Behoefte-ondersteunende interactie: De zorgverlener als...
Transcript of Behoefte-ondersteunende interactie: De zorgverlener als...
Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste
Veerle Duprez
Contactadres: [email protected];
www.psych.rochester.edu/SDT
www.vopspsy.ugent.be
www.ucvvgent.be
Behoefte-ondersteunende interactie:
De zorgverlener als motiverende coach
Doelstellingen van deze workshop
• Reflecteren over de voor- en nadelen van verschillende
begeleidingsstijlen
• Reflecteren over de valkuilen van een overijverig zorgverstrekker
• Inzicht verlenen in wat zorgverleners concreet kunnen doen om op
dagelijkse basis hun patiënten te motiveren.
© copyright
Overzicht
• 1. Jouw motiverende aanpak in de dagelijkse praktijk
• 2. Valkuilen en concrete tips
© copyright
Gemotiveerde
patiënten
VAKEXPERTISE / KNOWHOW MOTIVATIONELE ERVARING EN
INZICHTEN
Noodzakelijk, maar geen voldoende
voorwaarde
Noodzakelijk, maar geen voldoende
voorwaarde
Stimulerend kennis aanwenden in omgang
met patiënten
Oefening 1:
Behoefte-ondersteunende interacties
In wat volgt vind je twee casussen waarbij je gevraagd wordt
om …
een motiverende reactie te bedenken: wat doe je zelf in de
praktijk?
een demotiverende reactie te bedenken: wat doen je
collega’s in de praktijk?
Copyright ©
“Hugo (48 jaar) werd recent als hartpatiënt gediagnosticeerd.
Hij kreeg reeds veel informatie over zijn hartaandoening. Hij
beseft dat deze aandoening veel verandering in zijn leven te
weeg zal brengen (meer regelmaat in zijn werkschema,
opvolgen van een medicatieschema, enkele kilo’s vermageren,
… ). Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met de
ziekte en de veranderingen in zijn leven.”
Copyright ©
Oefening 1a:
Behoefte-ondersteunende interacties
“Mevrouw Mertens is energieke 80’er. Ze is weduwe en woont
alleen in een appartement. Mevrouw had in het verleden al
meerdere keren een ulcus cruris, dat telkens relatief snel
genas. Nu geneest het ulcus traag en dit stoort haar behoorlijk.
Wijkverpleegkundige Annet komt één tot maximaal twee keer
per week langs voor wondzorgbehandeling. Keer op keer stelt
Annet echter vast dat mevrouw haar compressiekousen niet
draagt …”
Copyright
Oefening 1b:
Behoefte-ondersteunend interacties
Probeer de spontaan vermelde demotiverende en motiverende
reacties te koppelen aan de interactiecirkel. Welke reacties
kan je waar plaatsen?
Copyright ©
Oefening 2:
Koppeling met de interactiecirkel
interactiestijlen
10
Chaos
Controle Structuur
Autonomie-
ondersteuning
Dominerend
Eisend
Participatie
Afstemming
Begeleidend
Verduidelijkend
Afwachtend
Opgevend
Oefening 3:
Welke reactie is autonomieondersteunend,
controlerend, structurerend en chaotisch?
11
Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met zijn
hartaandoening en de veranderingen in zijn leven. Wat doe je …
1. … ga hier niet op in. Patiënten worden na verloop van tijd vanzelf
zekerder over het inpassen van de ziekte in hun leven.
2. … ga in op de bezorgdheden of twijfels die de patiënt op dat moment
heeft.
3. … zeg aan de patiënt dat het allemaal goed komt zolang hij maar doet
wat ik hem heb geadviseerd.
4. … probeer de patiënt zijn geloof in eigen kunnen te verhogen door samen
op zoek te gaan naar situaties waarin hij vroeger reeds succesvol was.
12
Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met zijn
hartaandoening en de veranderingen in zijn leven. Wat doe je …
Afstemmende benadering
Eisende benadering
Begeleidende benader.
Opgevende benadering 1. … ga hier niet op in. Patiënten worden na verloop van tijd vanzelf
zekerder over het inpassen van de ziekte in hun leven.
2. … ga in op de bezorgdheden of twijfels die de patiënt op dat moment
heeft.
3. … zeg aan de patiënt dat het allemaal goed komt zolang hij maar doet
wat ik hem heb geadviseerd.
4. … probeer de patiënt zijn geloof in eigen kunnen te verhogen door samen
op zoek te gaan naar situaties waarin hij vroeger reeds succesvol was.
Interactiestijlen
13
Hugo lijkt zich onzeker te voelen over het omgaan met zijn
hartaandoening en de veranderingen in zijn leven. Wat doe je …
Afstemmende benadering
Eisende benadering
Begeleidende benader.
Opgevende benadering 1. … ga hier niet op in. Patiënten worden na verloop van tijd vanzelf
zekerder over het inpassen van de ziekte in hun leven.
2. … ga in op de bezorgdheden of twijfels die de patiënt op dat moment
heeft.
3. … zeg aan de patiënt dat het allemaal goed komt zolang hij maar doet
wat ik hem heb geadviseerd.
4. … probeer de patiënt zijn geloof in eigen kunnen te verhogen door samen
op zoek te gaan naar situaties waarin hij vroeger reeds succesvol was.
1. … bespreek met de patiënt wat behulpzaam zou kunnen zijn op moeilijke
momenten.
2. … zeg onmiddellijk aan de patiënt dat hij zelf de keuze zal moeten maken
hoe hij verder wil met de behandeling, zoiets kan hij van mij niet
verwachten.
3. … zeg aan de patiënt dat ik besef dat het moeite kost om gewoontes aan te
passen en zoveel te moeten opgeven.
4. … benadruk het belang van therapietrouw en de patiënt zijn plicht om dit
op te volgen.
Interactiestijlen
14
Afstemmende benadering
Opgevende benadering
Begeleidende benadering
Eisende benadering
Mevr. Mertens zegt dat het dragen van de
compressiekousen niet langer ziet zitten. Ik …
Oefening 4
• Wat vind je bruikbaar aan dit gepersonaliseerd profiel
in de praktijk?
• Wat heb je nog nodig om dit bruikbaar te maken?
Copyright ©
1. Een grote bekeringsdrang
2. Een boekhoudkundige benadering
3. Innemen van de expertpositie
4. Alle drie
Enter Question Text Jouw mening:
Een zorginstelling en haar patiënten zijn gebaat bij ijverige en
bekommerde zorgverleners. Echter, soms zijn we te ijverig en
bekommerd. Wat zijn volgens jou de valkuilen die een
overbekommerde zorgverlener kenmerken?
- Wat?
Bekeringsdrang = tendens om anderen te bekeren tot
verandering (vb. rookstop, gezonde levensstijl)
Copyright ©
Oefening 5:
Op basis van welk concreet gedrag kan je opmaken of een
hulpverstrekker een bekeringsdrang heeft?
- Hoe zie je dit? Een te grote bekeringsdrang blijkt als …
… je als zorgverlener alle argumenten uit de kast haalt om
de patiënt te overtuigen
... signalen van weerstand negeert, waardoor je olie op het
vuur gooit.
… de zorgverlener erg actiegericht is en ambivalente
gevoelens niet exploreert.
Copyright ©
Aanbeveling 1:
Probeer gedragsverandering te onderbouwen met
voor de patiënt zinvolle argumenten.
Copyright ©
Dialoog tussen dokter en patiënt
Patiënt: Stoppen met roken zou ik toch moeilijk vinden.
Dokter: Dat zou nochtans goed zijn. Je gezondheid zal er zienderogen op
vooruit gaan.
Patiënt: Dat zegt iedereen.
Dokter: Maar dat is ook zo. Je ademhaling verbetert, je herwint je smaak en
de kans op longkanker daalt.
Patiënt: Dat kan wel zijn, maar ik leef maar één keer, he.
Dokter: Wel, net daarom moet je stoppen met roken.
Patiënt: We zien wel.
Dokter: Ik kan het je alleen maar nog een keer benadrukken. Als dokter kan
ik niets meer doen. Jij moet zelf verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag.
Copyright ©
• Via duiding kunnen we anderen bewegen tot meer vrijwillige verandering,
omdat de verandering meer wordt aanvaard.
• MAAR …. het soort uitleg is van cruciaal belang en dient:
- Persoonlijk zinvol te zijn paraplutechniek
- Nieuwe informatie te bevatten vanzelfsprekend Zoniet, dan dreigt de geboden uitleg over te komen als preken en
overtuigen.
- Goed getimed te zijn
Copyright ©
interactiestijlen
26
Chaos
Controle Structuur
Autonomie-
ondersteuning
Dominerend
Eisend
Participatie
Afstemming
Begeleidend
Verduidelijkend
Afwachtend
Opgevend
Probeer met weerstand mee te veren
overtuigen, trekken & sleuren!
Aanbeveling 2:
Probeer een weerspanning persoon anders te bekijken
Weerstand = interessant veeleer dan irritant!
Copyright ©
Kind: Neen, ik lust geen vis!
Moeder: Je vindt het niet lekker.
Kind: Neen, bwèkes, er zitten graten in en ik kies nu eens zelf wat ik eet. Ik moet hier altijd
eten wat jij klaar maakt!
Moeder: Je bent kwaad op mij.
Kind: Ja, ik kan hier nooit kiezen wat ik mag eten.
Moeder: : Het is waar dat ik vaak kies wat we eten. Wat als we het nu eens samen zouden
opeten? Jij kan zelf op mijn bord opscheppen wat je niet lust, maar ik stel wel voor dat
je een stuk van de vis proeft. Je kan toch niet weten of de vis lekker is als je hem niet
geproefd hebt? Wat denk je?
Kind: Oké, dan!
Copyright ©
‣ Hoe te reageren? Drie strategieën
1) Aandachtig luisteren is zeer cruciaal!
2) Valideer / erken het perspectief van het kind
3) Toon zelf interesse en probeer nieuwsgierig te zijn
Copyright ©
Aanbeveling 3:
Probeer geduldig te zijn en de nodige reflectietijd te
gunnen
Copyright ©
- Gun cliënten reflectietijd over de
noodzaak van verandering
- Probeer samen met hen de ideale
timing voor verandering vast te leggen.
Aanbeveling 4:
Probeer de ambivalentie te exploreren via een
beslissingsbalans
Copyright ©
- Laat cliënten aan de hand van een lijst van quotes van
medepatiënten nadenken over de voor- en nadelen van een
specifieke verandering
- Laat hen deze argumenten wegen en kom tot een balans
interactiestijlen
32
Chaos
Controle Structuur
Autonomie-
ondersteuning
Dominerend
Eisend
Participatie
Afstemming
Begeleidend
Verduidelijkend
Afwachtend
Opgevend
- Wat?
Boekhouders werken op een gestandaardiseerde en zeer
protocollaire wijze, waarbij hun checklist hun (enige) houvast is
Copyright ©
- Hoe zie je dit? Met een boekhoudkundige benadering in de zorg …
… dreig je in routine te vervallen.
… dreig je de eigenlijke hulpvraag of de bijhorende
gevoeligheden niet te horen / aan te voelen en dus niet aan te
sluiten bij de het perspectief van de patiënt.
… bied je vermoedelijk weinig inspraak
Copyright ©
Aanbeveling 4:
Investeer in keuze en dialoog, want zo vind je
aansluiting bij de hulpvraag van de cliënt!
Er rest nog enige weerstand bij het kind!
Domingez, R. M., Gamiz, F., Gil, M., Moreno, H., Zamora, R. M., Gallo, M., & de Brugada, I. (2013). Providing choice
increases children’s vegetable intake. Food Quality and Preference, 30, 108-113. Copyright ©
Keuzeconditie 1
Keuzeconditie 2
“Vandaag hebben we
courgetten of boontjes.
Je kan kiezen welke
groente je wil eten”
“Vandaag hebben we
courgetten en
boontjes. Je krijgt
beide groentjes op je
bord en je kan kiezen
wat je zelf wil eten”
Gebrek aan keuze
“Vandaag hebben we
courgetten / boontjes
voor lunch”.
Copyright ©
Domingez, R. M., Gamiz, F., Gil, M., Moreno, H., Zamora, R. M., Gallo, M., & de Brugada, I. (2013). Providing choice
increases children’s vegetable intake. Food Quality and Preference, 30, 108-113. Copyright ©
Openingsvraag:
“Wat wil jij graag besproken zien?”
“Wat is jouw belangrijkste zorg / twijfel vandaag?”
Aftoetsing einde gesprek:
“Zijn er nog zaken die je nog graag besproken ziet?”
“Waarover wil je het de volgende keer zeker hebben?”
Copyright ©
Morele
Domein
Conventionele
Domein
Persoonlijke
Domein
- Fysieke & psychische
welzijn van anderen
(vb. niet slaan)
- Rechtvaardigheid &
fairheid (vb. niet liegen)
- Culturele gewoontes
- Gezinsroutines
- Regels m.b.t. rollen
- Kledij
- Haarsnit
-Vrienden
- Gezondheid
(vb. fruit eten,
fysieke activiteit, roken)
- Veiligheid
Prudentiële
Domein
Welk soort normen bestaan er?
copyright ©
Vaststelling
•Wij projecteren onze Westerse visie op patiënten, maar …
wat wij als een gezondheidskwestie zien, kan door anderen
ervaren worden als
- Conventioneel thema: vb. suikerrijk voedsel
- Persoonlijk thema: vb. roken
Dit kan bron zijn van conflict en weerstand
Hoe te reageren?
•Nieuwsgierigheid = leidraad om verschillende visies aan te
voelen.
•Je kan de verschillende visies letterlijk benoemen en naast
elkaar laten bestaan.
•Je kan patiënt uitnodigen tot verdere reflectie.
- Wat?
Experten weten het beter en willen met raad en daad hun patiënt
bijstaan.
- Hoe zie je dit? De expertpositie blijkt uit het feit dat …
… de zorgverlener overbodige hulp biedt.
… te veel informatie bieden die als overweldigend wordt ervaren.
Copyright ©
Oefening 7:
Kan je concreet een aantal aandachtspunten benoemen bij het
geven van advies? Wat is er cruciaal opdat het motiverend
zou zijn?
1. Probeer op een behoefteondersteunende wijze advies te geven door
- … de toelating te vragen om advies te mogen geven
- … een zinvolle en duidelijke uitleg te geven voor het geboden advies
- … waakzaam te zijn voor de taal waarin het advies wordt gegeven (uitnodigend
veeleer dan dwingend)
- … expliciet jouw bezorgdheid te communiceren
- … te vermijden om overbodig advies te geven
2. Probeer aandachtig te zijn wanneer je dit advies geeft (timing)
- Frontaal/confronterend nadat je het referentiepunt van de cliënt hebt
ingenomen