Brancheonderzoek Fotografen 2005 - GOCfiles.goc.nl/files/pdf/bronnen_per_wereld/05 beeldende kunst...

Brancheonderzoek Fotografen 2005

Brancheonderzoek Fotografen 2005

Uitgevoerd in opdracht van de FotografenFederatie en Stichting Burafo

augustus 2006 | r2006-0025EV

ABF RESEARCH

VERWERSDIJK 8 | 2611 NH DELFT | T [015] 2123748

Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Stichting Sem Presser Archief. De Stichting Sem Presser Archief beheert de nalatenschap van de Nederlandse fotograaf en voorvechter van auteursrechten Sem Presser (1917-1986), en ondersteunt projecten op het gebied van fotografie en foto-journalistiek in Nederland. Voor meer informatie, zie www.sempresser.nl

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

Inhoudsopgave

1 Inleiding 5 2 Achtergrondkenmerken 7 2.1 Persoonlijke kenmerken 7 2.2 Algemene kenmerken 10 3 Werkzaamheden en tijdsbesteding 13 3.1 Specialisatie overall 13 3.2 Typering van fotografen 14 3.3 Tijdsbesteding 16 3.4 Analoog of digitaal 17 4 Financiële gegevens 19 4.1 Omzet 19 4.2 Bedrijfsresultaat voor belasting 21 4.3 Investeringen 23 4.4 Subsidie en sponsoring 25 4.5 Neveninkomsten 25 5 Verdeling omzet 27 5.1 Type opdrachtgever 27 5.2 Geografie 28 5.3 Specialisme 29 5.4 Soort werk 30 5.5 Tussenpersonen 30 6 Prijzen 31 6.1 Dagprijs 31 6.2 Gebruik van foto’s 32 6.3 Additioneel gebruik 33 7 Relatie tot opdrachtgever 35 7.1 Aantal opdrachtgevers 35 7.2 Behalen van opdrachten 36 7.3 Overeenkomst met klant 38 7.4 Auteursrecht 38 7.5 Collectieve rechten 39 8 Ontwikkelingen en verwachtingen 41 8.1 Verkrijgen van opdrachten 41 8.2 Omzetontwikkeling 42 8.3 Bedreigingen 43 9 Profielen 45 9.1 Vrouwen 46 9.2 Recente starters 48 9.3 Analoge vs. digitale fotografen 50

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

9.4 Fotografen met 100% inkomen uit fotografie en geen 100% 52

9.5 Typen fotografen 54 9.6 Allrounders 56 9.7 Leden van beroepsorganisaties 58 9.8 Fotografen met een winkel 60

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

1

Samenvatting

- De vragenlijst behorende bij het onderzoek is uitgegaan naar alle circa 6500 professionele

fotografen in Nederland. In totaal hebben ongeveer 1400 fotografen gereageerd, waarvan 1250 bruikbare vragenlijsten overblijven. Exclusief fotografen met een fotowinkel resteert een respons van 1150 fotografen.

- De gemiddelde leeftijd van de fotograaf is 47 jaar. De overgrote meerderheid van de fotografen

is mannelijk (82%). Deze scheve man-vrouw verhouding is met name zichtbaar in de hogere leeftijdsklassen. Onder jongeren ligt het aandeel vrouwen rond de 50%. De gemiddelde leeftijd van vrouwen is 42 jaar.

- Ruim eenderde van de fotografen in Nederland (36%) heeft geen specifieke foto-opleiding

voltooid (zoals vermeld in de vragenlijst). Er kan dus geconcludeerd worden dat tweederde van de fotografen wél een foto-opleiding heeft voltooid. De meest genoemde specifieke foto-opleiding is de Fotovakschool.

- De gemiddelde fotograaf is professioneel werkzaam sinds 1989 en zit daarmee ongeveer 17

jaar “in het vak”. De gemiddelde leeftijd bij de start als professioneel fotograaf is 30 jaar. Eén op de vijf fotografen is gestart na 2001. Hieruit kan geconcludeerd worden dat in de afgelopen vijf jaar gemiddeld circa 50 fotografen per jaar zijn gestart.

- Gemiddeld heeft een fotograaf 3 jaar nodig (na de start als professioneel fotograaf) om een

omzet van minimaal € 10.000 per jaar te behalen uit de werkzaamheden als professioneel fotograaf. Onder vrouwen blijkt dat zij gemiddeld na 2 jaar deze omzet al bereiken; bij recente starters geldt zelfs een gemiddelde duur van 1 jaar.

- Veruit de meest gehanteerde rechtsvorm onder professionele fotografen is de eenmanszaak

(82%). Daarnaast worden de vennootschap onder firma (11%) en de besloten vennootschap (6%) genoemd.

- In globale zin bestaat 20% van alle fotografische werkzaamheden van professionele fotografen

in Nederland uit portretfotografie, 12% uit fotografie van privé-gebeurtenissen (huwelijk e.d.), 11% uit reclamefotografie en 10% uit zowel industrie- en bedrijfsfotografie als fotojournalistiek.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

2

- De gemiddelde tijdsbesteding van een fotograaf bestaat voor 43% uit fotograferen en 23% uit het digitaal bewerken van de foto’s. Administratie en boekhouding kosten 7% van de tijd; archivering van foto’s 6%.

- Voor een gemiddelde fotograaf geldt dat ongeveer 80% van zijn of haar opnamen digitaal is.

Ruim 45% van de fotografen werkt zelfs voor 100% digitaal. De groep fotografen waarvan 25% van de opnamen of minder digitaal is, de analoge fotografen, omvat 12% van de respons.

- De gemiddelde omzet voor 2004 bedraagt circa € 42.300, en voor 2005 € 42.200. De

gemiddelde omzet is derhalve ongeveer gelijk gebleven. Voor meer dan de helft van de fotografen geldt echter dat de omzet in 2005 is gestegen ten opzichte van 2004. Daar tegenover heeft ruim één op de drie fotografen te kampen met een afgenomen omzet; bij 5 à 6% is de omzet meer dan 50% afgenomen.

- Het gemiddelde bedrijfsresultaat voor belastingen bedraagt in 2005 circa € 18.300. Voor 2004

geldt ongeveer hetzelfde bedrag. Net als bij de omzet geldt dat de helft van de fotografen zijn resultaat in 2005 heeft zien stijgen ten opzichte van 2004. Bij 39% van de fotografen is het resultaat voor belastingen afgenomen. Bij zowel omzet als bedrijfsresultaat is uitgegaan van eenmanszaken als meest zuivere indicator voor een individuele fotograaf; BV’s worden afzonderlijk bekeken.

- Met name reclame- en modefotografen alsmede de fotojournalisten komen ver boven het

gemiddelde bedrijfsresultaat uit. Natuur- en reisfotografen en met name fotografen van privé-gebeurtenissen scoren ver onder het gemiddelde. Fotografen die voornamelijk werkzaam zijn in de reclamewereld behalen hoge bedrijfsresultaten, terwijl fotografen die veel in opdracht werken van particulieren en van de kunst- en cultuursector het laagste resultaat kennen.

- De totale omzet van de fotografenbranche in Nederland (exclusief fotowinkels) wordt geschat op

ongeveer € 350 miljoen. De totale omzet van eenmanszaken wordt geschat op € 200 miljoen. - Ongeveer 55% van alle fotografen haalt zijn of haar inkomen volledig uit fotografische

werkzaamheden. Dat betekent dat de overige fotografen een deel van hun inkomsten uit andere bronnen halen. Maar liefst 35% van hen haalt meer dan driekwart van het inkomen uit andere werkzaamheden dan fotografie.

- Voor de fotografensector in Nederland als geheel geldt dat 22% van de omzet wordt

gegenereerd bij particuliere opdrachtgevers. Daarnaast zorgen de uitgevers (21%), de p.r.- en reclamebureaus (14%) en de zakelijke dienstverlening (13%) voor een substantieel deel van de totale omzet. Vrijwel alle omzet (95%) die de professionele fotografen genereren is afkomstig van opdrachtgevers uit Nederland.

- Een fotograaf heeft per jaar gemiddeld genomen zo’n 39 verschillende klanten/opdrachtgevers

en ongeveer 115 opdrachten (2005). Fotografen met een eenmanszaak hebben jaarlijks gemiddeld ongeveer 35 verschillende opdrachtgevers met daarbij 100 verschillende opdrachten. Ten opzichte van 2004 is het aantal opdrachtgevers en opdrachten overigens vrijwel gelijk gebleven.

- Fotografen komen voornamelijk aan hun opdrachten via mondelinge reclame. Ook zelf

acquisitie plegen is een veel genoemde optie, naast het hebben van een eigen website.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

3

- Volgens de fotografen zijn opdrachtgevers over het algemeen slecht op de hoogte van het auteursrecht. Meer dan de helft is van mening dat opdrachtgevers het auteursrecht slecht begrijpen; 11% geeft aan dat het slechter is geworden de afgelopen jaren.

- Eén op de twee fotografen heeft in de afgelopen vijf jaar te maken gehad met auteursrechtelijk

onrechtmatig gebruik van hun foto’s. Gemiddeld is dit in deze periode 10 keer voorgekomen; voor de meeste fotografen geldt dat het minder dan 4 keer heeft plaatsgevonden in de afgelopen vijf jaar.

- Het onrechtmatige gebruik is een algemeen probleem. Het lijkt iedere fotograaf te kunnen

overkomen. Er is geen bepaald achtergrondkenmerk dat eruit springt. - Veruit de meerderheid van de fotografen (79%) heeft geen verdere juridische procedures

gevoerd om het onrechtmatig gebruik aan te vechten. Dit ongeacht of men er veel of weinig mee te maken heeft gehad. De overigen hebben het onrechtmatig gebruik ongeveer 1 à 2 keer aangevochten in de afgelopen vijf jaar.

- Meer dan 36% van de fotografen is in 2005 moeilijker aan opdrachten kunnen komen dan in

2004. Voor 2006 is men iets positiever: minder dan 30% van de fotografen verwacht dat het moeilijker zal worden.

- De fotografen zijn over het algemeen positief gestemd over de ontwikkeling van hun omzet in

2006. Bijna de helft van de fotografen verwacht dat zijn of haar omzet zal toenemen, één op de tien verwacht zelfs een sterke toename. Aan de andere kant denkt ongeveer één op de vijf fotografen dat de omzet in 2006 zal dalen ten opzichte van 2005.

- Het optimisme volgt op een minder goede periode. Gevraagd naar de omzetontwikkeling over

de laatste vijf jaar, geeft ongeveer 40% van de fotografen aan dat er sprake is van een dalende trend.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

5

1 Inleiding

Stichting Burafo en de FotografenFederatie (het samenwerkingsverband van vier beroepsverenigingen voor fotografen in Nederland: BFN, GKf, PANL en SVFN) hebben aan het begin van 2006 gezamenlijk een onderzoek opgezet onder alle professionele fotografen in Nederland. Het is de eerste keer in de geschiedenis van de Nederlandse fotografie dat een dergelijk uitgebreid onderzoek onder fotografen is uitgevoerd. Beide organisaties zoeken een antwoord op de centrale vraag: hoe gaat het eigenlijk met onze fotografen? Het doel van het onderzoek is inzicht krijgen in de huidige bedrijfseconomische positie van fotografen, op basis waarvan gericht beleid en activiteiten ontwikkeld kunnen worden. Ten behoeve van het onderzoek is een uitgebreide vragenlijst opgesteld, met veel uiteenlopende vragen, waaronder: wanneer en hoe is men begonnen als fotograaf, in welk deel van het veld verdient men het inkomen, hoe groot is de omzet, wat is het specialisme en wat zijn de verwachtingen voor de toekomst. De vragenlijst is samengesteld door een commissie waarin fotografen Laurens Janus, Truus van Gog en Peete van Spankeren zitting hadden namens de verenigingen BFN, GKf en SVFN, aangevuld met onderzoeker Eric Verhoog van ABF Research en de medewerkers van Stichting Burafo en de FotografenFederatie, Hermann Röschlau en Lucette Bronk. Daarnaast hebben Pim Milo en Eduard de Kam hun advies gegeven omtrent de vragenlijst. Ook bestuursleden van Stichting Burafo en de FotografenFederatie hebben, ieder vanuit hun eigen praktijkkennis, waardevolle input geleverd. Circa 6500 fotografen zijn aangeschreven en hebben de vragenlijst ontvangen. Het adressenbestand voor de verzending is opgebouwd uit de ledenbestanden van de afzonderlijke beroepsverenigingen, namelijk BFN, GKf, SVFN, PANL, NVJ/NVF, Stichting DIPP en BIPP-DR plus de fotografen die individueel zijn aangesloten bij Stichting Burafo (gezamenlijk ongeveer 2500 fotografen). Daarnaast zijn adressenbestanden aangekocht bij de Kamer van Koophandel en Cendris. Hoe merkwaardig dit ook mag klinken: er is niemand in Nederland die weet hoeveel professionele fotografen er precies zijn. Iedereen kan zich immers fotograaf noemen. Registratie bij de Kamer van Koophandel is niet verplicht, en het adressenbestand van de KvK kan daarom niet als compleet beschouwd worden. Het bestand van 6.500 fotografen wat uiteindelijk, na samenvoegen en ontdubbelen van alle deelbestanden, is overgebleven is derhalve niet compleet. Gedurende het onderzoek heeft het adressenbestand ook een update ondergaan. Als gevolg van wellicht verouderde informatie waren ook enkele incorrecte adressen niet te voorkomen. Drie weken na de eerste verzending van de vragenlijst is een reminder uitgegaan naar alle fotografen, vergezeld van een nieuw exemplaar van de vragenlijst. Deze reminder heeft geleid tot een piek in de respons.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

6

In totaal hebben ongeveer 1.400 fotografen gereageerd. Uiteindelijk resteert een bruikbare respons van ongeveer 1.250 vragenlijsten. Een hoog netto responspercentage van bijna 20% derhalve. Of deze respons een juiste weergave van de populatie betreft, is moeilijk aan te geven gezien het feit dat niet geheel duidelijk is hoeveel professionele fotografen er daadwerkelijk in Nederland zijn, alsmede het ontbreken van achtergrondgegevens omtrent de populatie zoals geslacht en leeftijd. Om deze reden is het ook niet mogelijk om weegfactoren aan het bestand toe te voegen teneinde de respons op te hogen naar de gehele fotografenpopulatie in Nederland en waar nodig te corrigeren voor een mogelijke scheve respons. Echter, een analyse van de ledenbestanden van de beroepsorganisaties wijst uit dat de man-vrouw verhouding in de respons min of meer overeen komt met die van de populatie. Dit gecombineerd met de hoge absolute netto respons vormt ons inziens voldoende reden om te concluderen dat het onderzoek een representatief beeld van de fotografenbranche levert. De centrale doelgroep van het onderzoek betreft de zelfstandige fotografen in Nederland. Om deze reden en vanwege hun geheel eigen omzet- en financieringsdynamiek (detailhandel) is besloten om fotowinkels buiten het onderzoeksgebied te houden. Bij het opstellen van het algemene adressenbestand is hiermee expliciet rekening gehouden. Desondanks zijn toch enkele fotowinkels in de respons terecht gekomen. Deze groep respondenten is uit het analysebestand gefilterd. Dit heeft geleid tot een bruikbare respons van ongeveer 1.150 personen. Het restant aan fotowinkels vormt een te kleine groep om representatief te zijn voor de situatie van de fotowinkels in Nederland. Om deze reden is geen afzonderlijk hoofdstuk aan deze groep respondenten gewijd. Om de verzamelde data toch niet verloren te laten gaan, wordt in een afzonderlijke bijlage een aantal kengetallen getoond. De rapportage is opgebouwd volgens de blokken die in de vragenlijst zijn gehanteerd. In hoofdstuk 2 wordt een algemene beschrijving van de fotografen gegeven. Hoofdstuk 3 bevat een weergave van de werkzaamheden en de tijdsbesteding van fotografen. Financiële gegevens zoals omzet en bedrijfsresultaat staan centraal in hoofdstuk 4, gevolgd door een nadere verdeling van deze omzet in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 bevat informatie over gehanteerde prijzen. De relatie met de opdrachtgever komt aan bod in hoofdstuk 7. Hoofdstuk 8 gaat in op de ontwikkelingen van de afgelopen jaren alsmede de verwachtingen voor de toekomst. Tot slot worden in hoofdstuk 9 enkele specifieke profielen nader bekeken middels een groot aantal kengetallen. De uitkomsten worden weergegeven in een groot aantal matrices die tevens beschouwd kunnen worden als een benchmark voor individuele fotografen. Opmerking: Bij de weergave van sommige gemiddelden wordt tevens de mediaan van de waarnemingen weergegeven. Deze statistiek is minstens zo interessant als het gemiddelde en verschaft verdiepende informatie over de variabele. De mediaan duidt op de middelste waarneming, waarbij alle waarnemingen gerangschikt zijn van laag naar hoog.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

7

2 Achtergrondkenmerken

Dit hoofdstuk bevat een algemene beschrijving van de fotografen in Nederland. Hoe kan de fotografenbranche gekenschetst worden? Aan de ene kant komen hierbij achtergrondkenmerken zoals geslacht, leeftijd en opleiding aan de orde. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de start als professioneel fotograaf, huidige situatie, en zaken als rechtsvorm en het gebruik van een studio.

2.1 Persoonlijke kenmerken

2.1.1 leeftijd en geslacht

De gemiddelde leeftijd van de fotograaf is 47 jaar. Een groot deel van de fotografen bevindt zich in de leeftijdscategorie 41-55 jaar. Uit de cijfers zou geconcludeerd kunnen worden dat slechts 5% van de professionele fotografen jonger is dan 30 jaar. Het vermoeden bestaat echter dat de jongeren zich in onvoldoende mate in het oorspronkelijke adressenbestand bevinden. De reden voor deze ondervertegenwoordiging kan liggen in de omstandigheid dat recent afgestudeerden zich niet direct inschrijven bij een Kamer van Koophandel. Daarnaast is de uitstroom vanuit de opleidingen waarschijnlijk onvoldoende in het adressenbestand opgenomen. Tabel 2.1 Verdeling fotografen naar leeftijd en geslacht

verdeling % man % vrouw

30 jaar en jonger 5% 52% 48%

31-35 8% 65% 35%

36-40 14% 70% 30%

41-45 17% 84% 15%

46-50 18% 88% 12%

51-55 15% 91% 9%

56-60 14% 90% 10%

ouder dan 60 jaar 9% 93% 7%

totaal 100% 82% 18%

Verder is het opvallend dat de overgrote meerderheid van de respondenten mannelijk is (82%). Rijst direct de vraag: hebben er weinig vrouwen deelgenomen aan het onderzoek of zijn er überhaupt weinig vrouwelijke professionele fotografen? Is het zo dat het beroep van fotograaf van oudsher een

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

8

mannenberoep is, en pas recent een grotere participatie van vrouwen kent? Speelt het krijgen van kinderen op een bepaalde leeftijd een rol? De exacte reden is niet bekend; waarschijnlijk bevatten alle bovenstaande vragen een kern van waarheid. Feit is wel dat er een duidelijk leeftijdsaspect aan de man-vrouw verdeling kleeft. In bovenstaande tabel is te zien dat de verhouding man-vrouw schever gaat lopen naarmate de leeftijd toeneemt. Binnen de jongere leeftijdsklassen ligt het aandeel vrouwen rond de 50%, maar met name boven de 40 jaar overtreffen de mannelijke fotografen hun vrouwelijke collega’s in sterke mate. Nadere bestudering van samengevoegde ledenbestanden van een aantal beroepsorganisaties (BFN, GKf, PANL, SVFN en NVJ/NVF) wijst uit dat circa 80% van de leden mannelijk is, tegen 20% vrouwelijk. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het in het onderzoek opgeroepen beeld wat betreft man-vrouw verhouding correct is.

2.1.2 opleiding

Kijkend naar opleiding blijkt dat ruim eenderde van de fotografen in Nederland (36%) geen specifieke foto-opleiding heeft voltooid zoals vermeld in de vragenlijst (en in onderstaande tabel)1. Aan de andere kant kan geconcludeerd worden dat tweederde van de fotografen wél een foto-opleiding heeft voltooid. Zowel naar geslacht als leeftijd zijn er geen onderscheidende verschillen waarneembaar. Alleen binnen de leeftijdsklasse tot 30 jaar ligt het aandeel fotografen zonder voltooide foto-opleiding enigszins hoger, wat waarschijnlijk wordt verklaard door het aantal nog studerende jongeren. De meest genoemde specifieke foto-opleiding is de Fotovakschool; 59% van de respondenten met een voltooide foto-opleiding geeft dit aan. Daarnaast worden met name de volgende opleidingen vermeld: KABK (13%), Fotoacademie Amsterdam (8%) en Sint Joost (6%). Tabel 2.2 Verdeling fotografen met een voltooide foto-opleiding

verdeling

Fotovakschool 59%

KABK 13%

Fotoacademie Amsterdam 8%

St. Joost 6%

Rietveld 3%

HKU 2%

Ac Fotografie Haarlem 2%

LOI 2%

School Fotografie Amsterdam 2%

Ac KenV Den Bosch 1%

AKI 1%

Minerva 1%

totaal 100% Bijna de helft van de fotografen geeft aan dat zij geen vervolgopleiding en/of cursus heeft gevolgd. Bij degenen die dat wel hebben gedaan, blijkt dat Photoshop veruit de belangrijkste cursus is geweest; 35% van alle fotografen heeft een dergelijke cursus gevolgd. Ruim 20% zegt een niet nader gedefinieerde vervolgopleiding te hebben gevolgd en 9% geeft als antwoord NIDF. Onder fotografen waarvan meer dan 75% van de opnamen digitaal is, geldt wat betreft het volgen van de cursus Photoshop een percentage van 39%. 1 Opgemerkt dient te worden dat ongeveer twee van de drie fotografen zonder specifieke foto-opleiding zoals genoemd in de tabel,

wel de categorie ’overig’ heeft aangekruist. Onduidelijk is echter welke opleiding hiermee wordt bedoeld.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

9

2.1.3 betrokkenheid

In de vragenlijst is getracht de mate van betrokkenheid bij de sector inzichtelijk te maken, alsmede het op de hoogte willen blijven van ontwikkelingen in de branche en het werk van collega’s. Om die reden is bijvoorbeeld gevraagd naar het bezoeken van fotomusea en -tentoonstellingen (zoals Foam, Nederlands Fotomuseum, Fotografiebiënnale Rotterdam, Fotomanifestatie Noorderlicht, Fotofestival Naarden). Bijna 30% van de fotografen gaat eigenlijk nooit naar dergelijke tentoonstellingen. De meerderheid (55%) neemt deze manifestaties soms in hun programma op. Het bezoek aan professionele websites voor fotografen zoals PhotoQ.nl en Villa Media is voor meer dan de helft van de fotografen een onregelmatige activiteit. Eén op de vijf fotografen bezoekt dergelijk sites nooit. Tabel 2.3 Bezoek musea, websites fotografen en lezen fotovakbladen

museum/tentoonstelling verdeling websites fotografen verdeling fotovakbladen verdeling

(bijna) nooit 28% dagelijks 6% ja, abonnement 56%

soms 55% wekelijks 20% ja, losse nummers 30%

vaak 15% onregelmatig 53% nee, nooit 15%

(bijna) altijd 1% nooit 22%

totaal 100% totaal 100% totaal 100% Tot slot beschikt 56% over een abonnement op fotovakbladen (bijvoorbeeld P/F Professionele Fotografie, Focus, Foto, De Fotograaf) en koopt 30% wel eens een los nummer. De rest van de fotografen leest genoemde fotovakbladen nooit.

2.1.4 lidmaatschappen

Meer dan de helft van de respondenten is geen lid van één van de beroepsorganisaties zoals vermeld in onderstaande tabel. Van de populatie, de 6.500 aangeschreven fotografen, is bekend dat het aantal niet-leden ongeveer 4.500 (70%) bedraagt. Dit betekent dat de leden van aangesloten beroepsorganisaties in verhouding beter hebben gerespondeerd dan de niet-leden. Onder de respondenten bevinden zich 14% NVJ/NVF-leden en 12% BFN-leden. Op zich niet verwonderlijk aangezien deze organisaties in verhouding reeds vrij groot zijn. Relatief gezien hebben de BFN-leden overigens het best gerespondeerd. Een klein deel van de respondenten is overigens lid van twee of meer beroepsorganisaties. Tabel 2.4 Verdeling respons naar lidmaatschap beroepsorganisaties

verdeling

geen lid 52%

BFN 12%

GKf 6%

PANL 6%

SVFN 8%

NVJ/NVF 14%

DIPP 1%

BIPP DR 1%

anders 4%

totaal 100%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

10

De voorlichting, ondersteuning en informatievoorziening vanuit de beroepsorganisaties wordt als positief ervaren. Slechts 11% van de aangesloten leden is hierover ontevreden. Het merendeel van de fotografen is niet aangesloten bij Stichting Burafo (69%). Binnen deze groep bevinden zich voornamelijk fotografen die toch al geen lid zijn van één van de genoemde beroepsorganisaties. Ook fotografen die lid zijn van NVJ/NVF, Stichting Dipp, BIPP DR of anderszins zijn doorgaans niet aangesloten bij Stichting Burafo. Voor de overige 4 beroepsorganisaties (BFN, GKf, PanL en SVFN) geldt dat het lidmaatschap ervan automatisch gekoppeld is aan het aangesloten zijn bij Stichting Burafo. Toch zijn er diverse leden van deze organisaties die aangeven dat zij niet aangesloten zijn bij Stichting Burafo (met name leden van de SVFN in verhouding vaker). Dit zou erop kunnen duiden dat deze fotografen niet bekend zijn met de stichting en hun aangesloten zijn niet als zodanig herkennen. Bij Stichting Nieuwswaarde is slechts 8% van de fotografen aangesloten. Hierbij geldt dat leden van de NVJ/NVF automatisch aangesloten zijn. Ongeveer de helft van deze groep fotografen herkent dit kennelijk niet direct indien gevraagd. Tot slot de verzekeringen. Ruim 42% van de zelfstandige fotografen (dus exclusief de fotografen in loondienst) beschikt over een pensioenverzekering en 37% van hen heeft een inkomensverzekering afgesloten. Vrouwen scoren aanzienlijk lager ten aanzien van het hebben van deze verzekeringen (respectievelijk 30% en 22%). Voor jongeren geldt eenzelfde patroon.

2.2 Algemene kenmerken

2.2.1 start als fotograaf

De gemiddelde fotograaf is professioneel werkzaam sinds 1989 en zit daarmee ongeveer 17 jaar “in het vak”. De gemiddelde leeftijd bij de start als professioneel fotograaf is 30 jaar. De helft van de fotografen is gestart voor 1990; ongeveer één op de vijf fotografen na 2001. Uit dit laatste gegeven kan geconcludeerd worden dat in de afgelopen vijf jaar gemiddeld circa 50 fotografen per jaar zijn gestart. Deze groep bestempelen we in het vervolg als de “recent gestarte fotografen”. Tabel 2.5 Verdeling startjaar als professioneel fotograaf, naar geslacht

verdeling % man % vrouw

1975 en eerder 15% 94% 6%

1976 - 1990 35% 92% 8%

1991 - 2000 30% 75% 25%

2001 en later 21% 68% 32%

totaal 100% 82% 18%

Onder vrouwen geldt een gemiddeld startjaar van 1996. Dit komt overeen met het eerder opgeroepen beeld dat vrouwelijke fotografen in verhouding jonger en minder lang in de fotografie bezig zijn. Hun gemiddelde startleeftijd is overigens ook circa 30 jaar. Dit laatste spoort weer met het beeld dat er weinig professionele fotografen in de leeftijdsklasse tot 30 jaar te vinden zijn.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

11

Wanneer we alleen de fotografen selecteren die zowel het startjaar als het jaar van enige verdienste hebben ingevuld2, blijkt dat men gemiddeld 3 jaar (na de start als professioneel fotograaf) nodig heeft om een omzet van minimaal € 10.000 per jaar te behalen uit de werkzaamheden als professioneel fotograaf. Onder vrouwen blijkt overigens dat zij gemiddeld na 2 jaar deze omzet al bereiken; bij recente starters geldt zelfs een gemiddelde duur van 1 jaar. Tweederde van de fotografen is direct begonnen als zelfstandig fotograaf, de rest is zijn beroepspraktijk gestart als assistent of in loondienst. Inmiddels zijn vrijwel alle responderende fotografen werkzaam als zelfstandig fotograaf (97%). Slechts 3% werkt momenteel in loondienst.

2.2.2 uren werkzaam

Gemiddeld werkt een fotograaf 34 uur per week (mediaan: 36). Ongeveer een derde van de fotografen is meer dan 40 uur per week bezig en maakt een gemiddelde week van 55 uur. Mannen maken in een doorsnee week meer uren dan vrouwen, respectievelijk 35 en 28 uur. Tabel 2.6 Verdeling gemiddeld aantal uren werkzaam per week

verdeling uren werkzaam

20 uur en minder 29% 12

21-32 uur 18% 28

33-40 uur 23% 39

meer dan 40 uur 30% 55

totaal 100% 34

Wat betreft leeftijd is er niet veel onderscheid, wel qua startjaar. De recente starters zijn beduidend minder uren werkzaam (24 uur) dan hun collega’s die langer in het vak zitten. Een mogelijke verklaring voor dit verschil is wellicht te vinden in de omstandigheid dat startende fotografen minder werk kunnen verwerven.

2.2.3 rechtsvorm

Veruit de meest gehanteerde rechtsvorm onder professionele fotografen is de eenmanszaak (82%). Daarnaast worden de vennootschap onder firma (11%) en de besloten vennootschap (6%) nog genoemd. Meer dan 90% van de respondenten heeft dan ook geen personeel in dienst. Wanneer er al personeel in dienst is, betreft het voornamelijk fotografen met als rechtsvorm de VOF of de BV. Gemiddeld hebben zij 2,7 personen in dienst met circa 2,0 FTE3. Omgerekend betekent dit dat deze werknemers een gemiddelde werkweek van ongeveer 30 uur hebben. 2 Veel fotografen hebben vraag A2 (jaar van verdienste € 10.000 per jaar) niet ingevuld, waarschijnlijk omdat men simpelweg nog

niet aan dat bedrag is gekomen. Deze veronderstelling wordt gestaafd door het feit dat het merendeel van deze fotografen na 2000 is begonnen. Door de selectie toe te passen (beide vragen ingevuld) daalt het gemiddelde startjaar naar 1987.

3 FTE: full time equivalent: uitgangspunt: 1 FTE = een 40-urige werkweek

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

12

2.2.4 gebruik studio

Als laatste onderdeel van dit hoofdstuk wordt stil gestaan bij het gebruik van een studio. Uit het onderzoek komt naar voren dat 48% geen gebruik maakt van een studio. Hieronder bevinden zich relatief iets meer recent gestarte fotografen. Tabel 2.7 Verdeling gebruik studio naar eigendom/huur

verdeling

geen gebruik 48%

volledig eigenaar 31%

mede-eigenaar 2%

huur individueel 6%

huur met anderen 4%

per opdracht 9%

totaal 100% De meeste van hen die wel een studio gebruiken zijn tevens eigenaar of mede-eigenaar. Daarnaast huurt een substantieel aandeel de studio per opdracht. Hier is een lichte oververtegenwoordiging van de recente starters zichtbaar.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

13

3 Werkzaamheden en tijdsbesteding

In het vorige hoofdstuk is de fotografensector op hoofdlijnen beschreven. In dit hoofdstuk staan de tijdsbesteding en de werkzaamheden centraal.

3.1 Specialisatie overall

In de vragenlijst is aan de fotografen gevraagd om hun fotografische werkzaamheden over 2005 te verdelen over een divers aantal specialismen. Hierbij hebben ze een globale schatting mogen maken met behulp van percentages per specialisme, optellend tot 100%. Dus hoeveel % van de werkzaamheden besteedt men aan portretfotografie, hoeveel aan documentaire fotografie, hoeveel aan fotojournalistiek et cetera. In tabel 3.1 worden alle specialismen weergegeven. De eerste kolom van de tabel bevat een algemene verdeling van alle fotografen bij elkaar. Deze verdeling geeft een beeld van de gemiddelde tijdsbesteding van de fotografensector als geheel. Te zien is dat gemiddeld 20% van de fotografische werkzaamheden in de sector besteed wordt aan portretfotografie, 12% aan fotografie van privé-gebeurtenissen (huwelijk e.d.), 11% reclamefotografie en 10% industrie- en bedrijfsfotografie.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

14

Tabel 3.1 Verdeling specialisme gemiddelde fotograaf en typering van fotografen

specialisme

verdeling specialisme

sector als geheelverdeling

typering fotograaf

portretfotografie 20% 16%

documentaire fotografie 6% 2%

fotojournalistiek 10% 9%

architectuurfotografie 5% 4%

luchtfotografie 1% 1%

culinair/food 2% 1%

modefotografie 2% 1%

reclamefotografie 11% 7%

industrie- en bedrijfsfotografie 10% 6%

natuur / landschap 4% 2%

reisfotografie 3% 1%

autonome fotografie 3% 2%

concept-illustratieve fotografie 3% 1%

stills 2% 1%

fotografie van privé-gebeurtenissen 12% 10%

overig 6% 5%

subtotaal 100% 70%

niet getypeerd / allrounder 30%

totaal 100%

3.2 Typering van fotografen

3.2.1 beschrijving methodiek

De verdeling van fotografische werkzaamheden over de genoemde specialismen is gebruikt om de fotografen te typeren. Op deze manier is het mogelijk om in de analyse te kijken naar de verschillen tussen diverse groepen fotografen. Wie zijn de portretfotografen, en wat onderscheidt de reclamefotografen van de fotojournalisten bijvoorbeeld? De typering van de fotografen is gebaseerd op twee uitgangspunten. Ten eerste: wanneer een fotograaf meer dan 50% van zijn tijd besteedt aan één specialisme, dan wordt hij/zij getypeerd als een fotograaf van dat type specialisme. Voorbeeld: een fotograaf die 70% van zijn tijd besteedt aan reisfotografie en 30% aan architectuurfotografie, wordt in het onderzoek getypeerd als een reisfotograaf. Met dit uitgangspunt resteert nog een vrij omvangrijke groep fotografen zonder specifieke typering. Deze groep blijkt over het algemeen een groot aantal specialismen te hebben aangekruist. Vandaar dat als tweede, meer verdiepend uitgangspunt geldt: wanneer een fotograaf 40% of meer op een bepaald specialisme scoort, en hij/zij heeft drie of meer specialismen aangekruist, dan nemen we dat specialisme als typering. Bijvoorbeeld: een fotograaf besteedt 45% aan portretfotografie, 15% aan fotografie van privé-gebeurtenissen, 15% aan culinaire fotografie, 10% aan bedrijfsfotografie, 10% aan stills en 5% overig, dan wordt deze fotograaf tot het type portretfotografen gerekend. Circa 30% van de fotografen is ook na toepassing van het tweede uitgangspunt niet te typeren. Vrijwel allemaal hebben zij 4 of meer specialismen aangekruist en het ontbreekt hen aan één specialisme dat

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

15

eruit springt. Deze groep wordt derhalve gedefinieerd als zijnde allrounders; zij werken op vele verschillende terreinen.

3.2.2 verdeling typering fotograaf

Zo resulteert de verdeling als weergegeven in de tweede kolom van tabel 3.1. Met behulp van deze typering kunnen in het bestand ongeveer 16% aan portretfotografen worden onderscheiden en kunnen we zeggen dat reclamefotografen ongeveer 7% van de totale fotografenpopulatie uitmaken. Niet geheel toevallig vertonen de verdelingen in beide kolommen overeenkomsten. Immers, als ongeveer 10% van de werkzaamheden van de gehele fotografiesector wordt besteed aan fotojournalistiek, dan is het voor de hand liggend dat er een min of meer even groot percentage fotojournalisten te onderscheiden is. Opgemerkt dient te worden dat over sommige groepen fotografen geen betrouwbare uitspraken kunnen worden gedaan, gezien hun geringe aantal. Een respons van 50 of meer fotografen (dus meer dan 5% ongeveer) biedt enigszins voldoende massa om in het vervolg van deze rapportage uitspraken te kunnen doen. Bevindingen omtrent type fotografen zullen derhalve voornamelijk beschrijvend plaatsvinden en hoogstens als richtinggevend geïnterpreteerd kunnen worden. Het aandeel vrouwen is relatief hoog in de categorieën fotografen die in hoofdzaak privé-gebeurtenissen fotograferen (in het vervolg aangeduid als fotografen van privé-gebeurtenissen), portret- en modefotografen. Onder fotojournalisten, reclame- en industrieel fotografen (zij die zich bezig houden met industrie- en bedrijfsfotografie) bevinden zich naar verhouding veel mannen. Deze verhouding wordt ook enigszins weerspiegeld in de gemiddelde leeftijd, die bij modefotografen het laagst is. De industrieel fotografen en de fotojournalisten zijn iets ouder dan gemiddeld. Een relatief groot aandeel recent gestarte fotografen vinden we terug in de specialismen privé-gebeurtenis en reisfotografen. Onder architectuur- en reclamefotografen bevinden zich over het algemeen minder recente starters.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

16

3.3 Tijdsbesteding

In onderstaande tabel wordt de gemiddelde tijdsbesteding van een fotograaf weergegeven, verdeeld over een groot aantal werkzaamheden. Zo is te zien dat men gemiddeld 43% van zijn tijd besteedt aan het fotograferen en 23% aan het digitaal bewerken van de foto’s. Deze percentages kunnen gezien worden als een weergave van de gemiddelde tijdsbesteding binnen de fotografiesector als geheel. Tabel 3.2 Verdeling tijdsbesteding fotografen

werkzaamheden verdeling

fotograferen 43%

ontwikkelen & afdrukken 3%

foto's digitaal bewerken 23%

promotie 3%

acquisitie 5%

subsidie aanvragen / sponsoring regelen 0%

archivering foto's 6%

tentoonstelling inrichten 1%

administratie en boekhouding 7%

studie 3%

winkel / detailhandel 0%

les geven in fotografie 2%

anders 4%

totaal 100% Wanneer de tijdsbesteding wordt bekeken voor geslacht en leeftijd, dan zijn er weinig grote verschillen met het overall beeld waarneembaar. Een klein patroonverschil dat zichtbaar is ten opzichte van de totale verdeling, is dat vrouwen relatief iets meer tijd besteden aan studie. Daarnaast ligt er bij de tijdsbesteding van jongeren (en recente starters) enigszins de nadruk op promotie, acquisitie en studie; dit gaat ten koste van de tijdsbesteding aan het fotograferen zelf. Aardig om te constateren is dat fotografen die veel uren per week maken, in verhouding veel tijd steken in het digitaal bewerken van de foto’s. Fotografen die weinig uur per week als professioneel fotograaf werkzaam zijn, hebben in verhouding een hogere tijdsbesteding aan studie en/of les geven in fotografie. Ook het hebben van personeel is een interessant gegeven. Immers, je zou kunnen verwachten dat die fotografen meer tijd over hebben voor fotografie. Het tegendeel is waar. Heeft men personeel in dienst, dan besteedt men juist minder tijd aan fotografie en ook minder aan digitaal bewerken. De tijd wordt dan relatief vaker besteed aan acquisitie en de administratie. Fotojournalisten besteden meer dan 50% van hun tijd aan fotografie. Ook scoren zij bovengemiddeld op het inrichten van een tentoonstelling, evenals met name de autonome fotografen. Op alle andere terreinen scoren de fotojournalisten onder het gemiddelde. Portretfotografen en fotografen van privé-gebeurtenissen besteden iets meer tijd aan het ontwikkelen en afdrukken van foto’s.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

17

3.4 Analoog of digitaal

Een groot deel van de fotografen werkt voor 100% digitaal; ruim 45% maakt zelfs alleen nog maar digitale opnamen. Gemiddeld genomen voor alle fotografen is 80% van de opnamen digitaal. Tabel 3.3 Verdeling % percentage opnamen digitaal

verdeling

25% of minder 12%

26%-50% 7%

51%-75% 5%

76%-90% 16%

90%-99% 14%

100% digitale opnamen 45%

totaal 100%

In de tabel is min of meer een tweedeling zichtbaar: een grote groep die vrijwel alleen maar digitaal werkt, en een groep die voor een groot deel nog analoge opnamen maakt. Het is interessant om in de analyse het onderscheid tussen ‘digitale’ fotografen enerzijds en ‘niet-digitale’ ofwel analoge fotografen anderzijds te kunnen maken. De groep fotografen waarvan 25% of minder van de opnamen digitaal is, wordt beschouwd als de groep analoge fotografen. De fotografen waarvan meer dan 75% van de opnamen digitaal is (i.e. de onderste 3 categorieën in tabel 3.3.), worden als de digitalen gedefinieerd. Dit betreft ongeveer driekwart van alle fotografen. Als fotografen al analoge opnamen ontwikkelen en afdrukken, dan betreft het overigens voornamelijk zwart-wit opnamen. Circa 19% van alle fotografen ontwikkelt soms tot bijna altijd analoge zwart-wit foto’s, terwijl voor kleuropnamen een percentage geldt van 6%. De digitalen zijn over het algemeen meer recent gestart dan de analogen. Tevens zijn ze meer uren per week werkzaam. Dit kan verband houden met de meer dan gemiddelde tijdsbesteding aan het digitaal bewerken van foto’s (25% van hun tijd tegen 23% overall (zie tabel 3.2)). Daartegenover besteden de analoge fotografen relatief meer tijd aan het ontwikkelen en afdrukken van foto’s (7%). Verder blijkt dat analoge fotografen gemiddeld nog circa 13% van hun tijd besteden aan digitale bewerking. Wat betreft leeftijd is er weinig onderscheid, wat betreft geslacht valt op dat vrouwen relatief vaker analoog werken in verhouding tot het gemiddelde. Fotojournalisten en industrieel fotografen werken doorgaans het meest digitaal; bij modefotografen en fotografen van privé-gebeurtenissen ligt het aandeel digitale opnamen onder het overall gemiddelde. Veruit het laagst is dit overigens onder de autonome fotografen. Vrijwel alle fotografen voeren zelf de digitale bewerking van hun foto’s uit (95%). Een ruime meerderheid onder hen voert zelfs geavanceerde bewerkingen uit. Bij de voorkeur voor digitale omgeving ontlopen Mac en Windows elkaar niet veel; beiden scoren ongeveer 50%. De NIDF-norm wordt door eenderde van de fotografen gehanteerd4. 4 NB: onder fotografen die deze norm niet toepassen, bevindt zich hoogstwaarschijnlijk ook een aantal die de norm niet kennen, zo

blijkt uit de aanvullende commentaren.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

19

4 Financiële gegevens

In de vragenlijst is gevraagd naar een aantal financiële gegevens over de jaren 2004 en 2005, zoals omzet, bedrijfsresultaat voor belasting, investeringen en subsidies/sponsorgelden. De fotografen hebben voor 2005 een schatting mogen maken omdat deze gegevens op het moment van vragen wellicht nog niet bekend waren.

4.1 Omzet

4.1.1 gemiddelde omzet

Uit het onderzoek blijkt in eerste instantie dat de gemiddelde omzet voor 2004 circa € 63.000 bedraagt, en voor 2005 € 63.600. Deze uitkomst geeft echter een vertekend beeld aangezien alle respondenten worden meegerekend. Een belangrijke verstorende factor betreft de rechtsvorm. Teneinde een zuiverder beeld van de gemiddelde omzet te krijgen is het raadzaam een onderscheid te maken tussen eenmanszaken enerzijds en de overige rechtsvormen anderzijds. Met name de besloten vennootschappen zorgen voor een grote vertekening. Tabel 4.1 Gemiddelde omzet fotografen naar rechtsvorm, 2004 en 2005

2004 2005

gemiddeld % respons gemiddeld % respons

alle fotografen 62.900 100% 63.600 100%

eenmanszaken 42.300 81% 42.200 82%

besloten vennootschap 224.100 6% 255.700 6%

vennootschap onder firma 112.600 11% 112.200 11%

overige rechtsvormen (bijv. maatschap) 29.100 1% 33.000 1% De gemiddelde omzet van fotografen met een eenmanszaak in 2005 bedraagt meer dan € 42.0005, terwijl de omzet van de besloten vennootschappen op meer dan € 250.000 uit komt. 5 Opgemerkt dient te worden dat één fotograaf (eenmanszaak) buiten de presentatie van de gemiddelde omzet wordt gelaten

vanwege een te grote verstoring van de uitkomsten. De fotograaf in kwestie heeft in 2005 een omzet van meer dan € 2.000.000 behaald. De verstoring van gemiddelde uitkomsten doet zich met name voor bij verdere uitsplitsingen zoals naar leeftijd en startjaar (zie tabel 4.2). Met deze uitsluiting wordt voorkomen dat onjuiste conclusies worden getrokken.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

20

Vanwege het verstorend effect van de overige rechtsvormen en gezien het feit dat de eenmanszaken model staan voor 82% van de respons, achten we het zinvol om de gemiddelde omzet van de eenmanszaken als uitgangspunt te laten fungeren in de rest van de rapportage. In de verdere analyse zullen uitspraken omtrent de gemiddelde omzet van bepaalde doelgroepen dan ook worden gerelateerd aan het gemiddelde van de eenmanszaken. Hoe ziet de behaalde omzet in 2005 eruit naar achtergrondkenmerken? Vrouwen genereren met gemiddeld € 29.400 een aanzienlijk lagere omzet dan gemiddeld en in vergelijking met hun mannelijke collega’s. Dit wordt grotendeels verklaard doordat onder jongeren en recente starters zich relatief veel vrouwen bevinden. Deze twee groepen behalen bijna als vanzelfsprekend een lagere omzet dan oudere fotografen en fotografen die al langer bezig zijn. Een fotograaf die na 2000 is gestart als zelfstandige behaalt gemiddeld € 20.000 aan omzet. Fotografen die voornamelijk analoog werken behalen een lagere omzet dan hun collega’s die meer digitale opnamen maken. Tabel 4.2 Omzet 2005 naar achtergrondkenmerken(eenmanszaken)

indelingen omzet (€)

man 45.400

vrouw 29.400

jonger dan 30 jaar 20.200

31 - 35 jaar 36.400

36 - 40 jaar 46.500

41 - 45 jaar 45.700

46 - 50 jaar 45.900

51 - 55 jaar 44.200

56 - 60 jaar 45.900

ouder dan 60 jaar 31.200

voor 1975 gestart 42.500

1976 - 1990 54.800

1991 - 2000 45.800

2001 en later gestart 20.000

tot 25% digitaal 35.200

25 - 50% 35.000

50 - 75% 41.000

meer dan 75% digitaal 44.200

Wat betreft type fotograaf blijken met name de mode- en reclamefotografen aan de bovenkant van de omzetschaal uit te komen (rond de € 90.000 gemiddeld), terwijl we aan de onderkant (rond de € 25.000) fotografen van privé-gebeurtenissen terug vinden (ook: natuur en autonome fotografen).

4.1.2 omzetontwikkeling

Voor 2004 geldt een gemiddelde omzet van € 42.300. Hieruit valt te concluderen dat de gemiddelde omzet in 2005 ongeveer gelijk is gebleven. Voor meer dan de helft van de fotografen geldt echter dat de omzet in 2005 is gestegen ten opzichte van 2004. Daar tegenover heeft ruim één op de drie fotografen te kampen met een afgenomen omzet; bij 5 à 6% is de omzet meer dan 50% afgenomen.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

21

Klaarblijkelijk is de afname van de omzet van deze groep sterk genoeg voor een zeer lichte overall daling van het gemiddelde bedrag aan omzet. Tabel 4.3 Omzetontwikkeling 2004 - 2005

allen eenmanszaken

meer dan 50% afgenomen 5% 6%

20-50% afgenomen 13% 13%

0-20% afgenomen 16% 15%

gelijk gebleven 12% 13%

0-20% toegenomen 22% 21%


meer dan 50% toegenomen 16% 17%

totaal 100% 100%

Meest opvallende kenmerken wat betreft omzetdaling zijn dat het zich met name heeft voorgedaan onder oudere fotografen en onder fotografen die zowel analoog als digitaal werkzaam zijn en dus geen echte keuze hebben gemaakt. Verder zijn het vooral de industrieel fotografen en de fotojournalisten die te kampen hebben gehad met een omzetdaling.

4.1.3 totale omzet sector

De totale omzet van de fotografenbranche in Nederland is slechts bij benadering te bepalen. De belangrijkste reden hiervoor is het ontbreken van relevante populatiegegevens. Ervan uitgaande dat circa één op de vijf fotografen heeft deelgenomen aan het onderzoek, kunnen we wel een grove schatting maken. De totale omzet van alle deelnemende fotografen in 2005 bedraagt ongeveer € 70 miljoen. Een simpele rekensom leert ons derhalve dat de omzet voor de sector als geheel geschat kan worden op ongeveer € 350 miljoen6. De totale omzet van de eenmanszaken bedraagt overigens € 40 miljoen. Uitgaande van een evenredige vertegenwoordiging kan de totale omzet van deze groep geschat worden op € 200 miljoen.

4.2 Bedrijfsresultaat voor belasting

4.2.1 gemiddeld bedrijfsresultaat voor belasting

Wanneer we de totale respons in ogenschouw zouden nemen, dan bedraagt het gemiddelde bedrijfsresultaat voor belastingen7 in 2005 circa € 23.000. Voor 2004 geldt ongeveer hetzelfde bedrag. Deze gemiddelden zijn eveneens gebaseerd op alle deelnemende fotografen. In onderstaande tabel wordt daarom tevens het onderscheid aangegeven tussen eenmanszaken en de overige rechtsvormen. Het gemiddelde bedrijfsresultaat voor belastingen van eenmanszaken komt in 2005 uit op € 18.300 (voor 2004 idem dito). Voor de overige rechtsvormen (met name B.V.’s) ligt het resultaat aanzienlijk hoger. In het vervolg van de analyse wordt het resultaat van eenmanszaken als vergelijking gehanteerd. 6 Dit is exclusief de omzet van fotografen met een fotowinkel. 7 Bedrijfsresultaat voor belastingen is brutowinst voor belastingen (bij eenmanszaken voor inkomensbelasting)

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

22

Tabel 4.4 Gemiddeld bedrijfsresultaat voor belasting naar rechtsvorm, 2004 en 2005

2004 2005

gemiddeld gemiddeld

alle fotografen 23.200 23.100

eenmanszaken 18.200 18.300

besloten vennootschap 43.900 44.400

vennootschap onder firma 49.700 50.200

overige rechtsvormen 10.500 10.800

Wanneer we het bedrijfsresultaat uitsplitsen naar geslacht, leeftijd, startjaar en digitaliteit, dan blijken dezelfde soort onderlinge verschillen te ontstaan als bij de omzetcijfers, zij het dat de verschillen minder groot lijken te zijn (zie tabel 4.5, voor de duidelijkheid is de gemiddelde omzet eveneens opgenomen). Het gemiddelde bedrijfsresultaat van vrouwelijke fotografen komt uit op circa € 13.100, terwijl mannen bijna € 20.000 bereiken. Wat betreft leeftijd is er weinig verschil in resultaat, behalve dat de groep fotografen tot 30 jaar gemiddeld minder dan € 10.000 haalt. Tabel 4.5 Bedrijfsresultaat en omzet 2005 naar achtergrondkenmerken (eenmanszaken)

indelingen bedrijfsresultaat

(€) omzet (€)

man 19.600 45.400

vrouw 13.100 29.400

jonger dan 30 jaar 8.600 20.200

31 - 35 jaar 16.600 36.400

36 - 40 jaar 19.600 46.500

41 - 45 jaar 20.400 45.700

46 - 50 jaar 20.300 45.900

51 - 55 jaar 18.900 44.200

56 - 60 jaar 18.500 45.900

ouder dan 60 jaar 13.700 31.200

voor 1975 gestart 17.600 42.500

1976 - 1990 24.500 54.800

1991 - 2000 20.800 45.800

2001 en later gestart 6.600 20.000

tot 25% digitaal 14.200 35.200

25 - 50% 13.600 35.000

50 - 75% 17.400 41.000

meer dan 75% digitaal 19.500 44.200 Verdere analyse wijst uit dat reclame- en modefotografen ver boven het gemiddelde bedrijfsresultaat terecht komen (met rond de € 35.000), alsmede de fotojournalisten (€ 25.000). Natuur- en reisfotografen en met name fotografen van privé-gebeurtenissen scoren ver onder het gemiddelde. Laatstgenoemde groep behaalt gemiddeld ongeveer € 6.600 aan bedrijfsresultaat. Tenslotte is wat betreft opdrachtgeverschap op te merken dat fotografen die voornamelijk werkzaam zijn in de reclamewereld goede bedrijfsresultaten behalen, terwijl fotografen die veel in opdracht werken van particulieren en van de kunst- en cultuursector het laagste resultaat kennen.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

23

Het bedrijfsresultaat van fotografen die geen studio gebruiken, is lager dan dat van fotografen die wel een studio gebruiken. Dit relatief lage resultaat wordt waarschijnlijk niet veroorzaakt door het wel of niet gebruiken van een studio, maar eerder doordat zich onder de niet-gebruikers veel recente starters bevinden met een laag inkomen die zich geen studio kunnen veroorloven. En daar wellicht ook minder behoefte aan hebben gezien het specialisme van de recente starters (relatief veel fotografie van privé-gebeurtenissen).

4.2.2 ontwikkeling bedrijfsresultaat

Ten opzichte van 2004 is overall gezien sprake van ongeveer eenzelfde bedrijfsresultaat. Ongeveer 5% van de fotografen behaalt in 2005 een negatief resultaat. Net als bij de omzet geldt dat de helft van de fotografen zijn resultaat in 2005 heeft zien stijgen ten opzichte van 2004. Bij 39% van de fotografen is het resultaat voor belastingen afgenomen. Tabel 4.6 Omzetontwikkeling 2004-2005

allen eenmanszaken

meer dan 50% afgenomen 13% 14%

20-50% afgenomen 12% 11%

0-20% afgenomen 14% 13%

gelijk gebleven 11% 11%



meer dan 50% toegenomen 18% 19%

totaal 100% 100%

Onder oudere en lang werkzame fotografen is relatief meer sprake van een afname van het bedrijfsresultaat. Ook recente starters hebben hier sterker mee te maken. Daarnaast is het zo dat industrieel fotografen in verhouding vaker met een dalend bedrijfsresultaat te maken hebben gehad.

4.3 Investeringen

In 2004 heeft ongeveer 70% van de fotografen geïnvesteerd in apparatuur zoals camera’s en computers. De gemiddelde investering die hiermee gepaard ging, bedroeg ongeveer € 7.800. Voor 2005 geldt eenzelfde percentage en een iets hoger bedrag. De overige 30% heeft niet geïnvesteerd in nieuwe apparatuur. Ten opzichte van de groep die wel investeert, hebben de niet-investeerders een lagere omzet en een aanzienlijk lager bedrijfsresultaat behaald. Los van het ontbreken van een noodzaak tot investeringen, kan het ook zo zijn dat de niet-investeerders wel in andere zaken hebben geïnvesteerd, zoals software. Tabel 4.7 Percentage investeerders en gemiddeld bedrag, apparatuur en verbouwing studio

apparatuur studio

2004 2005 2004 2005

% investeerders 70% 71% 23% 26%

gemiddeld bedrag 7.800 8.600 9.000 10.000

Wat betreft investeringen in verbouwing van de studio is een gelijksoortige trend zichtbaar. In de analyse is gekeken naar fotografen die daadwerkelijk een studio gebruiken en daar ook (mede-)

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

24

eigenaar van zijn of deze full time huren. In 2004 investeerde 23% van de fotografen in een verbouwing van de studio; in 2005 is dit aandeel gestegen naar 26%. De gemiddelde investering in de studio bedraagt circa € 9.000 à € 10.000. Relatief minder vrouwen investeerden in 2005 in apparatuur in vergelijking tot de mannen; tevens is het gemiddeld investeringsbedrag aanzienlijk lager. Onder fotografen in de leeftijdscategorie 30-40 jaar is een grote investeringsbereidheid zichtbaar; fotografen ouder dan 50 jaar investeren relatief minder. De groep 36-40 jarigen kent het hoogste gemiddelde investeringsbedrag in apparatuur (rond de € 15.000). Naar verhouding veel recente starters investeren in nieuwe apparatuur, maar het bedrag dat hiermee is gemoeid ligt met ongeveer € 5.700 het laagst. Ook blijkt uit de cijfers dat des te meer uren men per week werkt, des te vaker en des te meer men investeert. Tevens kan worden vastgesteld dat analogen als percentage minder investeren, maar dat het gemiddelde investeringsbedrag hoger ligt dan bij de digitalen. Tot slot investeren reclamefotografen bovengemiddeld in apparatuur, terwijl de fotografen van privé-gebeurtenissen en portretfotografen enigszins achter blijven. Bovenstaand beeld keert min of meer ook terug bij investeringen in de verbouwing van de studio. Zo zijn recente starters procentueel gezien duidelijk vaker aan het investeren dan langer actieve fotografen, maar de bedragen liggen beduidend lager. Verder is te zien dat digitalen naar verhouding meer en vaker investeren in de studio dan de analogen. In de vragenlijst is tevens gevraagd of men van plan is de komende 12 maanden te investeren en zo ja, waarin. Duidelijk is dat het merendeel van de fotografen gaat investeren, met daarbij een duidelijke voorkeur voor digitaal. Opvallend is dat de investering in software de hoogste score behaalt. Tabel 4.8 Investeringen de komende 12 maanden

ja, ik ga investeren analogen digitalenrecente starters

analoog: camera 13% 19% 13% 11%

lenzen 17% 25% 16% 19%

licht accessoires 14% 18% 12% 18%

digitaal: camera 55% 47% 56% 59%

lenzen 59% 45% 61% 65%

licht 29% 12% 33% 48%

computer 53% 44% 55% 38%

software 64% 50% 68% 55%

randapparatuur 59% 44% 63% 60% Wie gaan er investeren in analoge camera’s en lenzen? Vanzelfsprekend is hierbij sprake van een oververtegenwoordiging van analoge fotografen. Ongeveer één op de vijf analoge fotografen investeert in een camera, een kwart in lenzen. Recente starters schaffen in mindere mate analoge camera’s aan. Wat betreft investeringen in digitale camera’s en lenzen is een omgekeerd beeld zichtbaar. Recente starters en de digitalen hebben hierin licht de overhand; relatief vaak ook fotojournalisten, fotografen van privé-gebeurtenissen en modefotografen. Daarentegen geven de investeringsvoornemens in computers en software een ander inzicht. Nu zijn het juist niet de recente starters, maar meer de langer werkzame fotografen die hierin gaan investeren. Wellicht is sprake van een soort inhaaleffect.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

25

4.4 Subsidie en sponsoring

Op het vlak van subsidie en sponsoring ontvangen slechts weinig fotografen enige directe inkomsten. Uit de cijfers komt naar voren dat zowel in 2004 als in 2005 slechts 3% van de fotografen zelf subsidie en/of stipendia hebben ontvangen. Het gemiddelde bedrag dat deze fotografen hebben ontvangen van overheden of andere specifieke fondsen bedraagt ongeveer € 7.500. Opgemerkt dient te worden dat fotografen over het algemeen überhaupt niet zelf de subsidie ontvangen. De subsidiestroom loopt eerder via gesubsidieerde organisaties en instellingen. Het aantal fotografen dat inkomsten heeft vergaard middels ontvangen sponsorgelden is minimaal (minder dan 1%). Hier zijn dan ook geen verdere uitspraken over te doen.

4.5 Neveninkomsten

Ongeveer 55% van alle fotografen haalt zijn of haar inkomen volledig uit fotografische werkzaamheden. Dat betekent dat de overige fotografen een deel van hun inkomsten uit andere bronnen halen. Maar liefst 35% van hen haalt meer dan driekwart van het inkomen uit andere werkzaamheden dan fotografie (zie tabel). Tabel 4.9 Inkomen uit fotografie en neveninkomsten

verdeling subverdeling omzet resultaat

100% inkomen uit fotografie 55% 59.000 26.900

minder dan 100% inkomen uit fotografie, waarvan: 45% 23.100 8.400

percentage inkomen uit neveninkomsten:

25% of minder 22% 35.800 15.000

26% - 50% 26% 26.400 11.300

51% -75% 17% 22.400 7.000

76% - 100% 35% 13.500 3.000 Hoe kunnen we de fotografen die minder dan 100% van hun inkomen uit fotografie halen typeren? Belangrijkste aspect hierin lijkt de leeftijd dan wel het startjaar te zijn. Het valt op dat recente starters en jonge fotografen een groter deel van hun inkomen uit nevenactiviteiten halen. Ook voor fotografen ouder dan 55 jaar en met een startjaar voor 1975 is dit het geval. Verder blijkt uit de analyse een duidelijk verband met het aantal werkzame uren. Slechts 14% van de fotografen die 20 uur of minder per week werkzaam zijn als professioneel fotograaf, haalt zijn of jaar inkomen volledig uit fotografie. Voor fotografen met 33 uur of meer geldt een aandeel van meer dan 75%. Verder kan opgemerkt worden dat met name analoge fotografen minder dan gemiddeld hun inkomen volledig uit fotografie halen. Tot slot is te zien dat het merendeel van vooral de reclame- (72%), industrieel fotografen (60%) en fotojournalisten (64%) hun inkomen volledig uit fotografie halen, tegen fotografen van privé-gebeurtenissen en natuurfotografen die dat in mindere mate bereiken. De overige typen fotografen scoren rond het gemiddelde. Het gemiddelde bedrijfsresultaat voor belastingen van de 100%-groep bedraagt circa € 26.900 tegen € 8.500 voor de anderen. De omzet en het bedrijfsresultaat nemen sterk af naarmate men een groter deel van het inkomen uit nevenactiviteiten haalt. Fotografen die niet al hun inkomen vergaren via fotografie, halen gemiddeld 57% van dat inkomen uit nevenactiviteiten. Voor recente starters geldt een percentage van 66%.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

26

Niet gevraagd is welke nevenactiviteiten het betreft, maar we kunnen wel de tijdsbesteding van deze groep eens nader bekijken. Hieruit blijkt dat deze groep in verhouding enigszins hoger dan gemiddeld scoort als het gaat om studie en les geven in fotografie. Aan het daadwerkelijke fotograferen en digitaal bewerken van foto’s besteden zij minder tijd.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

27

5 Verdeling omzet

Naast de verkregen informatie over de omzet en de investeringen, is het ook interessant om enig zicht te hebben in de manier waarop de omzet tot stand komt. Om deze reden is de fotografen gevraagd hun totale omzet over 2005 in grote lijnen te verdelen over bepaalde categorieën zoals type opdrachtgever, geografie en specialisme. Bij deze verdeling hebben de fotografen een schatting mogen maken van de percentages per subcategorie. Dit principe van verdelen komt min of meer overeen met de verdeling van de fotografische werkzaamheden zoals beschreven in paragraaf 3.1. Ook in dit hoofdstuk wordt de verdeling vervolgens gebruikt om de fotografen te typeren. Hierbij wordt dezelfde methodiek, en daarmee dezelfde uitgangspunten, gehanteerd (zie paragraaf 3.2).

5.1 Type opdrachtgever

Voor de fotografensector in Nederland als geheel geldt dat 22% van de omzet wordt gegenereerd bij particuliere opdrachtgevers (zie eerste kolom van onderstaande tabel). Daarnaast zorgen de uitgevers (21%), de p.r.- en reclamebureaus (14%) en de zakelijke dienstverlening (13%) voor een substantieel deel van de totale omzet. Tabel 5.1 Verdeling opdrachtgeverschap en typering fotografen

verdeling opdrachtgeverschap

(algemeen)verdeling typering

fotograaf

overheid / semi-overheid 9% 6%

uitgevers 21% 22%

industrie 10% 7%

p.r.- en reclamebureaus 14% 9%

televisie en film (omroepen/productiebedrijven) 1% 1%

zakelijke dienstverlening 13% 9%

kunst- en cultuursector 5% 3%

particulieren 22% 20%

overig 6% 4%

subtotaal 100% 81%

niet getypeerd 19%

totaal 100%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

28

Evenals bij de vaststelling van het specialisme van de fotograaf (paragraaf 3.2) heeft op eenzelfde wijze een typering van de fotografen naar opdrachtgeverschap plaatsgevonden (tweede kolom van tabel 5.1). De typering van fotografen naar opdrachtgever bevestigt het hierboven geschetste beeld: circa 20% van alle fotografen werkt hoofdzakelijk in opdracht van particulieren en 22% in opdracht van uitgevers. Verder blijkt dat ongeveer één op de vijf fotografen niet te typeren is, dat wil zeggen dat deze groep over meerdere opdrachtgevers beschikt zonder één dominante. In opdracht van de kunst- en cultuursector, de overheid en particulieren zijn relatief veel vrouwen werkzaam. Recente starters werken in verhouding vaker voor particulieren en minder snel voor reclamebureaus. Opvallend is verder dat het aandeel analoge fotografen hoog is in de kunst- en cultuursector. De digitale fotografen hebben een lichte oververtegenwoordiging binnen de industrie en de uitgeverij. Fotografen die voor reclamebureaus werken halen veelal 100% van hun inkomsten uit fotografie; zij werken zelden in opdracht van particulieren. Het gemiddelde bedrijfsresultaat voor belastingen bij fotografen die hoofdzakelijk werken voor p.r.- en reclamebureaus is het hoogst en steekt daarmee ver boven de andere typen opdrachtgevers uit. Het laagste resultaat wordt gegenereerd door fotografen die met name voor de kunst- en cultuursector werken. Relateren we het opdrachtgeverschap aan het type fotograaf dan zien we een aantal duidelijke en ook vanzelfsprekende verschillen binnen de sector als geheel ontstaan. Zo wordt onder fotojournalisten circa 63% van de omzet gegenereerd via de uitgeverij. Bij fotografen van privé-gebeurtenissen zijn vanzelfsprekend de particuliere opdrachtgevers voornamelijk verantwoordelijk voor de omzet (75%). Reclamefotografen verkrijgen hun opdrachten en omzet vooral via p.r.- en reclamebureaus (54%), industrieel fotografen via de industrie (31%) en de zakelijke dienstverlening (25%). Andere opvallende uitkomsten: de overheid en zakelijke dienstverlening zijn relatief belangrijke opdrachtgevers voor industrieel fotografen; de uitgeverij voor de mode- en reisfotografen.

5.2 Geografie

Vrijwel alle omzet (95%) die de professionele fotografen genereren is afkomstig van opdrachtgevers uit Nederland. Tabel 5.2 Verdeling omzet geografisch en typering fotografen

verdeling geografie

(algemeen)verdeling typering

fotograaf

Nederland 95% 97%

Europa (exclusief Nederland) 3% 1%

buiten Europa 2% 1%

subtotaal 100% 99%

niet getypeerd 1%

totaal 100%

Een typering op volgens de methodiek beschreven in paragraaf 3.1, leidt ertoe dat zelfs 97% van alle professionele fotografen de meerderheid van zijn omzet behaalt uit Nederland. Aardig om te zien is dat met name reisfotografen en autonome fotografen nog een substantieel deel van hun omzet uit het buitenland halen.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

29

5.3 Specialisme

Kijkend naar de omzetverdeling op basis van specialisme, dan blijkt dat voor de fotografiesector als geheel 19% van de omzet wordt gegenereerd uit portretfotografie. Daarnaast komt 12% uit fotografie van privé-gebeurtenissen, 11% uit zowel reclame- als industrie- en bedrijfsfotografie en 10% uit fotojournalistiek (eerste kolom tabel 5.3). De tweede kolom van de tabel bevat zoals gewoonlijk de typering van fotografen op basis van hun omzetverdeling. Zo geldt voor 16% van de fotografen dat portretfotografie hun voornaamste omzetgenerator is. Tabel 5.3 Verdeling omzet naar specialisme en typering fotografen

verdeling specialisme(algemeen)

verdeling typering fotograaf

o.b.v. omzet

verdeling typering fotograaf o.b.v.

werkzaamheden

portretfotografie 19% 16% 16%

documentaire fotografie 5% 3% 2%

fotojournalistiek 10% 9% 9%

architectuurfotografie 5% 4% 4%

luchtfotografie 1% 1% 1%

culinair/food 2% 1% 1%

modefotografie 3% 2% 1%

reclamefotografie 11% 8% 7%

industrie- en bedrijfsfotografie 11% 7% 6%

natuur / landschap 3% 2% 2%

reisfotografie 3% 1% 1%

autonome fotografie 2% 2% 2%

concept-illustratieve fotografie 3% 1% 1%

stills 2% 1% 1%

fotografie van privé-gebeurtenissen 12% 11% 10%

overig 7% 5% 5%

subtotaal 100% 75% 70%

niet getypeerd 25% 30%

totaal 100% 100%

In de derde kolom van de tabel staat ter vergelijking de typering van de fotografen op basis van hun fotografische werkzaamheden (zoals reeds weergegeven in tabel 3.1). De typering op basis van de omzet vertoont grote overeenkomsten met de typering op basis van de werkzaamheden. Dit zou erop kunnen duiden dat fotografen het overgrote deel van hun omzet daadwerkelijk halen uit de werkzaamheden waar men het meeste tijd aan besteedt. Oftewel, het komt dus kennelijk bijna niet voor dat iemand het overgrote deel van zijn tijd besteedt aan een bepaald specialisme en daar überhaupt nauwelijks of geen omzet uit behaalt. Nadere analyse en kruising van beide typeringen bevestigt dit beeld.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

30

5.4 Soort werk

De verdeling van de totale omzet naar soort werk, met categorieën zoals in onderstaande tabel gedefinieerd, indiceert dat 85% van de omzet afkomstig is uit opdrachten. De nadere typering geeft zelfs aan dat 82% van de fotografen dit als de belangrijkste omzetgenerator ziet. Gemiddeld gezien wordt 5% van de omzet behaald uit stockfotografie. Tabel 5.4 Verdeling omzet naar soort werk en typering fotografen

verdeling

soort werk verdeling

typering fotograaf

opdrachten 85% 82%

stockfotografie (verkoop via een stockbureau) 3% 1%

eigen verkoop stockfotografie (bijv. via persoonlijke website) 5% 2%

verkoop fysieke drager (via galerie) 2% 1%

overig 5% 3%

100% 89%

niet getypeerd 11%

totaal 100%

Voor vrijwel alle typen fotografen geldt het hoge percentage omzet uit opdrachten. Belangrijkste uitzondering hierop vormen - uiteraard - de autonome fotografen (slechts een kwart van de omzet uit opdrachten), op enige afstand gevolgd door de natuur- en reisfotografen. Deze laatste twee typen fotografen behalen juist een relatief groot deel van hun omzet uit stockfotografie en eigen verkoop. Voor de autonomen zijn de laatste twee in de tabel genoemde categorieën van groter belang.

5.5 Tussenpersonen

Meer dan 90% van de fotografen in Nederland zegt niet over een agent te beschikken. Gezien dit relatief hoge percentage kan men zich afvragen hoe fotografen tegen het begrip agent aankijken; de vraag is of iedereen het als zodanig herkent en op dezelfde wijze. Van de fotografen die wel een agent hebben, wordt 29% van de totale omzet door de agent verzorgd. Fotografen met een agent werken in verhouding met fotografen zonder agent meer uren per week, minder digitaal en halen doorgaans hun inkomsten volledig uit fotografische werkzaamheden. Hun bedrijfsresultaat voor belasting ligt ook aanzienlijk hoger. Onder deze kleine groep is een lichte oververtegenwoordiging van documentaire fotografen en modefotografen zichtbaar. Daarnaast beschikken vrouwen naar verhouding in mindere mate over een agent. Kijkend naar beroepsorganisatie is te zien dat één op de vijf leden van zowel GKf als PANL beschikken over een agent. Voor de beroepsorganisaties BFN en SVFN geldt, in overeenstemming met het algemene beeld, dat vrijwel geen enkel lid een agent heeft.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

31

6 Prijzen

6.1 Dagprijs

In de eerste plaats is gevraagd naar de dagprijs die fotografen hanteren voor verschillende typen opdrachtgever. In onderstaande tabel worden de gehanteerde tarieven voor 2004 en 2005 weergegeven. De eerste kolom bevat de berekende gemiddelde dagprijs. Daarnaast worden tevens de mediaan en de modus van de waarnemingen weergegeven. Deze beide statistieken zijn minstens zo interessant als het gemiddelde en verschaffen verdiepende informatie over de gehanteerde dagprijzen. De mediaan duidt op de middelste waarneming, waarbij alle waarnemingen gerangschikt zijn van laag naar hoog. De modus is de waarneming die het meest is genoemd. Tot slot toont de tabel het aantal waarnemingen waarop de dagprijzen zijn gebaseerd. Een hoger aantal waarnemingen duidt vanzelfsprekend op een grotere betrouwbaarheid. Daarnaast kan het aantal waarnemingen ook een indicatie vormen voor de mate van opdrachtgeverschap. Tabel 6.1 Dagprijs naar type opdrachtgever, 2004 en 2005

2004 2005

gemid. mediaan modus aantal gemid. mediaan modus aantal

overheid / semi-overheid 696 700 800 289 717 700 800 307

uitgevers 637 650 600 282 658 650 800 295

industrie 745 750 800 305 775 750 800 325

p.r.- en reclamebureaus 898 800 800 396 918 800 800 411

televisie en film 733 700 600 65 794 720 600 69

zakelijke dienstverlening 715 720 800 270 732 720 800 287

kunst- en cultuursector 596 600 600 111 619 600 500 124

particulieren 550 500 500 198 577 500 500 216

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

32

6.2 Gebruik van foto’s

Naast de dagprijs is ook gevraagd naar de prijzen voor het gebruik van foto’s. Hierbij is de fotografen een aantal mogelijke categorieën voorgelegd, zoals kranten, tijdschriften, reisgidsen, buitenreclame et cetera. Aan iedere categorie is tevens een oplage en een formaat gekoppeld; waar nodig is een periode toegevoegd. Evenals in tabel 6.1 worden ook hier naast het rekenkundig gemiddelde ook de mediaan en de modus weergegeven.

Tabel 6.2 Prijs gebruik foto’s naar oplagecijfers en categorie, 2004 en 2005

2004 2005


in kranten, dagbladen, nieuwsbladen, huis-aan-huisbladen, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm 99 75 100 379 100 80 100 412

in tijdschriften, maandbladen, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm 129 100 100 377 127 100 100 407

sponsored magazines, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm 143 100 100 254 145 103 100 274

reisgidsen, oplage: 100.000 formaat tot 1/4 pagina 152 100 100 139 149 100 100 158

kalenders, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm 224 150 150 128 243 175 150 139

ansichtkaarten, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm 395 150 100 113 387 180 100 127

point of sale: displays, posters, oplage: 10.000 formaat foto 30x40, periode 1 maand 408 285 200 122 421 300 150 136

buitenreclame: blow-ups, affiches, billboards oplage:10.000 formaat foto 60x80, periode 1 maand 683 575 1.000 126 710 625 1.000 136

folders, verpakkingen, advertenties jaarverslagen, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm. 274 150 150 200 284 150 150 217

boeken, oplage: 100.000 formaat afgedrukte foto 10x15 cm 206 100 100 207 196 120 100 222

internet: voor homepage maat in pixels 100x150, periode 1 jaar 167 90 100 225 172 95 100 256

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

33

6.3 Additioneel gebruik

Tot slot van het hoofdstuk omtrent prijzen volgt een weergave van de kosten van additioneel gebruik van het werk van fotografen. Doorgaans wordt dit berekend als een bepaald percentage van de dagprijs. Alleen fotografen die een dagprijs hanteren én die werkzaam zijn in de commerciële sector (opdrachtgever is p.r.- en reclamebureaus) is gevraagd deze percentages in te vullen. De percentages zijn zowel naar type (media), tijd (gebruiksduur) als territorium (gebruiksgebied) verzameld. Tabel 6.3 Percentage van dagprijs bij additioneel gebruik, 2004 en 2005

2004 2005


TYPE (media)

Advertenties (in het eerste jaar) 73% 50% 50% 69 72% 50% 50% 74

Outdoor (abri’s/billboard) (grote landelijke campagne) 127% 100% 100% 69 131% 100% 100% 69

Internet (home page) (de foto is overheersend op de site) 53% 50% 50% 67 53% 50% 50% 70

Drukwerk (brochures, folders, flyers) 59% 50% 50% 77 61% 50% 50% 81

POS materiaal (instore) 68% 50% 50% 45 69% 50% 50% 46

Mediavrij 156% 100% 100% 52 166% 100% 100% 52

TIJD (gebruiksduur)

1e extra jaar 78% 75% 50% 63 82% 75% 50% 63

2e extra jaar 67% 50% 50% 55 75% 50% 50% 54

3e extra jaar 58% 40% 25% 50 65% 50% 50% 50

4e extra jaar 63% 25% 25% 45 69% 28% 25% 44

TERRITORIUM (gebruiksgebied)

Benelux (of in grootte vergelijkbaar land) 108% 100% 100% 46 108% 100% 100% 48

Engeland, Frankrijk, Duitsland (per land) 110% 100% 100% 44 114% 100% 100% 43

Europa 189% 150% 100% 48 199% 175% 100% 46

Wereldwijd 306% 200% 500% 52 314% 200% 500% 51

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

35

7 Relatie tot opdrachtgever

7.1 Aantal opdrachtgevers

Een fotograaf heeft per jaar gemiddeld genomen zo’n 39 verschillende klanten/opdrachtgevers en ongeveer 115 opdrachten (2005). Hierbij is sprake van een breed spectrum, variërend van 1 tot zelfs uitschieters als 800. Belangrijk om in de gaten te houden is dat bovengenoemd aantal gebaseerd is op alle deelnemende fotografen. Net als bij de omzet en het bedrijfsresultaat (zie hoofdstuk 4) is het zaak om het aantal opdrachtgevers te bekijken voor eenmanszaken aan de ene kant en alle overige rechtsvormen (zoals met name BV en v.o.f.) anderzijds. In de tabel is te zien dat het een zinvolle scheiding in de respons teweeg brengt. Het aantal opdrachtgevers en opdrachten bij overige rechtsvormen is aanzienlijk hoger dan bij eenmanszaken. Fotografen met een eenmanszaak hebben jaarlijks gemiddeld ongeveer 35 verschillende opdrachtgevers met daarbij bijna 100 verschillende opdrachten. Ten opzichte van 2004 is het aantal opdrachtgevers en opdrachten overigens vrijwel gelijk gebleven. Tabel 7.1 Aantal opdrachtgevers en opdrachten, 2004 en 2005

opdrachtgevers opdrachtenopdrachten

per klant

2004 2005 2004 2005 2004 2005

alle fotografen 38 39 113 115 3,0 2,9

eenmanszaken 33 34 99 101 3,0 3,0

besloten vennootschap 46 54 162 159 3,5 2,9

vennootschap onder firma 69 68 193 201 2,8 3,0

overige rechtsvormen 22 23 36 69 1,6 3,0

Ongeveer een kwart van alle fotografen heeft 10 of minder opdrachtgevers per jaar; 6% heeft meer dan 100 opdrachtgevers. De verdeling naar overige rechtsvormen laat zien dat het zwaartepunt opschuift naar de hoogste klassen en meer opdrachtgevers.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

36

Tabel 7.2 Verdeling aantal opdrachtgevers

alle fotografen eenmanszaken overige

rechtsvormen

10 opdrachtgevers of minder 27% 29% 16%

11-25 opdrachtgevers 35% 36% 32%



meer dan 100 opdrachtgevers 6% 5% 14%

totaal 100% 100% 100% Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de categorie weinig opdrachtgevers. Het aandeel vrouwen in deze categorie bedraagt 25% tegen 17% overall (zie onderste regel tabel 7.3). Hiermee samenhangend blijkt dat recente starters ook weinig opdrachtgevers hebben. Fotografen met meer dan 100 opdrachtgevers maken over het algemeen meer uren per week, halen een groter deel van hun inkomen uit fotografische werkzaamheden en behalen het hoogste bedrijfsresultaat voor belastingen. Tabel 7.3 Verdeling aantal opdrachtgevers naar achtergrondkenmerken(alle fotografen)

% vrouw% recent

gestartgemiddelde omzet 2005

gemiddeld resultaat ’05

% digitalen

% 100% inkomen

uren werkzaam

10 opdrachtgevers of minder 25% 31% 22.000 10.000 70% 32% 24

11-25 opdrachtgevers 15% 20% 46.800 20.300 75% 60% 35

26-50 opdrachtgevers 19% 18% 50.400 22.200 81% 68% 39

51-100 opdrachtgevers 13% 10% 58.700 22.900 83% 58% 41

meer dan 100 opdrachtgevers 10% 10% 66.100 27.500 74% 69% 45

totaal 18% 21% 42.200 18.300 76% 55% 35

Het is enigszins voor de hand liggend dat portretfotografen gemiddeld de meeste opdrachtgevers/klanten hebben (62). Fotografen van privé-gebeurtenissen scoren met 40 opdrachtgevers rond het gemiddelde. De reclame- en industrieel fotografen, alsmede de fotojournalisten hebben gemiddeld zo’n 30 opdrachtgevers per jaar. Hetzelfde beeld komt naar voren bij het type opdrachtgever. Fotografen die het merendeel van hun omzet behalen bij particulieren hebben gemiddeld bijna 66 opdrachtgevers per jaar, terwijl de overige fotografen ongeveer 30 opdrachtgevers hebben. Ongeveer 39% van de fotografen heeft ten opzichte van 2004 een stijging van het aantal opdrachten ondervonden; daarentegen kreeg 25% in 2005 minder opdrachten. In het volgende hoofdstuk komen we nog terug op de ontwikkeling van het aantal opdrachten.

7.2 Behalen van opdrachten

Hoe komen de fotografen aan hun opdrachten? Of anders gezegd, hoe komen opdrachtgevers bij de fotografen? In onderstaande tabel wordt een aantal verwervingsmogelijkheden van fotografieopdrachten opgesomd. Het blijkt dat mondelinge reclame veel fotografen opdrachten oplevert. Ook zelf acquisitie plegen is een veel genoemde optie, naast het hebben van een eigen website.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

37

Tabel 7.4 Verdeling verwerving opdrachten

verdeling

via mondelinge reclame 32%

via eigen acquisitie 22%

via mijn eigen website 19%

via telefoongids / gouden gids 7%

via advertenties in lokale en regionale bladen 3%

via website brancheorganisaties 3%

via mijn agent 2%

via advertenties in vakbladen 1%

anders 11%

totaal 100%

Verder is te zien dat advertenties in vakbladen weinig opdrachten opleveren. Voor fotografen met een agent geldt dat de agent door 19% wordt genoemd als een manier van opdrachtverwerving en wordt daarmee een belangrijke factor net als eigen acquisitie en mondelinge reclame. Het verwerven van opdrachten is uiteraard nauw verbonden met de wijze waarop men zich aan de buitenwereld presenteert. Meest genoemde manier om de portfolio te presenteren aan (potentiële) klanten is middels de eigen website. Daarnaast gebruikt men voornamelijk afdrukken en/of cd en dvd. Tabel 7.5 Verdeling presentatie portfolio

verdeling

via mijn eigen website 28%

via afdrukken (van digitaal bestand) 24%

via afdrukken (van negatief) 14%

op cd of dvd 12%

via website brancheorganisaties 4%

via galerie 3%

als dia's 2%

via agent 2%

anders 11%

totaal 100%

Ook hier scoort de agent, ditmaal als presentatiemogelijkheid, niet hoog. Bijna 18% van de fotografen mét een agent geeft aan dat hun agent de portfolio presenteert aan potentiële klanten. Voor hen is de eigen website overigens ook het meest genoemde medium.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

38

7.3 Overeenkomst met klant

Naast het aantal opdrachtgevers is ook de relatie met de opdrachtgever in kaart gebracht. In eerste instantie is gekeken naar de wijze waarop fotografen overeenkomsten sluiten met hun klanten. Maar liefst 37% van hen sluit bijna nooit een schriftelijke overeenkomst. Tabel 7.6 Verdeling sluiting van overeenkomsten

verdeling

ik sluit altijd een schriftelijke overeenkomst 13%

ik sluit bijna altijd een schriftelijke overeenkomst, heel af en toe een mondelinge overeenkomst 18%

ik sluit soms een schriftelijke overeenkomst, soms een mondelinge overeenkomst 32%

ik sluit bijna nooit een schriftelijke overeenkomst 37%

totaal 100%

Uit de analyse komt een beeld naar voren dat vrouwen over het algemeen eerder geneigd zijn een schriftelijke overeenkomst te sluiten. Oudere fotografen doen daarentegen minder aan schriftelijke overeenkomsten, wat verklaard zou kunnen worden doordat zij meer op vertrouwensbasis werken als gevolg van langduriger contact met hun klanten. Dit wordt min of meer gestaafd door het latere startjaar van de fotografen die wel een overeenkomst sluiten. Qua type fotograaf en opdrachtgever is er relatief weinig onderscheid, behalve het feit dat fotografen van privé-gebeurtenissen wel vaker een schriftelijke overeenkomst sluiten. De trend in de laatste jaren is dat er enigszins meer overeenkomsten worden gesloten. Circa één op de vier fotografen geeft aan dat zij ten opzichte van drie jaar geleden meer schriftelijke overeenkomsten sluiten met hun klanten, tegen één op de acht waarbij het aantal schriftelijke afspraken is afgenomen8. Het merendeel zit op ongeveer hetzelfde aantal als drie jaar geleden. De Algemene Voorwaarden die de FotografenFederatie heeft opgesteld, worden door ongeveer de helft van de fotografen toegepast. Onder de fotografen die deze voorwaarden toepassen bevinden zich veel bij beroepsorganisaties aangesloten leden; ongeveer eenderde van de leden gebruikt de Algemene Voorwaarden niet. Tevens blijkt dat fotografen die vooral in opdracht van particulieren werken minder vaak gebruik maken van de Algemene Voorwaarden. Het gebruik van de Algemene Voorwaarden is de laatste 3 jaar vrijwel gelijk gebleven. Meer dan 70% van de gebruikers hanteert de Voorwaarden even vaak; circa 17% heeft het gebruik geïntensiveerd9. Veel niet-gebruikers hanteren overigens eigen algemene voorwaarden.

7.4 Auteursrecht

Volgens de fotografen zijn de opdrachtgevers over het algemeen slecht op de hoogte van het auteursrecht. Meer dan de helft is van mening dat opdrachtgevers het auteursrecht slecht begrijpen; 11% geeft aan dat het slechter is geworden de afgelopen jaren. Daartegenover is ongeveer eenderde van de fotografen van mening dat opdrachtgevers wel goede kennis hebben van het auteursrecht of dat het in ieder geval beter wordt. 8 Hierbij is een selectie gemaakt van alle fotografen die voor 2004 zijn begonnen als professioneel fotograaf. 9 Hierbij is een selectie gemaakt van alle fotografen die voor 2004 zijn begonnen als professioneel fotograaf.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

39

Tabel 7.7 Verdeling begrip auteursrecht opdrachtgevers

verdeling

nu beter dan in het verleden 17%

minder goed dan in het verleden 11%

geen verandering, even slecht 54%

geen verandering, even goed 17%

totaal 100%

Eén op de twee fotografen heeft in de afgelopen vijf jaar wel eens te maken gehad met auteursrechtelijk onrechtmatig gebruik van hun foto’s. Gemiddeld is dit in deze periode 10 keer voorgekomen (mediaan: 4), maar voor de meeste fotografen geldt dat het minder dan 4 keer heeft plaatsgevonden in de afgelopen vijf jaar. Tabel 7.8 Verdeling onrechtmatig gebruik foto’s in afgelopen vijf jaar

verdeling

nee 46%

1 keer 9%

2 keer 9%

3-5 keer 18%

6-10 keer 11%

meer dan 10 keer 7%

totaal 100%

Het onrechtmatige gebruik lijkt een algemeen probleem te zijn. Het lijkt iedere fotograaf te kunnen overkomen. Zo hebben zaken als het wel of niet sluiten van schriftelijke overeenkomsten of het hanteren van de Algemene Voorwaarden weinig invloed op het percentage onrechtmatig gebruik. Ook tussen zogenaamde digitalen en analogen is opvallend weinig verschil. Wel zijn er enkele voor de hand liggende verschillen te zien: fotografen die veel uren maken hebben er gemiddeld meer mee te maken; en recente starters en jongeren in verhouding minder. Daarnaast kan gesteld worden dat fotografen van privé-gebeurtenissen relatief weinig last hebben van onrechtmatig gebruik, terwijl fotojournalisten (en ook mode- en natuurfotografen) bovengemiddeld scoren. Verder hebben fotografen die voornamelijk hun omzet halen bij uitgevers of reclamebureaus in sterkere mate te maken met onrechtmatig gebruik van hun werk. Tot slot is nog gekeken of fotografen die hun portfolio presenteren via hun eigen website wellicht meer te maken hebben met onrechtmatig gebruik van hun foto’s. Dit blijkt niet het geval. Veruit de meerderheid van de fotografen (79%) heeft geen verdere juridische procedures gevoerd om het onrechtmatig gebruik aan te vechten. Dit ongeacht of men er veel of weinig mee te maken heeft gehad. De overigen hebben het onrechtmatig gebruik ongeveer 1 à 2 keer aangevochten in de afgelopen vijf jaar.

7.5 Collectieve rechten

De bekendheid met het reprorecht, het leenrecht, het kabelrecht en het thuiskopierecht onder fotografen is groot (72%). Aanspraak op gelden op basis van deze rechten komt niet heel vaak voor: reprorecht (19%), leenrecht (18%), kabelrecht (8%) en thuiskopierecht (8%).

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

41

8 Ontwikkelingen en verwachtingen

In dit hoofdstuk komen enkele ontwikkelingen en verwachtingen aan de orde die momenteel onder fotografen leven.

8.1 Verkrijgen van opdrachten

In de eerste plaats wordt stil gestaan bij het verkrijgen van opdrachten. Bijna 36% van de fotografen is in 2005 moeilijker aan opdrachten kunnen komen dan in 2004. Voor 2006 is men iets positiever. Minder dan 30% denkt nu dat het moeilijker zal worden en relatief meer fotografen verwachten dat het verkrijgen van opdrachten onveranderd blijft. Tabel 8.1 Verkrijgen van opdrachten:ontwikkeling en verwachting

2005 t.o.v. 2004 2006 t.o.v. 2005

makkelijker 23% 22%

gelijkblijvend 36% 43%

moeilijker 34% 26%

geen mening 6% 8%

totaal 100% 100%

Er is overigens een grote overlap in de ontwikkeling en het verwachtingspatroon: veel fotografen die het in 2005 moeilijk hebben gehad, verwachten dit ook voor 2006. In het vorige hoofdstuk hebben we kunnen zien dat relatief veel fotografen ten opzichte van 2004 een stijging van het aantal opdrachten hebben ondervonden; ook hierbij is een duidelijk verband met het gemakkelijker kunnen verkrijgen van opdrachten. Tabel 8.2 Verkrijgen van opdrachtenverwachting 2006, achtergrondkenmerken

% vrouw leeftijd % recent


gemiddeld resultaat ‘05

% digitalen

% 100% inkomen

uren werkzaam

makkelijker 23% 42 42% 38.900 16.400 75% 46% 32

gelijkblijvend 18% 47 17% 48.900 21.100 79% 62% 36

moeilijker 12% 52 10% 38.200 16.400 71% 54% 33

totaal 18% 47 21% 42.200 18.300 76% 55% 34

In tabel 8.2 is te zien is dat met name de oudere fotografen pessimistisch zijn over het jaar 2006 wat betreft het verkrijgen van opdrachten. Vrouwen en recente starters verwachten echter over het

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

42

algemeen een gemakkelijker jaar. Dit geldt eveneens voor de privé-gebeurtenis en portretfotografen, alsmede de modefotografen. Fotojournalisten en natuurfotografen zijn iets minder optimistisch. Tenslotte zijn fotografen met zakelijke dienstverlening of de overheid als voornaamste opdrachtgever positief gestemd; onder fotografen die hoofdzakelijk werken voor uitgevers geldt een minder goede verwachting.

8.2 Omzetontwikkeling

De fotografen in Nederland zijn over het algemeen positief gestemd over de ontwikkeling van hun omzet in 2006. Bijna de helft van de fotografen verwacht dat zijn of haar omzet zal toenemen, één op de tien verwacht zelfs een sterke toename. Aan de andere kant denkt ongeveer één op de vijf fotografen dat de omzet in 2006 zal dalen ten opzichte van 2005. Het optimisme volgt op een minder goede periode. Gevraagd naar de omzetontwikkeling over de laatste vijf jaar, geeft ongeveer 40% van de fotografen aan dat er sprake is van een dalende trend. Tabel 8.3 Omzet:ontwikkeling en verwachting

laatste vijf jaar 2006 t.o.v. 2005

sterk dalend 20% 6%

licht dalend 17% 14%

gelijk 20% 33%

licht stijgend 28% 37%

sterk stijgend 15% 10%

totaal 100% 100% Ook hier is een zeker verband zichtbaar tussen de omzetontwikkeling van de laatste vijf jaar en de omzetverwachting voor 2006. Relatief veel fotografen met een minder optimistische kijk op 2006 hebben namelijk reeds te maken met een dalende omzet. Tabel 8.4 Omzetverwachting 2006, achtergrondkenmerken

% vrouw leeftijd% recent



% digitalen

% 100% inkomen

uren werkzaam

sterk dalend 9% 56 2% 26.900 9.900 68% 43% 29

licht dalend 18% 52 5% 46.000 21.400 72% 59% 35

gelijk 15% 49 12% 45.500 21.400 76% 60% 34

licht stijgend 20% 45 29% 42.800 16.500 76% 53% 34

sterk stijgend 21% 41 50% 33.400 15.300 82% 47% 34

totaal 18% 47 21% 42.200 18.300 76% 55% 34

Een positief beeld over de omzet voor 2006 leeft vooral bij de jonge fotografen, recent gestart en overwegend vrouw. Het betreft ook fotografen met een relatief lage gemiddelde omzet in 2005. Echter, de meest pessimistische fotografen hebben nu reeds gemiddeld de laagste omzet. Een ander duidelijk beeld dat hier naar voren komt is dat een groot deel van het werk van de optimisten digitaal is. Ten opzichte van het gemiddelde verwachten wederom de privé-gebeurtenis en portretfotografen een stijging van de omzet, terwijl fotojournalisten het somberder inzien.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

43

8.3 Bedreigingen

De laatste tijd is sprake van een opkomst van het gebruik van digitale fotografie door niet-professionele fotografen vanwege de gemakkelijk toegankelijke en relatief goedkope digitale apparatuur. Dit zou een bedreiging kunnen vormen voor de fotografische werkzaamheden van professionele fotografen. Desgevraagd zegt circa 42% van de fotografen dat dit inderdaad een lichte bedreiging vormt. Maar liefst 30% vindt dit een grote bedreiging. Tabel 8.5 Digitale fotografie niet-professionele fotografen, verdeling en achtergrondkenmerken

verdeling % vrouw leeftijd% recent



% digitalen

% 100% inkomen

uren werkzaam

geen bedreiging 26% 21% 45 24% 53.100 24.800 74% 58% 35

lichte bedreiging 42% 19% 46 24% 44.200 18.300 78% 57% 34

grote bedreiging 30% 12% 51 14% 31.400 13.000 74% 49% 33

totaal 100% 18% 47 21% 42.200 18.300 76% 55% 34

geen mening 3%

Vrijwel iedere fotograaf herkent deze bedreiging voor hun eigen fotografische werkzaamheden. De vermelde achtergrondkenmerken vertonen niet al te veel afwijkingen van het gemiddelde. In verhouding wordt de grootste dreiging van digitale fotografie door niet-professionele fotografen gevoeld onder de fotojournalisten en de natuurfotografen. Mode- en reclamefotografen verwachten minder grote gevolgen voor hun eigen werkzaamheden. Bekeken naar type opdrachtgever is er weinig verschil. In de markt van de fotografie is tevens een internationale trend zichtbaar waarbij foto’s gratis via internet en rechtenvrije cd’s worden aangeboden door stockbureaus. Ook hier kan een bepaalde dreiging van uit gaan voor het werk van de professionele fotografen. Ongeveer één op de drie fotografen is van mening dat dit geen bedreiging voor hun eigen fotografische werkzaamheden vormt. De rest voelt die dreiging wel, waarvan de meeste fotografen licht. Tabel 8.6 Stockfotografie, verdeling en achtergrondkenmerken

verdeling % vrouw leeftijd% recent


gemiddeld resultaat ‘05 % digitaal

% 100% inkomen

uren werkzaam

geen bedreiging 29% 19% 46 23% 43.300 20.100 76% 55% 34

lichte bedreiging 38% 16% 46 20% 50.600 21.700 78% 59% 35

grote bedreiging 27% 16% 51 16% 32.700 13.200 75% 52% 34

totaal 100% 18% 47 21% 42.200 18.300 76% 55% 34

geen mening 7%

De mate van dreiging wordt ook hier door de diverse fotografen in ongeveer gelijke mate gevoeld. Opvallend is wel dat naast de fotojournalisten met name ook de reis- en natuurfotografen dit als een bedreiging zien. Logischerwijs scoren privé-gebeurtenis en portretfotografen hier minder. Daarnaast voelen met name ook de fotografen die een groot deel van hun omzet bij uitgevers vandaan halen deze dreiging.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

45

9 Profielen

Tot slot van deze rapportage worden de resultaten van het onderzoek bekeken vanuit de invalshoek van enkele specifieke profielen die naar aanleiding van de analyse als interessant naar voren zijn gekomen. Hierbij worden de volgende profielen onderscheiden:

- vrouwen; - recente starters (gedefinieerd als: startjaar 2001 en later); - percentage digitale opnamen:

o analoge fotografen (gedefinieerd als: < 25% van de opnamen digitaal) o digitale fotografen (gedefinieerd als: > 75% van de opnamen digitaal);

- fotografen die: o 100% van hun inkomen uit fotografie halen; o niet 100% van hun inkomen uit fotografie halen;

- type fotografen: o portretfotografen; o fotojournalisten; o reclamefotografen; o industrie- en bedrijfsfotografie; o fotografen van privé-gebeurtenissen;

- allrounders; - leden van beroepsorganisaties:

o BNF leden o NVJ/NVF leden; o SVFN leden; o GKf leden; o PANL leden;

- fotografen met een winkel. De uitkomsten worden weergegeven in een matrix met daarin vele kenmerken. De laatste kolom van de matrix bevat de uitkomsten van de gemiddelde zelfstandige fotograaf. Deze kolom kan dienen als referentiemateriaal voor de afzonderlijke profielen. De matrices zelf kunnen beschouwd worden als een benchmark voor individuele fotografen. De matrices bevatten geen begeleidend commentaar.

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

46

9.1 Vrouwen

kenmerken vrouwen algemeen

% van de respons 18% 100%

gemiddelde leeftijd 42 47

% vrouwen 100% 18%

gemiddeld startjaar als fotograaf 1995 1988

jaar met omzet van minimaal € 10.000 1997 1991

% recente starters 37% 21%

uren werkzaam per week 28 34

rechtsvorm eenmanszaak 93% 82%

% digitale opnamen 73% 80%

% analoge fotografen 19% 12%

% digitale fotografen 68% 76%

gemiddelde omzet 2004 28.600 42.300


gemiddelde bedrijfsresultaat 2004 12.600 18.200


% inkomen 100% uit fotografie 49% 55%

gemiddeld aantal opdrachtgevers 2004 27 33


gemiddeld aantal opdrachten2004 70 99

gemiddeld aantal opdrachten 2005 70 101

% verwachting makkelijker opdrachten 2006 28% 22%

% verwachting moeilijker opdrachten 2006 17% 26%

% verwachting stijgende omzet 55% 48%

% verwachting dalende omzet 17% 19% verdeling specialisme vrouwen algemeen






culinair/food 0% 2%








stills 1% 2%


overig 6% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

47

verdeling tijdsbesteding vrouwen algemeen

fotograferen 40% 43%

ontwikkelen & afdrukken 4% 3%

foto’s digitaal bewerken 22% 23%

promotie 3% 3%

acquisitie 5% 5%

subsidie aanvragen / sponsoring regelen 1% 0%

archivering foto’s 5% 6%

tentoonstelling inrichten 2% 1%

administratie en boekhouding 8% 7%

studie 5% 3%

winkel / detailhandel 0% 0%

les geven in fotografie 2% 2%

anders 4% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever vrouwen algemeen


uitgevers 16% 21%

industrie 3% 10%






overig 6% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

48

9.2 Recente starters

kenmerken recente starters algemeen



% vrouwen 32% 18%





















% verwachting dalende omzet 4% 19% verdeling specialisme recente starters algemeen






culinair/food 1% 2%








stills 1% 2%


overig 5% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

49

verdeling tijdsbesteding recente starters algemeen




promotie 4% 3%

acquisitie 7% 5%





studie 6% 3%



anders 2% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever recente starters algemeen


uitgevers 15% 21%

industrie 7% 10%






overig 5% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

50

9.3 Analoge vs. digitale fotografen

kenmerken analogen digitalen algemeen

% van de respons 12% 76% 100%

gemiddelde leeftijd 48 47 47

% vrouwen 27% 16% 18%

gemiddeld startjaar als fotograaf 1987 1988 1988

jaar met omzet van minimaal € 10.000 1990 1991 1991

% recente starters 18% 21% 21%

uren werkzaam per week 29 35 34

rechtsvorm eenmanszaak 85% 81% 82%

% digitale opnamen 10% 96% 80%

% analoge fotografen 100% 0% 12%

% digitale fotografen 0% 100% 76%

gemiddelde omzet 2004 32.700 44.400 42.300


gemiddelde bedrijfsresultaat 2004 13.300 19.400 18.200


% inkomen 100% uit fotografie 40% 58% 55%

gemiddeld aantal opdrachtgevers 2004 28 33 33


gemiddeld aantal opdrachten2004 49 113 99

gemiddeld aantal opdrachten 2005 55 114 101

% verwachting makkelijker opdrachten 2006 25% 22% 22%

% verwachting moeilijker opdrachten 2006 32% 25% 26%

% verwachting stijgende omzet 42% 49% 48%

% verwachting dalende omzet 23% 18% 19%

verdeling specialisme analogen digitalen algemeen














stills 1% 2% 2%


overig 8% 6% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

51

verdeling tijdsbesteding analogen digitalen algemeen

fotograferen 45% 43% 43%

ontwikkelen & afdrukken 7% 2% 3%

foto’s digitaal bewerken 13% 25% 23%

promotie 2% 3% 3%

acquisitie 6% 5% 5%

subsidie aanvragen / sponsoring regelen 2% 0% 0%

archivering foto’s 6% 5% 6%

tentoonstelling inrichten 2% 1% 1%

administratie en boekhouding 7% 7% 7%

studie 4% 3% 3%

winkel / detailhandel 0% 0% 0%

les geven in fotografie 1% 2% 2%

anders 7% 4% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever analogen digitalen algemeen

overheid / semi-overheid 7% 9% 9%

uitgevers 16% 23% 21%

industrie 6% 11% 10%

p.r.- en reclamebureaus 13% 14% 14%

televisie en film (omroepen/productiebedrijven) 2% 1% 1%

zakelijke dienstverlening 10% 14% 13%

kunst- en cultuursector 8% 4% 5%

particulieren 30% 20% 22%

overig 9% 6% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

52

9.4 Fotografen met 100% inkomen uit fotografie en geen 100%

kenmerken 100% inkomen geen 100% algemeen

% van de respons 55% 45% 100%

gemiddelde leeftijd 47 48 47

% vrouwen 16% 20% 18%

gemiddeld startjaar als fotograaf 1988 1988 1988

jaar met omzet van minimaal € 10.000 1990 1991 1991

% recente starters 12% 32% 21%

uren werkzaam per week 42 24 34

rechtsvorm eenmanszaak 80% 85% 82%

% digitale opnamen 84% 77% 80%

% analoge fotografen 9% 16% 12%

% digitale fotografen 80% 71% 76%





% inkomen 100% uit fotografie 100% 0% 55%



gemiddeld aantal opdrachten2004 131 59 99

gemiddeld aantal opdrachten 2005 137 60 101

% verwachting makkelijker opdrachten 2006 19% 27% 22%

% verwachting moeilijker opdrachten 2006 26% 27% 26%

% verwachting stijgende omzet 45% 52% 48%

% verwachting dalende omzet 19% 19% 19%

verdeling specialisme 100% inkomen geen 100% algemeen














stills 3% 1% 2%


overig 5% 8% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

53

verdeling tijdsbesteding 100% inkomen geen 100% algemeen

fotograferen 44% 41% 43%

ontwikkelen & afdrukken 3% 3% 3%

foto’s digitaal bewerken 25% 21% 23%

promotie 2% 3% 3%

acquisitie 5% 5% 5%

subsidie aanvragen / sponsoring regelen 0% 0% 0%

archivering foto’s 5% 6% 6%

tentoonstelling inrichten 1% 1% 1%

administratie en boekhouding 7% 8% 7%

studie 2% 4% 3%

winkel / detailhandel 0% 0% 0%

les geven in fotografie 1% 3% 2%

anders 3% 6% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever 100% inkomen geen 100% algemeen

overheid / semi-overheid 10% 8% 9%

uitgevers 25% 16% 21%

industrie 11% 9% 10%

p.r.- en reclamebureaus 19% 7% 14%

televisie en film (omroepen/productiebedrijven) 1% 1% 1%

zakelijke dienstverlening 13% 13% 13%

kunst- en cultuursector 4% 6% 5%

particulieren 13% 32% 22%

overig 5% 7% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

54

9.5 Typen fotografen

kenmerken portret fotojourn. reclame industrieel privé-geb. algemeen

% van de respons 16% 9% 7% 6% 10% 100%

gemiddelde leeftijd 45 49 46 50 45 47

% vrouwen 32% 6% 8% 10% 35% 18%

gemiddeld startjaar als fotograaf 1991 1986 1988 1986 1992 1988

jaar met omzet van minimaal € 10.000 1994 1990 1989 1989 1995 1991

% recente starters 27% 13% 5% 19% 40% 21%

uren werkzaam per week 34 39 40 32 23 34

rechtsvorm eenmanszaak 90% 83% 58% 78% 89% 82%

% digitale opnamen 83% 92% 80% 91% 73% 80%

% analoge fotografen 10% 6% 13% 4% 20% 12%

% digitale fotografen 79% 93% 77% 92% 64% 76%

gemiddelde omzet 2004 36.300 51.000 85.600 45.600 20.800 42.300


gemiddelde bedrijfsresultaat 2004 16.900 25.000 31.700 20.500 6.600 18.200


% inkomen 100% uit fotografie 56% 64% 72% 60% 29% 55%

gemiddeld aantal opdrachtgevers 2004 48 26 30 24 35 33


gemiddeld aantal opdrachten2004 102 182 82 151 50 99

gemiddeld aantal opdrachten 2005 102 195 88 136 58 101

% verwachting makkelijker opdrachten 2006 29% 8% 17% 19% 31% 22%

% verwachting moeilijker opdrachten 2006 23% 37% 20% 26% 21% 26%

% verwachting stijgende omzet 51% 35% 42% 46% 59% 48%

% verwachting dalende omzet 21% 28% 18% 24% 16% 19%

verdeling specialisme portret fotojourn. reclame industrieel privé-geb. algemeen

portretfotografie 68% 5% 4% 6% 14% 20%

documentaire fotografie 3% 4% 0% 2% 1% 6%

fotojournalistiek 2% 75% 1% 5% 2% 10%

architectuurfotografie 1% 1% 2% 2% 0% 5%

luchtfotografie 0% 0% 0% 0% 0% 1%

culinair/food 0% 0% 4% 1% 0% 2%

modefotografie 1% 0% 4% 0% 1% 2%

reclamefotografie 3% 2% 71% 7% 2% 11%

industrie- en bedrijfsfotografie 3% 5% 4% 66% 5% 10%

natuur / landschap 1% 2% 3% 2% 1% 4%

reisfotografie 1% 1% 2% 1% 1% 3%

autonome fotografie 2% 1% 2% 2% 1% 3%

concept-illustratieve fotografie 2% 1% 1% 1% 1% 2%

stills 1% 0% 2% 1% 0% 2%

fotografie van privé-gebeurtenissen 8% 3% 0% 2% 70% 12%

overig 2% 2% 1% 1% 3% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

55

verdeling tijdsbesteding portret fotojourn. reclame industrieel privé-geb. algemeen

fotograferen 42% 53% 49% 46% 43% 43%

ontwikkelen & afdrukken 4% 1% 2% 2% 5% 3%

foto’s digitaal bewerken 24% 23% 23% 25% 22% 23%

promotie 4% 1% 2% 2% 4% 3%

acquisitie 5% 3% 4% 5% 5% 5%

subsidie aanvragen / sponsoring regelen 1% 0% 0% 0% 0% 0%

archivering foto’s 4% 8% 4% 5% 5% 6%

tentoonstelling inrichten 1% 0% 1% 0% 1% 1%

administratie en boekhouding 7% 8% 6% 7% 7% 7%

studie 3% 1% 2% 3% 5% 3%

winkel / detailhandel 0% 0% 1% 0% 0% 0%

les geven in fotografie 3% 1% 1% 2% 1% 2%

anders 4% 2% 7% 5% 4% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever portret fotojourn. reclame industrieel privé-geb. algemeen

overheid / semi-overheid 9% 9% 3% 15% 4% 9%

uitgevers 22% 63% 7% 11% 2% 21%

industrie 2% 3% 13% 31% 5% 10%

p.r.- en reclamebureaus 9% 6% 54% 9% 1% 14%

televisie en film (omroepen/productiebedrijven) 1% 1% 2% 0% 0% 1%

zakelijke dienstverlening 12% 5% 12% 25% 9% 13%

kunst- en cultuursector 4% 3% 1% 3% 1% 5%

particulieren 38% 5% 2% 5% 75% 22%

overig 3% 5% 6% 2% 3% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

56

9.6 Allrounders

kenmerken allrounders algemeen



% vrouwen 15% 18%





















% verwachting dalende omzet 16% 19%

verdeling specialisme allrounders algemeen






culinair/food 2% 2%








stills 4% 2%


overig 5% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

57

verdeling tijdsbesteding allrounders algemeen




promotie 3% 3%

acquisitie 5% 5%





studie 4% 3%



anders 3% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever allrounders algemeen


uitgevers 18% 21%

industrie 14% 10%






overig 5% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

58

9.7 Leden van beroepsorganisaties

kenmerken BFN NVJ/NVF SVFN GKf PANL algemeen

% van de respons 12% 14% 8% 6% 6% 100%

gemiddelde leeftijd 49 48 47 51 41 47

% vrouwen 8% 10% 20% 30% 24% 18%

gemiddeld startjaar als fotograaf 1985 1987 1991 1985 1993 1988

jaar met omzet van minimaal € 10.000 1988 1990 1994 1987 1994 1991

% recente starters 9% 7% 31% 8% 34% 21%

uren werkzaam per week 42 41 35 35 38 34

rechtsvorm eenmanszaak 72% 94% 89% 89% 76% 82%

% digitale opnamen 85% 91% 84% 65% 68% 80%

% analoge fotografen 6% 3% 10% 25% 18% 12%

% digitale fotografen 81% 89% 80% 59% 57% 76%





% inkomen 100% uit fotografie 63% 73% 53% 59% 66% 55%



gemiddeld aantal opdrachten2004 112 204 87 67 67 99

gemiddeld aantal opdrachten 2005 109 213 81 72 67 101

% verwachting makkelijker opdrachten 2006 16% 11% 29% 16% 28% 22%

% verwachting moeilijker opdrachten 2006 27% 32% 24% 38% 15% 26%

% verwachting stijgende omzet 42% 30% 56% 41% 59% 48%

% verwachting dalende omzet 15% 28% 22% 20% 9% 19%

verdeling specialisme BFN NVJ/NVF SVFN GKf PANL algemeen

portretfotografie 15% 15% 18% 22% 20% 20%

documentaire fotografie 3% 9% 5% 19% 6% 6%

fotojournalistiek 5% 42% 8% 9% 2% 10%

architectuurfotografie 9% 3% 7% 9% 3% 5%

luchtfotografie 2% 0% 0% 0% 0% 1%

culinair/food 3% 1% 2% 0% 4% 2%

modefotografie 2% 0% 1% 1% 7% 2%

reclamefotografie 14% 4% 10% 2% 27% 11%

industrie- en bedrijfsfotografie 16% 9% 18% 5% 4% 10%

natuur / landschap 5% 2% 4% 5% 4% 4%

reisfotografie 4% 2% 3% 7% 4% 3%

autonome fotografie 2% 1% 3% 8% 4% 3%

concept-illustratieve fotografie 3% 2% 3% 2% 4% 2%

stills 2% 0% 2% 0% 6% 2%

fotografie van privé-gebeurtenissen 8% 5% 11% 2% 3% 12%

overig 7% 5% 5% 8% 3% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

59

verdeling tijdsbesteding BFN NVJ/NVF SVFN GKf PANL algemeen

fotograferen 42% 47% 38% 33% 41% 43%

ontwikkelen & afdrukken 2% 2% 2% 4% 2% 3%

foto’s digitaal bewerken 27% 24% 25% 20% 21% 23%

promotie 2% 2% 4% 3% 4% 3%

acquisitie 4% 3% 6% 6% 7% 5%

subsidie aanvragen / sponsoring regelen 0% 1% 0% 2% 1% 0%

archivering foto’s 6% 7% 6% 8% 5% 6%

tentoonstelling inrichten 1% 0% 1% 2% 1% 1%

administratie en boekhouding 8% 8% 8% 8% 7% 7%

studie 2% 2% 5% 4% 4% 3%

winkel / detailhandel 0% 0% 0% 0% 0% 0%

les geven in fotografie 2% 1% 2% 6% 1% 2%

anders 4% 4% 3% 5% 6% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever BFN NVJ/NVF SVFN GKf PANL algemeen

overheid / semi-overheid 10% 12% 10% 14% 7% 9%

uitgevers 19% 49% 19% 26% 21% 21%

industrie 17% 6% 10% 7% 4% 10%

p.r.- en reclamebureaus 13% 9% 15% 7% 40% 14%

televisie en film (omroepen/productiebedrijven) 1% 1% 0% 1% 1% 1%

zakelijke dienstverlening 19% 8% 16% 11% 8% 13%

kunst- en cultuursector 4% 3% 3% 15% 4% 5%

particulieren 14% 8% 18% 7% 9% 22%

overig 5% 5% 9% 12% 6% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

60

9.8 Fotografen met een winkel

kenmerken winkel algemeen

aantal respondenten 105 -


% vrouwen 9% 18%





















% verwachting dalende omzet 18% 19%

verdeling specialisme winkel algemeen






culinair/food 0% 2%








stills 1% 2%


overig 2% 6%

BR

AN

CH

EO

ND

ER

ZOE

K FO

TOG

RA

FEN

2005

61

verdeling tijdsbesteding winkel algemeen




promotie 2% 3%

acquisitie 2% 5%





studie 1% 3%



anders 2% 4% verdeling omzet naar opdrachtgever winkel algemeen


uitgevers 4% 21%

industrie 7% 10%






overig 3% 6%

Brancheonderzoek Fotografen 2005 - GOCfiles.goc.nl/files/pdf/bronnen_per_wereld/05 beeldende kunst...

Documents

Transcript of Brancheonderzoek Fotografen 2005 - GOCfiles.goc.nl/files/pdf/bronnen_per_wereld/05 beeldende kunst...