Toerisme Vilvoorde www.vilvoorde.be/toerisme tom.andries@vilvoorde.be

Infopunt administratief centrum Mattenkot: Lange Molensstraat 44 - 1800 Vilvoorde

In het toeristisch infopunt zijn ook de boeken ‘Beknopte geschiedenis van Vilvoorde’, Pjèèd in de talloer’ en het ‘Deluxe fotoboek’ verkrijgbaar.

Brochure en foto’s met dank aan: Dirk De Cubber, Paul Van Caesbroeck, Heemkundige Kring Hertog Hendrik I, Protestantse kerk “William Tyndale-Silo“, Pasar Vilvoorde, Kanaaltochten Brabant, Toerisme Vlaams-Brabant en Toerisme Brabantse Kouters.

V.U

. Han

s B

onte

, bur

gem

eest

er, s

tadh

uis,

Gro

te M

arkt

, 180

0 V

ilvoo

rde

Centrumwandeling Ontdek Vilvoorde als boeiende, bloeiende stad aan het water

Afstand: 4 km

1. Mattenkot

Het Mattenkot is een oud Dominicanenklooster uit de 16e eeuw. Tussen 1627 en 1715 ondergaat het complex een enorme transformatie met de bouw van een kerk, refters, aula, wasplaats, stenen brug over de Woluwe en een hofmuur.

De Verlichting en de Franse Revolutie betekenen een zwarte periode voor de domini-canen. Men gebruikt de kloostergebouwen eerst als soldatenkwartier en in 1792 als militair hospitaal waarna de gebouwen openbaar worden verkocht.

Na de opheffing komt er een koffiehuis en tijdens de 19e en de 20e eeuw vestigen fa-brieken zich in de overblijvende gebouwen waaronder in 1904 een mattenfabriek.

Vanaf 1932 worden de gebouwen gebruikt als Nijverheidsschool. De overblijvende kloostergebouwen worden in 1978 beschermd.

In 1999 koopt het stadsbestuur het gebouw aan om er stadsdiensten onder te bren-gen. Tijdens de renovatiewerken stortte een gedeelte van het gebouw in. In de plaats van dit gedeelte kwam een modern, glazen ontwerp.

2

‘Het zijn droeve tijden. Er verblijven nog maar 11 paters en 8 le-kenbroeder in het klooster, studenten zijn er al helemaal niet meer. Vandaag zette brigadier Robin ons zelfs met 5 gendarmen uit Brussel op straat. Na twee eeuwen betekent dit ongetwijfeld het einde van onze gemeenschap…’ Broeder Petrus Sergijsels, 11 november 1796.

19

16. Grote Markt met de Met en de bibliotheek

De Grote Markt Dit rechthoekig plein werd in de 12e eeuw kunstmatig aangelegd en is lange tijd het eco-nomisch knooppunt van Vilvoorde geweest. Vanuit de lakenhalle op de Grote Markt werd het laken in de 14e eeuw naar alle uithoe-ken van Europa geëxporteerd, naast de Ieperse, Brusselse en Mechelse lakens. Andere belangrijke gebouwen waren het stadhuis, het vleeshuis en een bron, de ‘borreput’, waar vis werd verhandeld. De Met De Overdekte Markt – Vilvoordenaars spreken over de Met – is een fraai voorbeeld van ijzer- en glasarchitectuur en eerder uniek in zijn soort. Het gebouw werd opgericht in 1903 naar ontwerp van stadsarchitect Jean Hauwaert, leerling van Victor Horta. Tot 1974 vond hier de wekelijkse markt van vlees, gevogelte, vis en zuivelproducten plaats.

De bibliotheek De bibliotheek is sinds 1949 ondergebracht in een gerenoveerd herenhuis op de Grote Markt. Het gebouw dateert van de 17e eeuw maar werd in het midden van de 20e eeuw grondig verbouwd. De familie Lauwers-Van Ootegem schonk het gebouw aan het stads-bestuur.

Architect Minner vormde het pand van eenvoudig rijhuis om tot een majestueus heren-huis met elementen uit de neo-rococo. Aan de achterkant bevindt zich in de gevel beeldhouwwerk van de toen zeer beloftevolle, jonge, Vilvoordse beeldhouwer Rik Poot.

18

De geschiedenis van het klooster gaat terug tot de 13e eeuw met de oprichting van het begijnhof van Steenvoorde net buiten de stadswallen. In de 15e eeuw krijgen een aantal Luikse Karmelietessen de toelating om zich in dit begijnhof te vestigen. Tijdens de godsdienstroebelen van de 16e eeuw wordt het begijnhof vernield. De karme-lietessen verhuizen tijdelijk naar Mechelen, maar keren in 1586 terug naar Vilvoorde, naar het vroegere Sint-Niklaasgasthuis in de Leuvensestraat. Bij hun verhuis brachten ze het miraculeuze Mariabeeld mee dat de begijnen ca. 1248 als geschenk hadden gekregen van hertogin Sofia van Thuringen. De huidige barokke kapel dateert van 1663-1665. In 2006 werd de Troostkerk verheven tot basiliek. Van-daag is het klooster van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Troost de oudste actieve karmelietes-sengemeenschap ter wereld.

15. Basiliek Onze-Lieve-Vrouw van Troost

‘Onze zusters verhuizen terug van Mechelen naar Vilvoorde. Daar werd ons oorspronkelijk klooster al in de 13e eeuw opgericht. Het miraculeuze Mariabeeld dat de begijnen in 1248 cadeau kregen van hertogin Sofia van Thuringen nemen we ook mee. Het vroe-gere Sint-Niklaasgasthuis in de Leuvensestraat wordt onze nieu-we thuis.’ Zuster Karmelietessen,1586.

‘Nieuwe industrie, een treinstation, rioleringsnetwerk en straatverlichting op gas… Wat verandert Vilvoorde snel! En vandaag eindelijk – elf jaar na mijn eerste ontwerp – de eerste steenlegging van het nieuwe stadhuis.’ Architect Trappeniers, 15 mei 1870.

3

In de 19e eeuw onderging Vilvoorde een grote transformatie. Het eerder landelijk stad-je werd een industriestad en kende een grote bevolkingsaangroei. Een grondige stadsvernieuwing en -verfraaiing werd op touw gezet, met grote projecten zoals de aanleg van het allereerste rioleringsstelsel en straatverlichting op gas.

In 1859 beslist de gemeenteraad om het oude stadhuis af te breken en een nieuw te bouwen waarvoor beroep wordt gedaan op de Brusselse architect Trappeniers. Dat-zelfde jaar presenteert hij een eerste ontwerp maar het zou nog duren tot 1870 voor-aleer de werken van start gaan. De werken duren tot 1872. Het gebouw in (neo-) clas-sicistische stijl wordt plechtig ingehuldigd door burgemeester Portaels op 13 maart 1873.

2. Stadhuis

De oorspronkelijke bestemming van dit gebouw - deels daterend uit de 16e eeuw - is in mysterie gehuld. Sommige bronnen spreken van een watermolen, andere herkennen in het gebouw een uitkijktoren of een opslagplaats voor graanvoorraden in de nabijheid van de vroegere watermolens op de Woluwe. Sinds het einde van de 19e eeuw was het in gebruik als drankgelegenheid. Het gebouw werd beschermd als monument in 1975 en werd gerestaureerd in 1936 en in de jaren ’80 en ’90.

3. Kijk-Uit

‘Hik! Excuseeeer… Wat was dit eeuwenoude gebouw vroeger nu weer? Een watermolen? Een uitkijktoren of op-slagplaats? Verhip, ik ben het kwijt! Nu is het in elk geval mijn favoriete kroeg. Hé schenk ze nog eens vol wil je!’ Anonieme kroegganger, eind 19e eeuw.

4 17

cc Het Bolwerk dankt zijn naam aan de historische plek waar het werd neergezet. Het gebouw refereert naar het middeleeuwse Bolwerk, een uitbouw in de verdedigingsmuur van weleer.

Het cultuurcentrum brengt een ruim en divers podiumaanbod: (wereld)muziek, theater, humor, film, en voorziet in een kwalitatief programma voor families en ontvangt ook seni-oren met een gevarieerd namiddagprogramma, mét koffie en gebak.

In cultuurcafé BObar, kunnen bezoekers terecht voor een hapje en drankje, maar ook lekkere snacks.

14. cc Het Bolwerk

16

De Rooseveltlaan werd op het einde van de 19e eeuw voor een gedeelte aangelegd op de plaats van de oude omwalling. Het begin van het plein lag net buiten de Mechelse-poort. Daar bevond zich de Koemarkt met een stadspomp en een drenkplaats voor de dieren. Vandaag is de Rooseveltlaan vooral het decor van de Vilvoordse markt op woensdag en zaterdag. Op de 3e maandag na paasmaandag vindt op de Rooseveltlaan de jaarlijkse landbouw-prijskamp plaats. Deze jaarmarkt bestaat ondertussen meer dan 150 jaar. De eerste editie in 1853 ging nog door op de Grote Markt maar na de sloop van de wallen verhuis-de de prijskamp vanaf 1881 naar de huidige locatie. Het jaarlijkse hoogtepunt is de ver-kiezing van de kampioen van Vilvoorde onder de Brabantse trekpaarden. In 1993 werd er een beeld van een Brabants trekpaard geplaatst.

13. Rooseveltlaan (Franklin)

‘Goeiedag! Kijk eens naar dit prachtig prijsbeest. Mijn Brabants trekpaard wordt zeker verkozen tot kampioen van Vilvoorde. Wist je dat de jaarmarkt al doorgaat sinds 1853? Dankzij de sloop van de stadswallen en de aanleg van deze laan, vindt de jaarlijkse landbouwprijskamp vanaf nu hier plaats.’ Landbouwer,1881.

Deze gotische kerk was vanaf 1 februari 1937 het allereerste beschermde monument van Vilvoorde. De bouw van de kerk dateert van de 14e eeuw, toen Vilvoorde haar gouden eeuw beleefde. Jan III van Brabant riep in 1342 de bevolking op tot het inza-melen van aalmoezen om de wederopbouw van de 13e eeuwse kerk te financieren. De aanvang van de werken van het huidige koor kan gesitueerd worden in 1360-1370. Van de 13e eeuwse kerk op dezelfde plaats is slechts de oude sacristie overgebleven (Kruiskapel). De ruwbouw van de oostpartij werd voltooid in 1384. Door allerlei tegenslagen en slechtere economische omstandigheden kon de bouw pas afgewerkt worden in de 15e eeuw toen het hoogtepunt van Vilvoorde al voorbij was. De blikvanger van de kerk is het barokke koorgestoelte uit 1663.

4. Kerk Onze-Lieve-Vrouw van Goede Hoop

5

‘Wat ben ik fier! Onze kerk is het eerste beschermde monument van Vilvoorde. Geen wonder als je weet dat met de bouw werd aangevat in de 14e eeuw en we ook kunnen pronken met een prachtig barokke koorgestoelte uit 1663.’ Pastoor-deken Van Reeth, 1 februari 1937.

6

Het Tuchthuis van Vilvoorde - in de volksmond ‘de correctie’ genoemd - was na dat van Gent de tweede moderne gevangenis van het land.

Het Tuchthuis is een neo-classicistisch gebouw, voltooid in 1777 naar een ontwerp van de gerenommeerde architect Dewez, en werd in gebruik genomen in 1779. Het ontwerp was vernieuwend omdat de toenmalige architecten nog volop bezig waren met barok en de stijl tot dan toe enkel werd gebruikt voor paleizen, kastelen en abdijen.

Voor de gevangenen was het ongetwijfeld een bevreemdende ervaring: ze kwamen langs het poortgebouw en het mooie plein binnen, zagen de prachtige directeurs- en personeelsgebouwen, maar werden nadien naar veel minder luxueuze vertrekken ge-voerd.

Het Tuchthuis bleef tot 1871 in gebruik als gevangenis, nadien werd het een legerkazer-ne. Vandaag is het Tuchthuis de spil van een prestigieus stadsvernieuwingsproject. In het rechtergedeelte zijn een hotel en verscheidene verenigingen ondergebracht.

5. Tuchthuis

‘Wauw! Architect Dewez maakte er iets moois van. Kijk eens naar het poortgebouw, grote plein en de prachtige directeurs- en per-soneelsgebouwen. Ach ja en de cellen voor de gevangen zijn er ook nog maar veel minder luxueus natuurlijk…’ Gevangenisbewaker, 1779.

15

De industrialisatie lokte vanaf het einde van de 19e eeuw een grote massa arbeiders naar Vilvoorde. De stad barstte uit haar voegen en er ontstonden heel wat ongezonde toestanden. De arbeidersbevolking moest goede leefgewoonten worden bijgebracht. In het begin van de 20e eeuw werd een nieuwe centrumschool gebouwd. Het huidige gebouw in art-decostijl langs de Vestenstraat dateert van 1924: een waar paleis voor de kinderen van de werkman. Tegelijkertijd was de school ook een openbare badinrichting waar de arbeiders zich kon-den wassen. De oprichting van badinrichtingen moet vooral gezien worden in het kader van de groeiende zorg om de hygiëne en de gezondheid van de arbeidersbevolking. De belerende opschriften op de voorgevel passen perfect bij de paternalistische geest van weldoenerij, betweterij en sociale controle van de 19e eeuw.

12. Stadsbaden

‘Wist je dat in onze school een turnzaal is? Na het sporten gaan we ons wassen in de badinrichting. Mijn vriendjes en ik hebben al veel geleerd. Ik kan de opschriften op de gevel ook al lezen: ‘Frisch water baart Frisch verstand’. Schoolkind, 1924.

14

11. Kleurige arbeiderswoningen - Slachthuisplein

Dit waren oorspronkelijk arbeiderswoningen gebouwd voor de arbeiders van de Forges de Clabecq. Deze woningen, gebouwd kort na de eerste Wereldoorlog, zijn typerend voor de evolutie van de arbeidershuisvesting. Ze vormen nog steeds een fraai architec-turaal geheel dat ons doet denken aan de tuinwijken die in dezelfde periode tot stand komen. De gevels werden in de loop van 2006-2008 in felle kleuren geverfd naar aanleiding van het project ‘Fleurige Buurt’.

‘Het is wel niet zo groot en luxueus als het herenhuis van meneer directeur maar na een dag hard werken in de fabriek, kom ik hier graag thuis.’

Arbeider Forges de Clabecq, kort na WO I.

6. Watersite en Kanaalpark

7

Watersite is het ambitieuze reconversieproject van de grote, verouderde industriële zone - ongeveer 100 ha groot - gelegen langs het kanaal tussen het stadscentrum en de grens met Brussel. Op basis van het stedenbouwkundig concept van Xaveer De Geyter (2006) wordt de zone stapsgewijs aangepakt.

Het Kanaalpark maakt deel uit van ‘Watersite’ en is het eerste grootschalige stadsver-nieuwingsproject langs het Zeekanaal Brussel-Schelde te Vilvoorde. Het publieke park is gelegen nabij het centrum, vlakbij de Europabrug. Blikvanger in het project is het Tucht-huis.

Rondom het tuchthuis ontwikkelt zich een nieuw stadsdeel met 500 nieuwe woningen, een aanmeerplaats voor boten en een unieke kadeboulevard om langs te wandelen. Een wandelroute met infopanelen leidt je doorheen het domein.

Een nieuwe fiets- en voetgangersbrug over het kanaal zal dit stadsdeel in de toekomst ontsluiten naar het park Drie Fonteinen.

‘Wonen aan het water, wat is dat fijn! Het enorme stadsvernieu-wingsproject Watersite creëert maar liefst 1 300 nieuwe wonin-gen, kantoren, een school, kinderdagverblijf, rust- en verzor-gingstehuis en een nieuwe fiets- en voetgangersbrug over het kanaal. Het Kanaalpark, de nieuwe stadswijk 4 Fonteinen en de kadeboulevard zijn bovendien supergezellig!’ Vilvoordenaar, 2013.

‘Wandelen langs het water met aan de overzijde het betoverende park Drie Fonteinen - wat kan ik hier prachtige kiekjes maken. Straks nog een rondvaart op het kanaal!’ Toerist, 2013 .

Flaneren langs het water kan via de prachtige kadeboulevard waar zich ook een steiger voor plezierboten bevindt. Dankzij Kanaaltochten Brabant kan je hier inschepen voor een sfeervolle kanaaltocht en aan de overzijde van het kanaal gebruik maken van de waterbus.

7. Kadeboulevard

De Waterbus tussen Brussel en Vilvoorde: comfortabel en filevrij!

De Waterbus is een boot die functioneert als busdienst tussen de stadscentra van Brussel en Vilvoorde, een 10 km lang vaartraject op het Zeekanaal Brussel-Schelde.

Ontbijt op de boot, een krant lezen, reeds je e-mails beantwoorden vanuit de kan-toorhoek, even gaan uitwaaien op het dek… Het kan allemaal! De Waterbus vaart uit elke dinsdag, woensdag en donderdag van 1 mei tot 31 oktober.

Inschepen kan op volgende locaties:

Vilvoorde centrum—Steenkaai Park Drie Fonteinen—Vilvoorde Brusselsesteenweg

Meer informatie in het toeristisch infopunt of via www.waterbus.eu

13

10. Voormalige directeurswoning Forges De Clabecq - Spuymolenstraat nr. 47

In 1912 wordt in Vilvoorde de Fours à Cokes de Vilvorde (nadien Forges de Clabecq) opgericht op een groot terrein van bijna 10 ha langs het kanaal. Het bedrijf produceerde cokes voor hoogovens, ammoniumsulfaat als meststof en gas voor verlichting en verwarming. De hele omgeving groeide op korte tijd uit tot een indu-striële site met fabrieksgebouwen, arbeiders- en meestergastwoningen. De directeur van de fabriek nam zijn intrek in de woning in de Spuymolenstraat. Het gro-te herenhuis dateert van 1891. Rondom lag een grote tuin met vijver. De herenwoning en het park getuigen van de toenmalige hang van de bourgeoisie naar de natuur en de romantiek. Een dergelijke reactie tegen de “stress” en de vervuiling van de industriële maatschappij was slechts weggelegd voor een uiterst beperkte elite.

12

Deze fabriek werd in 1898 opgericht door een leraar van de gemeenteschool, Omer De-mol. Na zijn dagtaak hield hij de boekhouding bij van een lokale borstelmakerij. Hij zag in die sector potentieel en startte met de hulp van familieleden een fabriekje voor pense-len en kuisborstels. In 1903 verhuist het gezin naar de Zennelaan. Er werd een woonhuis en een werkplaats gebouwd. Door constant plaatsgebrek kreeg het gebouw in 1910 twee verdiepingen bij. Na het overlijden van Omer kochten de broers Jules en Paul Demol de grond naast het bedrijf. Daar werd in 1920 een nieuwe werkplaats opgericht (huidige gebouwen). Een groot deel van de productie werd geëxporteerd naar Frankrijk en Egypte. Daarom beslo-ten de broers om in 1925 hun penselen te gaan verkopen onder de naam Sphinx. Na de oorlog werd met succes geparticipeerd aan een aantal handelsmissies (VS, Bel-gisch Kongo). Vanaf de jaren ’70 kwam er sterke concurrentie vanuit Italië en vooral China. De firma kon zich hiertegen wapenen door het maken van hoogwaardige borstels en verfrollen. In 1988 werd het honderdjarig bestaan van de borstelmakerij gevierd.

9. Borstelfabriek - Zennelaan 23-25

9

8. Europabrug

Wat verder dan de huidige brug lag er sinds de 16de eeuw een nieuw type sluis naar een ontwerp van Leonardo da Vinci: het sas van Drie Fonteinen. Bij de verbredingswerken van het kanaal rond 1900 verdween deze sluis.

Later werd er een brug gebouwd. Deze werd tijdens WO II opgeblazen bij de aftocht van de Engelse troepen. Als tijdelijk noodbrug legde men 2 binnenschepen dwars over het kanaal. In 1943 bouwden de Duitsers een metalen draaibrug.

De werken voor de nieuwe brug startten in 1968. Na vier jaar zwoegen kon de afgewerk-te Europabrug in 1972 ingehuldigd worden.

In gesloten stand heeft de hefbrug een vrije hoogte van 9m, in open stand 35m: dit laat toe om 90% van de scheepvaart door te laten zonder de brug te moeten ophalen. Bij opening blijft de hinder beperkt: ze kan in 100 seconden op- of neergelaten worden.

‘Pfew, het heeft vier jaar geduurd maar eindelijk is de nieuwe brug over het kanaal afgewerkt. De Europabrug kan in 100 seconden op- of neergelaten worden, overspant 50 meter en is maar liefst 56 meter hoog. Ze vervangt de ijzeren draaibrug die de Duitsers hier in 1943 aanlegden.’ Werfarbeider, 1968 – 1972.

10

Parcours centrumwandeling

1

3 4

5

6

7

2

8

9

10

11

12

13

15

16

11

1. Mattenkot – start van de wandeling

2. Stadhuis

3. Kijk-Uit

4. Kerk Onze-Lieve-Vrouw van Goede Hoop

5. Tuchthuis

6. Watersite

7. Kadeboulevard

8. Europabrug

9. Borstelfabriek Zennelaan

10. Voormalige directeurswoning Forges De

Clabecq

11. Kleurige arbeiderswoningen Slachthuisplein

12. Stadsbaden

13. Rooseveltlaan (Franklin)

14. cc Het Bolwerk

15. Basiliek Onze-Lieve-Vrouw van Troost

16. Grote Markt met de Met en de bibliotheek

14

met dank aan Gentle