CAMPUSKRANT | 17 DECEMBER 2014 17 RAAD belicht vanuit …Wil je men-sen richting gezond en...
1
MAATSCHAPPIJ 17 CAMPUSKRANT | 17 DECEMBER 2014 RAAD DE Een actueel vraagstuk belicht vanuit 3 expertises Obesitaks De Amerikaanse obesitasepidemie heeſt definitief voet aan wal gezet in West-Europa. Eén Belg op twee is te dik, zo blijkt uit de recentste Gezondheidsenquête. Nog alarmerender: inmiddels heeſt ook één kind op vijf overgewicht. Meteen stellen beleidsmakers de vraag of het geen tijd is voor een vettaks of een suikertaks. Maar zo’n tax shiſt van gezond naar ongezond: spijst dat alleen de schatkist, of scheelt dat ook echt kilo’s op de weegschaal? TEKST: Wouter Verbeylen ILLUSTRATIE: Gudrun Makelberge “Als ik zelf minister was, zou ik zo’n vettaks zeker niet van van- daag op morgen invoeren. Je kan maar beter goed onderzoe- ken wat de effecten zijn alvorens je belast. Vandaag weten we dat echt nog niet voor België. Wel- ke producten gaan we belas- ten? Als we vet belasten, zal het verbruik dan niet gewoon ver- schuiven, van vet naar suiker? Wat is het inkomenseffect: zal zo’n maatregel de lagere inko- mens niet veel zwaarder treffen dan hogere? Zo’n taks kan ook maar deel uitmaken van een breder pakket aan maatregelen, enkel de prijzen aanpassen lijkt me niet voldoende.” “Ik ben niet tégen sturende belastingen, al vinden sommi- gen die betuttelend, en niet de taak van de overheid. Roken is een goed voorbeeld. De over- heid legt accijnzen op om de levensstijl te beïnvloeden. Na- tuurlijk is dat voor een stukje paternalistisch, maar verder behoeſt het weinig discussie dat de overheid hier een rol moet spelen: roken is niet alleen voor de roker zelf, maar ook voor de omgeving ongezond.” Sociale mechanismen zijn sterker “Maar bij tabak tonen hoge ac- cijnzen ook meteen hun beper- kingen: wie verslaafd is, blijſt vaak gewoon roken, duur of niet duur. De afgelopen decen- nia zijn steeds meer vrouwen gaan roken, ondanks de steeds hogere taksen (de Gezondheids- Erik Schokkaert Economist Wat baat het zolang je frisdrank op school verkoopt? “Zo’n vettaks werkt vooral bij dat kleine deel van de bevol- king dat ‘geldgevoelig’ is, en dan nog alleen als je het voed- sel fors duurder maakt: 30 pro- cent of meer. Dat verbaast me eerlijk gezegd niet. Want wat antwoorden mensen als je hen vraagt waarom ze eten wat ze eten? Met stip op één: ‘Omdat ik het graag lust’; en op twee, drie en vier: ‘Omdat het ge- zond is, goedkoop en gemak- kelijk’. En wat we graag lusten, dat is biologisch gezien vooral zoet en vet voedsel. Vroeger was dat geen enkel probleem, maar tegenwoordig leven we in een land van melk en honing, met spotgoedkoop voedsel op elke straathoek, en een motor onder je kont voor elke ver- plaatsing. Onze maatschappij is ‘obesogeen’ georganiseerd.” “Toch valt er wat aan te doen: onze smaakvoorkeur is dan wel aangeboren, maar niet onveranderbaar. Het grootste deel van ons eetgedrag is aan- geleerd en vastgelegd door ge- woontevorming. Veel volwas- senen hebben geleerd om bitter en pikant heerlijk te vinden. En daar zit volgens mij een grote fout: we doen tegenwoordig bijzonder weinig met dat aan- leren, we beschouwen wat we lekker vinden te veel als ‘gege- ven’. Meer zelfs, de dingen die we toch al graag lusten en waar we beter minder zouden van eten, maken we nog lekkerder.” Wortels als snoepjes ‘verkopen’ “Je moet van jongs af smaak- voorkeuren voor gezonde din- gen aanleren en promoveren tot gezonde gedragsgewoon- tes. Goede gewoontes hebben de neiging te blijven bestaan. Slechte ook trouwens: de in- vloed van kennis over calo- rieën en voedingsstoffen op het gedrag wordt schromelijk overschat. Die steak au poivre Omer Van den Bergh Gezondheidspsycholoog ‘Gezonde smaak’ kan je aanleren smaakt nog altijd even lekker, ook al ken je het aantal calorie- en. Dus is het niet onzinnig om kinderen wortels te ‘verkopen’ door ze in snoeppapiertjes aan te bieden, of voorkeur voor witloof aan te leren door eerst suiker toe te voegen en vervol- gens te verminderen.” “Trouwens, als we dan toch bewust voor ‘gezond’ kiezen, doen we dat vaak heel irratio- neel. Op een pakje ‘cholesterol- vrij’ zien staan is al voldoende om het in het winkelmandje te leggen, ook al zitten er massa’s calorieën in. We zijn luie infor- matieverwerkers. En bedrijven spelen daarop in door de grens tussen medicatie en voeding steeds troebeler te maken. Je eet geen yoghurt, maar je eet ‘actieve bifidus’, en je drinkyog- hurtje ziet eruit als een shotje medicijnen: dat is allemaal geen toeval.” “Om maar te zeggen: ons koop- en eetgedrag is héél complexe materie. Wil je men- sen richting gezond en geva- rieerd sturen, dan heb je een coherent programma nodig: educatie, adverteren, aanbod, enzovoort. Alleen met een vet- taks los je zoiets niet op.” enquête 2013 wees uit dat er voor het eerst meer jonge vrou- wen roken dan jonge mannen – red.). De emancipatie kan hier een belangrijke rol gespeeld hebben. En zo zullen er altijd sociale mechanismen zijn die sterker zijn dan een eenvoudige prijsverhoging.” “Zoals gezegd: het geheel moet vooral kloppen. De effec- ten van een kilometerheffing op het milieu lijken me stuk- ken evidenter dan die van een geïsoleerde vettaks op de obe- sitasproblematiek. Zolang we, ik noem maar wat, nog toela- ten om frisdrankautomaten in middelbare scholen te plaatsen, lijken ideetjes als een vettaks of een frisdranktaks me niet echt prioritair.” “Het labelen van bepaalde voedingsmiddelen als ‘goed’ of ‘slecht’ is wetenschappelijk ge- zien onzin. Vet is op zich niet slecht, suiker is niet slecht. In de wetenschap telt alleen ‘hoe- veelheid’. Je kan je ook uitste- kend obees eten aan appels, als je je niet inhoudt. In een land als India zijn veel vegetariërs te dik. En daar draait het toch om: dat we te dik worden, of dat nu van suiker, vet, of iets anders is?” “Als je dan een bepaald soort voedsel extra gaat belasten, geef je het verkeerde signaal. Ik vind vet op zich heerlijk, daar zitten de meeste smaak- stoffen in. Waarom zou ik daar meer voor betalen als mijn buurman zich volstouwt met suikers? De enige ‘eerlijke’ ma- nier van belasten zou zijn: wie te zwaar is, extra belasten, een soort BMI-taks – dat is in de VS trouwens ooit een serieus voorstel geweest.” Stilzitten is het echte probleem “Nee, zo’n taks gaat voorbij aan het echte probleem: we eten te- veel voor onze sedentaire le- vensstijl. Mijn voorouders aten spek met stroop als ontbijt, en dat was geen enkel probleem, want daarna stonden ze de hele dag sloten te graven. Ik herin- ner me nog heel goed toen mijn vader de overstap maakte van de dienstfiets naar de dienstwa- gen: hij schoot van 80 kilo naar 110 kilo, want verder verander- de er niets aan zijn levensstijl: hij bleef dooreten zoals vroe- ger. Als we dus iets moeten doen, dan is het niet het eten in de supermarkt meer belas- ten, maar de parking van die supermarkt op 500 meter van de ingang leggen.” “In de VS is men ook obees geworden op het moment dat de hele openbare ruimte voor de wagen werd ingericht. Plots was het niet meer mogelijk eo Niewold Expert voeding en gezondheid Symboolpolitiek. Je kan je ook obees eten aan appels om de kinderen naar school te laten fietsen. Die totale inacti- viteit is nefast, je krijgt al mas- sale obesitas bij de jeugd. Dat is ook hier aan het gebeuren: het verkeer is te gevaarlijk, je zet je kind overal met de auto af, zelfs bij de sportclub. Maar ingrij- pen in de openbare ruimte, dat kost enorm veel geld, en dat ligt politiek veel moeilijker – ook al zou het effectiever zijn.” “Een vettaks als deel van een groter plan? Nee, sorry: dat zou nog altijd symboolpoli- tiek zijn. Dan leg je nog altijd de schuld ergens anders dan waar het echt om draait. Dat verschilt in niets van dieetgoe- roes die zeggen dat aardappels slecht zijn en havermout goed. Mensen zijn gewoontedieren, en een gewoonte verander je niet met een vettaks. Dat valt in de categorie ‘te makkelij- ke oplossingen’.”
Transcript of CAMPUSKRANT | 17 DECEMBER 2014 17 RAAD belicht vanuit …Wil je men-sen richting gezond en...
MAATSCHAPPIJ 17CAMPUSKRANT | 17 DECEMBER 2014
RAADDE
Een actueel vraagstuk belicht vanuit 3 expertises
Obesitaks
De Amerikaanse obesitasepidemie heeft definitief voet aan wal gezet in West-Europa. Eén Belg op twee is te dik, zo blijkt uit de recentste Gezondheidsenquête. Nog alarmerender: inmiddels heeft ook één kind op vijf overgewicht. Meteen stellen beleidsmakers de vraag of het geen tijd is voor een vettaks of een suikertaks. Maar zo’n tax shift van gezond naar ongezond: spijst dat alleen de schatkist, of scheelt dat ook echt kilo’s
op de weegschaal?
TEKST: Wouter VerbeylenILLUSTRATIE: Gudrun Makelberge
“Als ik zelf minister was, zou ik zo’n vettaks zeker niet van van-daag op morgen invoeren. Je kan maar beter goed onderzoe-ken wat de effecten zijn alvorens je belast. Vandaag weten we dat echt nog niet voor België. Wel-ke producten gaan we belas-ten? Als we vet belasten, zal het verbruik dan niet gewoon ver-schuiven, van vet naar suiker? Wat is het inkomenseffect: zal zo’n maatregel de lagere inko-mens niet veel zwaarder treffen dan hogere? Zo’n taks kan ook maar deel uitmaken van een breder pakket aan maatregelen, enkel de prijzen aanpassen lijkt me niet voldoende.”
“Ik ben niet tégen sturende belastingen, al vinden sommi-gen die betuttelend, en niet de
taak van de overheid. Roken is een goed voorbeeld. De over-heid legt accijnzen op om de levensstijl te beïnvloeden. Na-tuurlijk is dat voor een stukje paternalistisch, maar verder behoeft het weinig discussie dat de overheid hier een rol moet spelen: roken is niet alleen voor de roker zelf, maar ook voor de omgeving ongezond.”
Sociale mechanismen zijn sterker“Maar bij tabak tonen hoge ac-cijnzen ook meteen hun beper-kingen: wie verslaafd is, blijft vaak gewoon roken, duur of niet duur. De afgelopen decen-nia zijn steeds meer vrouwen gaan roken, ondanks de steeds hogere taksen (de Gezondheids-
Erik SchokkaertEconomist
Wat baat het zolang je frisdrank op school verkoopt?
“Zo’n vettaks werkt vooral bij dat kleine deel van de bevol-king dat ‘geldgevoelig’ is, en dan nog alleen als je het voed-sel fors duurder maakt: 30 pro-cent of meer. Dat verbaast me eerlijk gezegd niet. Want wat antwoorden mensen als je hen vraagt waarom ze eten wat ze eten? Met stip op één: ‘Omdat ik het graag lust’; en op twee, drie en vier: ‘Omdat het ge-zond is, goedkoop en gemak-kelijk’. En wat we graag lusten, dat is biologisch gezien vooral zoet en vet voedsel. Vroeger was dat geen enkel probleem, maar tegenwoordig leven we in een land van melk en honing, met spotgoedkoop voedsel op elke straathoek, en een motor onder je kont voor elke ver-plaatsing. Onze maatschappij is ‘obesogeen’ georganiseerd.”
“Toch valt er wat aan te doen: onze smaakvoorkeur is dan wel aangeboren, maar niet onveranderbaar. Het grootste
deel van ons eetgedrag is aan-geleerd en vastgelegd door ge-woontevorming. Veel volwas-senen hebben geleerd om bitter en pikant heerlijk te vinden. En daar zit volgens mij een grote fout: we doen tegenwoordig bijzonder weinig met dat aan-leren, we beschouwen wat we lekker vinden te veel als ‘gege-ven’. Meer zelfs, de dingen die we toch al graag lusten en waar we beter minder zouden van eten, maken we nog lekkerder.”
Wortels als snoepjes ‘verkopen’“Je moet van jongs af smaak-voorkeuren voor gezonde din-gen aanleren en promoveren tot gezonde gedragsgewoon-tes. Goede gewoontes hebben de neiging te blijven bestaan. Slechte ook trouwens: de in-vloed van kennis over calo-rieën en voedingsstoffen op het gedrag wordt schromelijk overschat. Die steak au poivre
Omer Van den Bergh Gezondheidspsycholoog
‘Gezonde smaak’ kan je aanleren
smaakt nog altijd even lekker, ook al ken je het aantal calorie-en. Dus is het niet onzinnig om kinderen wortels te ‘verkopen’ door ze in snoeppapiertjes aan te bieden, of voorkeur voor witloof aan te leren door eerst suiker toe te voegen en vervol-gens te verminderen.”
“Trouwens, als we dan toch bewust voor ‘gezond’ kiezen, doen we dat vaak heel irratio-neel. Op een pakje ‘cholesterol-vrij’ zien staan is al voldoende om het in het winkelmandje te leggen, ook al zitten er massa’s calorieën in. We zijn luie infor-matieverwerkers. En bedrijven spelen daarop in door de grens tussen medicatie en voeding steeds troebeler te maken. Je eet geen yoghurt, maar je eet ‘actieve bifidus’, en je drinkyog-hurtje ziet eruit als een shotje medicijnen: dat is allemaal geen toeval.”
“Om maar te zeggen: ons koop- en eetgedrag is héél complexe materie. Wil je men-sen richting gezond en geva-rieerd sturen, dan heb je een coherent programma nodig: educatie, adverteren, aanbod, enzovoort. Alleen met een vet-taks los je zoiets niet op.”
enquête 2013 wees uit dat er voor het eerst meer jonge vrou-wen roken dan jonge mannen – red.). De emancipatie kan hier een belangrijke rol gespeeld hebben. En zo zullen er altijd sociale mechanismen zijn die sterker zijn dan een eenvoudige prijsverhoging.”
“Zoals gezegd: het geheel moet vooral kloppen. De effec-ten van een kilometerheffing op het milieu lijken me stuk-ken evidenter dan die van een geïsoleerde vettaks op de obe-sitasproblematiek. Zolang we, ik noem maar wat, nog toela-ten om frisdrankautomaten in middelbare scholen te plaatsen, lijken ideetjes als een vettaks of een frisdranktaks me niet echt prioritair.”
“Het labelen van bepaalde voedingsmiddelen als ‘goed’ of ‘slecht’ is wetenschappelijk ge-zien onzin. Vet is op zich niet slecht, suiker is niet slecht. In de wetenschap telt alleen ‘hoe-veelheid’. Je kan je ook uitste-kend obees eten aan appels, als je je niet inhoudt. In een land als India zijn veel vegetariërs te dik. En daar draait het toch om: dat we te dik worden, of dat nu van suiker, vet, of iets anders is?”
“Als je dan een bepaald soort voedsel extra gaat belasten, geef je het verkeerde signaal. Ik vind vet op zich heerlijk, daar zitten de meeste smaak-stoffen in. Waarom zou ik daar meer voor betalen als mijn buurman zich volstouwt met suikers? De enige ‘eerlijke’ ma-nier van belasten zou zijn: wie te zwaar is, extra belasten, een soort BMI-taks – dat is in de VS trouwens ooit een serieus voorstel geweest.”
Stilzitten is het echte probleem“Nee, zo’n taks gaat voorbij aan het echte probleem: we eten te-veel voor onze sedentaire le-vensstijl. Mijn voorouders aten spek met stroop als ontbijt, en dat was geen enkel probleem, want daarna stonden ze de hele dag sloten te graven. Ik herin-ner me nog heel goed toen mijn vader de overstap maakte van de dienstfiets naar de dienstwa-gen: hij schoot van 80 kilo naar 110 kilo, want verder verander-de er niets aan zijn levensstijl: hij bleef dooreten zoals vroe-ger. Als we dus iets moeten doen, dan is het niet het eten in de supermarkt meer belas-ten, maar de parking van die supermarkt op 500 meter van de ingang leggen.”
“In de VS is men ook obees geworden op het moment dat de hele openbare ruimte voor de wagen werd ingericht. Plots was het niet meer mogelijk
Theo NiewoldExpert voeding en gezondheid
Symboolpolitiek. Je kan je ook obees eten aan appels
om de kinderen naar school te laten fietsen. Die totale inacti-viteit is nefast, je krijgt al mas-sale obesitas bij de jeugd. Dat is ook hier aan het gebeuren: het verkeer is te gevaarlijk, je zet je kind overal met de auto af, zelfs bij de sportclub. Maar ingrij-pen in de openbare ruimte, dat kost enorm veel geld, en dat ligt politiek veel moeilijker – ook al zou het effectiever zijn.”
“Een vettaks als deel van een groter plan? Nee, sorry: dat zou nog altijd symboolpoli-tiek zijn. Dan leg je nog altijd de schuld ergens anders dan waar het echt om draait. Dat verschilt in niets van dieetgoe-roes die zeggen dat aardappels slecht zijn en havermout goed. Mensen zijn gewoontedieren, en een gewoonte verander je niet met een vettaks. Dat valt in de categorie ‘te makkelij-ke oplossingen’.”
