Wil je er zeker van zijn dat je de laatste versie van dit boek in handen hebt? Meld je dan aan op de website van Van Kefir Tot Zuurkool, daar kun je deze gratis downloaden. Je ontvangt dan ook de nieuwsbrief met leuke tips, wetenswaardigheden en lekkere recepten. Heb je je via de website aangemeld voor dit boek? Dan ontvang je automatisch de laatste versie als er een update komt.

De verantwoordelijkheid voor de gevolgen van het opvolgen van een of meerdere aanwijzingen uit deze cursus ligt niet bij de schrijver, uitgever of verspreider van deze cursus. Deze cursus is niet bedoel als medisch of gezondheids advies. Wij adviseren je om een bevoegde arts of diëtiste te raadplegen voordat je je dieet aanpast.

Niets van deze uitgave mag, geheel of gedeeltelijk, op welke wijze dan ook, worden overgenomen zonder voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van de auteur en uitgever, tenzij dit bedoeld is voor persoonlijk gebruik.

Copyright © 2014 – Inge Schuurmans – Van Kefir Tot Zuurkool

Uitgegeven door Van Kefir Tot Zuurkool

www.vankefirtotzuurkool.nl

1

Inhoudsopgave

Voorwoord blz 3Over kefir blz 4Melkkefir blz 5Kefirkwark en kefir kaas blz 11Kefir van plantaardige melk blz 14Zuurkool blz 17Zuurdesem blz 20Zuurdesembrood blz 22Nawoord blz 23

2

VoorwoordFermenteren kan lastig lijken als je net begint. Maar eigenlijk is het heel eenvoudig.

In dit e-boek kun je lezen hoe je een aantal van de meest gebruikte gefermenteerde voedingsmiddelen zelf kunt maken.

Het levert je niet alleen zelfgemaakte probiotica op, het is ook erg lekker en bovendien heel goedkoop te maken.

Ik wens je veel plezier met het lezen van dit boekje en natuurlijk ook met het toepassen van de aanwijzingen in je eigen keuken.

3

Over kefirVoor veel mensen is kefir het begin van het zelf maken van probiotische of gefermenteerde voeding.

Kefir wordt steeds populairder en dat is niet voor niets. Het wordt ook wel de champagne onder de yoghurts genoemd, maar kefir is eigenlijk veel meer dan dat.

Kefir bevat 35 tot 50 verschillende goede bacteriestammen. Een breed spectrum aan melkzuurbacteriën dus. Veel meer dan in yoghurt, waar het gaat om één of enkele verschillende melkzuurbacteriën.

Kefir geeft je energie, werkt als een probiotica en het helpt je darmen schoon te maken.

En wat mooi meegenomen is: kefir gemakkelijker zelf te maken.

Kefir is van nature een zuivelfermentatie, maar je kunt ook kefir maken van plantaardige melk. Beide manieren leg ik je in dit boek uit.

4

Melkkefir makenEr zijn twee verschillende manieren om kefir te maken.

Als eerste kun je hiervoor kefir korrels of granen gebruiken. Die kunnen de rest van je leven meegaan en vermenigvuldigen zichzelf (mits je ze voldoende “te eten” geeft en ze niet verhit, want dat overleven ze niet). Heb je nog geen kefirkorrels en wil je ze kopen? Kijk dan op de website in de winkel: http://vankefirtotzuurkool.nl/winkel/ Of misschien ken je zelfs iemand van wie je ze kunt krijgen.

De tweede manier is om gebruik te maken van een speciale Kefir Starter. Deze starter is in een poedervorm. Ook de starter is te bestellen via onze winkel: http://vankefirtotzuurkool.nl/winkel/

Ik zal je eerst de methode met de Kefir Starter uitleggen. Deze methode is heel eenvoudig en de meeste mensen beginnen zo.

Werk met schone materialenBij het maken van kefir (en andere fermentaties) is het belangrijk om met schone materialen te werken. Gebruik hiervoor een mild afwasmiddel en spoel de potten en andere hulpmiddelen liefst voor gebruik nog even om met heet water.

5

Hoe maak je kefir met behulp van een Kefir Starter in poedervorm(Deze methode is erg gemakkelijk en o.a. handig voor mensen met een druk leven)

Als je een volle agenda hebt en je hebt niet de tijd om kefir op de traditionele manier te maken, dan is dit een goede oplossing voor je. Het is een heel eenvoudige manier om kefir te maken.

Ook voor mensen die eerst eens willen proberen of kefir hen bevalt, is dit een goede manier. En als je maar af en toe van kefir wilt genieten, dan is het maken met een starter een uitkomst.

Het enige wat je hoeft te doen is de Kefir Starter kopen. Deze starter in poedervorm is heel geschikt voor als je om welke reden dan ook niet met de echt kefirkorrels wilt werken.

Wat heb je nodig:• Een zakje Kefir Starter in poedervorm• Een liter melk• Een glazen weckpot van 1 liter, compleet met deksel (optioneel)

Wat voor melk kun je gebruiken:Meestal wordt hiervoor gepasteuriseerde dagverse melk gebruikt. Volle, halfvolle of magere melk kan allemaal. Ook van geitemelk kun je kefir maken. En je kunt ook kiezen voor rauwe melk, maar het kan zijn dat het dan niet lukt om de verkregen kefir als starter te gebruiken om een volgende keer mee te fermenteren. Dat betekent dat je elke keer dat je kefir wil maken een nieuw zakje van de starter nodig hebt. Deze starter kun je bovendien gebruiken voor plantaardige melkkefir. Daarbij moet je wel op een paar dingen letten, daarover vertel ik je later meer.

6

Zo ga je te werk:• Zorg dat de melk op kamertemperatuur is.• Voeg de Kefir Starter toe en meng het er goed door.

(Dit kan zelfs door de starter in het pak van de melk toe te voegen en dan te schudden)

• Laat het vervolgens 24 tot 48 uur op kamertemperatuur staan om te fermenteren.

Als de kefir klaar is, kun je hem bewaren in de koelkast.

De beste plaats om je kefir weg te zetten als hij fermenteert, is uit direct zonlicht. Veel mensen maken een plekje vrij in een van de keukenkastjes en dat werkt heel goed.

Hoe weet je of de kefir klaar is:Als de kefir klaar is, dan is hij dikker geworden. En hij heeft een zure geur en smaak.

Hogere temperaturen (in de zomer) versnellen het rijpingsproces, lagere temperaturen vertragen het. Je moet dus altijd zelf in de gaten houden hoe het ermee is.

Nog een keer kefir maken

De kefir die je gemaakt hebt, kun je nu als starter gebruiken om opnieuw kefir van melk te bereiden. Zorg er hierbij voor dat de kefir vers is, maximaal 7 dagen oud, anders loop je de kans dat het niet meer lukt.

Hoe ga je te werk:• Neem 3 eetlepels van de kefir die je al gemaakt hebt. Gebruik je een andere

starter dan die je op de afbeelding op blz. 6 van dit boek ziet, volg dan de aanwijzingen op de verpakking.

• Neem een liter melk.• Meng beiden goed met elkaar. Je kunt hiervoor de kefir eerst met een beetje

melk mengen, zodat het goed door elkaar gaat. Dit mengsel doe je vervolgens door de rest van de melk.

• Zet het mengsel 24 tot 48 uur weg om het te laten fermenteren.• Als de kefir klaar is, bewaar hem dan in de koelkast.

Als je een andere hoeveelheid kefir wilt maken, pas dan de verhoudingen aan. Neem zo af en toe een nieuw zakje Kefir Starter, zo ben je er zeker van dat je kefir de juiste bacteriën bevat.

7

Hoe maak je kefir met behulp van Kefir KorrelsAls je een meer traditionele bereidingswijze wilt, dan kun je kiezen voor kefir korrels of granen om je kefir te maken.

Volgens sommigen zijn de kefir korrels superieur aan een starter, omdat je kefir door deze manier van fermenteren nog meer goede bacteriën bevat dan wanneer je de starter in poedervorm gebruikt.

Het is wel iets bewerkelijker om op deze manier kefir te maken.

Een ander nadeel aan kefirkorrels is dat ze een levend organisme zijn en je moet er dus goed voor zorgen. Ze hebben voeding nodig en de juiste omstandigheden om te blijven leven.

Ze eten de lactose in de melk en als die op is, dan sterven ze. De korrels groeien en vermenigvuldigen alleen als je er regelmatig nieuwe kefir mee maakt. Wil je een poosje geen kefir maken, dan kun je ze in verse melk in de koelkast bewaren.

Deze kefirkorrels kunnen generaties lang mee gaan, zolang je maar goed voor ze zorgt. En omdat ze groeien, kun je ze met mensen in je omgeving delen.

Let op:De kefirkorrels kunnen er niet goed tegen om met metaal in aanraking te komen. Het is daarom een goed idee om te zorgen voor materialen van kunststof en/of glas.

8

Wat heb je nodig:• Kefirkorrels• Melk• Een glazen weckpot• Een kunststof lepel• Een kunststof zeef

Zo ga je te werk:Voor een goed resultaat houd je een gewichtsverhouding aan van 1 op 10. Dus één deel korrels op 10 delen melk.

Doe de korrels in de weckpot en schenk de melk (op kamertemperatuur) erop. Let op dat de pot niet heet is omdat je hem net hebt omgespoeld, omdat de kefirkorrels dan door de hitte kunnen afsterven.

Kies ook nu een plek uit direct zonlicht en laat de kefir zo'n 24 uur rijpen. Tijdens dit proces kan het zijn dat de kefir zichzelf scheidt in twee lagen. Namelijk een dikkere bovenlaag en onderin de pot een laagje wei. Dit is normaal. Je kunt voor gebruik de kefir gewoon doorroeren zodat beide lagen weer met elkaar mengen.

Als de kefir klaar is, ga je de kefirkorrels eruit zeven. Roer eerst even met een lepel in de pot of schud met de pot, zo komen de kefirkorrels wat los van de kefir. Leg de kunststof zeef op een kom. Giet vervolgens de kefir in de zeef om zo de korrels van de kefir te scheiden. Om de kefir wat gemakkelijker te kunnen zeven, kun je voorzichtig met een kunststof lepel in de kefir roeren. Let erop dat je hiermee de korrels niet beschadigt.

9

De kefir is klaar voor consumptie, maar je kunt er ook voor kiezen om hem nogmaals 24 uur weg te zetten, zodat hij kan narijpen. Vergeet de kefir niet, want door het fermenteren zal de druk in de pot toenemen waardoor de pot kan ontploffen.

De korrels kun je in een schone weckpot doen om opnieuw kefir mee te maken.

10

Kefir kaas makenJe weet nu hoe je kefir kunt maken. Je hebt al gelezem dat bij het narijpen van de kefir er twee verschillende lagen ontstaan in de weckpot.

Als je gewoon van je kefir wilt genieten, dan roer je beide lagen door elkaar om ze weer in elkaar te laten oplossen.

Maar je kunt ze ook juist scheiden.

Door beide lagen te scheiden ontstaat er een deel doorzichtige vloeistof, dat is de wei. En er ontstaat een kwarkachtige versie van de kefir.

Door de kefir helemaal goed te laten uitlekken, zal de kwark een vaste vorm aannemen en zo ontstaat er een zachte kaas. Dat is dus uitgelekte kefir. Traditioneel wordt deze soort kaas van yoghurt gemaakt en ze heet dan labneh. Maar ook van kefir is het erg lekker.

11

Hoe ga je te werkOm dit te doen heb je het volgende nodig:

• Een pot gerijpte kefir• Een schaal om de wei in op te vangen• Een grote zeef• Een schone dicht geweven doek, zoals een kaasdoek, bij voorkeur van

biologische, ongebleekte en ongeverfde kwaliteit• Een lege en schone weckpot voor de wei

Plaats de zeef in de schaal en hang de doek in de zeef. Giet vervolgens de kefir in de doek en vouw de doek dicht. Het uitlekken duurt ongeveer 24 uur, dus het is vooral een kwestie van geduld.

Als de kefir helemaal goed is uitgelekt, giet dan de wei in de glazen pot. Deze wei kun je gebruiken als starter om andere dingen mee te fermenteren. In traditionele culturen werd wei ook wel gedronken als drank en je kunt het zelf gebruiken als bemesting voor je tuin.

12

Wat te doen met de uitgelekte kefir

De uitgelekte kefir kun je eenvoudig verbrokkelen en bijvoorbeeld als een soort fèta door een salade verwerken.

Het is ook erg lekker als zachte kaas voor op de boterham.

Je kunt het proces ook nog een stapje verder doorvoeren.

Je neemt dan de uitgelekte kefir met doek en al uit de zeef. De doek draai je aan de bovenkant dicht. Doe dit boven de gootsteen. Op deze manier kun je het overgebleven vocht nog uit de kefir knijpen, waardoor er een mozzarella-achtige kefirkaas ontstaat.

Let op: doe dit niet boven de bak met wei, want door de kracht van het knijpen zullen er ook melkdelen in de bak komen en dan is de wei niet meer zuiver.

13

Plantaardige melkkefir makenEr zijn veel mensen tegenwoordig met spijsverteringsklachten. Door haar probiotische werking kan kefir ondersteuning bieden bij het oplossen van die klachten. Maar niet iedereen verdraagt kefir op basis van dierlijke melk.

Op zo'n moment kan kefir van een plantaardige melk uitkomst bieden.

Maar ook als je gewoon voor variatie wilt kiezen kun je plantaardige melk als basis gebruiken voor je kefir.

Het maken van kefir van een plantaardige melk is heel eenvoudig. Het gaat hetzelfde als het maken van melkkefir met behulp van een starter.

Omdat plantaardige melk van nature veel minder suikers bevat dan dierlijke, is het wel van belang dat je kiest voor gezoete melk. Als je de melk zelf maakt, kun je dat doen door aan het eind van de bereidingstijd per liter melk één afgestreken eetlepel biologische kristalsuiker in de melk te laten oplossen.

14

Wat heb je nodig• Gezoete plantaardige melk (bij voorkeur zelf gemaakt, want dan is de melk

vrij van toevoegingen)• Een pakje kefir starter• Een glazen weckpot van 1 liter

Hoe ga je te werk• Zorg dat de melk op kamertemperatuur is.• Voeg de Kefir Starter toe en meng het er goed door.

(Dit kan zelfs door de starter in het pak van de melk toe te voegen en dan te schudden)

• Laat het vervolgens 24 tot 48 uur op kamertemperatuur staan om te fermenteren.

Als de kefir klaar is, kun je hem bewaren in de koelkast.

De beste plaats om je kefir weg te zetten als hij fermenteert, is uit direct zonlicht. Veel mensen maken een plekje vrij in een van de keukenkastjes en dat werkt heel goed.

Hoe weet je of de kefir klaar is:

Hoe snel de kefir klaar is is afhankelijk van verschillende factoren. De temperatuur is een belangrijke factor. Maar ook de soort plantaardige melk die je als basis neemt (en hoe zoet die is) bepaalt mee hoe lang het duurt om de melk te laten fermenteren.

Om te weten of de kefir klaar is moet je proeven. Omdat niet alle plantaardige melksoorten dik worden bij het fermenteren is het niet altijd te zien. Als je de kefir proeft en je proeft dat het zoete van de suiker weg is, dan is hij klaar. Je kunt er ook voor kiezen hem zo lang te laten fermenteren dat je hem kunt herkennen aan de zure geur en smaak. Laat je hierbij ook leiden door wat voor jou het lekkerste eindresultaat oplevert.

Hogere temperaturen (in de zomer) versnellen het rijpingsproces, lagere temperaturen vertragen het. Je moet dus altijd zelf in de gaten houden hoe het ermee is.

15

Nog een keer kefir maken

De kefir die je gemaakt hebt, kun je nu als starter gebruiken om opnieuw kefir te bereiden. Zorg er hierbij voor dat de kefir vers is, maximaal 7 dagen oud, anders loop je de kans dat het niet meer lukt.

Hoe ga je te werk:• Neem 3 eetlepels van de kefir die je al gemaakt hebt. Gebruik je een andere

starter dan die je op de afbeelding op blz. 6 van dit boek ziet, volg dan de aanwijzingen op de verpakking.

• Neem een liter melk.• Meng beiden goed met elkaar. Je kunt hiervoor de kefir eerst met een beetje

melk mengen, zodat het goed door elkaar gaat. Dit mengsel doe je vervolgens door de rest van de melk.

• Zet het mengsel 24 tot 48 uur weg om het te laten fermenteren.• Als de kefir klaar is, bewaar hem dan in de koelkast.

Als je een andere hoeveelheid kefir wilt maken, pas dan de verhoudingen aan. Neem zo af en toe een nieuw zakje Kefir Starter, zo ben je er zeker van dat je kefir de juiste bacteriën bevat.

Gebruik je notenmelk als basis, dan zie je eenzelfde proces ontstaan als bij gewone kefir. De vaste delen scheiden zich dan van de wei. Dit is geen probleem. Je kunt ze weer met elkaar mengen door even te schudden.

De verschillen met gewone melkkefirMelkkefir van plantaardige melk bevat wel probiotica zoals de gewone melkkefir, omdat je de wei hebt gebruikt. Maar de voedingswaarde van de verschillende soorten melkkefir zijn natuurlijk heel verschillend.

Kefirkwark maken van plantaardige melkkefirZoals je van gewone melkkefir kefirkwark kunt maken, zo kan dat niet zo goed van plantaardige melkkefir. Als je plantaardige melkkefir niet dikker is geworden door het fermenteren, houd je veel minder kwark over na het uitlekken.

Als oplossing hiervoor kun je ervoor kiezen om je basismelk (dus waar je de kefir van maakt) al wat dikker te maken. Op deze manier kun je toch kefirkwark maken. Kefir kaas maken lukt niet zo goed van plantaardige kefir.

16

ZuurkoolDe voordelen van zuurkoolHet gebruik van zuurkool is waarschijnlijk per ongeluk ontstaan omdat men de kool langer wilde bewaren.

Maar deze bewerking heeft nog een heel aantal andere voordelen. Ik zal er een paar noemen:

De voedingswaarde kan tot maar liefst het twintigvoudige toenemen.De goede bacteriën en enzymen die tijdens het fermenteren ontstaan helpen je darmflora in balans te blijven en dragen bij aan een goede spijsvertering en een sterk immuunsysteem.En als laatste, maar niet minst belangrijk, je krijgt door deze manier van bewerken een heel nieuw scala aan smaken op tafel.

Wat heb je allemaal nodig• Een halve witte of rode kool (traditioneel wordt witte kool gebruikt, maar rode

kool is natuurlijk net zo geschikt en het heeft een mooie kleur)• Een rasp of keukenmachine• Een ruime schaal• Zeezout (bij voorkeur keltisch)• Een glazen weckpot• Starter in poedervorm (optioneel)

17

Hoe ga je te werkNeem het buitenste blad van de kool en leg het opzij. Later heb je het nog nodig.

Snijd de kool vervolgens in grote stukken en rasp die klein, of maak er snippers van in de keukenmachine.

Doe de geraspte kool in de schaal en voeg een eetlepel zout toe.

Meng het zout door de kool en knijp in de kool, net zolang tot de kool zacht wordt en het vocht eruit komt.

Optioneel: Je kunt gebruik maken van een starter. Hierdoor voeg je bepaalde bacteriën toe, waardoor je meer zekerheid hebt over de kwaliteit van het eindresultaat. Volg hiervoor de aanwijzingen op de verpakking.

Doe de koolstukjes in de pot en druk dit goed aan zodat er geen lucht tussen zit. Als het goed is staat de kool nu onder het eigen vocht. Is dat niet het geval dan kun je een beetje (gefilterd) water toevoegen.

Zorg dat je aan de bovenkant van de pot een paar centimeter ruimte over houdt, want door het fermenteren zal er druk in de pot ontstaan.

Om het fermentatieproces goed te laten verlopen is het belangrijk dat de kool onder het vocht blijft. Het mag dus niet in aanraking komen met de lucht bovenin de pot. Hiervoor neem je het blad van de kool wat je in het begin opzij gelegd hebt. Met dit blad dek je nu de kool in de pot af en je kunt alles zo nog een beetje aanduwen zodat het onder het vocht staat. Als het afdekblad een stukje boven het vocht uitsteekt, dan is dat geen probleem. Zorg er wel voor dat de kool die je wilt fermenteren onder het vocht staat.

18

Sluit nu de pot en zet hem bijvoorbeeld in een hoek van je aanrecht. Laat het tenminste een week staan, langer mag ook. Zorg ervoor dat de pot niet in direct zonlicht staat.

Heb je alleen zout gebruikt en geen wei, dan kan het zijn dat de zuurkool nog wat langer nodig heeft om te rijpen.

Door gebruik te maken van een starter ben je er zeker van dat de juiste bacteriën werkzaam zijn tijdens het fermenteren. Ik raad hiervoor de starter van Body Ecology aan. Deze kun je bestellen via de winkel: http://www.vankefirtotzuurkool.nl/winkel/

Tijdens het fermenteren kan wat van de vloeistof uit de pot via de deksel weglopen. Als je de pot op een schoteltje of een dienblad zet, dan voorkom je dat je veel moet afdoen.

Als je de zuurkool wilt gaan gebruiken, zet dan de pot in de gootsteen. Doe de deksel voorzichtig open in verband met de opgebouwde druk. (Anders kan de vloeistof alle kanten op spuiten.) Neem het koolblad eruit, dit kun je weggooien. Daaronder zit je zuurkool.

De zuurkool kun je enkele maanden in de koelkast bewaren.

19

Zuurdesem Tegenwoordig is het heel gewoon om brood te bakken met gist, maar dat is pas sinds de 19e eeuw zo. Voor die tijd maakte men gebruik van wilde gisten om het brood te laten rijzen. Hierdoor was de rijstijd langer en daardoor kon het fermentatieproces bijdragen aan een betere verteerbaarheid van het brood. De snelheid waarmee het huidige brood gemaakt wordt, komt niet ten goede aan de kwaliteit.

Veel mensen denken dat zuurdesembrood zuur moet smaken, maar dat is helemaal niet zo.

Het maken van een goed brood vereist een beetje oefening, maar het is een leuk klusje. En de geur van vers gebakken brood in je huis is een van de lekkerste dingen die er zijn.

Om zuurdesembrood te maken, moet je beginnen met het maken van een zuurdesempap. Deze dient als starter voor je brood.

Het maken van zo'n zuurdesempap is heel eenvoudig. Het enige wat je nodig hebt is water en meel, een glazen pot om het in te doen en een doekje om het af te dekken.

Hoe ga je te werkMeng 1 kop meel met 1 kop water in een glazen pot en roer dit goed door elkaar.

Dek de pot af met een stuk kaasdoek of een katoenen zakdoek, zodat er geen vliegen bij kunnen. De pot mag niet afgelsoten zijn, want het zijn juist de gisten uit de omgeving van de pot die het fermenttieproces in gang gaan zetten.

Zet de pot op een warme plek. Iets boven de 25 graden is ideaal, maar op kamertemperatuur gaat het ook. Zorg ervoor dat er een goede luchtcirculatie is waar de pot staat.

Roer de pap elke dag tenminste één keer flink door.

20

Na een aantal dagen zie je dat er op de oppervlakte kleine luchtbelletjes ontstaan. Hieraan kun je zien dat de gisten actief zijn. Hoe lang het duurt voordat je deze belletjes ziet ontstaan is van allerlei factoren afhankelijk en het kan al na een paar dagen zijn, maar het kan ook langer dan een week duren.

Zodra er luchtbelletjes ontstaan, is het tijd om het zuurdesem te gaan voeden. Dit doe je door er 3 a 4 dagen lang elke dag 1 of 2 eetlepels meel aan toe te voegen en alles flink door te roeren. De pap wordt hierdoor dikker en zal gaan rijzen. Als het geheel te dik wordt, voeg dan een klein beetje water toe, de zuurdesempap hoort vloeibaar te blijven.

Als je zuurdesempap dik is en duidelijk rijst, zodat je de luchtbellen goed ziet, is hij klaar voor gebruik. Neem ervan zoveel als je nodig hebt om een brood te bakken, maar zorg er wel voor dat je altijd een klein beetje achter houdt om te gebruiken als starter voor de volgende zuurdesem.

Vul deze starter weer aan met water en meel en doe er elke dag een beetje meel bij om hem te voeden.

Als je de zuurdesem weinig gebruikt omdat je maar éénmaal per week brood bakt, zet hem dan tussendoor in de koelkast. Haal hem er een paar dagen voordat je gaat bakken uit zodat hij op kamertemperatuur weer actief kan worden.

21

Zuurdesembrood Hieronder volgt een eenvoudig recept om zelf zuurdesembrood te maken.

Wat heb je allemaal nodig• 500 gram volkoren speltmeel• 300 gram zuurdesem• 250 ml lauw water• 2 theelepels zout

Meng het meel, het water, de zuurdesem en het zout door elkaar in een grote kom en kneed het tot een deeg. Verplaats het deeg naar je wekblad en kneed het goed door. Dit doe je door steeds met de muis van je hand in het deeg te duwen en het deeg steeds een beetje om te rollen zodat alles een elastisch geheel gaat vormen.

Zet het deeg tenminste 7 uur opzij in een kom en dek het af met een warme vochtige theedoek. Zo kan het gaan rijzen.

Kneed het deeg nog eens flink door en vouw het zodat het in je ovenschaal of bakvorm past en bestrooi het met meel of bloem om te voorkomen dat het aan de bakvorm blijft plakken.

Dek het deeg nogmaals af met een warme vochtige doek en laat het nog enkele uren rijzen. Het deeg moet in omvang verdubbeld zijn voordat je het gaat bakken.

Verwarm de oven voor op 180 graden en bak het af in ongeveer 45 minuten. Om te testen of je brood gaar is kun je er aan de onderkant op kloppen. Als het hol klinkt is het klaar.

22

Nawoord Ik hoop dat ik je met dit boek op weg hebt kunnen helpen om zelf te gaan fermenteren en om te kunnen gaan genieten van alle lekkere dingen die je ermee kunt maken.

Ken je mensen in je omgeving die ook plezier kunnen hebben van deze kennis, stuur het boek dan aan ze door. Of deel de website van Van Kefir Tot Zuurkool met ze via Facebook, Twitter of email zodat ze zichzelf kunnen aanmelden voor de gratis download. Dat laatste is natuurlijk extra leuk, want dan ontvangen ze ook meteen handige tips, leuke wetenswaardigheden en lekkere recepten via de nieuwsbrief.

23