Landelijk programma

Bodemsanering Voormalige Gasfabrieksterreinen

iedereen energie

Utrechtseweg 68

6812 AH Arnhem

www.alliander.com/gasfabrieken

2 3

Voorwoord 5

De Gasfabrieken van vroeger 6

Hoe werkte een gasfabriek? 7

Bodemsanering voormalige

gasfabrieksterreinen 8

Noord Holland 12

Alkmaar 13Amsterdam 14Haarlem 15Hilversum 16Krommenie 17Purmerend 18Zaandam 19Berlijns blauw 20

Kabels en leidingen 21

Zuid Holland 22

Alphen aan de Rijn 23Hillegom 24Katwijk 25Leiden 26Noordwijk 27

InhoudsopgaveTeerkelder 28

Trillingen 29

Gelderland 30

Aalten 31Apeldoorn 32Arnhem 33Barneveld 34Culemborg 35Ede 36Elburg 37Hattum 38Lochem 39Nijkerk 40Oosterbeek 41Putten 42Tiel 43Velp 44Zaltbommel 45Zutphen 46

4 5

U krijgt dit boekje over het landelijk programma Bodemsanering

Voormalige Gasfabrieksterreinen aangeboden ter gelegenheid van het

100-jarig bestaan van Alliander.

Alliander staat voor een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft tot betrouwbare, betaalbare en duurzame energie. Dat doen wij al 100 jaar. Als Nederlands grootste energienetwerkbedrijf hebben wij de verantwoordelijkheid voor de energievoorziening van 2,9 miljoen klanten en nemen wij onze verantwoordelijkheid voor de energietoekomst voor Nederland.

Rond 1900 werden veel gasfabrieken gebouwd. Je kunt de komst van gemeentelijke gasfabrieken als een eerste stap zien, in een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft tot betrouwbare, betaalbare en – toen nog fossiele - energie. Met de komst van het aardgas in de jaren zestig verdwenen de karakteristieke gashouders weer uit het stedelijk beeld. Wat helaas niet verdween was de erfenis aan bodemverontreiniging die het gevolg was van de winning van gas uit steenkool.

Bij onze verantwoordelijkheid voor de energietoekomst hoort ook de verantwoordelijkheid om hier iets aan te doen. Samen met het Rijk, de provincies en gemeenten hebben wij, met financiële ondersteuning vanuit het landelijke programma Bodemsanering Voormalige gasterreinen, de bodem op voormalige gasfabriekterreinen gesaneerd.

U leest in dit boekje hoe we dat, in nauwe samenwerking met vele partners,

hebben gedaan.

Peter MolengraafVoorzitter van de Raad van Bestuur Alliander

Voorwoord

6 7

Hierdoor werd met name ammoniak uit het gas gewassen. Als laatste stap werd het gas door zuiveringskisten geleid, gevuld met ijzeraarde. Het cyanide bond zich aan het ijzer. De ijzeraarde kon regenereren, maar als dat na een paar keer niet meer werkte, werd het vaak gebruikt om het terrein op te hogen.

Voor de reststoffen vond men nuttige toepassingen, bijvoorbeeld teer voor dakbedekking. Maar door opslag en lekkage kwamen nog veel afvalstoffen in de bodem terecht.

Veel gemeenten bouwden in de negentiende, begin twintigste eeuw

gasfabrieken. Het steenkoolgas, verkregen door droge destillatie van

steenkool (verhitting zonder zuurstof), werd aanvankelijk gebruikt voor

straatverlichting, later ook voor verlichting van woningen en gebouwen,

verwarming en koken.

Vanaf 1840 nam het aantal gasfabrieken gestaag toe. In steeds meer steden zorgden zij voor straatverlichting op gas. In de tweede helft van de 19e eeuw werden gaandeweg ook particuliere woonhuizen aangesloten op het gasnet.

De opkomst van het elektrisch licht maakte in het begin van de 20e eeuw het gaslicht overbodig. Gasfabrieken leverden nog wel gas voor verwarming en gasfornuizen. Maar na de ontdekking van het aardgasveld bij Slochteren in 1959, schakelde Nederland over op het veel schonere aardgas.

Eeuwenlang hebben mensen brandstoffen als hout, kolen en olie

gebruikt om hun huizen te verwarmen en te verlichten. De vettige

walm, het roet en het brandgevaar waren echter grote nadelen van

deze brandstoffen.

De Gasfabrieken van vroeger1825 – 1960

Hoe werkte een gasfabriek?

Buiten was er tot ver in de zeventiende eeuw nauwelijks enige straatverlichting. Als iemand ‘s avonds de straat opging, dan nam hij zelf een kaars of olielampje mee. Totdat Jan van der Heyden een straatlamp op olie uitvond.

In de tweede helft van de achttiende eeuw werd een nieuwe, schone brandstof ontdekt. Professor Jan Pieter Minckelers. ontdekte dat bij het verhitten van steenkool, zonder de aanwezigheid van zuurstof, een gas vrijkwam dat lichter was dan lucht. Hij noemde dit steen-kolengas ‘lichtgas’ en dit lichtgas bleek brandbaar, en uitermate geschikt als lichtbron.

Amsterdam, Rotterdam, Haarlem en Leiden waren vanaf 1825 de eerste steden met gasfabrieken. Deze fabrieken produceerden gas voor straatverlichting en verlichting van bedrijven.

Droge destillatieIn gasfabrieken werd steenkool in zuur-stofarme ruimtes verhit tot 1200 graden. Door deze droge destillatie kwam gas vrij, dat daarna in verschillende stappen werd gezuiverd van teer, ammoniak, zwavel- en cyaanverbindingen.

Bodemverontreiniging bij gasfabrieken trad vooral op tijdens de zuiverings-stappen in het zogeheten zuiverhuis. Na de vergassing werd het steenkool-residu opgevangen in teerputten. Daarna werd het gas gefilterd en gescrubd, door het in contact te brengen met water.

Steenkolen Oven 1200°Uit steenkool dampt door verhitting gas dat naar de hydraulic main wordt geleid. Met een deel van de resterende cokes wordt de oven gestookt.

Hydraulic mainSteenkoolgas wordtonder water gelosten vindt zijn weg naar boven. Water weerhoudt het gas ervan terug te stromen naar de oven.

CondensorHet gas wordtafgekoeld waardoor de teer conden-seert die wordt opgevangenin een reservoir.

ExhausterIn de exhaustervind de eerstefiltering van hetgas plaats.

ScrubbersIn de scrubberswordt met veelwater de ammoniakuit het gas gewassendat in een reservoirwordt verzameld.

Purifier/Iron spongeSteenkoolgas wordt gezuiverdvan stikstof-, zwavel- encyaanverbindingen door het door zuiveringskisten te laten lopen met kalk (later ijzeraarde).

Gashouder/opslagOpslag van het gas. Onderin water om terugstromen van gas tegen te gaan.

MeterMet de meter werd de productie gemeten.

Teer AmmoniakCokes

8 9

eigenaren en gebruikers van de terreinen, vaak gemeenten en energiebedrijven. Dat was ook de achtergrond van de provinci-ale saneringsprogramma’s. Op basis van overeenkomsten tussen Alliander en de provincies Gelderland, Noord-Holland en voor een aantal Zuid- Hollandse gemeenten zijn alle 28 Alliander gasfabrieks terreinen aangepakt.

Maatschappelijke waardeVeel oude gasfabrieksterreinen zijn geschikt gemaakt voor woningbouw en centrumvoorzieningen. De risico’s van de verontreiniging werden weggenomen en er werd, door deze proactieve aanpak, maatschappelijke waarde gecreëerd. Sommige delen van locaties blijven bij Alliander in gebruik omdat ze nog steeds een rol vervullen in het huidige gasnet. Andere terreinen hebben een geheel nieuwe bestemming gekregen, vaak met nieuwe woningen, kantoren of centrum-functies.

Oplossingsgerichte aanpakAls het om gevallen van bodemveront-reiniging gaat ontbrandt in de meeste gevallen een felle juridische strijd tussen bedrijven en de overheid over de aan-sprakelijkheid. Hierdoor kan de aanpak van de te saneren terreinen soms wel tientallen jaren vertraging oplopen. Door bewust te kiezen voor een oplossings-gerichte aanpak kon het juridische instrumen tarium in de kast blijven. Er werd juist gezocht naar optimale samen werking met gemeenten, provincies en bijvoorbeeld projectontwikkelaars om de oude gasfabrieksterreinen, waar mogelijk na de bodemsanering, weer een nieuwe goede bestemming te geven. Een cruciale start voor die soepele sanering was de financieringsafspraak tussen het Rijk, de provincies en de gemeenten. In een intentieverklaring werd al in 1999 vastgelegd dat het Rijk een derde deel zou betalen van de totale werkelijke kosten van alle gasfabrieks-saneringen. De overige tweederde van de kosten zou voor rekening komen van de

ministerie (I&M) gekozen voor een oplossingsgerichte aanpak, waarbij we mét elkaar de schouders eronder hebben gezet om ervoor te zorgen dat deze milieuerfenis van deze vroegere energie-voorziening zo snel mogelijk en op de meest milieuverantwoorde en kosten-effectieve manier werd opgeruimd. Het grote voordeel is dat Alliander, provincies, gemeenten en het Rijk nu eendrachtig konden samenwerken om het totale saneringsprogramma soepel gerealiseerd te krijgen.

Aanvankelijk stonden gasfabrieken aan de rand van gemeenten. Ze moesten goed bereikbaar zijn per schip of trein, vanwege de aanvoer van kolen. Tegenwoordig liggen de terreinen bijna allemaal binnenstedelijk, dus op dure grond die bij uitstek geschikt is voor herontwikkeling.

Alliander draagt als een van de grootste gasnetbeheerders in Nederland een bijzondere maatschappelijke verant-woordelijkheid. Alliander heeft met de betrokken gemeenten, provincies en het

Bodemsanering voormalige gasfabrieksterreinenEen successtory

Alle terreinen van de circa 260 voormalige gasfabrieken die ons land

telde bleken achteraf zwaar verontreinigd, vaak tot wel acht meter diep.

10 11

Uiteindelijk heeft het sanerings-programma van alle 28 terreinen in de provincies Gelderland, Noord-Holland en Zuid-Holland Alliander ongeveer € 40 mln gekost. Daar staat tegenover dat de terreinen nu weer allemaal in de oorspronkelijke waarde zijn hersteld, zodat de gebuiksmogelijkheden zijn hersteld en herontwikkeling en verkoop weer mogelijk is geworden. Inmiddels is gebleken dat de uiteindelijke opbrengsten voor Alliander de saneringskosten ruimschoots dekken. Daarnaast hebben in veel gemeenten de vaak onbruikbare en er wat troosteloos bijliggende terreinen een nieuwe maatschappelijke functie gekregen

De laatste saneringen in Zuid-Holland zijn in 2015 afgerond. Noord-Holland was al eerder klaar en ook Gelderland is in 2015 bezig met de laatste terreinen. Waaronder ook het terrein aan de Westervoortsedijk in Arnhem, een gebied van 6,5 hectare, waar ooit de grootste gemeentelijke gasfabriek van Gelderland stond. Ook in Amsterdam is de sanering van de voormalige Zuidergasfabriek aan de Spaklerweg in volle gang.

Door de handen ineen te slaan konden complexe saneringsprojecten, soms na jaren van uitstel, worden voltooid. Waar ooit gas werd gewonnen uit steenkool, met alle bodemvervuiling van dien, kan nu weer volop worden gewoond, gewerkt en geleefd.

12 13

De provincie Noord-Holland, de Noord-Hollandse gemeenten, het

toenmalige ministerie VROM (tegenwoordig ministerie I&M) en Nuon

(nu Alliander) hebben in 2003 saneringsovereenkomsten gesloten om

te komen tot de bodemsanering op de Noord-Hollandse gasfabrieks-

terreinen. De overeenkomsten zijn op 5 februari 2003 getekend.

Het ging in Noord-Holland om zes locaties in Alkmaar (Helderseweg),

Haarlem (Oudeweg), Hilversum (Kleine Drift), Krommenie (Het Weiver),

Purmerend (Kooimanweg) en Zaandam (Westzijde) waarvoor Alliander

in totaal € 6,7 mln aan saneringskosten bijdroeg. Voor de locatie

Amsterdam (Spaklerweg) was er al een bestaande afspraak met de

gemeente op basis waarvan Alliander € 4,2 mln aan saneringskosten

heeft bijgedragen

Noord-HollandBovendien werd er 80.000m3 grond ontgraven. In samenspraak met Stichting Animo zijn de bomen die gekapt moesten worden gebruikt om egelnestkasten van te maken.

De sanering van het voormalige gas-fabriekterrein aan de Helderseweg in Alkmaar is in 2012 afgerond. Het terrein krijgt een bestemming als kantoor -locatie.

In totaal werd er op het terrein zo’n halve kilometer damwand neergezet.

Alkmaar

ProjectdetailsWanneer: 2012 afgerond Hoeveelheid grond afgevoerd: 73.000 tonOpdrachtgever: Gemeente AlkmaarUitvoerder: Sita RemediationOppervlakte terrein: 27.330m2 Kenmerk: de zendmast van KPN werd verplaatst.

14 15

Amstelkwartier was tot voor kort nog een afgesloten bedrijventerrein met Alliander- en Nuonkantoren, een oefencenrum van de brandweer en gasontvangst en - verdeelstations. Het gebied is inmiddels flink aan het veranderen. Op het 18 hectare grote terrein komt een mooie woonbuurt, die qua bebouwingshoogte lijkt op het Olympisch Kwartier, maar met flinke binnentuinen en minder auto’s op straat.

Aan de Spaklerweg stond vanaf 1906 de Zuidergasfabriek van de gemeente Amsterdam. Met de Zuidergasfabriek werd een groot gedeelte van Amsterdam van stadsgas voorzien. Met de komst van het aardgas werd de Zuidergasfabriek in 1967 gesloten.

Tussen de Spaklerweg en de Amstel, ten zuiden van het Amstelstation, bouwt Amsterdam nu de nieuwe woonwijk Amstelkwartier met 3.000 nieuwe woningen, winkels, een hotel, een school, een jachthaven en horeca. Er is nog één probleem: daar waar de voormalige Zuidergasfabriek stond, met zijn

Amsterdam

ProjectdetailsWanneer: 2010 – 2016Opdrachtgever: Gemeente AmsterdamOppervlakte terrein: 18 hectare Kenmerk: Een eerste deelsanering op het noordwestelijk deel van het terrein is afgerond. De totale bodemsanering wordt in fasen uitgevoerd.

Langs de Oudeweg in Haarlem stonden tot ver na de oorlog vier beeldbepalende gashouders. Eigendom van de gemeente-lijke gasfabriek die tussen 1820 en 1970 Haarlem voorzag van energie. Het laatste element ervan was het fundament van Gashouder III.

Haarlem

ProjectdetailsWanneer: 2010 - 2012Hoeveelheid grond afgevoerd: 3881 m3

Opdrachtgever: Provincie Noord-HollandUitvoerder: Markus BVOppervlakte terrein: 90.551m2

Kenmerk: In de oude fabrieksgebouwen huisvest nu de Lichtfabriek, een podium voor onder meer televisieopnames en evenementen.

karakteristieke reusachtige gashouder, is de bodem ernstig verontreinigd.

De oude gasfabrieksverontreiniging verspreidt zich echter nauwelijks meer. Daarom worden binnenkort kernen van deze verontreiniging weggehaald. Diepere restverontreinigingen kunnen blijven zitten. Veel oude bomen kunnen daarom behouden blijven voor het geplande stadsparkje rond de monu-mentale watertoren. Daar waar nodig wordt een schone leeflaag aangebracht zodat in 2015 ook met de woningbouw op dit deel van het terrein kan worden begonnen. Het voormalige hoofdkantoor van NUON wordt gesloopt en er zijn plannen om het op het terrein aanwezige gasontvangststation onder te brengen in een monumentaal gebouw van de oude gasfabriek.

De oude gashouderplaat bevond zich op het parkeerterrein achter het Alliander kantoor aan de Oudeweg in Haarlem. Hier stond vroeger de derde gashouder van de gasfabriek van het GEB (Gemeentelijke Energie Bedrijf). Op het Alliander terrein waren er voor de sanering klachten over stank. De oorzaak bleken stoffen te zijn van de vroegere gasfabriek die zich onder de fundering van de grondplaat hadden opgehoopt.

Het begin van de sloop van de zwarte, zwaar verontreinigde grondplaat werd 16 december 2010 gemaakt door de Noord-Hollandse gedeputeerde Bart Heller. Nadat hij in de vereiste veiligheids-kleding was gehesen kroop hij enthousiast achter het bedieningspaneel van een jekkerende dragline.

De sloop van deze gashouderplaat was de laatste fase van de bodemsanering van het GEB-terrein in Haarlem.

16 17

worden ontwikkeld in de vorm van oude gascilinders. Een architectonische knipoog naar de cultuurhistorie.

De sanering van het totale terrein is medio 2010 voltooid. Een consortium bestaande uit de aannemers Mourik, Proper Stok en samenwerkingspartner Alliantie voerde deze gecombineerde sanerings- en ontwikkelopdracht uit.

Het oude gasfabriekterrein aan de Kleine Drift in Hilversum is grondig gesaneerd. Tot een diepte van zeventien meter is de grond uitgegraven. Het komt in Nederland zelden voor dat een sanering zo diep gaat.

Om de vervuiling tot deze grote diepte te verwijderen, werd er naast de sporthal op het terrein een damwand geplaatst. In de kuip die hierdoor ontstond werd de verontreinigde grond tot een diepte van zeventien meter weggehaald. Reden voor de diepe ontgraving is dat er in Hilversum snel stromend grondwater is. De verontreinigde grond moest volledig worden verwijderd, omdat andere toekomstige (bouw)projecten hier anders later last van kunnen hebben.

Het oude gasfabriekterrein werd ontwikkeld tot ‘Villa Industria’, een park-achtig autovrij gebied met 370 woningen. Drie appartementencomplexen zullen

Hilversum

ProjectdetailsWanneer: 2009 - 2010Opdrachtgever: Gemeente HilversumUitvoerder: Mourik en Proper Stok Oppervlakte terrein: 45.316m2

Kenmerk: De grote winst van dit project is dat het sanerings- en herontwikkelingsdeel in één aanbestedingstraject in de markt is gezet.

De sanering werd uitgevoerd door het oppompen van het grondwater via een aantal putten. Via ondergrondse leidingen werd het verontreinigde water naar een gebouw geleid waar het water gezuiverd werd. Het schone water ging daarna naar het riool. De sanering werd gefaseerd uitgevoerd.

Trillingsmeters, snuffelpalen en actieve koolbadges registreerden de mogelijke overlast en blootstelling aan schadelijke dampen tijdens het werk. Papierpulp werd succesvol gebruikt om de uitdam-ping te beperken.

Het grondwater rondom de voormalige gasfabriek Krommenie was verontreinigd en moest worden gesaneerd om verdere verspreiding tegen te gaan.

Het terrein is in gebruik als gasontvangst -station (GOS). De grondwaterveront-reiniging was urgent vanwege zowel horizontale als verticale verspreiding van de vervuiling. Het ging om twee verontreinigingsvlekken. In de huidige situatie waren er geen gezondheids-risico’s. Indien niet werd gesaneerd konden er op lange termijn wel gezond-heidsrisico’s ontstaan.

Krommenie

ProjectdetailsWanneer: 2013Opdrachtgever: Gemeente Zaanstad Uitvoerder: DeltaresOppervlakte terrein: 16.837m2

Kenmerk: Het cultureel jongerencentrum ‘De Groote Weiver’ dat 20 jaar lang in het oude gekraakte gasfabriekgebouw was gehuisvest moest helaas naar een andere locatie uitwijken.

Trillingsmeters, snuffelpalen en actieve kool

badges registreerden de mogelijke overlast en

blootstelling tijdens het werk.

18 19

Op het voormalige gasfabriekterrein prijkt inmiddels P3, een succesvol pop- en cultuurpodium waar zo’n driehonderd tot vijfhonderd jongeren kunnen genieten van popconcerten.

Metingen hadden eerder aangetoond dat de vervuiling al aardig begon weg te sijpelen naar de omgeving. Dit was extra alarmerend omdat het terrein grenst aan de Where, een oude rivier die de verbin-ding vormde tussen de (nu ingepolderde) Beemster en Purmer.

Al zeker twintig jaar stond de sanering van het terrein hoog op het verlanglijstje van de gemeente, maar er waren geen mogelijkheden die sanering daadwerke-lijk ter hand namen. Pas toen de Provincie zich er via het Programma Bodemsanering Voormalige Gasfabrieken intensief mee ging

Purmerend

ProjectdetailsWanneer: 2010 - 2012Opdrachtgever: Gemeente Purmerend Oppervlakte terrein: 5.578m2

Kenmerk: Het P3-gebouw was een van de eerste voorbeelden van succesvolle herontwikkeling van een oud gasfabriekterrein.

1966 - Westzijde Wheredijk, ongeveer ter

hoogte van de huidige nummer 36, gezien van

oost naar west. In het midden de oude

gasfabriek.

Het terrein is nu onder regie van de Provincie Noord-Holland gesaneerd. De bouw van de nieuwe Bernardbrug is inmiddels voltooid. Plannen voor de bouw van enkele woontorens op deze toplocatie in de Stadse Zaan zijn tot nader order uitgesteld.

De gasfabriek in Zaandam aan de Westzijde is van 1860 tot 1952 in bedrijf geweest. Na beëindiging van de gas-productie zijn de bedrijfsgebouwen gesloopt.

De directeurswoning is echter behouden gebleven. Daarnaast bleef het terrein in gebruik door het gemeentelijk energie-bedrijf (later Nuon) voor opslag, gas-distributie en kantoren.

Zaandam

ProjectdetailsWanneer: 2010 - 2012Hoeveelheid grond afgevoerd: 29.000 tonOpdrachtgever: Provincie Noord-HollandUitvoerder: De Vries en Van der WielOppervlakte terrein: 22.360m2

Kenmerk: Het aanwezige gasontvangststation aan de Zaan kon behouden blijven.

bemoeien, en Alliander naar een vervangend terrein kon verhuizen, kwam er echt schot in de zaak. “Alleen op eigen kracht was het ons nooit gelukt” aldus de gemeente Purmerend.

20 21

Berlijns blauw

echter niet blijvend. De blauwe kleur is behouden gebleven omdat er onder de grond geen zuurstof bijkomt. Wanneer dat tijdens de ontgravingen wel gebeurt, is de blauwe kleur binnen enkele uren geheel verdwenen.

Tijdens saneringswerkzaamheden komen af en toe mooie kleuren

tevoorschijn. De grond ziet er letterlijk gekleurd uit en dat komt door

cyanide wat in contact is geweest met ijzer. Deze kleur wordt ook wel

“Berlijns blauw” genoemd.

In de voormalige gasfabrieken werd het uit steenkool gedestilleerde gas door zuiveringskisten geleid, welke met ijzeraarde gevuld waren. Hierdoor werd de aanwezige cyanide in het gas gebonden aan het ijzer, waardoor het Berlijns blauw werd gevormd. De kleur is

Tijdens werkzaamheden

kwamen vele kabels en

leidingen “bloot” te liggen.

In overleg met alle betrokken

netbeheerders werd gekeken

welke kabels en leidingen

konden worden vervangen of

verwijderd.

Kabels en leidingen

22 23

In Alphen aan den Rijn is het westelijk deel van het voormalige gasfabriekster-rein aan de Prins Bernhardlaan 1 gesaneerd.

Aannemingsbedrijf De Vries & Van de Wiel heeft het oude transformatorstati-on, het 50kV gebouw, gesloopt inclusief de fundering. Daarbij ging de aannemer tot 3,5 meter diepte. Op de plek van het transformatorgebouw is de nieuwbouw van een 10kV schakelstation gepland.

In de provincie Zuid-Holland

heeft Alliander met een aantal

gemeenten saneringsovereen-

komsten gesloten om te komen

tot de bodemsanering op de

Zuid-Hollandse gasfabrieks-

terreinen. Het ging in Zuid-

Holland om vijf locaties;

Noordwijk, Katwijk, Hillegom,

Leiden en Alphen aan de Rijn.

In totaal bedroeg de bijdrage

van Alliander in Zuid-Holland

ca. € 16,9 mln.

Zuid HollandHet voormalige EWR-kantoor op het oostelijke terreindeel (nu eigendom van Green Real Estate B.V.) is gesloopt. Dit deel van het terrein krijgt na de sanering een woon- of horecabestemming (appartementen en/of hotel). De functie van het Liander terrein als locatie voor het GOS/GVS en als locatie voor de trans-formatorstation blijft behouden. Ook een gedeelte van het terrein van het voorma lige Hotel Toor werd aangepakt, evenals de aanwezige grondwaterverontreiniging met thiocyanaat die zich bevindt onder het aangrenzend gemeentelijk terrein.

In Alphen aan den Rijn is door Alliander het westelijk deel van het voormalige gasfabriekterrein aan de Prins Bernhardlaan 1 gesaneerd.

Aannemingsbedrijf De Vries & Van de Wiel heeft het oude transformatorstation, het 50kV gebouw, gesloopt inclusief de fundering. Daarbij ging de aannemer tot 3,5 meter diepte. Op de plek van het transformatorgebouw is de nieuwbouw van een 10kV schakelstation gepland.

Alphen aan den Rijn

ProjectdetailsWanneer: 2014Hoeveelheid grond afgevoerd: ca. 6500 m3

Opdrachtgever: Alliander, Green en de gemeente Alphen aan den RijnUitvoerder: de Vries & van de Wiel en Sita RemediationOppervlakte terrein: 18.800 m2

Kenmerk: Alliander, Green en de gemeente dienden samen het saneringsplan in. Iedere partij was daarbij verantwoordelijk voor zijn terreindeel. Aanwezigheid van transformatorstation, gasontvangststation, gasverdeelstation en vele kabels en leidingen op alle terreindelen maakte de sanering complex.

Op de foto is de oude gashouder zichtbaar. De

circa honderdveertig korte houten paaltjes van

de fundatie van de gashouder zijn hier nog

goed te zien. De gashouder is weggehaald en

de hele plek is gesaneerd.

24 25

Vanaf 1904 stond aan de 1e Loosterweg 42 de voormalige gemeentelijke gas-fabriek. Uit onderzoek bleek dat grond, grondwater en een aangrenzende watergang verontreinigd waren.

Om de verontreiniging te verwijderen is een aantal gebouwen inclusief hun fundering gesloopt. Het aanwezige kantoorgebouw kon worden behouden. Vervolgens is de bodem gesaneerd, inclusief een gedeelte van de aanwezige watergang.

Als eerste heeft de aannemer een damwand geplaatst in de watergang. Dit om ervoor te zorgen dat de aanwezige hogedruk gasleiding in de grond op zijn plek bleef liggen. Om geen trillingen te veroorzaken werden de grote bescherm-platen met een machine rustig de grond ingedrukt. De platen zijn afgewerkt met een deksloof en dienen nu als beschoeiing van de watergang Een groot deel van de watergang is afgegraven en voorzien van schoon zand. Aan de voorzijde van de

Hillegom

ProjectdetailsWanneer: 2013 / 2014Hoeveelheid grond afgevoerd: ca. 11.400 tonHoeveelheid bagger afgevoerd: ca. 2.323 tonOpdrachtgever: AllianderUitvoerder: SITA RemediationOppervlakte terrein: 6.429 m2

Kenmerk: Sanering tot wel 3,5 meter diep en op particulier terrein.

De bodemverontreiniging op het terrein is ontstaan door de activiteiten van de gasfabriek die tot 1963 in bedrijf is geweest. Ook het naastgelegen voor-malige terrein van Katwijk Chemie was vervuild en is gesaneerd. Het doel van de bodemsanering was om de locatie geschikt te maken voor de bouw van woningen met tuinen.

Naast de sloop van de voormalige bedrijfspanden en het ontgraven van verontreinigde grond werd het grond-water gesaneerd door middel van chemische oxidatie. Dit is het inbrengen van stoffen in de bodem die de verontrei-niging omzetten in onschadelijke stoffen. Tijdens de uitvoering van de sanering vond intensieve monitoring van onder andere geluid en lucht-kwaliteit plaats.

Voor de herontwikkeling van het Havengebied ten zuiden van het Prins Hendrikkanaal heeft de gemeente een nieuw plan gemaakt voor 97 laagbouw-woningen en een woonzorgservice centrum. Het woonzorgservicecentrum bestaat uit: 61 woonzorgappartementen inclusief een gemeenschappelijke ruimte, parkeergarage en eerstelijnszorg en kantoorruimte in het te renoveren pand Parlevliet.

Katwijk

ProjectdetailsWanneer: 2013 / 2014Hoeveelheid grond afgevoerd: 1.500 m3

Opdrachtgever: Gemeente KatwijkUitvoerder: SITA RemediationOppervlakte terrein 10.497 m2

Kenmerk: Het voornemen om het aanwezige gasontvangststation (GOS) in Katwijk te verplaatsen bleek niet haalbaar. Het GOS is daarom op de huidige locatie blijven staan en is ingepast in de nieuwbouwplannen.

In 2011 ondertekenden wethouder Daan

Binnendijk en RvB-voorzitter Peter Molengraaf

van Alliander de saneringsovereenkomst.

watergang, de straatkant, is een demping aangebracht. Ter compensatie voor deze demping is aan het einde van de water-gang aan de achterzijde van het terrein extra grond afgegraven zodat daar het water kan staan wat aan de voorzijde is weggehaald.

Aan de achterkant van het kantoorpand werden groenstroken aangebracht. De tuinbouwgrond achter het gasfabriek-terrein, dat tijdens de sanering tijdelijk werd gebruikt voor grondopslag en opslag van materialen, is inmiddels weer geschikt gemaakt voor bloemteelt.

26 27

Tijdens de sanering werd verontreinigde grond afgegraven en aangevuld met schone grond. Op één plek was het nodig een stalen damwand te plaatsen, om verzakking te voorkomen.

Dit gebeurde op trillingvrije wijze om overlast voor omwonenden te beperken. De fundering van alle vier de gashouders is volledig verwijderd. De verontreiniging zat tot viereneenhalve meter, maar plaatselijk is tot twaalf meter diep verwijderd.

In 2013 en 2014 vond de sanering van het laatste gedeelte plaats. Het ging om het parkeerterrein tegenover het politie-bureau tussen Langegracht 70 (het kantoor van De Sleutels en Alliander) en de E.ON-centrale en tussen de Langegracht en de Maresingel.

Afgelopen jaren is een groot deel van het oude gasfabrieksterrein in Leiden aan de Langegracht en de Maresingel in fasen gesaneerd.

Op het voormalige gashouderterrein en het terrein van het oude slachthuis verrees de binnenstedelijke nieuwbouw-locatie “Nieuw Leyden”.

Leiden

ProjectdetailsWanneer: 2013 / 2014Hoeveelheid grond afgevoerd: 26.000 tonOpdrachtgever: Gemeente LeidenUitvoerder: BAM MilieuOppervlakte terrein: 88.000 m2

Kenmerk: Het gasontvangststation en een grote warmtetransportleiding vanaf de E.ON-centrale werden voorafgaand aan de bodemsanering verplaatst.

Aan de Losplaatsweg saneerde Alliander het voormalige gasfabrieksterrein in Noordwijk. De locatie is geschikt gemaakt voor woningbouw.

De locatie bestaat uit twee percelen: het voormalige gasfabriekterrein (eigendom Alliander) en het hieraan grenzende gemeentewerfterrein (eigendom gemeente Noordwijk). Alliander en de gemeente spraken af de locaties samen te saneren om zo overlast voor de omgeving te beperken. Het gasfabriek-terrein is na de sanering voor het grootste deel overgedragen aan de gemeente ten behoeve van woningbouw. Een klein gedeelte van het terrein blijft in eigendom bij Alliander voor het bestaan-de gasontvangststation.

In de hoogtijdagen van de fabriek waren ruim 2800 bedrijven en particulieren op de Noordwijkse gasfabriek aangesloten en kon jaarlijks een winst van ruim 30.000 gulden worden bijgeschreven.

Noordwijk

ProjectdetailsWanneer: 2013 / 2014Hoeveelheid grond afgevoerd: ca. 5987 m3

Opdrachtgever: Alliander Uitvoerder: SITA RemediationOppervlakte terrein: 5512 m2

Kenmerk: De intensieve samenwerking tussen de gemeente en Alliander resulteerde in een gezamenlijke aanbesteding van de bodemsanering van beide terreindelen.

In 1946 stokte de productie en kwam het gas voortaan uit Leiden. Althans tot 1965, het jaar waarin ook Noordwijk - na de vondst van de gasbel bij Slochteren - werd aangesloten op het aardgasnetwerk.

In de komende jaren verschijnen op de vestigingsplaats van de oude gasfabriek ca. vijftig eengezinswoningen, waarvan minimaal vijftien in de sociale sector.

28 29

Wanneer bij saneringen oude

teerkelders werden aan-

getroffen, werden deze – indien

nodig – leeggezogen en daarna

in zijn geheel weggehaald.

Teerkelder

Vaak werden saneringswerkzaamheden uitgevoerd in woonwijken.

Voor deze werkzaamheden werden daarom meetpunten aangebracht

ter controle op verzakkingen en scheuren. Op alle saneringslocaties

werden trillingen, zettingen en de luchtkwaliteit rondom werkzaam-

heden uitgebreid gemonitord.

Trillingen

30 31

Gelderland

De oplevering werd bekrachtigd door de

voetafdrukken van de gedeputeerde en

wethouder Teeuwsen in cement.

De voormalige gasfabriek aan de Bredevoortsestraatweg in de kern van Aalten is in 2009 in opdracht van de provincie Gelderland gesaneerd.

Tijdens de oplevering werd teruggeblikt op de aanloop en de daadwerkelijke werkzaamheden van de sanering. Wethouder Teeuwsen bedankte alle betrokkenen, maar bovenal de buurt-bewoners voor hun betrokkenheid en begrip. Aangezien de werkzaamheden de nodige overlast hebben bezorgd bij de buurtbewoners overhandigde gedepu-teerde Annelies van der Kolk namens de betrokken partijen alle buurtbewoners een tegoedbon om de ramen te laten lappen.

Er is een schoon bedrijfsterrein opgeleverdmet behoud van het gasontvangstation en de oude dienstwoning. Daarnaast zijn de tuinen van de buurt schoon opgeleverd.

Aalten

ProjectdetailsWanneer: 2008 – 2009 Opdrachtgever: Provincie Gelderland Uitvoerder: Plegt – Vos Oppervlakte terrein: 5.000 m2

Kenmerk: De oplevering werd bekrachtigd door de voetafdrukken van de gedeputeerde en wethouder Teeuwsen in cement.

In 2005 werd in de provincie Gelderland de overeenkomst gesloten voor sanering binnen tien jaar van de 32 Gelderse gasfabrieken. Alliander was als eigenaar betrokken bij in totaal 17 Gelderse locaties en heeft in totaal € 10,7 miljoen bijgedragen in de totale saneringskosten.Niet alleen de risico’s van de verontreiniging werden met de saneringen weggenomen ook de realisatie van nieuwe functies voor de toekomst werd met de ondertekening van de overeenkomst mogelijk.

Inmiddels staan op de meeste gesaneerde terreinen nieuwe woningen. Ook zijn in de grondsanering bestaande tuinen van bewoners meege-nomen en is er een schoon bedrijventerrein opgeleverd. In totaal is in Gelderland 320.000 m2 aan voormalige gasfabrieksterreinen aangepakt. Naar schatting staan er achthonderd nieuwe woningen en zijn circa tweehonderd bestaande tuinen schoongemaakt. Daarnaast zijn op meerdere locaties maatschappelijke nieuwe functies mogelijk gemaakt zoals het cultuurcentrum in Tiel.

32 33

Om de sanering mogelijk te maken moest een klein gedeelte van de bestaande bebouwing worden verwijderd. Het bestaande kantoorgebouw is door de gemeente Apeldoorn in gebruik genomen als Centrum voor Werk en Inkomen.

Het werk vond plaats in de binnenstad. “Buurtbewoners genoten tijdelijk van een stadsstrand in Apeldoorn” aldus de Stentor.

In 2009 is in Apeldoorn de (rest)sanering van de gasfabriek op het voormalige VNB-terrein aan de Deventersetraat aangepakt.

Al in 1980 en 1985 waren er deel-saneringen uitgevoerd, maar hiermee bleek de erfenis van de gasfabriek nog niet te zijn opgeruimd. Er is uiteindelijk nog eens 7.000 ton sterk verontreinigde grond afgevoerd. Daarnaast werd er gedurende zes maanden lang grond-water bemaling toegepast.

Apeldoorn

ProjectdetailsWanneer: 2009 Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.000 tonOpdrachtgever: Provincie Gelderland Uitvoerder: BAM Milieu en DumeaOppervlakte terrein: circa 5.000m2

Kenmerk: De voormalige teerput is tot acht meter diep ontgraven. Het grondwater is deels gesaneerd met twee injectierondes voorzien van waterstofperoxide.

Het 6,5 hectare grote terrein aan de oostkant van de Arnhemse binnenstad werd gerekend tot een van de meest vervuilde stukken grond van Nederland.

Er zat onder meer lood, olie, teer en cyanide in de grond. Onderdeel van de schoonmaakoperatie was de verplaat-sing van het op het terrein aanwezige gasontvangstation (GOS) naar een nieuwe locatie aan de nabijgelegen Jacob Van Deventerstraat door Liander.

Het terrein is vanaf halverwege de negentiende eeuw tot na de Tweede

Arnhem

ProjectdetailsWanneer: 2012 - 2015Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.000 tonOpdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente ArnhemUitvoerder: SITA RemediationOppervlakte terrein: ruim 115.000 m2

Kenmerk: Op de gesaneerde grond worden ruim 350 nieuwe woningen en kunst-ateliers gebouwd (Nieuwe Kadekwartier). De sanering is onderdeel van de stads-ontwikkeling Fluvium Noord en herinrichting van de Westervoortsedijk.

Wereldoorlog in gebruik geweest als gemeentelijke gasfabriek en daarna als vestigingsplaats voor het Gemeentelijk Energie- en Waterbedrijf Arnhem (Gewab). In 1990 werd het Arnhemse Gewab overgenomen door PGEM, dat kort daarna opging in Nuon.

De sanering heeft in totaal tien miljoen euro gekost. Het is met de sanering van het Neproma-terrein (totaal zeven miljoen euro) een van de duurste schoonmaak-operaties uit de Arnhemse geschiedenis.

34 35

Gemeente Barneveld heeft over de sanering in 2010 en herontwikkeling erna intensief overleg gevoerd met de buurtraad.

Barneveld

ProjectdetailsWanneer: 2009 – 2010Opdrachtgever: Gemeente BarneveldUitvoerder: Reef InfraOppervlakte terrein: 8.500 m2

Kenmerk: Het aanwezige gasontvangststation is gehandhaafd en ingepast in de nieuwbouwplannen.

De locatie Triosingel was de tweede Culemborgse gasfabriekslocatie in het provinciale programma die werd aangepakt. Eerder droeg de provincie al bij aan sanering van het gasfabrieks-terrein aan de Lange Havendijk in Culemborg.

Het centraal gelegen terrein aan de Triosingel in Culemborg krijgt nog een nieuwe bestemming. Bewoners van de omringende tuinen konden na het saneren hun tuin opnieuw laten ontwerpen door een tuinarchitect.

De sanering is in 2014 gestart. Daarmee is het één van de laatste locaties die wordt aangepakt in het kader van het saneringsprogramma in Gelderland.

De bodem van het terrein aan de Stationsweg/Triosingel is ernstig verontreinigd met zware metalen, cyanide en PAK’s.

Culemborg

ProjectdetailsWanneer: 2013 – 2014Opdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente CulemborgKenmerk: De aanwezige villa (de woning van de voormalige gasfabrieksdirecteur) en een naastgelegen oud badhuisje zijn aangewezen als beschermde gemeentelijke monumenten en konden worden behouden.

Op de locatie is inmiddels het woning-bouwplan ‘Hof van Callenbroeck’ gerealiseerd, dat bestaat uit 28 apparte-menten, 8 twee-onder-één-kappers, 24 hoek- en rijwoningen en 23 huur en -koopwoningen. De buurtraad vertegenwoordigde de omwonenden van het gasfabrieksterrein (en omgeving) en heeft mogen meebeslissen over de sanering en de herontwikkeling van het gebied. Het aanwezige gasontvangst-station is gehandhaafd en ingepast in de nieuwbouwplannen.

36 37

prijsuitreiking en overhandigde de wisselbeker (de ‘gasfabriekbokaal’) aan de voorzitter van de bewonersvereniging Vogelbuurt.

Op het terrein zijn vijftien herenhuizen gebouwd en een aantal vrijstaande villa’s met authentieke uitstraling. De architec-tuur sluit aan bij de bebouwing van de monumentale gasfabriek dat inmiddels een nieuwe bestemming heeft gekregen.

Het Alliander terrein aan de Schaapsweg in Ede, vroeger een gemeentelijke gasfabriek, is weer schoon. Kinderen kunnen daar nu spelen en inmiddels kunnen mensen hier wonen in een herenhuis, een vrijstaande villa of in de toekomst in een van de twee gerenoveerde monumentale gasfabrieksgebouwen.

Op het gesaneerde terrein is voor de monumentale panden een speelkooi geplaatst. De vorm van de speelkooi verwijst naar de oude gashouders die hier vroeger stonden. Kinderen uit de buurt hebben de speelkooi in september 2009 in gebruik genomen. Gedeputeerde mevrouw Van der Kolk verrichtte de

Ede

ProjectdetailsWanneer: 2008 – 2009 Hoeveelheid grond afgevoerd: 25.000 tonOpdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente EdeUitvoerder: Verhoeve Milieu & Water BV en Van WijnenOppervlakte terrein: circa 18.000 m2

Kenmerk: De oude gasfabrieksgebouwen uit 1904 (rijksmonumenten) zijn gerenoveerd en zijn onderdeel van het nieuwbouwplan.

In Elburg is gekozen voor een functionele sanering. Dit betekent dat het terrein geschikt is gemaakt voor de huidige functie. Voorkomen wordt dat de verontreinigingen zich in de toekomst nog verder kunnen verspreiden.

Het terrein van de voormalige gasfabriek wordt nu gebruikt als een sport- en speelveld en biedt parkeergelegenheid. Het aanwezige gasstation van Liander is vervangen.

De gasfabriek stond zo’n vijftig jaar geleden op de hoek van de Wester- en Zuiderwalstraat in Elburg.

Elburg

ProjectdetailsWanneer: 2007 – 2008Hoeveelheid grond afgevoerd: 3.635 tonOpdrachtgever: Gemeente Elburg en Provincie Gelderland Uitvoerder: Ballast NedamOppervlakte terrein: circa 8.000 m2

Kenmerk: Tijdens de uitvoering werd er een ponton in de gracht gebruikt waarover de afgegraven grond werd afgevoerd. Op die manier werd de vervuilde grond niet door het centrum van de stad afgevoerd.

38 39

Het terrein van de gemeentewerf en een deel van het Liander terrein worden gebruikt voor de uitbreiding van de naastgelegen begraafplaats. De twee aanwezige woningen bleven behouden en hebben een definitieve woonbestem-ming gekregen.

De sanering bestond uit het ontgraven van sterk verontreinigde grond, waarna weer schone grond werd aangebracht. Daarnaast werd verontreinigd grond-water onttrokken en gezuiverd.

Op het terrein van het gasontvangstation van Liander aan de Hoopjesweg in Hattem stond van 1905 tot 1957 de gemeentelijke gasfabriek. Hierdoor is de bodem van het terrein ernstig vervuild geraakt.

Niet alleen het Liander terrein rond het bestaande gasontvangststation werd schoongemaakt maar ook de naast-gelegen gemeentewerf. De tuinen rondom twee voormalige bedrijfswoningen op het Liander terrein zijn voorzien van een schone grondlaag.

Hattem

ProjectdetailsWanneer: 2011 – 2012 Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.600 m3

Opdrachtgever: Provincie Gelderland Uitvoerder: NTP GroepOppervlakte terrein: circa 6.000 m2

Kenmerk: Om de grond droog te kunnen ontgraven moesten flinke onttrekkingen van het grondwater plaatsvinden.

De invulling van het plangebied nabij de Berkel zal in ieder geval moeten passen bij de gewenste hoogwaardige centrum-uitstraling, met ruimte voor groene hagen en bomen.

Het voormalige gasfabriekterrein aan de Julianaweg in Lochem is in 2009 en 2010 gesaneerd. In afwachting van een nieuwe bestemming wordt het terrein momenteel gebruikt voor parkeren.

Het terrein is nu eigendom van de gemeente Lochem. Als mogelijke herbestemmingen zijn genoemd: een nieuw stadhuis, een nieuwe schouwburg, een zorgcomplex met beschermd wonen, een supermarkt of woningbouw. Door minder economische groei zijn diverse plannen voor herontwikkeling tussen-tijds gesneuveld. Ten behoeve van de sanering en de geplande herontwikkeling is het aanwezige gasontvangststation van Liander reeds verplaatst naar een locatie buiten het centrum.

Lochem

ProjectdetailsWanneer: 2009 – 2010 Opdrachtgever: Gemeente LochemUitvoerder: Antea GroepOppervlakte terrein: 8.500 m2

Kenmerk: Meer vervuiling in de grond, ook dieper, en hogere concentraties van giftige stoffen dan was verondersteld, maakte extra onderzoek en sanering noodzakelijk.

40 41

De voormalig gasfabriek in Nijkerk, gelegen aan de Westkadijk, was in bedrijf van 1867 tot 1957.

Voordat de saneringswerkzaamheden konden starten moesten twee oude dienstwoningen worden gesloopt en werd er een onderzoek verricht op eventuele aanwezige explosieven uit de Tweede Wereldoorlog.

De grondsanering bestond uit het ontgraven en afvoeren van verontreinigde grond. De grondwatersanering bestond uit het onttrekken en zuiveren van het verontreinigde grondwater. Het aanwezi-ge GOS van Liander kon behouden blijven. Wel moesten op de locatie veel van de aanwezige gasleidingen worden verlegd.

Nijkerk

ProjectdetailsWanneer: 2010 – 2011 Hoeveelheid grond afgevoerd: 20.581 tonOpdrachtgever: Provincie Gelderland en gemeente NijkerkUitvoerder: BAM Milieu Oppervlakte terrein: 3.500 m2

Kenmerk: In Nijkerk kon gedeputeerde Annelies van der Kolk kiezen voor aan- en afvoer per as of over water (per schip). De kosten over water droegen bij aan een meer klimaatneutraal en bestendig milieu. Vanuit het oogpunt duurzaamheid is hiervoor gekozen.

Het ernstig verontreinigde terrein van de voormalige gemeentelijke gasfabriek ten zuiden van de Benedendorpseweg in Oosterbeek was eigendom van het vroegere Gas- en Waterbedrijf van de gemeente Renkum (Gawar). Het terrein ligt op de stuwwal langs de Rijn. De verontreinigingen bevonden zich aan beide zijden van het historische

Oosterbeek

ProjectdetailsWanneer: 2012 -2013 Hoeveelheid grond afgevoerd: 11.466 tonOpdrachtgever: Gemeente RenkumUitvoerder: Van Gansewinkel Oppervlakte terrein: 12.300 m2

Kenmerk: Het aanwezige GOS en Trafogebouw zijn gehandhaafd. De gastransport-leidingen van Liander zijn vernieuwd.

Kerkepad. Na sanering is het terrein ingericht als bedrijfsterrein en zijn de tuinen opnieuw aangelegd. Nieuw is een parkje met een uitzicht punt over de uiterwaarden. De zitbankjes voor het uitzichtpunt werden in februari 2013 aan de omwonenden aangeboden door de provincie en de gemeente.

42 43

De gemeente stelde alles in het werk om tijdens de sanering zo min mogelijk overlast voor omwonenden te laten ontstaan.

De sanering is uitgevoerd met behoud van de bestaande bebouwing. Alléén het gebouw van een voormalig gasmeet- en regelstation (inmiddels in gebruik als opslagruimte ) werd gesloopt. Voor het oude gasfabrieksgebouw aan de Harderwijkseweg (voorheen in gebruik als winkel) wordt een nieuwe functie gezocht.

Putten

ProjectdetailsWanneer: 2008 Hoeveelheid grond afgevoerd: 7.400 tonOpdrachtgever: Gemeente Putten Uitvoerder: Reef InfraOppervlakte terrein: circa 5.000 m2

Kenmerk: het voetbalveldje werd tijdelijk verplaatst naar het aangrenzende terrein van de familie Hoijer. Doordat zij hun terrein ter beschikking stelden kon de jeugd uit de buurt toch veilig voetballen tijdens de saneringswerkzaamheden

Het huidige GGR-terrein lag jarenlang braak nadat de oude gemeentelijke gasfabriek in 1960 tegen de vlakte ging. Er stonden alleen wat gebouwen van de brandweer en de gemeentewerf. In 1967 werd de NV GGR (Gasbedrijf voor het Gelders Rivierengebied) opgericht en kwamen noodgebouwen van waaruit GGR opereerde. Pas eind jaren zeventig van de vorige eeuw kwamen er concrete plannen voor nieuwbouw van het nu inmiddels gesloopte pand .

De saneringswerkzaamheden op het terrein van de voormalige gasfabriek zijn in de zomer van 2014 gestart. Op de plek van de gasfabriek komt naast een cultuurgebouw met een cultuurplein ook stadswoningen en appartementen (met op de begane grond ruimte voor commer-ciële activiteiten) en een ondergrondse parkeergarage.

De grond onder het terrein waar ooit de Tielse gemeentelijke gasfabriek stond, was zeer zwaar verontreinigd tot op een diepte van zes tot zeven meter.

Voordat men kon starten met de bouw van de parkeergarage, het cultuurgebouw en de woningen in de Westluidense Poort in Tiel, was het nodig het bestaande GGR-kantoor te slopen en de bodem eronder te saneren.

Tiel

ProjectdetailsWanneer: 2014 - 2015Opdrachtgever: Gemeente Tiel Uitvoerder: Gebr. Van Kessel onderdeel van VolkerWesselsOppervlakte terrein: circa 6.000 m2

Kenmerk: De verwachte oplevering van het cultuurgebouw, parkeergarage en open-bare ruimte is eind 2016.

44 45

Midden in Velp tussen de Hoofdstraat en de spoorlijn lag al jaren het verkommerde ‘VNB-terrein’. Ooit was hier de Velpse gasfabriek gevestigd en later verrees op een deel van het terrein een brandweerkazerne.

De gasproductie had de bodem onder het terrein ernstig verontreinigd. Het programma Bodemsanering Gelderse Gasfabrieksterreinen maakte de weg vrij voor sanering en herontwikkeling van dit terrein.

Het project behelsde de sloop van de resterende bebouwing op het terrein gevolgd door een metersdiepe afgraving om alle verontreinigde grond te verwijde-ren en te vervangen door schone grond. Een gigantische operatie die met uiterste precisie werd uitgevoerd.

Velp

ProjectdetailsWanneer: 2007-2009Hoeveelheid grond afgevoerd: 30.266 m3

Opdrachtgever: Gemeente Rheden en VivareOppervlakte terrein: circa 10.000 m2

Kenmerk: In ieder huis in Velp werd vroeger een gasmeter geplaatst met een verzegeld geldbakje. Om gas te krijgen moest daarin een zilveren dubbeltje in werpen (of een veelvoud daarvan) waarna een eenheid gas beschikbaar kwam.

In Zaltbommel is de voormalige gas-fabriek aan de Virieussingel gesaneerd. In 1959 is de gasfabriek gesloopt.

Tussen 1877 en 1958 is op het fabrieks-terrein gas geproduceerd. In 1959 is de gasfabriek gesloopt. Van 1958 tot 1965 was op het terrein nog wel levering van propaangas. In 1965 is een gasontvangst-station gebouwd. Door de gasproductie en -opslag is de bodem verontreinigd met onder andere metalen.

Het voormalige vatenterrein van de gasfabriek heeft een groenbestemming. Het overige deel van het terrein is in gebruik bij Liander als gasontvangst-station en krijgt in de toekomst een nieuw bedrijfsgebouw en er komen woningen.

Zaltbommel

ProjectdetailsWanneer: 2013Hoeveelheid grond afgevoerd: 8.765m3

Opdrachtgever: Gemeente Zaltbommel Uitvoerder: SITA RemediationOppervlakte terrein: 8.120 m2

Kenmerk: Een gedeelte van het Alliander terrein is nu, na de bodemsanering en een bestemmingsplanwijziging, geschikt voor woningbouw.

Vivare ontwikkelde vervolgens een nieuw wijkje op deze plek, in een eigentijdse uitstraling met een knipoog naar het verleden. Onder de naam Velpsche Veste heeft dit stukje Velp een nieuwe toekomst gekregen.

46 47

Tijdens de graafwerkzaamheden vonden voortdurend luchtmetingen plaats met speciale meetapparatuur. Het saneren kan namelijk stankoverlast geven door vluchtige stoffen. Wat men dan ruikt is een carboleum-achtige geur. De omge-vingslucht werd tijdens de sanering continu gemonitord op gevaar voor gezondheid van mens en milieu. Door de Gasunie is voor de werkzaam-heden in Zutphen een nood-GOS geplaatst, omdat de teerput vlak naast het GOS aanwezig was. De gasleidingen op het terrein zelf moesten drukloos worden gemaakt, zodat de teerkelder vrij gegraven kon worden. De zwaar verontreinigde grond is direct opgeladen in vrachtwagens en afgevoerd.

In Zutphen is een bodemsanering uitgevoerd op de locatie Coenenparkstraat. Bij de sanering is aan de noordzijde van het kantoorgebouw van Alliander (op de plaats waar eerst de fietsenstalling stond) een voormalige teerput verwijderd.

Zutphen

ProjectdetailsWanneer: 2013Hoeveelheid grond afgevoerd: 1845 m3

Opdrachtgever: Provincie Gelderland Uitvoerder: Plegt-VosOppervlakte terrein: ruim 25.000 m2 Kenmerk: Door de aanwezigheid van hoge druk gasleidingen en een gasontvang-station was eerder de aanpak van de teerput niet aangedurfd. Het bleek echter echt nodig.

Colofon

Teksten door: Jan Mensink, Chantal Termeer, Joëlle Daalder enKarin Koelman.

Dank aan provincie Noord-Holland voor het beschikbaar stellen van enkele teksten uit het boek ‘Waar ooit het gas was’.

Wij danken de gemeenten en provincies bij de totstandkoming van dit boekje.

Oplage: 1.000