BODE Magazine april 2012

Bode is het ledenmagazine van de

Organisatie voor Duurzame Energie

Nieuwe (kandidaat)voorzitter van ODEEen interview met

Wouter de Jong

Solar Days are comingNodig de buurt uit!

2012 jaar van de(energie)coöperaties Ernst Vuyk over dit initiatief

van de Verenigde Naties

Het wonder van TexelEen succesvol lokaal

duurzaam energiebedrijf

Van Sunrise tot SuncityCees Bakker vertelt zijn verhaal

Voorjaar 2012

ODEB

Voorjaarsbijeenkomsten AlgemeneLedenvergaderingODE op 14 april 2012 zie achterpagina

BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55

De Verenigde Naties hebben het jaar 2012 uitgeroepen tot het Jaar van

Duurzame Energie voor Iedereen, en het Jaar van de Coöperatieven. Deze

thema’s sluiten uiteraard naadloos aan op de werkwijze en activiteiten van

onze leden. Wat kunnen we daar als ODE mee?

Het eerste thema heet officieel ‘Sustainable Energy for All’, een mooie

ambitie. Secretaris-Generaal Ban Ki-moon ziet in de opkomst van lokale

duurzame energieopwekking een historische kans voor de afgelegen en

straatarme delen van de wereld om zich eindelijk ook te kunnen ontwikkelen:

‘Energy is opportunity’. De VN heeft die ambitie al 2010 in een resolutie

neergelegd. De resolutie verwijst naar internationale milieuafspraken van

Rio de Janeiro (1992), de Agenda voor de 21e eeuw, en de Millennium -

doelen van Johannesburg (2002) waarin afspraken zijn gemaakt om

chronische armoede te bestrijden.

Dan het Jaar van de Coöperatieven. De VN vindt dat het coöperatieve

bedrijfsmodel van onschatbare waarde is voor armoedebestrijding, nieuwe

werkgelegenheid en sociale integratie. Door het uit te roepen tot ‘het jaar

van’ wil de VN die boodschap uitdragen en de coöperatie als alternatieve

ondernemingsvorm promoten. Ik ondersteun dat van harte, ook als voorzitter

van een vereniging die zich inzet voor duurzame energie. We zien de laatste

jaren honderden lokale energie-initiatieven van de grond komen en volgens

mij is het kiezen voor een coöperatieve bedrijfsvorm voor hen een cruciale

stap om een maatschappelijke bijdrage te kunnen leveren.

Ik ben absoluut enthousiast over die snelle groei van lokale initiatieven.

Nederland lijkt opeens wakker te worden in de om zich heen grijpende

energietransitie. Gedreven door ondernemerschap en/of idealisme is

iedereen bezig uit te vinden hoe men samen, of los van elkaar, een

interessante route kan uitstippelen. Naarmate meer initiatieven ontdekken

dat ze met velen zijn, zal de roep om enige coördinatie en collectieve

belangenbehartiging luider worden. Inmiddels werpen allerlei organisaties

zich op als overkoepelende organisatie. Maar ik vraag me eerlijk gezegd

af wat zo’n nieuwe koepel, federatie of vereniging kan toevoegen aan

de lange lijst van reeds bestaande organisaties. Die fragmentatie is niet

goed, zeker niet omdat we in de energiewereld te maken hebben steeds

complexere techniek, financiering, wetgeving en administratieve aspecten.

Die uitdagingen kunnen we beter (en goedkoper) aan in één sterke, grote

koepelorganisatie. ODE bijvoorbeeld! Ik roep u op om de lokale initiatieven

in uw omgeving te vertellen van het bestaan van de Organisatie voor

Duurzame Energie en van de mogelijkheid om aan te sluiten. ODE heeft

nu ongeveer 12 duizend indirecte leden. Klinkt indrukwekkend, maar we

zijn nog te klein om echt vorm te geven aan de grote opgave richting een

duurzame energievoorziening.

Ernst Vuyk

Scheidend voorzitter ODE

INHOUDSOVERZICHT

Interview met Wouter de Jong -

Pagina 2

PV en wind groeien tegen de

klippen op - Pagina 4

Nieuwe zonnecollector werkt zelfs

in hondenweer...

- Pagina 4

Solar Days 2012 - Pagina 5

VN jaar van de coöperatie - Pagina 6

Energieflitsen - Pagina 8

Prins van Oranje denkt groen

- Pagina 12

Het wonder van Texel - Pagina 13

Van Sunrise tot Suncity: interview

met Cees Bakker - Pagina 15

ODE pagina’s - Pagina 18

Ondertussen op internet - Pagina 19

Energiecoöperaties:een wereld te winnen

BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55

1

AL 30 JAAR OP DE BRES

VOOR PARTICULIERE

SCHONE ENERGIE

ODE is een vereniging van vrijwilligers die zich al sinds 1979 inzetten voor een

betere wereld met meer duurzame energie. ODE is een groeiende organisatie

met de ambitie een rol van betekenis te spelen bij de transitie naar een duur -

zame energievoorziening.

Voor de vereniging zoeken wij momenteel:

-penningmeester-secretaris-redacteuren voor de websiteDaarnaast zoeken we extra ondersteuning binnen de secties van ODE:

-voorzitter sectie bouw-coaches voor initiatievenwind(coöperaties)-medebestuurders van desecties bouw, zon, wind

Ben jij bereid een paar uur per week te besteden aan het gezamenlijk

realiseren van jouw idealen en onze ambitie? Neem dan contact op met

coördinator Markus Schmid: [email protected]

BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 1

Harmen Weijer

Ernst Vuyk legt zijn rol als voorzitter van de vereniging

ODE neer. Tijdens de algemene ledenvergadering van

14 april zal het bestuur Wouter de Jong voordragen als

zijn opvolger. Wouter was tot vorig jaar gedeputeerde

(ChristenUnie) van de Provincie Utrecht, met in zijn

portefeuille wonen, milieu, duurzaamheid en strategie.

Inmiddels is hij één van de directeuren van adviesbureau

Necker van Naem. “Bij gebrek aan een lange termijn

duurzaamheidsvisie van de overheid moet ODE ‘Den

Haag’ laten zien hoe de samenleving zelf duurzaamheid

oppakt.”

Je bent kandidaat-voorzitter voor ODE. Wat zou je tot een

goede voorzitter maken?

“Ik draag de transitie naar een duurzame samenleving

een warm hart toe. Dat vond ik al als gedeputeerde in de

provincie Utrecht. Zo heb ik het isolatieprogramma voor de

woningbouw Energie Utrecht, opgestart. Verder ben ik met

de koplopende bedrijven in Utrecht aan de slag gegaan met

energietransitie. Ik maakte me ook sterk om gemakkelijker

vergunningen te verstrekken aan grootschalige duurzame

energieopwekking.”

Je keek als gedeputeerde daarbij ook altijd naar de

economische aspecten. Waarom?

“Ja, want ik vind dat de duurzaamheidseconomie ook een

economie moet zijn waarin geld te verdienen valt. Ik smeedde

daarom ook allianties tussen overheid, kennisinstellingen en

bedrijven, om daadwerkelijk duurzame producten te maken.

Een ander voorbeeld is het Garantiefonds Energie, waarbij

de provincie Utrecht financieel garant stond voor duurzame

energieprojecten, waardoor banken over de streep werden

getrokken. Mijn opvolger (Remco van Lunteren, HW) heeft

het fonds nu meer op innovatieve projecten gericht.

Een goede aanpassing.”

Welke rol kan ODE volgens jou spelen in de omslag naar

een duurzame samenleving?

“ODE is een van de oudste verenigingen van mensen die

naar een duurzame samenleving willen. De vereniging telt

van oudsher veel pioniers op het gebied van duurzame

energie en is daarmee verankerd in de samenleving. Die

pioniersrol was goed, maar het wordt nu tijd ODE breder

neer te zet ten. We hebben de wind ook mee. Dat bedoel

ik dan vooral maat schappelijk en qua markt; de prijs van

duurzame energie komt steeds dichterbij de marktprijs van

fossiele energie. Die wind hebben we ook mee met de vele

initiatieven die vanuit de samenleving worden gestart. Het

wemelt van de duurzame energie coöperaties, er zijn er

inmiddels enkele honderden.”

Dan zou je bijna zeggen dat ODE daardoor overbodig

wordt?

“Nee, ODE kan de moeder aller coöperaties zijn.

De meeste zijn ook lid van ODE. Je kunt ODE zien als een

soort koepel waaronder ze verenigd zijn. Het is een club

die verduurzaming vanuit de samenleving oppakt. Dat

moet ook zo blijven. Daarnaast kent de vereniging ook het

bedrijfs lidmaatschap, maar daarvan wordt nog te weinig

gebruik gemaakt. Terwijl ODE voor bedrijven een ideaal

kanaal is waar ze kennis en technologie aan de man kunnen

brengen. Dat zou meer benut kunnen worden.”

Je zegt “we hebben de maatschappelijke wind mee.”

Maar wat vind je dan van het kabinetsbeleid?

“Het overheidstij is inderdaad niet gunstig. Dat terwijl

vorig jaar adviezen uit alle windrichtingen concludeerden dat

we binnen 30 jaar moeten verduurzamen, en dat we daar nu

mee moeten beginnen. Dan moet de regelgeving dat niet

gaan tegenwerken. Voor de particulier, de ruggengraat

van ODE, zijn de regels voor zelflevering bijvoorbeeld een

belemmering en dat moet veranderen. We moeten echter

wel oppassen dat we niet alleen naar de hindernissen kijken,

maar ook naar de kansen. Zoals bij de netwerkbedrijven.

Zij kunnen bijvoorbeeld de meter virtueel op een andere

plek neerzetten, waardoor veel meer achter de meter

verrekend kan worden. Ze willen ook best meedenken,

want hun traditionele taak van het doorgeven van centraal

opgewekte elektriciteit is aan het veranderen nu er steeds

meer decentraal wordt opgewekt en uitgewisseld.”

Daarnaast vind ik dat ODE haar lobby niet alleen op de

Nederlandse politiek moet richten, maar steeds meer op de

Europese overheid. ODE is inmiddels aangesloten bij een

ODE KANDIDAAT-VOORZITTER WOUTER DE JONG:

“ODE heeft demaatschappelijke wind mee”

2


3

Europese koepel voor energiecoöperaties. Er is veel te

win nen met het harmoniseren van Europese regels rondom

duurzame energie. En zo kunnen we bovenover via de EU

ook het Nederlandse beleid beïnvloeden.”

Maar als er één organisatie log is, dan is het wel de

Europese Unie. Dat duurt toch jaren?

“Brussel lijkt log, maar werkt wel gestaag aan verduur -

zaming door, in plaats van het stop-and-go-beleid in

Neder land. Dat het werkt zie je bijvoorbeeld aan de

verduurzaming van de auto-industrie. Mede door de

druk vanuit Brussel heeft bijna iedere autofabrikant nu

wel hybride of elektrische auto’s in zijn assortiment.”

ODE richt zich van oudsher vooral op wind en zon.

Wil je dat ODE zich gaat verbreden?

“Ja, ODE moet mensen en organisaties die met andere

duurzame bronnen bezig zijn beter ondersteunen, bijvoor -

beeld met kennisoverdracht. Er is sowieso steeds meer

sprake van koppeling overal, bijvoorbeeld tussen warmte -

netten en warmte-/koudeopslag, biomassa, bodem -

energie, hybride warmtepompen en dergelijke.

Maar ik zou graag nog een stap verder willen. ODE

kan namelijk een echte veranderkracht zijn in het grote

plaatje van de transitie naar een duurzame samenleving.

Het gaat dus niet alleen om het maximaal inzetten op

duurzame bron nen, maar ook om de verduurzaming

eromheen. Denk bij voorbeeld aan de enorme voorraad

bestaande woningen. In principe kunnen die zo slim

worden gerenoveerd dat ze all-electric worden en vol -

doende hebben aan een klein beetje duurzame energie.

Dat gaat over meer dan het realiseren van duurzame

energie bronnen alléén - iets waar ODE zich tot nu toe

vooral toe heeft beperkt.”

Betekent dat bij ODE een soort professionaliseringslag

moet plaatsvinden?

“Dat riekt te veel naar het uit handen geven van de

organisatie. En dat moet niet, want het mooie van ODE

is juist dat ze in het grondvlak van de samenleving zitten.

Het moet uit de mensen zelf komen. Dat is ook een maat -

schap pelijke trend; er komen steeds meer prosumenten.

Men wil niet meer afhankelijk zijn van grote instanties.

Dat zie je ook terug bij voedselvoorziening en steeds

meer bij energieopwekking. Daarom zou ik het niet pro -

fessio nali sering willen noemen, maar liever ‘deskundig

met een langetermijnvisie op een duurzame energie voor -

ziening’. Maar wel voortkomend uit de samenleving.

Op die manier kun je de overheid tot verandering

bewegen. Want als je dat niet doet blijft de overheid

zich richten op het facili teren van de gevestigde fossiele

energiebelangen.”

Wie is Wouter de Jong?Hij is sinds november 2011 directielid van het onder-

zoeks- en adviesbureau Necker van Naem, nadat hij

3 jaar lang gedeputeerde is geweest van de provincie

Utrecht (portefeuille wonen, milieu, duurzaamheid en

strategie). Eerder was hij zes jaar lang wethouder in

Houten. Voordat hij zijn politieke leven begon was hij

ondermeer plaatsvervangend directeur Strategie bij

het directoraat-generaal Wonen van VROM.

Naast zijn huidige werk is Wouter voorzitter van de

Raad van Commissarissen van Woningcorporatie

Nijestee, voorzitter van het Platform Duurzame

Gebiedsontwikkeling en lid van de Maatschappelijke

adviesraad Kennis voor Klimaat. Tot slot is hij mede

eigenaar van een klein adviesbureau voor duurzame

innovatie in de landbouwpraktijk in Afrika.


In 2009 en 2010 werden, ondanks de economische crisis,

wereldwijd nog steeds veel windturbines en zonnepanelen

bijgeplaatst. Het gaat jaarlijks om zo’n 20% meer PV-

panelen en ongeveer 40% meer wind turbines.

De prognose is ook voor ons land hoopvol. Volgens de

KEMA heeft in 2020 één op de acht huishoudens zonne -

panelen op het dak (nu is dat slechts 1 op 500). Nog geen

reden om onszelf op de borst te kloppen overigens.

|Een klein land als Denemarken heeft op dit moment al zo’n

1.500 megawatt méér aan windmolens staan dan in Neder -

land. En in Duitsland worden volgens Greenchoice per dag

net zoveel zonnepanelen gelegd als bij ons in een heel jaar.

We hebben met z’n ook allen nog een flinke weg te

gaan. Wereldwijd wordt nu zo’n 3% van de totale energie -

behoefte gedekt door duurzame energiebronnen.

Nog genoeg werk aan de winkel dus.

PV en wind groeientegen de klippen opPV en wind groeientegen de klippen op

Nieuwe zonnecollectorwerkt zelfs in hondenweer

4

GESCHAT GEÏNSTALLEERD VERMOGEN PV-PANELEN EN WINDTURBINES (IN MEGAWATT)

NEDERLAND WERELD

2009 2010 2011 2009 2010 2011

WINDENERGIE 2.222 2.237 - 160.000 - 240.000

ZONNE-ENERGIE 68 88 100 23.000 40.000 -

Op de campus van de TU Eindhoven is het jonge bedrijf

SolCalor gevestigd. Volgens directeur Jan van Diessen

hebben zij ‘s werelds efficiëntste zonne collector ontwik -

keld, die radicaal beter werkt dan de bekende systemen.

Hun zogeheten UHV zonne collector zou zelfs bij slecht

weer wonderbaarlijk presteren.

De collector is gebaseerd op vondsten die ooit bij CERN

in Geneve zijn gedaan, vooral door de Italiaan Dr. Cristofori

Bevenuti. Binnenin de UHV collector is een ultrahoog vacuüm

gecreëerd, met een speciale pomp die garandeert dat het

vacuüm in stand blijft. Voorlopig bestaat de collector alleen

in een uitvoering voor de industrie en kleine warmtenetten.

De eenvoudigste (vlakke plaat) uitvoering wekt onder ideale

omstandigheden maar liefst een temperatuur van 320 graden

Celsius op.

Jan van Diessen: “Op een druilerige najaarsdag weet onze

collector nog een temperatuur van 160 graden te maken,

waar een gewone collector nog slechts 40 graden haalt.

Zelfs onder een dikke laag sneeuw is het in de SolCalor

collec tor nog 80 graden, terwijl in gewone zonneboilers dan

niets meer gebeurt.” Een intrigerend verhaal. Misschien komen

we daar in het volgende BODE nummer nog eens op terug.

Proefopstelling van de Solcalor zonnecollectoronder een dikke laag sneeuw


5

Markus Schmid

Open HuizenDe Solar Days 2012 is het grootste Europese evenement

ter promotie van zonne-energie. De dagen zijn dit jaar van

5 t/m 13 mei. Er doen 19 landen mee en natuurlijk is ook

Nederland van de partij, onder aanvoering van branche -

organisatie Holland Solar. ODE heeft een belangrijke rol in

het evenement en organiseert ook dit jaar weer de ‘Open

Huizen’. Daarin openen mensen met 'zon op het dak'

hun deuren voor geïnteresseerden uit de buurt. Het idee

is uiteraard dat zo’n bezoekje de drempel voor anderen

verlaagt om ook zonnepanelen te nemen!

Op het programma Na opening van de Solar Days in de ‘Solar City’ (die

nog bekend gemaakt gaat worden) zijn er een week lang

honderden kleine evenementen door heel Nederland.

Agentschap NL speelt daarop in met de Solar Tours

(zie www.solartours2012.nl). Deze excursiedagen

tonen de rijkdom aan mogelijkheden van zon-PV en

European Solar Days are coming!

zonthermische systemen. Projectontwikkelaars, studenten,

architecten, medewerkers van woning corporaties en

gemeenten kunnen die projecten bekijken en daarbij ook

kennis maken met elkaar. Daarnaast zetten ook leveranciers

en installateurs hun deuren open tijdens de Solar Days.

Maar het leukste onderdeel tijdens de dagen is wat

ons betreft de Open Huizen. In 2011 deden al 130 zonne -

huizen mee, waarvan 40 ODE leden. Dit jaar hopen we

minimaal 200 enthousiaste bewoners te vinden!

Meld u snel aan!Bent u in het bezit van zonnepanelen op het dak, schuur,

garage, luifel of sauna? Maakt niet uit of het één paneel is

of een heel dak vol. Doe mee en deel uw ervaringen met

mensen uit de buurt. U wordt daarbij ondersteund door

ODE en Duurzame Buren (www.duurzameburen.nl)met aankondigingsposters en ander promotiemateriaal.

Het is een leuke en gezellige manier om de zonne -

vlek in Nederland te laten groeien! Inschrijven kan op

www.solardays.nl. Voor vragen kunt u mailen met ODE

zon sectielid Eric de Lange: [email protected].

Bewoner en zelf ver klaard ‘energiefreak’ Joep vanLaarhoven ontvangt nieuws gierige buren


6

Ernst Vuyk

De Verenigde Naties riepen 2012 uit tot het jaar van de

coöperatieve bedrijfsvorm. Dat is goed nieuws, want veel

van onze ODE bedrijfsleden maken gebruik van deze

bedrijfsvorm. Een coöperatie maakt mensen samen sterk

en het is een goed vehikel om ethisch verantwoord te

ondernemen op het gebied van energieproductie en -

consumptie. Veel nieuwe ODE leden zijn nog niet zo

bekend met de coöperatieve bedrijfsvorm. Daarom een

korte introductie.

Het fenomeen is eigenlijk een Britse uitvinding. Coöperaties

speelden in de 19e en 20e eeuw een belangrijke rol in de

economische emancipatie van bevolkingsgroepen, vooral

van boeren en consumenten. Met een coöperatie konden

zij zich verenigen en zo gezamenlijk doelen bereiken die

voor mensen afzonderlijk onbereikbaar zouden zijn geweest.

Een fraaie uitvinding, want individueel hebben we niet de

economische macht, politieke invloed of het geld om een

verschil te maken. Door de krachten te bundelen wel.

Het nieuwe Handboek Coöperatie (onder redactie van

Prof. Galle) zegt er dit over: “Het aantal coöperaties in Neder -

land groeit snel. De coöperatie wordt meer en meer (h)erkend

als een eigentijdse, transparante, duurzame en democratisch

gecontroleerde onderneming. Vroeger kwam deze onder -

nemingsvorm vooral voor in de landen tuinbouw en in de

banken verzekeringssector. Nu groeit het aantal coöperaties

in alle sectoren van de economie, zowel ondernemers- als

consumentencoöperaties. Ook op het grensvlak van het

VN WIJST OP BELANG COÖPERATIEVE BEDRIJFSVORM

2012: het jaar vande samenwerking


7

publieke en private domein - zoals in zorg, onderwijs, energie

en publieke dienstverlening - kiezen samenwerkingspartners

vaker voor de coöperatieve aanpak. In de wetenschap en het

politieke debat (…) krijgt de coöperatieve wijze van onder -

nemen steeds vaker de aandacht. Het past bij het streven

naar een meer participatieve samenleving, een samenleving

waarbij direct betrokkenen medeverantwoordelijkheid

nemen….”

Historie en soorten coöperatiesNederland kent een lange geschiedenis van coöperaties.

Aanvankelijk werden door boeren veel zuivelcoöperaties opge -

richt, zoals DOMO en FrieslandCampina. Ook de bloemen-

en tuinbouwveilingen (zoals FloraHolland) zijn nog bijna

altijd coöperaties. Daarnaast kennen we grote akkerbouw -

organisaties zoals de Avebe, financiële dienstverleners als de

Boerenleenbank (fundament onder de Rabobank) - waarvan

de oudste Europese banken verenigd zijn in ‘Urgenossen’ -

en onderlinge verzekeringsmaatschappijen, zoals Univé.

Vanaf de jaren zestig ontstonden ook coöperaties die de

continuïteit van agrarische bedrijven konden waarborgen als

een boer of tuinder plotseling wegviel. Recente tegenhangers

daarvan zijn de ‘Broodfondsen’ waarbij zelfstandigen onder -

ling een soort tijdelijke arbeidsongeschiktheidsverzekering

regelen. Vanaf de jaren ’90 kwamen er zelfs coöperaties met

alleen overheden als lid.

Qua lidmaatschap en functie zien we in de praktijk zeker

6 soorten coöperatieve ondernemingen. De drie meest voor -

komende zijn:

Bedrijfscoöperatie: elk lid heeft zijn eigen bedrijf, maar de

coöperatie zorgt bijvoorbeeld voor gezamenlijke inkoop,

verkoop of reclame. Denk aan een coöperatie van groente -

boeren of melkveehouders, maar ook windcoöperaties

vallen vaak in deze categorie

Consumentencoöperatie: de leden (vaak consumenten)

kopen goederen van de coöperatie, die deze voor de leden

gezamenlijk heeft ingekocht. Collectieve inkoop van zonne -

panelen zitten vooral in deze categorie. Lokale duurzame

energiebedrijven zijn eerder een mengvorm.

Product- of dienstencoöperatie: de leden zijn ook

werk nemer van zo’n coöperatie. Denk bijvoorbeeld aan

een coöperatief taxibedrijf.

Aansprakelijkheid ledenDe coöperatie is wettelijk gezien een rechtspersoon en dus

ook aansprakelijk voor haar handelingen. Die aan sprakelijkheid

is een vak apart; er bestaat zelfs een leerstoel ‘coöperatief

recht’ aan de Universiteit van Tilburg. In beginsel zijn alle leden

van een coöperatie voor een gelijk deel aanspra kelijk. Als de

coöperatie schulden maakt komt de deur waar der bij alle leden

langs. Gelukkig (voor de leden) kan daar wel van worden

afgeweken door in de statuten de aansprakelijk heid van de

leden te beperken, onderling anders te verdelen, of zelfs hele -

maal uit te sluiten. De coöperatie met beperkte aansprake -

lijkheid (BA) beperkt die aansprakelijkheid tot een bepaald

maximum. Bij de coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid

(UA) is er geen verhaalsrecht op de leden.

Winst maken magAls een coöperatie erg succesvol is mag er ook winst

worden uitgekeerd aan de leden. Daarover wordt overigens

wel vennootschapsbelasting geheven. Leden die tegelijkertijd

werknemer van de coöperatie zijn, vallen gewoon onder de

loonheffing. Een coöperatie is in principe niet onderworpen

aan dividendbelasting. De coöperatie wordt daarom steeds

vaker als 'planning tool' gebruikt in internationale fiscale

structuren. Een coöperatie kan voor vennootschapsbelasting

ook een fiscale eenheid vormen met dochter-BV’s en Euro -

pese NV’s (SE).

Iets andere bedrijfswaardenTerwijl gewone bedrijven soms bereid zijn om iets te doen

met ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’(MVO) zit die

doelstelling bij coöperaties al verankerd in hun genen. Een

coöperatie bestaat immers uit leden die iets op verantwoorde

wijze willen ondernemen en daarvoor een gezamenlijke bedrijfs -

vorm kiezen.

Steeds meer wetenschappers studeren de laatste tijd op

eigenschappen van de coöperatie: hun succes en falen, en de

onderliggende waarden. De waarden van coöperatief onder -

nemen zijn niet voor elke coöperatie gelijk. Op veel plaatsen

kom je wel tegen: gelijkheid, transparantie, ondernemer -

schap, delen en vertrouwen.

Aan de coöperatie hing ooit een wat suf en achterhaald

imago, maar dat verandert snel nu de rechtsvorm steeds

vaker wordt gebruikt door moderne, mondige consumenten

en groepen ‘prosumenten’ die duurzame producten willen

afdwingen.

Tot zover deze beknopte introductie tot het coöperatief

ondernemen. In de literatuurverwijzingen valt er veel meer

over te leren. Maar kom vooral naar de Algemene Leden -

vergadering van ODE op 14 april, want daar staat ‘de

coöperatie’ hoog op de agenda. Ik ben er namelijk van

overtuigd dat ODE een vereniging is waar (energie-)

coöperaties zich thuis kunnen voelen en waar zij veel van

mogen verwachten, zowel op de korte als lange termijn.


88

samengesteld door Endre TimárEnergieflitsen

Enexis bouwt transitiehuis

Netbeheerder Enexis bouwt op dit moment in Zwolle aan

het EcoNexis huis. Met de modelwoning wil het bedrijf laten

zien hoe de transitie naar een duurzame energiehuishouding er

in de praktijk uit kan zien. In het hart van de zwaar geïso leerde

woning staat een prefab ‘toren’ waarin de techniek zit, zoals

een warmtepomp, een groot buffervat, een grijswater systeem,

warmtewisselaars, lage temperatuur wand ver war ming en de

zonnecollector. Op het dak worden een groot aantal zonne -

cellen geplaatst. Al die techniek wordt geregeld door een

computer en een slimme energiemeter, die zich richten naar

het bewonersgedrag én het aanbod van zonne-energie. Het

huis moet zo voorsorteren op de komst van ‘smart grids’,

waarin vraag en aanbod van stroom intelligent wordt geregeld

en afgerekend. Na oplevering wordt het huis de eerste 3 jaar

als demonstratiewoning gebruikt, met bezoek mogelijkheid,

displays en doorkijkjes. Het huis is ontworpen door Origins

Architecture, die in 2009 de Green Good Design Award

wonnen met hun ontwerpstudie van het Elementenhuis.

Bron: Duurzaam Gebouwd

Do’s & Don’ts warmtepomp

In de woningbouw zijn warmtepompen sterk in opmars.

Mits goed geïnstalleerd leidt een warmtepomp tot een hoge

energieprestatie en een gezond binnenklimaat. De technische

eisen en de omstandigheden luisteren echter heel nauw.

In de praktijk gaat het nogal eens mis, met klachten over

lawaai, storingen, kou en hoge energierekeningen. Gelukkig

heeft de Werkgroep Warmtepompen van het Lente-akkoord

onlangs de belangrijkste do’s-and-don’ts voor ontwikkelaars

(ook zelfbouwers) op een rijtje gezet. De handzame factsheet

is gratis te downloaden via de website www.lente-akkoord.nl

Bron: Lente-Akkoord

Griekse schuld aflossen

met zonnestroom?

In 2011 schreef de elfjarige Theodore Vasilopoulos een

brief naar een Atheense krant met het idee ‘om een grote

fabriek te bouwen, die energie maakt uit zon, wind en water’,

waarmee zijn land de torenhoge schulden zou kunnen afbe -

ta len. Het moge toeval zijn, maar er zijn in die richting inder -

daad gesprekken gaande. In 2011 werd het Helios project

gepresenteerd dat Griekenland in één klap tot de grootste

zonnecentrale van Europa kan maken. Grieken land ontvangt

bijna 50 procent meer zon dan PV wereldleider Duitsland, en

dat willen ze graag uitbuiten. Als het plan slaagt zouden ze in

2050 maar liefst 10.000 megawatt aan zonne panelen opge steld

kunnen hebben. Probleem is de beruchte bureaucratie in het

geplaagde land, en het feit dat buiten landse investeer ders zo’n

20 miljard euro zouden moeten investeren…

Bron: NRC, Reuters

Meer duurzame energie

onder Obama

Duurzame energie was één van

de prioriteiten van president Obama.

Ondanks de econo mi sche tegen -

wind lijken de eerste resultaten

zicht baar te worden. Onder zijn

bewind heeft de VS bijna vier keer

zoveel duurzame energie gerealiseerd als in de 40 jaar ervoor.

Afgelopen twee jaar heeft het ministerie van Binnenlandse

Zaken in totaal 6.600 megawatt aan duurzame energie -

projecten goedgekeurd. De nieuwe projecten omvat ten 16

grote zonne-energieprojecten (waaronder één van 275 MW),

vier windmolenparken en zeven geothermische centrales.

De projecten zijn genoeg om 2,3 miljoen huis houdens van

energie te voorzien. De snelle groei van duur zame energie -

projecten is mede te danken aan een andere overheids -

aanpak. Minister Ken Salazar haalde een groot aantal energie -

deskundigen naar zijn ministerie om het beleid in snel tempo

uit te voeren. Daarnaast probeert de regering projecten vooral

te realiseren op grond dat in overheids handen is, waardoor

lange procedures worden voorkomen.

Bron: iNSnet

Do The Bright Thing

De 17e eeuwse filosoof Bernhard Mandeville kwam ooit

met de stelling: “private vices, public benefits”, oftewel onze

individuele ondeugden (lees consumptiedrang) zijn juist goed

voor het algemeen nut (lees de economie). Nou valt daar wel

wat op af te dingen, maar er lijkt een win-win situatie denk -

baar tussen winkelen en milieu: ‘Do The Bright Thing’ lan -

ceer de in de zomer van 2011 een bijzondere website. Als je

iets koopt via die site, dan wordt er net zoveel zonne-energie

bijgeplaatst als het gekochte product aan energie heeft ge -

kost om ’t te maken. Dat kost de consument niks extra en

je krijgt binnen 60 dagen een mailtje waar die zonnecellen

zijn geplaatst. Het idee is uitvoerbaar omdat Do The Bright

Thing voor elk verkocht product commissie ontvangt van de

verkopende partij. Inmiddels doen ruim 100 bedrijven mee,

met een assortiment van een miljoen producten.

Bron: www.dothebrightthing.nl


9


10

Ad van Wijk hoogleraar

Future Energy Systems

Op 7 december 2011 sprak Ad van Wijk aan de TU Delft

zijn intreerede uit als hoogleraar ‘Future Energy Systems’. In

zijn prikkelende rede stelt hij dat er helemaal geen sprake is

van een energiecrisis. In één uur ontvangt de aarde immers

meer zonne-energie dan we wereldwijd in een jaar verbrui -

ken. Duurzame energie is bovendien overal om ons heen te

winnen. Volgens van Wijk is ons grootste probleem dat we

98% van de energie verspillen. Hij illustreert dat ondermeer

aan de hand van de alledaagse deurbel. Voor die paar keer

dat iemand aanbelt staat de bel immers het hele jaar aan.

Het transformatortje voor de bel gebruikt voortdurend een

beetje stroom. Dat lijkt peanuts, maar als je alle 200 miljoen

deurbellen in Europa optelt zijn er 2 grote kolencentrales

continu aan het werk om alleen al die deurbellen aan de gang

te houden! Ad van Wijk wil als hoogleraar bewerkstelligen dat

we door (soms kleine) innovaties veel minder gaan verspillen,

en daarnaast slimmer gebruik gaan maken van elektrische

auto’s, zon en wind. Van Wijk was overigens eerder de

CEO van Ecofys en Econcern. ODE heeft in elk geval hoge

verwachtingen van de kersverse professor.

Zwollenaar ronselt 166 buren

In 2011 bestudeerde Raphael van der Velde een provin -

ciale subsidieregeling voor zonnepanelen. Die zag er voor -

delig uit (met subsidie een terugverdientijd van 10 jaar), maar

de bijdrage was alleen bedoeld voor collectieve aanschaf en

de aanvragers moesten binnen 6 kilometer van elkaar wonen.

De Zwollenaar zag dat als een leuke uitdaging, en met een

team van zes enthousiastelingen genereerde hij zoveel moge -

lijke lokale publiciteit. Er werd een leverancier geselec teerd

en een aanbod van verschillende pakketten samengesteld.

Gewapend met deze informatie zette hij een oproep op

www.duurzaamzwolle.nl en tot zijn verbazing meldden zich

ruim 300 belangstellenden. De gemeente stelde vergader -

ruimte beschikbaar en het eindresultaat was dat 166 huis -

houdens ervoor hebben getekend. Samen goed voor

480.000 watt (piek) aan zonnepanelen.

Bron: peopleplanetprofit.nl

Neutrale info zonne-energie

Als het om zonnepanelen gaan zijn we meestal fanatieke

‘believers’ of juist zure sceptici. Informatie over kosten, op -

brengsten en dergelijke is daarom toch vaak wat ‘gekleurd’.

Daarnaast wordt er ook domweg niet vaak genoeg nuchter

aan panelen gemeten. De Stichting Monitoring Zonnestroom

wil daar verandering in brengen, want particulieren en profes -

sionele partijen willen graag neutrale informatie voordat ze

met zonne-energie aan de slag gaan. De stichting is een

gezamenlijk initiatief van ODE en Holland Solar. Sinds de

zomer van 2011 wordt gewerkt aan een internetportal die

accurate en neutrale informatie ontsluit. Wanneer de portal

online gaat is nog niet bekend.

Bron: Agentschap NL

Eerste elektrische ‘tankstation’

komt eraan

Amsterdam krijgt in de loop van dit jaar een grote oplaad plek

voor elek trisch vervoer langs de ring weg A10. Met 40 reguliere

en vier snel laadpunten wordt dat het grootste elek trische ‘tank -

station’ van Europa, aldus initiatief nemer Taxi-e. Dit duur zame

taxibedrijf rijdt vanaf eind 2011 rond in Amster dam, Amstelveen

en op Schiphol met 20 luxe taxi’s op groene stroom. De op -

laad plaats, die volgens planning in deze lente bij de afrit Amstel

Business Park moet komen, biedt plek aan de taxi’s, maar ook

aan particulieren. Bij de snellaadpunten kunnen de elektrische

auto’s na ongeveer 20 minuten verder. Bij de reguliere punten

duurt dat gemid deld 6 tot 8 uur. Het station krijgt daarom ook

de functie van een soort P+R-terrein met OV- aansluiting.

Bron: ANP


11

Handzame feiten

klimaatverandering

In het debat over CO2 emissies, broeikaseffect en klimaat -

verandering slaat iedereen elkaar met allerlei beweringen om

de oren. Je ziet soms door de bomen het bos niet meer.

Gelukkig publiceerde de Koninklijke Neder landse Academie

van Wetenschappen (KNAW) afgelopen mei 2011 een

handzaam boekje met alle feiten en onbesliste vraagpunten

overzichtelijk op een rij. Het boekje ‘Klimaat verandering,

wetenschap en debat’ heeft een omvang van slechts 30

bladzijden en is uiterst leesbaar geschreven. Informatie uit

onverdachte bron en een must voor iedereen die wat dieper

wil gaan dan het eerste de beste kranten artikel. Gratis te

bestellen bij het KNAW of als pdf te downloaden van

www.knaw.nl

Bron: KNAW

Steenkoolcentrale duurder

dan gedacht

Het produceren en verbranden van steenkool in elektri -

citeitcentrales kost de economie meer dan het opbrengt.

Dat is geen slogan van de milieubeweging, maar de

conclusie van een studie in het gezaghebbende tijdschrift

American Economic Review. Volgens de studie zorgt het

verbranden van steenkool in de VS jaarlijks voor 53 miljard

dollar aan ‘bruto externe schade’ (milieuschade, ziekte,

sterfgevallen door vervuiling). Dat is vele malen hoger dan de

marktwaarde aan geleverde elektriciteit. Steenkoolcentrales in

Nederland zijn misschien wel iets schoner dan in de VS, maar

erg veel zal het elkaar toch niet ontlopen!

Amsterdam onderzoekt slechte

werking WKO

Volgens welingelichte bronnen maakt de gemeente

Amsterdam zich ernstig zorgen over de werking van

WKO (warmte/koudeopslag in de bodem) systemen in de

dagelijkse praktijk. Ambtenaren die milieuvergunningen

controleerden hebben het vermoeden dat een groot aantal

WKO projecten in de stad niet waarmaken wat ze ooit op

papier leken te beloven. Tenminste één van de grote

bouwprojecten zou de WKO installatie na een paar jaar

kopzorgen zelfs al helemaal hebben uitgezet. De gemeente

probeert nu een grootschalig monitoringsprogramma op

te zetten om de vermeende problemen op te sporen.

De genoemde zorgen zijn een bevestiging van eerdere

berichtgeving in de NRC, waarin werd geconstateerd dat

het op termijn moeilijk blijkt om warmte en koude opslag

in de bodem op een duurzame en economische wijze te

exploiteren. Tot op heden worden dergelijke WKO systemen

niet of nauwelijks door onafhankelijke instanties gemonitord.

Startschot mega zonneprojecten

in Sahara

Marokko krijgt de eer om de eerste van een reeks enorme

zonneboerderijen te mogen huisvesten. Initiatiefnemer Desertec

Industrial Initiative (www.dii-eumena.com) investeert in totaal

400 miljard euro in de reeks ‘solar farms’, die in 2050 wellicht

15% van de Europese elektriciteitsbehoefte kunnen dekken.

In 2012 wordt in Marokko begonnen met de bouw van de

eerste 500 megawatt, waarschijnlijk in de buurt van de

woestijnstad Quarzazate. De 12 vierkante kilometer para bo -

lische spiegels moeten als visitekaartje dienen voor investeer -

ders, waarmee de rest van het megaproject kan worden

bekostigd. In elk geval hebben Egypte, Libië, Tunesië en

Algerije al grote belangstelling getoond om de zonne boerde -

rijen te huisvesten.

In theorie is er dan ook sprake van een win-winsituatie:

het project genereert inkomsten en werk gelegenheid in deze

straatarme regio, goed voor de lokale economie en het

tegen gaan van massale migratie van jongeren. Aan de andere

kant zit Europa te springen om de productie van betaalbare

duurzame energie snel op te voeren. Vooral Duitsland is

ongeduldig, want sinds Angela Merkel formeel afscheid nam

van nieuwe kerncentrales is het land naarstig op zoek naar

andere bronnen.

Bron: The Guardian


12

Prins van Oranje denkt Groen

Majesteit, minister-president, excellenties, dames en heren,

De verschrikkelijke gebeurtenissen na de verwoestende

aardbeving in Japan hebben ons weer pijnlijk duidelijk

gemaakt welke elementaire krachten de natuur bezit, en

onderstrepen nog eens nadrukkelijk hoe belangrijk het is het

aandeel van zon, wind en water in onze energie voorziening

te verhogen. Duurzaamheid is het trefwoord hier - en dat is

eigenlijk niets nieuws.

Wist u dat grote delen van Europa waren ontbost toen

het Romeinse rijk in elkaar stortte? Romeinen haalden alles

uit hun primaire energiebron om aan hun kortetermijn behoef -

ten te voldoen. Welke verreikende gevolgen dat voor de na -

volgende generaties zou hebben, daar dachten zij niet aan.

Wat de Romeinen overkwam, zou men vandaag ‘Peak Wood’

noemen: uitputten van hulpmiddelen na het bereiken van de

maximale productie. Wij staan aan het begin van een tijdperk

waarin hetzelfde lot dreigt en wel meteen vier keer: peak olie,

peak gas, peak kolen en peak uranium. Laten wij ervoor

zorgen dat de geschiedenis zich niet herhaalt.

Fossiele brandstoffen zijn niets anders dan opgeslagen

fotovoltaïsche energie, en wind ontstaat door warmte -

verschillen op de aardoppervlakte. Met behulp van de zon

zou het mogelijk zijn om ons energieprobleem op te lossen.

Om de dertig minuten neemt de aarde namelijk voldoende

zonlicht op om de hele wereld een jaar lang van energie te

voorzien!

Wetenschap en industrie hebben hun krachten gebundeld

en synergieën zijn ontstaan. Bij mijn bezoek vandaag aan

SolarWatt heb ik mij er zelf van kunnen overtuigen welke

resultaten deze synergie en dynamiek tot stand brengen.

In de afgelopen twintig jaar is bewezen dat een groot deel

van de kennis uit de chipindustrie ook voor de ontwikkeling

van efficiëntere zonnepanelen gebruikt kan worden. Deze

benadering heeft Saksen tot een pionier op het gebied van

de fotovoltaïsche technologie gemaakt. Een vergelijkbare

ontwikkeling heeft ook in de Nederlandse chipindustrie

plaatsgevonden. Mede hierdoor behoren Duitsland en

Nederland vandaag tot de technologische leiders op dit

gebied. Maar wij kunnen ons alleen staande houden in de

concurrentiestrijd met andere economieën als het ons lukt,

deze technologische voorsprong te behouden. Een goed

voorbeeld is de coöperatie tussen het Nederlandse onder -

zoeksinstituut ECN en de Duitse onderneming Roth & Rau.

Samen hebben zij een installatie ontwikkeld waarmee de

blauwe antireflectielaag op zonnepanelen aangebracht wordt.

Roth & Rau heeft met dit geheel door ECN ontwik kelde pro -

ces tot dusver wereldwijd ongeveer twintig productie lijnen

verkocht. Dat komt overeen met ongeveer 140 miljoen

zonne panelen per jaar en met circa tien procent van de

wereldwijde productiecapaciteit.

Maar wij mogen hierbij niet vergeten dat de uitdagingen

waarvoor de wereld staat niet alleen met technologische

innovaties overwonnen kunnen worden. In het jaar 2050

zullen, naar het zich laat aanzien, negen miljard mensen

met energie, voedingsmiddelen en water moeten worden

verzorgd. Dit betekent dat wij ons ook op het gebied van

energie-zuinigheid en energiebesparing een duurzamere

levensstijl eigen moeten maken.

In 2009 heb ik zelf in Heerhugowaard de zogenaamde

‘Stad van de Zon’ mogen openen, een van de grootste

energieneutrale woonwijken van de wereld. Hier wordt net

zo veel energie geproduceerd als er door de verschillende

functies - wonen, werken, verkeer - wordt verbruikt.

Dergelijke ontwikkelingen dienen ondersteund te worden

en ook hier kunnen we veel van elkaar leren (…)

Voor alle betrokkenen wordt het nog een zware klus om

te klaren - u bent er al mee begonnen. Met uw innovatieve

oplossingen creëert u de voorwaarden, zodat wij het

potentieel van de zon volledig kunnen benutten, (…)

op weg naar een zonnige toekomst van duurzaamheid

en economische kracht.

Ik wens u veel succes bij deze uitdagende taak.

In april 2011 gaf de Prins van Oranje een toespraak

voor Duitse industriëlen: ons koningshuis predikt steeds

openlijker over duurzaamheid! Hieronder een verkorte

weergave van zijn lezing.


1313

Het wonder van TexelOver een succesvol lokaal duurzaam energiebedrijf

Cees Bakker

Duurzame energie opwekken, het liefst door mensen zelf,

is de basisgedachte achter ODE. Het begint steeds meer

praktijk te worden en talloze initiatieven van de laatste

jaren onderstrepen dat. Eén daarvan is TexelEnergie,

een lokaal energiebedrijf op eilandniveau. Wat is er zo

bijzonder aan TexelEnergie, en wat bewoog de initiatief -

nemers? Een vraaggesprek met directeur Brendan de

Graaf.

Brendan de Graaf kreeg het eilandgevoel al met de pap -

lepel ingegoten door zijn vader, die in zijn werkzame leven

tweemaal per week de hele Texelse Courant vol schreef.

Brendan is daarnaast een man van de praktijk, die uitdagin -

gen niet uit de weg gaat, iemand die ‘met stormwind op

de dijk wil staan’. Hij had ‘aan de overkant’ ooit zijn eigen

installatie bedrijf, maar keerde tijdig terug op Texel. Daar werd

hij ook maatschappelijk actief, aanvankelijk in een groep van

twaalf eilandgenoten die de Texelse economie een duurzame

impuls wilden geven. Dat leidde ondermeer tot het initiatief

om een lokaal energiebedrijf te beginnen, met Brendan als

project leider. Dat deed hij eerst nog naast zijn installatie -

bedrijf. “Ik zat vaak nog in overall aan de vergadertafel. Toen

ik een keer in het pak op de boot werd opgemerkt vroegen

mensen bezorgd of er iets aan de hand was!” Een halfjaar

later werd hij benoemd tot directeur van TexelEnergie, maar

onder zijn voorwaarde dat het meer inhield dan alleen een

praatfunctie.

Is het opzetten van een eigen energiebedrijf vooral een

kwestie van organisatie?

“Onderschat niet hoeveel techniek er bij een leverings -

bedrijf komt kijken. De energiemarkt is complex door de

moeilijke voorspelbaarheid van vraag en aanbod. Het is een

voortdurend fluctuerende markt. Doe je het goed dan levert

dat direct winst op. Doe je het niet goed dan krijg je boetes.

Als je de vraag van de klanten kent kun je de kosten laag

houden. Met slimme meters en aanvullende apparatuur kun

je die kennis naar je toe halen en er gebruik van maken om

piekverbruiken af te vlakken, installaties in woningen in- of

uitschakelen, energie uitwisselen met je buren. En met opslag

van zonne-energie in accu’s kun je het piekvermogen nog

veel verder verlagen, waardoor de vaste kosten omlaag gaan.

Dat zet pas echt zoden aan de dijk.”

“Door het werkelijke klantgedrag te meten kunnen we

per tijdseenheid een afgepaste hoeveelheid energie leveren,

met eveneens een per tijdseenheid variërende afrekening.

Dat levert winst op, en omdat wij geen winstoogmerk heb ben,

gaat de winst terug naar onze klanten. Bij groot verbrui kers

gebeurt dat al jaren. Omdat ook de opbrengst van duur zame

energie fluctueert, willen wij met een biogas installatie en een

warmtekrachteenheid zelf stroom produce ren, om zo te

reageren op de wisselingen in vraag en aan bod. Eneco

doet op grotere schaal precies hetzelfde met hun nieuwe

Enecogen gascentrale. Zo’n centrale is goud waard.”

Dat klinkt niet eenvoudig. Kun je andere aspirant lokale

energiebedrijven ook wegwijs maken?

“Die vraag krijg ik bijna dagelijks, vaak van mensen die nog

van niets weten. Als je meer wilt weten over de opzet een

lokaal duurzaam energiebedrijf moet je bereid zijn je eerst te

TexelEnergie

Na een landelijke nominatieronde van 12 succesvolle

duurzame projecten werd TexelEnergie in 2011 aan -

gewezen als één van de twee Duurzame Toppers.

Bij de beoordeling werd gekeken naar de impact

op klimaat- en andere duur zame doelstellingen, de

economische houdbaarheid, de samenwerking met

stakeholders of ketenpartijen, en de innovatieve kracht

van het project.

Over TexelEnergie is al veel gepubliceerd en het lokale

energiebedrijf is daardoor reeds bekend bij mensen die

ook met zulke plannen rondlopen. De basisinformatie

staat op de website (www.texelenergie.nl).


14

verdiepen in de basiskennis van de energiemarkt. De energie -

markt is enorm complex en het vergt continu tijd en aandacht

als je daar als energiebedrijf wat aan wilt verdienen. Wij zijn

niet ingericht als kennisinstituut op dat gebied. We hebben

wel een ideëel motief - het creëren van duurzame energie,

maar op het moment dat ik anderen help staat mijn werk stil.

We hebben geen winstoogmerk, maar de tent moet wel

draaien.”

Spreekt hier de ondernemer?

“Als pionier met een voorbeeldfunctie word je geacht

informatie te verstrekken, maar daar zijn wel grenzen aan.

Ik ben niet te beroerd om kennis te delen maar het wordt

al gauw ingewikkeld. Sommige oplossingen lijken simpel en

achteraf kun je gemakkelijk zeggen: was dat nou alles?

Ja, maar aan dat idee kan wel een half jaar denkwerk vooraf

zijn gegaan. Er zou een model moeten komen waarbij het

overdragen van kennis zowel voor de aanbieder als de

aanvrager aantrekkelijk wordt.”

Wat vinden Texelaars zelf eigenlijk van lokale energie?

“We hebben al twee keer onderzoek verricht en stelden

de vraag: vindt u het belangrijk dat een Texels bedrijf energie

produceert voor de inwoners van Texel? Bijna 98% van onze

leden vonden dat belangrijk en van de niet-leden was dat

70%. Dat is hoog hoor!”

Op Texel houdt het een keer op. Dan is iedereen klant.

Hoe ver is dat nog weg?

“Er zijn nog veel mensen die geen klant zijn. Het werven

van klanten is gewoon heel moeilijk. Grote landelijke energie -

leveranciers zijn na een enorme campagne al tevreden als

10 procent overstapt. Wij zitten een stuk hoger, maar omdat

we vissen in een beperkte vijver wordt de vijver wel steeds

leger. En de moeilijk te vangen vissen blijven over, waardoor

je steeds meer moeite moet doen om die nog te bereiken.”

Waarmee haal je nog klanten binnen?

“Door de feitelijke handeling zo simpel mogelijk te maken.

Je kunt iemand per telefoon overzetten naar TexelEnergie,

maar ik wil graag dat mensen bewust kiezen en beseffen

waarvoor ze kiezen. Mensen moeten begrijpen wat we

samen hebben bedoeld. Een handtekening bij aanmelding

is een bevestiging dat we elkaar goed hebben begrepen.”

Het risico is dat je mensen buitensluit omdat ze er niet zo

mee bezig zijn.

“Dat willen we zeker niet. Je moet daar een goede

midden weg in zoeken. Er zijn ook mensen die gewoon

hulp nodig hebben. Daar gaan we dan gewoon naar toe.

Omdat we best veel informatie nodig hebben en we de kans

op fouten bij de overstap willen vermijden. We moeten het

de klant gemakkelijk maken, maar de zorgvuldigheid is zeker

zo belangrijk. En blijkbaar lukt dat aardig. Iemand zei: ‘hier

kom ik nog door een deur binnen in plaats van via een

digitale snelweg…’”

TexelEnergie werft ook klanten van ‘de overkant’, is dat wel

zo’n goed idee?

“We hebben dat lange tijd niet gedaan en we werven ook

niet echt actief. Maar er zijn mensen die vanuit een sterke

binding met Texel (oud-Texelaars, trouwe toeristen, familie

aan de overkant) vragen of ze lid kunnen worden. Dat willen

we niet blokkeren. Het moet niet scheef groeien, maar nu

we een goede basis hebben van veel Texelse leden ben ik

daar niet zo bang voor. Het is geen speerpunt voor ons,

maar mensen zijn welkom. Vergelijk het maar met de

Texelse veerdienst: als die het alleen van Texelaars moest

hebben zou er een heel ander bootje varen…”

TexelEnergie maakt er werk van. Op de voorgronddirecteur Brendan de Graaf. Foto: Cees Bakker


15

Van Sunrise tot SuncityENERGIE BESPAREN ALS MISSIE – EEN INTERVIEW MET CEES BAKKER

Pien Koome

Een bezoek aan Cees Bakker in Heerhugowaard is de

moeite waard. Niet alleen weet de voormalig hoofd -

redacteur van BODE haast alles over duurzaamheid en

energiebesparing, ook is hij een markante persoon lijk -

heid en een boeiend verteller. Als energiecoördinator van

de gemeente was hij initiatiefnemer van Stad van de Zon,

maar ook zijn eigen huis zit van boven tot onder vol met

energiezuinige snufjes. In gesprek met een bevlogen

idealist die wel altijd met twee benen op de grond is

blijven staan.

Wie in gesprek raakt met Cees Bakker moet geen haast

hebben. De kleurrijke anekdotes over zijn leven en werk

worden zo beeldend verteld dat het onmogelijk is om niet

meegesleept te worden. Niet voor niets was de energie -

specialist jarenlang een begenadigd amateurtoneelspeler.

Met pretogen schetst hij hoe hij als schuchtere jongen van

Texel bijna een zelfgekozen leven als kloosterling had geleid,

maar uiteindelijk via Amsterdam in Heerhugowaard bij de

gemeente belandde en specialist werd in energiezuinige

voorzieningen.

Gezocht: baan + huisBakker noemt zichzelf een sociale idealist. “Ik ben geboren

in villa Sunrise op Texel en werd beschermd opgevoed. Daar

kwam waarschijnlijk ook mijn drang vandaan om me na de

lagere school te melden bij een internaat in Zeist, met de

bedoeling om kloosterling te worden. Maar op mijn acht -

tiende koos ik toch voor een leven buiten de kloostermuren.”

Lachend: “Ik ging terug naar het eiland en heb daar nog

zeven jaar mijn puberteit ingehaald. Een laatbloeier dus,

maar ik ben niet iemand die met spijt terugkijkt.” Cees was

inmiddels ook timmerman en ging de bouw in. “Met mijn

handen werken vond ik lekker, maar ’s winters in de kou op

een steiger staan, werd ik op den duur beu. Ik ben iemand

die rigoureuze beslissingen niet vreest, dus toen ik 25 was

heb ik alle schepen achter me verbrand en vertrok naar

Amsterdam. Via een uitzendbureau werd ik fabrieks timmer -

man.”

Cees Bakker kan terugzienop een actief bestaan...


16

Links boven: omvormers en meetapparatuur:de achterkant van zonne-energie.

Links onder: de opstelling van zonneboiler(boven trapgat) en HR-combiketel op zolder.

Heerhugowaard, de Stad van de Zon Alle foto's: Cees Bakker

Rechts boven: werkplek met LED-verlichting.

Rechts onder: gecombineerde omschakelbare werk-(hoogfrequent TL) en sfeerverlichting (inmiddelsdimbare LED-spots) boven de tafel.


17

Gelijktijdig volgde hij in de avonduren de MTS. “Ik kon

doorgroeien in mijn baan, maar zag niks in een commerciële

functie. Ik ben te eerlijk om mensen te belazeren.” Werken

als opzichter lag hem beter. “In Uithoorn werd ik belast met

onderhoud aan woningen en gebouwen bij de gemeente.

Wat me daar opviel waren de hoge energierekeningen. Door

simpelweg de boel wat scherper af te stellen zorgde ik voor

flinke besparingen.”

Ook nu bleef Cees doorstuderen. “Aan de avond-HTS

leerde ik bouwfysica en ik bleef knutselen met cijfertjes om

uit te rekenen hoe je energie kon besparen.” Intussen had

Bakker zijn vrouw ontmoet en woonden ze met twee kleine

kinderen op een flat. “In mijn herinnering was er daar altijd

wel iemand aan het boren,” memoreert hij. “Dus ben ik op

zoek gegaan naar een andere baan en huis.” Hij vond ze

in Heerhugowaard. “In 1981 begon ik als bouwkundig

opzichter/ energiecoördinator. Tot mijn VUT in 2004 voelde

ik me bij de gemeente uitstekend op mijn plek.”

Isoleren als basisIn Heerhugowaard belandde zijn carrière in een stroom -

versnelling - ook al blijft hij daar zelf nuchter onder. “Ik heb

een interessante periode meegemaakt. Ik begon met de cv-

klokken in gebouwen gelijk te zetten: zonder één cent te

investeren, ging de energierekening met vijftien procent

omlaag. Daarna volgden een proef met cv-optimalisatie in

twee dezelfde scholen. Ik noteerde drie weken lang elke

dag de meterstanden: na deze periode had ik 26 procent

bespaard. Dat werd beloond met een miljoen gulden om

gebouwen energiezuinig te maken.”

Onder de hoede van Cees bespaarde de gemeente in

vier jaar tijd 52 procent op de warmtekosten. “De basis van

besparen lag in isoleren. Op warmte besparen levert het

meeste op. Daarnaast is het een uitdaging om de energie

zo duurzaam mogelijk op te wekken.” Er volgden veel inno -

vatieve projecten, zoals de bouw van zonnewoningen, de

nominatie van Heerhugowaard als energiezonnige gemeente

en realisatie van de eerste energieneutrale school van Neder -

land.

‘Veroorzaker’ Stad van de Zon Bakker ging zich naast onderhoud steeds meer met

beleid bemoeien. De alom bekende woonwijk Stad van de

Zon (Suncity) noemt hij een hoogtepunt en zijn levenswerk.

“In 1995 was ik een beetje de ‘veroorzaker’ van dit project,”

blikt hij terug. “Aan de zuidkant van Heerhugowaard is de

grootste energieneutrale wijk ter wereld verrezen. Het stads -

deel wekt zelf net zoveel energie op als met wonen, werken

en intern verkeer wordt verbruikt. Er zijn energiezuinige

huizen gebouwd, windturbines en zonnepanelen geplaatst.

In 2009 kwam Willem-Alexander de Stad van de Zon

officieel openen.”

Driedubbel glas Cees Bakker ziet zijn eigen huis als een visitekaartje van

energiezuinigheid. Enthousiast geeft hij een rondleiding

om uit te leggen wat hij de afgelopen jaren heeft gedaan.

“Warmte verlies is het grootst waar de temperatuurverschillen

tussen binnen en buiten het grootst zijn. Het dak werd

grondig geïsoleerd met glaswol en dampremmende folie.

Daarna is de binnenkant keurig afgetimmerd met gipsplaten.

Ook heb ik de spouwmuren gevuld, overal dubbel glas

geplaatst en in de woonkamer een boekenkast tegen de

meest koude muur gezet als binnenisolatie.” Lachend: “Op

sommige plaatsen zorgen de oude voorzetramen zelfs voor

driedubbel glas. Zoiets kan nooit kwaad natuurlijk.” Bovenop

de betonvloer van de begane grond maakte Cees een extra

geïsoleerde houten vloer. “Hierdoor werd de vloer wel 68 mm

hoger. Maar door de deurkozijnen omhoog te brengen

konden alle deuren verder intact blijven. Wel vind ik het

achteraf jammer dat ik niet meteen vloerverwarming heb

aangelegd.” Op zolder kwam een HR zonnegascombiketel

en op het dak een zonnecollector en PV-panelen. In de bad -

kamer staat een energiezuinige wasmachine en door het

hele huis is de verlichting aangepast.

Bakker blijft klussen in huis. “Ik kan het niet laten

om steeds opnieuw te blijven prutsen. Wel moeten alle

aanpassingen niet alleen energiezuinig zijn, maar natuurlijk

ook netjes gebeuren. Anders krijg ik ruzie met mijn vrouw.”

Kwaliteit als uitgangspuntCees was indertijd voorzitter van ODE en de Wind sectie,

toen hij ook de redactie van WINDNIEUWS overnam.

Hij schreef jarenlang zelf de intro en nog altijd schrijft hij een

paar keer per jaar een column. Toen de redactie van BODE

onderbezet was, nam hij ook nog deze taak erbij. Hij was

met de VUT, maar had jarenlang een overvolle agenda.

Dat werd beter toen Ernst Vuyk de ODE voorzittershamer

over nam en Mirjam Tielen zich meldde als eindredacteur

voor WindNieuws. “Ik ben nu recent gestopt als eind -

redacteur van BODE, omdat er in Endre Timár een goede

opvolger gevonden is.” Kwaliteitsverbetering noemt Cees

Bakker deze veranderingen.

Over de toekomst van BODE is hij duidelijk: “Digitaliseren

als internet nieuwsbrief zou een optie zijn; zoiets is simpeler

te realiseren dan een papieren versie en het bereik is groter.

Maar toch zou ik het een verarming vinden: een magazine

in handen hebben blijft toch prettiger. Meer aantrekkelijk

beeldmateriaal zou het blad nog mooier maken, de wereld

is toch steeds meer visueel ingesteld. Ik blijf ook vanaf een

afstand alle ontwikke lingen op de voet volgen.” Met een

glimlach: “Dat zit nou eenmaal in mijn aard.”

Volg Cees Bakker op:

www.ceesbakker.nl, Twitter of LinkedIn


18

Ledenaantal ODEblijft bijna gelijk

me energieorganisatie voor duurzame energie

Opgericht in het jaar 1979

Gevestigd in het

DE-Kantoor te Utrecht

Korte Elisabethstraat 6

3511 JG Utrecht

Postadres:

Postbus 750

3500 AT Utrecht

KvK-Utrecht e.o. 40531276

Triodosrekening 21 21 81 793

[email protected]

www.duurzameenergie.org

ISSN 1879-7962

BODE is het ledenmagazine van de Vereniging ODE. ODE is een landelijke vereniging

van burgers, bedrijven, onderzoeksinstituten en energiecoöperaties die meer met duur -

zame energie willen doen. ODE laat zien waartoe gewone mensen in staat zijn bij het

opwekken en het gebruik van duurzame energie. De vereniging behartigt de belangen

van duurzame energieproductie en stimuleert dat er meer wordt samengewerkt en van

elkaar geleerd.

Anno 2011 is ODE de grootste vereniging van duurzame energieproducenten en

-consumenten in Nederland. De vereniging bestaat sinds 1979 en kent bijna 1.000

directe leden. Via de aangesloten coöperaties zijn er nog eens 10.000 indirecte leden.

Eindredactie: Endre Timár

Redactie: Cees Bakker, Endre Timár en Ernst Vuyk

Grafisch Ontwerp: Heike Slingerland BNO, Vlaardingen

Drukwerk: Weissenbach, Sneek

Foto en illustratie verantwoording: Holland Solar, Endre Timár, Cees Bakker,

Wouter de Jong, SolCalor, TexelEnergie en anderen.

In 2011 konden we 45 nieuwe leden verwelkomen en

moesten we afscheid nemen van 50 leden. Er is dus

sprake van een kleine daling. De uitstroom was niet

hoger dan in andere jaren, maar de instroom was wel

beduidend minder. Het aantal (indirecte) leden via de

aangesloten (wind)coöperaties is wel gestegen.

In januari 2012 telde ODE ongeveer 930 directe leden,

met de volgende onderverdeling:

Basis / student leden 102

Gewone leden 768

Bedrijfsleden 21

Coöperatieleden 15

Gratis leden 24

Schrijf of foto -grafeer voorde BODE..

Heeft u aardige foto’s van energie -

zaken uit uw omgeving, van uw huis,

verbouwing, werk, excursie of vakantie -

reis?

Wilt u iets schrijven over uw gedachten,

opvattingen, ideeën of praktijkervaringen

met duurzame energie?

Bent u niet zo’n schrijver, maar vindt u

wel dat ‘ze daar bij ODE’ nou eens

aandacht aan moeten schenken’?

Laat het ons weten op

[email protected]


19

Internet is een steeds belangrijker bron van kennis,

samenwerking, goede ideeën en actie. De digitale

snelweg wordt daarom een vaste rubriek in de

BODE. Hieronder een eerste willekeurige selectie

van interessante sites, filmpjes, tweets of andere

opvallendheden. Heeft u ook tips en lievelings -

bookmarks? Mail ze aan ons door!

Websites

Een mooi project van ons eigen ODE:

www.duurzameburen.nl

Nuttig overzicht van veelgebruikte sites voor zonne-

energie: www.top50solar.nl

Goed gevulde en actuele site over elektrisch rijden:

www.zerauto.nl

Korte video’s

Inspirerend filmpje over duurzaame ondernemen:

http://youtu.be/jOFHpD9U0YM

Likkebaardend kijken naar autarkisch bouwen in de

woestijn: http://youtu.be/_ozX_nt5A4o

Klassieker en een must om eens te bekijken: de ‘story

of stuff’ via de site www.storyofstuff.org

Fraai animatiefilmpje over een boer die windmolens

teelt: www.vimeo.com/12377177

Twitter

Jan Rotmans (hoogleraar duurzame transitie

aan EUR) is een goed geïnformeerde twitteraar:

@janrotmans

Enthousiaste actieve tweets over zonne-energie:

@metdezon

Geregeld een interessant nieuwtje over duurzaam

wonen en bouwen: @jetsongreen

En natuurlijk over alle duurzame opties ook:

Cees Bakker op @csbkkr

Ondertussenop internet

Komenen gaan…

“Ik zal sowieso bezig blijven met

mijn PV-panelen en zonne boilers, want

het is een soort sport aan het worden

om de energie meters richting nul te

krijgen, vooral in een oud rijtjes huis. Maar alles

wordt steeds duurder en mijn salaris stijgt niet

mee. Daarom heb ik dingen op moeten zeggen

om wat meer over te houden voor mijn gezin.

Het lidmaatschap is op zich niet duur, maar ik wil

dan toch naar de leden vergade ringen en dat kost

ook weer extra benzine. Vandaar dat ik besloten

heb om ook mijn lidmaatschap van ODE op te

zeggen. Zeker niet omdat ik niet tevreden zou zijn

met ODE. Jullie doen goed werk, ga zo door!

Ik hoop dat er in Den Haag ook nog eens een

paar mensen wakker worden dat het

echt anders moet. Verder blijf ik ODE

volgen op de website, en misschien

word ik in de toekomst opnieuw lid.”

Als mensen lid worden van ODE, of zich uitschrijven,

vragen we altijd naar hun motivatie. Dat levert reacties

op die we graag met iedereen delen.

“Ik was altijd geïnteresseerd in

duur zaam en hield mij in mijn eerste

baan bij een karton fabriek ook bezig

met energie besparing. De laatste tijd

ben ik me qua werk aan het her oriënteren. Aan

de ene kant wil ik verder met mijn huidige werk

(organisatie advies), maar ik wil ook graag een maat -

schappelijke bijdrage leveren aan het verduurzamen

van de energiewinning, met name door mensen

bewust te maken van de mogelijk -

heden van een lokaal duurzaam

energie bedrijf. Daar moet ik eerst

meer over weten, vandaar mijn

aanmelding…”


20

Floor van Rij (penningmeester)

De winst- en verliesrekening over 2011 leverde een fors

positief resultaat op. Dat komt vooral omdat enkele

uitgaven en activiteiten afgelopen jaar nog niet waren

gedaan, maar wel waren begroot. Een paar hoogte -

punten:

Ongeveer de helft van onze rente-inkomsten kwam van

spaarders bij de Triodosbank, die een deel van hun spaar -

rente aan een goed doel schonken - in dit geval aan ODE.

Dat is een bedankje waard!

De Stichting ODE-Projecten leverde in 2011 inkomsten op

voor ODE. Het betrof een vergoeding voor het gebruik van

onze faciliteiten en voor de overdracht van de website van

Duurzame Buren.

AgentschapNL verleende in 2009 subsidie aan 2 ODE

projecten: Duurzame Buren en Wind voor iedereen 2009-

2010. Beide projecten eindigden in 2011. Inmiddels was

95% van subsidie als voorschot uitbetaald. Het restant

wordt uitbetaald na een eindrapportage in 2012. Voor het

project Duur zame Buren ontvangen we nog € 4.214, maar

met Wind voor iedereen moeten we € 15.546 aan subsidie -

geld terugbetalen. Dat komt omdat er onvoldoende

projecten werden gevonden, waardoor de subsidie niet

volledig werd benut.

Anders dan begroot hebben we in 2011 geen kosten

gemaakt voor het verbeteren van de ODE website. Dat is

echter in de 2e helft van het jaar alsnog in gang gezet en

dat zal in 2012 tot uitgaven leiden.

Ook de kosten voor Public Relations vielen in 2011 lager uit

dan begroot, omdat eerst betere plannen voor ledenwerving

moesten worden ontwikkeld, die pas in de loop van 2012

tot uitgaven gaan leiden.

Begroting 2012Ondanks EU subsidie voor het internationale RES-coop

project is een eigen bijdrage vereist van € 40.720 over een

periode van 3 jaar. ODE heeft zich garant gesteld voor dit

bedrag. We proberen daarvoor bijdragen van anderen te

vinden, wat waarschijnlijk lukt, maar ondertussen zit dat

bedrag nog niet in de begroting. Gezien de opgebouwde

reserve (bijna 125.000 euro) is een tijdelijk negatief resultaat

echter alleszins acceptabel.

De contributie-inkomsten zijn ongeveer gelijk gehouden aan

het vorig jaar. Er zijn wel meer kantoorkosten begroot, omdat

we de ledenadministratie en financiële administratie mogelijk

gaan uitbesteden.

Uit de vereniging: financieel plaatje 2012

Inkomsten Jaarrekening 2010 Begroting 2011 Jaarrekening 2011 Begroting 2012

Contribities leden 18.639 21.000 20.900 21.000

Bedrijfslidmaatschappen 4.020 5.000 4.950 4.500

Contributies coöperaties 8.595 9.000 8.117 8.000

Rente en giften 10.617 9.000 9.612 7.500

Vergoeding Stichting ODE-Projecten 2.500 1.500 3.500 2.500

Subsidie AgentschapNL 162.974 57.633 57.633

Nog te verwachten van AgentschapNL 4.662 -11.332

Totale inkomsten 212. 007 103. 133 93. 380 43. 500

Uitgaven Jaarrekening 2010 Begroting 2011 Jaarrekening 2011 Begroting 2012

Huisvestingskosten 2.500 2.500 2.500 2.500

Bestuurskosten en kantoorkosten 8.645 10.250 9.340 11.100

Contributies / abonnementen 426 500 502 500

Porti + verzendkosten 494 750 1.047 1.000

Website 149 7.000 706 6.000

Kosten BODE (opmaak, druk, verzenden) 6.468 7.000 6.239 6.500

Projecten 2010 6.358

Project ‘Wind voor iedereen’ 2009 - 2010 4.165 85.630

Project ‘Duurzame Buren’ 49.932 57.633 69.549

Naar ‘Reservering voor projecten’ 108.877 - -108.877

Ondersteuning secties / bestuur door derden 2.000 10.000 3.956 8.000

Kosten secties 459 2.000 21 4.000

Lokale ledeninitiatieven 2.000 0 1.000

Algemene kosten 1.600 1.750 1.577 1.800

Promotiekosten / Public Relations 534 7.000 778 5.000

Afschrijvingen 2.456 1.500 1.134 600

Bijzondere baten en lasten -4.355 - 165 -

Totale uitgaven 190. 708 109. 883 74. 267 48. 000

Netto resultaat 21.299 -6.750 19.113 -4.500


21

AVANTIS GOBEuropean Science and Business Park

Dhr. R.H.M.G. Seijben

Snellius 8

6422 RM Heerlen

www.avantis.org

Besseling InstallatieHavingastraat 22

1817 DA Alkmaar

www.besseling.nl

CBSPostbus 24500

2490 HA Den Haag

www.cbs.nl

CEOude Delft 180

2611 HH Delft

www.ce.nl

Den Hollander AdvocatenPostbus 50

3240 AB Middelharnis

www.denhollander.nl

E-Connection Project BVPostbus 101

3980 CC Bunnik

www.e-connection.nl

Eneco New EnergyPostbus 1950

3000 BZ Rotterdam

www.eneco.nl

1Miljoenzonnepanelen BVSpaarne 42

2011 CJ Haarlem

www.1miljoenzonnepanelen.nl

Garrad Hassan LTDKR Poststraat 90

8441 ER Heerenveen

www.gl-garradhassan.com

H4A-GroepPostbus 46

4540 AA Sluiskil

www.h4a.nl

IMCPostbus 307

3360 AH Sliedrecht

www.imcosa.nl

Van den Berg Nijmegen BVKerkenbosch 12-02

6546 BE Nijmegen

www.vdberg-nijmegen.com

IntechproHoofdstraat 120

3781 AJ Voorthuizen

www.intechpro.nl

Mastervolt Solar BVPostbus 22947

1100 DK Amsterdam

www.mastervolt.nl

RaedthuysHengelosestraat 569

7521 AG Enschede

www.raedthuys.nl

SET Venture PartnersKeizersgracht 756-1

1017 EZ Amsterdam

www.setvp.com

Teamwork Technology BVDe Weel 20

1736 KB Zijdewind

www.teamwork.nl

Tjessinga Windenergie BVHaerewei 10

9047 VA Minnertsga

0518 403963

Triodosbank NVWindprojecten

Postbus 55

3700 AB Zeist

www.triodos.nl

Yellow&Blue Investment Management B.V.Postbus 43057

3540 AB Utrecht

www.yellowandblue.nl/

ODE - Bedrijfsleden


Datum zaterdag 14 april

Tijd 10.00 - 16.00 uur

Plaats Stadhuis

Markt 1

2801 HX Gouda

routebeschrijving

Het stadhuis ligt in het hart van het

oude centrum van Gouda, op nog

geen 10 minuten lopen van het

station. Raadpleeg verder de

routeplanners voor OV of auto

op internet.

Aanmelding

Graag uiterlijk 11 april aanmelden.

Dat kan met een mailtje naar

[email protected]

Kosten

Er wordt uiteraard gezorgd voor

koffie, thee, een gezonde lunch en

een borrel aan het eind. Daarvoor

vragen we een kostendekkende

bijdrage van € 10,-. U kunt ter

plekke contant betalen.

Meer informatie:

www.duurzameenergie.org

Voorjaarsbijeenkomst enAlgemene LedenvergaderingODE op 14 april 2012

Het bestuur van de

Organisatie voor Duur -

zame Energie (ODE)

nodigt alle leden uit

voor de algemene leden -

vergadering. Die vindt deze

keer plaats in het Stadhuis van Gouda. Deze dateert uit de 15e eeuw en is één

van de oudste en mooiste van ons land!

Om te beginnen wordt aandacht geschonken aan de vereniging zelf, met

ondermeer het benoemen van een nieuw bestuur, actuele ontwikkelingen,

en het financieel jaarverslag.

Na de lunch verwelkomen we drie bijzondere sprekers, die een inspirerende

bijdrage aan de vergadering zullen leveren.

De ODE secties Wind, Zon en Bouw komen aan het eind van de dag in

aparte sessies bijeen.

PrOGrAMMA

10.00 Ontvangst

10.30 Algemene Ledenvergadering

12.00 Lunch

13.00 Actualiteitendebat, met de sprekers:

Marieke van der Werf (CDA Kamerlid)Saskia Kluit (coöperatie Energie-U)Jan-Willem Sixma baron van Heemstra (RESCOOP)

14.00 Sectiemeetings Wind, Zon en Bouw

15.00 Netwerkborrel

16.00 Einde

We hopen u op 14 april allemaal te zien!


BODE Magazine april 2012

Documents

Transcript of BODE Magazine april 2012