Brancheonderzoek milieutechnologie bedrijven 2010

8/8/2019 Brancheonderzoek milieutechnologie bedrijven 2010

http://slidepdf.com/reader/full/brancheonderzoek-milieutechnologie-bedrijven-2010 1/52

Brancheonderzoek naar omvang, export en innovatie van

Nederlandse milieutechnologie bedrijven in 2010

In samenwerking met:

De MilieutechnologieSector in Nederland



REALISATIE EN TOTSTANDKOMING:

© COPYRIGHT: De Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie -VLM-,oktober 2010

Het is toegestaan om na uitdrukkelijke schritelijke toestemming van VLMde inhoud van dit rapport over te nemen, te vermenigvuldigen o op welkewijze dan ook aan derden ter beschikking te stellen.

DISCLAIMER: Alhoewel alle zorgvuldigheid is betracht bij de realisatie van dit rapport,zijn de opstellers van dit rapport niet verantwoordelijk o aansprakelijkvoor de correctheid, actualiteit en interpretaties van de gepresenteerdeinormatie en geraadpleegde bronnen.

CONTACT: Postbus 1902700 AD ZoetermeerTeleoon: 088 4008 545Fax: 088 4008 401E-mail: [email protected]

De Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie

NL EVD Internationaal, NL Innovatie, NL Milieu en Leeomgeving

VLM is lid van de European

Committee of Environmental

Technology Suppliers Associations.

VLM is een brancheorganisatie van de Vereniging FME-CWM

ondernemersorganisatie voor de technologisch-industriële sector



Inhoud:

Samenvatting 1

1 Inleiding 2

2 Methode 3

2.1 Denitie en onderverdeling milieutechnologiesector 3

2.2 Bepaling van een representatieve populatie 6

2.3 Inventarisatie bestaande inormatie over de sector 6

2.4 Aanvullend onderzoek: enquête 7

3 De milieutechnologiesector in Nederland 9

3.1 Omvang van de milieutechnologie bedrijven 9

3.2 Aantal bedrijven per bedrijstak 10

3.3 Omvang bedrijven per bedrijstak 10

3.4 Verdeling over milieucompartimenten 113.5 Regionale spreiding van de milieutechnologiebedrijven 13

4 Economische indicatoren 14

4.1 Omzet milieutechnologie bedrijven 14

4.2 Omzet per milieucompartiment 15

4.3 Omzet per marktsector 16

4.4 Werkgelegenheid en personeel 17

Kader A- De milieutechnologiesector integraal in beeld, analyse CBS 20

5 Export van milieutechnologie 26

5.1 Exportactiviteiten 265.2 Bestemmingslanden voor export 29

5.3 Exportondersteuning 31

6 Innovatie 33

6.1 Innovatieactiviteiten 33

6.2 Rolverdeling bij innovaties 36

6.3 Knelpunten en ondersteuning bij innovatie 37

Kader B- Innovatie in de milieutechnologiesector, analyse CBS 40

7 Conclusies en doorkijk naar de toekomst 43

7.1 Conclusies 43

7.2 Reecties 44

7.3 Sector milieutechnologie – doorkijk richting toekomst 44

7.4 Vervolgonderzoek 45

8 Geraadpleegde bronnen 46

Bijlage 1. Lijst van gebruikte termen 47

De Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie 48

De Milieutechnologie sector in Nederland 2010



Figuren

Figuur 1. Vergelijking grootteklasse respons- en non-respons groepen 7

Figuur 2. Vergelijking bedrijstakindeling respons- en non-respons groepen 8

Figuur 3. % bedrijven per grootteklasse in milieutechnologie en in Nederland 9

Figuur 4. Procentuele verdeling bedrijstakken per grootteklasse 11

Figuur 5. Provinciale spreiding van milieutechnologie bedrijven in 2008 13

Figuur 6. Bedrijsgrootte versus (wel o geen) export 26

Figuur 7. Bedrijstak versus (wel o geen) export 26

Figuur 8. Innovatie versus (wel o geen) export 27

Figuur 9. Interesse in samenwerking versus (wel o geen) export 27

Figuur 10. Behoete aan ondersteuning bij realisatie exportambities 31

Figuur 11. Exportondersteuning aan milieutech bedrijven in de periode ’06-‘09 32

Figuur 12. Bedrijsgrootte versus (wel o geen) innovatie 34

Figuur 13. Bedrijstak versus (wel o geen) innovatie 34Figuur 14. Export versus (wel o geen) innovatie 35

Figuur 15. Interesse in samenwerking versus (wel o geen) innovatie 35

Figuur 16. Innovatieondersteuning aan milieutech bedrijven, periode ’06-‘09 39

Tabellen

Tabel 1. Stappen in het brancheonderzoek 3

Tabel 2. Denitie milieutechnologiesector en type technologie 4

Tabel 3. Onderverdeling milieutechnologie in milieucompartimenten 5Tabel 4. Indeling van de bedrijven naar grootteklasse 7

Tabel 5. Aantal bedrijven per bedrijstak volgens het SBI ’93 systeem 10

Tabel 6. Verdeling milieutechnologie bedrijven over milieucompartimenten 11

Tabel 7. Gem. omzet milieutechnologische producten / diensten in 2008 14

Tabel 8. Omzet per milieucompartiment en groeivoorspelling voor 2012 15

Tabel 9. Belang van economische sectoren als markt voor milieutechnologie 17

Tabel 10. Gemiddeld aantal medewerkers per bedrij en prognose 18

Tabel 11. Leetijdsopbouw personeel in milieutechnologie bedrijven, 2008 18

Tabel 12. Beoordeling mogelijkheid aantrekken personeel, nu en in 2012 19Tabel 13. Top 10 export landen Nederlandse milieutechnologie bedrijven 29

Tabel 14. Milieutechnologie vragen aan EVD: Top 10 landen, 2009 30

Tabel 15. Basisgegevens innovatie van de respons groep van de enquête 33

Tabel 16. Bron van innovaties 36

Tabel 17. Samenwerkingspartners bij onderzoek en ontwikkeling 36

Tabel 18. Fasen in het innovatieproces waar zich knelpunten voordoen 37

Tabel 19. Gebruik van en behoete aan innovatie ondersteuning 38



Samenvatting

Milieutechnologie zal mede bepalend zijn voor de toekomstige (duurzame) concurrentie-positie van Nederland én de mate van duurzaamheid van onze samenleving. Alle redenom de ontwikkeling van de sector nauwlettend te monitoren en eectie te ondersteunen.Het huidige brancheonderzoek milieutechnologie is een eerste stap.

Het onderzoek is uitgevoerd in de periode april 2009 – oktober 2010 door de Verenigingvan Leveranciers van Milieutechnologie (VLM), NL EVD Internationaal, NL Innovatie,NL Milieu en Leeomgeving en het bedrij MetaSus. Het is gebaseerd op de gezamenlijkeinormatie van de teamleden over de sector, bestaande documentatie en een enquêteonder vertegenwoordigers van milieutechnologie bedrijven.

De milieutechnologie sector betret het “grijze milieu”; dat wil zeggen, activiteitengericht op het verbeteren van de leeomstandigheden van mensen. De sector kent tweebenaderingen: milieubescherming (bijvoorbeeld lucht, aval, water en bodem) en hetbeheer van natuurlijke hulpbronnen, met duurzame energie en energie efciency alsbelangrijkste thema’s.

De toegevoegde waarde van de milieutechnologie sector in 2008 was ongeveer € 2,8miljard. De sector bood werk aan ca. 36.000 personen. Gemeten naar aantal bedrijven entoegevoegde waarde is de Nederlandse milieutechnologiesector in de eerste plaats eendienstverlenende sector.

Uit het onderzoek bleek duidelijk het belang van het milieucompartiment duurzameenergie. In 2008 werd in dit compartiment de meeste toegevoegde waarde gegenereerd:meer dan 900 miljoen euro. De verwachting binnen de sector is dat dit belang in dekomende jaren verder zal toenemen.

Het personeelsbestand van milieutechnologie bedrijven is relatie jong en hoog opgeleid.

De komende 10 jaar worden geen grote problemen met tekort aan personeel verwacht.Milieutechnologie bedrijven halen ongeveer 25% van hun omzet uit export. Exportactivi-teiten lijken zich doorgaans volgens een schillenmodel te ontwikkelen. Vaak begint deexport in de landen om ons heen (België, Duitsland, Verenigd Koninkrijk), om door testoten naar andere landen van Europa en uiteindelijk buiten het continent te belanden,met name in de Verenigde Staten en de BRIC landen (vooral Brazilië, Rusland en China).Er is veel interesse om gezamenlijk op te trekken bij export promotie.65% Van de geënquêteerde bedrijven is bereid om hierin tijd en geld te investeren.

Agaande op de enquête innoveert 55% van de milieutechnologie bedrijven, vrijwel ona-hankelijk van de omvang van het bedrij. De innoverende bedrijven uit de respons groep

investeren een ruime 8% van hun omzet in innovatie, en zijn van plan dit te blijven doen,terwijl de resulterende nieuwe producten en diensten op korte termijn al 24% van deomzet bepalen. Samenwerking bij innovaties gebeurt bij voorkeur met leveranciers o anemers. Knelpunten bij innovatie doen zich voornamelijk voor in de pilot- en demonstra-tiease. Wat in het geval van het MKB niet helpt is dat innovatiesubsidies vooral bij grotebedrijven terecht komen.

Het projectteam is van plan om de ontwikkelingen rond de milieutechnologie in detoekomst gezamenlijk te blijven monitoren, bij voorkeur op een meer continue basis.Conorm de wens van de geënquêteerde bedrijven zal de mogelijkheid van desamenstelling van een “Milieu Top 100” van Nederlandse milieutechnologie bedrijvenworden onderzocht.

VLM 1



1 Inleiding

“Meer met minder” is een bekende slogan in milieuland en het motto van een lopendecampagne om energie te besparen. Het is ook de leidraad geweest tijdens dit branche-onderzoek van de milieutechnologiesector in Nederland. Het doel was om zoveel mogelijkinormatie over de sector te verzamelen en tegelijk de administratieve lasten voor debedrijven te beperken.

De Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie (VLM), NL EVD Internationaal, NLInnovatie, NL Milieu en Leeomgeving en het bedrij MetaSus hebben in de periode april2009 – oktober 2010 gezamenlijk dit brancheonderzoek uitgevoerd naar de economischeomvang, export en innovatie van de Nederlandse milieutechnologiesector.

De uitkomsten presenteren we in dit rapport. Met de resultaten kunnen milieutechnologiebedrijven zich spiegelen aan hun branchegenoten. Tegelijk dienen de resultaten als onder-legger voor de belangenbehartiging van de VLM en stellen zij Agentschap NL in staat omde ondersteuning rond (milieu-)innovatie en exportbevordering nauwkeurig a te stemmenop de behoeten van de bedrijven. De administratieve lastenverlichting voor de bedrijven

komt voort uit het eit dat de partijen de bedrijven gezamenlijk en niet ieder apart hebbenbenaderd.




2 Methode

Het brancheonderzoek is gericht op het “grijze milieu”; otewel het verbeterenvan de leeomstandigheden van mensen (bijv. in verband met luchtkwaliteit,bodemverontreiniging, geluidsoverlast) en niet op natuur- en landschappelijke waardenen de leeomstandigheden van ora en auna (het “groene milieu”).

In tabel 1 staan de gevolgde stappen van het brancheonderzoek.

Acties

1 Denitie en onderverdeling van de milieutechnologiesector

2 Bepaling van een representatieve populatie van de sector

3 Inventarisatie van bestaande inormatie

4 Aanvullend onderzoek om inormatiegap te dichten

5 Analyse en rapportage van de resultaten

6 Evaluatie en vervolg

Tabel 1. Stappen in het brancheonderzoek

Hieronder volgt een korte toelichting op de verschillende stappen.

2.1 Denitie en onderverdeling milieutechnologiesector

De denitie van de milieutechnologiesector is ontleend aan het EU rapport:“Data Collection Handbook on Environmental Goods and Services Sector” van deEuropese Commissie / Eurostat1. Tabel 2 laat zien dat we de sector kunnenonderverdelen in activiteiten gericht op milieubescherming en op het beheer vannatuurlijke hulpbronnen.

1Rapport Doc. ENV/EXP/WG/07 (2009), p. 31.

VLM 3



Doel → Milieubescherming Beheer vannatuurlijke hulpbronnen

Denitie →

Typetechnologie →

Tabel 2. Denitie milieutechnologiesector en type technologie

Met deze denitie als leidraad zijn de geïdenticeerde bedrijven gecategoriseerd,met de volgende randvoorwaarden:

• Doelgebondenheid van milieutechnologie. Veel nieuwe producten en diensten zijnenergie-efciënter en schoner dan hun voorgangers. Conorm de benadering gevolgd inde classicatie van milieu-activiteiten en –uitgaven van de Verenigde Naties, zijn deleveranciers van deze producten en diensten gerekend tot de milieutechnologiesector,als hun ontwikkelingen in de markt gezet zijn met het hooddoel milieubescherming en/o het duurzame gebruik van natuurlijke hulpbronnen.

• Tijdsgebondenheid van milieutechnologie. Door technologische vooruitgang verandertde set van technologie, goederen en diensten die tot de milieutechnologiesector wordengerekend. In veel gevallen is de “Stand der Techniek” van vandaag over een aantal jarenniet meer de schoonste optie, waardoor de achterliggende bedrijven hun plaats in demilieutechnologiesector moeten astaan aan leveranciers van schonere alternatieven.

Bij de verdere onderverdeling van de milieutechnologie sector volgt het onderzoek deEurostat-classicatie van milieuactiviteiten en –uitgaven in milieucompartimenten,zie tabel 3.

Meten, beheren, herstellen,voorkomen, behandelen, mini-maliseren, onderzoeken o deaandacht vragen voor milieu-

schade aan lucht, water enbodem en problemen omtrentaval en geluid.

Schonere technologieën, dieverontreiniging beogen tevoorkomen o minimaliseren.

Meten, beheren, herstellen,voorkomen, minimaliseren,onderzoeken o de aandachtvragen voor de uitputting van

natuurlijke hulpbronnen.

Efciënte technologieën, goede-ren en diensten die het gebruikvan natuurlijke hulpbronnenminimaliseren, zoals duurzameenergie en energie efciency.




Code Milieucompartiment

CEPA 1 Bescherming van de luchtkwaliteit en het klimaat

CEPA 2 Avalwater management

CEPA 3 Avalmanagement

CEPA 4 Bescherming en herstel bodem, grond- en oppervlaktewater

CEPA 5 Bestrijding van lawaai en trillingen (uitgezonderd bescherming werkplek)

CEPA 6 Bescherming van biodiversiteit en landschap

CEPA 7 Bescherming tegen straling (uitgezonderd externe veiligheid)

CEPA 9 Andere activiteiten gericht op milieubescherming

CReMA 10 Waterbeheer

CReMA 11 Natuurlijk bosbeheer

CReMA 12 Beheer van wilde ora en auna

CReMA 13 Beheer van energiebronnenCReMA 14 Beheer van mineralen

CReMA 16 Andere activiteiten gericht op het beheer van natuurlijke hulpbronnen

Tabel 3. Onderverdeling milieutechnologie in milieucompartimenten

CEPA = Classication o Environmental Protection Activities;CReMA = Classication o Resource Management Activities.

Voor nadere uitleg zie de website van Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat).

De milieucompartimenten CEPA 6 en CReMA 12 zijn minder belangrijk voor het onderzoek(immers behorende tot het “groene milieu”), maar komen toch terug in de statistiekenomdat sommige milieutechnologie bedrijven zich hier deels op richten.In de Eurostat benadering bestaan ook CEPA8 en CReMA 15: onderzoek en ontwikkeling.Deze zijn ter wille van de eenduidigheid van de indeling achterwege gelaten.

VLM 5



2.2 Bepaling van een representatieve populatie

Gekozen is voor een “bottom-up” benadering: de inormatie over de milieutechnologie-sector is opgebouwd uit gegevens over individuele bedrijven. Om deze populatie in kaartte brengen zijn bedrijvenlijsten van de deelnemende organisaties gecombineerd, aange-vuld met gegevens van het CBS en speciek onderzoek. In eerste instantie leidde dit toteen populatie van 993 milieutechnologie bedrijven. Tijdens de enquête bleek dat een

aantal bedrijven in de vastgestelde populatie niet bereikbaar was, bijvoorbeeld omdatdeze bedrijven anno 2010 ailliet waren. Sommige bedrijven hebben geen enquêteontvangen omdat de juiste contactgegevens ontbraken. Andere bedrijven gaven zel aan niet tot de populatie te behoren. Uiteindelijk hebben 770 relevante bedrijven daad-werkelijk een enquête-uitnodiging ontvangen. De resultaten over de samenstelling van demilieutechnologiesector (H3) en de economische indicatoren (H4) hebben betrekking opdeze groep van 770 bedrijven, tenzij anders aangegeven.

De 770 bedrijven kunnen als representatie worden beschouwd voor de milieutechnolo-giesector in Nederland, met de kanttekening dat eenmansbedrijven grotendeels buiten depopulatie zijn gehouden. Dit laatste aspect wordt gedeeltelijk gecompenseerd door het

eit dat ZZP-ers relatie goed vertegenwoordigd zijn in de respons groep van de enquête.

2.3 Inventarisatie bestaande inormatie over de sector

De volgende werkwijze is gevolgd:

Bepaling per bedrij van de ractie van de milieutechnologie-gerelateerde activiteiten tenopzichte van de totale productie. Veel bedrijven vallen 100% binnen het domein milieu-technologie, voor anderen vormt het een deel van een breder scala aan activiteiten.

Op basis van de gezamenlijke ervaring binnen het projectteam, schatting van de CEPA enCReMA racties van de bedrijsactiviteiten.

Op verzoek van het projectteam zijn door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)2 gegevens (op mesoniveau) over grootteklasse en SBI classicatie voor de aangeschrevenpopulatie samengesteld. De grootteklasse betret de omvang van het bedrij gemeten inwerkzame personen – zie tabel 4. Ter vergelijking hebben we de onderverdeling volgensde Europese standaard er onder gezet. Deze laatste gebruiken we bij de presentatie vande resultaten van de enquête.

2 De in dit rapport weergegeven opvattingen komen niet noodzakelijkerwijs overeen methet beleid van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Het CBS heet een bijdrage gele-

verd aan dit onderzoek in de vorm van inormatievoorziening maar is geen onderdeel vanhet projectteam.



http://slidepdf.com/reader/full/brancheonderzoek-milieutechnologie-bedrijven-2010 11/52 VLM 7

Aantal 0 1 2 5 10 20 50 100 200 500+

werkzame personen t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m

4 9 19 49 99 199 499

CBS Grootteklasse 00 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Europese standaard Microbedrij (MicB) Klein Midden Groot

bedrij (KB) bedrij (MidB) bedrij (GB)

Tabel 4. Indeling van de bedrijven naar grootteklasse

NB: bij grootteklasse 0 gaat het normaalgesproken om een holding zonder personeel

De SBI code betret de classicatie van bedrijven per type bedrijstak volgens de standaardbedrijsindeling SBI1993.

Het CBS heet op basis van al bestaande gegevens en huidige registers op verzoek ookeen economische analyse uitgevoerd naar de milieutechnologiesector in Nederland.

Deze cijers (macrototalen en mesototalen) zijn ten behoeve van deze publicatie terbeschikking gesteld. In kader A in hoodstuk 4 zijn de economische indicatoren voor demilieutechnologiesector op basis van CBS materiaal opgenomen. Tevens heet het CBSop basis van al bestaande gegevens een analyse uitgevoerd naar een aantalinnovatieaspecten in de milieutechnologiesector. Deze analyse staat in kader B inhoodstuk 6.

2.4 Aanvullend onderzoek: enquête

Als aanvullend onderzoek is met behulp van het programma IQuest van Basesot een

online enquête uitgezet onder 770 milieutechnologie bedrijven. 84 Bedrijven hebben deenquête ingevuld, een respons van 10,91%.

Ter controle van de representativiteit van de respons groep volgt hieronder eennon-respons analyse. In de graeken staat de vergelijking tussen de grootteklasse en debedrijstakindeling van de respondenten met die van de niet-respondenten.

Figuur 1. Vergelijking grootteklasse respons- en non-respons groepen

NB: Zie Tabel 4 voor aantallen werknemers per grootteklasse

Uit Figuur 1 blijkt dat voor wat betret verdeling over grootteklassen de responsgroep goed te vergelijken is met de non-respons groep. ZZP-ers zijn relatie sterk

vertegenwoordigd in de respons groep, wat verklaard wordt uit het eit dathet voor kleine bedrijven relatie gemakkelijker was om de enquête in te vullen.



Figuur 2. Vergelijking bedrijstakindeling respons- en non-respons groepen

NB SBI-Codes: 29 Vervaardiging van machines en apparaten; 45 Bouwnijverheid; 51Groothandel en handelsbemiddeling; 74 Overige zakelijke dienstverlening; 90 Milieudienst-verlening; XX Overige categorieën

Figuur 2 laat de percentuele verdeling zien van de bedrijstakken waartoe 78,5% van de

bedrijven uit de populatie behoren (de rest van de bedrijven zijn ondergebracht in “overigecategorieën”). Ook nu komt de samenstelling van de respons groep goed overeen met dievan de non-respons groep. Duidelijk is wel dat het aantal ingevulde enquêtes vanuit debouwnijverheid gering is, terwijl de overige zakelijke dienstverlening relatie sterkvertegenwoordigd is.

Conclusie uit de non-respons analyse is dat de respons groep als representatie beschouwd kan worden voor de totale aangeschreven populatie van770 milieutechnologie bedrijven.

De resultaten van de enquête liggen ten grondslag aan een deel van de inormatieover de samenstelling en de economische indicatoren van de milieutechnologiesector

(respectievelijk H3 en H4) en het leeuwendeel van de gegevens over export en innovatie.




3 De milieutechnologiesector in Nederland

3.1 Omvang van de milieutechnologie bedrijven

De milieutechnologiesector heet de naam dat het een relatie jonge sector is die in

Nederland de agelopen decennia tot bloei is gekomen. Er zou nog relatie weinig sprakezijn van consolidatie in de zin van samengaan van kleine en MKB bedrijven in groterebedrijven. In Figuur 3 presenteren we het percentage bedrijven per grootteklassebinnen onze populatie van milieutechnologie bedrijven en in Nederland (zie Tabel 4 voorgrootteklassen), gemeten naar aantal werkzame personen. Deze graek roept eenander beeld op. Ten opzichte van het totaalbeeld van ondernemend Nederland zijn depercentages grotere bedrijven in de milieutechnologiesector aanzienlijk hoger.

Figuur 3. % bedrijven per grootteklasse in milieutechnologie en in Nederland

NB: Bedrijven zonder personeel (bijv. holdings) zijn buiten beschouwing gelaten

Binnen onze populatie van 770 bedrijven is het aandeel kleine bedrijven (met nameeenmanszaken) relatie klein. In de categorieën kleine bedrijven zijn de getoondepercentages daardoor lager dan in werkelijkheid. Een ander signicant eect is datveel bedrijven een palet aan werkgebieden hebben waarvan milieutechnologie er één is.

Van de 770 bedrijven in onze populatie rekenen we er 581 (iets meer dan 75%) geheeltot de sector milieutechnologie, terwijl de overige gedeeltelijk ook actie zijn op anderegebieden. Voor bovenstaande graek betekent dit relatie grotere percentages groterebedrijven, waarvan het personeel zich dus gedeeltelijk niet met milieutechnologie bezighoudt.

Het eit dat ca. 25% van de bedrijven in onze populatie ook activiteiten ontplooit buitende milieutechnologie kan worden beschouwd als een kans voor de sector. Het zorgt inpotentie voor synergie met een breed scala aan activiteiten en mensen en een verbredingvan het milieutechnologie netwerk.

VLM 9



3.2 Aantal bedrijven per bedrijstak

De milieutechnologie bedrijven in onze populatie van 770 behoren tot 31 verschillendebedrijstakken in het twee-cijerige SBI ‘93 systeem (zie www.cbs.nl). Echter, 79% van debedrijven behoort tot één van de vij in tabel 5 weergegeven bedrijstakken.

SBI Omschrijving bedrijstak # bedrijven % bedrijven‘93

29 Vervaardiging van machines en apparaten 69 8%

45 Bouwnijverheid 54 7%

51 Groothandel en handelsbemiddeling 132 17%

74 Overige zakelijke dienstverlening 313 40%

90 Milieudienstverlening 37 4%

nvt Overig 165 21%

TOTAAL 770 100%

Tabel 5. Aantal bedrijven per bedrijstak volgens het SBI ’93 systeem

Tabel 5 maakt duidelijk dat de Nederlandse milieutechnologiesector gemeten naar aantalbedrijven in de eerste plaats een dienstverlenende sector is. Dit gegeven is van grootbelang bij de ontwikkeling van ondersteunende programma’s rond export en innovatie.Waar in dit rapport een onderlinge vergelijking tussen bedrijstakken wordt gemaaktzoomen we normaalgesproken in op (een deel van) bovenstaande vij zel geselecteerdebedrijstakken.

3.3 Omvang bedrijven per bedrijstakIn guur 4 evalueren we per grootteklasse de procentuele verdeling van de bedrijvenover de geselecteerde bedrijstakken. De guur is gebaseerd op onze populatie van 770bedrijven. Zoals te verwachten is het aandeel “overige zakelijke dienstverlening” onderZZP-ers groot (onder meer de groep zelstandige milieuadviseurs). Ook in de groepbedrijven met meer dan 200 personeel is de “overige zakelijke dienstverlening” goedvertegenwoordigd.

De bedrijven die machines en apparaten vervaardigen zijn in onze populatie voornamelijkte vinden in de range van 50 tot 200 personeel. Duidelijk is te zien dat hoe groter debedrijven, hoe groter de diversiteit aan bedrijstakken. Dat komt ook tot uiting in het

eit dat in de categorie bedrijven met meer dan 500 personeel, slechts 13 van de 33bedrijven zich exclusie bezighouden met milieutechnologie (ca. 40%), tegen ca. 75%voor de gehele populatie.




Figuur 4. Procentuele verdeling bedrijstakken per grootteklasse

3.4 Verdeling over milieucompartimenten

Code Milieucompartiment Aantal bedrijven Percentage

(agerond)

CEPA 1 Luchtkwaliteit en het klimaat 34 4,5

CEPA 2 Avalwater 92 11,9

CEPA 3 Aval 74 9,6

CEPA 4 Bodem, grond-, oppervlaktewater 68 8,8

CEPA 5 Lawaai en trillingen 7 0,9

CEPA 6 Biodiversiteit en landschap 5 0,7

CEPA 7 Straling 1 0,1

CEPA 9 Andere milieubescherming 161 20,9

CReMA 10 Waterbeheer 5 0,6

CReMA 11 Natuurlijk bosbeheer 0 0,0

CReMA 12 Wilde ora en auna 0 0,0

CReMA 13 Energiebronnen 298 38,7CReMA 14 Beheer van mineralen 15 2,0

CReMA 16 Ander beheer natuurlijke hulpbr. 11 1,4

TOTAAL 770 100,0

Tabel 6. Verdeling milieutechnologie bedrijven over milieucompartimenten

NB Cijers hebben betrekking op onze populatie van 770 bedrijven. Zie Tabel 3 voorvolledige omschrijving van de milieucompartimenten.

In bovenstaande tabel staat het aantal bedrijven dat actie is in de verschillendemilieucompartimenten. Er ontstaat een bruikbaar beeld van de voornaamste milieu-compartimenten binnen de milieutechnologiesector. Toch is dit slechts één manier omnaar de populatie te kijken. Het betret een analyse op basis van het aantal bedrijven



dat zich met de verschillende compartimenten bezighoudt, zonder een weging naar aantalwerknemers. Een ZZP-er die 100% actie is op het gebied van energie efciency telt duszwaarder dan de energie efciency activiteiten van een groot bedrij als b.v. Philips.Voor elk bedrij is een schatting gemaakt van de verdeling van de activiteiten over deverschillende compartimenten. In 544 owel iets meer dan 70% van de gevallen warende milieutechnologie activiteiten exclusie gericht op één van de milieucompartimentengenoemd in Tabel 6; in een kleine 30% is een onderverdeling gemaakt over meerdere

compartimenten.

Het belang van het compartiment (duurzame) energiebronnen komt in Tabel 6 duidelijknaar voren. De belangrijkste milieucompartimenten binnen de Nederlandse milieutechnolo-giesector zijn:

(CEPA 1) Bescherming van de luchtkwaliteit en het klimaat(CEPA 2) Avalwater management(CEPA 3) Avalmanagement(CEPA 4) Bescherming en herstel bodem, grond- en oppervlaktewater(CreMA 13) Beheer van energiebronnen

Waar in dit rapport een onderlinge vergelijking tussen milieucompartimenten wordtgemaakt, wordt ingezoomd op deze vij.




3.5 Regionale spreiding van de milieutechnologiebedrijven

Waar bevinden zich de milieutechnologie bedrijven in Nederland? Voor de initiële populatievan 993 bedrijven heet het CBS een analyse gemaakt – het resultaat is te zien in guur 5.

Figuur 5. Provinciale spreiding van milieutechnologie bedrijven in 2008

In guur 5 gaat het om de spreiding naar aantallen bedrijven. De meeste milieutechnolo-gie bedrijven zijn gevestigd in de Provincie Zuid-Holland. Toch ligt het aandeel milieutech-nologie bedrijven in Zuid-Holland iets onder het aandeel bedrijvigheid in het algemeen,dat in januari 2008 op 19,5% lag. Zo bezien is het aandeel milieutechnologie bedrijven inGelderland van 15,9% het meest opmerkelijk, in aanmerking genomen dat de provincieslechts 12,3% van de bedrijvigheid in Nederland huisvest. Voor Noord-Holland liggen deverhoudingen andersom: 17,6% van de bedrijvigheid in Nederland tegen slechts 12,1%van de milieutechnologie bedrijven (CBS, statline).

De meeste milieutechnologiebedrijven zijn gehuisvest inZuid-Holland, maar als percentage van de totale bedrijvigheidis Gelderland koploper

VLM 13



4 Economische indicatoren

De gegevens in dit hoodstuk zijn gebaseerd op de resultaten van de aanvullendeenquête, tenzij anders aangegeven.

4.1 Omzet milieutechnologie bedrijven

Parameter Euro

Gem. netto omzet per werknemer milieutech bedrij in ‘08 191.265

Gem. netto omzet per werknemer SBI 29 bedrij in ’08 277.474(9 bedrijven)

Gem. netto omzet per werknemer SBI 51 bedrij in ’08 428.163(14 bedrijven)

Gem. netto omzet per werknemer SBI 74 bedrij in ’08 142.051

(42 bedrijven)Gemiddeld % omzet milieutechnologische producten 2008 80%

Aantal bedrijven waarvan omzet 100% uit milieutech kwam 43 van 733

Tabel 7. Gem. omzet milieutechnologische producten / diensten in 2008

In tabel 7 staat de gemiddelde omzet van milieutechnologische producten en dienstenper werknemer in 2008, gebaseerd op de gegevens van 71 bedrijven die deze enquête-vraag hebben ingevuld4.

De gemiddelde omzet is uitgesplitst voor drie bedrijstakken:

29 Vervaardiging van machines en apparaten51 Groothandel en handelsbemiddeling74 Overige zakelijke dienstverlening

De beperkte omvang van de groepen bedrijven waarop deze gemiddelden zijn gebaseerdnoopt tot enige reserves bij hun gebruik als benchmark.

Ondanks de beginnende economische crisis rapporteerden de meeste milieutechnologiebedrijven een omzetgroei in 2008 ten opzichte van het jaar ervoor (slechts 5 van de 59bedrijven die de betreende vraag beantwoordden rapporteerden een omzetdaling).

3 Dat wil zeggen: 43 van de 73 bedrijven die deze vraag hebben beantwoord.4 Eén zgn. “uitbijter” (bedrij met een ongebruikelijk hoge omzet per werknemer) is buitenbeschouwing gelaten.




4.2 Omzet per milieucompartiment

Tabel 8 laat de percentages zien waarin de verschillende milieucompartimenten bijdroe-gen aan de totale milieutechnologische omzet. De percentages zijn gewogen naar aantalFTE’s werkzaam in de bedrijven. 71 Bedrijven zijn meegenomen in deze cijers. Zij vuldenbruikbare gegevens in voor bovengenoemde percentages én aantal FTE’s per eind 2008.Om de interpretatie van de cijers te vergemakkelijken is de groep te beschouwen als één

bedrij met ca. 1200 FTE’s. De belangrijke categorieën springen er weer uit (CEPA 1 t/m 4en CReMA 13 – vergelijk ook Tabel 6) maar de specieke verdeling wordt wel sterk beïn-vloed door een beperkt aantal grote bedrijven. Voor milieucompartimenten met minderdan vij respondenten zijn de cijers achterwege gelaten.

Code Milieucompartiment % omzet Groeivoorspelling

voor 2012

CEPA 1 Luchtkwaliteit en het klimaat 13,22 + 26% (18)

CEPA 2 Avalwater 5,45 + 19% (16)CEPA 3 Aval 5,84 + 18% (10)

CEPA 4 Bodem, grond-, oppervlaktewater 17,45 + 16% (14)

CEPA 5 Lawaai en trillingen

CEPA 6 Biodiversiteit en landschap

CEPA 7 Straling

CEPA 9 Andere milieubescherming 0,82 + 38% (05)

CReMA 10 Waterbeheer 0,16 + 15% (05)

CReMA 11 Natuurlijk bosbeheer

CReMA 12 Wilde ora en auna

CReMA 13 Energiebronnen 42,69 + 46% (33)

CReMA 14 Beheer van mineralen 4,11 + 30% (05)

CReMA 16 Ander beheer natuurlijke hulpbr. 3,74 + 52% (07)

Tabel 8. Omzet per milieucompartiment en groeivoorspelling voor 2012

De groeivoorspelling per milieucompartiment is een gemiddelde van de voorspellingen

van de respondenten, dus niet gewogen naar omzet o FTE’s. In tabel 8 hebben wetussen haakjes het aantal voorspellingen per milieucompartiment weergegeven.De milieuondernemers zijn opvallend positie – slechts zelden voorspelt men eenomzetdaling.

Een belangrijk signaal is het grote aandeel in de omzet en de zeer positievegroeiverwachting van het milieucompartiment energiebronnen. Deze groep behelstondernemingen die zich speciek bezighouden met bijvoorbeeld zonne- o windenergie,biobrandstoen o energie efciency maar ook milieubedrijven die in toenemende mategebruik maken van de energie-inhoud van aval en avalwater. Te beoordelen aan degroeiverwachting zal deze trend zich verder doorzetten in de komende jaren.

Nu al blijkt dat duurzame energie een belangrijke toegevoegdewaarde levert, de verwachting is dat dit de komende jaren nogverder zal groeien

VLM 15



4.3 Omzet per marktsector

Tabel 9 geet het relatieve belang weer van een reeks economische sectoren als marktvoor milieutechnologische producten en/o diensten. De percentages zijn gewogen naaromvang van de omzet in milieutechnologische producten en/o diensten in 2008.De cijers zijn gebaseerd op de eedback van 58 respondenten5.

In de tweede kolom geven de geënquêteerde bedrijven weer in welke sectoren zij degrootste omzetgroei verwachten te maken per 2012 ten opzichte van 2008. Sommigebedrijven hebben meerdere sectoren aangekruist; echter, het “gewicht” van hun stem persector is in dergelijke gevallen navenant verminderd. Ieder bedrij telt in dit geval dus evenzwaar mee. Let wel: de percentages hebben betrekking op het aantal malen dat deeconomische sector is genoemd, niet op de verwachte groeipercentages.

Interessant is dat de (commerciële en non-commerciële) dienstverlening ook als markt-sector van groot belang is voor de milieutechnologie bedrijven, zowel nu als naarverwachting in de toekomst.

5 Eén “uitbijter” (in dit geval een bedrij met relatie zeer hoge jaaromzet,gericht op één economische sector) is buiten beschouwing gelaten.




Economische sector Percentage Groeiverwachting

(% genoemd)

Landbouw, bosbouw en visserij 9,84 10,81

Voedings- en genotmiddelenindustrie 4,83 9,31

Textiel- en lederindustrie 0,95 1,44

Papierindustrie 0,67 1,20

Uitgeverijen en drukkerijen 0,70 0,81

Aardolie industrie 5,14 4,44

Chemische basisproducten industrie 4,55 2,59

Rubber en kunststondustrie 0,35 0,28

Basismetaal industrie 0,95 1,39

Metaalproducten industrie 2,53 3,47

Machine-industrie 0,24 1,85Elektronische industrie 0,00 0,00

Transportmiddelen industrie 2,05 0,00

Overige industrie 7,02 15,28

Winning delstoen 0,01 0,35

Energie- en waterleidingbedrijven 8,70 9,07

Bouwnijverheid 14,12 6,60

Commerciële dienstverlening 13,20 17,18

Niet-commerciële dienstverlening 24,16 11,11

TOTAAL 100,00 100,00

Tabel 9. Belang van economische sectoren als markt voor milieutechnologie

4.4 Werkgelegenheid en personeel

De bedrijven in onze groep van respondenten hebben gemiddeld 30,51 werknemers,waarvan er iets meer dan 17 zich bezighouden met milieutechnologie.

Het corresponderende aantal FTE’s is 15,86 (zie ook tabel 10).Er wordt dus maar weinig in deeltijd gewerkt.

Ondernemers zijn in het algemeen positie ingesteld, zo ook de respondenten.36,7% Voorspelt dat het personeelsbestand per eind 2010 zal groeien en nog eens51,9% denkt dat het gelijk zal blijven. Slechts 11,4% rekent op krimp.Per eind 2012 wordt ten opzichte van 2008 een aanwas van 13,11% aanpersoneel verwacht (cijer is gewogen naar het personeelsbestand per 2008).

VLM 17



Parameter Personen FTE’s

Gemiddeld aantal personeel per bedrij werkzaam 30,51 28,60

per eind 2008 (83 respondenten)

Gemiddeld aantal personeel per bedrij werkzaam 17,01 15,86

in milieutechnologie eind 2008 (83 respondenten)

Voorspeld gemiddeld aantal werkzaam per bedrij in 17,75 16,73

milieutechnologie per eind 2010 (79 respondenten)

VOORSPELLINGEN PER EIND 2010

% Respondenten dat aanwas personeel voorspelt 36,7%

% Respondenten dat gelijkblijvend aantal personeel voorspelt 51,9%

% Respondenten dat teruggang personeel voorspelt 11,4%

Prognose verandering milieutech sta ‘12 tov ’08 (52 respondenten) + 13,11%

Tabel 10. Gemiddeld aantal medewerkers per bedrij en prognose

In tabel 11 is de gemiddelde leetijdsopbouw en het opleidingsniveau als percentage vanhet totale personeelsbestand van een groep van 71 respondenten weergegeven (bij dezegroep werken in totaal 1100 personen aan milieutechnologie).

Opleidingsniveau Laagst Laag Middelbaar Hoog Totaal/

Leetijds

Categorie

Leetijdscategorie16 t/m 20 jaar 0% 0% 0% 0% 0%

21 t/m 30 jaar 0% 4% 5% 5% 15%

31 t/m 40 jaar 0% 12% 12% 12% 37%

41 t/m 50 jaar 0% 10% 11% 11% 33%

51 t/m 60 jaar 0% 1% 5% 7% 13%

61 t/m 65 jaar 0% 1% 1% 1% 2%

Totaal/ 1% 29% 34% 36%

OpleidingsniveauTabel 11. Leetijdsopbouw personeel in milieutechnologie bedrijven, 2008




In deze groep van respondenten is het gemiddelde opleidingsniveau vrij hoog en werkenopvallend weinig laagst opgeleiden aan milieutechnologie. Deze cijers kunnen per milieu-compartiment signicant verschillen. In de avalbranche bijvoorbeeld zal het percentagelaagst opgeleiden hoger liggen. 85% Van het personeel is de 50 nog niet gepasseerd, watmede te maken zal hebben met het eit dat de milieutechnologiesector nog een relatie

jonge branche is. Normaalgesproken zal er in de komende tien jaar dus nog geen nijpendpersoneelstekort ontstaan door vergrijzing. Dit beeld staat overigens lijnrecht tegenover

de prognose uit de watersector.

Toch hebben we in tabel 12 geïnventariseerd hoe de bedrijven de mogelijkheid van decontractering van personeel beoordelen, nu en in 2012. Het blijkt dat de grootste groepvan respondenten de zoektocht naar personeel als neutraal tot moeilijk beoordeelt.De verschillen tussen de huidige situatie en de prognose voor 2012 zijn klein maar mengaat er toch van uit dat de speurtocht naar geschikt personeel er niet gemakkelijker op zalworden.

De milieutechnologiesector heet een relatie jong personeels-bestand waardoor de komende jaren geen vergrijzingsproblemen

worden verwacht. Geschikt personeel blijt lastig te vinden

Huidige Prognose 2012

beoordeling(%) (%)

Erg gemakkelijk 4 4

Gemakkelijk 7 4

Niet gemakkelijk / niet moeilijk 35 32

Moeilijk 33 38

Erg moeilijk 11 9

Weet niet / geen mening 10 14

Tabel 12. Beoordeling mogelijkheid aantrekken personeel, nu en in 2012

NB: Huidige situatie en prognose 2012: 81 respondenten

VLM 19



Kader A-De milieutechnologiesector integraal in beeld, analyse CBS

In dit kader worden enkele economische aspecten van de milieutechnologiesector naderbelicht. De populatie van bedrijven die volgens de denitie6 toebehoren aan de milieu-technologiesector vormt de basis voor dit onderzoek. Op grond van beschikbare

gegevens van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) zijn economische indicatorenvastgesteld die representatie zijn voor deze populatie.

De milieutechnologiesector is een speciek onderdeel toebehorend aan de bredergedenieerde milieusector zoals deze door het CBS wordt gehanteerd. Gegevens zijnsamengesteld voor de variabelen productie, toegevoegde waarde en werkgelegenheid(arbeidsjaren, werkzame personen) voor het verslagjaar 2008. In de analyses wordt eenuitsplitsing gemaakt naar milieucompartimenten en verschillende bedrijstakken wordennader belicht.

Binnen de Milieutechnologiesector werken 36.000 personen

De milieutechnologiesector telde in 2008 in Nederland ongeveer 36.000 werkzamepersonen (gemeten in arbeidsjaren). De productiewaarde, gemeten in basisprijzen(exclusie subsidies en belastingen), bedroeg in 2008 7 8,2 miljard en de toegevoegdewaarde was gelijk aan 7 2,8 miljard. De toegevoegde waarde bestaat uit de lonen, socialelasten, het overige inkomen en het saldo van niet-productgebonden belastingen ensubsidies. Ook is de toegevoegde waarde gelijk aan de productie minus hetintermediaire verbruik. De toegevoegde waarde van alle economische activiteiten inNederland vormen gezamenlijk het bruto binnen-lands product (bbp) van Nederland.De toegevoegde waarde van de milieutechno-logiesector is in 2008 net iets groter dan dat

van de basismetaalindustrie (ongeveer7 2,5 miljard) en net iets kleiner dan detoegevoegde waarde van de chemischeeindproductenindustrie (ongeveer 7 3,1 miljard).

6 Het CBS heet zijn cijers gebaseerd op een voora vastgestelde populatie(993 bedrijven) die groter is dan de eerder genoemde populatie van 770 bedrijven diegehanteerd wordt voor de aanvullende enquête. Het CBS baseert zijn cijers dus opeen iets andere populatie dan de gegevens uit de aanvullende enquête.


Binnen de milieutechnologiesectorwerken 36.000 personen.De productiewaarde was 8,2 miljard

en de toegevoegde waarde wasgelijk aan 72,8 miljard. (2008)



Figuur 1. Productie en toegevoegde waarde milieutechnologiesector, 2008

(bron: CBS, Milieurekeningen)

Aandeel milieutechnologiesector in Nederlands bbpHet aandeel van de milieutechnologiesector in het bbp van Nederland bedraagt ietsminder dan 0,5 procent. Het aandeel van de milieutechnologiesector in de totaleproductiewaarde van Nederland is gelijk aan 0,7 procent. Met betrekking tot de werk-gelegenheid neemt de milieutechnologiesector 0,5 procent voor zijn rekening.Dit betekent dat de milieutechnologiesector relatie veel goederen en dienstenverbruikt om zijn productie te kunnen realiseren en dat de sector gemiddeld gezieniets arbeidsintensiever is dan de rest van de Nederlandse economie.

Figuur 2. Aandeel milieutechnologiesector in Nederlandse economie, 2008


Toegevoegde waarde per bedrijstakDe activiteiten binnen de milieutechnologiesector zijn verspreid over verschillendebedrijstakken. Zo vinden er activiteiten plaats in de industrie, maar ook in de

bouwnijverheid en de commerciële dienstverlening. Door de bedrijven in decommerciële dienstverlening werd in 2008 binnen de milieutechnologiesectorde meeste toegevoegde waarde gegenereerd, namelijk bijna 7 700 miljoen.



Vooral bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in milieu-economische dienstverlening,de ingenieursbureaus en andere zakelijke dienstverleners spelen binnen de commerciëledienstverlening een belangrijke rol. Ook de bedrijven toebehorend aan de milieudienst-verlening (bijvoorbeeld ophalen en verwerken van aval(water)) waren goed voor een inkaandeel in de totale toegevoegde waarde in de milieutechnologiesector.

De industrie, vooral de machine-industrie en de bouwmaterialenindustrie, speelt ook een

relatie belangrijke rol. Zij produceren onder andere waterbehandelingssystemen, milieu-vriendelijke koeltorens, isolerend bouwmateriaal, duurzame daken en isolatiematrassen.Als laatste speelt de groothandel met een toegevoegde waarde van 200 miljoen euroeen relatie grote rol in de milieutechnologiesector. De groothandel handelt in productenals industriële waterbehandelingssystemen en meetapparatuur.

Figuur 3. Toegevoegde waarde per bedrijstak in milieutechnologiesector, 2008





Figuur 4. Toegevoegde waarde per arbeidsjaar in de milieutechnologiesector(index Nederlandse economie = 100 voor 2008; bron: CBS, Milieurekeningen)

Toegevoegde waarde per arbeidsjaarEen sector met een hoge toegevoegde waarde per arbeidsjaar voegt veel toe aan deeconomie van een land. De toegevoegde waarde per arbeidsjaar in de milieutechnologie-sector is in 2008 bijna gelijk aan 7 77.000. Dit is net iets lager dan het gemiddelde voorde totale Nederlandse economie. Het verschil is zo klein dat hieruit geen harde conclusieskunnen worden getrokken. Op bedrijstakniveau zijn de verschillen soms wel signicant.De toegevoegde waarde per arbeidsjaar van bedrijven die toebehoren aan de milieutecho-logiesector in de rubber- en kunststondustrie is signicant hoger dan het gemiddelde

voor deze bedrijstak. Hetzelde kan gezegd worden voor de elektrotechnische industrieen de commerciële dienstverlening. Daarentegen geldt voor bedrijven die toebehoren aande milieutechologiesector in de groothandel juist het omgekeerde. Zij genereerden juistminder toegevoegde waarde per arbeidsjaar dan gemiddeld gegenereerd werd in dezebedrijstakken.

VLM 23



Figuur 5. Toegevoegde waarde per milieucompartiment in de milieutechnologiesector, 2008


We kunnen de activiteiten in de milieutechnologiesector onderverdelen in diversemilieucompartimenten. De meeste toegevoegde waarde wordt gegenereerd in hetcompartiment “energiebesparing en duurzame energie”7 (32%, iets meer 900 7miljoen).Energiebesparing en duurzame energie spelen in alle bedrijstakken van de milieutechnolo-giesector een belangrijke rol. Vooral in de bouwmaterialenindustrie, de elektrotechnischeindustrie en de commerciële dienstverlening is energiebesparing en duurzame energie eenbelangrijk werkgebied. Het compartiment ‘vast aval’ is goed voor 23 procent van detotale toegevoegde waarde, wat neerkomt op bijna 7 650 miljoen. Het compartiment‘vast aval’ is vooral een belangrijk werkgebied voor de bedrijstak milieudienstverlening8.Deze houdt zich voornamelijk bezig met het ophalen en verwerken van vast aval.

Het compartiment ‘avalwater’ is goed voor 15 procent van de toegevoegde waarde.Hier spelen de bedrijstakken rubber- en kunststondustrie (bijvoorbeeld rioleringsbeno-digdheden), de machine-industrie (bijvoorbeeld zuiveringsapparatuur) en de commerciëledienstverlening (bijvoorbeeld advies gerelateerd aan waterbeheer) een relatie grote rol.

7 Dit is exclusie de toegevoegde waarde die gecreëerd wordt door de ysieke productievan hernieuwbare energie.

8 In deze analyse zijn niet alle bedrijven toebehorend aan de SBI ‘ Milieudienstverlening’meegenomen. Alleen die bedrijven die door de projectgroep beschouwd worden alsmilieutechnologiebedrij zijn opgenomen in de analyse. Hetzelde geldt voor de bedrijstakrecycling.




Figuur 6. Toegevoegde waarde per milieucompartiment en per bedrijstak, 2008(in miljoen euro; bron: CBS, Milieurekeningen)

VLM 25



5 Export van milieutechnologie

De Nederlandse thuismarkt voor milieutechnologische producten en diensten is beperkt,onder meer vanwege de beperkte omvang van Nederland, de in het algemeen hogekwaliteit van de geleverde waar (waardoor deze niet snel toe is aan vervanging) en de upsen downs van het regeringsbeleid ten aanzien van de stimulering van de toepassing vanmilieutechnologie (denk aan subsidies voor duurzame energie toepassingen).

Export is daarmee van vitaal belang voor de groeipotentie van de sector.

5.1 Exportactiviteiten

82 Bedrijven hebben antwoord gegeven op de vraag o zij exporteerden in 2008.Bijna de helt (47,6%) ga aan in die tijd te exporteren, 52,4% deed dat niet.13 Bedrijven uit de laatste groep gaven aan concrete plannen te hebben om te gaanexporteren. De onderstaande guren geven meer inzicht in de situatie. Vanwege debeperkte populatie van de respondenten is qua bedrijsgrootte een onderverdeling naar

microbedrij (1 t/m 9 werknemers betrokken bij milieutechnologie), kleinbedrij (10-49),middenbedrij (50-249) en grootbedrij (250 en meer) aangehouden.

Figuur 6. Bedrijsgrootte versus (wel o geen) export

Figuur 7. Bedrijstak versus (wel o geen) export

NB: SBI Code XX betekent: alle andere codes.




Zoals te verwachten is het aandeel exporteurs hoger naarmate de bedrijven groter zijn.Dat leiden we voornamelijk a uit de vergelijking tussen de micro- en de kleinbedrijven.Voor de overige bedrijven zijn de populaties te klein. Voor wat betret de bedrijstakkenzijn de producenten van machines en apparaten (SBI 29) en de groothandels en handels-bemiddelaars (SBI 51) veel meer gericht op export dan de zakelijke dienstverlening(SBI 74). Dat zal mede te maken hebben met het eit dat de zakelijke dienstverlenersin meerderheid kleine bedrijven zijn (zie ook guur 4).

Van de exporterende bedrijven gaven er 27 aan welk deel van hun omzet zij uit exporthaalden. De percentages varieerden van 1% tot en met 100%; het gemiddelde per bedrij bedroeg 46,6%. Berenschot (2009) rapporteert op grond van een teleonische enquêtevoor de gehele milieusector een aandeel van 25% van de omzet uit export, tegen 24%voor de sector duurzame energie.

Uit eigen statistische gegevens van de VLM blijkt, dat nagenoeg alle VLM leden eenbelangrijk deel van hun omzet in het buitenland realiseren. Zonder dat het expliciet indit onderzoek in onderzocht, mag worden geconcludeerd dat export voor producentenvan milieutechnologie van groter belang is dan voor de dienstverlenende bedrijven in desector.

Milieutechnologie bedrijven behalen gemiddeld ca. 25% vanhun omzet in het buitenland. Voor producenten van milieu-technologie ligt dit percentage aanzienlijk hoger

Figuur 8. Innovatie versus (wel o geen) export

Figuur 9. Interesse in samenwerking versus (wel o geen) export



Een interessante vraag is o er een relatie bestaat tussen innoveren en exporteren. UitFiguur 8 blijkt dit inderdaad het geval te zijn. “Wel innovatie” betekent dat de betreendebedrijven in de periode 2006-2008 producten o technologie introduceerden die nieuwo sterk verbeterd waren. Het percentage exporteurs onder de innovatieve bedrijven isaanzienlijk groter dan onder hun niet-innoverende collega’s. De vraag is o de export tedanken is aan innovatie o dat de innovatie (mede) in gang gezet is door de noodzaak tevoldoen aan nieuwe omstandigheden in exportmarkten.

Het percentage exporteurs onder de innovatieve bedrijven isaanzienlijk groter dan onder hun niet-innoverende collega’s

Samen optrekken bij exportpromotie kan voor individuele bedrijven een kostenefciëntmiddel zijn om het marktaandeel in het buitenland te vergroten. Te denken valt aangezamenlijke beursdeelname, deelname aan handelsmissies o gezamenlijk een integraalconcept in de markt zetten. 65% Van de geënquêteerde bedrijven verklaarde zich bereidom tijd en geld te investeren in dergelijke samenwerkingsverbanden (totaal 46 respon-

denten). Uit guur 9 blijkt dat de meeste bedrijven die geïnteresseerd zijn in dergelijkesamenwerking zel al exporteren. Het leeuwendeel van de groep die nog niet exporteertheet geen mening over de mogelijkheid van gezamenlijk optrekken bij exportpromotie. Erlijkt sprake van een volgtijdelijkheid: uitzonderingen daargelaten zal een bedrij eerst zel exportactiviteiten ontwikkelen alvorens open te staan voor gezamenlijke initiatieven. Hetis dus aan te bevelen om initiatieven rond gezamenlijke exportpromotie en clustering terichten op bedrijven die zel al ervaring hebben met export.

Veel bedrijven zijn bereid samen te werken om hunmarktaandeel in het buitenland te vergroten




5.2 Bestemmingslanden voor export

Rangorde Land Aantal bedrijven (tussenhaakjes toekomstplannen)

MT NL

1 2 België 29 (+12)

2 1 Duitsland 20 (+11)

3 3 Verenigd Koninkrijk 11 (+6)

4 4 Frankrijk 10 (+11)

5 Rusland 8 (+2)

6 China 7 (+6)

7 Spanje 7 (+7)

8 Turkije 7 (+4)

9 Italië 5 (+5)10 5 Verenigde Staten9 5 (+7)

Tabel 13. Top 10 export landen Nederlandse milieutechnologie bedrijven

NB Rangorde gebaseerd op aantal bedrijven dat naar dit land heet geëxporteerd(+ tussen haakjes: o dit in de toekomst van plan zijn)(enquête onder 84 bedrijven)MT = Milieutechnologie; NL = Nederland

Tabel 13 laat een verscheidenheid aan bestemmingslanden zien. De gepresenteerderangorde van exportlanden voor milieutechnologie is gebaseerd op de (beperkte) respons

groep, zonder weging naar omzet. We bevelen aan deze rangorde met omzichtigheid tehanteren. Ter reerentie is de Top 5 van bestemmingslanden voor export vanuit Nederlandals geheel over 2008 er naast gezet (CBS, statline). Zoals te verwachten vormen de onsomringende landen de Top 3 van exportbestemmingen voor milieutechnologie. Belgiëwordt het vaakst genoemd, terwijl Duitsland toch veruit het belangrijkste land is voor deNederlandse export. De stap naar zaken doen in België (cq Vlaanderen) is kennelijk relatie gemakkelijk gezet, terwijl Duitsland een serieuzere inzet vergt, mede vanwege de taal-verschillen en in voorkomende gevallen sterke concurrentie. De Top 10 van exportlanden(eigenlijk een Top 16 want er zijn totaal 8 landen waarnaar 5 bedrijven hebben geëxpor-teerd) liggen alle in Europa, op twee na: China en de Verenigde Staten.

9 Plus nog zes andere landen waarnaar vij bedrijven hebben geëxporteerd:Finland, Griekenland, Hongarije, Polen, Portugal en Roemenië.



Ter vergelijking: in een studie verricht in 2009 stelde Bureau Berenschot op grond van110 teleonische interviews onder MKB-ers in de milieusector de volgende Top 3 vanexportlanden samen: 1/ Duitsland; 2/ België; 3/ China (op basis van het aantal maal dathet betreende land als exportland werd genoemd). Voor de sector duurzame energie(66 interviews) was de rangorde: 1/ België; 2/ Duitsland; 3/ Verenigd Koninkrijk.

SECTOR DUURZAME ENERGIE

TOT. DUURZAME ENERGIE 19 21 10 15 8 7 9 11 9 4

SECTOR MILIEU INCLUSIEF WATERZUIVERING

TOTAAL MILIEU 35 31 13 7 12 12 9 7 8 11

TOTAAL 54 52 23 22 20 19 18 18 17 15

Tabel 14. Milieutechnologie vragen aan EVD: Top 10 landen, 2009

Interessant zijn in dit verband de vragen die binnenkomen bij NL EVD Internationaal overexportmarkten voor milieutechnologie. In tabel 14 is het aantal vragen weergegeven overmilieutechnologie gericht op specieke exportlanden. Duitsland staat in dit rijtje op de10e plaats, terwijl België helemaal niet voorkomt – een teken wellicht dat de export naardeze landen minder vragen oproept dan naar de verder weg gelegen bestemmingen.

De exportactiviteiten van de milieutechnologiesector leveren al met al een divers beeldop. Ieder bedrij zal zijn eigen pad bewandelen – in geograsche zin, maar ook quaomvang van de export, tijdsplanning en mogelijke samenwerkingspartners ter plaatse.

Uit het beeld voor de sector kan voorzichtig een schillenmodel worden gedestilleerd.Voor veel bedrijven begint de export in de landen om ons heen (België, Duitsland,Verenigd Koninkrijk), om door te stoten naar andere landen van Europa en uiteindelijkbuiten Europa te belanden, met name in de Verenigde Staten en de BRIC landen (Brazilië,Rusland, China, in mindere mate India). Dit lijkt vanzelsprekender dan het is – immers,de exportpotentie van een specieke milieutechnologische dienst o product is sterkahankelijk van plaatselijke regelgeving, beleidsprioriteiten, lokaal voorzieningenniveau,

astand tot Nederland (denk aan lastig te vervoeren producten zoals isolatiematerialen),enz. De optimale strategie zal dus per bedrij verschillen en vereist een analyse op maat.


F r a n k r i j k

T u r k i j e

V e r e n i g e

S t a t e n

I t a l i ë

T s j e c h i ë

C h i n a

S p a n j e

B r a z i l i ë

O e k r a ï n e

D u i t s l a n d



5.3 Exportondersteuning

In guur 10 geven de bedrijven aan welke steun wat hen betret het meest welkom is bijhun exportactiviteiten. Financiële steun scoort het hoogst. Inormatie is ook zeer welkom,bijvoorbeeld over handelspartners, lokale weten regelgeving (ook van de EU) en de marktin de bestemmingslanden.

Figuur 10. Behoete aan ondersteuning bij realisatie exportambities

Maar maken de bedrijven ook gebruik van de mogelijkheden die hen worden geboden?Agentschap NL heet onze populatie van relevante bedrijven gematcht met de toege-wezen nanciële ondersteuning binnen 10 export- en economische programma’s

in de periode 2006 – 200910. Figuur 11 heet betrekking op 35 milieutechnologiebedrijven die in die periode gebruik hebben gemaakt van de programma’s.

10 Te weten: Azië aciliteit, acilitering emissiehandel, MATRA, Collectieve promotioneleactiviteiten (CPA), Programma Economische Samenwerking Projecten (PESP), PSOPreaccessie, Programma Samenwerking Oost-Europa (PSO), Programma SamenwerkingOpkomende Markten (PSOM), Partners voor water en 2Xplore.



Figuur 11. Exportondersteuning aan milieutech bedrijven in de periode ’06-‘09

De percentages bedrijven in de verschillende grootteklassen (microbedrij, kleinbedrij,middenbedrij en grootbedrij) ontlopen elkaar weinig, maar de grootbedrijven ontvingen

meer dan 57% van de totale ondersteuning van Agentschap NL aan onze groep bedrijvenvan ca. 7 23 miljoen in de periode ’06-‘09.




6 Innovatie

Met een scheutje creativiteit, passende bij het thema, kunnen we innovatie beschouwenals de wijze van voortplanting van economische bedrijvigheid. Vaak, niet altijd, zijn ermeerdere partijen bij betrokken, die er gezamenlijk voor zorgen dat er een nieuwe o ver-beterde dienst o een nieuw product ontstaat met DNA dat zich met succes handhaat ineen nieuwe economische realiteit.

Voor de sector milieutechnologie heet innovatie een speciaal belang, omdat het medebepalend zal zijn voor de concurrentiekracht én de duurzaamheid van het Nederland vanmorgen. Het innovatieplatorm selecteerde de agelopen jaren het thema water, inclusie waterbehandeling en avalwaterzuivering, als één van de zes sleutelgebieden in Neder-land. Bovendien koos het platorm duurzaamheid, speciek duurzame energie, als toe-komstig groeigebied. De aanbeveling van het innovatieplatorm was om rond duurzaam-heid een innovatieproetuin op te zetten, met de overheid als launching customer.In de context van de enquête is “innovatie” laagdrempelig gedenieerd als de introductievan producten o diensten die voor een bedrij nieuw o sterk verbeterd zijn.

6.1 Innovatieactiviteiten

Enige basisgegevens over de innovatieactiviteiten van de respons groep.

Parameter % # respons

Percentage van de geënquêteerde bedrijven dat aangeet 55% 80

innovatie te zijn geweest in de periode ’06-’08

Gemiddeld percentage van de omzet dat in 2008 werd 8,3% 31

besteed aan O&O (eigen en uitbesteed)11

Gemiddeld percentage van de omzet dat in 2010 zal worden 8,6% 33

besteed aan O&O (eigen en uitbesteed)12

Percentage van de omzet in 2008 dat werd gegenereerd 24% 29

op basis van in de periode 06-08 ontwikkelde innovaties

Tabel 15. Basisgegevens innovatie van de respons groep van de enquête

Conclusie uit tabel 15 is dat innovatie wel degelijk loont. De innoverende bedrijven uitde respons groep investeren ruim 8% van de omzet in innovatie, en zijn van plan dit teblijven doen, terwijl de resulterende nieuwe producten en diensten binnen twee jaar al24% van de omzet bepalen.

Investeren in innovatie loont

11 Bij de berekening van dit percentage is één zgn. “uitbijter” achterwege gelaten.12 Bij de berekening van dit percentage is één zgn. “uitbijter” achterwege gelaten.



In onderstaande guren staan de innovatie percentages per bedrijsgrootte en bedrijstak.

Figuur 12. Bedrijsgrootte versus (wel o geen) innovatie

Figuur 13. Bedrijstak versus (wel o geen) innovatie

NB: SBI Code XX betekent alle andere codes.

Op basis van de resultaten van de enquête zijn innovatie activiteiten vrijwel gelijkverspreid over alle bedrijsgroottes. Iets meer dan de helt van de micro bedrijveninnoveert, tegen 60% van de kleinbedrijven. Het is bemoedigend te zien dat ook microbedrijven met hun relatie schaarse middelen kans zien om te innoveren. Uit guur 13blijkt dat het percentage innovatieve bedrijven onder de producenten van machines enapparaten (SBI 29) en de groothandelaren en handelsbemiddelaars (SBI 51) wat groteris dan bij de zakelijke dienstverleners (SBI 74).




Figuur 14. Export versus (wel o geen) innovatie

Figuur 15. Interesse in samenwerking versus (wel o geen) innovatie

Figuren 14 en 15 laten de onderlinge verbanden tussen export en bereidheid totsamenwerking enerzijds en innovatie anderzijds zien13. Bedrijven die exporteren zijn meergeneigd te innoveren. Hetzelde geldt voor bedrijven die openstaan voor samenwerkingmet andere bedrijven om hun exportaandeel te vergroten.

Figuren 14 en 15 zeggen veel over de dynamiek van milieutechnologie bedrijven inNederland. Export, innovatie en interesse in samenwerking doen zich vaak gezamenlijk

voor – o geen van allen. De omvang van het bedrij is daarbij van ondergeschikt belang.

13 Figuur 14 is de inverse van guur 8.


http://slidepdf.com/reader/full/brancheonderzoek-milieutechnologie-bedrijven-2010 40/52De Milieutechnologie sector in Nederland 201036

6.2 Rolverdeling bij innovaties

Wie heet de innovaties ontwikkeld? Percentage (41 respondenten)

Voornamelijk binnen het eigen bedrij o ism andere 53,7%

bedrijven binnen het concern

Eigen bedrij in samenwerking met andere bedrijven 41,5%o instellingen

Voornamelijk andere bedrijven o instellingen 4,9%

Tabel 16. Bron van innovaties

In Tabel 16 is te zien dat in meer dan de helt van de gevallen de productinnovaties bin-nen het eigen bedrij worden gerealiseerd, en de rest vrijwel allemaal in samenwerkingmet andere bedrijven o instellingen. De aard van deze organisaties is weergegeven intabel 17.

Organisaties Aantal malen genoemd

Leveranciers van apparatuur, materialen, 17

componenten en sotware

Universiteiten o andere instellingen voor 11

hoger onderwijs

Anemers 10

Overheids- o andere openbare 7

(onderzoeks-)instellingen

Consultants, commerciële laboratoria o 3

particuliere onderzoeksinstituten

Andere bedrijven binnen het concern 3

Concurrenten o andere bedrijven 2

binnen dezelde bedrijstak

Tabel 17. Samenwerkingspartners bij onderzoek en ontwikkeling

Zoals te verwachten zijn de belendende spelers in de keten, te weten de leveranciersen anemers, de meest voorkomende partners in innovatie.Ook werken de milieutechnologiebedrijven op dit gebied vaak samen metuniversiteiten en andere hoger onderwijsinstellingen.



6.3 Knelpunten en ondersteuning bij innovatie

In tabel 18 geven de innoverende bedrijven uit de respons groep aan in welke ase vanhet innovatieproces zich de grootse knelpunten voordoen.

De omvang van de respons groep van 36 bedrijven van tabel 18 noopt tot voorzichtig-heid maar de trend is duidelijk: hoe verder het innovatieproces is gevorderd, hoe groter

de knelpunten. Het wordt pas echt lastig in de ase van pilots en demonstraties.

Hoe verder het innovatieproces is gevorderd, hoe groter deknelpunten Er is grote behoete aan ondersteuning bij demoprojectenen First movers acilities

Fase van innovatieproces Aantal malen genoemd alsknelpunt

Idee generatie / undamenteel onderzoek 5

Haalbaarheidsstudie / bureau studies 5

Laboratoriumonderzoek 2

Opschalingonderzoek / pilot onderzoek 11

Demonstratie onderzoek op (semi-) industriële schaal 13

Tabel 18. Fasen in het innovatieproces waar zich knelpunten voordoen

Roland Berger Strategy Consultants signaleert in het rapport: “Clean Economy, LivingPlanet – Building the Dutch Clean Technology Industry” (2009) een aanverwant knelpuntwaar het gaat om ondersteuning van innovatie in de clean technology sector.De overheid maakt geen heldere keuzes ten aanzien van specieke technologieënwaarop wordt ingezet, waardoor sommige technologieën in een vroege ase van hetinnovatietraject steun krijgen en andere in de pilot- o demonstratiease. Als voorbeelddient zonne-energie, dat volgens Roland Berger een signicante steun in de O&O asekrijgt, maar veel minder in de demonstratie en markt ontwikkelingsase. Dit voorbeeld isgeheel conorm de ervaringen van onze respons groep in tabel 18.



De bedrijven uit onze respons groep weten de weg naar overheidsprogramma’s ter onder-steuning van innovatie redelijk te vinden. 26 Van de 44 innoverende bedrijven geven aangebruik te hebben gemaakt van één o meer ondersteuningsmogelijkheden. In tabel 19 iste zien om welk type programma’s het ging in de periode 2006-2008.

Type programma Aantal maal Aantal maal

gebruik van genoemd tergemaakt intensivering

Fiscale maatregelen (WBSO, MIA, EIA) 16 14

Financiële ondersteuning (zoals subsidies, 12 17

innovatievouchers, kredieten, borg- en garantiestelling)

Convenanten (inclusie innovatie prestatiecontracten) 3 0

Kennis en ino (over exportkansen, weten 8 6

regelgeving, partners, markten, EU-regels en -subsidies)

Opdrachtverlening (bijv. overheid als Launching 3 12

Customer o SBIR)Industriële netwerkbijeenkomsten rond actuele thema’s 4 4

Ondersteuning bij het oplossen van niet-technische 0 5

knelpunten bij implementatie van (nieuwe) technologie

Tabel 19. Gebruik van en behoete aan innovatie ondersteuning

Uit Tabel 19 blijkt dat nanciële ondersteuning (inclusie scale maatregelen) het meestwordt benut ter versterking van het innovatieproces. Dat is ook het type programma datwat de bedrijven betret nog geïntensiveerd kan worden. De milieutechnologie sector zietbovendien een belangrijke rol voor de overheid als “launching customer” voor innovatieve

producten en diensten (de verdere ontwikkeling en implementatie van het duurzaaminkopen programma van de overheid kan dit ondersteunen). Verder dient de SBIR regelingvolgens de milieutechnologie bedrijven te worden gecontinueerd en versterkt. Er lijkt ookbehoete te zijn aan ondersteuning van de overheid bij het wegnemen van niet-technischeknelpunten in het innovatietraject. Hiervoor is momenteel maar een beperkt instrumentariumbeschikbaar.

59% van de innoverende bedrijven maakt gebruikvan subsidies

Zels de gemakkelijk toegankelijke WBSO wordt doorminder dan 20% van de respondenten gebruikt



Interessant is het om het gebruik van ondersteunende programma’s voor innovatie vanuitde invalshoek van de subsidieverlener te bekijken. Agentschap NL heet onze populatievan relevante bedrijven gematcht met de toegewezen nanciële ondersteuning binnen10 innovatieprogramma’s in de periode 2006 – 200914. Figuur 16 heet betrekking op98 milieutechnologie bedrijven die in die periode gebruik hebben gemaakt van deprogramma’s. De participatie van micro- en kleine bedrijven is getalsmatig goed, maargezamenlijk viel hen maar 15% van de toegekende innovatiesubsidies van totaal meer

dan R 70 miljoen ten deel. Slechts 12 grote bedrijven incasseerden in deze periode meerdan 65% van de totale steun. Figuur 16 laat dus zien dat er sprake is van eenonbalans.

Het overgrote deel van de innovatie subsidies komt terechtbij enkele grote bedrijven. Het MKB komt er relatie slechtvan a

Figuur 16. Innovatieondersteuning aan milieutech bedrijven, periode ’06-‘09

14 Het ging om de volgende 10 programma’s: Duurzame Energie Nederland (DEN),

Energietransitie, Energie Onderzoeks Subsidie (EOS), Innowator, Innovatie gerichteonderzoeksprogramma’s (IOP), Innovatie Prestatie Contracten (IPC), InnovatiesubsidieSamenwerkingsprojecten, Kenniswerker, Milieu & Technologie Regeling en de Innovatie-vouchers.



Kader B-Innovatie in de milieutechnologiesector, analyse CBS

Innovatie is de stuwende kracht achter economische vooruitgang en het verbeteren vande concurrentiepositie. Het gaat hierbij niet alleen om het vernieuwen van producten(goederen o diensten) en bedrijsprocessen, maar ook om aanpassingen van de organisa-

tie en marketingstrategieën. Het belang van innovatie wordt niet alleen onderkend doorondernemers. Ook de Nederlandse en Europese beleidsmakers hebben innovatie hoog opde agenda gezet en stimulering van innovatie tot een centrale doelstelling gemaakt15.

Voor de milieutechnologiesector zijn verschillende aspecten rondom innovatie in dezesectie in kaart gebracht. Gegevens bijeengebracht via de CBS vragenlijst ‘Innovatieenquête 2008’ zijn gekoppeld aan de populatie van de milieutechnologiesector.Voor 148 bedrijven behorende tot de milieutechnologiesector is deze Innovatie-enquête2008 ingevuld. Aan de hand van deze microgegevens kan een aantal analyses wordenuitgevoerd die een algemeen beeld geven van de stand van zaken rondom innovatie inde milieutechnologiesector. Het aantal bedrijven in de milieutechnologiesector dat dezeenquête heet ingevuld is zeer beperkt. De resultaten geven daarmee slechts een globaalbeeld van de stand van zaken rondom innovatie in de milieutechnologiesector.

Figuur 1-Meest waardevolle samenwerkingspartners voor het bedrij in de milieutechnologie-sector, 2006-2008, (bron: CBS, Milieurekeningen en Kenniseconomie en productiviteit)

15 Bron: Innovatie enquête 2008 van het CBS




De hier gepresenteerde resultaten zijn alleen representatie voor het midden- en groot-bedrij in de milieutechnologiesector en niet voor de kleinere bedrijven. Deze statistischebeperking dient men bij interpretatie van de resultaten in het achterhood te houden.

Iets minder dan de helt van de middelgrote en grote bedrijven in de milieutechnologie-sector ga aan een productinnovatie te hebben geïntroduceerd in de periode 2006-2008.Een productinnovatie is de marktintroductie van nieuwe o sterk verbeterde goederen o

diensten voor wat betret de toepassingsmogelijkheden. De innovatie (vernieuwing o verbetering) moet nieuw zijn voor het bedrij, maar hoet dat niet voor de bedrijstak o markt te zijn. Iets meer dan tweederde van de bedrijven ga aan dat zij zel de product-innovaties hebben ontwikkeld o in samenwerking met andere bedrijven in hun concern.Iets minder dan een derde van de bedrijven ga aan dat zij de productinnovaties hebbenontwikkeld in samenwerking met andere bedrijven o instellingen. De productinnovatieszijn niet o nauwelijks ontwikkeld door andere bedrijven en instellingen.

In de periode 2006–2008 hebben de bedrijven bij innovatieactiviteiten samengewerktmet andere bedrijven o instellingen. Samenwerken kan met verschillende partners.De bedrijven in de milieutechnologiesector beschouwden samenwerkingsverbanden metleveranciers van apparatuur, materialen, componenten o sotware in Nederland als meestwaardevolle samenwerking. Ook samenwerking met andere bedrijven in het concern enmet anemers werd vaak bestempeld als waardevol. Samenwerking met concurrenteno andere bedrijven in de bedrijstak, overheid- o openbare onderzoeksinstellingen enuniversiteiten o andere instellingen voor hoger onderwijs werden minder vaak genoemd.

Figuur 2- intellectueel eigendomsrecht en de milieutechnologiesector, 2006-2008, (bron: CBS,

Milieurekeningen en Kenniseconomie en productiviteit)



Een aantal bedrijven in de milieutechnologiesector heet zijn innovatieactiviteiten omkunnen zetten in intellectueel eigendomsrecht. Ongeveer 25 procent van de bedrijven ga aan dat zij in de periode 2006-2008 een octrooi hebben aangevraagd. Dit is 13 procent-punten meer dan dat gemiddeld voor de totale Nederlandse economie op gaat16.Ongeveer 13 procent van de milieutechnologie bedrijven geet aan dat zij een handels-merk hebben gedeponeerd. Dit is 2 procent minder dan gemiddeld voor de totaleNederlandse economie.

Figuur 3-Redenen voor ecologische innovatie in de milieutechnologiesector, 2006-2008,

(bron: CBS, Milieurekeningen en Kenniseconomie en productiviteit)

Ecologische innovaties worden om allerlei redenen geïntroduceerd. Overheden biedenbijvoorbeeld (nanciële) prikkels om bedrijven te stimuleren tot het introduceren vanecologische innovaties. Daarnaast wordt wetgeving aangepast, waardoor bedrijvenworden gedwongen tot het aanpassen van hun producten o processen. Er kan ooksprake zijn van vrijwillige aspraken binnen de bedrijstak over milieubewust ondernemen.

De groeiende vraag onder klanten naar ecologische verbeteringen blijkt echter het meestgenoemd als reden van een bedrij om een ecologische innovatie te introduceren;ongeveer 29 procent van de respondenten noemde dit als reden. Voor alle bedrijven inde economie geldt dat ongeveer 10 procent deze reden benoemde om een ecologischeinnovatie te introduceren (bron: Kennis en economie 200917 ). Opvallend is dat overheids-subsidies en andere nanciële prikkels het minst zijn genoemd als reden om te innoveren.Slechts 19 procent van de milieutechnologie bedrijven heet in de periode 2006–2008 omdeze reden een milieu-innovatie geïntroduceerd. Dit aandeel is wel hoger dan gemiddeldvoor de totale economie (5 procent).

16 Hier worden alleen bedrijven met meer dan 10 werkzame personen meegenomen.

17 CBS (2010), Kennis en economie, Den Haag/Heerlen, 2010Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/3F439DFF-14A1-4CA0-AF13-DD3A8B37D7F4/0/2009k300pub.pd




7 Conclusies en doorkijk naar de toekomst

7.1 Conclusies

• De toegevoegde waarde van de milieutechnologie sector in 2008 was ca. 7 2,8 miljard,net iets boven dat van de basismetaalindustrie en net iets onder de toegevoegdewaarde van de chemische eindproductenindustrie.

• De milieutechnologiesector in Nederland biedt werk aan ca. 36.000 personen(arbeidsvolume werkzame personen).

• Gemeten naar aantal bedrijven en toegevoegde waarde is de Nederlandsemilieutechnologiesector in de eerste plaats een dienstverlenende sector.

• Het belang van het milieucompartiment “duurzame energie” (inclusie energie efciency)binnen de milieutechnologie sector groeit. In dit compartiment werd in 2008 de meestetoegevoegde waarde gegenereerd, te weten iets meer dan 7 900 miljoen per jaar.De respondenten op de enquête voorspellen voor dit compartiment de hoogste groei

per 2012. Gezien de klimaatproblematiek, de schaarste aan ossiele brandstoen,de uitbreiding van de range van schone energie technologieën en de integratie vanmilieu- en energietechnologie is het hoogstwaarschijnlijk dat deze groei daadwerkelijkgerealiseerd gaat worden.

• Het personeelsbestand van milieutechnologie bedrijven is relatie jong en hoogopgeleid. Voor de komende 10 jaar verwachten we normaalgesproken geen groteproblemen met tekort aan personeel.

• De ontwikkeling van exportactiviteiten lijkt zich te voltrekken volgens een schillenmodel.Voor veel bedrijven begint de export in de landen om ons heen (België, Duitsland,Verenigd Koninkrijk), om door te stoten naar andere landen van Europa en uiteindelijk

buiten Europa te belanden, met name in de Verenigde Staten en de BRIC landen(Brazilië, Rusland, China, in mindere mate India).

• 65% Van de geënquêteerde bedrijven verklaart zich bereid om tijd en geld te investerenin samenwerkingsverbanden ter vergroting van het marktaandeel in het buitenland.Dat biedt goede perspectieven voor gezamenlijke exportpromotie en clustering vanbedrijven. Op grond van de resultaten van de enquête is het verstandig hiervoor eerstbedrijven te interesseren die nu al zel exporteren.

• Agaande op de enquête innoveert 55% van de milieutechnologie bedrijven, vrijwelgelijk verdeeld over de grootteklassen. De innoverende bedrijven uit de respons groep

investeren een ruime 8% van hun omzet in innovatie, en zijn van plan dit te blijvendoen, terwijl de resulterende nieuwe producten en diensten binnen twee jaar al 24%van de omzet bepalen.

• Samenwerking bij innovaties gebeurt bij voorkeur met andere spelers in de keten,wat ook op het gebied van innovatie interessante mogelijkheden voor clusteringvan bedrijven oplevert.

• Ongeveer 25 procent van de bedrijven (midden- en grootbedrij) heet in de periode‘06-‘08 een octrooi aangevraagd. Dit is 13 procentpunten meer dan gemiddeld voorde Nederlandse economie.

• Knelpunten bij innovatie zitten vooral in de pilot en demonstratie asen van innovatie-processen. Bedrijven zien vooral initiële opdrachtverlening door de overheid (launchingcustomer rol) en het Small Business Innovation Research Programma als mogelijk-heden om deze knelpunten te helpen oplossen.



7.2Refecties

De samenwerking tussen de Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie (VLM),Agentschap NL en het bedrij MetaSus heet grote voordelen gehad bij de uitvoering van destudie. Het leverde een onderzoek op met verschillende gezichtspunten, gebaseerd op degezamenlijke kennis van de deelnemers, plus constructieve interactie, kostenvoordelen, eensterk draagvlak en gezamenlijke promotie van de resultaten. Voor de bedrijven betekent het

uiteindelijk een administratieve lastenverlichting omdat ze maar één keer worden benaderdin plaats van door iedere organisatie azonderlijk.

De bottom-up benadering bij het samenstellen van de populatie heet veel werk gekost:het samenvoegen en schiten van de bedrijvenlijsten van de teamleden, het bepalen van deracties milieutechnologie van de bedrijven en de verdeling over de verschillende milieucom-partimenten. Tegelijk levert het veel (micro-) inzicht in de milieutechnologie sector op onderde teamleden, wat de resultaten van het onderzoek ten goede komt.

Bij het uitzetten van de (online) enquête heet het projectteam een balans gezocht tussenbondigheid van de vragenlijst en volledigheid van de inormatie. De gekozen versie heet

geleid tot een respons van 10,91%, lager dan gehoopt.

7.3 Sector milieutechnologie – doorkijk richting toekomst

Milieutechnologie in Nederland is een rijk geschakeerde sector. Er is maakindustrie, er zijn(commerciële) dienstverleners, groothandels, handelsbemiddelaars en bouwbedrijven.Er zijn bedrijven met duizenden werknemers in vele landen, maar ook een groot en groeiendareaal aan ZZP-ers. Uit het brancheonderzoek blijkt een bereidheid tot samenwerking enclustering. Met name tussen de maakindustrie en de commerciële dienstverleners bestaanveel meer (structurele) mogelijkheden tot samenwerking dan tot dusver benut. Hier liggenkansen voor de sector, en voor ondersteunende organisaties als Agentschap NL en de

brancheorganisaties die de clustering van (verschillende typen) bedrijven actie kunnenbevorderen.

Het belang van het milieucompartiment duurzame energie en energie efciency voor demilieutechnologiesector is evident. Mede vanwege de verwevenheid van dit milieucompar-timent met onder meer avalmanagement en waterzuivering betekent schone energie eengrote kans voor de verdere groei van de sector. Het is belangrijk hier ten volle op in tezetten.

Het eit dat ca. 25% van de 770 bedrijven in onze populatie ook activiteiten ontplooit bui-ten de milieutechnologie beschouwen we als een kans voor de sector. Het zorgt in potentie

voor synergie met een breed scala aan activiteiten en mensen en een verbreding van hetmilieutechnologie netwerk.

Gezien het belang van dienstverlenende bedrijven in de milieutechnologiesector ligt het voorde hand om ondersteunende programma’s voor export en innovatie mede a te stemmenop dienstverleners.

Uit het onderzoek blijkt dat bedrijven die innoveren vaak ook exporteren en vice versa. Zezijn ook meer geneigd tot samenwerken. Het is dus potentieel eectie om cross-links totstand te brengen tussen deze thema’s, ook in de ondersteuning van bedrijven. Dat kan bij-voorbeeld gestalte krijgen in de identicatie van kansen voor innovatie tijdens exportbevor-derende activiteiten. In heel praktische zin betekent het dat inormatie over exporterende

bedrijven ook waarde heet voor de promotie van innovatie programma’s en vice versa.



Op grond van de (beperkte) populatie van de enquête is de indruk dat de bulk van deondersteuning rond export en innovatie aan milieutechnologie bedrijven van de zijdevan Agentschap NL momenteel terecht komt bij grote bedrijven. De promotie van debetreende programma’s richting micro-, kleine en midden bedrijven dient dus te wordenversterkt. Als belangenbehartiger beschouwt VLM het als haar taak bedrijven op weg tehelpen bij hun zoektocht naar nieuwe innovaties, markten en de daarbij ondersteunendemiddelen. Tegelijk is het aan de aanbiedende partijen er voor te zorgen dat de aangeboden

ondersteuning laagdrempelig en toegankelijk is en terecht komt bij met name die partijendie het het hardste nodig hebben.

7.4 Vervolgonderzoek

Actuele, complete en correcte inormatie over de milieutechnologiesector is van grootbelang voor de betreende bedrijven en de belangenbehartiging door de VLM en andere(branche-) organisaties. In de visie van het projectteam is het huidige brancheonderzoek eeneerste stap op weg richting een meer continue inormatieverzameling en –voorziening in detoekomst. Idealiter wordt het voor de bedrijven zel interessant om “hun” inormatie metregelmaat te actualiseren, bijvoorbeeld omdat deze gebruikt wordt ter (online) promotie vande milieutechnologie sector en de individuele bedrijven in het buitenland. In een dergelijkgeval kan een eventuele periodieke enquête bestaan uit een beperkt aantal aanvullendevragen over actuele onderwerpen. Vanwege de vertrouwdheid met het inormatiesysteemals geheel is het dan voor de bedrijven een veel kleinere stap om de enquête in te vullen, enstijgen de respons en de representativiteit van de resultaten navenant.

57% Van de geënquêteerde bedrijven (respons 79) heet aangegeven geïnteresseerd te zijnom in aanmerking te komen voor de Nederlandse Milieu Top 100 - een ranglijst van de 100toonaangevende Nederlandse milieutechnologie bedrijven. Het doel van de Milieu Top 100is om de sector en de individuele bedrijven te promoten in binnen- en buitenland.In samenwerking met mediapartners zal de VLM de mogelijkheid van het opstellen van een

dergelijke ranglijst verder onderzoeken.



8 Geraadpleegde bronnen

www.cbs.nl/statline

Berenschot, 2009, “Onderzoek naar internationaal actieve midden- en kleinbedrijven in desector duurzame energie”, 46 pp.

Berenschot, 2009, “Onderzoek naar internationaal actieve midden- en kleinbedrijven in desector milieu”, 47 pp.

CBS, 2009, “Milieurekeningen 2008”, 164 pp.

Europese Commissie / Eurostat (2009), “Data Collection Handbook on EnvironmentalGoods and Services Sector” (rapport Doc. ENV/EXP/WG/07)

Europese Commissie / Eurostat (1999), “Handbook on Environmental Goods and ServicesSector”

Innovatieplatorm (2010), “Nederland 2020: terug in de top 5”, 104 pp.

Roland Berger Strategy Consultants (2009), “Clean Economy, Living Planet –Building the Dutch Clean Technology Industry”, 56 pp.



Bijlage 1. Lijst van gebruikte termen

# Aantal

bbp Bruto Binnenlands Product

CBS Centraal Bureau voor de Statistiek

CEPA Classication o Environmental Protection Activities

CReMA Classication o Resource Management Activities

EIA Energie Investerings Atrek

FTE Fulltime-equivalent; rekeneenheid voor reële personeelssterkte

Macro analyse Analyse op nationaal niveau

Meso analyse Analyse op bedrijstakniveau o grootteklasse-niveau

MIA Milieu Investerings Atrek

Micro analyse Analyse op bedrijsniveau

O&O Onderzoek en Ontwikkeling

SBI Standaard Bedrijsindeling naar bedrijstak

SBIR Small Business Innovation Research Programma

Uitbijter Respons op een enquêtevraag die dermate ver van de overige data

verwijderd is dat hij in de analyse van de resultaten achterwege is

gelaten

WBSO Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk

ZZP-er Zelstandige zonder personeel



Sinds 1983 is de Vereniging van

Leveranciers van Milieutechnologie

-VLM- actie. Gezamenlijk maken

leveranciers zich sterk voor de

milieutechnologiesector.

Een proessionele aanpak

zorgt ervoor dat via collectieve

belangenbehartiging,

inormatievoorziening en

handelsbevordering de leden van

de VLM in binnen- en buitenland

succesvol zaken kunnen doen.

NETWERK VOOR SUCCESVOLZAKENDOEN

De Vereniging van Leveranciers

van Milieutechnologie

Maak succes met

milieutechnologie!VLM richt zich op het creëren van

marktkansen in binnen- en buitenland

voor de milieutechnologiesector. Hiertoe

onderhouden we een sterk netwerk

met personen en organisaties die er toe

doen. Veel resultaten worden bereiktdoor in binnen- en buitenland samen te

werken. De VLM is voor haar leden het

centrale aanspreekpunt en ‘spin in het

web’.

Inormatievoorziening en communicatie

zijn voor de VLM van groot belang.

De VLM signaleert de relevante

De VLM is de enige branchevereniging die in Nederland de belangen

behartigt voor leveranciers van milieutechnologie; onze leden zijn bedrijven

die zich bezighouden met het vervaardigen en op de markt brengen van

milieutechnologie in de breedste zin van het woord.

Brancheonderzoek milieutechnologie bedrijven 2010

Documents

Transcript of Brancheonderzoek milieutechnologie bedrijven 2010