De Boeddha als levenskunstenaar en supertherapeut

Een persoonlijke visie

Dr. Gerbert Bakx

Boeddhisme: religie of filosofie?

• Geen religie: geen god, geen dogma’s of geboden maar onderzoek!

• Boeddha: “Geloof niet wat ik zeg maar onderzoek!”

• Socrates: het ‘onderzochte’ leven

• Kant: “Verlichting is gebruik van het eigen verstand!”

• Heerlijk oneerbiedig: je hoeft niets te geloven!

• Boeddha: onderzoek het zelf! Probeer het uit!

• Geen wetenschap of filosofie: een benadering om de realiteit te ‘ervaren’ in plaats van ze te ‘verklaren’

• Geen wetenschappelijke ‘waarheden’

• Geen geschriften, geen instituut (kerk), geen rituelen, geen autoriteit, geen officiële standpunten, geen paus…

Boeddha – Christus – Socrates

• Veeleer een psychotherapie en een levenskunst : adviezen op basis van wijsheid (géén wetenschap!)

• Lijden en het beëindigen van het lijden

• Gaat verder dan westerse psychotherapie

• Niet alleen voor volgelingen, gelovigen of specialisten, maar voor het dagelijkse leven van iedereen

• Adviezen van wijsheid en antwoorden op levensvragen die tot een gelukkiger leven kunnen leiden

• Boeddha: “de boeddha is in u!”

• Christus: “het rijk Gods is in u!”

• Socrates: “ken uzelf!”

De Boeddha (563 – 483 v.C.)

• Geboren als prins Siddharta Gautama

• Keerde zich op 29-jarige leeftijd af van zijn rijkelijk leven aan het hof na de ‘ontdekking’ van het lijden

• Bereikte verlichting op 35-jarige leeftijd, na 6 jaar ‘onderzoek’

• Boeddha = de verlichte, ontwaakte

• Sakyamuni = de wijze van de Sakya’s

• Belangrijkste les: je wordt niet wijs in de luxe en de gemakkelijkheid … maar ook niet door ascese!

De vier nobele waarheden

• 1. De waarheid van het lijden (“dukha”)

• 2. De waarheid over de oorzaak van het lijden

• 3. De waarheid over de opheffing van het lijden

• 4. Het waarheid van het pad • Achtvoudige pad (acht spaken van het wiel van de dharma)

juiste inzicht

juiste intentie

juiste woorden

juiste handelingen

juiste levensonderhoud

juiste inspanning

juiste opmerkzaamheid

juiste concentratie

• Wat is ‘juist’?

De Samsara - het levenswiel

Psychotherapie Oost en West

• Westerse psychotherapie en psychiatrie: • ‘Orde’ en ‘inzicht’ brengen in de neurotische/energetische

fixaties van de samsara door ernstige en loodzware psychiatrische ‘diagnoses’ en ‘behandelingen’

• Gedachten vervangen door andere gedachten

• Blijft gevangen in de logica van de samsara (ego): idolatrie van het lijden, traumadenken, slachtoffercultuur, cultiveren van een kwetsbaarheidscultus… (cfr. lijdende Christus)

• Moeizaam en langdurig proces! (‘werken’)

• Oosterse benadering: • Lichtheid: stap vrolijk uit de samsara! (lachende Boeddha)

• Doorzie de illusies van het denken en van het lijden

• Mededogen => constructieve i.p.v. destructieve emoties

• Het is niet nodig eerst alles ‘in orde’ te maken!

• Word wakker en leef hier en nu in wijsheid!

• Kant: “Verlichting is durven het eigen verstand gebruiken!”

Zoals de hele westerse filosofie gezien kan worden als voetnoten bij Plato, zo kan de hele westerse psychotherapie gezien worden als voetnoten bij de boeddha.

Boeddhistische levenskunst: de interne revolutie

Meester Hakuin

Zenmeester Hakuin werd door de mensen in zijn omgeving gezien als iemand die een zuiver en onberispelijk leven leidde.

Hij had een grote reputatie en vele mensen kwamen hem om advies vragen.

In dezelfde straat woonde een knap meisje, dochter van de kruidenier. Op een gegeven ogenblik bleek het meisje zwanger. De ouders waren daarover hevig ontsteld en wilden

weten wie de vader was. Maar het meisje wilde niet zeggen wie de vader van het kind was. De ouders zetten haar echter onder druk en uiteindelijk zwichtte het meisje en wees

Hakuin als vader aan, hoewel hij niets met deze toestand te maken had.

De ouders van het meisje maakten woedend hun opwachting bij de meester. ‘Het is een schande dat een man als u, die zich zo onberispelijk voordoet, ondertussen de vader van

het kind van onze dochter blijkt te zijn!’ ‘Is dat zo?’, was alles wat de Zenmeester antwoordde.

De Zenmeester had bij iedereen zijn goede reputatie verloren, maar hij bekommerde zich daarom niet in het minst. Het nieuws van het schandaal verspreidde zich tot buiten de

stad en niemand kwam hem nog om advies vragen. De meester bleef onbewogen.

Toen het kind geboren was, brachten de ouders het naar Hakuin: ‘U bent de vader, u moet er dan ook voor zorgen.’ De meester nam de zorg voor het kind op zich. Melk en al wat het

kindje nodig had kocht Hakuin bij zijn buurman, de kruidenier.

Na een jaar kreeg de jonge moeder last van gewetenswroeging. Ze vertelde haar ouders wat er werkelijk gebeurd was en wees de echte vader van haar kind aan.

De ouders van het meisje waren opnieuw hevig ontsteld en gingen meester Hakuin opzoeken. Zij vroegen hem allernederigst om vergeving en putten zich uit in

verontschuldigingen. ‘U bent een zeer heilig man, dat u, ondanks uw onschuld, niettemin zó voor het kind van onze dochter hebt gezorgd!’, zeiden zij. Zij vroegen het kind ook terug om er verder voor

te zorgen.

Het enige wat de Zenmeester zei, was: ‘Is dat zo?’

En hij gaf het kind, waar hij al die tijd liefdevol voor gezorgd had, gewoon terug.

Immanentie

= gebonden energie

Transcendentie

= vrije energie

Ervaringsfunctie

S = O

Kritische functie

S <=> O

Intuïtieve

kennis

Objectieve kennis

Intuïtieve

gevoelens

Ego-intentioneel:

gericht op eigen

overleving

Het kwaad in de wereld is

slechts de opgefokte en

hardnekkige ego-

intentionaliteit die de zin

van het leven zoekt in

bezit, macht en aanzien.

De kosmos is

een proces van

bewustwording

en van bevrijding

van energie

Alter-intentioneel:

gericht op het/de ander

Immanentie en Transcendentie

Voorstellingen Taal - Weten - Kennen

‘De naam van de roos’

Inzicht, beheersing

Controle

Logica - Argumenteren

Theorieën - Verklaring

Westerse wetenschap

Subjectieve ervaring

Ervaring (‘aanvoelen’) Woordeloosheid

Verrukking - Emerveillement

‘De schoonheid van de roos’

Liefde - Geluk - Schoonheid

Verlichting, verlossing

Mystieke ervaringen

Natuur – God Oneindigheid

vb. Boeddhisme

Twee verhalen over de mens…

Objectief-wetenschappelijke realiteit (‘weten’, verklaren’)

Subjectief-existentiële realiteit (‘ervaren’, ‘begrijpen’)

Keuze

Vrijheid

Verlangens

Angsten

>> Deze realiteiten ‘bestaan’ niet voor de wetenschap!

Motivatie

Liefde

Geluk - ongeluk

Hersengebieden

>> Deze realiteiten ‘bestaan’ niet voor onze beleving!

Neuronen

Neurofysiologie

Onderzoek met o.a. hersenscans of biologische tests

Hersencircuits

Activaties

Inhibities

‘Onderzoek’ door ervaring, introspectie, aanschouwing…

Glimlach

Kunst Dans

Verfmoleculen

op een doek

Spiercontracties

Spieren

Ontroering - verdriet

Neurotransmitters

Biologische psychiatrie

Enthousiasme - zinloosheid

Sympathie

Vriendschap Schoonheid

Wat niet gemeten kan

worden, bestaat niet!

Ervaren

Wat geteld kan worden

is niet wat telt…

Twee

wereldbeelden,

vaak een

dovemansgesprek!

Identiteit Eigendom IK

Serotonine Dopamine

Synapsen

Endorfinen

Vertrouwen

Factoren

De oorspronkelijke ervaring

• Alle ervaringen doen zich voor in de geest!

• In de natuurlijke staat van zijn (boeddha-natuur) is er alleen de oorspronkelijke, natuurlijke ervaring: zuivere, niet-duale ervaring hier en nu met de verwondering en verrukking van een kind (sprakeloos, ‘wow!’, mystieke ervaring)

• In de oorspronkelijke ervaring is de geest als een ruimte, als een spiegel die niet aangetast wordt door dat wat hij weerspiegelt (gedachten, goud of modder…)

• Waarnemer en waargenomene vallen samen zoals reflecties in een spiegel altijd samenvallen met het reflecterende oppervlak (= gewaarzijn)

Gecreëerde werkelijkheden …

Door de taal creëert de conceptuele geest in de oorspronkelijke ervaring een

kunstmatige scheiding tussen twee ‘dimensies’ of pseudo-substanties:

een objectief-achtige materiële ‘werkelijkheid’ buiten mij, onafhankelijk

van de ervaring

Deze scheiding leidt tot ‘ervaringen’ die de scheiding bevestigen:

wij ‘ervaren’ (‘voelen’) ons verhaal!

Dat is de cognitieve vergissing

een subjectief-achtig waarnemend bewustzijn in mij: het ‘ik’ (ego)

het ‘ik’ is geen aanwijsbare entiteit maar een activiteit, een streven, een

grijpen, verzetten, controleren…

Mindfulness en non-dualiteit…

• Men kan de oorspronkelijke ervaring en de eigen geest benaderen door gewoon (mindful) aanwezig te zijn…

• Dit is als ontspannen aan de oever van de gedachtestroom zitten i.p.v. speelbal te zijn van de golven op de dualiserende gedachtestroom

• Gedachten zijn cognitieve constructies zonder werkelijkheidswaarde: zij verwijzen niet naar een onafhankelijk bestaande werkelijkheid! (de gedachte aan een tijger is geen tijger!)

Lijden en dualiteit

• Lijden is een reactie vanuit een bepaald oordeel, concept of verhaal (‘ik’, ‘zelfbescherming’…) in plaats van vanuit het natuurlijke gewaarzijn

• Geen lijden zonder concepten of verhalen!

• Er kan alleen lijden zijn als men het verhaal gelooft (of zelfs maar de indruk heeft) dat er:

a) een ‘echt bestaande werkelijkheid’ is

b) een ‘echt bestaand ik’ het ‘slachtoffer’ is

• Het naar binnen geprojecteerde ‘echte’ zelf lijdt onder de naar buiten geprojecteerde ‘echte’ nare gebeurtenissen.

• Cfr. Wanneer is men ‘gekwetst’?

• Een kind gelooft: ‘De tafel heeft mij pijn gedaan’

(maar blijft niet getraumatiseerd of bang van tafels…)

• Gehechtheid aan verhalen en ‘weten’: ‘ik ben een product van mijn verleden…’

‘ik draag mijn lijden, wonden, kwetsuren, littekens…’

lijden is een teken van liefde

verschil tussen verstand en gevoelens

verschil tussen theorie en praktijk

• Gehechtheid aan veiligheid, zekerheid en voorspelbaarheid: alles moet blijven zoals het is, niets mag veranderen (dat is ‘verlies’) na-rouwen i.p.v. vóór-rouwen

na-denken i.p.v. vóór-denken

• Gehechtheden houden ons gevangen…

Lijden: gehechtheden

Lijden: depressie

• Illusie/cognitieve misvatting (verhaal) dat er een echt bestaand ‘ik’ is dat zich in een echt bestaande hopeloze situatie (‘depressie’) bevindt.

• Illusie/misvatting dat dit het gevolg is van een echt bestaande situatie in de buitenwereld of in de hersenen (ziekte, neurotransmitters…)

• Geloof dat het leven nu geen zin meer heeft

• Het antwoord op de vraag naar de zin van het leven kan nooit logisch beantwoord worden! (eindeloze progressie!)

• Het denken (‘zoeken’) kan nooit de oplossing brengen voor een probleem dat door dit denken is veroorzaakt! (Einstein)

• Bevestiging van het idee van waardeloosheid en machteloosheid: ‘nu ben ik nog depressief ook!’

Lijden: depressie

Antwoord op depressie vanuit ‘hoger zelf’:

• Doorzien van de dualiserende gedachtestroom en van het geloof in jezelf als waardeloos en het leven als zinloos!

• Doorzien van de cognitieve en emotionele vergissing: denken en gevoel zijn oorzaak en gevolg van zichzelf, zij houden zichzelf in stand

• Loslaten van deze identificatie, opgeven van het zwarte verhaal

• Leren zinvolheid te ervaren zonder de zin eerst filosofisch of logisch aan te tonen! (bv. meditatie, mindfulness)

• Je levenskwaliteit hangt af van de kwaliteit van je verhalen. (Marcus Aurelius)

• De zin van het leven is de zin in het leven!

Lijden: verslaving

• Doorgaans gevolg van in de jeugd aangeleerde cognitieve misvatting (verhaal) dat

a) er een ‘echt’ ik is dat waardeloos, dom, zwak of kwetsbaar is en zich niet goed voelt

b) iets ‘nodig’ heeft om in een echt moeilijke situatie zich (tijdelijk) beter te voelen.

• Bevestiging van het idee van waardeloosheid en machteloosheid: ‘nu ben ik nog verslaafd ook!’

• Doorzien: verslaving is een gevolg van

a) het verlangen naar meer welzijn en

b) de vergissing die in de buitenwereld te zoeken

• Doorzien van de dualiserende gedachtestroom: er is geen afgescheiden en behoeftig zelf!

Lijden: relatieverslaving

• Relatieverslaving is een gevolg van de illusie dat diepe gevoelens van intense behoefte en afhankelijkheid door de ander volledig ingevuld moeten/kunnen worden

• Gevolg van geloof in:

a) een werkelijk bestaande behoefte en angst (angst voor eenzaamheid, verlatingsangst)

b) een werkelijk bestaande persoon die je nodig hebt om van dat gemis en die angst af te komen.

• ‘Verdriet’ en ‘boosheid’ bij relatie-einde (‘breuk, op de klippen lopen, verraad, laten vallen, zwart gat…’) zijn eerder dervingssymptomen!

• Geldt als standaard ideaalbeeld!

Lijden: relatieverslaving

Doorzien: het ervaren geluk is het gevolg van een open verbinding met de eigen natuurlijke staat van zijn, niet van de ‘liefde’ van de ander!

Uitdaging: liefde zonder hechting.

Uitgangspunten van een spirituele relatie:

1. De relatie is geen doel op zich maar een middel tot spirituele ontwikkeling (‘hoger zelf’) van de partners (beter leren dansen!)

2. Beide partners zijn autonome, volwassen mensen zonder recht op elkaar. (Alleen partners die op eigen benen kunnen staan en voldoende evenwicht hebben, kunnen samen dansen!)

3. Je kunt alleen verantwoordelijk zijn voor je eigen geluk en lijden (je eigen stappen), niet voor dat van je partner!

Lijden: posttraumatische stress

• Initieel ‘trauma’ of ‘traumatiserende’ gebeurtenis

• Verzet tegen de onvermijdelijke ‘herbeleving’

• Door er niet aan te willen denken (willen ‘vergeten’) denkt men er juist meer aan!

• Antwoord: herkaderen van de herbeleving vanuit ‘hoger zelf’: er is nooit een ‘trauma’ geweest!

• Het enig verschil tussen een ‘werkelijk’ verhaal en een ‘ingebeeld’ (herkaderd) verhaal is de gedachte dat het ene ‘echt’ gebeurd is en je een ‘echt’ slachtoffer bent en het andere niet.

• Je bent wat je denkt. (de Boeddha)

• Je kan het hart veranderen door een ander verhaal te vertellen. (Martha Nussbaum)

Bevrijding uit de Samsara

Een onplezierig leven is als een nare droom hebben.

Een plezierig leven is als een fijne droom hebben.

Verlichting is als ontwaken uit de droom.

Wijsheid: dankbaarheid

Let us rise up and be thankful, for all we learned today,

and if we didn't learn a lot today, at least we learned a little,

and if we didn't learn a little, at least we didn't get sick,

and if we did get sick, at least we didn't die,

so let us all be thankful.