2

Inhoud

1 Inleiding ......................................................................................................................................... 3

1.1 Burgerschap op school .......................................................................................................... 3

1.2 Het kader ............................................................................................................................... 3

1.3 De Burgerschapscan ............................................................................................................. 4

1.4 Leeswijzer .............................................................................................................................. 6

2 Werken met De Burgerschapscan .......................................................................................... 7

2.1 Inleiding ................................................................................................................................. 7

2.2 Stappen naar een actueel beeld ........................................................................................... 8

2.3 Stappen naar een verdiept beeld .......................................................................................... 9

2.4 Stappen naar de toekomst .................................................................................................. 10

3 Begripsverheldering ................................................................................................................. 11

Bijlage I t/m V Onderdelen van de Burgerschapscan ............................................................... 15

Bijlage I Screening ............................................................................................................................ 17

Bijlage II Aanwijzingen bij Uitkomst Screening .................................................................................. 20

Bijlage III Verdieping ............................................................................................................................ 22

Bijlage IV Aanwijzingen bij Uitkomst Verdieping .................................................................................. 26

Bijlage V Plan ..................................................................................................................................... 27

Bijlage VI t/m IX Voorbeelden ........................................................................................................... 29

Bijlage VI Voorbeeld Uitkomst Screening ............................................................................................ 31

Bijlage VII Voorbeeld Uitkomst Verdieping ........................................................................................... 32

Bijlage VIII Voorbeeld Plan .................................................................................................................... 34

Bijlage IX Voorbeeld Verdieping .......................................................................................................... 38

bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 2

1.1 Burgerschap op school

Kinderen voorbereiden op hun rol van burger in de samenleving is een taak die elke school zichzelf stelt. Sinds 2006 is

er ook een wettelijke verplichting om participatie en burgerschap te bevorderen. In de Wet op het primair onderwijs

staat het volgende: ‘Het onderwijs is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie’.

Burgerschap wordt hierbij opgevat als ‘de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en

daar een actieve bijdrage aan te leveren’. Bij sociale integratie staat meedoen aan de maatschappij en betrokkenheid

centraal. U zult bij verschillende landelijke instellingen verschillende bewoordingen vinden voor burgerschap. De

CED-Groep vat beide taken uit de wet kortweg onder de noemer ‘burgerschapsvorming’.

Maar wat wordt er nu precies van uw school verlangd op het gebied van burgerschapsvorming? Wat hoort er wel bij

en wat niet? En hoe werkt u eraan op school? Waarschijnlijk doet u al van alles rondom burgerschap, maar is dit

voldoende? De Burgerschapscan geeft u een beeld van de burgerschapsvorming op uw school, en van de kwaliteits-

zorg daaromheen.

1.2 Het kader

De Burgerschapscan is gebaseerd op een voor u herkenbaar burgerschapskader, namelijk dat van de Onderwijs-

inspectie. Bij het werken met de scan slaat u zo twee vliegen in één klap: u brengt in kaart of u daadwerkelijk werkt

aan de doelen die u voor ogen heeft en of u de kwaliteit van uw onderwijs voldoende waarborgt, en tegelijkertijd kunt u

op een overzichtelijke manier aan de Inspectie – en aan andere belanghebbenden, zoals ouders – laten zien hoe u

aandacht besteedt aan burgerschap.

3

1 Inleiding

bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 3

Burgerschapskader van de Onderwijsinspectie

Onderwijsaanbod Aandachtspunten:

• Sociale competenties: de competenties om met andere mensen om te gaan

• Openheid naar de samenleving: voorbereiding op deelname aan en betrokkenheid bij de

Nederlandse samenleving

• Bevordering van de basiswaarden en van de kennis, vaardigheden en houdingen die

nodig zijn om te participeren in de democratische rechtsstaat

• School als ‘oefenplaats’: het, als school, ook zelf in de praktijk brengen van burgerschap

en leerlingen mogelijkheden geven te oefenen met burgerschap en integratie

Kwaliteitszorg Aandachtspunten:

• De school heeft een visie op de wijze waarop ze burgerschap en integratie wil bevorde-

ren, geeft daar planmatig invulling aan en stelt doelen

• De school verantwoordt de wijze waarop ze invulling geeft aan bevordering van burger-

schap

• De school heeft inzicht in de vorderingen van leerlingen en/of in de mate waarin ze haar

doelen realiseert

• De school heeft inzicht in mogelijke risico's rond burgerschap onder leerlingen en speelt

daar bij de invulling van het onderwijs zo nodig op in

Zie www.onderwijsinspectie.nl voor meer informatie over het kader en voor de beoordelingsnormen.

Hoe is het kader van de Onderwijsinspectie verwerkt in de Burgerschapscan? De vier aandachtspunten bij Onderwijs-

aanbod vindt u in de Screening terug onder de punten 1 t/m 4, achter het kopje onderwijsaanbod (het derde aan-

dachtspunt, basiswaarden en democratische rechtsstaat, is hierbij door ons vertaald in waarden, normen en

democratie). Van het onderwerp Kwaliteitszorg zijn in de Screening visie, verantwoording en risico’s opgenomen onder

punt 5. De doelen, die ook bij Kwaliteitszorg horen, zijn opgenomen onder punt 1 t/m 4, omdat die rechtstreeks

verbonden zijn met het Onderwijsaanbod. Hetzelfde geldt voor inzicht in resultaten, dat onder punt 1 t/m 4 terug te

vinden is onder evaluatie.

1.3 De Burgerschapscan

De Burgerschapscan is ontwikkeld vanuit de gedachte van planmatig werken aan burgerschap op school. Onder plan-

matig werken verstaan we het werken volgens de cyclus plannen-uitvoeren-evalueren-bijsturen.

De Burgerschapscan bestaat uit twee delen, de Screening en de Verdieping (zie schema Stappen voor burgerschap op

pagina 5). Samen met een werkgroep start u met het invullen van de Screening. Het doel van de Screening is in korte

tijd een actueel beeld te krijgen van wat op uw school wel en niet gebeurt, en wat u zelf eventueel zou willen verbeteren.

De Screening is eenvoudig en snel in te vullen. De Verdieping gebruikt u daarna alleen voor die onderdelen waar u

specifieker inzicht in wilt hebben. Bijvoorbeeld omdat uit de Screening bleek dat dit onderdeel nog niet in orde is, of

omdat u zelf nog verbeterpunten ziet bij dit onderdeel.

De Burgerschapscan maakt deel uit van een serie producten ten behoeve van burgerschap op school. In 2009

verschijnt het Praktijkboek, dat u met ideeën, bronnen en sjablonen ondersteunt bij burgerschap op uw school (zie voor

meer informatie www.cedgroep.nl). U vindt hier ideeën voor in de klas en voor implementatie van burgerschap als

aandachtsgebied. Eerder verscheen in het kader van burgerschap ook de uitgave Burgerschap in de praktijk - Good

practices op Rotterdamse basisscholen (2008), dat u kunt downloaden op de website van de CED-Groep.

4

bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 4

Sta

pp

en

vo

or

bu

rge

rsch

ap

5

Ide

eë

n e

n

bro

nn

en

...v

oo

r o

nd

erw

ijs in

So

cia

le c

om

pe

ten

tie

V 1

.1V

1.1

V 2

.1

V 3

.1

V 3

.2

V 4

.1

V 4

.2

V 5

.1

V 5

.2

V 5

.3

V 2

.1

V 3

.1

V 3

.2

V 4

.1

V 4

.2

...v

oo

r o

nd

erw

ijs in

Op

en

he

id n

aa

r d

e

sa

me

nle

vin

g

...v

oo

r o

nd

erw

ijs in

Wa

ard

en

, n

orm

en

en

de

mo

cra

tie

...v

oo

r o

nd

erw

ijs in

Sch

oo

l

als

oe

fen

pla

ats

S 1

.1

On

de

rwijs

aa

nb

od

So

cia

le c

om

pe

ten

tie

S 2

.1

On

de

rwijs

aa

nb

od

Op

en

he

id n

aa

r d

e

sa

me

nle

vin

g

S 3

.1 e

n S

3.2

On

de

rwijs

aa

nb

od

Wa

ard

en

, n

orm

en

en

de

mo

cra

tie

S 4

.1 e

n S

4.2

On

de

rwijs

aa

nb

od

Sch

oo

l a

ls o

efe

np

laa

ts

Sja

blo

ne

n

Te

am

bije

en

ko

mst

Bu

rge

rsch

ap

in

sch

oo

lpla

n

Ou

de

ravo

nd

Vis

ieo

ntw

ikke

ling

Do

ele

n f

orm

ule

ren

.....

S 1

.2 e

n S

1.3

Do

ele

n e

n E

va

lua

tie

So

cia

le c

om

pe

ten

tie

S 2

.2 e

n S

2.3

Do

ele

n e

n E

va

lua

tie

Op

en

he

id n

aa

r d

e

sa

me

nle

vin

g

S 3

.3 e

n S

3.4

Do

ele

n e

n E

va

lua

tie

Wa

ard

en

, n

orm

en

en

de

mo

cra

tie

S 4

.3 e

n S

4.4

Do

ele

n e

n E

va

lua

tie

Sch

oo

l a

ls o

efe

np

laa

ts

S 5

.1 t

/m S

5.3

Vis

ie e

n

ve

ran

two

ord

ing

3.

Pra

ktijk

bo

ek

2.

Bu

rge

rsch

ap

sca

n -

Ve

rdie

pin

g

1.

Bu

rge

rsch

ap

sca

n -

Scre

en

ing

STA

RT

bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 5

1.4 Leeswijzer

Wat vindt u in deze handleiding?

Hoofdstuk 2 beschrijft in overzichtelijke stappen hoe u

De Burgerschapscan kunt gebruiken. Er zijn aanwijzingen

voor het invullen van de Screening en de Verdieping, het

verloop van de werkgroepbijeenkomsten, het analyseren

en het trekken van conclusies. Soms verwijzen we naar

bijlagen met praktijkvoorbeelden die de tekst verduidelijken.

Het derde hoofdstuk kunt u gebruiken als ‘naslagwerk’ bij

De Burgerschapscan. In dit hoofdstuk lichten we de belang-

rijkste begrippen uit de Screening en de Verdieping toe.

In de bijlagen zijn de producten van De Burgerschapscan

opgenomen, volgens onderstaande volgorde:

Bijlage I t/m V Onderdelen van de Burgerschapscan

Bijlage I Screening

Bijlage II Aanwijzingen bij Uitkomst Screening

Bijlage III Verdieping

Bijlage IV Aanwijzingen bij Uitkomst Verdieping

Bijlage V Plan

Bijlage VI t/m IX Voorbeelden

Bijlage VI Voorbeeld Uitkomst Screening

Bijlage VII Voorbeeld Uitkomst Verdieping

Bijlage VIII Voorbeeld Plan

Bijlage IX Voorbeeld Verdieping

6

bi-werk_Burgerchapscan-DRUKKER:Burgerschapscan-DEF 08-01-09 12:38 Pagina 6