Bestaanstechnologien en godsbeelden Nienke Moor

Wereldbevolking naar godsdienst

RationaliseringsprobleemHet bestuderen van veranderingsprocessen

Lenskis technologisch evolutionisme

Technologien en evolutionaire trends:Vorige keer: technologien en ongelijkheidVandaag: technologien en religie

Plaats in de cursus

In deze bijeenkomstWaarom voor-industriele samenlevingen?Macro-theorie: Technologisch EvolutionismeEvolutionaire trendsMicro-theorie: Analogie redeneringData Enkele onderzoeksresultatenAfsluiting

GodsdienstsociologieMet name gericht op industrile samenlevingenEuropa en de Verenigde StatenSecularisering en ontkerkelijking

Religie is NIET dood en speelt nog steeds een grote rol in de wereld.

Waarom voor-industrile samenlevingen?Bestuderen van veranderingsprocessen

Door globalisering steeds minder variteit in religie.Met name het Christendom en de Islam verspreiden zich snel.Monothesme

Vormen van religieAnimisme: geloof in spirituele geesten

Geloof in goden:PolythesmeHenothesmeMonothesme

GodsbeeldenEerdere bevindingen:godsbeelden hangen samen met 1) natuurlijke beperkingen, 2) politieke kenmerken, 3) niveau van technologie en 4) economische kenmerken.

Hoe kunnen we deze bevindingen verklaren?

Synthese: technologisch evolutionisme (Lenski, 1970)

Samenlevingen worden benvloed door hun natuurlijke en sociale omgeving.

Mensen hebben een unieke genetische code die hen onderscheidt van andere organismen.

Deze genetische code stelt mensen in staat om cultureel erfgoed te creren.Uniek voor de mensheid

Technologisch Evolutionisme: basis assumpties

IdeologieInformatie die mensen gebruiken voor het bevatten, begrijpen en ordenen van ervaringen.

TechnologieInformatie die mensen gebruiken om de materiele bronnen in de omgeving te gebruiken voor het bevredigen van behoeften en verlangens.

Cultuur

Natuurlijke en sociale omgeving

Voorgaande sociale Sociale en culturele kenmerkenen culturele kenmerken

Genetisch materiaal van mens

Technologisch Evolutionisme: Basis model

Bestaanstechnologie als belangrijkste oorzaak van evolutionaire processen in samenlevingen.

Bestaanstechnologie stelt grenzen aan verdere ontwikkeling van de samenleving.

Ideologien (waaronder religie) helpen mensen de wereld te bevatten.

Technologisch Evolutionisme: Veranderingsprocessen in samenlevingen

SchematischIdeologie / religie

Sociale complexiteit- Economische en politieke differentiatie- Bevolkingsdichtheid

Bestaanstechnologie

Technologien en samenlevingstype

BestaanstechnologieAkkerbouw

Ontwikkelde tuinbouwHerders

Eenvoudige tuinbouw

Vissers

Jagers en verzamelaars

Evolutionaire trends (H17)Trend naar een meer efficinte productie

Trend naar een grotere bevolkingsomvang

Trend naar sterkere segmentatieUitgebreid behandeld in vorige hoorcollege

Trend naar meer activistische ideologien

Trend naar een meer efficinte productieDe efficintie van een bestaanstechnologie is afhankelijk van de kosten en baten.Kosten: hoeveelheid energie die voedselproductie kost.Baten: hoeveelheid energie die voedselproductie oplevert

De bestaanstechnologie is efficinter naarmate de hoeveelheid opgeleverde energie de hoeveelheid gekoste energie meer overstijgt (in calorien).

Efficintie van plantaardige voedselproductieBron: Harris, M. (1988). Culture, People, Nature.

Trend naar een grotere bevolkingsomvangMeer voedsel voor minder moeite.

Samenlevingen met een meer efficinte bestaanstechnologie kunnen een grotere populatie onderhouden dan samenlevingen met een minder efficinte bestaanstechnologie.

Bevolkingsomvang en -dichtheidBron: Lenski, G. & Nolan, P. (1995). Human Societies

Trend naar sterkere segmentatieMet toenemende technologische ontwikkeling raakt de structuur van een samenleving meer gesegmenteerd.

Trend naar meer en losser van elkaar staande instellingen (politiek en economisch)Trend naar grotere ongelijkhedenTrend naar meer geweldTrend naar meer en strakkere beginselen voor groepsvorming

Politieke instellingen en maatschappijtypeBron: Murdocks Standard Sample; eigen berekeningen

Beroepsspecialisatie en maatschappijtypeBeroepsspecialisatie en maatschappijtypeBron: Lenski, G. & Nolan, P. (1995). Human societies

Trend naar activistischere ideologienHoe meer ontwikkeld de bestaanstechnologie van samenlevingen is, des te meer activistische voorstellingen bevatten haar ideologien.

Religie is een bepaald soort ideologie.---------------------------------------------------------------------De religieuze voorstellingen van een samenleving zijn meer activistisch, naarmate haar bestaanstechnologie meer ontwikkeld is.

Godsbeelden en samenlevingenBron: Etnografische Atlas

Micro-verklaring (1)Te verklaren macro hypothese: hoe meer ontwikkeld de bestaanstechnologie van een samenleving, hoe meer activistisch de godsbeelden.

Rational Choice Theory of Religion Stark & Bainbridge, 1987- Mensen zijn rationeel.- Mensen gebruiken religie om niet wereldse producten te verkrijgen.- Kosten en baten afweging. Mensen zullen onderhandelen met de god die hun het meest te bieden heeft.

Micro-verklaring (2)Beter passende micro-verklaring: Topitsch (1954)- Mensen verklaren het onbekende aan de hand van het bekende.- Religie als verklaring van het onbekende.- Zoals de mensen zijn, zo zijn de goden.- Denkmodellen: biomorf, sociomorf en technomorf

Niveau van activisme in godsbeeldenWe verleggen de focus van het geloof in een morele hoge god naar het niveau waarop goden actief zijn volgens de religie van een samenleving.

Geloof in meerdere goden of geen godGeloof in een niet-morele hoge godGeloof in een morele hoge godMeer activistisch

VragenBestaat er een relatie tussen de bestaanstechnologie van een samenleving en de daarin aanwezige godsbeelden?Niet moreelMoreel

Zo ja

Betreft dit een directe of indirecte relatie?

Hoe verhouden de godsbeelden in de visserij- en veehouderijsamenlevingen zich tot godsbeelden in de andere samenlevingstypen?

Bestaanstechnologie en denkmodellen

VerwachtingenHoge godHet geloof in een scheppende hoge god zal opkomen wanneer mensen zelf gaan scheppen (ontwikkelde tuinbouwsamenlevingen.Morele hoge godHet geloof in een morele hoge god zal opkomen wanneer staten zich vormen en alleenheersers verschijnen (akkerbouwsamenlevingen).

Daarom controleren we voor:Aanwezigheid van vakwerkliedenAanwezigheid van n leider

Theoretisch modelBestaanstechnologie

Aanwezigheid alleenheerser Vakwerkmanschap(Morele) hoge god

Natuurlijke beperkingen

Data cross-cultureel onderzoek ITechnologisch evolutionisme doet voorspellingen over evolutionaire trends.

Toetsen van evolutionaire trendsSamenlevingskenmerken (macro-data)Lange termijn trends

Evolutionaire trends kunnen worden bestudeerd door het vergelijken van samenlevingen van verschillend technologisch niveau.

Data cross-cultureel onderzoek IIMurdocks Etnografische Atlas (1267 stammen)- De meest complete dataset voor cross-cultureel onderzoek in voor-industrile samenlevingen.- Eerdere beschrijvingen van stammen worden geprefereerd (1800-1950).- De beschrijvingen zijn gecodeerd door derde personen.

Standard Sample (186 stammen)- Meer informatie- Galtons probleem

Dataproblemen cross cultureel onderzoekRepresentativiteit steekproefSamenlevingen die nooit zijn beschreven

Galtons probleem van diffusieSamenlevingen benvloeden elkaar

Galtons probleem van diffusie (1)En van de meest belangrijke problemen in cross-cultureel onderzoek.Diffusie als mogelijke verklaring: samenlevingen benvloeden elkaar

Mogelijke oplossingen:Geografische separatie- Buurlanden zullen elkaar sterk benvloeden.In geval van religie: geen recente data

BevindingenBestaanstechnologieAanwezigheid alleenheerserVakmanschapNatuurlijke beperkingen(Morele) hoge god

Afhankelijkheid van veehouderij voor akkerbouw samenlevingenBron: Etnografische Atlas

Wallaces typologie van religienaar indeling LenskiKottak, C.P. (2002). Anthropology. The exploration of human diversity

ScheppingsverhalenUniverseel

Informatief karakter.Hoe verklaren mensen het onbekende

Scheppingsverhalen representeren gemeenschappelijk denken (Levi-Strauss)

Betere toetsing analogieredeneringScheppingsverhalen vergelijken van samenlevingen met verschillende bestaanstechnologie.

Kenmerken scheppingsverhalenScheppernatuurverschijnsel, voorouder, dier, geest, godGeslacht schepperman, vrouw, koppel, hermafrodietSchepping (van wereld en van mensheid)seksuele reproductie, transformatie, vaardigheid, op bevel

Voorbeelden scheppingTransformatie De god Marduk beloofde de andere goden Tiamat te verslaan, in ruil voor oppermacht. Zij gingen hier mee akkoord. Marduk versloeg de eerste moeder, en sneed haar in twee stukken. Hij gooide n helft omhoog, en noemde dit de hemel. De andere helft gooide hij naar beneden, waar het de aarde vormde .

Vaardigheid Bakothal maakte een klein menselijk figuur uit klei, maar het was verre van perfect. Kokomaht, zijn tweelingbroer, besloot een nieuw kleifiguur te maken. Hij maakte de perfecte mens, welke opstond en kon lopen. Bakothal ging echter verder met zijn imperfecte werk. Kokomath wees hem op zijn fouten; geen handen, geen voeten!

Tot slotHypothese van Lenski ondersteund door dataEr is een evolutionaire trend naar meer activistische godsbeelden

De analogieredenering van Topitsch is een belangrijke aanvullingWelke godsbeelden in welk type samenlevingen

Volgende hoorcollegeGastcollege Ariana Need over stemgedrag (H.27 en 28)