handelen, tot op het niveau van de onderliggende

opvattingen (het persoonlijk interpretatiekader)

• Reflecties delen: verhalen vertellen, beluisteren, bevragen, her-vertellen

Maar niets bestaat

dat niet iets anders aanraakt

Jeroen Brouwers

“Bezonken rood”