Bluesharmonica

Een introductie op de belangrijkste basistechnieken voor blues op de diatonische harmonica

Jervis Groeneveld, 2006

1

Modules van de SyllabusDe Bluesharmonica-1 syllabus is opgebouwd uit een aantal modules. Ieder van de modules behandelt een specifiek aspect van het spelen. Beheersing van ieder van de modules, en vooral de integratie tussen de verschillende technieken uit de modules, zorgt voor een all-round en interessant spel dat recht doet aan de rijke traditie van de blues harmonica. De modules zijn: Algemene informatie Accoorden, swing en timing Gebogen noten spelen Posities, toonladders en schemas Hot Licks & Bluesy Bits

Oefeningen In de modules zijn specifieke oefeningen opgenomen, die afzonderlijk en in combinatie met elkaar kunnen worden toegepast. De oefening traint je in het toepassen van de daaraan voorafgaande theorie of techniek.

DankwoordDeze syllabus had nooit tot stand gekomen zonder de inspiratie en de liefde voor het instrument van grote mondharmonicaspelers als Deford Bailey, Kyle Wooten, John Lee Williamson, Little Walter, Sonny Boy Williamson II, Big Walter Horton, Howling Wolf, George Harmonica Smith, Junior Wells, Magic Dick, James Harman, Kim Wilson, William Clarke, Rod Piazza, Lester Butler en vele, vele anderen. Deze syllabus is mede gebaseerd op het studiemateriaal van Joe Filisko, Steve Baker, Ben Bouman, Ben Hewlett, Tom Ball, David Harp, David Barrett en Jerry Portnoy. Deze syllabus is in de loop der tijd enorm verbeterd door de constructieve feedback van de docenten van het Harmonica Instituut en, niet in de laatste plaats, de vele deelnemers aan de cursussen en workshops.

2

De notatiewijze in deze syllabusOm mondharmonica te leren spelen, is het niet strikt nodig om noten te kunnen lezen. Veel grote bluesspelers konden niet eens lezen of schrijven, laat staan dat ze het notenschrift beheersten! In de blues wordt de mondharmonica van nature als een sterk intutief instrument benaderd: je moet weten welke gaten op de harmonica welk gevoel geven in de blues en verder speel je vooral op je gehoor! Het bekende notenschrift geeft eigenlijk 3 zaken aan: de toonhoogte van de noten de timing waarmee de noten worden gespeeld de expressie, het gevoel waarmee de noot wordt gespeeld (hard, zacht, vloeiend, etcetera) De meeste spelers leren mondharmonica spelen via het luisteren naar andere spelers (op CDs, bij concerten, etcetera) en gaan daarmee aan de slag door de nummers na te spelen. Timing en expressie halen ze vaak rechtstreeks uit wat ze horen. De belangrijkste vraag is vaak: maar welke noten worden nu gespeeld? Wat is de toonhoogte? De verzameling noten die je speelt met je mondharmonica kan je ook aanduiden met een verwijzing naar het nummer van het gat waarop je speelt, plus een aanduiding of je op dat gat moet uitademen (een Blow-note) of inademen (een Draw-note). En welke toonsoort je harp ook heeft, een melodie is altijd eenzelfde combinatie van specifieke gaten in een specifieke volgorde. En das handig! In verreweg de meeste lesboeken over mondharmonica wordt daarom het notenschrift niet gebruikt. Er is een specifieke mondharmonica-notatiewijze, ook wel tabbing genoemd, die ook in deze syllabus wordt gebruikt. De methode duidt de noten als volgt aan: 3 inademen op het 3e gat (3rd hole Draw) 3+ uitademen op het 3e gat (3rd hole Blow) 3 inademen op 3e gat met de noot een halve toon omlaag gebogen 3 inademen op 3e gat, een hele toon omlaag gebogen 3 inademen op 3e gat, anderhalve toon omlaag gebogen (123) tegelijkertijd inademen op gaten 1, 2 en 3 (123)+ tegelijkertijd uitademen op gaten 1, 2 en 3

Harmonica of harp of bluesharp of? De mondharmonica werd vlak na de introductie in de Verenigde Staten al snel french harp genoemd. Veel mondharmonicaspelers hebben het dan ook liefkozend over hun harpjes. In deze syllabus gebruiken we beide termen door elkaar. Het gaat daarbij altijd om hetzelfde instrument.

3

Algemene informatie

Harp leren spelen is net als een vreemde taal leren. Je uitspraak, klinkers, medeklinkers, accent, woordenschat, articulatie, tempo, nadruk, etc geven je spel een unieke klank. In deze module wat algemene informatie en verwijzingen naar uitgebreide documentatie, om snel mee te kunnen praten in de wondere wereld van de bluesharp!

4

Documentatie over mondharmonica Er is een groot aantal boeken. Ik wil je er 2 aanbevelen: Harmonicas, Harps and Heavy Breathers (Kim Field, ISBN 0-671-79633-X). Geweldig boek, lekker dik, mooie fotos. Met ontstaansgeschiedenis van het instrument en een in-depth behandeling van een groot aantal harpspelers, orkesten, muziekstijlen (van folk, blues, jazz tot en met klassiek), etcetera The Harp Handbook (Steve Baker, ISBN 3-926363-05-3). Eigenlijk een lesboek van Hohner, maar geeft ook goed technisch inzicht in de werking van een mondharmonica, buigen van tonen en arodynamische achtergronden hiervan. Daarnaast kun je op internet en ook in boekvorm, allerlei uitgeschreven blueslicks verkrijgen met overzichtelijke, noot-voor-noot uitwerkingen van bekende melodien en harp-klassiekers. Kijk ook op www.forum.bluesharp.nl, d internet-ontmoetingsplaats voor bluesharp-spelers in Nederland, van zowel beginners als gevorderden. Allerlei vragen worden daar gesteld en beantwoord, en er worden allerlei andere harpgerelateerde zaken uitgewisseld. Op www.harmonicainstituut.nl staat nadere informatie over het Harmonica Instituut, en over favoriete harmonicas, CDs en interessante websites. De verschillende soorten harps Je hebt verschillende soorten harps. Grofweg zijn er 5 soorten: De chromatische harp (met zon schuif aan de zijkant) De bas-harp De chord-harp De tremolo-harp De diatonische harp, ook wel bluesharp genoemd In deze syllabus gaan we uit van een diatonische harp in de toonsoort C. Je hebt diatonische harps in allerlei toonsoorten, van de lage F tot en met de hoge F. Er zijn zelfs fabrikanten die lager gaan dan de lage F. Naast de gewone diatonische harp zijn er ook diatonische harps met allerlei varianten, bijvoorbeeld in mineur, majeur en majeur7 stemming. Bijvoorbeeld: C mineur, C majeur7, etcetera. De verschillende merken en uitvoeringen Koploper en marktleider is Hohner. Bekende types zijn: Hohner Marine Band / Marine Band Deluxe Hohner Special 20 Hohner Proharp, Bluesharp, etcetera Hohner krijgt steeds meer te maken met opkomende concurrenten, vooral Lee Oskar, Seydell, Suzuki en Hering. Lee Oskar heeft wel hl handige stemplaat-systemen. En de Hering Vintage 1923 lijkt volgens sommigen erg op de originele Marine Band. Uiteindelijk ga je door experimenteren je favoriete type harp ontdekken. Dat kan zelfs per toonsoort verschillen, dus probeer maar uit.

5

De opbouw van de diatonische harp De diatonische harp bestaat uit een middenstuk (meestal van hout, kunststof of metaal) met bovenop en onderop een metalen plaatje geschroefd. Ieder plaatje bevat 10 tongetjes voor de verschillende tonen. De bovenplaat zorgt voor de blownotes (uitademen), en de onderplaat voor de drawnotes (inademen). De plaatjes worden afgedekt door 2 afdekkapjes. De achterkant van de afdekkapjes staat open, zodat de lucht eruit en erin gezogen kan worden en de 10 tongetjes kunnen gaan trillen.

6

Vasthouden van de harp De standaard manier om je harp vast te houden: tussen de duim en de wijsvinger van je linkerhand, met de lage noten links en de hoge noten rechts. De nummers van de gaten 1 t/m 10 zijn zo aan de bovenkant te lezen. De hielen van beide handen tegen elkaar, de rechterhand iets draaien en je handen om de harp heen sluiten (cupping). Je vormt zo een holle ruimte tussen je handen, die bijdraagt aan de klank van je spel. Je hoeft niet de hele harp met je handen te omvatten: je handen zijn gesloten en er steekt waarschijnlijk nog een stukje harp uit (tenzij je echt heel grote handen hebt).

Krul de vingers van je rechterhand om je linkerhand, maar houdt beide handen ontspannen. Je hoeft de harp niet plat te drukken! Varieer met de manier waarop je de harp vasthoudt. Kies de manier die jij het beste vindt. Er is geen juiste manier, ook de bekende harpspelers hebben allemaal hun eigen voorkeur. Het belangrijkste is dat je: voldoende ruimte hebt voor je bovenlip controle houdt over de holle ruimte tussen je handen, en deze ruimte eenvoudig en snel helemaal kunt afsluiten en helemaal kunt openen.

Oefening: Cupping Speel een paar gaten tegelijk op je harp, zowel Blow-notes als Draw-notes. Probeer het geluid zo helder mogelijk te laten klinken door je handen maximaal open te houden. Probeer het geluid ook zo dof mogelijk te maken door je handen helemaal te sluiten. Draai met je handen, verplaats je vingers, zoek die manier van vasthouden waardoor het geluid bijna niet meer uit je handen kan ontsnappen. Als het goed is kun je met Drawnotes (inademen) bijna een vacum trekken: het vlees aan je botten wordt je harp in gezogen!

7

Accoorden, swing en timing

Van de 10 gaten van de harp zijn de eerste 3 de belangrijkste. De basis van deze module is een eenvoudig ritme-patroon met verschillende klanken, dat ook gebruikt wordt om adem kwijt te raken. Dit ritme-patroon leent zich prima voor een heleboel variaties, en daarmee kan je als harpspeler een stevig swingend fundament leggen voor anderen en uiteindelijk ook voor jezelf!

8

Chord Rhythm Voor meer ritme in je spel, en daarnaast een slimme manier om overtollige lucht kwijt te raken! Dit eenvoudige patroon is feitelijk de basis van je spel. Ook als je vooral melodien speelt en soleert: hou dit patroon altijd in je achterhoofd! Het zorgt ervoor dat je altijd in de swing van de muziek speelt. Het patroon is een herhaling van de volgende 4 stappen (en tap/stamp ondertussen met je voet mee): 1. (123) 2. (123)+ 3. (12) je moet hier met je mond dus een klein beetje naar links gaan 4. (123)+ De ervaring leert dat de meeste mensen na stap 4 niet gelijk doorgaan met stap 1. Hou het ritme vast en ga gewoon door. Je voet geeft het tempo aan. Meer swing in je chord rhythm Feitelijk wordt de maat van dit standaard chord rhythm patroon geteld als 1-2-3-4. Dat is wel erg recht-toe-recht-aan. Je kunt het patroon ook wat meer swing meegeven door de maat te gaan tellen als 1-e-2-e-3-e-4-e. Dat doe je door gebruik te maken van je tong en bij iedere stap een klank te maken: met de klank HADDA een zachte D-klank (op zowel Draw als Blow) met de klank HATTA een harde T-klank (op zowel Draw als Blow)

Oefening: basic chord rhythm Oefen chord rhythm totdat het een tweede natuur is. Loop gerust door de kamer en speel gewoon door. Hou je harp eens alleen met je linkerhand vast en doe met rechts iets heel anders (koffie zetten, de vuilniszak buiten zetten, de hond uitlaten) terwijl je blijft doorspelen. Ontspan! Ontdek hoe je hiermee begeleidingspartijen kan spelen, en hoe je hiermee overtollige adem kan kwijtraken terwijl je doorspeelt.

9

Lay down the swingOp het chord rhythm kun/moet je namelijk een oneindig aantal variaties bedenken. Het zijn allemaal accoorden op maximaal 3 gaten, en er is weinig melodische speelruimte. Je moet het dus helemaal hebben van je ritme en je frasering. Hier volgen een paar variaties op het chord rhythm. Stop and go Speel op de vierde tel de (123)+ niet met HADDA, maar met een krachtig HA! Hierdoor laat je een korte rust vallen, en dat maakt het spannender. Ga daarna gewoon door met (123) op de eerste tel. Probeer ook eens vlk voor de eerste tel in te vallen met (123). Een tussenloopje Het chord rhythm, gecombineerd met HADDA of HATTA, gaf je als ritme ene-tweejedrieje-viere (etc). Breng nu een variatie aan op de viere. Maak daarvan viereje. Dat doe je als volgt: herhaal het chord rhythm, maar in plaats van 123+ op de vierde tel speel je het volgende snelle ritme (zonder tonggeluid): (123)+ (12) (123)+ vie re - je Ga daarna gewoon verder vanaf de eerste tel (met HADDA/HATTA). Nadruk op de enkele noten van de basislijn De basis van het chord rhythm is eigenlijk de volgende reeks enkele noten: 2 2+ 1 2+. Gooi deze er eens tussendoor. Uitstapje naar een melodisch accent Speel op de eerste tel eens met nadruk op 3 Draw. Vervang daarvoor de eerste (123)/HADDA door 3 2 (glijden van 3 naar 2), en ga vervolgens door met de rest van het chord rhythm. Oefening: Variaties Oefen op je chord rhythm met bovenstaande variaties. Bedenk je eigen variaties. Laat het swingen!

10

Gebogen noten spelen

Ahhhh, de blues. zo eenvoudig van opbouw, maar zoveel mogelijkheden! En vooral als je lekker in kunt zakken met je harp. Voor de blues moet je niet alleen accoorden, maar ook enkele noten op je harp kunnen spelen. Deze module gaat over het buigen van de noten, essentieel voor typisch blues-geluid. We gaan oefenen met het plaatsen van je lippen, en werken gelijk aan een volle toon. Verdubbel het aantal tonen op je harp!

11

Lip pursing Lip pursing is een methode (ook wel puckering of liptuit genoemd) om afzonderlijke tonen op je harp te kunnen spelen. Er is ook een andere methode om afzonderlijke tonen te spelen, het zogenaamde tongue blocking. Deze methode wordt niet behandeld in deze workshop. Het vraagt oefening om slechts n gat te spelen, en de natuurlijke neiging is om er minstens 2 tegelijk te spelen. Wees streng: dwing jezelf om steeds zuiver en netjes n gat te kunnen spelen. Dit is een absolute voorwaarde om o.a. gebogen noten te spelen! Er zijn eigenlijk 2 manieren om met puckering te spelen: 1. met getuite lippen: door je lippen te tuiten (alsof je zachtjes aan het fluiten bent) speel je op n gat tegelijk. Je bovenlip en je onderlip vormen samen een klein gaatje, waardoor je lucht laat stromen 2. met gekantelde embouchure, spelen via je onderlip: bij deze methode maak je gebruik van de natuurlijke curve van je onderlip. Je houdt je mond lichtjes open, en je harp is gekanteld (de achterkant wijst zon 45 graden omhoog). Door het kantelen worden de tonen links en rechts geblokkeerd door de zijkanten van je onderlip. Er blijft n gaatje open dat je als het ware bespeelt door het gootje in het midden van je onderlip. Je bovenlip ligt ver p je harp. Alhoewel de meeste instructieboeken de getuite lippen methode behandelen (volgens ons omdat het makkelijker uit te leggen is), is onze ervaring dat het spelen via de onderlip (methode 2) makkelijker aan te leren is en vooral een veel mooiere toon oplevert. Belangrijk bij deze methode is dat je speelt met volle lippen en een ontspannen tong. Het is net zoals met zoenen: je lippen zijn niet gespannen maar ze komen heel licht naar voren. Handige tip: breng niet je lippen naar de harp, maar leg de harp in je geopende lippen, vooral in het natte en zachte deel van je onderlip. Laat je bovenlip vr over de rand op de harp rusten. Pas desnoods de manier van vasthouden van je harp aan. SPEEL VLEZIG! Oefening: Enkele noten spelen Probeer de 4 Blow (en alleen de 4 Blow) te spelen. Speel die noot 5 seconden onafgebroken. Probeer, zonder je mond van de mondharmonica af te halen, direct daarna de 4 Draw.

Hoe klinkt zon enkele noot? Voor het spelen van enkele noten is natuurlijk wl van belang dat je weet hoe die enkele noot moet klinken. Een handig trucje (uiteraard om te beginnen, niet om als natuurlijke speelstijl aan te leren) is het volgende: stel: je wilt 4 Blow als enkele noot spelen je dekt met je linkerwijsvinger de gaten 1 t/m 3 af je dekt met je rechterwijsvinger de gaten 5 t/m 10 af je speelt tussen de tippen van beide vingers door op 4 Blow z moet hij klinken!

12

Speel ik nou enkele noten of dubbele noten? Het is in het begin best lastig om enkele noten te spelen. Varieer tijdens het spelen met je lipspanning, misschien moet je je lippen nog iets strakker om het gaatje houden. Varieer ook eens door een heel klein beetje naar links of rechts te gaan, en luister of je verschil hoort. Oefening: Enkele en dubbele noten spelen Probeer de 4 Blow te spelen. Speel die noot 5 seconden onafgebroken, maar ga ondertussen een klein stukje naar links en speel ook een stukje van de 3 Blow mee. Ga dan weer terug naar de 4 Blow. Doe datzelfde ook eens een stukje naar rechts, zodat ook de 5 Blow gaat meeklinken. Luister naar de verschillen. Probeer ook eens te voelen hoe de luchtstroom verandert als je n of meer gaten tegelijk speelt. Probeer, zonder je mond van de mondharmonica af te halen, direct daarna dezelfde oefening met de 4 Draw en de naastliggende gaten 3 Draw en 5 Draw.

Een heel bekende toonladder Nu je enkele noten kunt spelen, is het van belang dat je van het ene gaatje naar het andere gaatje kunt gaan en tch enkele noten kunt behouden. Toonladders zijn daar heel handige oefeningen voor, zoals de bekende C-majeur toonladder: Oefening: Majeur toonladder Oefen met het spelen van enkele noten op de standaard toonladder (doremifasolatido). NB: let op de omdraaiing van Blow/Draw rond gaten 6 en 7! 4+ 4 en terug: 7+ 7 5+ 6 5 6+ 6+ 5 6 7 7+ 4+

5+ 4

Als je deze toonladder zuiver op en neer kunt spelen, doe het dan nog eens en luister naar de volheid van je toon. Ontspan je lippen en laat je tong vooral rusten in je mond.

Het buigen van noten Een van de meest karakteristieke technieken van bluesharp is het buigen van noten. Dat maakt de boel lekker jankerig, lekker blue. Bovendien kun je de ontbrekende noten (die niet standaard op de harp zitten) tch spelen. Zo zitten er in allerlei standaard/typische blues-loopjes zogenaamde blue notes, die je alleen door buigen kunt spelen. Als je kijkt naar de eerste 4 gaten van de harp, heb je in totaal 8 verschillende noten tot je beschikking, nl. vier Blow en vier Draw holes. Eigenlijk zijn het maar 7 verschillende noten, want de 2 Draw en de 3 Blow zijn dezelfde noot. Maar als je je noten kunt buigen, kan je op de eerste 4 gaten in totaal 14 noten spelen. Dat is het dubbele aantal! Hoe buig je de noten? Noten buigen doe je door een samenspel van mondholte, tong, kaak en ademhaling. Het beste is eerst eens te fluiten, te hummen of te neurin en de toon vervolgens langzaam te laten zakken. Wees er bewust van wat je op zon moment doet met je mond, je tong, je wangen, je keel, je kaak, etcetera. Het zijn heel kleine bewegingen: je kaak zakt wat,

13

je tong gaat meer naar achter, de luchtdruk gaat wat naar achter, etcetera. Na wat droogzwemmen, probeer het ook op de harp. Op de C-harp die we gebruiken is de 4Draw voor veel mensen het meest eenvoudig te buigen. Doe dit met de lip pursing methode: tuit je lippen speel de 4 Draw terwijl je tong bijna de opening in je mond afsluit. denk en speel in gedachten iiiiiiiiii terwijl deze noot klinkt denk en speel in gedachten oeoeoeoeoe en laat de noot een halve toon zakken. Je tong trekt zich wat terug, je kaak zakt wat. je hebt nu de 4 te pakken! (als je de 4 hebt gevonden:) hou deze eens 2 seconden vast Belangrijk is dat je de enkele noot met lip pursing kunt spelen zonder luchtverlies en zonder uitglijders naar naastgelegen gaten op de harp. Hou controle over de luchtstroom. Experimenteer met (het denken in) klanken terwijl je buigt: ii-oe. Denk aan de klank voordat je de noot speelt. Blijf volhouden als het niet direct lukt. Dit is een essentieel onderdeel van je spel, en ook zeer gevorderde spelers oefenen steeds maar weer op het buigen van de noten. Uiteindelijk gaat het je lukken! Dit is het taaiste gedeelte uit de syllabus. Je gaat ontdekken wat je moet doen om een noot te kunnen buigen. En wat die leraar ook zegt, je hebt geen idee hoe je het moet doen. Je huisgenoten lachen je uit of zijn gergerd. De hond begint te huilen en de kat wil ook dat je ophoudt. En toch blijf je het proberen: aint that the blues?

Oefening: Bends op de 4 Draw en de 6 Draw Probeer de 4 Draw en de 6 Draw een halve noot omlaag te buigen. Met al dat oefenen op gebogen noten is het belangrijk dat je niet volloopt met lucht. Hoe voller, hoe meer gespannen, hoe minder het buigen lukt. Zorg dat je lucht kwijtraakt door ook uit te blazen. De 4+ en de 6+ in onderstaande oefening zijn daarvoor bedoeld. 4 4 4+ en herhalen. 6 6 6+ en herhalen.

Idem

Legato en staccato Op de bovenstaande manier speel je de gebogen noot waarschijnlijk door, vanaf de natuurlijke noot in dat gat, langzaam en traploos af te glijden naar de gebogen noot. Dat noemen ze legato. Je kunt het ook in stappen doen: denk dan KIE-KOE, DIE-DOE of TIETOE. Dat noemen ze staccato. Oefenen met staccato is een prima voorbereiding om noten direct gebogen te spelen (dus zonder eerst de natuurlijke noot te moeten spelen). Oefening: Legato en staccato bends Probeer de 4 Draw en de 6 Draw een halve noot omlaag te buigen, zowel legato als staccato.

14

Welke noten kun je buigen? En hoever kun je ze buigen? Niet alle noten kunnen gebogen worden. Sommige noten kunnen meer gebogen worden dan andere. Hieronder staan de gebogen noten op een harp in C. Leer de verschillende plekken uit je hoofd!

NB: in deze syllabus besteden we geen aandacht aan het buigen van de 8+, de 9+ en de 10+. Die bends worden vooral gebruikt in het spelen in de 1e positie (zie de betreffende module over posities) en dat is een gevorderde techniek. Afhankelijk van welk gat je buigt, moet je in andere klanken (de IE-OE-geheugensteun) denken. De 6D buig je bijv. met IE-OE, de 3D buig je met IE-OE-OO-AW. Oefening: alle (ontbrekende) gebogen noten Leer bovenstaand schema uit je hoofd: welke noten kun je buigen? Probeer alle draw-bends uit (1, 2, 2, 3, 3, 3, 4, 6). Probeer alle bends met legato en staccato.

Wetenswaardigheden over het buigen van noten Als je weet dat een gebogen noot wordt veroorzaakt door een samenspel van zowel de Draw als het Blow tongetje in je harp, dan is er een logica te ontdekken: in n gat, kan alleen de hoogste van de twee noten worden gebogen de gebogen noten zitten dus op Draw voor 1 t/m 6, en op Blow 7 t/m 10 een noot kan in stappen van een halve noot worden gebogen (staccato n legato) een Draw-noot kan worden gebogen tot een halve toon boven de Blow-noot uit het zelfde gat omgekeerd geldt hetzelfde als er tussen de Blow en de Draw een halve stap zit (zoals op gat 5 en gat 7) dan kan de hoogste niet worden gebogen, maar alleen worden afgevlakt (met ongeveer een kwart noot). Nog een aantal andere tips & wetenswaardigheden op een rij: het buigen van de lage noten kost meer kracht dan het buigen van de hoge noten. Bijvoorbeeld: de 1D is lastiger te buigen dan de 6D. Je kaak moet meer omlaag, je moet direct van de ii-klank naar de aw-klank, etcetera. hoe hoger de harp, hoe lastiger is het buigen van de 8,9,10 hole Blow. In de regel worden Blow-bends alleen gespeeld op de (lage) F, G, A en Bb-harp. je kunt enkele noten buigen, maar ook 2 noten tegelijk. Probeer maar de 3D4D samen!

15

Posities, toonladders en schemas

Blues harmonica is vooral een intutieve aangelegenheid. Toch is enige kennis van de muziektheorie en notenleer onmisbaar. In deze module behandelen we de essentile elementen. Bovendien wordt duidelijk hoe een bluesschema in elkaar zit. En daarmee ben je klaar voor het spelen van een 12-bar blues!

16

Basiskennis van de notenleer Ontspan! Als je realiseert dat sommige grote harpspelers niets eens konden lezen, laat staan notenlezen, dan besef je dat diepgaande kennis van de muziektheorie absoluut niet nodig is. Het enige dat je werkelijk dient te begrijpen is wat intervals zijn. Een interval is de afstand in toonhoogte tussen verschillende noten. Het best kan je dat begrijpen aan de hand van een piano-toetsenbord.

De verschillende toetsen van de piano lopen van links naar rechts op van laag naar hoog. Als je alle toetsen speelt (wit en zwart) dan ga je steeds in stapjes/intervals van een halve noot omhoog. Zoals je ziet zit er tussen bijvoorbeeld de C en de D een zwarte toets, en die zwarte toets is een halve noot hoger dan de C, en dat schrijf je als C# (ook wel C-kruis of Cis). De zwarte toets is ook een halve noot lager dan de D, en dat schrijf je als D (ook wel Dmoll of Des). Een C# en een D klinken allebei hetzelfde, en van mij mag je die 2 symbolen door elkaar gebruiken. Tussen de C en de D zit dus een interval van 2 halve stappen, oftewel een hele stap. Een hele stap zit ook tussen de D en de E (met daartussen de D# of E), de F en de G (met daartussen de F# of G), de G en de A (met daartussen de G# of A) en de A en B (met daartussen de A# of B). Let op: tussen de E en de F, en tussen de B en de C zit een interval van een halve stap. Als je dus vanaf de E een interval van een hele noot omhoog gaat, kom je niet op de F uit maar op de F#. De toonladder van C Als je op een piano alle witte toetsen speelt, krijg je een diatonische of majeur toonladder: (C-D-E-F-G-A-B-C). Dat is de bekende do-re-mi-fa-so-la-ti-do. De intervals zijn dan een hele stap (C-D), een hele stap (D-E), een halve stap (E-F), een hele stap (FG), een hele stap (G-A), een hele stap (A-B) en een halve stap (B-C). De 1e noot is een C, en de 8e is ook weer een C. Dat is dus een octaaf (octo=acht)!

17

De 10 gaten van de harp De harp in C heeft de volgende noten:

Als je nu al het voorgaande bij elkaar optelt, dan kan je zien dat: de volledige C-toonladder zit op de gaten 4 t/m 7 op de gaten 1 t/m 4 moeten 2 noten van de C-toonladder (nl. F en A) met buigen worden gespeeld. op de gaten 7 t/m 10 moet 1 noot van de C-toonladder (nl. B) met buigen worden gespeeld.

Cross Your HarpDe tweede positie (G= grondtoon), ook wel cross harp genoemd De meest gebruikte manier om bluesharp te spelen is in de 2e positie (cross harp). Met een harp in C zoals wij die gebruiken in deze syllabus, is dan de G je grondtoon en je speelt mee met nummers die in G staan. Je grondtoon zit dan op de 2nd hole Draw. We hebben er in les 1 al mee geoefend: het chord rhythm is een thema voor de 2e positie (de 1,2,3 Draw, waarop we steeds terugkeerden, vormen samen het G-accoord). Eigenlijk worden alle gaten op je harp wel gebruikt in de 2e positie, op zowel Blow als Draw. Belangrijke en veelgebruikte gaten zijn (grondtoon X ): Blow Nr. Draw 1 2 X 3 4 5 X 6 7 8 9 10

18

Afhankelijk van de grondtoon, oftewel de toon waarin het nummer staat, moet je dus steeds een andere harp pakken. Leer de onderstaande crossharp-tabel (met de meest voorkomende toonsoorten) uit je hoofd!

Het nummer dat je wilt meespelen staat in de toonsoort: G A B C D E F Cross harp scale

Je speelt crossharp met een mondharmonica in de toonsoort: C D E F G A Bes

De cross-harp scale is de basis van veel bluesmelodien in 2e positie: 2 3 4+ 4 5 6+ en terug

De cross-harp scale, maar dan cht bluesy: 2 3 4+ 4 4 5 6+ en terug

Dit is de bluestoonladder. De belangrijkste toonladder die je zult leren en die je met beheersen om blues te kunnen spelen op je bluesharp! Oefening: Cross Harp (Blues) Scale Speel bovenstaande cross-harp scales van laag naar hoog en terug. Oefen dit net zolang totdat je er niet meer over hoeft na te denken en de toonladder soepel kunt spelen. Wissel het af met het chord-rhythm. Hou ook bij het spelen van de scale het ritme vast: blijf meetikken met je voet!

De andere posities Je kunt een harp in een groot aantal verschillende posities spelen. Naast de 2e positie zijn de 1e en de 3e het meest gebruikt. De andere posities (4e en hoger) zijn meer zeldzaam. Bij de 1e positie gebruik je je C-harp in nummers die in C staan, en bij de 3e positie gebruik je je C-harp in nummers die in D(mineur) staan. Aan het spelen in andere dan de eerste en tweede positie wordt in de gevorderdencursus aandacht besteed.

19

De 3 accoorden in een bluesschema De 3 belangrijkste accoorden in de blues zijn de accoorden die horen bij 1e, de 4e en de 5e noten van de toonladder waarin het nummer staat, oftewel de grondtoon. Dus voor een blues in G zijn de belangrijkste 3 accoorden de G, de C en de D. Ze worden ook wel met Romeinse cijfers aangeduid: I-accoord (de G) IV-accoord (de C) V-accoord (de D) In 99% van de bluesnummers worden slechts 3 accoorden gebruikt. Al die nummers kunnen natuurlijk in andere grondtonen staan, maar binnen de grondtoon zijn het bijna altijd de I, de IV en de V die worden gebruikt. En er zijn allemaal variaties op de volgorde waarin de 3 accoorden worden gebruikt. Dat alles moet je als muzikanten natuurlijk met elkaar afspreken: in welke toon staat het nummer, en welk schema hanteren we? Het schema van een 12-maten blues De 12 maten blues is volgens een vast schema opgebouwd met vaste accoordenwisselingen. In schemavorm ziet de 12 maten blues in G er als volgt uit: 1e maat I-accoord G 2e maat I G 3e maat I G 4e maat I G

5e maat IV-accoord C

6e maat IV C

7e maat I-accoord G

8e maat I G

9e maat V-accoord D

10e maat IV-accoord C

11e maat I-accoord G

12e maat I G

Of, op een andere manier gezegd, de standaard 12 maten blues heeft de volgende structuur: Eerst 4 maten in het I-accoord Dan 2 maten in het IV-accoord Dan weer 2 maten terug in het I-accoord Dan 1 maat in het V-accoord En 1 maat in het IV-accoord En ter afronding terug naar 2 maten in het I-accoord. Een veel voorkomende variatie is dat in de tweede maat van het schema al een keer het IV-accoord gespeeld wordt. In dit voorbeeld dus het C-accoord.

20

Belangrijke momenten in de 12 maten blues In de 12 maten zijn er 2 karakteristieke momenten, namelijk: de 9e, 10e en 11e maat noemen ze samen ook wel de V-IV-I-transition. In veel bluesnummers is dat het belangrijkste moment in de tekst. Op dat moment maakt de zanger vaak een statement, vertelt hij de clou, legt hij zijn conclusie neer, etcetera. Ook voor een solo op de harp is dit het moment om het accent te leggen. de 11e en de 12e maat is de turnaround, waarin de volgende ronde van 12 maten wordt ingeleid, of waarin de eind-melodie van het nummer wordt gespeeld.

Bij gezongen blues wordt in de eerste vier maten de openingsmededeling gedaan die in de tweede groep van vier maten herhaald wordt. Tijdens de laatste vier maten wordt de blues met een conclusie afgesloten. Als je zelf gaat improviseren over een bluesschema is het belangrijk dat je je van deze opbouw bewust bent.

Oefening: 12 maten bluesschema Tap met je voet het ritme van de 12maten blues, en speel de 1e tel van iedere maat: op het I-accoord met de 2nd hole Draw op het IV-accoord met de 4th hole Blow op het V-accoord met de 4th hole Draw Probeer vervolgens het chord rhythm toe te voegen. Das moeilijker dan je denkt! Probeer ook eens de 6+ i.p.v. de 2 (das dezelfde noot), de 1+ i.p.v. de 4+ (idem) en/of de 1 i.p.v. de 4 (idem). Luister naar bluesmuziek en leer de vorm herkennen!

21

Hot Licks & Bluesy Bits

Als bluesharp spelen is als spreken, dan is deze module je eerste verzameling handige woorden en zinnen. Stel je voor: de bandleider geeft je een seintje, en je mag 12 maten soleren. Help! Wat ga je doen? Wat ga je zeggen? In deze module krijg je een aantal Hot Licks & Bluesy Bits mee om een pakkende solo neer te zetten.

22

Soleren Nu je de basistechnieken beheerst, is de veel gehoorde vraag: hoe kan ik leren soleren op een bluesnummer? Stel: je krijgt 12 maten de ruimte om een solo te spelen, maar wat ga je dan doen? En als je dan ng een rondje van 12 maten krijgt, wat moet je dan weer spelen? De grote valkuil van beginnende muzikanten is dat ze tijdens een solo werkelijke alle technieken denken te moeten spelen die ze beheersen. Dat gaat vaak niet goed. Het duurt meestal slechts zon 5 maten en dan slaat de verveling (bij de luisteraar) en de onzekerheid (bij de speler) toe. Een solo is op zon manier vaak onsamenhangend en er wordt geen verhaal verteld (hooguit een reeks willekeurige woorden). Vraag en antwoord Solos in blues muziek hebben alles te maken met spanning en ontspanning. Je speelt met je luisteraar: je zet ze eerst op het puntje van hun stoel, en je laat ze dan weer lekker achterover leunen. En dat doe je keer op keer. Mee op de emotionele golven van je spel. Een handige toegang is het denken in vraag/antwoord-loopjes: vraag: eindig een loopje op een andere noot dan de grondtoon. Dat geeft spanning bij de luisteraar: wat zal er nu komen? antwoord: eindig een loopje op de grondtoon. Dat geeft rust bij de luisteraar: we zijn weer terug op het vertrouwde punt. In cross harp is een heel basic vraag/antwoord thema: 3 4 3 4 (vraag) 3 4 3 2 (antwoord) Veel gebruikte noten om te eindigen bij de vraag (m.a.w. de vraagtekens) zijn de 4 en de 5.

Hou het simpel 12 maten lang allerlei verschillende dingen doen kan heel interessant zijn, maar het vraagt om cht meesterschap, en daarvoor is jarenlange oefening nodig. Als je solos speelt vanuit een herkenbaar en eenvoudig loopje, kun je je concentreren op de expressie waarmee je dat loopje speelt. Bedenk dat het publiek vaak niet eens doorheeft dat je allerlei ingewikkelde technieken kunt toepassen, maar ze herkennen wel een pakkend thema. In de beperking zit de kracht van een solo!

23

Een simpel thema op een 12 maten schema: 1e maat: 2e maat: 3e maat: 4e maat: 5e maat: 6e maat: 7e maat: 8e maat: 9e maat: 10e maat: 11e maat: 12e maat: 3 3 3 5 4+ 4+ 3 3 4 4+ 2 2 4 4 4 4+ 4+ 4 4 4 4+ 2 1 3 3 3 4 2 4

3 3 3 4 3 2 4 4 4+ 4+ 2 2 1

Hetzelfde principe, maar nu meer bluesy en swingend gespeeld: 1e maat: 2e maat: 3e maat: 4e maat: 5e maat: 6e maat: 7e maat: 8e maat: 9e maat: 10e maat: 11e maat: 12e maat: 3 4 3 4 3 4 5 4+ 4+ 4+ 4+ 3 4 3 4 1 4 1+ 4+ 2 3 2 1 3 3 3 4 2 4

3 4 4 3 4 3 2 4+ 4 3 4+ 4 4+

5+

6+

24

AfrondingGefeliciteerd!Je beschikt nu over kennis van de meest belangrijke basistechnieken van de bluesharp. Vaardigheid komt natuurlijk door te oefenen, te oefenen en nog eens te oefenen! Een paar tips op een rij: Bijna niemand heeft tijd en discipline om dagelijks een uur of meer te oefenen. Hoe dan ook: pak als je kan je harp en speel in blokjes van 5 minuten, een paar keer per dag. Op die manier bouw je tch spiergeheugen op. Altijd zinvol om te oefenen, al is het maar kort: chord rhythm!!! Zorg dat je overal en altijd een harpje binnen handbereik hebt. In je aktentas (yes, white men do have the blues!), in je handtas, in het borstzakje van ieder jack, in het dashboardkastje, op het toilet, in de badkamer, op je rommelzolder, naast de fles met afwasmiddel, etcetera. Zoek iemand met een gitaar en speel samen de blues. Dat doet wonderen voor het waarderen van je eigen spel, het leert je een gelijkmatig ritme te behouden n het zorgt ervoor dat de aandacht komt te liggen op de muziek in plaats van de techniek. En dat is natuurlijk het leukst! Speel mee op iedere harp-plaat waar je je handen op kunt leggen. Zoek de juiste toonsoort en het bijpassende harpje uit, en analyseer de harp-partij. Stel al je vragen op www.forum.bluesharp.nl

Happy harping!!!

25