Bibliotheken op Wikipedia en wiki’s:

een pleidooi

Na tien jaar Wikipedia is het online medium niet meer weg te den-ken. De route van Google naar een Wiki-lemma is meestal kort en snel – precies wat informatieconsumenten willen. Zijn bibliotheken nog op tijd om aan te haken?

Edwin Mijnsbergen

In januari 2011 bestond Wikipedia tien jaar. In die tien jaar is er over dit fenomeen, want zo mag je het gerust noemen, ontzettend veel geschreven. Aanvankelijk kreeg de online encyclopedie net zo veel kritiek als lof, maar na verloop van tijd moesten zelfs de grootste tegenstanders toegeven dat Wikipedia weliswaar niet perfect is maar zich wél had bewezen als ongeëvenaard naslagwerk voor een miljoenenpubliek.De Nederlandse bibliotheekwereld hield zich altijd een beetje op de vlakte in de discussies over Wikipedia. Na-tuurlijk werd in de beginjaren nog wel gewezen op de be-perkte betrouwbaarheid van online informatie in het al-gemeen, en op die van Wikipedia in het bijzonder, maar ook bibliothecarissen moesten na verloop van tijd toe-geven dat vragen van klanten vaak sneller beantwoord kunnen worden met behulp van Google en Wikipedia dan met behulp van de papieren collecties en betaalde databanken. Het is nu eenmaal zo dat veel mensen ge-noegen nemen met basale informatie en die informatie

ook nog eens graag snel aangeleverd willen krijgen. Iedere inlichtingenmedewerker herinnert zich wel een geval waarbij hij voor een scholier die een werkstuk moest maken op zoek ging naar informatie over een bepaalde diersoort. Na minstens een kwartier gezocht te hebben bleek het enige boekje in de collectie nét uitgeleend te zijn, bleek het niveau van de in de data-banken gevonden artikelen toch te wetenschappelijk te zijn maar sloot het artikel van Wikipedia wél goed aan op de informatiebehoefte van de scholier. De me-dewerker gaf het uitgeprinte lemma dan met pijn in het hart mee maar besefte tegelijkertijd dat Wikipedia was uitgegroeid tot een bron van formaat. Daar kun je je niet tegen blijven verzetten.

BoVeN De VouWWikipedia groeide niet alleen uit tot een bron van formaat (op het moment van schrijven bevat alleen de Nederlandstalige Wikipedia al ruim 688.000 arti-

Wikipedia wil op erfgoedlijst Nu Wikipedia tien jaar bestaat en 18 miljoen lemma’s in 279 talen bevat, willen Duitse vrij-willigers dat het digitale naslagwerk op de we-relderfgoedlijst van UNESCO komt te staan. Het idee daarvoor is ontstaan in Duitsland, waar vrijwilligers 1,2 miljoen lemma’s hebben geproduceerd waarmee ze qua toevoegin-gen op de tweede plaats staan. Het is voor het eerst dat een digitaal medium op de lijst zou komen. Volgens vertegenwoordigers van UNESCO leidt het wel tot complicaties: zo zou

Wikipedia geen ‘bedreigd’ verschijnsel zijn en is er een land nodig dat Wikipedia aandraagt. UNESCO denkt daarom ook na over het toe-voegen van Wikipedia aan het Unesco Memo-ry of the World Register. Voorstanders wijzen op de informatie die aan Wikipedia kan worden toegevoegd, die anders niet in bibiotheken zou verschijnen. Ook is er een ‘Intangible Cultural Heritage list’, maar de VS en Duitsland hebben deze conventie uit 2003 niet ondertekend.

kelen), het werd ook een van de meest zichtbare bron-nen op het web. Veel artikelen uit de encyclopedie doen het uitstekend in de gangbare zoekmachines en eindigen boven de beruchte ‘vouw’; ze komen in beeld zonder dat de gebruiker hoeft te scrollen. Dat dit leidt tot hoge bezoekersaantallen is evident.Van Nederlandse bibliotheken is bekend dat zij juist niet goed zichtbaar zijn op het web. Dat probleem kreeg onder meer aandacht in de rapporten ‘De Openbare Bibliotheek tien jaar van nu’ (SCP) en ‘Innovatie met Effect’ (Commissie Calff). Deze rapporten werden ge-publiceerd in 2008, het jaar waarin de oprichter van Wi-kipedia, Jimmy Wales, bibliotheken expliciet opriep een bijdrage te leveren aan Wikipedia, maar gek genoeg zijn er nog steeds maar weinig bibliotheken die gehoor aan de oproep hebben gegeven. Het is blijkbaar niet van-zelfsprekend dat bibliotheken formatieplaatsen inzetten voor een vrije encyclopedie die de online zichtbaarheid en vindbaarheid van collecties en expertise verbetert.

Wiki loVes BieBDe projectgroep Bibliotheekinnovatie van Stichting Bibliotheek.nl zag in dat er behoefte was aan enige re-gie op het gebied van samenwerking met Wikipedia en gaf eind 2009 formeel opdracht aan Bibliotheek Vlissingen om te starten met de pilot Wiki loves bieb. Deze pilot had tot doel om een structurele en duur-zame samenwerking tussen Wikimedia Nederland en de sector openbare bibliotheken op te zetten. Van dat samenwerkingsverband zouden beide partijen profite-ren. De openbare bibliotheeksector omdat het:• debandtussenbibliothekenenhetonderwijsver-

sterkt door concretisering van activiteiten op het gebied van media-educatie;

• debandtussenbibliothekenenlokaleerfgoedpart-ners versterkt door structurele begeleidende activi-teiten;

• debandtussenbibliothekeneninternationalesa-menwerkingspartners in de digitale wereld ver-sterkt door het leveren van content;

• leidt tot meer zichtbaarheid van de bibliotheek,haar expertise en haar collecties in de digitale we-reld.

Wikimedia Nederland omdat het:• hetbewustzijnvanhetpubliekoverdeactiviteiten

van Wikimedia Nederland vergroot;• hetgebruikvanendebijdragenaandeprojecten

van de Wikimedia Foundation vergroot en dit toegenomen gebruik leidt tot een grotere kritische massa (kwaliteit);

• het bewustzijn en gebruik van de projecten vanWikimedia in het onderwijs vergroot;

• het imago (kwaliteit enbetrouwbaarheid) vandeprojecten van Wikimedia vergroot omdat de bi-bliotheek van oudsher een betrouwbaar imago ge-niet.

Het pilotproject van de bibliotheek Vlissingen werd in 2010 uitgevoerd. Die pilot resulteerde niet alleen in verkenningen van de samenwerkingsmogelijkheden en het draagvlak bij andere bibliotheken; er werd ook daadwerkelijk intensief bijgedragen aan Wikipedia, zowel door bibliotheekmedewerkers als door vrijwil-ligers. Zo werden er tientallen nieuwe lemma’s over Vlissings erfgoed aan de encyclopedie toegevoegd, werden bestaande lemma’s verbeterd en voorzien van bronnen en categorieën, werden de digitale afbeeldin-gen uit de collectie van het muZEEum in Vlissingen

http://www.essentials-media.nl

17 november congrescentrum ReeHorst, Ede

Jaarcongres 2011

Eenander vak

Veel grote onderwerpen die het nieuws bepalen zijn meer dan ooit óók internetonderwerpen: privacy, twitterrevoluties, digitalisering, WikiLeaks, auteursrecht, pay walls, andere manieren van wer-ken, andere manieren van kennisoverdracht... En in alle gevallen draait het om informatie. Arme informatieprofessional: die heeft al jaren te ma-ken met veranderingen binnen het vakgebied, maar ziet nu zijn vak in steeds sneller tempo ver-anderen in een ánder vak. Daarom staat op dit congres de rol van de informatieprofessional ter discussie: wat moet hij – of zij - weten en kunnen om informatieprofessional te zijn.

Met:• Hetplenairedebat:filosofeStineJensen,Waag

Society-directeurMarleenStikker,enmedia-theoreticus en netcriticus Geert Lovink geven een korte presentatie van 10 mi-nuten waarin ze hun visie op het thema

geven. Daarna gaan ze o.l.v. PieterJanHagens met elkaar én met de zaal in debat.

• Vijfparellelle‘hotissue’tracks:HetVak-E–booksenDigitalisering-HetNieuweWerken-Web3.0- de Openbare Bibliotheek.

• Tweeparallelletracksmetuitsluitendcases.• NVBHappe.ning:Meemakenenmeebeleven.• Informatiemarktmetmeerdan60bedrijven

en instellingen.• Banenmarkt,workshops,cabaret,technolab,

unconference en méér.• UitreikingVictorinevanSchaickprijs.

www.nvbcongressen.nl

NVB-ledenenledenvanAIN,HIN,CNIN,NIN,OIN,ZIN,NVBA,ABD-BVD,VVBAD,IHOLenHetOverlegbetalen €70 voor deelname aan het congres en €165voordeelnameaandeMasterclassofWork-shop.Niet-ledenbetalenresp.€210 en €265.IDM-studentenbetalen€22,50voordeelnameaan het congres.DeNVBisdeNederlandseVerenigingvoorBeroeps-beoefenaren in de bibliotheek-, informatie- en kennissector.

door oud-medewerkers van de Koninklijke Schelde en andere vrijwilligers beschreven en overgedragen aan Wikimedia Nederland, leidde participatie in de foto-wedstrijd Wiki Loves Monuments tot een nagenoeg complete lijst van Vlissingse rijksmonumenten in Wikipedia en leidde de samenwerking met het Neder-lands Instituut voor Beeld en Geluid tot de plaatsing van historisch Vlissings filmmateriaal in Wikimedia Commons.

geBRuikIn dit stadium kan er nog niet veel worden gezegd over het aantal raadplegingen van de lemma’s, maar een steekproef met behulp van de tool http://stats.grok.se maakte duidelijk dat de eerste 13 binnen acht weken 3.200 keer waren bekeken. Inmiddels is de pilot afgerond. De bibliotheek Vlissin-gen heeft er voor gezorgd dat het project overdraag-baar is door de projectdocumentatie op de projectsite beschikbaar te stellen, alsmede handleidingen en bro-chures voor culturele instellingen, docenten en vrijwil-ligers. Hoe Bibliotheek.nl de uitkomsten van de pilot zal benutten is nog niet duidelijk. Mogelijk wordt het project pas in het najaar van 2011 geëvalueerd. Duide-lijk is in ieder geval wel dat alle betrokkenen enthou-siast zijn over het samenwerkingsverband: Wikimedia Nederland wil graag verder op de ingeslagen weg en ook de vrijwilligers denken er niet aan om te stoppen met hun bijdragen aan Wikipedia. Bibliotheek.nl on-derzoekt ondertussen in hoeverre Wikipedia geïnte-greerd kan worden in de in aanbouw zijnde Nationale Bibliotheekcatalogus (NBC) en of het andersom mo-gelijk is om content uit die catalogus op te nemen in Wikipedia. Dit laatste moet technisch gesproken geen

probleem zijn: in maart van dit jaar ging de univer-siteitsbibliotheek van Lausanne een samenwerkings-verband aan met Wikimedia Zwitserland. Dit project (‘Valdensia’) behelst onder meer de geautomatiseerde import van achthonderd regionale biografieën van de bibliotheek in Wikipedia.

ZelF AAN De slAgBibliotheek.nl kan veel kanten op met de pilot, maar het is niet waarschijnlijk dat de stichting formatie-plaatsen op lokaal of regionaal niveau gaat financie-ren, daar kun je immers nauwelijks een verdeelsleutel op loslaten. Het is wel denkbaar dat de lessen van de pilot worden vertaald naar trainingen voor openbare bibliotheken, opdat zij, net als Vlissingen, samenwer-kingsverbanden aan kunnen gaan met culturele instel-lingen in de omgeving en vrijwilligers kunnen verlei-den tot, en opleiden in, het bijdragen aan Wikipedia. Wat in gesprekken met bibliotheekmedewerkers op-valt is dat velen van hen de potentie van Wikipedia onderkennen maar het tegelijkertijd lastig vinden om een goede invulling te bedenken en om die invulling vervolgens weer te koppelen aan lokale of regionale samenwerking en financiering. Dat proces is inder-daad een uitdaging, maar als je zorgt voor een goede afbakening van de thematiek kun je in korte tijd veel bereiken. De bibliotheek Vlissingen koos voor een af-bakening tot het cultureel erfgoed van de stad en het beschrijven van de objecten uit de collectie van de voormalige Oudheidskamer van de NV Koninklijke Maatschappij De Schelde (KMS). Door die afbakening kwam al snel een samenwerkingsverband met het Gemeentearchief Vlissingen en het Zeeuws Maritiem ‘MuZEEum’ tot stand, en meldden zich binnen een

paar weken twintig vrijwilligers aan die stuk voor stuk kennis van, of belangstelling voor, de geschiedenis van de KMS hadden. De bibliotheek trainde de vrij-willigers en faciliteerde de (digitale) werkplekken, en haalde op die wijze ook de banden aan met een klein deel van de Vlissingse gemeenschap.

eNthousiAsMeReNAls je vrijwilligers enthousiast wilt krijgen voor een dergelijk project is het van belang dat zij ook de ruimte krijgen om hun eigen verhaal te vertellen en dat je werkelijk een beroep doet op de expertise van de personen in kwestie. Dat je dit ook in korte tijd en met weinig financiële middelen kunt bereiken leerde ik door een hobbyproject waar ik in november 2010 mee begon: Middelburg Dronk.Voor dat project maak ik gebruik van dezelfde soft-ware als Wikipedia: MediaWiki. Die software is vrij beschikbaar. De bijbehorende domeinnaam kost 6,95 euro per jaar. De gehuurde opslagruimte voor afbeel-dingen kost per jaar nog minder. Daarmee heb ik de directe kosten benoemd. Tijd is de werkelijke inves-tering, maar eigenlijk valt ook die investering reuze mee. Ik denk dat ik in het eerste half jaar ongeveer 200 uur aan het vullen van de Wiki heb besteed. Die investering heeft dan wel geleid tot een ‘Wikipedia van Middelburgse kroegen’ die inmiddels meer dan 300 artikelen over bestaande en verdwenen cafés en andere drinkgelegenheden bevat, inclusief vele hon-derden afbeeldingen en krantenknipsels die ik als vrij-williger uit de beeld- en krantenbanken van Zeeuwse erfgoedinstellingen haalde. Het mooiste is nog wel dat dit hobbyproject blijkbaar tot de verbeelding spreekt van velen. Regionale media besteedden aandacht aan

het initiatief en steeds meer mensen stellen materiaal uit hun privécollecties beschikbaar. Je krijgt opeens mails uit onverwachte hoeken, de citymarketeer wil graag eens met je praten en het archief organiseert met plezier een inloopmiddag voor senioren met een ho-recaverleden. Mensen herkennen zich in verhalen en tonen zich opeens bereid om mee te zoeken in de vele oude documenten die her en der liggen opgeslagen, al dan niet gedigitaliseerd.

geeN excuses MeeRAls particulier haal je je best veel op de hals, met een dergelijke hobby, maar als Middelburg Dronk me iets heeft duidelijk gemaakt is het wel dat het wemelt van de verhalen in gemeenschappen en dat mensen die verhalen maar wat graag delen. Het probleem is alleen dat veel van die mensen digitaal niet zo goed onder-legd zijn, of enigszins beschroomd zijn zich te uiten op een website, zelfs als dat anoniem kan.Bibliotheken hebben het nu al jaren over het bevorde-ren van mediawijsheid, over gebruikersparticipatie en user generated content en over het verzamelen en ver-tellen van verhalen. De sector hoopt vurig op online zichtbaarheid en relevantie. Toch zie je vaak nog een afwachtende houding: men gokt er dan op dat aan-sluiting op de landelijke infrastructuur voorlopig wel genoeg is. Dat is het echter niet, het is slechts een basis. Besef daarom dat de verhalen er al zijn, en de techno-logie ook. In feite ligt het allemaal voor het oprapen, tegen zeer geringe kosten. Pilots geven een richting aan, bibliotheken vullen zelf in. Er zijn eigenlijk geen excuses meer. dib