Bij de tijd samenvattingen groep 7

les1 Voor de leeuwenOngeveer tweeduizend jaar geleden preekteJezus Christus in het land dat nu Israël heet. Nazijn dood gingen zijn volgelingen door metpreken. Zo ontstond een nieuwe godsdienst. Zijnvolgelingen noemden zich christenen. Die naamkomt van Jezus Christus. In Rome woonden ookchristenen.De Romeinen moesten de Romeinse keizer ookals een god vereren. De christenen wilden datniet, want volgens de christenen was er maaréén god, hun God. Ze wilden ook geen trouwzweren aan de keizer. Christenen werdengevangengenomen en gestraft. De Romeinenkenden wrede straffen en de inwoners van destad hielden ervan om die wreedheden ook tekunnen zien. Zo werden de christenen soms naarde arena in het amfitheater gebracht, waar zedoor leeuwen werden gedood, terwijl detoeschouwers juichten.

les2 Een slimme, machtige keizerKeizer Augustus regeerde tweeduizend jaargeleden in het Romeinse Rijk. Hij was eenmachtige heerser. Iedereen in het rijk moest hemgehoorzamen. Hij deed veel goeds voor demensen. Hij zorgde ervoor dat de armen tevredenbleven. De armen kregen gratis brood. En hij lietgladiatorengevechten organiseren in eenstadion. De mensen mochten er gratis kijken.Daardoor kwam ze niet in opstand tegen dekeizer.De keizer bestuurde het rijk samen met desenatoren. Die moesten Augustus ookgehoorzamen, anders werden ze gestraft. Wie dekeizer gehoorzaamde, kreeg juist beloningen.Keizer Augustus zorgde met zijn sterke legersvoor vrede in het Romeinse Rijk. Daardoorkonden de mensen zonder problemen werken enhandel drijven en werd het land zeer welvarend.De sterke legers veroverden in die tijd een grootdeel van Europa. Op veel plaatsen stichtten deRomeinen steden met badhuizen, tempels enamfitheaters.

les3 Rechtspraak bij de RomeinenIn Nederland hebben alle mensen gelijkerechten. Bij de Romeinen was dat niet zo. In hetRomeinse Rijk leefden een heleboel slaven diehelemaal geen rechten hadden. Vrouwenhadden minder rechten dan mannen. Armemensen hadden minder rechten dan rijkemensen.In de Romeinse rechtspraak vind je dieongelijkheid terug. Arme mensen kregen vaakzwaardere straffen dan rijken. Vrouwen werdendoor de rechter anders behandeld dan mannen.Toch is het Romeinse recht nog altijd eenvoorbeeld voor ons. Om drie redenen: 1. In deRomeinse wetboeken stond opgeschreven waarje straf voor kon krijgen en waarvoor niet. 2. DeRomeinse rechters waren onafhankelijk. Dat wilzeggen dat de bestuurders niet konden zeggenwelke beslissingen een rechter moest nemen. 3.Verdachten hadden het recht om zich voor derechter te verdedigen.

les4 Pompeii, een begraven stadRuim 1900 jaar geleden barstte de vulkaan deVesuvius uit. De Romeinse stad Pompeii werddaardoor bedolven onder de as. Tweehonderdjaar geleden werd de stad door archeologenopgegraven. De stad is goed bewaard gebleven endaardoor weten we nu veel over het leven in eenRomeinse stad.De huizen langs de winkelstraten van Pompeiihadden overkappingen zodat de mensen in deschaduw konden lopen. En als het regende,werden ze niet nat. De straten haddenstapstenen zodat de mensen droge voetenhielden als de riolering overstroomde en destraten onder water stonden. Bijna alle huizen inPompeii hadden een badkamer en er waren ooknog eens vijf badhuizen. Daar kon je aan fitnessdoen en baden in water van verschillendetemperaturen. Er waren openbare wc’s op straat.De huizen hadden een binnenplaats en een tuin.Veel muren waren beschilderd en de vloerenwaren versierd met mozaïeken.

49Bij de tijd groep 7, kopieerblad samenvatting blok 1 © Malmberg, ‘s-Hertogenbosch

blok1 Het Romeinse Rijk

214718_Samenv.qxd 20-02-2006 15:09 Pagina 49

Hoelang geleden preekte Jezus Christus?Hoe heet het land waar hij preekte nu?Hoe heetten de volgelingen van Jezus?Waar komt het woord christenen vandaan?Wie moesten de Romeinen als een god vereren?Waarom wilden de christenen de Romeinse keizer nieteren als een god?Wat gebeurde er met de christenen in het amfitheater?Hoelang geleden regeerde keizer Augustus?Waarom waren de arme mensen tevreden over dekeizer?Waarom zorgde keizer Augustus dat de arme mensentevreden bleven?Met wie samen bestuurde keizer Augustus hetRomeinse Rijk?Hoe zorgde keizer Augustus voor vrede in het Romeinse Rijk?Waarom kan in tijd van vrede de welvaart toenemen?

Wat stichtten de Romeinen in de veroverde gebieden?Waar hebben de mensen gelijke rechten?Hadden alle Romeinen gelijke rechten?Welke groep bij de Romeinen had helemaal geenrechten?Welke twee groepen hadden minder rechten?Welke mensen hadden invloed op het bestuur?Wie kregen vaak zwaardere straffen?Waar waren de wetten van de Romeinen te vinden?Wat stond er in de wetboeken?

De bestuurders konden wel/niet zeggen welkebeslissingen de rechters moesten nemen.Welk recht hadden verdachten voor een Romeinserechtbank?Hoe heet de vulkaan die 1900 jaar geleden totuitbarsting kwam?Welke stad lag daar dicht bij?Wanneer werd de stad voor het eerst opgegraven?Hoe noemen we mensen die oude dingen opgraven?Waar waren de stapstenen op straat voor nodig?

Waar konden de mensen in Pompeii in bad gaan?Welke twee belangrijke ruimtes waren er in eenRomeins huis?Hoe versierden de Romeinen hun huizen?


Tweeduizend jaar geleden.Israël.Christenen.Van de naam Jezus Christus.De Romeinse keizer.Volgens de christenen was er maar ééngod, hun God.Ze werden door leeuwen gedood.Tweeduizend jaar geleden.Hij gaf ze brood en ze mochten gratis naargevechten en spelen in een stadion.Omdat ze anders misschien in opstandzouden komen.Met de senatoren.

Door sterke legers.

De mensen kunnen dan zonder problemenwerken en handel drijven.Ze stichtten er steden.In Nederland.Nee.De slaven.

Arme mensen en vrouwen.Rijke mensen.Arme mensen.In wetboeken.Waar je wel of niet voor gestraft konworden.Niet.

Ze mochten zich verdedigen.

De Vesuvius.

Pompeii.Ruim tweehonderd jaar geleden.Archeologen.Je kon met droge voeten de straatoversteken.Thuis of in een badhuis.Een binnenplaats en een binnentuin.

Met beschilderde muren en mozaïekvloeren.

vragen antwoordenles1

les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

blok1 Het Romeinse Rijk

214718_BDT3_KB7_samenv 08-07-2004 12:17 Pagina 50

les1 MonnikenwerkIn de middeleeuwen waren kloosters belangrijkeplaatsen. Mensen die ziek of gewond waren,konden daar verzorgd worden door monniken.Het leven van monniken stond in dienst vanGod. Daarom mochten monniken niet trouwenen hadden ze geen kinderen. Ook moesten zehun hele bezit aan het klooster geven.Monniken spraken veel met God. Dat heetbidden. Ze baden vaak samen in gebeds-diensten. Ook ’s nachts.In een klooster was veel werk te doen. Kloostersbezaten vaak veel grond. De monniken bewerktenakkers, hoedden vee en kweekten groente enfruit. Ze werden daarbij geholpen door boerendie op de grond van het klooster woonden.Meestal hadden de monniken een eigen bakkerij.In hun bibliotheek schreven ze boeken over.

les2 Groei van het christendomIn het Romeinse Rijk leefden en werktenGermaanse volken samen met de Romeinen.Toen de Romeinen zich bekeerden tot hetchristendom werden ook veel Germanenchristen. Toen werden in Europa kerken enkloosters gebouwd.Rond 400 trokken de Hunnen uit Azië naar hetwesten. Ze joegen andere volken voor zich uit opde vlucht. Veel volken zochten een nieuwe plekom te wonen. Daarom noemen we die periode detijd van de volksverhuizingen. De zwervendevolken zorgden voor wanorde in het RomeinseRijk. Ze plunderden en vernielden dorpen,kloosters en kerken. Alleen Ierland bleefgespaard. Daar waren nog kloosters, en boekenen monniken die konden lezen en schrijven. Nade volksverhuizingen trokken Ierse monnikennaar het vasteland. Van het christendom was inWest-Europa weinig over. De monnikenbekeerden de mensen weer tot het christendom.De Frankische koningen hielpen hen daarbij.

les3 Koning Karel wordt keizerKarel de Grote leefde rond het jaar 800. Hij waskeizer over een groot deel van Europa. Hijveroverde steeds nieuwe gebieden. OokNederland behoorde tot zijn rijk. Karel was eenbeschermer van het christendom. Iedereen inzijn rijk moest christen worden. Wie datweigerde, werd gedood. De leider van de kerk, depaus, was ook een machtig man. Soms maaktende paus en Karel de Grote ruzie over de vraagwie de machtigste was.Als Karel ergens oorlog moest voeren, had hij eensterk leger nodig. Hij kon dan altijd rekenen opde hulp van zijn edelen. In ruil voor hun hulp,gaf hij zijn edelen stukken land in leen. Deleenmannen mochten de opbrengst van zo’nstuk land zelf houden. Karel had overal in zijnrijk mooie woningen: paltsen. Hij reisde met zijngrote hofhouding van palts naar palts. Hijcontroleerde dan het bestuur van zijnleenmannen in die streek. Als het voedsel in eenpalts op was, trok hij weer verder.

les4 Geloven in NederlandDe joodse godsdienst ontstond ongeveervijfduizend jaar geleden in het gebied waartegenwoordig Israël ligt. De joden hebben deverhalen over hun God opgeschreven in hunheilige boek de Thora. Ongeveer tweeduizendjaar geleden preekte Jezus Christus overdiezelfde God. Veel van wat Jezus gezegd engedaan had, is toen ook opgeschreven.Langzamerhand ontstond zo een nieuwegodsdienst, het christendom. Het heilige boekvan de christenen is de Bijbel. In het OudeTestament staan dezelfde verhalen als in dejoodse Thora. In het Nieuwe Testament staan deverhalen over het leven van Jezus Christus.De meeste gelovige mensen in Nederland zijnchristenen. Daarbinnen zijn twee groepen:protestanten en katholieken. Opzaterdagmorgen gaan de joden naar de synagogeom de sabbat te vieren. De heilige dag van dechristenen is de zondag, dan gaan zij naar dekerk.


blok2 Het christendom


Waar konden in de middeleeuwen zieken en gewondenverzorgd worden?Waarom mochten monniken geen vrouw en kinderenhebben?Waarom konden monniken geen eigen huis bezitten?

Wat voor werk deden de monniken buiten?

Wat voor werk deden monniken in het klooster?

Welke volken leefden in West-Europa samen met deRomeinen?Hoe wilden de rijke Germanen graag leven?Wat gebeurde er toen veel Romeinen christen werden?

Wanneer begon een lange periode van onrust inEuropa?Hoe begon die periode?

Hoe noemen we die periode van grote onrust?In welk land bleef het tijdens de volksverhuizingenrustig?Rond welke tijd leefde Karel de Grote?Hoe kwam het dat het rijk van Karel de Grote steedsgroter werd?Welke verplichting hadden al zijn onderdanen?Wat gebeurde er met de mensen die geen christenwilden worden?Met wie maakte de keizer soms ruzie over wie demachtigste man was?Wat kregen edelen in ruil voor hun hulp aan Karel deGrote?Hoe heet een man die een stuk land voor Karel deGrote bestuurt?Wat deed Karel de Grote als hij weer naar een nieuwepalts getrokken was?Wanneer trok Karel de Grote met zijn hofhouding weernaar een ander palts?Hoelang geleden is de joodse godsdienst ontstaan?In welk gebied is die godsdienst ontstaan?Hoe heet het heilige boek van de joden?Wanneer preekte Jezus Christus?Waar preekte hij over?Welke godsdienst ontstond er door zijn preken?In welk deel van de bijbel staan dezelfde verhalen alsin de Thora?Wat staat er in het Nieuwe Testament?


In een klooster.

Omdat hun leven geheel in dienst moeststaan van God.Ze moesten al hun bezittingen aan hetklooster geven.Ze bewerkten akkers, hoedden vee enkweekten groente en fruit.Zieken verzorgen, brood bakken, boekenoverschrijven.Germaanse volken.

Net als de Romeinen.Toen werden veel rijke Germanen ookchristen.Rond 400.

De Hunnen uit Azië trokken naar hetwesten.De volksverhuizingen.In Ierland.

Rond het jaar 800.Hij veroverde veel gebieden.

Ze moesten christen worden.Die werden gedood.

Met de paus.

Ze kregen een stuk land in leen.

Een leenman.

Hij controleerde dan het bestuur van zijnleenmannen.Als het voedsel in het gebied van de paltsop was.Ongeveer vijfduizend jaar geleden.In het gebied waar nu Israël ligt.De Thora.Ongeveer tweeduizend jaar geleden.Over dezelfde God als die van de joden.Het christendom.In het Oude Testament.

Verhalen over het leven van Jezus Christus.

blok2 Het christendomvragen antwoorden

les1

les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29


les1 Een dief met vleugelsLeonardo da Vinci woonde rond het jaar 1500 inItalië. Hij was beeldhouwer en schilder. Hij wasook onderzoeker en uitvinder. Hij werkte inopdracht van hertogen en koningen. Toen hijoud was, verhuisde hij naar Frankrijk om voorde Franse koning te werken.Hij werkte anders dan de andere geleerden indie tijd. Hij geloofde niet wat andere geleerden inhun boeken schreven. Hij ging zelf in de natuurop onderzoek uit. Ook deed hij experimenten. Zokwam hij er achter hoe de dingen echt in elkaarzaten. Het was zijn grote droom om te kunnenvliegen. Daarom onderzocht hij vleugels vanallerlei dieren.Al zijn ideeën en experimenten schreef hij op inaantekenboeken. Uit die aantekenboeken wetenwe precies waar hij zich mee bezig gehoudenheeft.

les2 Boekdrukkunst Lang geleden werden boeken met de handovergeschreven. Maar rond het jaar 1450 werdde boekdrukkunst uitgevonden. Daardoor werdhet veel gemakkelijker om boeken te maken.Boeken drukken ging immers veel sneller danoverschrijven. En je kon bovendien een heleboelexemplaren van hetzelfde boek maken. Door dezeuitvinding werden ook de ideeën die in dieboeken opgeschreven stonden veel snellerverspreid. Geleerden schreven over allerleionderwerpen: bijvoorbeeld over het geloof, overde aarde en de zon, over verre landen.In tijden van oorlog maakten de beide strijdendepartijen pamfletten en lieten die ook drukken. Zeschreven bijvoorbeeld hoe slecht en gemeen detegenpartij was.Veel van die boeken en pamfletten zijn bewaardgebleven. Zo zijn we veel te weten gekomen overhoe de mensen vroeger dachten en leefden.

les3 Ruzie in de KerkRond het jaar 1500 bestudeerde Maarten Lutherde Bijbel. Hij wilde weten hoe je als goedchristen moest leven. Hij vond dat de paus en depriesters veel te luxueus leefden. Dat was nietzoals Jezus Christus het had voorgedaan. Lutherwas vooral boos over de verkoop van aflaten.Dat waren briefjes waarmee je zogenaamd eenplaatsje in de hemel kon kopen. Hij schreef alzijn bezwaren op. De paus werd daar heel boosover. Luther mocht van hem niet meer bij de Kerkhoren. Toen stichtte Luther een eigen Kerk.Hij vertaalde de Bijbel uit het Latijn, zodatgewone mensen de Bijbel nu ook konden lezen.Door de uitvinding van de boekdrukkunstkonden veel mensen zelf een bijbel kopen. Ookandere gelovigen stapten uit de oude Kerk. ZoalsJohannes Calvijn. De volgelingen van Luther enCalvijn noemen we protestanten.

les4 En toch draait ze …Wij weten tegenwoordig heel veel over planeten,de zon, de sterren en het heelal. In demiddeleeuwen wisten mensen dat de aarde rondwas. Ze geloofden dat de zon om de aardedraaide. Iedereen kon immers zien dat de hemeleen koepel was die ook om de sterren heenstond. En zo stond het ook in de Bijbel.Copernicus bedacht en berekende dat de aardeom de zon draaide. Hij kon zijn ideeën alleenniet bewijzen omdat er nog geen telescopenwaren.Rond 1600 ontdekte de Nederlander HansLippershey dat je met twee lenzen eentelescoop kon maken. De Italiaan Galileo Galileionderzocht het heelal met zo’n telescoop. Hij konnu wel bewijzen dat er geen hemelkoepel was endat de aarde om de zon draaide. De pausveroordeelde Galilei. Hij vond dat iedereenmoest geloven wat er in de Bijbel stond. Daarommoest Galilei verklaren dat hij zich had vergist.


blok3 Nieuwe tijden


Waar en wanneer leefde Leonardo da Vinci?Leonardo da Vinci was een kunstenaar. Waar hield hijzich mee bezig?Waar hield hij zich nog meer mee bezig?Voor wie werkte Leonardo da Vinci?Hoe kwam Leonardo aan zijn kennis over de natuur?

Wat was een grote droom van Leonardo?Wat onderzocht hij daarvoor?Hoe weten wij waar hij zich mee bezig hield?Hoe werden boeken heel lang geleden gemaakt?Wanneer werd de boekdrukkunst uitgevonden?Welk voordeel hadden geleerden van deboekdrukkunst?Wat schreven ruziënde partijen bijvoorbeeld in eenpamflet?Waarom zijn geschiedenisonderzoekers steeds op zoeknaar oude boeken?

Wanneer leefde Maarten Luther?Waar hield hij zich mee bezig?Wat wilde hij weten?Wat vond hij van de paus en de priesters?

Waar was Luther bijvoorbeeld erg boos over?Wat waren aflaten?

Wie werd er erg boos over de dingen die Lutheropschreef?Waarom kon bijna niemand de Bijbel lezen?Wat was een belangrijk gevolg van de uitvinding vande boekdrukkunst?Welke persoon stichtte ook een eigen kerk?Hoe noemen we de volgelingen van Luther en Calvijn?Hoe dachten de middeleeuwers over de aarde?Hoe dachten ze over het draaien van de aarde en dezon?Hoe dachten ze over het heelal?Waarom waren ze daar zo zeker van?

Wat was de ontdekking van Copernicus?Waarom kon hij zijn ideeën niet bewijzen?Wanneer werd de telescoop ontdekt?Waar werd de telescoop ontdekt?Wat vond de paus van de ontdekkingen van Galilei?

Waarom geloofde de paus Galilei niet?


In Italië, rond het jaar 1500.Met beeldhouwen en schilderen.

Hij was een onderzoeker en uitvinder.Hij werkte voor koningen en hertogen.Hij onderzocht dingen en deedexperimenten.Hij wilde vliegen.Vleugels van dieren.Hij noteerde alles in aantekenboeken.Ze werden met de hand overgeschreven.Rond het jaar 1450.Hun ideeën werden veel sneller verspreiddan vroeger.Hoe slecht en gemeen hun tegenstanderswaren.Daaruit kunnen ze meer te weten komenover hoe mensen vroeger dachten enleefden.Rond het jaar 1500.Hij bestudeerde de Bijbel.Hoe je als goed christen moest leven.Ze leefden niet zoals Jezus dat bedoeldhad.De verkoop van aflaten.Briefjes waarmee je zogenaamd eenplaatsje in de hemel kon kopen.De paus.

Hij was geschreven in het Latijn.Veel mensen konden zelf een bijbel kopen.

Johannes Calvijn.Protestanten.Ze dachten dat de aarde rond was.Ze dachten dat de zon om de aardedraaide.Het was een koepel met sterren.Dat was wat je kon zien en het stond in debijbel.Dat de aarde om de zon draaide.Er waren nog geen telescopen.Rond het jaar 1600.In Nederland.Hij vond dat Galilei moest zeggen dat hijzich had vergist.In de Bijbel stond het precies andersom.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

blok3 Nieuwe tijden


les1 Meester RembrandtRembrandt van Rijn is een beroemdeNederlandse schilder. Hij leefde in dezeventiende eeuw. Op een avond staat hij doorhet raam van zijn atelier naar buiten te kijken.Hij ziet een groep jongens vechten. Een meisjestaat er bij in de buurt. Het licht valt op hetmeisje. Rembrandt vindt dat het er mooi uit ziet.Hij wil proberen de lichtval op het meisje teschilderen. Een van de jongens, Samuel vanHoogstraten, belt aan bij Rembrandt. Hij zegtdat hij de schilderijen van Rembrandt mooivindt. Samuel wil graag schilder worden.Rembrandt nodigt hem uit om in zijn atelier tekomen kijken.De jongen wordt later een beroemde schilder. Hijschrijft een boek over de schilderkunst. Het gaatook over De Nachtwacht, een schilderij vanRembrandt. Hij schrijft dat de manier waaropRembrandt het licht schilderde zo bijzonder is:het licht valt het meest op iemand die er nietecht bij hoort.

les2 Een rijk landDe Republiek was in de zeventiende eeuw eenvan de rijkste landen ter wereld. Daarom noemenwe deze tijd de gouden eeuw. De rijkdom kwamvooral door de handel. Vóór 1600 handelden deNederlanders meestal met andere Europeselanden. Na 1600 verdienden ze veel geld met dehandel op Afrika, Azië en Amerika.Het leven aan boord van de zeilschepenwaarmee de Nederlanders over de wereldzeeënvoeren, was zwaar en gevaarlijk. Veel werklozejongeren vonden werk op de schepen. Doorziektes aan boord, door zeerovers of doorstormen gingen veel matrozen onderweg dood.De scheepseigenaren konden dan ook maar metmoeite matrozen vinden.Amsterdam werd het middelpunt van dewereldhandel. Kooplieden konden er pakhuizenhuren en matrozen in dienst nemen. Ze kondener naar banken om geld te brengen of om geldte wisselen. Amsterdam was een stapelmarkt.Dat betekent dat alles wat in de wereldverhandeld werd, in Amsterdam te koop was.

les3 Een bijzonder landIn de zeventiende eeuw woonden er veelbuitenlanders in ons land. Ze woonden vooral inde steden in Holland en Zeeland. Ze waren naarons land gevlucht omdat ze in hun eigen landvervolgd werden. Of omdat het daar oorlog was.Of gewoon omdat Nederland een rijk land waswaar je werk kon vinden. De immigrantenwerden niet met open armen ontvangen. Maar zebleven hier toch vanwege de vrijheid.In de meeste landen in Europa mocht jebijvoorbeeld niet zelf je godsdienst kiezen. InNederland mocht dat wel. Hier schreef niemandje voor wat je moest geloven of hoe je moestleven. In Nederland kon iedereen zich vrijvoelen. Dat was bovendien goed voor dewelvaart. Ruzie en oorlog brengen de handel ingevaar. Daardoor zou de welvaart snel minderworden.

les4 Een oud schip nabouwenIn 1629 zonk het VOC-schip de Batavia voor dekust van Australië. Twintig jaar geleden werdhet wrak door duikers ontdekt. Toen ontstondhet plan om het schip na te bouwen.Onderzoekers hoopten zo meer te weten te komenover de scheepsbouw in de zeventiende eeuw.Uit die tijd zijn namelijk geen schepen bewaardgebleven.De onderzoekers bestudeerden schilderijen vanschepen uit de zeventiende eeuw. In het VOC-archief vonden ze voorschriften voor de bouwvan de schepen. Daar stond ook in hoe de mastenen zeilen eruit moesten zien. Op oudebouwtekeningen zagen ze hoe je dehoutverbindingen moest maken. Toch hebben debouwers veel dingen zelf moeten uitvinden.Bijvoorbeeld hoe je met dit schip moest varen.Door al dat onderzoek duurde het nabouwen weltien jaar. De echte Batavia is in één jaargebouwd.


blok4 De gouden eeuw


Wanneer leefde Rembrandt van Rijn?Waardoor is hij beroemd geworden?Welk idee krijgt hij als hij naar buiten kijkt?Wat wil Samuel van Hoogstraten het liefst worden?Waarover gaat het boek dat Samuel van Hoogstratenlater schrijft?Wat vindt hij het bijzondere aan de schilderijen vanRembrandt?Waarom noemen we de zeventiende eeuw in deRepubliek ook wel de gouden eeuw?Waardoor ontstond de rijkdom in de zeventiende eeuw?Met welke landen werd er vóór 1600 handel gedreven?Welke gebieden kwamen daar na 1600 nog bij?Waarom konden scheepseigenaren vaak maar metmoeite matrozen vinden?Welke stad werd het middelpunt van de wereldhandel?Waarom zijn banken belangrijk voor kooplieden?Amsterdam was een stapelmarkt. Wat betekent dat?

Woonden er in de zeventiende eeuw veel of weinigbuitenlanders in ons land?Waar woonden die buitenlanders vooral?Hoe noemen we de mensen die uit andere landen naarde Republiek kwamen?Waarom bleven veel immigranten in ons land wonen?In de meeste landen in Europa mocht je wel/niet zelfje godsdienst kiezen.In Nederland mocht je wel/niet zelf je godsdienstkiezen.Wat zou er in gevaar komen door ruzie en onenigheid?Waar zorgde de handel voor?In welk jaar zonk de Batavia?Waar is de Batavia gezonken?Welk plan ontstond toen het wrak gevonden was?Wat wilden onderzoekers te weten komen?

Waarom is er weinig bekend over schepen uit dezeventiende eeuw?Waar konden de bouwers vinden hoe een zeventiende-eeuws schip eruitgezien heeft?Wat vonden de bouwers in het VOC-archief?

Wat moesten de bouwers zelf uitvissen?Hoe lang heeft het nabouwen van de Batavia geduurd?Waarom duurde het nabouwen zo lang?Hoelang duurde het bouwen van de echte Batavia?


In de zeventiende eeuw.Door zijn schilderijen.Hij wil proberen de lichtval te schilderen.Schilder.Over schilderkunst.

De lichtval op iets wat er niet echt bijhoort.De Republiek was een van de rijkstelanden ter wereld.Door de handel.Met landen in Europa.Azië, Afrika en Amerika.Het werk op de schepen was zwaar engevaarlijk.Amsterdam.Ze kunnen er geld brengen of wisselen.Alles wat in de wereld verhandeld werd,was daar te koop.Veel.

In de steden in Holland en Zeeland.Immigranten.

Vanwege de vrijheid die er heerste.Niet.

Wel.

De handel.Voor meer welvaart.In 1629.Bij Australië.Om het schip na te bouwen.Hoe een zeventiende-eeuws schiperuitgezien heeft.Er zijn geen schepen uit die tijd bewaardgebleven.Op oude schilderijen.

Voorschriften over hoe je een schip moestbouwen.Hoe je met het schip moest varen.Tien jaar.De bouwers moesten veel onderzoek doen.Eén jaar.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

blok4 De gouden eeuw


les1 De damesrijwielclubFietsen is gezond, schreven de doktoren rond1900. Fietsen was eerst vooral iets voor rijkemensen. Voor gewone mensen was een fiets teduur. Die hadden ook niet genoeg vrije tijd.Fietsen kon je leren op een rijwielschool. Mensendie graag fietsten, richtten fietsclubs op. Eerstwas fietsen een sport alleen voor mannen. Nettemeisjes hoorden niet aan sport te doen, vondende meeste mensen toen. Omdat de mannen debaas in huis waren, verboden zij hun vrouwen endochters vaak om te fietsen. Maar veel vrouwenwilden ook heel graag fietsen. Ze richttenspeciale fietsclubs voor dames op. Er warenrond 1900 ook andere sporten, zoals voetbal.Maar alleen mannen en jongens mochtenvoetballen.In die tijd waren er nog maar weinigverkeersregels. Voetgangers en mensen metkarren waren de grote snelheid van fietsers nietgewend. Daardoor gebeurden er veelongelukken.

les2 Wat een vondst! Lang geleden waren er geen machines. Demensen deden het werk met de hand. Latergebruikten ze windkracht om molens enzeilschepen te bewegen. In 1769 bouwde JamesWatt in Engeland de eerste bruikbarestoommachine. Vanaf 1800 werdenstoommachines in fabrieken neergezet. Ze lietenallerlei machines werken. De eerste trein inNederland reed in 1839 tussen Amsterdam enHaarlem. In 1880 was er al een heel net vanspoorlijnen in Nederland. Rond 1900 werd deverbrandingsmotor uitgevonden. Deze motorwerd gebruikt voor auto’s en vliegtuigen. In1878 vond Thomas Alva Edison de elektrischegloeilamp uit. Rond 1890 kregen alle steden eenelektriciteitsnet. Na 1900 kwamen erelektrische huishoudelijke apparaten in dehuizen: stofzuigers, wasmachines, telefoons enradio’s. Door de uitvinding van kunstmestkonden de boeren veel meer voedsel produceren.We noemen de periode van verandering tussen1800 en 1900 de industriële revolutie.

les3 De steden groeienVóór 1850 leefden de meeste Nederlanders op hetplatteland van de opbrengst van hunboerderijtjes. Ze verdienden wat bij doordat zehandgeweven stoffen verkochten aantextielfabrikanten. Na 1850 vertrokken veelboeren naar de stad. Ze zochten werk in defabrieken. De steden raakten zo overvol.Gezinnen woonden vaak met z’n allen in éénkamer. De arbeiders verdienden erg weinig.Daarom werkten vrouwen en kinderen ook in defabrieken. Veel mensen emigreerden naarAmerika. Daar was volop werk en je kon er goedverdienen.Rond 1900 verdienden de arbeiders iets meergeld. De huizen kregen waterleiding, rioleringen elektrisch licht. Er gingen veel mindermensen dood aan besmettelijke ziekten. Rondde steden waren de muren en wallen afgebroken.Op die plaatsen werden nieuwe huizen gebouwd.Alles was vies van het roet uit defabrieksschoorstenen. Op de straten zag je heelveel trams en fietsen.

les4 In het gemeentehuisAbby en Ruby bezoeken het gemeentehuis. Zepraten met de mensen die er werken. De afdelingBurgerzaken houdt alles bij over de inwonersvan de gemeente. Andere afdelingen zorgen voorde vuilnisophaal, voor het onderhoud vanwijken, of voor de bouw van huizen, scholen enindustrieterreinen. Het geld daarvoor komt vande regering en van de gemeentebelasting.Een gemeente wordt bestuurd door degemeenteraad. Die bestaat uit mensen die doorde inwoners gekozen zijn. De gemeenteraadbeslist wat er in de gemeente gedaan moetworden. Samen met de burgemeester zorgen dewethouders ervoor dat de besluiten van degemeenteraad goed worden uitgevoerd. Vanaf2010 wordt de burgemeester gekozen door deinwoners van de gemeente. De burgemeester isook het hoofd van de politie en de brandweer.


blok5 Industriële revolutie


Waarom zag je rond 1900 geen arme mensen fietsen?

Waar konden de mensen leren fietsen?Wat deden mensen die graag met anderen wildenfietsen?Waarom mochten veel meisjes eerst niet fietsen?

Wat deden vrouwen die toch heel graag wilden fietsen?Welke sport was tot ongeveer 1980 alleen toegestaanvoor jongens en mannen?Waarom gebeurden er rond 1900 veel ongelukken metfietsers?

Hoe deden de mensen lang geleden hun werk, toen ernog geen machines waren?Welke kracht gebruikten ze later voor molens enzeilschepen?Wie bouwde de eerste bruikbare stoommachine?Waar werden de stoommachines voor gebruikt?

Wanneer en waar reed de eerste stoomtrein inNederland?Wanneer was er al een heel spoorwegnet in Nederland?Sinds wanneer hebben we elektrische huishoudelijkeapparaten?Door welke uitvinding konden boeren veel meer voedselproduceren?Hoe noemen we de periode van verandering tussen1800 en 1900?Waar woonden de meeste Nederlanders vóór 1850?Waar leefden ze van?Waar vertrokken de boeren na 1850 naartoe?Waar zochten ze werk?Waarom moesten vrouwen en kinderen in fabriekenwerken?Waarom emigreerden mensen naar Amerika?

Welke voorzieningen kwamen er na 1900 in de huizen?Wat gebeurde er met de muren en de wallen van desteden?Wat kwam ervoor in de plaats?Waardoor was alles in de steden vies en vettig?Welke voertuigen zag je in de straten?Waar zorgt de afdeling Burgerzaken voor?

Waar komt het geld vandaan dat de gemeente nodigheeft?Wie beslist in een gemeente wat er moet gebeuren?Wie zorgen ervoor dat de besluiten van degemeenteraad worden uitgevoerd?


Een fiets was veel te duur voor hen en zehadden ook niet genoeg vrije tijd.Op een rijwielschool.Ze werden lid van een fietsclub.

Nette meisjes hoorden niet aan sport tedoen, vonden de meeste mensen.Ze richtten speciale damesrijwielclubs op.Voetbal.

Er waren nog weinig verkeersregels. Demensen waren er niet aan gewend dat eenfiets zo hard ging.Ze deden alles met de hand en gebruiktenhun spierkracht.Windkracht.

James Watt.Voor het aandrijven van machines infabrieken.In 1839, tussen Amsterdam en Haarlem.

In 1880.Vanaf 1900.

Door de uitvinding van kunstmest.

De industriële revolutie.

Op het platteland.Van de opbrengst van hun boerderijtjes.Naar de steden.In de fabrieken.De arbeiders verdienden erg weinig.

Er was volop werk en je kon er goedverdienen.Waterleiding, riolering en elektrisch licht.Die werden afgebroken.

Er werden nieuwe huizen gebouwd.Door het roet uit de fabrieksschoorstenen.Fietsen en trams.Het bijhouden van de gegevens van deinwoners.Van de regering en uit degemeentebelasting.De gemeenteraad.De burgemeester en de wethouders.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

blok5 Industriële revolutie


les1 Op de vluchtOp 10 mei 1940 begon voor Nederland deTweede Wereldoorlog. Het Duitse leger viel onsland binnen. Het Nederlandse leger vocht om deDuitsers tegen te houden. Ze zetten zelfs stukkenland onder water om de opmars van de Duitserste verhinderen. Maar dat lukte niet. Het Duitseleger was veel sterker. Ze hadden veel meersoldaten, vliegtuigen en kanonnen. Voor demensen waren de gevechten gevaarlijk. Somsvielen er uit vliegtuigen bommen op de steden.Veel mensen probeerden per schip naarEngeland te vluchten. Daar waren ze nog veiligvoor de Duitsers. Vooral Joodse mensen vreesdenvoor hun leven. Meestal moesten ze hun familieen hun bezittingen achterlaten.

les2 Oorlog in NederlandAdolf Hitler was in 1933 de leider van Duitslandgeworden. Hij had beloofd Duitsland rijk enmachtig te maken. Daarom had hij veelaanhangers. Met zijn legers viel hij buurlandenaan. Daardoor begon de Tweede Wereldoorlog. Op10 mei 1940 vielen de Duitse legers Nederlandbinnen. Daarbij werd het centrum vanRotterdam plat gebombardeerd. Na vijf dagenstrijd gaf Nederland zich over. De Nederlandseregering vluchtte naar Londen.Er kwam censuur. Dat betekent dat de krantenalleen berichten mochten schrijven die gunstigwaren voor de Duitsers. Tijdens de bezettingwerden waardevolle goederen door de Duitsersmeegenomen. Er was tekort aan eten, kleding enbrandstof. Om wat er was eerlijk te verdelen,kwam er een bonnensysteem. Veel mannenmoesten in Duitsland gaan werken. Wie dat nietwilde, moest onderduiken. Ook Joden moestenonderduiken. Van de 140 000 Joden in Nederlandkwamen er 100 000 om in concentratiekampenin Duitsland. In de hongerwinter van 1944-1945stierven veel mensen van de honger en de kou.

les3 Angst, verzet en verraadIn de eerste maanden van de oorlog merkten demensen in Nederland weinig van de bezetting.Later moesten ze steeds een keuze maken:moeten we de Duitsers wel of nietgehoorzamen? Verzet tegen de Duitsers waslevensgevaarlijk. De meeste Nederlandersdurfden dat niet. Ze bemoeiden zich het liefstnergens mee. De enkelen die het wel durfden,werden verzetsstrijders genoemd. Ze hielpenonderduikers aan een schuilplaats, vervalstenpersoonsbewijzen en stalen voedselbonnen voorhen. Of ze drukten bijvoorbeeld illegale krantenmet echt nieuws over de oorlog. Maar er warenook Nederlanders die de Duitsers juist hielpen.Aannemers hielpen de Duitsers met het bouwenvan bunkers om de kust te verdedigen. NSB-ersverraadden onderduikers aan de Duitsers ofgingen meevechten in het Duitse leger. Na deoorlog zijn de ergste landverraders gestraft.

les4 Anne Frank en het achterhuisAnne Frank was een Joods meisje. Ze woonde inDuitsland. In 1934 vluchtte ze vanwege deJodenvervolging met haar familie naarAmsterdam. In juli 1942 moest de familie Frankonderduiken. Anders zouden ze opgepaktworden. Het kantoor van Annes vader had aan deachterkant een paar lege kamers. Daar verstoptenze zich. Een boekenkast verborg de ingang tot ditachterhuis. Tijdens de onderduiktijd hield Anneeen dagboek bij. In augustus 1944 werden zeverraden. De familie Frank werd naar eenconcentratiekamp gebracht. Ze stierven daarallemaal, behalve Annes vader. Na de oorlog werdhet dagboek gedrukt. Toen werd ook de AnneFrank Stichting opgericht. Die maakte van hetachterhuis een museum. De Stichting werkteraan dat niemand vergeet wat er met de Jodenin de oorlog gebeurd is. En ook dat mensenelkaar niet discrimineren.


blok6 De Tweede Wereldoorlog


Wanneer begon voor Nederland de TweedeWereldoorlog?Hoe probeerde het Nederlandse leger de Duitsersbijvoorbeeld tegen te houden?Waaraan kon je zien dat het Duitse leger veel sterkerwas?Veel mensen probeerden te vluchten. Naar welk land?Wie vreesden vooral voor hun leven bij de Duitsebezetting?Hoe heette de leider van Duitsland?Waarom had hij veel aanhangers?

Hoeveel dagen verzette het Nederlandse leger zichtegen de Duitse inval?Welke stad werd voor een groot deel verwoest?Wat deed de Nederlandse regering toen de Duitselegers ons land binnenvielen?Kranten mochten alleen berichten schrijven die gunstigwaren voor de Duitsers. Hoe heet dat? Waardoor werd Nederland erg arm?

Waar moesten Nederlandse mannen gaan werken?Waar werden de Joden naartoe gebracht?Hoeveel Nederlandse Joden kwamen in de oorlog om?Hoe heet de laatste oorlogswinter?Waarom durfden de meeste Nederlanders zich niet teverzetten tegen de Duitsers?Hoe noemen we de mensen die zich tegen de Duitsersverzetten?Hoe hielpen de verzetsstrijders de onderduikers?

Wat voor nieuws stond er in de illegale kranten?Hoe noemen we de mensen die de Duitsers hielpen?Op welke manieren werden de Duitsers doorverschillende Nederlanders geholpen?

Wat gebeurde er na de oorlog met een deel van delandverraders?In welk land woonde Anne Frank eerst?Waarom vluchtte ze met haar familie naar Nederland?Waarom dook de familie Frank onder?

Waar verstopten ze zich?Hoe noemen we die kamers?Hoe werd de ingang van het achterhuis verborgen?Wanneer werd de familie Frank door de Duitsersopgepakt?Hoe hebben de Duitsers de familie Frank ontdekt?Wie van de familie Frank heeft de oorlog overleefd?Wat deed hij na de oorlog met het dagboek van Anne?Wat gebeurde er met het achterhuis?


Op 10 mei 1940.

Ze zetten stukken land onder water.

Ze hadden veel meer soldaten, vliegtuigenen kanonnen.Naar Engeland.Joodse mensen.

Adolf Hitler.Hij had beloofd Duitsland rijk en machtigte maken.Vijf dagen.

Rotterdam.De regering vluchtte naar Engeland.

Censuur.

De Duitsers haalden waardevolle spullenweg uit Nederland.In Duitsland.Naar concentratiekampen.Ongeveer 100 000.De hongerwinter.Omdat verzet levensgevaarlijk was.

Verzetsstrijders.

Met het zoeken van een schuilplaats,vervalsen van persoonsbewijzen en stelenvan bonkaarten.Het echte nieuws over de oorlog.Landverraders.Door het bouwen van bunkers, hetverraden van onderduikers en hetmeevechten in het Duitse leger.Ze werden gestraft.

In Duitsland.Vanwege de Jodenvervolging in Duitsland.Anders werden ze door de Duitsersopgepakt.In enkele lege kamers achter het kantoor.Het achterhuis.Door een boekenkast.In augustus 1944.

Iemand heeft de schuilplaats verraden.Alleen de vader van Anne.Hij liet het drukken.Het werd een museum.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

blok6 De Tweede Wereldoorlog


Bij de tijd samenvattingen groep 7

Documents

Transcript of Bij de tijd samenvattingen groep 7