BEDRIJFSECONOMIE - vvkso-ict.comond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Handel-2007-001.pdf · 2010. 8....

BEDRIJFSECONOMIEDERDE GRAAD TSO

HANDEL

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

LICAP – BRUSSEL D/2007/0279/001

September 2007

(vervangt leerplannen D/1992/0279/055B en D/1998/0279/034 met ingang 1 september 2007

of 1 september 2008)

ISBN 978-90-6858-724

leerjaar 2007-2008 2008-2009 2009-2010

1ste leerjaar D/1992/0279/055B en

D/1998/0279//034 of

D/2007/0279/001

D/2007/0279/001

D/2007/0279/001

2de leerjaar D/1992/0279/055B en

D/1998/0279//034

D/1992/0279/055B en

D/1998/0279//034

D/2007/0279/001

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs

Guimardstraat 1, 1040 Brussel

3de graad tso - Bedrijfseconomie 3

Handel D/2007/0279/001

Inhoud

Plaats van dit leerplan in de lessentabel ..........................................3

1 Studierichtingsprofiel van de derde graad Handel tso............3 1.1 Inleiding ..............................................................................................................................................3

1.2 Beoogde kennis, vaardigheden en attitudes ......................................................................................3

1.3 Doorstromings- en beroepsgerichte context ......................................................................................3

2 Beginsituatie ...........................................................................3 2.1 In het eerste leerjaar van de derde graad ..........................................................................................3

2.2 In het tweede leerjaar van de derde graad ........................................................................................3

3 Algemene pedagogisch-didactische wenken .........................3

4 Voorbereiding op doorstroming naar professionele bachelor ...........................................................3

5 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken...........................................3

DEEL 1: De onderneming en haar omgeving...................................3

1 De economische omgeving (15 u)..........................................3 1.1 De economische conjunctuur .............................................................................................................3

1.2 Marktonderzoek en analyse ...............................................................................................................3

2 Ondernemend werken als werkgever en werknemer (12 u) ...................................................................3

2.1 Vaardigheden en attitudes van een ondernemer...............................................................................3

2.2 Risico’s en opportuniteiten van het ondernemerschap ......................................................................3

3 De onderneming en haar stakeholders (14 u) ........................3 3.1 Relatie met klanten en leveranciers ...................................................................................................3

3.2 Relatie met de overheid .....................................................................................................................3

3.3 Relatie met de financiële instellingen.................................................................................................3

3.4 Relatie met andere stakeholders........................................................................................................3

4 De doelstellingen van de onderneming (20 u)........................3 4.1 Doelstellingen op korte en lange termijn ............................................................................................3

4.2 Doelstellingen volgens ondernemingsvorm .......................................................................................3

4.3 Doelstellingen en formaliteiten bij de start van een onderneming .....................................................3

5 Keuze van het product (15 u) .................................................3 5.1 Productgroep en assortiment .............................................................................................................3

5.2 Produceren en productiefactoren.......................................................................................................3

5.3 Productlevenscyclus...........................................................................................................................3

4 3de graad tso- Bedrijfseconomie

D/2007/0279/001 Handel

5.4 Kwaliteit, garantie en service..............................................................................................................3

5.5 Merken................................................................................................................................................3

5.6 Verpakking en productaansprakelijkheid ...........................................................................................3

6 Prijsbepaling (20 u).................................................................3 6.1 Het prijsmechanisme..........................................................................................................................3

6.2 Prijszetting bij diverse marktvormen...................................................................................................3

6.3 Interventie van de overheid ................................................................................................................3

6.4 Prijszetting en prijsimago ...................................................................................................................3

6.5 Prijsstrategie.......................................................................................................................................3

6.6 Prijselasticiteit.....................................................................................................................................3

6.7 Prijsindexatie ......................................................................................................................................3

7 Plaats: vestiging en distributie (8 u)........................................3 7.1 De distributiekanalen..........................................................................................................................3

7.2 Vestigingsplaats .................................................................................................................................3

8 Promotie (10 u).......................................................................3 8.1 Promotiestrategie ...............................................................................................................................3

8.2 Promotievormen .................................................................................................................................3

8.3 Wet op de handelspraktijken in het kader van promotie ....................................................................3

9 Presentatie (4 u) .....................................................................3 9.1 Winkelexterieur en winkelinterieur......................................................................................................3

9.2 Schapbeheer ......................................................................................................................................3

10 Personeel (36 u) .....................................................................3 10.1 De arbeidsmarkt .................................................................................................................................3

10.2 De organisatiestructuur en bedrijfscultuur van een onderneming......................................................3

10.3 De arbeidsovereenkomst ...................................................................................................................3

10.4 Het sociaal secretariaat......................................................................................................................3

DEEL 2: Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen.............................................3

1 Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving (25 u) ............................................3

1.1 Werkplanning......................................................................................................................................3

1.2 Administratieve omgeving ..................................................................................................................3

1.3 Efficiënte communicatie .....................................................................................................................3

1.4 Taakomschrijving van een commercieel-administratief bediende .....................................................3


Handel D/2007/0279/001

2 Flowcharts en procedures (8 u)..............................................3

3 Voorraadadministratie (16 u) ..................................................3

4 Btw-reglementering en boekhoudkundige implicaties (16 u) ....................................................................3

5 Aankopen en aankoopadministratie (45 u).............................3

6 Verkopen en verkoopadministratie (45 u)...............................3

DEEL 3: Het beleid van een onderneming....................................3

1 Sociale zekerheid en verzekeringen (12 u) ............................3 1.1 Sociale verstandhouding tussen werkgever en werknemer...............................................................3

1.2 Het sociaal statuut van de zelfstandige – SVZ en RSZ .....................................................................3

1.3 De verzekeringen van de onderneming .............................................................................................3

2 Fiscaliteit (16 u) ......................................................................3 2.1 De rol van de overheid in de economie..............................................................................................3

2.2 De begroting van de overheid ............................................................................................................3

2.3 De belastingen van de overheid.........................................................................................................3

2.4 De personenbelasting als loontrekkende ...........................................................................................3

2.5 De vennootschapsbelasting ...............................................................................................................3

3 De boekhouding als beleidsinstrument (15 u) ........................3 3.1 Wettelijke bepalingen .........................................................................................................................3

3.2 Rol van de interne en/of externe boekhouder/accountant/bedrijfsrevisor..........................................3

3.3 Analyse van de jaarrekening ..............................................................................................................3

4 Commercieel beleid (40 u) .....................................................3 4.1 Aankoopstrategie ...............................................................................................................................3

4.2 Kostprijsstrategie ................................................................................................................................3

4.3 Verkoopstrategie ................................................................................................................................3

4.4 Voorraadstrategie ...............................................................................................................................3

4.5 Integrale kwaliteitszorg.......................................................................................................................3

4.6 Communicatieplan..............................................................................................................................3

5 Buitenlands beleid (18 u)........................................................3 5.1 Handelspolitiek binnen de Europese Unie .........................................................................................3

5.2 Handelspolitiek op wereldniveau........................................................................................................3

5.3 Het internationaal betalingsverkeer....................................................................................................3

5.4 Incoterms en documenten bij internationaal goederenverkeer ..........................................................3

6 Investeringsbeleid (6 u) ..........................................................3

7 Financieel beleid (14 u) ..........................................................3 7.1 Rol van de bank..................................................................................................................................3

7.2 Kredieten voor bedrijven en particulieren...........................................................................................3


D/2007/0279/001 Handel

8 Personeelsbeleid – human resources (10 u)..........................3 8.1 Human resources (HR) ......................................................................................................................3

8.2 Steun van de overheid .......................................................................................................................3

8.3 Veiligheid en gezondheid op het werk ...............................................................................................3

9 Duurzaam ondernemen (10 u) ...............................................3 9.1 Duurzaam ondernemen......................................................................................................................3

9.2 Ontwikkelingssamenwerking ..............................................................................................................3

6 Evaluatie.................................................................................3

7 Minimale materiële vereisten..................................................3

8 Bibliografie..............................................................................3 8.1 Marketing............................................................................................................................................3

8.2 Boekhouding.......................................................................................................................................3

8.3 Werkvormen .......................................................................................................................................3

9 Bijlagen...................................................................................3 9.1 DFD van verkoop aan klant................................................................................................................3

Subproces: verkoop ...........................................................................................................................3

9.2 Genormaliseerd rekeningenstelsel.....................................................................................................3

9.3 Een voorbeeld van een geïntegreerde proef gekoppeld aan een stage............................................3

9.4 Een voorbeeld van geïntegreerde proef gekoppeld aan een bedrijf ..................................................3

9.5 Mogelijke activiteiten bij de opstart van een minionderneming of oefenfirma in het vijfde jaar .........3

9.6 Vakoverschrijdende samenwerking met Nederlands, Frans, Engels en Duits ..................................3

9.7 Een overzicht van de vakoverschrijdende eindtermen die bereikt kunnen worden

met het leerplan Bedrijfseconomie.....................................................................................................3


Handel D/2007/0279/001

Plaats van dit leerplan in de lessentabel

Studierichting Handel 3de graad tso

Pedagogische vakbenaming Bedrijfseconomie

Administratieve vakbenaming TV Toegepaste economie

Specifiek gedeelte Minimum 9 uur

Complementaire gedeelte Maximum 5 uur in het 1ste en 6 uur in het 2de leerjaar


Handel D/2007/0279/001

1 Studierichtingsprofiel van de derde graad Handel tso

1.1 Inleiding

Een studierichtingsprofiel beschrijft de kennis, vaardigheden en attitudes die de jongere op het einde van de

studierichting moet bezitten.

De derde graad Handel tso is een commerciële studierichting en bereidt voor op verder studeren in hoger on-

derwijs (professionele bachelor). Daarom is gekozen voor een brede en evenwichtige vorming met drie compo-

nenten:

• een stevige algemene vorming,

• de talen: Nederlands, Frans, Engels, Duits met specifieke aandacht voor de praktische vaardigheden in een

bedrijfseconomische context,

• een bedrijfsgerichte vorming, bestaande uit:

− een commercieel gedeelte met aandacht voor marketing en aan- en verkoopactiviteiten op nationaal

en internationaal niveau;

− een administratief gedeelte met de afhandeling van de administratie en het voeren van de boekhou-

ding van een handelsonderneming;

− een bedrijfseconomisch gedeelte met aandacht voor ondernemersvaardigheden zodat leerlingen

zich later kunnen vestigen als zelfstandige.

Om de leerlingen voor te bereiden op het hoger onderwijs worden werkvormen ingezet die, naast kennis, ook

bijzondere aandacht hebben voor het verwerven van vaardigheden en attitudes.

Leerlingen die op het einde van de derde graad niet kiezen voor het hoger onderwijs verhogen hun tewerkstel-

lingskansen door het volgen van een specialisatiejaar.

Het fundamenteel gedeelte van de opleiding wordt gerealiseerd in één vak van minimum 9 wekelijkse lestijden:

Bedrijfseconomie.

Er wordt naar gestreefd het profiel van een studierichting te bereiken binnen de 31 uur (5de jaar) en 30 uur (6de

jaar) van de lessentabel. Scholen kunnen bijkomende accenten leggen. Deze accenten kunnen verbredend en/of

verdiepend zijn. Op basis van het studierichtingsprofiel worden het leerplan en de lessentabel geconstrueerd.

In de derde graad Handel tso doet de jongere een uitgebreide studie over een handelsonderneming. Hij leert de

onderneming situeren in haar omgeving; hij leert commerciële en administratieve verrichtingen afhandelen in de

commerciële afdeling van de onderneming en hij leert beleidsfacetten van het runnen van de onderneming ken-

nen.

In de derde graad Handel tso worden de beoogde kennis, vaardigheden en attitudes op een concrete en prakti-

sche wijze verworven. Naast de nodige theoretische kennis wordt er aandacht besteed aan het praktische: via

disciplinedoorbrekende opdrachten vanuit bedrijfseconomisch oogpunt verwerft de jongere vaardigheden en

attitudes, belangrijk in het hoger onderwijs en het arbeidsveld. De opdrachten kunnen zowel in als buiten de

school georganiseerd worden in het kader van oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, bedrijfsbezoe-

ken, seminaries, stages, …

De commerciële leerinhouden zijn geformuleerd op basis van het Beroepsopleidingsprofiel Administratief-

commercieel medewerker Binnendienst (VLOR, 1997) en op basis van de studie Administratief inkoopmedewer-

ker van Cevora.

10 3de graad tso - Bedrijfseconomie

D/2007/0279/001 Handel

1.2 Beoogde kennis, vaardigheden en attitudes

De jongere leert denken en handelen op basis van sociale en ethische waarden. Hij verwerft vaardigheden en

attitudes om te functioneren in een gediversifieerde samenleving. Hij leert vanuit een ervaringsgerichte invals-

hoek spiritualiteit in verband brengen met identiteit en zelfwording. Hij leert kwaliteitsgericht handelen en leert de

waarde kennen van persoonlijk engagement, een positief zelfbeeld en een gezonde levenshouding.

• De jongere leert lees-, luister-, spreek- en schrijfvaardigheden

− De jongere leert zich uitdrukken in de Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse taal, zowel in beroeps-

gerichte als maatschappelijke context. Hij leert informatie afleiden uit zowel schriftelijke als mondelinge

communicatie. Hij leert opgedane indrukken, ervaringen, persoonlijke gevoelens en meningen ver-

woorden en kan deelnemen aan een gesprek. Hij kan een Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse al-

gemene schrijfopdracht uitvoeren. Hij kan eenvoudige Nederlandse, Franse en Engelse commerciële

gesprekken voeren. Hij kan in- en verkoopcontracten in het Nederlands, Frans en Engels lezen en be-

grijpen. Hij kan schriftelijke commerciële communicatie in het Nederlands, Frans, Engels en Duits uit-

voeren.

• De jongere leert de onderneming situeren in haar omgeving

− De jongere leert de vaardigheden en attitudes van een ondernemer kennen vanuit het standpunt van

werkgever en werknemer.

− De jongere leert de stakeholders van de onderneming kennen: klanten, leveranciers, overheid, finan-

ciers en andere omgevingsfactoren komen aan bod.

− De jongere leert de doelstellingen van een onderneming formuleren. In deze context doet hij een studie

over de keuze van het product, prijs, plaats, promotie, presentatie en personeel in functie van de start

van een onderneming.

• De jongere voert commerciële en administratieve verrichtingen uit in de context van de commerciële afde-

ling van een onderneming

− De jongere leert aspecten van werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving.

− De jongere leert de voorraadadministratie voeren.

− De jongere leert de btw-reglementering en boekt aankopen en verkopen.

− De jongere doet aankopen en verkopen. Hij verwerkt de administratieve documenten hierbij.

• De jongere leert aspecten van bedrijfsbeheer

− Doorheen het ganse leerplan komen alle aspecten van het minimum leerplan van bedrijfsbeheer aan

bod in het kader van de werking van de onderneming.

• De jongere leert aspecten van het beleid van de onderneming beschrijven

− De jongere leert aspecten van de sociale zekerheid en verzekeringen kennen en beschrijven.

− De jongere leert aspecten van fiscaliteit kennen en beschrijven.

− De jongere leert de boekhouding als beleidsinstrument kennen en beschrijven.

− De jongere leert aspecten van commercieel beleid, buitenlands beleid, investeringsbeleid, financieel

beleid en personeelsbeleid kennen en beschrijven.

− De jongere leert aspecten van duurzaam ondernemen kennen en beschrijven.


Handel D/2007/0279/001

1.3 Doorstromings- en beroepsgerichte context

Deze studierichting maakt deel uit van het studiegebied Handel.

De derde graad Handel tso bereidt de jongere voor op een professionele bacheloropleiding in het bijzonder voor

het economisch studiegebied. Deze studierichting bereidt de jongere tegelijkertijd voor op het beroep van com-

mercieel-administratief medewerker. Door het volgen van een specialisatiejaar verhoogt de jongere zijn kansen

op onmiddellijke tewerkstelling in de sector.

Op het einde van het tweede leerjaar van de derde graad Handel tso krijgt de jongere het diploma secundair

onderwijs.

Hiermee kan de jongere

Ofwel verder studeren in het hoger onderwijs

De studierichtingen in de derde graad tso binnen het studiegebied Handel zijn gericht op doorstroming naar de

professionele bacheloropleidingen in het economisch studiegebied.

Ofwel een specialisatiejaar volgen

Na de derde graad kan de jongere zich specialiseren en/of zijn vaardigheden verbreden via de 7e specialisatieja-

ren in het studiegebied Handel.


D/2007/0279/001 Handel

2 Beginsituatie

2.1 In het eerste leerjaar van de derde graad

De voorkennis van de jongere, die in de derde graad Handel tso begint kan verscheiden zijn. De jongere kan

komen uit:

• de tweede graad Handel tso;

• de tweede graad Handel-talen tso;

• de tweede graad aso of uit een tweede graadsstudierichting van een ander studiegebied tso of kso.

De jongere uit de tweede graad Handel tso kan probleemloos instromen in de derde graad Handel tso.

De jongere uit de tweede graad Handel-talen tso heeft een te smalle commerciële, boekhoudkundige en wiskun-

dige basis gekregen. Van hem wordt een extra inspanning verwacht om via een individueel programma mogelij-

ke achterstanden weg te werken.

De jongere uit de tweede graad aso of uit een tweede graadsstudierichting van een ander studiegebied tso heeft

geen commerciële en boekhoudkundige vorming en een te smalle informaticavorming gekregen. Van hem wordt

een extra inspanning voor bovenvermelde tekorten verwacht tijdens het hele eerste leerjaar van de derde graad

Handel tso. De school zal hiervoor een gepast inhaalprogramma opstellen en voor begeleiding zorgen.

Ook in de loop van het schooljaar kunnen leerlingen normaliter tot en met 15 januari toegelaten worden. Het

spreekt vanzelf dat de school dan sluitende afspraken moet maken om achterstanden weg te werken.

2.2 In het tweede leerjaar van de derde graad

Van rechtswege kan niet ingestapt worden in het tweede leerjaar van de derde graad tso Handel vanuit een an-

der studiegebied. De jongere moet het eerste en het tweede leerjaar van de derde graad in éénzelfde studierich-

ting volgen.

Uitzonderingen zijn hierop mogelijk: correcte informatie is beschreven in SO 64, onderdeel 7.2.14.1. Raadpleeg

hiervoor http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=9418


Handel D/2007/0279/001

3 Algemene pedagogisch-didactische wenken

Het leerplan Bedrijfseconomie is een geïntegreerd leerplan waarin bedrijfseconomische aspecten, boekhoud-

kundige aspecten, juridische aspecten, zakelijk-communicatieve aspecten, commerciële aspecten en informati-

ca-aspecten aan bod komen in de context van enerzijds het zelfstandig ondernemerschap en de werking van

een onderneming en anderzijds het beroep van commercieel-administratief medewerker binnen deze onderne-

ming.

De leerplandoelstellingen zijn geïntegreerd geformuleerd. Binnen elk onderdeel van het leerplan kunnen leer-

plandoelstellingen aan bod komen van bedrijfseconomische aard, commerciële aard, boekhoudkundige aard,

zakelijk-communicatieve aard, juridische aard. De informaticaleerplandoelstellingen werken ondersteunend.

Het doel is om deze leerplandoelstellingen geïntegreerd te realiseren. De projecten die in bijlage geformuleerd

zijn en de specifieke pedagogische didactische wenken, geformuleerd bij de verschillende leerplanonderdelen,

bieden hiervoor ruime kansen.

Het leerplan Bedrijfseconomie bestaat uit drie delen:

• Deel 1: De onderneming en haar omgeving

• Deel 2: Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen

• Deel 3: Het beleid van een onderneming

In onderstaande tabel staat de inhoudstafel van dit leerplan met richtinggevende lestijden voor de verschillende

onderdelen (25 lesweken x 9 lestijden x 2 schooljaren = 450 lestijden)

Onderdeel Aantal lestijden

Deel 1 – De onderneming en haar omgeving

1 De economische omgeving 15

2 Ondernemend werken als werkgever en werknemer 12

3 De onderneming en haar stakeholders 14

4 Doelstellingen van de onderneming 20

5 Keuze van het product 15

6 Prijsbepaling 20

7 Plaats 8

8 Promotie 10

9 Presentatie 4

10 Personeel 36


D/2007/0279/001 Handel


Deel 2 – Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrich-

tingen

1 Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving 25

2 Flowcharts en procedures 8

3 Voorraadadministratie 16

4 Btw-reglementering en boekhoudkundige implicaties 16

5 Aankopen en aankoopadministratie 45

6 Verkopen en verkoopadministratie 45


Deel 3 – Het beleid van een onderneming

1 Sociale zekerheid en verzekeringen 12

2 Fiscaliteit 16

3 De boekhouding als beleidsinstrument 15

4 Commercieel beleid 40

5 Buitenlands beleid 18

6 Investeringsbeleid 6

7 Financieel beleid 14

8 Personeelsbeleid – human resources 10

9 Duurzaam ondernemen 10


Geïntegreerde proef(*) 50

(*) In bijlagen 10.3 en 10.4 vind je enkele voorbeelden van geïntegreerde proeven, waarbinnen een reeks

leerplandoelstellingen gerealiseerd worden uit deel 1, deel 2 en deel 3. Indien je één van deze voorbeelden van

geïntegreerde proef gebruikt, spreekt het voor zich dat het aantal lestijden, dat je hiervoor gebruikt, in mindering

dient gebracht te worden van de richtinggevende lestijden van de delen 1, 2 en 3. Uiteraard kan je ook zelf een

GIP-opdracht construeren aan de hand van de leerplandoelstellingen.


Handel D/2007/0279/001

Het vak Bedrijfseconomie en de geïntegreerde proef (GIP)

De ministeriële omzendbrief SOZ(91)7 van 3 mei 1991 verplicht elke school om in het tweede leerjaar van de

derde graad tso een geïntegreerde proef te organiseren. De omzendbrief vermeldt dat de geïntegreerde proef

slaat op de vakken en specialiteiten van het fundamenteel optioneel gedeelte.

Omdat het vak Bedrijfseconomie een geïntegreerd geheel vormt van bedrijfseconomische aspecten, boekhoud-

kundige aspecten, commerciële aspecten, juridische aspecten, zakelijk-communicatieve aspecten en informati-

ca-aspecten, ligt het voor de hand dat een aantal leerplandoelstellingen onder de vorm van opdrachten in het

kader van de geïntegreerde proef kan behandeld worden. Deze opdrachten kunnen zowel een individueel karak-

ter als een groepskarakter of een combinatie van beiden hebben. In de specifieke pedagogisch-didactische wen-

ken wordt meermaals verwezen naar leerplandoelstellingen die kunnen gerealiseerd worden in het kader van de

geïntegreerde proef. Het ligt voor de hand dat de leerlingen hier tijdens de les op regelmatige tijdstippen kunnen

aan werken. De leraar moet er bewust naar streven om ook een aantal opdrachten buiten de lestijd door de leer-

lingen te laten realiseren. Het spreekt voor zich dat de neerslag van de geïntegreerde proef met een tekstver-

werkingspakket gebeurt: de aanmaak van een inhoudstafel, het gebruik van sjablonen en opmaakprofielen met

koppen, koptekst/voettekst, paginanummering, … kunnen in deze context aangeleerd worden.

Naast het vak Bedrijfseconomie kunnen ook andere vakken betrokken worden, zoals bijvoorbeeld Nederlands en

de vreemde talen. Bovenvermelde kennis, vaardigheden en attitudes kunnen inspirerend werken in de ontwikke-

ling van de opdrachten voor de leerlingen.

Het vak Bedrijfseconomie en de BIN-normen

In het vak Bedrijfseconomie zijn de doelstellingen in verband met Toegepaste informatica verweven. Het spreekt

voor zich dat bij de verwerving van deze doelstellingen de BIN-normen dienen toegepast te worden. De BIN-

brochure is een handig instrument.

Het vak Bedrijfseconomie en werkvormen

Heel wat leerplandoelstellingen moeten projectmatig bereikt worden in dit leerplan. Het is belangrijk om één of

meerdere werkvormen te kiezen om de leerplandoelstellingen aan op te hangen (bijvoorbeeld minionderneming,

oefenfirma, leeronderneming, bedrijfsspelen, bedrijfssimulaties, bedrijfsbezoeken, …). In de pedagogisch-

didactische wenken wordt hiernaar regelmatig verwezen. Daarnaast is er volop ruimte om binnen het kader van

begeleid zelfstandig leren leerlingen de leerstof te laten verwerken. Het elektronische leerplatform biedt uitste-

kende mogelijkheden om leerlingen via leerpaden zelfstandig de leerstof te laten verwerken. In combinatie met

het elektronische leerplatform kunnen de leerlingen ook in groepjes coöperatief leren door groepsopdrachten uit

te werken. In zowel de werkvorm als het begeleid zelfstandig leren is er veel kans om de leerlingen te laten wer-

ken aan en te evalueren op bovenstaande vaardigheden en attitudes.

Het vak Bedrijfseconomie en stages

In de minimumvork lestijden van het vak Bedrijfseconomie is er geen expliciete ruimte voor stages voorzien.

Bepaalde leerplandoelstellingen kunnen echter wel via de werkvorm stages bereikt worden. We denken hierbij

dan vooral aan leerplandoelstellingen uit deel 2 ‘Het werken in een onderneming: commerciële en administratie-

ve verrichtingen. Voorwaarde hierbij is wel dat de leraar met het bedrijf waar de leerling stage loopt strikte af-

spraken maakt over de te bereiken doelstellingen.

In de maximumvork lestijden van het vak Bedrijfseconomie zijn vanzelfsprekend stages mogelijk. De doelstellin-

gen uit deel 2 ‘Werken in een onderneming: commerciële en administratieve verrichtingen’ kunnen hierbij een

richtsnoer zijn naar de invulling van de stages. Het complementaire karakter van de stages biedt hier ook ruime-

re mogelijkheden.

Een combinatie van de hierboven beschreven opportuniteiten behoort uiteraard ook tot de mogelijkheden.


D/2007/0279/001 Handel

Het vak Bedrijfseconomie en websites

Informatie opzoeken, filteren en verwerken is een belangrijke vaardigheid die leerlingen moeten bezitten in func-

tie van verder studeren, werken, het privéleven. In dit leerplan is er heel veel ruimte om de leerlingen deze vaar-

digheid aan te leren. Er worden in een hele reeks pedagogisch-didactische wenken verwezen naar websites

waar interessante informatie in verband met de leerplandoelstellingen staat. De leerplancommissie heeft de

voorkeur gegeven aan het zoveel mogelijk expliciet weergeven van URL’s van websites. Deze keuze heeft als

groot voordeel dat de informatie zeer makkelijk bereikbaar is. We leven echter in een voortdurend wijzigende

informatiemaatschappij, waarbij websites komen, gaan, migreren. Daardoor is het mogelijk dat na verloop van

tijd bepaalde URL’s niet correct meer zijn. Via een eenvoudige zoekopdracht door een zoekmachine zal je dan

snel weer op het juiste spoor zitten.

De samenwerking tussen de verschillende delen van het vak Bedrijfseconomie

Het vak Bedrijfseconomie bestaat uit drie delen. In deel 1 krijgen de leerlingen voorbereiding en achtergrond om

de commerciële en administratieve activiteiten uit te kunnen voeren. Tijdens de uitvoering van de commerciële

en administratieve activiteiten wordt de leerstof uit deel 3 aangereikt als ondersteuning en verdieping. Het

spreekt in deze context voor zich dat de drie delen niet los van mekaar mogen gezien worden; er is regelmatig

interferentie tussen de verschillende delen. In de specifieke pedagogisch-didactische wenken zal regelmatig naar

de samenwerking tussen de delen verwezen worden.

Het vak Bedrijfseconomie en het genormaliseerd rekeningenstelsel

In het onderdeel 9.2 van dit leerplan vind je het genormaliseerd rekeningenstelsel dat je kan gebruiken om de

boekhoudkundige verwerking van de aan- en verkopen uit deel 2 te realiseren.

Bij de ontwikkeling van de nieuwe leerplannen Bedrijfseconomie in de verschillende studierichtingen van de 2de

graad tso handelsonderwijs en 3de graad tso handelsonderwijs, opteerden de leerplanmakers voor de ontwikke-

ling van twee rekeningstelsels op niveau van elke graad. Binnen de graad kunnen deze rekeningstelsels gebruikt

worden in zowel de studierichtingen op tso-niveau als bso-niveau. Leerlingen die overstappen van bijvoorbeeld 5

Handel tso naar 6 Kantoor bso zullen hetzelfde rekeningenstelsel gebruiken met dezelfde rekeningnummers en

dezelfde rekeningbenamingen.

Dit rekeningenstelsel bouwt voort op het rekeningenstelsel dat gebruikt wordt in de nieuwe leerplannen Bedrijfs-

economie 2de graad Handel tso en 2de graad Handel-talen tso. Het zal gebruikt worden in de 3de graad Handel

tso, 3de graad Boekhouden-informatica tso en de 3de graad Kantoor bso.

De mogelijke samenwerking tussen het vak Bedrijfseconomie en de vakken Nederlands, Frans, Engels

en Duits

In de pedagogisch-didactische werkvormen, geformuleerd bij de leerplandoelstellingen, zijn er heel wat verwij-

zingen rond mogelijke samenwerking tussen het vak Bedrijfseconomie en de vakken Nederlands, Frans, Engels

en Duits. In bijlage 7 (zie 9.6 Mogelijke samenwerking tussen de vakken Bedrijfseconomie, Nederlands, Frans,

Engels en Duits – nog toe te voegen) zijn de leerplandoelstellingen van de vier taalvakken opgenomen die be-

drijfseconomisch kunnen gekleurd worden. Hierdoor is er, naast de samenwerking voor de geïntegreerde proef

(zie blz. 15 bovenaan) ruimte om nog meer samen te werken.


Handel D/2007/0279/001

4 Voorbereiding op doorstroming naar professionele bachelor

De studierichting 3de graad Handel tso is doorstromingsgericht. Ze bereidt voor op professionele bacheloroplei-

dingen op hogeschoolniveau. Bij de realisatie van de leerplandoelstellingen dient er voldoende aandacht te zijn

voor specifieke vaardigheden en attitudes die de leerlingen nodig gaan hebben om succesvol een bacheloroplei-

ding te starten.

Onderstaande kennis, vaardigheden en attitudes worden algemeen als voorwaarden gesteld om succesvol een

bacheloropleiding te volgen:

Ten aanzien van algemene kennis en vaardigheden

Vermogen tot analyse, synthese en inter-

pretatie

• Van een tekst een schema maken

• De elementen van een redenering identificeren

• Een goede samenvatting maken

Goed ontwikkeld geheugen • Parate kennis bezitten over specifieke onderwerpen

Observatievermogen • Verschillen opmerken

Communicatievaardigheid Nederlands

(mondeling, schriftelijk)

• Een gesprek voeren

• Een leesbare en coherente tekst schrijven

• Een presentatie, voordracht geven

Communicatievaardigheid Engels en

Frans

• Nieuws op Franse/Engelse radio/tv-zender volgen

• Engelse/Franse krant/roman lezen

Opinie formuleren over actuele proble-

men

• Over actuele thema’s een eigen opinie formuleren en weten

hoe anderen hierover denken


D/2007/0279/001 Handel

Ten aanzien van attitudes

Leergierigheid • Iets opzoeken in een encyclopedie, op internet en/of woordenboeken

• Vragen stellen aan deskundigen

• Creatief op zoek gaan naar nieuwe dingen

Kritische ingesteldheid • Niet zonder meer accepteren wat ergens gezegd/geschreven wordt

• Op zoek gaan naar bewijsvoering

• Fouten in redeneringen detecteren

Creatieve ingesteldheid • Nieuwe ideeën opperen

• Alternatieve oplossingen bedenken

• Een boodschap origineel verpakken

Nauwgezetheid • Logisch redeneren

• Nauwgezet afwerken van taken, puntgave weergave van ideeën

• Betrouwbaar zijn in afspraken

Zin voor detail • Teksten nalezen op taalfouten

• Aandacht hebben voor verzorgde lay-out

• Voetnoten lezen

Regelmatige werkgewoontes • Opstellen van studieplanning

• Regelmatig bijhouden van notities

Samenwerkingsbereidheid • Samen projecten uitwerken

• Eigen notities doorgeven

Ethisch besef • Zich vragen stellen bij consequenties van gedragingen en beslissingen

• De maatschappelijke gevolgen van werkzaamheden en beslissingen cor-

rect inschatten

Aan bovenstaande algemene kennis, vaardigheden en attitudes kan perfect binnen dit leerplan Bedrijfseconomie

gewerkt worden. In de specifieke pedagogisch-didactische wenken bij de leerplandoelstellingen wordt regelmatig

verwezen naar werkvormen, waarbij de leerplandoelstellingen kunnen verworven worden met inbegrip van bo-

venstaande vaardigheden en attitudes.

In deze context is het belangrijk om naast de kennis ook vaardigheden en attitudes mee te evalueren. Alleen op

deze manier kunnen de leerlingen goed voorbereid worden op de overstap naar het hoger onderwijs.


Handel D/2007/0279/001

5 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken

DEEL 1: De onderneming en haar omgeving

1 De economische omgeving (15 u)

1.1 De economische conjunctuur

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

1 Aspecten van het begrip ‘economische conjunc-tuur’ toelichten.

• Begrip aan de hand van parameters

• Vergelijking met wereldeconomie aan de hand

van cijfers

• Cijfers en statistieken verwerken in een reken-

blad

2 De economische omgeving indelen in sectoren en van elk een voorbeeld noemen.

• Primaire, secundaire, tertiaire en quartaire sector

3 De evolutie van deze verschillende sectoren bin-nen België en zijn buurlanden in cijfers weergeven en verklaren door middel van een grafiek.

• Evolutie en verklaring sectoren

DIDACTISCHE WENKEN

Op www.mineco.fgov.be, www.statbel.fgov.be vind je allerlei recente cijfers/grafieken over de economische con-

junctuur.

Een economische sector kan uitgewerkt worden in het kader van een opdracht van de geïntegreerde proef (GIP),

minionderneming, oefenfirma, …

3 Deze cijfers worden bij voorkeur weergegeven met een taartdiagram, staafdiagram of lijndiagram.

1.2 Marktonderzoek en analyse


4 Een marktonderzoek voorbereiden aan de hand van een begrippenkader.

• Reden marktonderzoek: formuleren probleem-

stelling

• Kwantitatieve en kwalitatieve informatie

• Interne en externe informatiebronnen

• Criteria uitbesteding of zelf opzetten: analyse

• Onderzoeksmethodes: mondeling, schriftelijk,

telefonisch, digitaal, …

• Soorten vragen binnen marktonderzoek: gesloten

vragen, open vragen, filtervragen, meerkeuze-

vragen, identificatievragen


D/2007/0279/001 Handel

• Belang eenduidigheid vragen

• Doelgroep

5 Een marktonderzoek opzetten. • Enquête opmaken met tekstverwerkingspakket

• Enquête laten beantwoorden

• Resultaten enquête verwerken

• Resultaten enquête analyseren en interpreteren

aan de hand van grafieken

• Resultaten enquête presenteren met presenta-

tiepakket

DIDACTISCHE WENKEN

De bedoeling van dit hoofdstuk is een aantal theoretische begrippen rond marktonderzoek aan te reiken. Vervol-

gens, aan de hand van een gevalstudie binnen de economische omgeving, deze begrippen uitleggen en situe-

ren. In deel 3.4 Commercieel beleid zullen de leerlingen het marktonderzoek als toepassing binnen hun eigen

project uitvoeren. Zij zullen dan zelf een onderzoek opstarten en de resultaten analyseren en interpreteren. Dit

kan gebeuren binnen de context van bijvoorbeeld de geïntegreerde proef of een werkvorm zoals minionderne-

ming, oefenfirma, …

’De achteruitgang van detailhandel fietsenverkoop in Vlaanderen’ kan bijvoorbeeld een aanleiding zijn om een

marktonderzoek te starten. Dit bedoelen we met probleemstelling.

Voorbeelden van interne informatiebronnen die bij een marktonderzoek kunnen worden aangesproken zijn: de

marketingafdeling, de verkoopafdeling, de boekhouding, productieplanning/administratie, personeelszaken, ove-

rige stafafdelingen. Onder de externe informatiebronnen bevinden zich o.a. overheidsinstanties, kranten en tijd-

schriften, beroepsverenigingen, vaktijdschriften, eindverhandelingen, een eigen marktonderzoek.

Verdere mogelijke links voor externe informatiebronnen binnen de economische omgeving zijn: Ecodata, NIS,

lijst van erkende beroepsverenigingen, KMO bibliotheek van het VLAO.

Binnen de eigen school zijn er tal van mogelijkheden om de medeleerlingen te bevragen met een enquête rond

een bepaald thema zoals bijvoorbeeld mobiliteit, roken, vrijetijdsbesteding, ….

De opmaak van de bevraging kan met een tekstverwerkingspakket gebeuren (door gebruik te maken van aan-

kruisvakjes). De resultaten van de bevraging kunnen in een rekenblad verwerkt worden met bijvoorbeeld lijndia-

gram, diverse staafdiagrammen, taartdiagram, …. De leerlingen kunnen een presentatie voorbereiden en geven

in de klas.


Handel D/2007/0279/001

2 Ondernemend werken als werkgever en werknemer (12 u)

2.1 Vaardigheden en attitudes van een ondernemer


6 Een studie van de verschillende facetten van de vaardigheden en attitudes bij het onderne-merschap maken met behulp van een aantal por-tretten van ondernemers.

• Ondernemer: vaardigheden en attitudes

7 Een zelf-confrontatietest rond persoonlijke vaar-digheden voor zelfstandig ondernemen afleggen.

• Zelf-confrontatietest

8 Resultaten analyseren van een zelf-confrontatie-test.

• Zelf-confrontatietest: analyse

9 Conclusie van de zelf-confrontatietest formuleren met behulp van een tekstverwerkingsprogramma met toepassing van BIN-normen.

• Zakelijke tekst: bladschikking in tekstverwerking

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen kunnen individueel of per twee een zelfstandige ondernemer interviewen. In het gesprek kunnen

de facetten ‘vaardigheden’ en attitudes aan bod komen. Alle resultaten van het gesprek worden bijgehouden

voor de schriftelijke verwerking van de zelf-confrontatietest.

In het startershandboek van UNIZO vind je een zelf-confrontatietest rond de persoonlijke vaardigheden van een

zelfstandige ondernemer. Deze test kan je door de leerlingen laten afleggen en evalueren. De leerlingen zullen

zo hun ‘zelfstandigheidsgehalte’ kunnen meten. De resultaten van hun zelf-confrontatietest kunnen ze vergelij-

ken met de resultaten van het gesprek met de ondernemer. Conclusies hieruit kunnen in een zakelijke tekst ge-

schreven worden, waarbij met het vak Nederlands kan samengewerkt worden. Er wordt vooral aandacht besteed

aan de inhoud, bladschikking en het foutloos typen. De resultaten kunnen mondeling door de leerlingen voor hun

medeleerlingen toegelicht worden aan de hand van een presentatiepakket. Via www.dream-it.be kan je onder

andere zelf-confrontatietesten en testen voor ondernemingszin bekomen.

Het kan niet alleen nuttig zijn dat de leerlingen geconfronteerd worden met zichzelf, maar het kan ook heel verrij-

kend zijn dat dit gebeurt door een medeleerling, zodat men kan toetsen of het zelfbeeld ook door anderen op

dezelfde manier wordt ervaren.

Doorheen deze twee studiejaren is het heel nuttig aandacht te besteden aan de evolutie van de competenties

(de kennis, vaardigheden en attitudes die iemand nodig heeft om een bepaalde opdracht uit te voeren) van de

leerlingen. Kennis, vaardigheden en attitudes kunnen niet alleen bekeken worden vanuit het standpunt van de

zelfstandige ondernemer, maar ook vanuit de invalshoek werknemer-leerling in diverse projecten. Daarbij is het

belangrijk dat deze competenties niet alleen geëvalueerd worden als een loutere momentopname, maar dat de

klemtoon eveneens gelegd wordt op het werken en dus de evolutie van kennis, vaardigheden en attitudes door-

heen de twee opeenvolgende schooljaren.


D/2007/0279/001 Handel

2.2 Risico’s en opportuniteiten van het ondernemerschap


10 Een studie van de verschillende facetten van de risico’s en opportuniteiten bij het onderne-merschap maken met behulp van een aantal por-tretten van ondernemers.

• Ondernemer: risico’s en opportuniteiten

• Zelfstandig ondernemen: voor- en nadelen

• Werkgever-werknemer: juridisch onderscheid

11 Ondernemersvaardigheden en attitudes van een

commercieel-administratief bediende toetsen in

een concrete situatie.

• Commercieel-administratief bediende: onderne-

mersvaardigheden en attitudes

12 Ondernemersvaardigheden en attitudes, nuttig

voor je privéleven, toetsen aan de hand van een

concrete situatie.

• Privé-leven - balans arbeid-vrije tijd: onderne-

mersvaardigheden en attitudes

DIDACTISCHE WENKEN

10 De leerlingen kunnen individueel of per twee een zelfstandige ondernemer gaan interviewen (zie ook 2.1

‘Vaardigheden en attitudes van een ondernemer’). In ditzelfde gesprek kunnen ook de facetten ‘risico’s en

‘opportuniteiten’ aan bod komen. Binnen ‘risico’s’ kan er aandacht zijn voor ‘verantwoorde risico’s’ en ‘on-

verantwoorde risico’s’. Ook de voor- en nadelen van het zelfstandig ondernemen kunnen onderwerp van

gesprek zijn. Bij het juridisch onderscheid werkgever-werknemer komen alleen de gezagsverhoudingen

aan bod.

11 Binnen het Beroepsopleidingsprofiel ‘Administratief-commercieel medewerker binnendienst’ zijn de volgen-

de vaardigheden van groot belang: klantgerichtheid, zakelijke en commerciële ingesteldheid, accuratesse,

zin voor samenwerking, leergierigheid. Een commercieel medewerker dient vrij flexibel te werken. In deze

context kunnen de leerlingen nadenken over hun toekomst na het secundair onderwijs: verder studeren of

werken. Deze keuzes zullen hun vrije tijd beïnvloeden. Uit de zelf-confrontatietest kun je de leerlingen de

ondernemersvaardigheden laten distilleren die je nodig hebt in je privé-leven. Allicht zullen er een aantal

overlappend zijn met het beroepsleven. Hier is er vakoverschrijdende samenwerking mogelijk met het vak

Nederlands, waarbij de leerlingen een schrijfoefening kunnen maken rond hun toekomst.


Handel D/2007/0279/001

3 De onderneming en haar stakeholders (14 u)

3.1 Relatie met klanten en leveranciers


13 De relatie met klanten en leveranciers beschrijven aan de hand van een begrippenkader.

• Belang relatie klanten-leveranciers

• Custom Relationship Management (CRM)

• Supplier Relationship Management (SRM)

• Bepalen doelgroep klanten en leveranciers

14 De business to consumer market (B2C: consu-mentenmarkt) en business to business market (B2B: zakelijke markt) binnen de doelgroep klan-ten beschrijven.

• B2C of B2B: verschil

• Criteria bij consumentenmarkt: leeftijd, geslacht,

opleidingsniveau, woonplaats, welstandsklasse,

beroep, vrijetijdsbesteding

• Criteria bij zakelijke markt: bereikbaarheid van de

klant, de grootte van onderneming, aantal werk-

nemers, sector, de markt waarbinnen de klant

zich bevindt

• E-commerce: toenemend belang en gebruik in

beide segmenten

15 De verschillende criteria bespreken die van belang zijn bij de keuze van de leveranciers.

• Criteria leverancierskeuze: kostenaspect, graad

van automatisatie, vertrouwen in de leverancier,

de grootte van de onderneming, aantal werkne-

mers, sector, vestigingsplaats, familiebedrijven of

grote bedrijven, verkoopsvoorwaarden

• Enkele leveranciers voor een specifiek pro-

duct/dienst zoeken

16 De belangrijkste marktvormen verklaren in functie van klanten en leveranciers.

• Volledige concurrentie, monopolie, monopolisti-

sche concurrentie en oligopolie

DIDACTISCHE WENKEN

13 De leerlingen moeten het CRM-begrip met een eenvoudig voorbeeld kunnen verklaren. Colruyt probeert

bijvoorbeeld zijn klanten te binden met de ‘Colruytkaart ‘. De klant krijgt een aantal voordelen (cash geld

opnemen, reclamefolders, …). Colruyt krijgt zicht op de aankopen van de klant en zorgt voor ‘gepersona-

liseerde’ reclamefolders.

14 De leerlingen moeten het SRM-begrip met een eenvoudig voorbeeld kunnen verklaren. Colruyt heeft zich

bijvoorbeeld bij een Europese aankoopcentrale aangesloten om nog betere prijzen bij de leveranciers te

kunnen bedingen.

15 De leerlingen kunnen enkele leveranciers zoeken via onder andere internet, Trends Top 5000, Gouden

Gids, … Deze zoekopdracht kan gekaderd worden in een project met een oefenfirma of minionderneming.


D/2007/0279/001 Handel

3.2 Relatie met de overheid


17 De regulerende en deregulerende werking van de overheid ten aanzien van bedrijven aan de hand van voorbeelden beschrijven.

• Begrip en voorbeelden

DIDACTISCHE WENKEN

Voorbeelden van regulerende werking: vestigingswet, milieuwetgeving, vergunning, … Zie hiervoor ook op

www.mineco.fgov.be. Een voorbeeld van deregulerende werking is de vormgeving van de Europese Unie (weg-

vallen van de grenzen, Europese wetgeving, ….)

3.3 Relatie met de financiële instellingen


18 De relatie tussen aandeelhouders en banken als

financier van de onderneming aan de hand van

een begrippenkader beschrijven.

• Aandeelhouders: eigen vermogen

• Banken: vreemd vermogen

• Financiering eigen vermogen en vreemd vermo-

gen: voor- en nadelen

• Relatie met de banken: wederzijds vertrouwen en

duurzame samenwerking

19 De relatie tussen de onderneming en de aandeel-houders in zijn verschillende facetten beschrijven.

• De onderneming: belang goede relatie met aan-

deelhouders

• Bedrijfsleiding en aandeelhouders: gelijke en

tegengestelde belangen

• Informatie aandeelhouders: uitleg beleid, toelich-

ting resultaten, openheid en transparantie

20 Het verband aantonen tussen financieren met eigen middelen en rol van de beurs.

• De onderneming: financiering eigen middelen –

beurs

21 Aantonen aan de hand van voorbeelden dat de overheid en investeringsmaatschappijen financiële steun verlenen aan diverse bedrijven of sectoren.

• De overheid: financiële steun

• Investeringsmaatschappijen: financiële steun

DIDACTISCHE WENKEN

18-21 Een concrete toepassing hierop wordt uitgewerkt in hoofdstuk 7 ‘Financieel beleid’ van deel 3.

20 We verwijzen hier naar Gedragscodes tussen KMO’s en banken: www.abb-bvb.be. Op deze website vind

je een presentatie rond de werking van de beurs. Een bankmedewerker kan dit onderwerp ook praktisch

toelichten in de klas. Hier wordt de beurs enkel als financieringsinstrument besproken. Bij hoofdstuk 6

Prijsbepaling van Deel 1 wordt de beurs besproken in het kader van de marktvorm ‘volkomen concurren-

tie’.

21 De financieringsmogelijkheden door financiële instellingen en de overheid wordt besproken in hoofdstuk 7

‘Financieel beleid’ van deel 3.


Handel D/2007/0279/001

3.4 Relatie met andere stakeholders


22 Recente artikels opzoeken en bespreken waarbij de andere stakeholders een belangrijke rol spelen.

• Andere stakeholders: vakbonden, werkgeversor-

ganisatie, media, consumentenorganisaties,

buurt, buitenlandse actoren

• Stakeholders: belangen

DIDACTISCHE WENKEN

Hierbij is het wenselijk dat de leerlingen voorbeelden van de verschillende belanghebbende partijen kunnen op-

sommen en het belang ervan inzien voor de onderneming.

4 De doelstellingen van de onderneming (20 u)

4.1 Doelstellingen op korte en lange termijn


23 Verschillende facetten van doelstellingen op korte en lange termijn in de onderneming beschrijven.

• Doelstellingen korte en lange termijn: belang

• Mission statement: voorbeelden

• Strategische planning (lange termijn): omschrij-

ving

• Onderdelen marketingplan (korte termijn): onder-

nemingssituatie, marketingmix en actieplan

DIDACTISCHE WENKEN

Via websites van bedrijven kunnen de leerlingen op zoek gaan naar voorbeelden van ‘mission statement’ van

bedrijven. Het begrip ‘strategische planning’ kan in het kader van een opdracht voor de geïntegreerde proef

(GIP) door de leerlingen uitgewerkt worden. De strategische planning is dynamisch gelinkt aan de evoluerende

markt.

4.2 Doelstellingen volgens ondernemingsvorm


24 Het verschil tussen een eenmanszaak en een vennootschap toelichten aan de hand van opge-zochte informatie.

Eenmanszaak of vennootschap: oprichting, aanspra-

kelijkheid, verplichtingen

25 De kenmerken van de courante vennootschaps-vormen toelichten en vergelijken aan de hand van opgezochte informatie.

Meest courante vennootschapsvormen: evba, bvba,

cvba, nv, cv en cvoka: kenmerken


D/2007/0279/001 Handel

26 De kenmerken van een vzw toelichten aan de hand van opgezochte informatie.

Vzw: kenmerken

DIDACTISCHE WENKEN

24-26 De leerlingen moeten deze doelstelling niet als parate kennis bezitten – informatie opzoeken en bespre-

ken volstaat. (bijvoorbeeld via www.kbc.be)

25 Het is belangrijk om de leerling te wijzen op enerzijds ‘veilige’ vennootschappen (zoals nv en bvba) en

anderzijds op ‘onveilige’ vennootschappen (zoals cv). De wetgever heeft in het burgerlijk wetboek aan nv

en bvba veel wetgevend werk besteed – bijvoorbeeld bij faillissement zijn er wettelijke veiligheidsclausu-

les ingebouwd. Bij de ‘onveilige’ vennootschappen is dit niet het geval. Hierdoor zijn de risico’s beduidend

hoger.

4.3 Doelstellingen en formaliteiten bij de start van een onderneming

4.3.1 Opstarten van een onderneming


27 Begrippen, voorwaarden, formaliteiten, instanties, wettelijke verplichtingen, instellingen ter vervulling van de formaliteiten, beroepsuitoefeningsvoor-waarden in verband met het zelfstandig onderne-merschap opzoeken.

• Begrip ondernemer

• Vestigingsvoorwaarden

• Opstarten eigen zaak: instanties voor informatie

en hulp

• Voorafgaande wettelijke verplichtingen: handels-

naam, ondernemingsnummer, btw-inschrijving,

financieel rekeningnummer, huwelijksstelsel,

aansluiting sociale verzekeringskas en mutualiteit

• Instellingen voor vervulling formaliteiten

• Kruispuntbank: doel

• Ondernemingsloket: doel en werking

• Beroepsuitoefeningsvoorwaarden: vestigingswet,

andere reglementeringen en vergunningen

DIDACTISCHE WENKEN

Op www.startersservice.be kan je hierover uitgebreide informatie vinden. Door de vereenvoudiging van de admi-

nistratieve last bij de opstart van een onderneming, verandert de reglementering ter zake regelmatig. Raadpleeg

daarom steeds actuele informatie, die je kan vinden op diverse websites van middenstandsorganisaties en de

Vlaamse overheid.

Beperk het opzoekwerk tot twee beroepen.

Heel wat van deze doelstellingen kunnen bereikt worden door een goed voorbereid bezoek aan een onderne-

mingsloket. Leerlingen kunnen heel wat vragen op voorhand bezorgen aan een medewerker van het loket. Deze

opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een pa-

per.


Handel D/2007/0279/001

4.3.2 Bijzondere reglementeringen


28 De wettelijke verplichtingen inzake milieu en ruim-telijke ordening waaraan een ondernemer moet voldoen opzoeken.

• Milieu en ruimtelijke ordening: wettelijke verplich-

tingen

− stedenbouwkundige vergunning

− socio-economische vergunning

− milieuvergunning

− afvalstoffen

− milieuheffingen

− bodemattest

• Verpakkingsafval: terugnameplicht

• Elektro: aanvaardingsplicht: (Recupel)

• Milieuloket: functie

29 Informatie opzoeken over speciale reglementerin-gen in verband met de openingstijden, wekelijkse rustdag, zondagssluiting, openingsuren, nachtwin-kels.

• Speciale reglementeringen: openingstijden, we-

kelijkse rustdag, zondagssluiting, openingsuren,

nachtwinkels

30 Informatie opzoeken over de verplichtingen in verband met de wet op de privacy, de wet op de auteursrechten en sofwarelicenties.

• De wet op de privacy

• Auteursrechten: Sabam en Reprobel

• Softwarelicenties

DIDACTISCHE WENKEN

Op onder andere de website www.startersservice.be kan je hierover uitgebreide informatie vinden. Heel wat van

deze doelstellingen kunnen bereikt worden door een goed voorbereid bezoek aan een ondernemingsloket. Leer-

lingen kunnen heel wat vragen op voorhand bezorgen aan een medewerker van het loket. Deze opdracht kan

een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een paper.

Het verpakkingsafval wordt verwerkt door verwerkers aangeduid door de overheid.

De reglementering in verband met de Wet op de Handelspraktijken komt hier niet aan bod. Dit wordt behandeld

in de hoofdstukken 5 Product, 6 Prijs en 8 Promotie van deel 1.

4.3.3 Sociaal en fiscaal statuut


31 De belangrijkste sociale rechten en verplichtingen opzoeken van de ondernemer (zelfstandige in hoofd- of bijberoep), helpers, meewerkende echt-geno(o)t(e).

• De ondernemer, helper, meewerkende echtge-

no(o)t(e): sociale rechten en verplichtingen

32 Opzoeken welke diensten een sociale verzeke-ringsmaatschappij kan vervullen.

• Sociale verzekeringsmaatschappij: diensten


D/2007/0279/001 Handel

33 Het sociaal statuut van een bediende/arbeider opzoeken en situeren ten opzichte van een onder-nemer.

• Sociaal statuut: bediende/arbeider tegenover

ondernemer

34 De belangrijkste fiscale plichten en rechten van een ondernemer (zelfstandige in hoofd- en bijbe-roep) opzoeken.

• De ondernemer: fiscale rechten en plichten

35 Opzoeken welke diensten een fiscaal raadgever kan vervullen.

• Fiscaal raadgever: diensten

DIDACTISCHE WENKEN

Op de website www.startersservice.be kan je hierover uitgebreide informatie vinden.

31 Via de websites www.bibf.be (BIBF: Beroepsinstituut voor erkende boekhouders en fiscalisten) en

www.iec-iab.be (IAB: Instituut van de accountants en belastingconsulenten) kan je uitgebreide info vinden

over fiscale diensten.

5 Keuze van het product (15 u)

5.1 Productgroep en assortiment


36 Een aantal begrippen in verband met producten en diensten verklaren aan de hand van voorbeelden.

• Product en dienst: begrip

• Materiële en immateriële producten: begrip en

verschil

• Duurzame en niet-duurzame producten: begrip

en verschil

• Consumentenproducten en industriële producten:

begrip en verschil

• Convenience goods, shopping goods en

speciality goods, preference goods: begrip

• Productgroep: begrip

37 Het begrip productassortiment, assortiment in de breedte, hoogte en diepte omschrijven en illustre-ren met voorbeelden.

• Productassortiment: begrip

• Assortiment in de breedte, lengte en diepte

38 Het belang van het assortiment voor de marke-tingmix omschrijven.

• Assortiment: belang

39 De reglementering in verband met gezamenlijk aanbod toelichten en toepassen op concrete voor-beelden.

• Gezamenlijk aanbod: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen kunnen individueel of in groepjes het productassortiment bestuderen door een bezoek te brengen

aan de onderneming. Een andere mogelijkheid is het bestuderen van de catalogus of de website. Tegelijkertijd

met de beschrijving van het assortiment kunnen ook de risico’s en de opportuniteiten van een breed en/of een


Handel D/2007/0279/001

diep assortiment aan bod komen. Via de site www.handelsonderwijsbedrijfsdocs.be kun je in het onderdeel ‘Op-

drachten’ de leerlingen verschillende oefeningen laten maken rond het productassortiment van verschillende

bedrijven. Ook uit het onderdeel ‘Topics’ kunnen een aantal oefeningen rond de breedte en diepte van het assor-

timent gemaakt worden.

5.2 Produceren en productiefactoren


40 Aspecten van productiefactoren in een productie-proces verklaren aan de hand van cijfermateriaal.

• Begrip productiefactoren

• Evolutie van het belang van verschillende pro-

ductiefactoren verklaren en weergeven in tabel of

grafiek

DIDACTISCHE WENKEN

Hierbij is het de bedoeling dat de leerlingen leren inzien dat onze economie meer en meer evolueert naar een

economie waar het aanbieden van diensten heel belangrijk wordt.

5.3 Productlevenscyclus


41 Verschillende begrippen in verband met de pro-ductlevenscyclus verklaren.

• Productlevenscyclus: fasen en kenmerken fasen

• Productlevenscyclus: belang voor marketingmix

42 De grafiek van de productlevenscyclus van een product in een rekenblad interpreteren.

• Productlevenscyclus: rekenblad

DIDACTISCHE WENKEN

Een interessant naslagwerk bij dit onderwerp is het boek ‘Productlevenscyclus’ van P. Verhaert.

5.4 Kwaliteit, garantie en service


43 De begrippen kwaliteit, garantie en service om-schrijven en illustreren met voorbeelden.

• Kwaliteit, garantie en service: begrippen

• Belang voor marketing-mix

44 De reglementering in verband met garantie toelich-ten en illustreren met voorbeelden.

• Garantie: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN

Om deze leerplandoelstellingen op een praktijkgerichte wijze te realiseren, kan je garantieboekjes van bepaalde

producten bespreken in functie van de leerplandoelstellingen.


D/2007/0279/001 Handel

5.5 Merken


45 Verschillende begrippen in verband met merken toelichten aan de hand van voorbeelden.

• Merk: begrip

• A-merk, B-merk, collectief merk, individueel

merk, fabrikantenmerk, landelijk merk en private

label: begrippen en voorbeelden

• Multibrandstrategie: werking aan de hand van

voorbeelden

• Belang merken voor marketingmix

46 De reglementering in verband met de bescherming van het merk en de benaming van oorsprong toe-lichten en illustreren met voorbeelden.

• Merk: bescherming

• Benaming van oorsprong: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen kunnen individueel of in groepjes het merkenbeleid van een bepaalde onderneming bestuderen

door een bezoek te brengen aan een onderneming. Een andere mogelijkheid is het bestuderen van een catalo-

gus of een website. Deze opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen

verwerkt worden in een paper. Deze doelstellingen kunnen ook vakoverschrijdend gerealiseerd worden met Ne-

derlands, Frans, Engels, Duits.

5.6 Verpakking en productaansprakelijkheid


47 Een aantal begrippen in verband met verpakking toelichten en illustreren met voorbeelden.

• Functies verpakking: zichtbaarheid (visibility),

bescherming (protection), hanteerbaarheid ( wor-

kability), informatie (information), emotionele

aanspreekbaarheid (emotional appeal)

• Belang verpakking voor marketing-mix

48 De reglementering in verband met de hoeveel-heids- en prijsaanduiding en etikettering op de ver-pakking toelichten en toepassen op concrete voor-beelden.

• Hoeveelheids- en prijsaanduiding: reglemente-

ring

• Etikettering: reglementering

49 Aan de hand van concrete voorbeelden de regle-mentering in verband met de productaansprake-lijkheid toelichten.

• Productaansprakelijkheid: reglementering

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen kunnen individueel of in groepjes de functies van de verpakking bestuderen door een bezoek te

brengen aan een onderneming. Een andere mogelijkheid is het bestuderen van een catalogus of een website.

Deze opdracht kan een deel uitmaken van de geïntegreerde proef. De resultaten kunnen verwerkt worden in een

paper.


Handel D/2007/0279/001

6 Prijsbepaling (20 u)

6.1 Het prijsmechanisme


50 De wet van vraag en aanbod illustreren en toelich-ten met behulp van een grafiek.

• Wet van vraag en aanbod: grafiek in rekenblad

51 Begrippen en bewegingen op de vraag- en aan-bodcurve verklaren en aantonen.

• Vraagcurve: dalend verloop aantonen

• Vraagbeïnvloedende factoren afleiden

• Wijziging factor vraagcurve: effect

• Aanbodcurve: stijgend verloop aantonen

• Aanbodbeïnvloedende factoren afleiden

• Wijziging factor aanbodcurve: effect

52 Met voorbeelden aantonen dat nog andere ele-menten de prijs kunnen bepalen.

• Andere prijsbepalende factoren

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het aanreiken van de begrippen vraag en aanbod kan je starten met een eenvoudig voorbeeld van een con-

crete markt. Je moet er wel voor zorgen dat men nadien het begrip markt abstraheert. Het principe kan ook le-

vendiger aangebracht worden door een vraag- en aanbodspel te simuleren in de klas. Een goed voorbereid be-

zoek aan een fruit-/groenteveiling kan verhelderend werken.

52 Dit komt uitgebreid aan bod in de hiernavolgende onderdelen.

6.2 Prijszetting bij diverse marktvormen


53 De prijszetting bij de markt van volkomen con-

currentie bespreken.

• Prijszetting bij markt volkomen concurrentie

54 De effectenbeurs als voorbeeld van een markt van

volkomen concurrentie bespreken.

• De effectenbeurs

55 Een aantal marktvormen bespreken. • Monopolie, oligopolie, monopolistische concur-

rentie

56 De prijszetting bespreken bij een andere markt-

vorm naar keuze: monopolie, oligopolie, monopo-

listische concurrentie, …

• Prijszetting bij marktvorm onvolkomen concurren-

tie

DIDACTISCHE WENKEN

Als voorbeeld van een markt met volkomen concurrentie, kan hier ingegaan worden op de effectenbeurs. Mis-schien kan bij een studiereis naar Brussel, ook eens een bezoekje gebracht worden aan de Brusselse beurs, waar men zich ook vooraf kan inschrijven voor een rondleiding. De beurs heeft ook een website met veel infor-


D/2007/0279/001 Handel

matie: www.euronext.com. Op de website www.abb-bvb.be kan je in het onderdeel ‘studenten en leraren’ een presentatie in verband met de werking van de beurs downloaden.

56 Deze doelstelling wordt liefst NIET aangebracht via cijfergegevens, grafieken en abstracte modellen van

micro-economische aard. We suggereren eerder het ontleden van een relevant kranten- of tijdschriftarti-

kel.

6.3 Interventie van de overheid


57 Het principe van de minimumprijzen en de maxi-

mumprijzen met een grafiek verduidelijken en het

nut ervan aantonen aan de hand van voorbeelden.

• Minimum- en maximumprijzen

58 De reglementering van verkopen met verlies op-

zoeken.

• Verbod verkopen met verlies

59 Het begrip collectieve diensten omschrijven en het

belang ervan aantonen aan de hand van voor-

beelden.

• Collectieve diensten: diensten tegen kostprijs =

zonder marktprijs

DIDACTISCHE WENKEN

Niet alle marktvormen met onvolkomen concurrentie moeten aangeboden worden aan de leerlingen. Het uitwer-

ken van één alternatieve marktvorm kan in principe volstaan. Deze marktvorm wordt het best mondeling bespro-

ken en met veel voorbeelden geïllustreerd. Er hoeven hier geen wiskundige benaderingen gegeven te worden.

6.4 Prijszetting en prijsimago


60 Een aantal begrippen in verband met kostenge-richte en vraaggerichte prijszetting toelichten aan de hand van voorbeelden.

• Prijszetting: kostengericht – vraaggericht

• Prijsdiscriminatie – vorm van vraaggerichte prijs-

zetting

• Prijsdifferentiatie – vorm van vraaggerichte prijs-

zetting

• Onderscheid prijsdiscriminatie en prijsdifferentia-

tie aan de hand van een case

61 Met voorbeelden illustreren hoe ook de concurren-tie een rol kan spelen bij de prijszetting.

• Concurrentiegerichte prijszetting

62 Externe en interne factoren onderscheiden bij de prijszetting en illustreren met een aantal voorbeel-den.

• Externe en interne factoren bij prijszetting

63 Het onderscheid verklaren tussen prijszetting en

prijsimago.

• Prijsimago en prijszetting


Handel D/2007/0279/001

64 Het principe van de psychologische prijzen illustre-

ren met voorbeelden.

• Psychologische prijzen

DIDACTISCHE WENKEN

Vanuit actuele krantenartikels kan de taak van de overheid worden toegelicht. Leerlingen krijgen een aantal fac-

toren voorgeschoteld die de prijszetting kunnen beïnvloeden. In het kader van een minionderneming, oefenfirma

of ander project, kunnen ze, met al deze factoren rekening houdend, uiteindelijk zelf de prijzen bepalen van hun

eigen assortiment. De leerlingen kunnen zich af en toe eens in de huid van een klant verplaatsen om te observe-

ren hoe de klant deze prijs ervaart.

6.5 Prijsstrategie


65 De prijsstrategie situeren binnen de marketingmix. • Integratie prijs in de marketingmix

66 Het systeem afroomstrategie en penetratiestrate-gie omschrijven en de werking ervan illustreren met een aantal voorbeelden.

• Afroomstrategie

• Penetratiestrategie

DIDACTISCHE WENKEN

Bij deze doelstelling is het belangrijk dat men het prijsbeleid niet isoleert. De prijsstrategie maakt immers deel uit

van de marketingmix, waarbij de prijsstrategie dus moet afgestemd worden op de overige P’s binnen het com-

mercieel beleid. Dit geldt ook voor de andere P’s.

6.6 Prijselasticiteit


67 Aspecten van het begrip prijselasticiteit toelichten. • Prijselasticiteit van de vraag

• Prijselasticiteitscoëfficiënt: berekenen en inter-

preteren

• Invloed inkomen op de vraag

• Verband aantonen met evolutie omzet

DIDACTISCHE WENKEN

Wanneer ondernemers hun winst willen verhogen, is het optrekken van de verkoopprijs een eerste eenvoudige

optie. De vraag is weliswaar elastisch en consumenten accepteren sommige prijsstijgingen, maar het is ook be-

langrijk dat men inziet dat deze elasticiteit niet onbeperkt is en dat op een bepaald ogenblik de consument kan

afhaken. Ook de evolutie van het inkomen kan hierbij belangrijk zijn.


D/2007/0279/001 Handel

6.7 Prijsindexatie


68 Aspecten van het begrip inflatie/deflatie toelichten. • Inflatie en deflatie: begrip en oorzaken

• Indexcijfer: belang

• Inflatie/deflatie: gevolgen

• Inflatie: maatregelen ter bestrijding

• Verband tussen inflatie/deflatie en koopkracht

van de gezinnen

• Indexcijfer van de consumptieprijzen: totstand-

koming

• Gezondheidsindex: totstandkoming

• Indexcijfer en indexaanpassing: toepassing

DIDACTISCHE WENKEN

Als uitgangspunt is het belangrijk de verschillende begrippen zoals inflatie en koopkracht zo dicht mogelijk te

laten aansluiten bij de leefwereld van de jongeren. Confronteer hen met hun uitgaven doorheen de laatste jaren

en laat hen ontdekken of ze met eenzelfde bedrag vandaag nog evenveel kunnen kopen als een aantal jaren

geleden. De stap naar het begrip inflatie wordt op die manier wat eenvoudiger. Het is ook belangrijk hierbij de

actualiteit te betrekken: rond inflatie en koopkracht zijn vast en zeker actuele artikels te vinden via de dagelijkse

mediakanalen.

Bij het gebruiken van statistisch materiaal tracht men zoveel mogelijk recente cijfers aan te bieden. Heel wat

informatie kan je ondermeer terugvinden op de volgende website:

http://mineco.fgov.be/informations/home_nl.htm

Indexering van huur, lonen, … zijn in deze context heel praktisch te bespreken. Een indexaanpassing kan bere-

kend worden door gebruik te maken van functies in een rekenblad.

7 Plaats: vestiging en distributie (8 u)

7.1 De distributiekanalen


69 Aspecten van het begrip “distributiekanaal” toelich-ten.

• Distributiekanaal: begrip (met inbegrip van detail-

en groothandel)

• Directe, korte, lange distributiekanalen

• Intensieve, selectieve en exclusieve distributie

• Nielsen – indeling: F1, F2I, F2NI, F3

• Exploitatievorm en indeling: klassieke zelfstandi-

ge, aankoopcentrale, franchising, keten met zelf-

standige of loontrekkende gerant

• Keuze distributiekanaal: bepalende elementen en

toepassingen


Handel D/2007/0279/001

DIDACTISCHE WENKEN

Leerlingen kunnen zelf voorbeelden zoeken van de verschillende exploitatievormen.

7.2 Vestigingsplaats


70 Elementen die de keuze van de vestigingsplaats bepalen opsommen en duiden vanuit praktische situaties.

• Vestigingsplaats: keuzebepalende elementen

71 De keuze tussen kopen, huren of leasen van een vestigingsplaats motiveren.

• Vestigingsplaats: kopen, huren of leasen

72 De juridische en fiscale implicaties van de aan-koop van een onroerend goed uitleggen.

• Compromis, eigendomsakte, registratierechten

73 De belangrijkste juridische elementen van een handelshuurovereenkomst vergelijken met een huurovereenkomst van een privé-woning.

• Handelshuurovereenkomst: juridische elementen

DIDACTISCHE WENKEN

70 en 71 Bij de behandeling van dit onderdeel kan gebruik gemaakt worden van een zoekopdracht. Het kan zeer

verhelderend werken als leerlingen ‘te velde’ de geziene leerstof kunnen verifiëren. Ze kunnen dan in

groepjes van 3 à 4 leerlingen, voorzien van een vragenlijst, een aantal kleinhandelszaken in een win-

kelstraat bezoeken. Typische vragen, gericht aan de uitbater zijn dan:

− Wat is uw sociaal statuut, zelfstandige of bediende?

− Maakt uw zaak deel uit van een franchiseketen, een aankoopcentrale of een keten met gerant?

− Wie is eigenaar of huurder van het pand waarin uw zaak wordt uitgebaat?

− Wie beslist over de prijszetting?

− Wie werft personeel aan?

− Wie voert de publiciteit (individueel of centraal georganiseerd)?

− Wie is eigenaar van de voorraden?

− …

72 Het is wenselijk om een authentieke eigendomsakte (niet noodzakelijk van een handelspand) op zijn

belangrijkste punten te ontleden: identiteit van de koper en verkoper, prijs, beschrijving van het goed

(kadastrale gegevens), eventuele erfdienstbaarheden. Een bezoek aan het kadaster, notaris, techni-

sche dienst gemeente/stad kan verhelderend werken.

73 Het is zeker nuttig om belangrijke elementen van de handelshuurovereenkomst – duur, opzegbaarheid,

verbeterings- of aanpassingswerken, indexering – te behandelen. Dit kan uiteraard best aan de hand

van een modelovereenkomst. Een model is te vinden op:

http://www.binnenland.vlaanderen.be/patrimonium/modellen/bestandeninhtm/verhuring/OkH/HANDELS

HUUR.html. Ook op de website www.adacfi.be vind je een reeks modelcontracten.


D/2007/0279/001 Handel

8 Promotie (10 u)

8.1 Promotiestrategie


74 Aspecten van het begrip promotiestrategie toelich-ten.

• Fasen promotiestrategie: doelstellingen, budget,

media en boodschap

• Doelstellingen promotiestrategie: wie wil ik berei-

ken? Waar wil ik hen bereiken? Welk koopgedrag

wil ik beïnvloeden?

• Push- en pullstrategie: begrip en voorbeelden

• Bepalende factoren promotiebudget: omzet, con-

currentie, beschikbare middelen

• Recognition test en recall test: begrippen

DIDACTISCHE WENKEN

Het is bij deze doelstellingen vooral de bedoeling om cases te gebruiken als uitgangspunt. De tekst op de vol-

gende website kan als uitgangspunt dienen: (http://users.pandora.be/yourlanguage/promotieplan.pdf)

In het tijdschrift Testaankoop en Budget en Recht vindt men vaak cases die kunnen gebruikt worden om dit ge-

deelte van de wet op de handelspraktijken te illustreren.

8.2 Promotievormen


75 De verschillende elementen van de promotiemix indelen in het kader van het doel en illustreren met voorbeelden.

• Promotiemix: elementen

76 Uitwerken van een bepaalde promotie aan de hand van desktoppublishingpakket.

• Uitwerking promotie met een desktoppublishing-

pakket

DIDACTISCHE WENKEN

75 en bank die shirtpromotie voert in het voetbal heeft hiermee een ander doel dan dezelfde bank die promotie voert voor een bepaald beleggingsproduct bij een bepaald klantensegment.

Met de leerlingen kan er gezocht worden naar factoren die de promotievormen kunnen beïnvloeden. In het kader

van een minionderneming, oefenfirma, leeronderneming of ander project, kunnen ze, met al deze factoren reke-

ning houdend, uiteindelijk zelf de promotievormen bepalen van hun eigen assortiment - waarbij leerlingen zich af

en toe eens in de huid van een klant verplaatsen om te observeren hoe de klant deze promotievormen ervaart.


Handel D/2007/0279/001

8.3 Wet op de handelspraktijken in het kader van promotie


77 Aspecten van de wet op de handelpraktijken in het kader van promotie toelichten.

• Reglementering in verband met misleidende

reclame en illustreren met voorbeelden

• Reglementering in verband met vergelijkende

reclame en illustreren met voorbeelden

• Reglementering in verband met solden en uitver-

koop en illustreren met voorbeelden

• Reglementering in verband met gezamenlijk

aanbod van producten en diensten

DIDACTISCHE WENKEN

In het tijdschrift Testaankoop en Budget en Recht vindt men vaak cases die kunnen gebruikt worden om dit ge-

deelte van de wet op de handelspraktijken te illustreren. De regelgeving terzake is erg Europees gericht. Hou

deze bij met het oog op actualisatie.

9 Presentatie (4 u)

9.1 Winkelexterieur en winkelinterieur


78 De functie van het winkelpand, de inkom, de eta-lage en de winkelomgeving omschrijven en illu-streren met voorbeelden.

• Winkelpand, inkom, etalage en winkelomgeving

79 De meest voorkomende verkoopsystemen om-schrijven en illustreren met voorbeelden.

• Verkoopsystemen: bediening, zelfkeuze, zelfbe-

diening

80 De basisvormen van winkellay-out omschrijven en illustreren met voorbeelden.

• Basisvormen van winkellay-out: gridlay-out, free-

formlay-out, boutiquelay-out

81 De begrippen familygrouping en klantenloopstudie toelichten en illustreren met voorbeelden.

• Familygrouping en klantenloopstudie

DIDACTISCHE WENKEN

Met de leerlingen kan er gezocht worden naar beïnvloedende factoren voor het winkelexterieur en -interieur. In

het kader van een minionderneming, oefenfirma of ander project, kunnen ze, met al deze factoren rekening hou-

dend, uiteindelijk zelf het winkelinterieur/winkelexterieur bepalen van hun eigen assortiment - waarbij leerlingen

zich af en toe eens in de huid van een klant verplaatsen om te observeren hoe de klant dit winkelinteri-

eur/winkelexterieur ervaart.


D/2007/0279/001 Handel

9.2 Schapbeheer


82 Het belang van display en schapbeheer en het

onderscheid ertussen toelichten in functie van het

commercieel beleid en illustreren met concrete

voorbeelden.

• Display en schapbeheer: belang

DIDACTISCHE WENKEN

Een bezoek rond dit thema aan een grootwarenhuis, supermarkt of hypermarkt kan verhelderend werken.

10 Personeel (36 u)

10.1 De arbeidsmarkt


83 Aspecten van de arbeidsmarkt in het kader van personeelsbeleid toelichten.

• De beroepsbevolking: structuur en evolutie in

België en de EU

• Werkzaamheids- en activiteitsgraad per categorie

berekenen: leeftijd – geslacht – minderheids-

groepen - sectoren -…

• Participatiegraad

• Invloed actieve bevolking op arbeidsaanbod:

toelichten met statistisch materiaal

• Vraag en aanbod arbeid: factoren

• Knelpuntberoep: begrip en stand van zaken ad-

ministratieve/commerciële functies

• Arbeid: wijze samenbrengen vraag en aanbod

• Vraag arbeid en arbeidsproductiviteit: verband

• Arbeidsproductiviteit: verhogende en verlagende

factoren

• Arbeidsproductiviteit: invloed op kostprijs en on-

dernemingsresultaat aantonen

84 Aspecten van de werkloosheidsproblematiek toe-lichten.

• Werkloosheidscijfers opzoeken en interpreteren

• Werkloosheidsuitkering: formaliteiten en voor-

waarden

• Werkloosheidsvergoeding opzoeken

• Wachtgelduitkering en kinderbijslag voor school-

verlaters

• Verplichtingen als werkloze

• Werkloosheid voorkomen: maatregelen


Handel D/2007/0279/001

• Werkloosheid bestrijden: maatregelen

• Tewerkstellingsmaatregelen: aanwervingsmoge-

lijkheden moeilijk te plaatsen werkloze

DIDACTISCHE WENKEN

Bij dit onderdeel kan je perfect aansluiten op de leefwereld van de leerlingen: hun vakantiejob, weekendwerk, …

Een klasgesprek rond het thema arbeidsmotivatie is hier op zijn plaats. Waarom wil je werken? Waarom moet

je werken? Tijdens de lessen godsdienst kan de ethiek van werken behandeld worden.

Er is heel wat statistisch materiaal beschikbaar: http://ecodata.mineco.fgov.be/. Leerlingen kunnen deze cijfers

exporteren in het rekenbladpakket en grafieken maken – vergelijken met cijfergegevens andere landen

(EU)/regio’s in België en zo de verschilpunten aanduiden met deze landen/regio’s. Dit kan ook als je ook de

website van Europa of van de wereldbank bekijkt. Hieraan besteed je maximaal twee lesuren.

Op de website van de VDAB is een ruim aanbod van statistieken, informatie, recente artikels en dossiers over

tewerkstelling. Op dezelfde website vind je informatie over knelpuntberoepen. De definitie van een knelpuntbe-

roep kan je er ook terugvinden. Specifiek voor de administratieve beroepen vind je op de website van het sociaal

fonds PC 218 informatie over knelpuntberoepen in de administratieve sector.

De problematiek van knelpuntberoepen kan hier in Europese context geplaatst worden.

Door het verdwijnen van de grenzen, het gelijkschakelen van diploma’s enz. kan dit een interessant item zijn om

over de talen en landsgrenzen heen een aantal zaken in een breder kader te plaatsen. Hier kunnen alle vreemde

talen perfect bij aansluiten.

Dit onderdeel van de leerstof heeft ook raakpunten met de jaarrekening. De leerlingen kunnen er de personeels-

kost vergelijken met de totale kost en de omzet. In het deel ‘sociale balans’ kan je nagaan wie er wordt tewerk-

gesteld, of er voordelen werden toegekend bij de tewerkstelling van bepaalde personeelsleden, of je het volgen

van bijkomende opleidingen stimuleert … De jaarrekening komt expliciet aan bod in hoofdstuk 3 ‘De boekhou-

ding als beleidsinstrument’ van deel 3.

Bij de bespreking van de VDAB zorgen we ervoor dat de leerlingen duidelijk het onderscheid zien tussen de

VDAB, de Vlaamse Dienst voor arbeidsbemiddeling en beroepsopleiding en de RVA, de overheidsinstelling die

waakt over de toekenning van werkloosheidsvergoedingen en bijgevolg ook controlerend optreedt.

De leerlingen kunnen berekenen welk voordeel werken biedt ten opzichte van niet-werken. Zij stellen ook vast

dat, naargelang de situatie (alleenstaand – samenwonend - ..) men meer of minder vervangingsinkomen krijgt.

Hier kan een discussie gevoerd worden i.v.m. lage lonen – sociale vergoedingen. Daarbij stellen ze ook vast dat

de vergoedingen dalen naargelang ze langer werkloos zijn.

Het berekenen van de werkloosheidsvergoedingen leent zich uitstekend tot de link met het beschikbaar inkomen

en de besteding ervan. Leerlingen kunnen hier even narekenen of ze met deze vergoeding de dagdagelijkse

uitgaven zouden kunnen financieren (budgetbeheer). Een interessant voorbeeld vind je op de website van het

OCMW van Antwerpen (http://ocmw.antwerpen.be).

Het probleem van de langdurig werklozen kan aan bod komen (actuele teksten). Leerlingen gaan na hoe men

terug in het arbeidscircuit geraakt. Via de informatie op internet en in de teksten (en voordrachten) zien ze in hoe

belangrijk het is om een diploma te behalen en een opleiding te hebben genoten. Tevens zullen ze vaststellen

dat levenslang leren vaak een must is, wil men blijven functioneren in de maatschappij. Het probleem van

‘schoolmoeheid’ – laaggeschoolden - kan hier ook aangehaald worden. Ook de problematiek ‘vrij hoge werk-

loosheidsuitkeringen’ tegenover het salaris/loon van een beginnend arbeider/bediende is hier op zijn plaats.

Bronnen

http://vdab.be


D/2007/0279/001 Handel

http://ecodata.mineco.fgov.be/

www.worldbank.org

http://europa.eu.int/index_nl.htm

http://europa.eu.int/comm/employment_social/index_nl.html

www2.vlaanderen.be/ned/sites/werk/sectoren_cijfers.htm

www.sfonds218.be/ (knelpuntberoepen in de administratieve sector)

10.2 De organisatiestructuur en bedrijfscultuur van een onderneming


85 Diverse aspecten van het begrip bedrijfscultuur toelichten.

• Bedrijfscultuur: begrip

• Vormen van bedrijfscultuur: machtscultuur, rolcul-

tuur, taakcultuur, persoonscultuur

• Effect bedrijfscultuur op functioneren werknemers

86 De verschillende afdelingen van een bedrijf weer-geven in een organogram.

• Organogram: afdelingen met presentatiepakket

• Personeel van verschillende afdelingen in kaart

brengen via een databank gebruik makend van

relaties tussen tabellen (zoals postcodes, statu-

ten)

• Aanmaken bestandsstructuur en veldeigen-

schappen instellen

• Invoeren, wijzigen, verwijderen van gegevens

met actiequery’s

• Filteren gegevens aan de hand van filteren

selectiequery’s

• Aanmaken formulieren en rapporten

87 Binnen het organogram de commerciële afdeling situeren.

• Organogram: commerciële afdeling

88 Voorbeelden geven van de meest voorkomende organisatiestructuren.

• Lijnorganisatie, lijnstaforganisatie, functionele

organisatie

DIDACTISCHE WENKEN

Dit is enerzijds een herhaling van de leerstof 2de graad, anderzijds een uitdieping. Hier gaan we vooral na welke

plaats de commercieel bediende in de organisatiestructuur heeft en wat daarvan de consequenties zijn.

Daarna gaan we verder in op bepaalde functies: van leiders tot uitvoerders, werken in teamverband, …

Heel wat van de doelstellingen kunnen gerealiseerd worden via de geïntegreerde proef, stage(onderneming),

peterschapsproject, minionderneming, oefenfirma, leeronderneming, businessgames, teambuilding, … Dit stukje

leent zich uitstekend om het peterschapsproject verder uit te werken. De relatie, reeds opgebouwd in de 2de

graad, kan nu verder worden gezet.


Handel D/2007/0279/001

Ook hier ga je best uit van actuele teksten en/of websites, niet enkel van ondernemingen, maar ook van andere

organisaties.

De leerlingen kunnen hier een sjabloon uitwerken, dat ze verder gebruiken voor het aanmaken van rapporten,

verslagen, … Op basis van een bestandsstructuur kunnen de leerlingen een aantal records toevoegen aan de

databank (de databank kan een standaard aantal records bevatten). Daarna kunnen relevante formulieren rap-

portoefeningen (met inbegrip van etiketten) gemaakt worden. De databank dient hiervoor voldoende groot te zijn.

Een voorbeeld in verband met info bedrijfscultuur van een bepaalde onderneming vind je op:

www.vacature.com

Via de website http://www.o-twee.be/bedrijfsdocs/default.asp kan je een organogram van onder andere volgende

bedrijven downloaden: AMI Semiconductor, Bank van Breda, Beddeleem, Bekaert – staalsector, EDS,

Gaselwest, Pidpa, REO Veiling, Roularta, Solvay , VTI Tielt. De leerlingen krijgen zo inzicht in de opbouw van

een organogram. Ze kunnen diverse organogrammen vergelijken.

Diverse organogrammen kunnen met een presentatiepakket aangemaakt worden.

10.3 De arbeidsovereenkomst


89 Diverse aspecten van het begrip arbeidsovereen-komst toelichten.

• Elementen arbeidsovereenkomst: verplichtingen

werkgever – werknemer - loon - werk - arbeid -

gezag - arbeidsreglement - bescherming van het

loon – loonuitbetaling

• Arbeidsovereenkomst voor onbepaalde duur:

voorbeeld

• Arbeidsovereenkomst voor bepaalde duur: voor-

beeld

• Arbeidsovereenkomst met proefbeding: voor-

beeld

• Arbeidsovereenkomst voor studenten: voorbeeld

• Arbeidsovereenkomst interimarbeid: voorbeeld

• Arbeidsovereenkomst voor bedienden en arbei-

ders: analyseren en vergelijken op vlak van

proefperiode, wettelijke verplichtingen bij het af-

sluiten, proefbeding, schorsing en einde.

• Arbeidsovereenkomst interimarbeid analyseren

en verschilpunten met arbeidsovereenkomst

rechtstreeks afgesloten met de werkgever aan-

duiden.

• Schorsingsgevallen uit arbeidsreglement: ziekte

– ongeval – zwangerschapsverlof – verlof om

dwingende reden – kort verzuim – tijdskrediet -

…. + modaliteiten vergoedingen voor twee geval-

len

90 Het begrip outplacement situeren en bespreken. • Outplacement


D/2007/0279/001 Handel

91 Analyseren welke elementen uit de CAO een di-recte invloed hebben op de arbeidsovereenkomst van de werknemer.

• Collectieve arbeidsovereenkomsten

• Paritaire comités

• Arbeidsduur

• Loonschalen

92 Het loonniveau voor een commercieel bediende in een bepaalde sector opzoeken aan de hand van de loonschalen en vergelijken met het loonniveau van dezelfde commercieel bediende, tewerkge-steld in een andere sector.

• Loonniveau

93 De kinderbijslag berekenen aan de hand van di-verse opgaven.

• Kinderbijslag: berekening

94 Diverse aspecten van het begrip solliciteren toe-lichten.

• Jobkanalen: VDAB, interimkantoren, selectiekan-

toren, kranten, eigen website, gespecialiseerde

bladen, persoonlijke contacten en relaties …

• Uitzendarbeid: organisatie en taken interimkan-

toor

• Administratief-commercieel bediende: analyse

personeelsadvertentie

• Solliciteren: criteria, wijzen, sollicitatiebrief schrij-

ven, curriculum vitae schrijven, online solliciteren,

taken selectiekantoor, selectieproeven analyse-

ren, sollicitatiegesprek voorbereiden en voeren,

rechten en plichten sollicitant analyseren, eigen

profielanalyse (sterke/zwakke kanten) maken

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen krijgen in dit leerplanonderdeel de juridische basis van ‘Sociale Wetgeving’. Vanuit deze lessen

zullen de leerlingen een aantal juridische begrippen meedragen waardoor ze in de toekomst ook gemakkelijker

bepaalde moeilijke teksten kunnen lezen. Het is aan te raden hen een lijst te laten opmaken met de voornaamste

termen en deze te laten klasseren in een map, naast teksten en documenten in verband met de leerstof.

Hier kan gevraagd worden zelf een arbeidsovereenkomst mee te brengen. Heel wat leerlingen verrichten week-

endwerk en/of een vakantiejob. Vertrekkend vanuit deze overeenkomst heb je automatisch heel wat meer be-

trokkenheid. Deze overeenkomst kan ook gebruikt worden om het begrip loonniveau uit te leggen.

Voorbeelden van arbeidsovereenkomsten vind je op:

• websites van de erkende sociale bureaus en interimkantoren;

• www.o-twee.be;

• www.meta.fgov.be: ook voor regelgeving in verband met CAO’s en paritair comités;

• www.groupes.be: ook voor minimumloonschalen van elke sector.

Je kan leerlingen laten uitzoeken hoeveel hun brutoloon zou bedragen als ze na de derde graad Handel als ad-

ministratief-commercieel medewerker tewerkgesteld worden in een bepaalde sector. Dit brengt hen realiteitszin

bij. Bij de berekening van het nettoloon, kan je de link leggen naar budgetbeheer. Op praktisch alle websites van

de erkende sociale secretariaten (ADMB, Acerta , Groep S, Hulp Der Patroons - HDP, Partena, SD Worx, Seco-

M, Sofim, …) heb je bovendien een berekeningsblad om van een brutoloon het nettoloon te berekenen.

In verband met interimarbeid vind je op de website van de overkoepelende organisatie Federgon

(www.federgon.be) heel wat informatie in verband met interimarbeid: cijfers, juridische elementen, overzicht


Handel D/2007/0279/001

interimkantoren, … De voornaamste interimkantoren vind je op de website van VDAB:

http://vdab.be/verkenner/werk_interim.shtml

Bij het deel ‘solliciteren’ is het belangrijk dat de leerlingen veel ‘doen’! Je werkt best samen met je collega’s van

Nederlands, Frans, Engels en Duits. Leerlingen moeten immers vaak ook solliciteren in het Frans en/of Engels

en/of Duits. De websites van VDAB, interimkantoren, Vacature, O2 (zie http://www.o-twee.be/02/default.asp)

bieden echte vacatures en selectieproeven aan. Je kan de leerlingen enkele advertenties laten opzoeken via de

websites van bedrijven, instellingen, VZW’s, maar ook via de kranten en weekbladen. Je kunt de leerlingen laten

solliciteren in het kader van hun job in minionderneming, oefenfirma, leeronderneming, ondernemingsspel, sta-

gebedrijf,… Zorg ervoor dat de leerlingen bij de sollicitatie heel goed weten waarvoor ze solliciteren én welk loon

en andere voorwaarden ze kunnen verwachten. Informeer in de schoolomgeving naar bedrijven die proefsollicita-

ties doen.

10.4 Het sociaal secretariaat


95 Aspecten en taken van een erkend sociaal secre-tariaat toelichten

• Rol en nut erkend sociaal secretariaat: Admini-

stratieve ontlasting werkgever, correcte bereke-

ningen, correcte documenten, juiste afhandeling

ontslagprocedures, aanwerfprocedures, …

• Functie documenten bij indiensttreding

• Brutobezoldiging – RSZ werknemer en werkge-

ver – bedrijfsvoorheffing – totale personeelskost

verklaren aan de hand van ingevulde documen-

ten – begrip ‘loongap’ (verschil bruto-netto)

• Functie loonopgave, loonbrief, loonstaat Dimona-

aangifte en verklaring ingevulde documenten

• Sociale documenten: factuur, fiscale en sociale

fiches, individuele rekening

96 Een database exporteren naar een rekenblad; vervolgens een loonberekening maken in het re-kenblad, gebruik makend van functies.

• Exporteren database, loonberekening, functies in

rekenblad

97 De loonbrief en loonstaat controleren op correct-heid en de boeking verrichten in het diversendag-boek.

• Boekhoudkundige verwerking eenvoudige loon-

staat en de factuur

98 De beheerskosten van het sociaal secretariaat boeken.

• Boekhoudkundige verwerking beheerskosten

sociaal secretariaat

99 De betaling van nettoloon, RSZ en bedrijfsvoorhef-fing boeken.

• Boekhoudkundige verwerking betalingen netto-

loon, RSZ en bedrijfsvoorheffing

100 De totale loonkost afleiden uit de boekhouding. • Boekhouding en totale loonkost

DIDACTISCHE WENKEN

Je kan het best een vertegenwoordiger van een erkend sociaal secretariaat uitnodigen op school. Dit kan hier

zeer nuttig zijn: je krijgt volledige en actuele informatie.

96-98 De leerlingen boeken deze documenten in een professioneel boekhoudpakket.


D/2007/0279/001 Handel

DEEL 2: Het werken in een onderneming: commerciële en ad-ministratieve verrichtingen

1 Werkplanning en communicatie in een administratieve omgeving (25 u)

1.1 Werkplanning


101 Aspecten van het begrip werkplanning toelichten. • Werkplanning : nut

• Elektronische agenda: toepassing

• Het principe van Pareto: voorbeeld

• Opstellen prioriteiten

• Invloeden op de werkplanning: interne klok en

energiepatroon

• Omgaan met stress, positieve en negatieve

stress

• Vergaderingen: instrument bij werkplanning

102 Enkele tips formuleren over assertief gedrag op het werk en aantonen dat agressiviteit moet ver-meden worden.

• Assertiviteit en agressiviteit

DIDACTISCHE WENKEN

De verschillende items kunnen aangebracht worden door het aanbieden van allerlei teksten, waarrond individu-

eel of in groep kan gewerkt worden. Hier kunnen ook allerlei testen gemaakt worden.

Enkele voorbeelden:

• test timemanagement: www.vacature.com

• stresstest: www.vacature.com - www.managersonline.nl

www.intermediair.nl/html/tests/stresstest/index.html

• test assertiviteit: http://www.leren.nl/cursus/sociale-vaardigheden/assertiviteit/verder-lezen.html

De stresstest kan ook in het Frans, Engels en Duits ingevuld worden. Er zijn heel wat interessante tests in het

Duits op http://www.testedich.de, zoals de Stresstest http://www.testedich.de/tests/stresstest.php3 Hier kan vak-

kenoverstijgend met Frans, Engels en Duits samengewerkt worden.

Deze verschillende zaken kunnen tegelijkertijd toegepast worden in het kader van een minionderneming, oefen-

firma, leeronderneming of een ander project. Belangrijk daarbij is dat iedere leerling de kans krijgt om met zoveel

mogelijk taken in aanraking te komen, waarbij men leert omgaan met werkplanning, assertiviteit en stress.


Handel D/2007/0279/001

1.2 Administratieve omgeving


103 Het onderscheid maken tussen een cellenkantoor en een landschapskantoor, waarbij telkens enkele voor- en nadelen bij de beide indelingen worden geformuleerd.

• Cellen- en landschapskantoor

104 Een ergonomische houding aannemen bij het wer-ken achter een computer.

• Ergonomie

105 Een aantal ‘administratieve’ attitudes toelichten. • Voorkomen verspilling (bijvoorbeeld papier)

• Milieuvriendelijkheid (gebruik kantoormaterialen)

• Orde en netheid

106 De verschillende klasseermethodes toepassen voor geprinte en digitale documenten.

• Documenten: klasseren

107 De computerapparatuur- en programmatuur bin-nen een administratieve omgeving schetsen.

• Inventarisatie hardware en software

108 De begrippen ‘mobile office’ en ‘telewerken’ uitleg-gen met enkele voorbeelden en enkele voor- en nadelen.

• Mobile office/telewerken: technisch-

organisatorisch vlak en maatschappelijk-

economisch vlak

DIDACTISCHE WENKEN

103-108 Creativiteit moet vaak aangewakkerd worden bij leerlingen. Het kan dan ook wenselijk zijn om leerlin-

gen zelf eens een kantoor te laten ontwerpen. Daarbij is de kantoorplanner van IKEA zeer geschikt,

omdat bij het inrichten van het kantoor hier ook telkens de kostprijs kan geraadpleegd worden.

Deze kantoorplanner kan men downloaden op de volgende website:

http://www.ikea.com/ms/nl_BE/rooms_ideas/office/download.html

Het omschrijven van de kantooromgeving op school of op de stageplaats, waarbij telkens voor- en na-

delen geformuleerd worden, kan eveneens een nuttige toepassing betekenen.

104 Via www.kinnarps.be en www.ergonomienet.nl kan je nuttige tips over ergonomie bekomen.

105 Een praktisch voorbeeld hierbij is het omgaan met printpapier in de computerklas.

106 Deze doelstelling kan toegepast worden in het kader van een minionderneming, oefenfirma, … Voor

digitale documenten kan een digitale mappenstructuur aangelegd worden.

1.3 Efficiënte communicatie


109 Aspecten van het begrip communicatie toelichten en toepassen.

• Externe en interne communicatie: stijl

• Belang interne communicatie

• Interne communicatie: oversten en ondergeschik-

te personen


D/2007/0279/001 Handel

• Communicatiemogelijkheden beschrijven en

toepassen: telefoon, post, elektronische post,

elektronisch bankieren, computerfaxen, …

• Communicatieontwikkelingen: webfoon, video-

conferentie, …

• E-mailetiquette: taalgebruik, grootte bestanden

110 Het uitwerken van een huisstijl met allerlei afspra-ken over taal en stijl.

• Huisstijl

111 Via elektronische post berichten verzenden, ont-vangen en beheren.

• Elektronische post: basishandelingen, mappen,

distributielijsten

112 Mailing opmaken en versturen aan de hand van gegevensbestanden aangemaakt in diverse pak-ketten.

• Mailing

113 Het nut van compressie en zelfextractie voor het verzenden van grote bestanden inzien. Bestanden leren comprimeren, decomprimeren en zelfextra-herend maken.

• Comprimeren, decomprimeren, zelfextractie

114 Het belang van beveiliging en bewaren van gege-vens toelichten.

• Beveiligen en bewaren gegevens

115 In het kader van de communicatiestrategie van de eigen minionderneming, oefenfirma of een ander project een eenvoudige statische website aanma-ken.

• Website

DIDACTISCHE WENKEN

De toepassing van deze efficiënte communicatie kan gebeuren in het kader van een eigen project (minionder-

neming, oefenfirma, leeronderneming, ...). Leerlingen leren er dat niet alle communicatiemiddelen altijd en overal

kunnen gebruikt worden: heel veel communicatie verloopt vandaag via e-mail, maar misschien kan dit niet altijd.

Het valt ook op dat leerlingen in het begin vaak bang zijn om te telefoneren, zeker wanneer dit moet gebeuren in

een vreemde taal. Een aantal rollenspelen zou hen over deze drempel heen kunnen helpen. De leerlingen die-

nen efficiënt te kunnen communiceren in de verschillende talen: vakoverstijgend samenwerken met Frans, En-

gels en Duits is hier dus aangewezen.

Specifieke onderhandelingstechnieken worden aangereikt in deel 3 (3.4 Commercieel beleid). Als inleiding kan

men hier ook al eens zijn mogelijke eigen stijl van onderhandelen testen. Een voorbeeld van dergelijke test kan

je vinden op de volgende website: http://www.testjegedrag.nl/ . Misschien kan het nuttig zijn om op dit website-

adres ook een test te maken hoe men omgaat met conflictsituaties.

Ten gevolge van de snelle evolutie binnen de informatica zal er geen gebrek zijn aan nieuwe tendensen en ont-

wikkelingen in computerapparatuur en in de wijze waarop deze de diverse kantooromgevingen wijzigen. Een

voorbeeld hiervan is e-fax. Via je mailbox kan je gratis faxen ontvangen. Meer info vind je op www.efax.com.

Men dient voldoende aandacht te hebben voor de actualiteit, onder meer via vakliteratuur. Binnen deze context

kan het klasseren praktisch toegepast worden. Doelgerichte bedrijfsbezoeken zijn een zeer waardevolle werk-

vorm om nieuwe tendensen en ontwikkelingen te bestuderen. Deze werkvorm vereist echter een degelijke voor-

bereiding, waarbij met het bedrijf nauwkeurige en specifieke afspraken worden gemaakt over datgene waarmee

men wil kennismaken. Het is eveneens noodzakelijk een grondige nabespreking te houden.


Handel D/2007/0279/001

1.4 Taakomschrijving van een commercieel-administratief bediende


116 Nauwkeurig de taken omschrijven van een com-mercieel-administratief bediende.

• Commercieel-administratief bediende: taken

117 Aspecten van de begrippen ‘persoonlijke levens-sfeer’ en ‘auteursrecht’ toelichten

• Reglementering verwerking persoonsgegevens

• Wet op de privacy: gebruik persoonsgegevens

door derden

• Auteursrechterlijke bescherming gegevens: wet-

geving en respect ook bij verkregen info via in-

ternet

• Internet: informatie zoeken, raadplegen en kri-

tisch beoordelen

DIDACTISCHE WENKEN

Via het aanreiken of opzoeken van allerlei vacatures, kunnen leerlingen zelf ontdekken wat de exacte taak van

een commercieel-administratief bediende inhoudt. Naargelang de klassituatie kan dit individueel of in groep ge-

beuren. Daarbij kan ook even stilgestaan worden waar de commercieel-administratief bediende zich precies

bevindt in het organogram van een onderneming. Daarnaast kan verder ingegaan worden op specifieke taken

van een commercieel-administratief bediende, waarbij die taken ook geïntegreerd worden in het eigen project

(minionderneming, oefenfirma, …).

2 Flowcharts en procedures (8 u)


118 Het begrip flowcharting definiëren. • Flowcharting: definitie

119 Het doel van flowcharts binnen de onderneming omschrijven.

• Doel flowcharts: doorlooptijdverkorting, vereen-

voudiging en verduidelijking, betere communica-

tie, stimuleren van groepswerk, systematisch en

nauwkeurig werken, kortere en duidelijkere pro-

cedures, kwaliteitsverbetering

120 Aan de hand van een voorbeeld duidelijk maken dat stroomschema’s worden opgesteld volgens vooraf vastgelegde symbolen.

• Stroomschema’s volgens vastgelegde symbolen.

121 Een goederen- en documentenstroom aan de hand van een flowchart uittekenen, zowel voor aankoop bij een leverancier als voor verkoop aan een klant, met een autovormentoepassing.

• Goederen- en documentenstroom: flowchart aan-

koop en verkoop.

DIDACTISCHE WENKEN

118 Voor leerlingen is het vermogen tot analyse en synthese een zeer belangrijke vaardigheid. Het opstellen

van een flowchart is hiervan een concrete toepassing. Zij leren immers hierbij tekst in een structuur te gie-

ten. De leerlingen kunnen zelf op zoek gaan naar voorbeelden van flowcharts in de onderneming. Zij zijn

niet verplicht deze te zoeken binnen de voorraadadministratie.


D/2007/0279/001 Handel

120 Je kan proberen via bedrijfscontacten een flowchart van een bedrijf te bemachtigen om het praktijkgericht

gehalte van deze doelstelling te verhogen. In bijlage 10.1 vind je een voorbeeld van een Data Flow Dia-

gram (DFD) van aan- en verkoop van/aan de leverancier/klant. Deze flowchart is een mogelijke vorm om

de documentenstroom bij aankoop van de leverancier/verkoop aan de klant op een overzichtelijke manier

voor te stellen. Zij is geenszins volledig en kan nog verder verfijnd worden. De gebruikte symbolen zijn

zeker niet standaard en kunnen verschillen naargelang het specifiek gebruik van deze schema’s. Met de

optie ‘autovormen’ kan deze doelstelling gerealiseerd worden met een tekstverwerkingspakket. Zowel van

een aankoop als van een verkoop vind je een voorbeeldflowchart op http://handel.vvkso.net in het onder-

deel ‘3de graad Handel’.

3 Voorraadadministratie (16 u)


122 Aspecten van het begrip voorraadadministratie toelichten en toepassen.

• Voorraadadministratie: technische en economische

voorraad, minimum- en maximumvoorraad, veilig-

heidsbuffer, optimale en minimale bestelgrootte, be-

stelmoment, leveringstermijn

• Optimale bestelhoeveelheid: berekening

• Bestelsystemen: vaste bestelhoeveelheid en vast

bestelmoment en toepassing in rekenblad met ver-

schillende functies

• Inventarisatie van de voorraad: begrip, redenen,

werkwijze

• Waardebepaling van de voorraad: toepassing aan de

hand van het wetboek van vennootschappen

• Waarderingstechnieken: geïndividualiseerde waarde,

fifo, lifo, gewogen gemiddelde

• Waarderingstechnieken: invloed resultaat aan de

hand van voorbeeld

• Voorraadwijzigingen: invloed resultaat aan de hand

van voorbeeld

• Waardevermindering voorraad: begrip, oorzaken en

invloed resultaat

• Automatisering voorraadbeleid: belang

122 Aspecten van het begrip EDI toelichten. • Electronic Data Interchange: begrip

• Voordelen EDI bij commerciële toepassingen: verbe-

teren van relatie tussen klanten en leverancier, ver-

hogen van productiviteit, verlagen van operationele

kost

• Toepassingen gebruik EDI: doorsturen van catalogi

of prijslijsten, bestellingen door klanten, bevestigin-

gen van bestellingen, leveringsinformatie, facturen

123 De voorraadadministratie bijhouden aan de hand van een administratief pakket.

• Voorraadadministratie: administratief pakket

DIDACTISCHE WENKEN

De voorraadstrategie binnen commercieel beleid in hoofdstuk 4 behandelt de nieuwe tendensen en ontwikkelin-

gen van het kostenbeleid en de voorraadfilosofie. In dit hoofdstuk is het de bedoeling om vooraf een aantal be-


Handel D/2007/0279/001

grippen binnen de voorraadadministratie te verklaren om uiteindelijk te komen tot het bijhouden van de voorraad

aan de hand van een administratief pakket.

De leerlingen kunnen gebruik maken van diverse websites zoals www.accountancy.be en www.cnc-cbn.be om

bepaalde begrippen binnen voorraadwaardering te verduidelijken en verschillende waarderingstechnieken op te

zoeken.

De invloed van voorraadwijzigingen en waardevermindering van de voorraad op het resultaat kan aan de hand

van een boekhoudkundig voorbeeld toegelicht worden.

Een aantal voorbeelden van waardevermindering van de voorraden zijn beschadiging van de goederen, einde-

reeksen, economisch of technisch verouderde modellen. De leerlingen kunnen dit lijstje nog verder aanvullen

door opzoekwerk.

Er bestaan meerdere internationale EDI-standaarden die door de bedrijven kunnen gebruikt worden om gege-

vens door te sturen. EDIFACT is een veelgebruikte standaard binnen commerciële administratie van bedrijven.

Aan de hand van een specifiek administratief softwarepakket kunnen leerlingen bovenstaande begrippen verkla-

ren en toepassingen binnen voorraadbeheer concreet uitwerken. Met behulp van duidelijk omlijnde opdrachten

via bijvoorbeeld het elektronisch leerplatform kunnen ze stap voor stap deze doelstellingen verwerken.

4 Btw-reglementering en boekhoudkundige implicaties (16 u)


125 Aspecten in verband met de btw en de btw-aangifte toelichten.

• btw: belastingen op het verbruik

• btw-systeem: van producent tot consument aan

de hand van een schema

• btw-aangifte: elementen

• Analyse aankoopverrichtingen in de btw-aangifte:

Belgische aankoopfactuur handelsgoederen,

diensten en diverse goederen, bedrijfsmiddelen,

ontvangen creditnota’s, werken in onroerende

staat, intracommunautaire verwervingen, invoer

uit niet-EU-landen, gemengde aankopen, niet-

aftrekbare btw

• Analyse verkoopverrichtingen in de btw-aangifte:

Belgische verkoopfactuur handelsgoederen, wer-

ken in onroerende staat, uitgereikte creditnota’s,

intracommunautaire leveringen, uitvoer naar niet-

EU-landen

• Btw-maandaangifte en btw-kwartaalaangifte:

invullen aan de hand van cijfergegevens van bo-

venvermelde documenten met specifiek admini-

stratief softwarepakket

• Periodieke btw-verplichtingen (aangifte en beta-

lingen) toelichten op een tijdsas

126 Alle bovenvermelde aan- en verkoopverrichtingen boeken in het systeem van dubbel boekhouden.

• Aan- en verkoopverrichtingen: boeken

127 Het ‘btw-rekeninguittreksel’, de ‘btw-klantenlijst’ en de ‘ICL-kwartaalopgave’ verklaren en interprete-ren.

• Btw-rekeninguittreksel, btw-klantenlijst en ICL-

klantenlijst


D/2007/0279/001 Handel

DIDACTISCHE WENKEN

Een aantal doelstellingen, vermeld in dit deel, werden in de tweede graad Handel in het vak Bedrijfseconomie

reeds bestudeerd. In de derde graad beschouwen we dit deel (zeker voor de gewone instromers uit de tweede

graad Handel) enerzijds als een herhaling en opfrissing (ondermeer een aantal ‘Belgische’ verrichtingen), ander-

zijds als een aanvulling en een uitdieping.

Voor de leerlingen die uit een andere studierichting komen, is dit wellicht een eerste kennismaking met het the-

ma. In dit geval werk je best gedifferentieerd.

De roosters van de btw-aangifte die bestudeerd worden, zijn: 01/ 02 / 03 / 45 / 46 / 47 / 48 / 49 / 81 / 82 / 83 / 84 /

85 / 86 / 87 / 54 /55 / 56 / 57 / 63 / 59 / 64 / 71 / 72. Het is belangrijk dat de leerlingen een link leren leggen tus-

sen enerzijds de boeking en de nummers van het aangifterooster.

Beperk de boekingen over de aankoop- en verkoopverrichtingen tot twee per soort. De boekingen gebeuren in

een professioneel boekhoudpakket.

5 Aankopen en aankoopadministratie (45 u)

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 4 ‘Com-

mercieel beleid’ uit deel 3.


128 Een (eenvoudig) leveranciersbestand creëren met behulp van een specifiek administratief software-pakket.

• Leveranciersbestand: aanmaak

129 Gegevens omtrent de leveranciers opvragen, toe-voegen, wijzigen, schrappen in een bestaand rea-listisch leveranciersbestand.

• Leveranciersbestand: records opvragen, toevoe-

gen, verwijderen en wijzigen

130 De elementen bij een aankoopverrichting benoe-men en berekenen.

• Elementen bij aankoopverrichting: kortingen,

verpakkingen, btw, …..

131 Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoe-ren in het kader van een aankoopverrichting.

• Aankoopverrichting: communicatie via mail, tele-

foon, brief, …

132 De factuurvoorwaarden, aangebracht door een leverancier, analyseren en beoordelen.

• Aankoopfactuur: voorwaarden

133 De verschillende betalingswijzen op reële wijze uitvoeren.

• Betalingen uitvoeren: papier, digitaal (inclusief

IBAN en BIC)

134 Betalingen uitvoeren in vreemde munten, mét eventuele wisselkoerswijzigingen bij aankoopver-richtingen en verkoopverrichtingen.

• Betalingen uitvoeren: vreemde munten

DIDACTISCHE WENKEN

Een aantal doelstellingen, vermeld in dit deel, werden in de tweede graad Handel (in het vak bedrijfseconomie)


graad Handel) enerzijds als een herhaling en opfrissing, anderzijds als een aanvulling en een uitdieping.


ma. Je werkt hierbij best gedifferentieerd.


Handel D/2007/0279/001

We streven ernaar dat de uitwerking van dit leerplanonderdeel steeds erg PRAKTISCH gebeurt, de klemtoon ligt

hier op het uitvoeren, het ‘DOEN’.

De vaardigheden, na te streven in dit deel, worden steeds bereikt via een authentieke, reële bedrijfssimulatie. In

de bedrijfspraktijk vindt dit proces meestal plaats via een geautomatiseerd systeem van gegevensbeheer, ook in

de klas streven we dit na. Dit gebeurt het best via een specifiek administratief softwarepakket waarvan het boek-

houdsoftwarepakket een onderdeel is.

Een uitgebreide case, vertrekkend vanuit een spilbedrijf is één van de mogelijkheden. Uiteraard komen deze

leerstofonderdelen ook ruimschoots aan bod in die werkvormen waarin realistische simulaties worden gehan-

teerd: oefenfirma, minionderneming, …

Het werkmiddel ‘flowchart’ is uiterst geschikt om de onderlinge verbanden te verklaren tussen de verrichtingen

en aldus de documentenstroom in beeld te brengen.

132 De leerlingen worden aangespoord om voortdurend de gegevens en de bedragen van de documenten, in

de opeenvolgende fasen (bestelling, levering, factuur, ….), onderling te controleren en (indien nodig) even-

tueel actie te ondernemen ter verbetering.

Bij de aankopen worden de documenten van de leveranciers NIET opgesteld door de leerlingen. Documenten

van buitenlandse leveranciers kunnen in de vakken Frans, Engels en Duits bestudeerd worden.

6 Verkopen en verkoopadministratie (45 u)

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 4 ‘Com-

mercieel beleid’ uit deel 3.


135 Een (eenvoudig) klantenbestand creëren met be-hulp van een specifiek administratief softwarepak-ket.

• Klantenbestand: aanmaak

136 Gegevens omtrent de klanten opvragen, toevoe-gen, wijzigen, schrappen in een bestaand realis-tisch klantenbestand.

• Klantenbestand: records opvragen, toevoegen,

verwijderen en wijzigen

137 De elementen bij een verkoopverrichting benoe-men en berekenen.

• Elementen bij verkoopverrichting: omzet, kosten,

kortingen, verpakkingen, btw, …..

138 Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoe-ren in het kader van een verkoopverrichting.

• Verkoopverrichting: communicatie via mail, tele-

foon, brief, … en klachtenbehandeling

139 Een spontane offerte opstellen voor bestaande en potentieel nieuwe klanten.

• Spontane offerte rekening houdend met vreemde

munten

140 Een offerte opstellen op vraag van een klant. • Gewone offerte

141 Een bestaand verkoopcontract analyseren, verkla-ren, toelichten en beoordelen.

• Verkoopcontract: analyseren, verklaren, toelich-

ten en beoordelen

142 Een aantal factuurvoorwaarden voor een klant opstellen aan de hand van een voorbeeldfactuur.

• Factuurvoorwaarden opstellen

143 Een verkoopverrichting verwerken waarbij de debi-teur zijn verplichtingen niet nakomt.

• Niet nakomen verplichtingen: herinneringsbrief/

aanmaning tot betalen/juridische stap-

pen/deurwaardersexploot / incassokan-

toor/werken via factoringmaatschappij …


D/2007/0279/001 Handel

DIDACTISCHE WENKEN

Het commerciële aspect is hier zeer belangrijk. Verschillende werkvormen kunnen dit ondersteunen: rollenspe-

len, een commercieel medewerker als gastspreker, een reële commerciële omgeving bezoeken met de klas.

Uiteindelijk dienen de leerlingen zelf commerciële gesprekken te voeren in opvolging van de eenvoudige ver-

koopgesprekken uit de 2de graad Handel.

Een aantal doelstellingen, vermeld in dit deel, werden in de tweede graad Handel (in het vak bedrijfseconomie)


graad Handel) enerzijds als een herhaling en opfrissing, anderzijds als een aanvulling en een uitdieping.


ma. In dit geval werk je best gedifferentieerd.

Streef ernaar dat de uitwerking van dit leerplanonderdeel steeds erg PRAKTISCH gebeurt, de klemtoon ligt hier

op het uitvoeren, het ‘DOEN’.

De vaardigheden, na te streven in dit deel, worden steeds bereikt via een authentieke, reële bedrijfssimulatie. In

de bedrijfspraktijk vindt dit proces meestal plaats via een geautomatiseerd systeem van gegevensbeheer, ook in

de klas streven we dit na. Dit gebeurt best via een specifiek administratief softwarepakket, waarvan het boek-

houdsoftwarepakket een onderdeel is.

Een uitgebreide case, vertrekkend vanuit een spilbedrijf is één van de mogelijkheden. Uiteraard komen deze

leerstofonderdelen ook ruimschoots aan bod in die werkvormen, waarin realistische simulaties worden gehan-

teerd: oefenfirma, minionderneming, ….

Het werkmiddel ‘flowchart’ is uiterst geschikt om de onderlinge verbanden te verklaren tussen de verrichtingen

en aldus de documentenstroom in beeld te brengen.

137-141 De leerlingen worden aangespoord om voortdurend de gegevens en de bedragen van de documenten

in de opeenvolgende fasen (bestelling, levering, factuur, ….), onderling te controleren en (indien no-

dig) eventueel actie te ondernemen ter verbetering.

139-140 Voor sommige producten wordt de verkoopprijs bepaald (= opgelegde prijzen), voor de meeste pro-

ducten zullen de leerlingen de verkoopprijs zelf moeten berekenen. In deze doelstellingen komen zo-

wel zakelijk-communicatieve als commerciële aspecten aan bod: het opstellen van de offerte met be-

rekening van de verkoopprijs en het opstellen van de verkoopsvoorwaarden. Dit laatste kan in het Ne-

derlands en een moderne vreemde taal gebeuren.

Bij de verkopen worden ‘ONZE’ documenten, bestemd voor de klanten, WEL opgesteld door de leerlingen zelf.


Handel D/2007/0279/001

DEEL 3: Het beleid van een onderneming

1 Sociale zekerheid en verzekeringen (12 u)

1.1 Sociale verstandhouding tussen werkgever en werknemer


144 Het belang van een goede verstandhouding tus-sen werkgever en werknemer verduidelijken aan de hand van een voorbeeld.

• Verstandhouding werkgever-werknemer

• Overlegorganen op ondernemingsniveau, secto-

rieel niveau en nationaal niveau

145 Aantonen dat loonvorming afhankelijk is van marktwerking (arbeidsmarkt) met uitgebreide regu-lering door de overheid en sociale partners.

• Loonvorming: minimumloon, loonnorm, CAO’s,

indexmechanisme

146 Het sociaal zekerheidsstelsel van België vergelij-ken met sociale zekerheidsstelsels van één land binnen de EU en één land buiten de EU.

• Sociale zekerheid en globalisering

DIDACTISCHE WENKEN

Rond het thema ‘sociale verstandhouding tussen werkgever en werknemer’ kan je krantenartikels bespreken die

regelmatig verschijnen naar aanleiding van bedrijfsreorganisaties, CAO-besprekingen. Beperk de vergelijking

tussen de sociale zekerheidsstelsels tot ziekte en invaliditeit vanuit het standpunt van de werknemer.

1.2 Het sociaal statuut van de zelfstandige – SVZ en RSZ


147 De begrippen ‘zelfstandige’ en ‘schijnzelfstandige’ juridisch toelichten

• Zelfstandige – schijnzelfstandige

148 Aspecten van de SVZ en de RSZ toelichten en toepassen.

• Bijdragen en uitkeringen zelfstandige in SVZ-

stelsel opzoeken en berekenen

• Principe van solidariteit en herverdeling voor

beide stelsels

• Verschillen bijdragen en uitkeringen werknemer

(RSZ) en zelfstandige (SVZ) opzoeken

• Vergelijking RSZ-SVZ: wie sterkst verzekerd?

DIDACTISCHE WENKEN

Inzake berekening van bijdragen of uitkeringen van zelfstandigen kan je gebruik maken van bijdragen- of

uitkeringstabellen, die je vindt op de websites/nieuwsbrieven van sociale kassen (SVMB, VEV, Acerta, …). Het

periodieke tijdschrift van SVMB vermeldt telkens opnieuw de actuele gegevens. Je kan de leerling enkele bijdra-

gen- of uitkeringsberekeningen laten maken met het rekenblad.

Bij de berekeningen van bijdragen en uitkeringen kan je hier het onderscheid maken tussen hoofd- en bijberoep.


D/2007/0279/001 Handel

1.3 De verzekeringen van de onderneming


149 Begrippen in verband met verzekeringen uitleggen aan de hand van een courante verzekeringspolis (bijzondere en algemene voorwaarden).

• Polis, premie, verzekeringsnemer, verzekeraar,

verzekerde, verzekeringsbemiddelaar, bijzondere

voorwaarden, algemene voorwaarden

150 De noodzakelijke bedrijfsverzekeringen in groepen indelen.

• Aansprakelijkheidsverzekering: BA uitbating, BA

personeel, BA motorvoertuigen

• Zaakschadeverzekeringen: brandverzekering,

machinebreukverzekering

• Inkomens- en levensverzekeringen: persoonlijke

ongevallenverzekering, gewaarborgd inkomen,

hospitalisatieverzekering, overlijdensverzekering,

gemengde levensverzekering

151 Voor één verzekering van elke groep verzekerin-gen een bondige voorstelling van (de) het gedekte risico(‘s) weergeven aan de hand van een polis.

• Gedekte risico(‘s)

152 Gelijkenissen opsommen tussen bedrijfsverzeke-ringen en privé-verzekeringen.

• Vergelijking bedrijfsverzekering-privéverzekering

153 Voor één verzekering van elke groep verzekerin-gen kort de premiebepalende elementen weerge-ven aan de hand van een polis.

• Premiebepaling in functie van verzekerde kapita-

len, leeftijd verzekerde, bonus-malus, … (afhan-

kelijk van het soort polis)

DIDACTISCHE WENKEN

Het is aangewezen om voor het aanbrengen van de leerstof “verzekeringen” te werken met echte polissen (de

bijzondere voorwaarden, aangevuld met de algemene voorwaarden). Deze geven meteen zicht op de belangrijke

aandachtspunten: verzekeringsnemer, verzekerde, kapitalen, omschrijving van het risico enz.

Het luik verzekeringen leent zich verder uitstekend tot begeleid zelfstandig leren. Vertrekkend van een minion-

derneming, oefenfirma of ander project kunnen de leerlingen, bijvoorbeeld per 2, voor elk onderdeel van het glo-

bale verzekeringspakket op zoek gaan naar een passende polis (bij verzekeringsmakelaar, verzekeringsagent,

bank). Het is belangrijk dat zij een beknopt zicht hebben op de geboden dekking (bijvoorbeeld brandverzekering

eigenaar is anders dan de brandverzekering van de huurder) en de premiebepalende elementen (bijvoorbeeld

bonus-malus, leeftijd bestuurder, woonplaats bij een BA auto). Ze kunnen de resultaten van hun zoekopdracht

voorstellen in de klas met een presentatiepakket. Hier is vakoverstijgende samenwerking nodig met het vak Ne-

derlands en/of de vreemde talen.

Het gedeelte over de autoverzekeringen verdient extra aandacht i.v.m. de belangrijke maatschappelijke context

rond de problematiek van verzekeringen voor jongeren.

Via www.assuralia.be kun je algemene voorwaarden van polissen voor de leerlingen aanvragen.


Handel D/2007/0279/001

2 Fiscaliteit (16 u)

2.1 De rol van de overheid in de economie


154 De overheid als belangrijke deelcomponent situe-ren in de maatschappelijke en economische con-text.

• De overheid in het maatschappelijk leven

155 De rol en de taken van de overheid opsommen, indelen in categorieën en verantwoorden.

• De taken van de overheid: aanbieden collectieve

diensten, inkomensherverdeling

DIDACTISCHE WENKEN

De taken en opdrachten van de (verschillende) overheden kunnen makkelijk worden ‘ontdekt’ via een brainstor-

ming. De leerlingen reiken de (door hen reeds fragmentair gekende) elementen aan, de leraar vult aan en struc-

tureert. De verschillende overheidsniveaus komen aan bod: Europa, België, Vlaanderen, de provincies en ge-

meentes.

Een uiteenzetting door een ambtenaar/verkozene/gemandateerde kan erg verrijkend zijn. Ook een bezoek aan

het Europees/Federaal/ Vlaams Parlement of het bijwonen van een vergadering van de provincie - of gemeente-

raad kan verhelderend werken.

Een échte verkenning (bijvoorbeeld door middel van een fietstocht in de wijde omgeving van de school) van al-

lerlei overheidsactiviteiten heeft een stimulerend en een versterkend leereffect. Ook een soortgelijke ‘virtuele’

verkenning is erg waardevol. De overheden op alle niveaus beschikken over overvloedig materiaal via hun web-

sites.

2.2 De begroting van de overheid


156 Aspecten van het begrip ‘Begroting van de over-heid’ toelichten.

• Inkomsten en uitgaven van de overheid: mecha-

nisme (inkomsten genereren om uitgaven te fi-

nancieren)

• Categorieën van inkomsten en uitgaven

• Begrotingsevenwicht: noodzaak

DIDACTISCHE WENKEN

De uitgaven en inkomsten en begrotingsevenwichten (nationaal, regionaal, provinciaal en gemeentelijk) kunnen

worden ‘ontdekt’ via een brainstorming. De leerlingen reiken de (door hen reeds fragmentair gekende) elementen

aan, de leraar vult aan en structureert. Een digitale verkenning van allerlei cijfermateriaal van de overheid kan

een sterk leereffect hebben. De overheden op alle niveaus beschikken over overvloedig materiaal op hun websi-

tes. Het is belangrijk dat RECENT statistisch materiaal hierbij wordt gehanteerd, wat naar aanleiding van begro-

tingsbesprekingen dikwijls uitgebreid in de media aan bod komt.


D/2007/0279/001 Handel

2.3 De belastingen van de overheid


157 Verklaren en verantwoorden dat de overheid op vele wijzen op zoek moet gaan naar financiële middelen.

• De noodzaak aan belastingen

158 De belangrijkste categorieën van de belastingen van de verschillende overheden opsommen en verklaren.

• De indeling van de belastingen: directe en indi-

recte belastingen, gemeentebelastingen, heffin-

gen …

DIDACTISCHE WENKEN

De verschillende categorieën en soorten belastingen van de (verschillende) overheden kunnen worden ‘ontdekt’

via een brainstorming. De leerlingen reiken de (door hen gekende) elementen aan, de leraar vult aan en structu-

reert.

Een virtuele verkenning van allerlei cijfermateriaal over de fiscaliteit kan veel nuttige (en actuele) info leveren

(websites van de overheden).

Ook dit leerstofonderdeel kan prima worden opgevolgd door middel van het aanleggen van een ‘actualiteiten-

map’ over het thema ‘belastingen’.

De leerlingen zouden via dit leerstofdeel moeten inzien dat belastingen ‘zinvol ’ en ‘onmisbaar’ zijn in ons eco-

nomisch welvaartsmodel.

2.4 De personenbelasting als loontrekkende


159 Aspecten van het begrip ‘personenbelasting als loontrekkende’ toelichten en toepassen.

• De personenbelasting: noodzaak voor de over-

heid

• Onderdelen met voorheffingen en eindafrekening

(aanslagbiljet)

• Begrippen ‘inkomstenjaar’ en ‘aanslagjaar’ toe-

lichten met tijdas

• Aanslagbiljet/aangifteformulier: verklaring over-

eenstemmende elementen

• Belastingsaangifteformulier invullen

DIDACTISCHE WENKEN

Deze doelstellingen kunnen gerealiseerd worden aan de hand van een belastingsaangifteformulier om enerzijds

een aantal termen te verklaren en anderzijds een eenvoudige aangifte zelf te doen. Heel wat leerlingen doen

weekendwerk en/of een vakantiejob. In deze context is het belangrijk dat zij vakken 1, 2 en 4 van de belastings-

aangifte kunnen invullen op basis van de fiche 281.10. Financiële instellingen bieden gratis belastingssimula-

tiesoftwarepakketjes aan om je belastingen on-line te berekenen. Het ethische aspect is hierbij zeer belangrijk en

kan via een vakoverstijgende samenwerking met het vak Godsdienst gerealiseerd worden.


Handel D/2007/0279/001

2.5 De vennootschapsbelasting


160 Aspecten van het begrip vennootschapsbeslasting toelichten.

• De vennootschapsbelasting: noodzaak voor de

overheid

• Tarief

• Elementen met voorheffingen en eindafrekening

(aanslagbiljet)

DIDACTISCHE WENKEN

De leerlingen moeten een EENVOUDIG aanslagbiljet in de vennootschapsbelasting, toegestuurd door de belas-

tingadministratie, kunnen verklaren en uitleggen.

3 De boekhouding als beleidsinstrument (15 u)

3.1 Wettelijke bepalingen


161 Aspecten van de boekhouding voor ondernemin-gen en vzw’s toelichten en toepassen. Op basis van de wetgeving de ondernemingen indelen.

• Indeling ondernemingen: zeer kleine, kleine en

grote ondernemingen

• Indeling vzw’s: kleine, grote en zeer grote vzw’s

• Boekhoudvormen: dubbele of vereenvoudigde

boekhouding

• Wettelijke vormvereisten, verantwoordingsstuk-

ken en bewaringstermijnen voor de boekhouding

• Wettelijke verplichtingen bij afsluiting boekjaar:

jaarverslag + neerlegging

• De jaarrekening voor ondernemingen en vzw’s -

IFRS/IAS- standaarden

• Termijnen neerlegging en opmaak jaarrekening

opzoeken

• Formaliteiten en tarieven voor neerlegging jaar-

rekening opzoeken

• Niet of niet-tijdige neerlegging jaarrekening: ge-

volgen

• Gevolgen fouten jaarrekening

DIDACTISCHE WENKEN

De indeling van ondernemingen komt ook aan bod in het leerplan Bedrijfseconomie van de tweede graad Han-

del/Handel-talen tso. Deze doelstelling vormt het aanknopingspunt tussen beide leerplannen rond het boekhoud-

kundig onderdeel. Recente en regelmatig bijgewerkte informatie vind je op de website van de federale overheid

en economie (www.fgov.be en www.mineco.fgov.be). Via de keuze ‘vademecum voor de onderneming’ / ‘boek-

houding’ en ‘jaarrekening van de onderneming’ kan je de leerling recente informatie laten opzoeken over boek-


D/2007/0279/001 Handel

houdverplichtingen. Nuttig in dit verband zijn ook de websites van sommige boekhouders – accountants – be-

drijfsrevisoren (bijvoorbeeld www.pouseele.be, www.mesotten.be, …).

Informatie over vzw’s kan de leerling opzoeken op de website van het federaal ministerie van justitie:

www.just.fgov.be.

Veel informatie over de jaarrekening vind je op de website van de Nationale Bank (www.nbb.be): in het onder-

deel ‘Balanscentrale’ staat een overzicht van de wettelijke verplichtingen in verband met de opmaak en neerleg-

ging van de jaarrekening én de gevolgen van de niet- of niet-tijdige neerlegging. Door deze website te raadple-

gen, blijf je ook op de hoogte van de recente ontwikkelingen in verband met de wet op de jaarrekeningen (zoals

de IAS-normen). Deze leerstof leent zich trouwens uitstekend om via een zoekopdracht op internet (met vermel-

ding van nuttige webadressen) de leerlingen zelf aan het werk te zetten.

Op de website Handel (http://handel.vvkso.be) kan je de recente jaarrekeningen van tien Belgische bedrijven

downloaden. Je mag deze dan kopiëren in zoveel exemplaren als nodig voor de leerlingen. De doelstellingen

over de niet of laattijdige neerlegging van de jaarrekening en de gevolgen van een foute jaarrekening geven kan-

sen om leerlingen te wijzen op het belang van attitudes zoals nauwkeurigheid en stiptheid. Dit kan door de leer-

lingen een tekst te laten lezen over bijvoorbeeld een onderneming die onjuiste gegevens vermeld heeft in de

jaarrekening.

3.2 Rol van de interne en/of externe boekhouder/accountant/bedrijfsrevisor


162 Aspecten van de begrippen boekhouder, accoun-tant en bedrijfsrevisor toelichten.

• Interne en externe boekhouder: verschil in wer-

king

• Onderscheid accountant – erkend boekhouder –

belastingsconsulent – bedrijfsrevisor op het vlak

van opleiding, titel, opdrachten

• Boekhoudkantoor: taken

DIDACTISCHE WENKEN

Als inleiding kan het interessant zijn het beroepenfilmpje en de bijhorende fiche over de boekhouder te bestude-

ren op http://vdab.be/cobra. Laat de leerlingen hierbij ook de boekhoudtest doen.

Je kunt ook een boekhouder/accountant of bedrijfsrevisor uitnodigen om te spreken over zijn/haar werk. Volgen-

de aspecten kan je hierbij aan bod laten komen: erkenning en het belang van de erkenning van het beroep, ta-

ken accountant versus boekhouder (met inbegrip van fiscaliteit), hoofdtaak bedrijfsrevisor, belang van een goed

contact met de externe boekhouder, voorbereiding bezoek externe boekhouder. Vooraf zorgen de leerlingen

voor de nodige vragen, treffen de praktische schikkingen (onthaal). Achteraf kan een verslag worden opgemaakt

en een dankbriefje geschreven (zakelijke communicatie – toepassing BIN-normen).

Leerlingen kunnen ook zelfstandig informatie opzoeken hieromtrent via de websites van de respectieve institu-

ten: www.bibf.be, www.accountancy.be (goed voor takenpakket accountant en bedrijfsrevisor) , www.iec-iab.be.

In het kader van de uitnodiging van een boekhouder/accountant in de klas, kunnen de leerlingen erkende boek-

houders uit de gemeente opzoeken.

Indien een aantal doelstellingen uit Deel 2 ‘Het werken in een onderneming: commerciële en administratieve

verrichtingen’ bereikt worden via minionderneming, oefenfirma, leeronderneming, … kan gevraagd worden aan

de gastspreker boekhouder-accountant of de boekhouding van de gevoerde minionderneming, oefenfirma, …

hem kan voorgelegd worden naar aanleiding van btw-aangifte, opmaak balans en resultatenrekening …


Handel D/2007/0279/001

Andere interessante bronnen - een aantal hiervan zijn in het Engels - nodigen uit tot vakoverschrijdend werk met

het vak Engels:

www.ey.com (website van Ernst & Young)

www.efrag.org

www.iasb.org

3.3 Analyse van de jaarrekening


163 Aspecten van het begrip analyse van de jaarreke-ning toelichten en toepassen.

• Partijen jaarrekening: aandeelhouders, leveran-

ciers, klanten, concurrenten, banken

• Interne en gepubliceerde jaarrekening

• De gepubliceerde jaarrekening:omzet, aankoop-

kost, balanstotaal, personeelskost, kort- en lang-

lopende schulden en investeringen in de jaarre-

kening aanduiden

• Toelichting: cijfers uit balans en jaarrekening

verklaren

• Sociale balans: gegevens verklaren

• Ratio’s berekenen: solvabiliteit, liquiditeit (in rui-

me en enge zin), rentabiliteit, rotatie klan-

ten/leveranciers/voorraad, cash flow, EBIT,

EBITDA en vergelijken met sectorgemiddelden

• Cijfers horizontale/verticale analyse en ratiobere-

keningen verwerken in rekenblad

• Besluiten jaarrekeninganalyse verwerken in rap-

port door integratie van softwarepakketten

DIDACTISCHE WENKEN

Potentiële leveranciers, klanten, werknemers, banken, concurrenten, aandeelhouders… kunnen belanghebben-

de partijen zijn bij de publicatie van de jaarrekening.

Via pers (De Tijd, ..), via websites van bedrijven, via www.cash.be en via de website van de Nationale Bank

(www.nbb.be) kan je voorbeelden van jaarrekeningen verkrijgen.

Bij dit onderdeel ga je best uit van een onderneming (of vzw) die de leerlingen kennen (in de buurt – of via inter-

net). Automatisch is de betrokkenheid groter.

Een jaarrekening analyseren doe je best in het brede kader van het bedrijf. Belangrijk is dat de leerlingen eerst

het bedrijf situeren: sector – bestuurders - historiek - .. Op nogal wat websites van bedrijven is er een rubriek

voorzien: bedrijfsinfo en ‘investors relations’ (bijvoorbeeld www.mariejo.com): hier vind je relevante informatie.

Pas daarna ga je over tot het bekijken van de jaarrekening.

Voorbeelden van kosten zijn: elektriciteit, lonen, belasting, … Voorbeelden van investeringen zijn: rollend materi-

eel, kantoormaterieel, oprichtingskosten, …

Via www.o-twee.be kan je heel wat informatie, onder andere de jaarrekeningen, over bedrijven vinden in het

bedrijfsdocumentengedeelte. Je zal merken dat sommige informatie in het Engels is geformuleerd. Hier kan een

samenwerking met het vak Engels worden opgezet .


D/2007/0279/001 Handel

Voor de analyse neem je best minimum 2 jaarrekeningen (= 4 boekjaren); leerlingen kunnen zo een duidelijke

evolutie zien. Zorg bij de analyse steeds voor een vergelijking met de sectorgemiddelden. Die kan je ook gratis

bekomen via de website van de Nationale Bank (www.nbb.be) – Balanscentrale – Alle producten – Gratis statis-

tieken online.

Het is niet de bedoeling dat leerlingen een jaarrekening zelf opmaken. Wél is het nuttig dat zij inzien dat het

correct en nauwkeurig boeken een invloed heeft op de opmaak van de jaarrekening. De link met het tweede deel

(nl. contact boekhouder - accountant – bedrijfsrevisor) moet hier duidelijk gelegd worden. (Bij gebruik van het

project minionderneming is het gebruikelijk dat tweemaal per jaar de jaarrekening wordt opgemaakt. Uiteraard

kan dit in deze context wel gebeuren.)

Besteed voldoende aandacht aan het lezen van de jaarrekening. Laat de leerlingen bijvoorbeeld ontdekken

dat aan de hand van de btw verschuldigd - aftrekbaar (uiteraard in combinatie met andere elementen) al heel wat

kan afgeleid worden over de relaties met het buitenland.

Zowel de horizontale en verticale analyse als de ratioanalyse worden verwerkt met behulp van een rekenblad.

Op basis van deze berekeningen stelt de leerling dan een analyse op met behulp van een tekstverwerkingspro-

gramma. Het gebruik van grafieken via het rekenblad helpt om de inzichten duidelijker naar voren te brengen.

De nadruk bij dit onderdeel moet voornamelijk liggen op de interpretatie van de cijfers en ratio’s en het leggen

van de link naar toekomstige beslissingen (bijvoorbeeld bij verkoopbeleid – investeringen – financiering –

tewerkstelling - …). Laat leerlingen nadenken en aangeven hoe tegenvallende ratio’s kunnen verbeteren, bij-

voorbeeld door een beter debiteurenbeleid, extra kapitaal, het aanpassen van het assortiment, een beter voor-

raadbeheer.

Tot slot kan het geheel gepresenteerd worden via een presentatie, waarbij de mondelinge presentatievaardighe-

den van de leerlingen geoefend worden.

4 Commercieel beleid (40 u)

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 5 ‘Aanko-

pen en aankoopadministratie’ en hoofdstuk 6 ‘Verkopen en verkoopadministratie’ uit deel 2.

4.1 Aankoopstrategie


164 Aspecten van het begrip aankopen toelichten. • Aankoopvoorwaarden analyseren aan de hand

van een aankoopfactuur

• Onderhandelingstechnieken voeren met leveran-

ciers

• Eigendomsoverdracht: juridische gevolgen

DIDACTISCHE WENKEN

Bij de dagelijkse aankoopverrichtingen (zie ook deel 2) wordt vooral de voorraad of de nodige investeringen in

het oog gehouden. Daarbij is het essentieel dat alle aankoopadministratie correct verwerkt wordt. In deze module

kijken de leerlingen vooral hoe ze - nu en in de toekomst - beter kunnen samenwerken met de meest geschikte

leverancier. Men mag niet uit gewoonte steeds eenzelfde leverancier kiezen, maar men moet steeds actief op

zoek gaan naar de ideale context. Er wordt dan ook bekeken welke aankoop- en leveringsvoorwaarden van toe-

passing zijn bij de diverse leveranciers. Daarbij gaan de leerlingen keuzes moeten maken tussen leveranciers en

waarschijnlijk ook inzien dat ‘de ideale’ leverancier niet bestaat. Dat de leverancier van vandaag misschien mor-

gen kan vervangen worden, vormt voor een onderneming een essentieel onderdeel van een actief bedrijfsbeleid.


Handel D/2007/0279/001

Dit alles kunnen leerlingen het best zelf ontdekken in allerlei actieve projecten, gestuurd door begeleidende op-

drachten in het kader van een oefenfirma, minionderneming, case, .... Schriftelijke en mondelinge communicatie

zijn hier even belangrijk. Een rollenspel bij de onderhandelingstechnieken maakt het geheel levendiger.

4.2 Kostprijsstrategie


165 Aspecten van het begrip kostprijsbeleid toelichten. • Begrip

• Doelstellingen

• Make or buy (outsourcing): studie aan de hand

van een case

166 Aspecten van de begrippen winstmarge en ver-koopmarge toelichten.

• Begrippen

• Winstmarge in relatie met sector/bedrijfstak

• Gevolgen hoge/lage winstmarge/verkoopmarge

167 Aspecten van het begrip kosten toelichten. • Vaste en variabele kosten

• Directe en indirecte kosten

168 De break-evenanalyse maken. • Break-evenanalyse

DIDACTISCHE WENKEN

De basisbegrippen om de kostprijs te berekenen werden reeds aangereikt in deel 2. Leerlingen kunnen al de

kostprijs en de winst berekenen. Bij kostprijsbeleid leren de leerlingen vooral hoe kosten een grote impact heb-

ben op het algemeen ondernemingsbeleid. In deze module moet men deze resultaten vooral kunnen bijsturen en

interpreteren. Het is niet alleen belangrijk om iets perfect te kunnen uitrekenen, het is bij een beleid ook essenti-

eel dat men alternatieven formuleert en de beste beslissing neemt.

Een voorbeeld van de bepaling van de kostprijs van een dienst is de kilometerkostprijsberekening van een

vrachtwagen.


drachten in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, ... Dit hoeft natuurlijk niet enkel

en alleen in grote projecten toegepast te worden. Allerlei kleinere cases kunnen ook ideaal zijn om leerlingen

inzicht te laten krijgen in deze materie.

4.3 Verkoopstrategie


169 Aspecten van het begrip verkoopvoorwaarden toelichten.

• Verkoopvoorwaarden analyseren uit verkoopfac-

tuur

• Verkoopvoorwaarden opstellen

• Onderhandelingstechnieken voeren

DIDACTISCHE WENKEN

Bij de dagelijkse verkoopverrichtingen (zie ook deel 2), wordt vooral de nadruk gelegd op het ‘bedienen’ van de

klanten. Daarbij is het essentieel dat alle verkoopadministratie correct verwerkt wordt. In deze module kijken de


D/2007/0279/001 Handel

leerlingen vooral hoe ze – nu en in de toekomst – beter kunnen inspelen op het realiseren van de algemene on-

dernemingsdoelstellingen. Daarbij moeten waarschijnlijk van tijd tot tijd de factuurvoorwaarden zoals de handels-

korting en financiële korting, de winstmarge en/of verkoopmarge, … bijgestuurd worden. Tevens is het belangrijk

er over te waken dat de leerlingen bij de verkoopstrategie niet alleen rekening houden met de eigen onderne-

ming, maar ook met de steeds evoluerende omgevingsfactoren.


drachten in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming, …. Schriftelijke en mondelinge

communicatie zijn hier even belangrijk. Een rollenspel bij de onderhandelingstechnieken in een reële commercië-

le omgeving maakt het geheel levendiger.

4.4 Voorraadstrategie

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met hoofdstuk 3 ‘Voor-

raadadministratie’ uit deel 2.


170 Aspecten van het begrip voorraad toelichten. • Nut

• Voor- en nadelen

• Just-in-time delivery

• Relatie just-in-time delivery/omloopsnelheid voor-

raad/commercieel beleid

• Nieuwe tendensen: postponed manufacturing,

RFID

• Verband tussen postponed manufacturing en

voorraad

DIDACTISCHE WENKEN

In deel 2 werden de verschillende voorraadbegrippen aangebracht. De diverse documenten en ook de voor-

raadwaardering werden naderbij bekeken. Hier wordt vooral de voorraad bekeken in relatie met de algemene

ondernemersdoelstellingen: wat is het nut en het doel bij het aanhouden van een voorraad. Vanuit deze invals-

hoek worden de leerlingen vooral vertrouwd gemaakt met nieuwe tendensen en ontwikkelingen.

Dit alles kunnen leerlingen het best zelf toepassen in allerlei actieve projecten, gestuurd door begeleidende op-

drachten. Leerlingen kunnen dit ontdekken door het medium internet te gebruiken, als item bij ondernemer voor

de klas, een aandachtspunt bij een bedrijfsbezoek, … Het zelf toepassen in het kader van een oefenfirma, mini-

onderneming, leeronderneming, of project is hierbij de volgende stap.

4.5 Integrale kwaliteitszorg


171 Aspecten van het begrip IKZ toelichten. • Begrip

• Doel en nut

• Verband tussen IKZ en commercieel beleid


Handel D/2007/0279/001

DIDACTISCHE WENKEN

Leerlingen omschrijven IKZ nogal vaak heel beperkt als ‘kwaliteit van producten’. Het ontdekken dat IKZ veel

ruimer is en dit door de leerlingen zelf laten opzoeken … is bij deze leerplandoelstelling het uitgangspunt. Leer-

lingen kunnen dit ontdekken door het medium internet te gebruiken, als item bij ondernemer voor de klas, een

aandachtspunt bij een bedrijfsbezoek, … Het zelf toepassen in het kader van een oefenfirma, minionderneming,

leeronderneming, of project is hierbij de volgende stap.

Bestaande kwaliteitsnormen (zoals bijvoorbeeld ISO 9002) kunnen hierbij vermeld worden, maar dienen absoluut

niet bestudeerd te worden.

4.6 Communicatieplan

De leerplandoelstellingen van dit deel worden best gerealiseerd in samenhang met onderdeel

1.3 Efficiënte communicatie van hoofdstuk 1 ‘Werkplanning en communicatie in een administratieve om-

geving’ uit deel 2.


172 Aspecten van het begrip communicatieplan toe-lichten.

• Communicatiedoelstellingen

• Communicatieplan: verzameling communicatie-

doelstellingen

• Communicatiedoelstellingen en wijzigende om-

gevingsfactoren: afstemming

DIDACTISCHE WENKEN

Een goed commercieel beleid staat of valt vaak met een goede communicatie. Men hoort nogal vaak dat ‘goed

kunnen babbelen’ aangeboren is … maar toch … leerlingen zijn vaak bang van dit medium: een telefoon opne-

men in een of ander project, het zelf mondeling presenteren, deelnemen aan een beursactiviteit, waarbij men

zowel als aankoper of verkoper – met een degelijke voorkennis – onderhandelingen moet kunnen tot een goed

eind brengen… het bevordert allemaal het communicatietalent bij leerlingen. Het zelf simuleren van verkooptrai-

ningen betekent voor de leerling een onschatbare bron van ervaring. Natuurlijk moet er ook vrij veel aandacht

geschonken worden aan een goede schriftelijke communicatie: het opstellen van een goede verkoopbrief, een

promotiecampagne, …

Waar in deel 2 de nadruk vooral ligt op de dagelijkse communicatie, wordt de communicatie hier eerder gezien

als een middel bij het toepassen van het dynamisch ondernemingsbeleid. Hier mag ook de communicatie tussen

de verschillende afdelingen binnen een bedrijf zeker niet vergeten worden en kan het best toegepast worden bij

het houden van vergaderingen in het kader van een oefenfirma, minionderneming, leeronderneming of ander

project.


D/2007/0279/001 Handel

5 Buitenlands beleid (18 u)

5.1 Handelspolitiek binnen de Europese Unie


173 Aspecten van het begrip internationale handel toelichten.

• Drijfveren

• Voordelen

• Noodzaak voor België

• Statistische gegevens i.v.m. buitenlandse handel

met de EU opzoeken, analyseren en bespreken

in verband met de omvang, de evolutie, de sa-

menstelling en de geografische spreiding

• Vergelijking met andere landen van de EU: in- en

uitvoer per hoofd, in procent van het BBP

• Belangrijkste productcategorieën bij de invoer en

uitvoer bespreken

• De rol van de EU in verband met vrijhandel be-

spreken

• Verwerken bovenstaande leerinhouden met

tekstverwerkingspakket en rekenbladpakket

• Toelichten met presentatiepakket

DIDACTISCHE WENKEN

Zie bij 5.2

5.2 Handelspolitiek op wereldniveau


174 Aspecten van het begrip handelsbalans toelichten. • Begrip

• Analyse

• Oorzaken en gevolgen van een onevenwichtige

handelsbalans

175 Aspecten van het begrip overheidsingrijpen toe-lichten.

• Stimulering en belemmering buitenlandse handel:

argumenten

176 Aspecten van het begrip ‘buitenlandse vestiging’ toelichten.

• Motivatie onderneming

• Voor- en nadelen gastland

177 Aspecten van het begrip wereldhandel toelichten. • Statistische gegevens in verband met buiten-

landse handel op wereldniveau opzoeken, analy-

seren en bespreken voor wat betreft de omvang,

de evolutie, de samenstelling en de geografische

spreiding.


Handel D/2007/0279/001

• Verwerken bovenstaande leerinhouden met

tekstverwerkingspakket en rekenbladpakket

• Toelichten met presentatiepakket

DIDACTISCHE WENKEN

Bij 5.1. en 5.2.

Heel wat doelstellingen kunnen gezien worden aan de hand van opzoekwerk/teksten rond deze onderwerpen.

De hieronder vermelde websites van de Vlaamse en Federale overheid en van de Europese Unie bieden hierom-

trent veel informatie. De leerlingen verwerken één of meerdere doelstellingen naar keuze in een rapport, dat ze

komen toelichten. Hierbij kan vakoverstijgend samengewerkt worden met het vak Nederlands/Frans/Engels/

Duits. Een aantal van deze doelstellingen kan in het kader van een GIP-opdracht aan bod komen.

Volgende websites leveren interessante informatie op:

www.abh-ace.org: cijfergegevens i.v.m. buitenlandse handel

http://www.diplomatie.be/nl/addresses/abroad/foreigntrade.asp: Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en

Ontwikkelingssamenwerking

http://www.europa.eu.int/comm/trade/index_en.htm

http://mineco.fgov.be/redir_new.asp?loc=/barometers/facts_figures/table_of_contents/c_nl_008.htm: cijfergege-

vens i.v.m. buitenlandse handel

De cd-rom BLEU bevat informatie over circa 14 400 Belgische en Luxemburgse ondernemingen die welbepaalde

producten of diensten kunnen exporteren. Het is een praktisch instrument dat een antwoord geeft op de vraag:

"Wie exporteert wat?"

5.3 Het internationaal betalingsverkeer


178 Aspecten van de begrippen wisselmarkt en wis-selkoers formuleren.

• Begrippen

• Marktvorm volkomen concurrentie: verklaren

• Prijsvorming wisselmarkt grafisch voorstellen met

rekenblad

• Wisselkoersverschillen en nut vaste wisselkoers

DIDACTISCHE WENKEN

Ook heel wat doelstellingen van dit onderdeel kunnen door de leerlingen zelfstandig verwerkt worden aan de

hand van opzoekwerk. De trefwoorden ‘wisselkoers’ en ‘wisselmarkt’ geven je via de zoekmachine veel relevante

informatie. Hierbij kan vakoverstijgend samengewerkt worden met het vak Nederlands/Frans/Engels/Duits. Een

aantal van deze doelstellingen kan in het kader van een GIP-opdracht aan bod komen. Een bedrijfsleider kan in

dit kader uitgenodigd worden in de klas.


D/2007/0279/001 Handel

5.4 Incoterms en documenten bij internationaal goederenverkeer


179 Aspecten van gebruik van documenten bij interna-tionale handel toelichten

• Belangrijkste documenten en nut: toelichting.

• Analyse aan de hand van een voorbeeld

• Incoterms: nut en begrip

• CIF en FOB: visuele voorstelling met presenta-

tiepakket

DIDACTISCHE WENKEN

Via www.o-twee.be kan je documenten in verband met internationaal goederenverkeer downloaden.

Via www.intrastat.be kan je de nationale en Europese wetgeving rond incoterms opzoeken, alsook statistisch

materiaal.

Vakoverschrijdende samenwerking is in deze mogelijk met Frans, Engels en Duits rond de terminologie op de

documenten.

6 Investeringsbeleid (6 u)


180 Aspecten van het begrip investeringen toelichten. • Begrip

• Soorten: vervangingsinvesteringen, uitbreidings-

investeringen, diepte-investeringen, breedte-

investeringen

• Investeringsklimaat binnen België: belang

• Investeringsklimaat buiten België: belang

181 Een investering aan de hand van een kasstroom-tabel (i/o tabel) analyseren en beoordelen in een rekenblad.

• Analyse investeringsproject met kasstroomtabel

(i/o tabel)

• Analyse van het rendement van een investering

(keuze uit één van volgende methodes: return on

investment, terugverdientijd en netto present va-

lue)

• Financiële functies in rekenblad

DIDACTISCHE WENKEN

Zowel overheidsinvesteringen als bedrijfsinvesteringen komen hierbij aan bod. Deze omschrijving kan aange-

bracht worden aan de hand van voorbeelden uit de economische realiteit.

Wanneer een verouderde machine vervangen wordt door een nieuwe spreken we van een vervangingsinveste-

ring. Wanneer deze machine hetzelfde werk doet met 2 in plaats van 4 arbeiders spreken we van een diepte-

investering. De onderneming die een extra magazijn aankoopt realiseert een uitbreidingsinvestering. Wanneer

hierbij evenredig het aantal werknemers stijgt heeft men te maken met een breedte-investering.

De actualiteit is een handig middel om het nut van buitenlandse investeringen in ons land en investeringen in het

buitenland te benadrukken. Leerlingen kunnen gebruik maken van kranten, televisie of andere media waarin

regelmatig dit onderwerp uitgebreid aan bod komt. Zowel geografische, fiscale als bedrijfskostenaspecten (loon-


Handel D/2007/0279/001

kost) kunnen hier aan bod komen. Hier kan vakkenoverstijgend samengewerkt worden met Aardrijkskunde en

taalvakken zoals Nederlands, Frans, Engels en Duits.

7 Financieel beleid (14 u)

7.1 Rol van de bank


182 Aspecten van de rol van de bank toelichten. • Betalingsverkeer, sparen en beleggen, kredieten

• Vormen aanbod van geld analyseren

• Vormen vraag naar geld analyseren

DIDACTISCHE WENKEN

Een bezoek aan een bank kan vrijblijvend handelen over de diverse beleggings- en/of kredietvormen, maar kan

ook opgevat worden als een casestudie. In dat geval kan je vertrekken van een concrete situatie, bijvoorbeeld

een bestaande KMO (waarvan de jaarrekening in bezit is) die de bouw van een bedrijfsruimte ter waarde van

200 000 euro wenst te financieren. Het is nuttig om daarbij aandacht te besteden zowel aan de analyse en de

beslissing van de kredietaanvraag als aan de praktische uitwerking (ontleding van aflossingstabellen, het vast-

leggen van de waarborgen, de bespreking van een kredietovereenkomst).

Ook een case inzake beleggingen is mogelijk, zij het eerder vanuit het standpunt van de particuliere belegger.

Leerlingen kunnen dan bijvoorbeeld per twee naar een bank worden gestuurd met als opdracht: een koppel van

ongeveer 35 jaar ontvangt 25 000 euro uit een nalatenschap. Er zijn geen directe plannen (bijvoorbeeld in de

eerste 8 jaar) voor de besteding van dit bedrag. Zoek een passende belegging waarbij risico en rendement tegen

elkaar worden afgewogen. Verdedig je resultaat tegenover de groep.

7.2 Kredieten voor bedrijven en particulieren


183 Vanuit een concrete financieringsbehoefte de

correcte financieringsvorm bepalen, bespreken

en toepassen.

• Financieringsregels

• Financieel plan: betekenis en opmaak

• Kredietvormen voor bedrijven: investeringskre-

diet, krediet op afbetaling, leasing, straight-loan,

kaskrediet

184 Diverse vormen van zakelijke of persoonlijke

waarborgen omschrijven en koppelen aan een

bepaalde kredietvorm.

• Waarborgsoorten

185 De kredietvormen voor particulieren toelichten. • Woonkrediet/lening op afbetaling/niet-bancaire

kredieten: doel – looptijd – aflossingssystemen –

kostprijs - risico’s

186 Overkreditering duiden en de bijhorende risico’s omschrijven.

• Overkreditering, schuldbemiddeling, collectieve

schuldenregeling, loonbeslag en loonoverdracht:

risico’s


D/2007/0279/001 Handel

DIDACTISCHE WENKEN

Besteed de nodige aandacht aan het onderscheid tussen lening en kredietopening. Leningen als zodanig heb-

ben de jongste jaren sterk aan belang ingeboet.

Dit onderdeel leent zich uitstekend tot opname in een GIP-opdracht. Zeker waar voor de GIP samengewerkt

wordt met een echt bedrijf, kan een opdracht op maat worden voorzien. Er kan in de opdracht gevraagd worden

een fictieve investering te doen (bv. doe een prijsaanvraag voor een vrachtwagen van 25 ton, uitgerust voor fri-

gotransport) met aansluitend de vraag naar een gepaste financiering (bv. leasing of investeringskrediet). Beide

elementen, zowel de investering als het bijbehorende krediet, dienen te worden uitgewerkt.

Overkreditering en de hieruit voortvloeiende problemen verdienen zeker de nodige aandacht. Het onderwijs heeft

hier een maatschappelijke taak inzake preventie: jonge mensen laten zich te gemakkelijk verleiden tot gefinan-

cierde aankopen en zien te laat de consequenties. De gevolgen blijven vaak niet lang uit en laten zich soms lang

voelen: overmatige schuldenlast, financiële en gezinsproblemen, … tot en met schuldbemiddeling, budgetbege-

leiding en collectieve schuldenregeling.

8 Personeelsbeleid – human resources (10 u)

8.1 Human resources (HR)


187 Aspecten van het begrip Human resources toelich-ten.

• Begrip

• Pijlers personeelsplanning: selectie, werving,

employability of inzetbaarheid, functieprofielen,

opleidingsplannen

• HRM-instrumenten: Personeelsadministratie-

personeelsplanning-instroom (introductie) door-

stroom uitstroom-beloning–inrichting functies-

jobcoaching-outplacement

188 Aspecten van beloningssystemen toelichten. • Extra legale voordelen: groepsverzekering, goed-

kope leningen, …

• Diverse beloningssystemen: voordelen in natura,

maaltijdcheques, bedrijfswagen, premiestelsels,

…

189 Aspecten van opleiding personeel toelichten. • Beter opgeleid personeel = betere resultaten

• Representatieve opleiding voor commercieel-

administratief bediende opzoeken

• Niet direct werkgelinkte opleidingen: teambuilding

190 Aspecten van het gelijkekansenbeleid van de

overheid toelichten.

• Overheidsinspanningen gelijkekansenbeleid

(vrouwen, allochtonen, gehandicapten, kwetsba-

re jongeren, …)

191 Aan de hand van een praktisch voorbeeld bekijken hoe HRM wordt toegepast binnen een bestaand bedrijf of organisatie.

• HRM-toepassing


Handel D/2007/0279/001

DIDACTISCHE WENKEN

Bij dit onderdeel is het vooral belangrijk dat het veel gebruikte begrip HRM goed wordt begrepen door de leerlin-

gen. Eerst moet dus duidelijk gemaakt worden wàt er allemaal in vervat zit.

De leerlingen moeten bewust worden van het belang zorgvuldig om te gaan met het personeel. Personeel is in

veel bedrijven een belangrijke kostenfactor (kan je nog eens aantonen via de reeds besproken jaarrekening); het

is daarom belangrijk dat deze ‘investering’ optimaal benut wordt.

Na het theoretisch deel kan het best aangevuld worden met een praktische toepassing, bijvoorbeeld voor het

stagebedrijf, peterbedrijf, … eventueel zelfs de eigen school… Dit deeltje kan binnen het kader van de GIP wor-

den uitgewerkt. Wanneer de leerlingen werken met de minionderneming, oefenfirma of leeronderneming kunnen

ze in dit kader een teambuildingactiviteit opzetten.

Heel wat bruikbare én verstaanbare informatie is te vinden op de website van de VDAB (http://vdab.be). Op

www.jobat.be kan je een praktische voorbeeld van HRM binnen een bestaande onderneming/organisatie bekij-

ken.

Volgende websites geven hieromtrent interessante informatie en teksten rond opleiding personeel:

http://vdab.be/komeet, websites van interimkantoren - sociale secretariaten – bedrijven (www.vkw.be).

Via actuele teksten kan het belang van het gelijkekansenbeleid worden geïllustreerd: zie

http://www.steunpuntgelijkekansen.be.Ook kan een woord uitleg gegeven worden over de Liga voor de Mensen-

rechten. Via hun website http://www.mensenrechten.be kan je de leerlingen enkele artikels uit het verdrag laten

lezen en interpreteren. De betrokkenheid van de leerlingen wordt verhoogd door het lezen van actuele teksten of

video’s in verband met flagrante schending van mensenrechten. Op heel wat scholen is er een schrijfgroep Am-

nesty International aanwezig. Het zou passend zijn bij dit onderdeel de enthousiaste leden van de groep uit te

nodigen voor een (klein) debat. Daarbij kan ook vakoverschrijdend met het vak Engels/Duits samengewerkt wor-

den : de website van Amnesty International (http://web.amnesty.org ) biedt hier heel interessant materiaal rond

arbeidsomstandigheden. Je kan nagaan hoe de wet het gelijkekansenbeleid bevordert (bijvoorbeeld wettelijke

bescherming loon – verbod discriminatie op grond van geslacht, reglementering bij sollicitatie ….)

8.2 Steun van de overheid


192 Aspecten van overheidssteun bij tewerkstelling toelichten.

• Actuele tewerkstellingsmaatregelen opzoeken

• Fiscale voordelen en subsidies bij tewerkstelling

personeel opzoeken

• Hulp overheid bij opleiding personeel opzoeken

DIDACTISCHE WENKEN

De waaier van tewerkstellingsmaatregelen is zeer groot en verandert voortdurend. Het komt er daarom niet op

aan àlle mogelijkheden te bestuderen. Wél is het belangrijk dat de leerlingen de attitude krijgen om na te gaan of

zij of de werkgevers niet van een of andere tegemoetkoming of voordeel kunnen genieten. Indien ze werken met

een eigen minionderneming of oefenfirma kunnen zij de maatregelen opzoeken voor de sector van hun bedrijfje.

Indien de leerlingen stage lopen, kunnen zij dit opzoekwerk in het kader van hun stagebedrijf doen. Dit alles kan

ook gebeuren in het kader van een GIP-opdracht. Indien er nog contacten zijn met het peterschapsbedrijf kan de

personeelsverantwoordelijke hierover een uiteenzetting komen geven.

Leerlingen kunnen in dit kader ook opzoeken wat de overheid doet om de schoolverlater ‘interessant’ te maken

voor de werkgever.


D/2007/0279/001 Handel

Via www.loonwijzer.be - erkende sociale secretariaten – www.meta.fgov.be – http://vdab.be kan je recente

informatie in verband met lonen en belonen vinden.

Ook deze leerplandoelstellingen lenen zich uitstekend in het kader van een GIP-opdracht.

Interessante websites:

www.meta.fgov.be

http://vdab.be

www.subsidia.be

www.ondernemendeschool.be: mits schoollidmaatschap kunnen hiervan heel wat documenten gedownload wor-

den

8.3 Veiligheid en gezondheid op het werk


193 Aspecten van veiligheid en gezondheid op het werk bespreken.

• Interne dienst voor Preventie en Bescherming op

het werk: toelichting

• Enkele items uit de Codex over het welzijn op het

werk bespreken

• Rol van de preventieadviseur

• Taken en bevoegdheden van de arbeidsinspectie

• Taken en bevoegdheden van de sociale inspectie

DIDACTISCHE WENKEN

Hier kan je het best werken met een bestaand arbeidsreglement. Dit kan je bekomen via het peterbedrijf, via

stagebedrijven, … Volgende websites leveren ook interessant (cijfer)materiaal

http://www.meta.fgov.be/pa/paa/framesetnlkf00.htm, http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/,

http://aps.vlaanderen.be/.

Ook kan je de preventieadviseur van een onderneming of de school uitnodigen om te spreken over zijn/haar

werk en bevoegdheden. Deze suggestie kan ook voor de arbeidsinspecteur.

9 Duurzaam ondernemen (10 u)

9.1 Duurzaam ondernemen


194 Aspecten van het ‘begrip duurzaam ondernemen’

of ’maatschappelijk verantwoord ondernemen’ toe-

lichten.

• Begrip en voorbeelden

• Stimulering

• Wet betreffende duurzame productie- en con-

sumptiepatronen

• Sociaal label

• P’s (people, planet, profit) toelichten


Handel D/2007/0279/001

• Overheidsinspanningen

• Instellingen in verband met duurzaam onderne-

men opzoeken (Federale Raad voor Duurzame

Ontwikkeling, Vlaams Overleg Duurzame Ont-

wikkeling)

• Deugdelijk bestuur en maatschappelijke gevol-

gen

• Globalisering - Antiglobalisme - Andersglobalis-

ten – rol WTO

• Fair Trade/eerlijke handel: organisaties (Efta Ifat,

Oxfam) en principes

195 Aspecten van de begrippen welvaart en welzijn

toelichten.

• Begrippen

• Welvaart versus welzijn en maatschappelijk ver-

antwoord ondernemen

• Welvaartsindicatoren (BBP en BNP) en negatie-

ve effecten niet opgenomen productieactiviteiten

DIDACTISCHE WENKEN

194 Duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt goed uitgelegd op de website www.mvovlaanderen.be. Via websites van bedrijven en de website www.mvovlaanderen.be kan je de leer-lingen voorbeelden laten geven van duurzaam ondernemen en van de belangrijkste pijlers daarbij, namelijk people, planet en profit. Maak daarbij de link naar andere delen uit het leerplan, bijvoorbeeld de studie van de jaarrekening, productbeleid, personeelsbeleid, plaats (ecologisch aspect). Tevens kan je de hulp van je collega aardrijkskunde inroepen: die moet immers ook binnen het leerplan de duurzaamheidsontwikkeling behandelen: mobiliteit – milieuproblematiek. Een interessante voorstelling wordt gegeven op de Nederland-se website: http://www.maatschappelijkverantwoordondernemen.net/definitie.htm. Deze context kan ook uitdrukkelijk aan bod komen in de lessen Nederlands, Frans, Engels en Duits. Interessante info is te vinden op http://www.oekoweb.at/

195 http://www.mvovlaanderen.be


D/2007/0279/001 Handel

Op de website www.duurzame–info.be kunnen de leerlingen via een korte quiz hun kennis omtrent duurzame

ontwikkeling testen. Na elk antwoord wordt respons gegeven.

Nog andere interessante links zijn:

• http://www.unilever.be/nl/onsbedrijf/publicaties/maatschappelijkverantwoordondernemen/

• http://www.ricoh.be/nl/about_ricoh/corporateinformation/social_responsibility/index.xhtml

• http://www.trivisi.be/pdf/goedepraktijken.pdf

194-195 Het bezoek van een ondernemer of verantwoordelijke Fair Trade of bezoek aan de plaatselijke we-

reldwinkel kan interessant zijn. Een voorbeeld van een ‘kleinere ‘onderneming’ die het principe van

eerlijke handel toepast, is Koffie Kan (www.koffiekan.be ). Het is goed ook aan te geven dat niet enkel

de ‘grotere’ organisaties een inspanning leveren voor eerlijke handel maar dat meer en meer kleine en

middelgrote ondernemingen de principes toepassen. In heel wat scholen is er reeds plaats voor het

project ‘Wereldwinkel op school’, waarbij deze doelstelling kan toegepast worden. Het project Jieha!

dat in het leerplan Bedrijfseconomie van de tweede graad Handel wordt voorgesteld als werkvorm,

kan ook hier worden toegepast. Uiteraard zal je dit maar doen als het niet werd toegepast in de twee-

de graad Handel én zullen de accenten nu ook anders liggen: meer achtergrondinformatie, grondiger

kennis van de producten en randvoorwaarden. In heel wat gemeenten worden inspanningen gedaan

omtrent ‘fair trade’. Je kan de leerlingen laten nagaan of dit voor hun gemeente zo is. Ook een verge-

lijking omtrent de fair trade-inspanningen van de omliggende gemeenten is hier mogelijk. Het geheel

kan verwerkt worden in een paper en kan gepresenteerd worden voor de klas.

Enkele interessante websites:

− http://docs.vlaanderen.be

− http://www.bewustverbruiken.org

− http://www.milieukoopwijzer.be

− http://www.oww.be

− http://www.oxfamsol.be/

− www.eftafairtrade.org

− www.ifat.org

− http://www.fairtrade.be

9.2 Ontwikkelingssamenwerking


196 De ongelijke verdeling van de welvaart in de we-reld toelichten

• Inkomensverdeling: Gauss-curve - Lorenzcurve

197 Aspecten van de ontwikkelingsproblematiek toe-lichten.

• Ontwikkelingsproblematiek: oorzaken en gevol-

gen

• Mogelijke oplossingen voor het ontwikkelings-

probleem: het basisbehoeftemodel en (ex-

port)groeimiddel

• Motieven voor ontwikkelingshulp

• Ontwikkelingshulp: Belgische overheid/Vlaamse

overheid


Handel D/2007/0279/001

• De vier principes toegepast bij de ontwikkelings-

samenwerking (Kaderdecreet): eigenaarschap;

partnerschap; respect voor culturele, sociale,

economische, religieuze en levensbeschouwelij-

ke diversiteit van de partners; constante beleids-

dialoog.

• De voorwaarden voor initiatieven binnen de

Vlaamse ontwikkelingssamenwerking: ontwikke-

lingsrelevantie; ongebonden hulp; concentratie;

coördinatie en harmonisatie; resultaatgerichte en

langdurige samenwerking; kwaliteit

198 De organisatie van de ontwikkelingshulp binnen België/Vlaanderen bekijken en enkele opvallende vaststellingen daaromtrent formuleren.

• Ontwikkelingshulp: organisaties (zowel gouver-

nementele als niet-gouvernementele organisa-

ties), onder andere het Vlaams Agentschap voor

Internationale Samenwerking.

199 De evolutie van de ontwikkelingshulp binnen Bel-gië bespreken aan de hand van cijfergegevens.

• Millenniumontwikkelingsdoelstellingen

200 Aantonen dat ook ‘gewone’ burgers en instellingen en bedrijven kunnen meehelpen aan ontwikke-lingssamenwerking

• Voorbeelden van benefietacties …

DIDACTISCHE WENKEN

Bij DS 199: Met het rekenbladpakket kunnen grafieken worden gemaakt.

Volgende websites kunnen hierbij cijfermateriaal geven:

http://www.worldbank.org/

http://www.dgcd.be

http://www.un.org/millenniumgoals/

http://www.coprogram.be/

http://www.diplomatie.be/nl/

http://www.vvob.be

http://www.btcctb.org

Deze doelstelling kan je praktisch bereiken naar aanleiding van een benefietactie op school of in de omgeving

van de school.

Heel wat leerstofdelen kunnen vakkenoverstijgend benaderd worden via de vakken Godsdienst, Aardrijkskunde,

Nederlands, Frans, Engels en Duits.

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en

eventueel externe deskundigen samenwerken.

Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief

als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief

(Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel).

Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer.

�


D/2007/0279/001 Handel

6 Evaluatie

In de evaluatie van het vak Bedrijfseconomie is er bij voorkeur aandacht voor kennis, vaardigheden en attitudes.

De kenniselementen zitten vervat in de leerplandoelstellingen.

De vaardigheden en attitudes zijn al opgesomd in de algemeen-pedagogisch didactische wenken. Onderstaand

model, geconcipieerd op basis van de SAM-schaal kan inspirerend werken bij de evaluatie van vaardigheden en

attitudes. Bij voorkeur krijgen de vaardigheden en attitudes een volwaardige plaats in de eindevaluatie van de

leerling. Ook kunnen alle vakken bij de evaluatie van onderstaande vaardigheden en attitudes worden betrokken.

Het vergroot de objectieve beoordeling van de leerling. In onderstaand model zijn de vaardigheden en attitudes

opgenomen, opgesomd in de pedagogisch-didactische wenken. Bij elk sleutelpunt zijn er meerdere omschrijvin-

gen geformuleerd, waarbij ze allemaal kunnen gebruikt worden of er een keuze kan uit gemaakt worden.

Sleutelpunten Onvoldoende Matig Goed Zeer goed

Vermogen tot analyse

Je maakt geen

analyse van een

opgave/een pro-

bleem.

Je maakt een

eenzijdige ana-

lyse van een

opgave/een pro-

bleem.

Je maakt bij de

analyse van een

opgave/een pro-

bleem in het alge-

meen een onder-

scheid tussen in-

formatie over de

feiten enerzijds en

interpretaties of

veronderstellingen

anderzijds.

Je verzamelt

spontaan infor-

matie over de

achtergronden

en oorzaken van

een opgave/een

probleem en

neemt een be-

sluit op basis

hiervan.

Je kunt bij analyse

geen onderscheid

maken tussen

hoofd- en bijzaken.

Je brengt in je

analyse slechts

matig structuur

aan, je gaat

soms te veel in

op details en je

overziet niet

altijd de grote

lijnen.

Je analyseert een

proces, een taak,

een project, een

opdracht, een

doelstelling.

Je maakt een

duidelijk onder-

scheid tussen

hoofd- en bijza-

ken; je zoekt

eerst de grote

lijnen; je duikt

niet meteen in de

details.

Je ziet geen of

slechts een mini-

maal verband

tussen verschillen-

de soorten infor-

matie.

Je ziet een al-

gemeen, opper-

vlakkig verband

tussen verschil-

lende soorten

informatie.

Je legt verbanden

tussen verschillen-

de soorten infor-

matie.

Je gaat spontaan

en systematisch

op zoek naar

verbanden tus-

sen verschillende

soorten informa-

tie.


Handel D/2007/0279/001

Je spoort de oor-

zaken van fouten

niet of onvoldoen-

de op.

Je gaat de oor-

zaken van fou-

ten na, doch niet

systematisch.

Je stelt logisch en

methodisch vast

waar een fout zit

en bepaalt de oor-

zaak ervan.

Je kunt fouten

systematisch,

vanuit diverse

invalshoeken

analyseren, op-

delen en er rele-

vante acties aan

verbinden.

Vermogen tot synthese

Je kunt vanuit

diverse componen-

ten, elementen,

samenstellende

delen geen geheel,

geen synthese,

geen einddoel

bepalen (b.v. bij

een vraagstuk, een

project).

Je kunt vanuit

geanalyseerde

informatie tot

een oordeel of

synthese ko-

men, doch niet

systematisch.

Je kunt op basis

van verzamelde

informatie syste-

matisch tot een

sobere synthese

komen.

Je formuleert

een stevig on-

derbouwde syn-

these, op basis

van veelzijdige

informatie.

Je kunt moeilijk bij

elkaar horende

informatie inter-

preteren en

hieromtrent een

algemeen stand-

punt innemen.

Je kunt een al-

gemeen stand-

punt innemen op

basis van de

gegeven infor-

matie, doch je

zal hierbij

meestal hulp

nodig hebben.

Je verzamelt bij

elkaar horende

informatie in en je

neemt hierover

een algemeen

standpunt in.

Je verzamelt

spontaan bij

elkaar horende

informatie in en

je neemt hierover

veelzijdige stand-

punten in.

Je formuleert on-

genuanceerde

voorstellen bij de

oplossing van

een probleem. Je

hebt weinig oog

voor positie-

ve/negatieve kan-

ten.

Je kunt op aan-

wijzing een ge-

nuanceerd voor-

stel formuleren

bij de oplossing

van een pro-

bleem, doch je

hebt het hiermee

vaak moeilijk.

Je formuleert zelf

eenzijdig genuan-

ceerde voorstellen

bij de oplossing

van een pro-

bleem.

Je formuleert

spontaan genu-

anceerde voor-

stellen bij de

oplossing van

een probleem,

waarbij alle mo-

gelijke nevenef-

fecten, nuances

of consequenties

van standpunten

in jouw overwe-

gingen zijn op-

genomen.


D/2007/0279/001 Handel

Creativiteit

Nieuwe dingen

jagen je angst aan.

Je wil je niet aan-

passen aan nieu-

we dingen. Je

blokkeert bij vage

opdrachten.

Nieuwe dingen

laten je eerder

onverschillig. Je

vindt bij opdrach-

ten die afwijken

van het modale,

enkel oplossin-

gen op aanwij-

zing.

Je geeft verande-

ringen een kans.

Je zoekt zelf oplos-

singen bij opdrach-

ten die afwijken

van het modale.

Nieuwigheden

zijn voor jou

unieke kansen.

Hoe vager de

opdracht, hoe

liever. Je denkt

graag breed over

de oplossing na.

Je doet liefst

opdrachten met

niet te veel uitleg,

en zonder voor-

beeld.

Je wil altijd een

zeer concreet voor-

beeld nabootsen.

Je voelt je veilig

daarbij.

Je bekijkt een

voorbeeld en

maakt een varia-

tie op het voor-

beeld.

Je probeert te ach-

terhalen wat de

bedoeling achter

het voorbeeld is en

maakt een alterna-

tief.

Je zoekt spon-

taan een ander

voorbeeld met

dezelfde functio-

naliteit. Je pro-

beert verschillen-

de variaties uit

om uiteindelijk

het beste alterna-

tief te kiezen.

Nauwgezetheid

Je bent onnauw-

keurig of slordig:

je maakt fouten die

gemakkelijk ver-

meden kunnen

worden.

Je maakt af en

toe fouten.

Jouw nauwkeu-

righeid en snel-

heid gaan al eens

samen, maar niet

altijd.

Je kan op een

snelle en nauw-

keurige manier

kwaliteitsvolle

resultaten beha-

len.

Je controleert je

werk niet, anderen

moeten het op

essentiële zaken

bijsturen.

Je bent van goe-

de wil, maar doet

geen proef op de

som, je contro-

leert jouw werk

enkel op aanwij-

zing.

Je controleert

jouw werk zelf, kijkt

zelf na.

Controle is een

onderdeel van

kwaliteitsvol wer-

ken. Dit doe je

spontaan.

Je ziet geen fouten

of onvolledigheden

in beschikbare

informatie.

Je ontdekt al

eens fouten of

onvolledigheden

in beschikbare

informatie.

Je ziet fouten of

onvolledigheden in

beschikbare in-

formatie.

Je onderzoekt

spontaan be-

schikbare in-

formatie op fou-

ten of onvolle-

digheden.


Handel D/2007/0279/001

Je ziet je eigen

fouten niet.

Je erkent eigen

verbeterpunten.

Je trekt lessen

uit de fouten die

je herhaaldelijk

maakte.

Je ziet zelf eigen

verbeterpunten. Je

leert dagelijks bij,

maakt fout maar

één keer.

Je stimuleert

door voorbeeld-

gedrag anderen

tot het leveren

van prestaties

(zowel kwantita-

tief als kwalita-

tief).

Stiptheid

Je levert de ge-

vraagde taak, be-

wijsstukken niet in.

Je stelt altijd zaken

uit.

Je hebt altijd

extra push nodig

om zaken in te

leveren. Zonder

aanmaning, haal

je de deadline

niet.

Je levert zaken op

tijd in. Jouw taken

zijn stipt op tijd

klaar.

Je levert sommi-

ge taken voor de

deadline af.

Planning en werkorgani-

satie

Je hebt zelden

agenda, werk-

schema’s of werk-

planning bij.

Je hebt je agen-

da of werk-

schema steeds

bij, maar gebruikt

het niet om te

plannen. Je

maakt al eens

gebruik van

checklists, to-do-

lijstjes…

Je gebruikt agen-

da, planning en

werkschema’s. Je

maakt goed ge-

bruik van check-

lists, to-do-

lijstjes… Je werkt

af en toe een stap-

penplan uit i.f.v.

het behalen van

bepaalde resulta-

ten.

Je gebruikt spon-

taan je agenda

om taken te plan-

nen. Je maakt

zelf werksche-

ma’s en planning

op langere ter-

mijn.

Je hebt totaal geen

planning.

Je werkt plan-

matig, maar

verliest de timing

uit het oog. Je

werkt bijvoor-

beeld te lang

aan x zodat te

weinig tijd over is

voor Y.

Je voert de plan-

ning uit en houdt

de timing goed in

het oog en je stuurt

jouw planning tijdig

bij.

Je managet en

plant jouw tijd in

functie van priori-

teiten, hoofdza-

ken, deadlines

en resultaten.

(bijvoorbeeld bij

examens, projec-

ten, grote taken,

enz.)


D/2007/0279/001 Handel

Samenwerkingsbereid-

heid

Je ligt dwars, werkt

niet samen. Je

bent humeurig,

soms agressief. Je

bent nonchalant in

het naleven van

afspraken. Je geeft

nooit informatie

door. Je roept

weerstand op.

Je houdt alleen

rekening met

anderen als je

weet dat de le-

raar dit waar-

deert.

Je werkt goed

samen met andere

leerlingen. Je sluit

je constructief aan

bij de meerderheid

waar nodig. Je

geeft uitleg aan

anderen, helpt. Je

vangt nieuwe leer-

lingen op indien

gevraagd.

Je zorgt ervoor

dat iemand in de

groep opgeno-

men wordt. Je

springt in voor

medeleerlingen.

Je stelt afspra-

ken voor om

leerlingen te

helpen na ziekte.

Je organiseert

iets buiten klas-

verband.

Je jaagt in leiding-

gevende positie

mensen tegen

jezelf of tegen el-

kaar in het harnas.

Je roept weerstan-

den op.

Je kunt in een

leidinggevende

positie rond een-

voudige taken

samenwerken,

bijvoorbeeld bij

een groepswerk.

Je kan motiveren

en overtuigen, je

verkrijgt medewer-

king. Je doorbreekt

niet al te grote

weerstanden.

Je zorgt voor

enthousiasme en

bezieling. Je

hebt, bijvoorbeeld

tijdens groeps-

werk, oog voor

het taakgerichte

aspect en voor

het sociale as-

pect.

Je houdt alle ken-

nis voor jezelf.

Je deelt bere-

kend en met

mondjesmaat

jouw kennis.

Je deelt op uit-

drukkelijke vraag

jouw kennis.

Je deelt spon-

taan jouw kennis

met anderen.


Handel D/2007/0279/001

7 Minimale materiële vereisten

Programmatuur

� Elke leerling dient zes lesuren per week toegang te hebben tot internet en volgende kantoorsoftware-pakketten:

• Internet en e-mail

• Tekstverwerking, rekenblad, gegevensblad, presentatiepakket en een eenvoudig desktoppu-blishingpakket

• Algemeen administratief softwarepakket (met inbegrip van boekhoudpakket)

• Eenvoudig softwarepakket voor ontwikkeling statische website

Apparatuur

� Elke leerling dient minimaal toegang te hebben tot:

• Een voldoende aantal pc’s waarop de vereiste programma’s op een aanvaardbaar performan-tieniveau werken en die onderling verbonden zijn in een netwerk

• Een voldoende aantal netwerkprinters

• Telefoon/fax


D/2007/0279/001 Handel

8 Bibliografie

8.1 Marketing

• Overheidssite i.v.m. de wet op de handelspraktijken:

http://mineco.fgov.be/protection_consumer/trade_practices/trade_law/home_nl.htm.

• http://www.marketing-online.nl/

• Productlevenscyclus: Verhaert, P., 'Praktijk van de Productontwikkeling', ACCO Leuven, 1998, p.49,

ISBN 90 334 4262 0

• http://www.juicepromotions.nl/index.htm

• http://nl.acnielsen.com/issues/promotions.shtml

• http://mineco.fgov.be/PROTECTION_CONSUMER/trade_practices/trade_law/law_on_protection_nl_001

.htm

• http://europa.eu/scadplus/leg/nl/lvb/l32010.htm

• http://www.effiebelgium.org/: reclame

• http://www.schuelerfirma.de/: een eigen bedrijfje opstarten

• http://www.gruendungswerkstatt.hk24.de/GWH/de/content/Websites/Orientierung/index: idem

• De Laet, M., Offermans, P., Toye, P., ‘Marktonderzoek’, De Boeck Antwerpen, 2004, ISBN 90 455 1107 X

• Spruyt, W., Huysmans, L., ‘Operationele verkoop’, De Boeck Antwerpen, 2004, ISBN 90 455 1332 3

• Bilsen, B., Waterschoot, W. van, Lagasse, L., Marketingbeleid, De Boeck Antwerpen, 2004, ISBN 90 455

1106 1

• Kotler, P., Armstrong, G., Saunders, J., Wong, V., ‘Principes van marketing’, Pearson Prestige Hall, een

imprint van Pearson Education, ISBN 90 430 1071 S

8.2 Boekhouding

• Wet van juli 1975 op de boekhouding van de onderneming

• Wet van 7 mei 1999 betreffende het Wetboek van vennootschappen

• Het Koninklijk Besluit van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen

• Adviezen voor Boekhoudkundige normen, Commissie voor Boekhoudkundige normen, Brussel

8.3 Werkvormen

• Vlajo vzw

Kapeldreef 20

3001 Heverlee

016 29 84 01

www.vlajo.org

• Cofep

Nieuwstraat 19/2

3990 Peer

011 63 49 51

www.cofep.be


Handel D/2007/0279/001

• UNIZO-VORMING

Spastraat 8

1000 Brussel

02 238 05 78

www.ondernemendeschool.be


D/2007/0279/001 Handel

9 Bijlagen

9.1 DFD van verkoop aan klant

Subproces: verkoop


Handel D/2007/0279/001

9.2 Genormaliseerd rekeningenstelsel

KLASSE 1 EIGEN VERMOGEN, VOORZIENINGEN VOOR RISICO'S EN KOSTEN EN

SCHULDEN OP MEER DAN EEN JAAR 10 Kapitaal

10000 Geplaatst kapitaal

10100 Niet - opgevraagd kapitaal (-)

12 Herwaarderingsmeerwaarden 12100 Herwaarderingsmeerwaarden op materiële vaste activa

13 Reserves 13000 Wettelijke reserves

13100 Onbeschikbare reserves

13200 Belastingvrije reserves

13300 Beschikbare reserves

14 Overgedragen winst of overgedragen verlies 14000 Overgedragen winst

14100 Overgedragen verlies (-)

16 Voorzieningen en uitgestelde belastingen 16000 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen

16100 Voorzieningen voor belastingen

16200 Voorzieningen voor grote herstellingswerken en grote onderhoudswerken

16300 Voorzieningen voor overige risico's en kosten

17 Schulden op meer dan een jaar 17200 Leasingschulden

17300 Schulden aan kredietinstellingen

17320 Acceptkredieten

17330 Hypothecaire lening

17350 Investeringslening

17500 Leveranciers (op meer dan een jaar)

17900 Overige schulden


D/2007/0279/001 Handel

KLASSE 2 OPRICHTINGSKOSTEN, VASTE ACTIVA EN VORDERINGEN OP MEER DAN EEN

JAAR 20 Oprichtingskosten

20000 Kosten van oprichting en kapitaalverhoging

20009 Afschrijving op kosten van oprichting en kapitaalverhoging (-)

21 Immateriële vaste activa 21000 Kosten van onderzoek en ontwikkeling

21009 Afschrijvingen op kosten van onderzoek en ontwikkeling (-)

21100 Concessies, octrooien, licenties, know-how, merken

21109 Afschrijvingen op concessies, octrooien, licenties, know-how, merken (-)

21200 Goodwill

21209 Afschrijvingen op goodwill (-)

22 Terreinen en gebouwen 22000 Terreinen

22008 Meerwaarde op terreinen

22009 Waardeverminderingen op terreinen (-)

22100 Gebouwen

22108 Meerwaarde op gebouwen

22109 Afschrijvingen op gebouwen (-)

23 Installaties, machines en uitrusting 23000 Installaties

23009 Afschrijvingen op installaties (-)

23100 Machines

23109 Afschrijvingen op machines (-)

23200 Uitrusting

23209 Afschrijvingen op uitrusting (-)

24 Meubilair en rollend materieel 24000 Meubilair

24009 Afschrijvingen op meubilair (-)

24010 Kantoormachines

24019 Afschrijvingen op kantoormachines (-)

24020Computers

24029 Afschrijvingen op computers (-)

24100 Rollend materieel

24109 Afschrijvingen op rollend materieel (-)

25 Vaste activa in leasing of op grond van een soortgelijk recht 25000 Meubilair in leasing

25009 Afschrijvingen op meubilair in leasing (-)

25010 Kantoormachines in leasing

25019 Afschrijvingen op kantoormachines in leasing (-)

25100 Rollend materieel in leasing

25109 Afschrijvingen op rollend materieel in leasing (-)

25200 Computers in leasing

25209 Afschrijvingen op computers in leasing (-)

26 Overige materiële vaste activa 26000 Overige materiële vaste activa

26009 Afschrijvingen op overige materiële vaste activa (-)

27 Vaste activa in aanbouw en vooruitbetalingen 27000 Vaste activa in aanbouw

27009 Afschrijvingen op vaste activa in aanbouw (-)

28 Financiële vaste activa 28000 Financiële vaste activa


Handel D/2007/0279/001

29 Vorderingen op meer dan een jaar 29000 Handelsdebiteuren (op meer dan een jaar)

29100 Overige vorderingen (op meer dan een jaar)


D/2007/0279/001 Handel

KLASSE 3 VOORRADEN EN BESTELLINGEN IN UITVOERING

30 Grondstoffen 30000 Voorraad grondstoffen

31 Hulpstoffen 31000 Voorraad hulpstoffen

32 Goederen in bewerking 32000 Voorraad goederen in bewerking

33 Gereed product 33000 Voorraad gereed product

34 Handelsgoederen 34000 Voorraad handelsgoederen

34900 Waardeverminderingen op voorraad handelsgoederen (-)


Handel D/2007/0279/001

KLASSE 4 VORDERINGEN EN SCHULDEN OP TEN HOOGSTE EEN JAAR 40 Handelsvorderingen

40000 Handelsdebiteuren

40010 Handelsdebiteuren ICL

40020 Handelsdebiteuren export

40100 Te innen wisselbrieven

40400 Te innen opbrengsten

40410 Op te maken creditnota's (-)

40700 Dubieuze debiteuren

40900 Waardeverminderingen op handelsvorderingen (-)

41 Overige vorderingen 41000 Opgevraagd, niet-gestort kapitaal

41100 Terug te vorderen btw-saldo

41110 Aftrekbare btw

41120 Aftrekbare btw op uitgaande creditnota's

41130 Aftrekbare btw, diverse regularisaties

41200 Terug te vorderen winstbelastingen

41610 Voorschotten op bezoldigingen

41800 Terug te vorderen verpakking

41900 Vorderingen op de eigenaar

41910 Diverse vorderingen, overige

42 Schulden op meer dan een jaar die binnen het jaar vervallen 42300 Binnen het jaar vervallen schulden aan kredietinstellingen

42400 Binnen het jaar vervallen handelsschulden

43 Financiële schulden 43200 Kredietinstellingen - acceptkredieten import

43210 Kredietinstellingen - acceptkredieten export

43300 Kredietinstellingen - schulden in rekening courant

43900 Diverse financiële schulden

44 Handelsschulden 44000 Leveranciers

44010 Leveranciers import

44020 Leveranciers ICV

44100 Te betalen wisselbrieven

44400 Te ontvangen facturen

44410 Te ontvangen creditnota's (-)

45 Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten 45000 Geraamd bedrag van de belastingschulden

45100 Te betalen btw-saldo

45110 Verschuldigde btw

45120 Verschuldigde btw op inkomende creditnota's

45130 Verschuldigde btw ICV

45140 Verschuldigde btw op invoer met verlegging van heffing

45150 Verschuldigde btw werken in onroerende staat

45160 Verschuldigde btw, diverse regularisaties

45200 Te betalen winstbelastingen

45300 Ingehouden bedrijfsvoorheffing

45310 Ingehouden roerende voorheffing

45400 Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ)

45520 Verschuldigde lonen

45530 Verschuldigde salarissen

45600 Vakantiegeld


D/2007/0279/001 Handel

45900 Schulden aan sociaal secretariaat

47 Schulden uit de bestemming van het resultaat 47100 Dividenden over het boekjaar

47200 Tantièmes over het boekjaar

47300 Schulden aan personeel, deelname in de winst

47310 Andere rechthebbenden

48 Diverse schulden 48800 Terug te betalen verpakking

48900 Schulden aan de eigenaar

48910 Diverse schulden - overige

49 Overlopende rekeningen 49000 Over te dragen kosten

49100 Verkregen opbrengsten

49200 Toe te rekenen kosten

49300 Over te dragen opbrengsten


Handel D/2007/0279/001

KLASSE 5 GELDBELEGGINGEN EN LIQUIDE MIDDELEN

51 Aandelen 51000 Aandelen – aanschaffingswaarde

51900 Waardeverminderingen op aandelen

52 Vastrentende effecten 52000 Vastrentende effecten – aanschaffingswaarde

52900 Waardeverminderingen op vastrentende effecten

53 Termijndeposito's 53000 Termijndeposito's op meer dan 1 jaar

53100 Termijndeposito's op meer dan 1 maand en op ten hoogste 1 jaar

53200 Termijndeposito's op ten hoogste 1 maand

53900 Waardeverminderingen op termijndeposito’s

55 Kredietinstellingen 55000 KBC

55100 ING

55200 Fortis Bank

55300 Dexia

55400 Bank van de Post

55500 Bank Y

55600 Elektronische inning

55700 Kredietkaarten

57 Kassen 57000 Kas

58 Interne overboekingen 58000 Interne overboekingen




D/2007/0279/001 Handel

KLASSE 6 KOSTEN 60 Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen

60000 Aankopen grondstoffen

60100 Aankopen hulpstoffen

60200 Aankopen diensten, werk en studies

60400 Aankopen handelsgoederen

60401 Retours op aankopen

60402 Handelskorting op aankopen

60403 Aankoopkosten

60486 Aankopen handelsgoederen ICV

60487 Aankopen handelsgoederen import

60800 Ontvangen kortingen, ristorno’s en rabatten

60940 Voorraadwijzigingen handelsgoederen

61 Diensten en diverse goederen 61000 Huur en huurlasten

61100 Onderhoud en herstellingen

61211 Water

61212 Gas

61213 Elektriciteit

61214 Stookolie

61220 Onderhoudsproducten

61230 Boeken, tijdschriften en documentatie

61240 Drukwerken en kantoorbehoeften

61280 Verloren verpakking

61310 Erelonen

61320 Commissielonen

61330 Beheerskosten sociaal secretariaat

61350 Verzekeringen, andere dan voor personeel

61400 Vervoer en verplaatsingen

61510 Representatie- en onthaalkosten

61520 Reclame en advertenties

61550 Giften

61610 Postzegels, portkosten

61620 Telefoonkosten

61630 Internetkosten

61700 Uitzendkrachten

61800 Bezoldigingen bestuurders en zaakvoerders

61900 Overige beheerskosten

62 Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 62010 Bezoldigingen directie

62020 Bezoldigingen bedienden

62030 Bezoldigingen arbeiders

62040 Bezoldigingen andere personeelsleden

62100 Werkgeversbijdrage RSZ

62300 Andere personeelskosten

63 Afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen voor risico's en kosten 63000 Afschrijvingen op oprichtingskosten

63010 Afschrijvingen op immateriële vaste activa

63020 Afschrijvingen op materiële vaste activa

63100 Waardeverminderingen op voorraden - toevoeging

63110 Waardeverminderingen op voorraden - terugneming (-)

63400 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste 1 jaar - toevoeging


Handel D/2007/0279/001

63410 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste 1 jaar - terugneming (-)

63500 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen - toevoeging

63510 Voorzieningen voor pensioenen en soortgelijke verplichtingen - besteding en terugne-

ming (-)

63600 Voorzieningen voor grote herstellingswerken en grote onderhoudswerken - toevoeging

63610 Voorzieningen voor grote herstellingswerken en grote onderhoudswerken - besteding en

terugneming (-)

63700 Voorzieningen voor andere risico's en kosten - toevoeging

63710 Voorzieningen voor andere risico's en kosten - besteding en terugneming (-)

64 Andere bedrijfskosten 64000 Bedrijfsbelastingen

64010 Niet-aftrekbare btw

64100 Minderwaarden op de courante realisatie van vaste activa

64200 Minderwaarden op de realisatie van handelsvorderingen

64900 Diverse bedrijfskosten

65 Financiële kosten 65000 Rente, commissies en kosten verbonden aan schulden

65020 Kosten wegens leasingschulden

65300 Discontokosten op vorderingen

65400 Wisselresultaten

65500 Resultaten uit de omrekening van vreemde valuta

65700 Betalingskortingen aan klanten

65900 Diverse financiële kosten

66 Uitzonderlijke kosten 66300 Minderwaarden op de realisatie van vaste activa

66900 Diverse uitzonderlijke kosten

67 Belastingen op het resultaat 67000 Betaalde belastingen op het resultaat, en voorheffingen

67020 Geraamde belastingen op het resultaat

69 Resultaatverwerking 69000 Overgedragen verlies van het vorige boekjaar

69100 Toevoeging aan het kapitaal

69200 Toevoeging aan de wettelijke reserve

69210 Toevoeging aan de overige reserves

69300 Over te dragen winst

69400 Vergoeding van het kapitaal

69500 Bestuurders of zaakvoerders

69600 Winstdeelneming personeel

69610 Andere rechthebbenden


D/2007/0279/001 Handel

KLASSE 7 OPBRENGSTEN 70 Omzet

70400 Verkopen handelsgoederen

70401 Retours op verkopen (-)

70402 Handelskorting op verkopen (-)

70410 Verkopen handelsgoederen ICL

70420 Verkopen handelsgoederen export

70800 Toegestane kortingen, ristorno’s en rabatten (-)

74 Andere bedrijfsopbrengsten 74100 Meerwaarden op de courante realisatie van materiële vaste activa

74200 Meerwaarden op de realisatie van handelsvorderingen

74400 Huuropbrengsten

74600 Doorgerekende kosten

74900 Diverse bedrijfsopbrengsten

75 Financiële opbrengsten 75400 Wisselresultaten

75500 Resultaten uit de omrekening van vreemde valuta

75700 Betalingskortingen van leveranciers

75900 Diverse financiële opbrengsten

76 Uitzonderlijke opbrengsten 76300 Meerwaarden op de realisatie van vaste activa

76900 Diverse uitzonderlijke opbrengsten

79 Resultaatverwerking 79000 Overgedragen winst van het vorige boekjaar

79100 Onttrekking aan het kapitaal

79200 Onttrekking aan de reserves

79300 Over te dragen verlies

79400 Tussenkomst van de eigenaar (of van de vennoten) in het verlies


Handel D/2007/0279/001

9.3 Een voorbeeld van een geïntegreerde proef gekoppeld aan een stage

De invalshoek voor deze geïntegreerde proef is sterk commercieel gekoppeld aan een stage van 2 weken.

De leerlingen krijgen in het begin van het schooljaar een aanbod van clusters van stagebedrijven. Een clus-

ter bestaat uit:

• een studiebedrijf (een kleine KMO),

• een boekhoudkantoor,

• een verzekeringskantoor,

• een interimkantoor of een sociaal secretariaat.

De eerste taak voor de leerlingen bestaat erin een groep samen te stellen die voor een bepaalde cluster sollici-

teert. Elk lid van deze groep zal dan stage lopen in een bepaald bedrijf uit deze cluster. Achteraf moeten zij voor

de GIP een fictief bedrijf opstarten in dezelfde sector als het studiebedrijf.

De belangrijkste taken i.v.m. de stage zijn:

• het schrijven van een sollicitatiebrief waarin zij motiveren waarom zij voor een bepaalde cluster/stageplaats

kiezen en waarom zij met de andere leerlingen een groep willen vormen;

• het voeren van een sollicitatiegesprek met een vertegenwoordiger van een interimkantoor;

• het uitvoeren van een aantal opdrachten op de stageplaats. De resultaten van deze opdrachten zijn nood-

zakelijk om achteraf de GIP te kunnen maken.

De belangrijkste taken i.v.m. de GIP hebben betrekking op:

• de keuze van de ondernemingsvorm,

• het commercieel beleid,

• het nut en de kost van het inschakelen van een interimkantoor,

• het nut en de kost van het inschakelen van een sociaal secretariaat,

• het belang en de kost van verzekeringen,

• automatisering binnen het bedrijf,

• het aanmaken van een website en een webshop,

• de mondelinge presentatie in het Nederlands, Engels en Frans.

In deze taken worden boekhoudkundige, juridische, bedrijfseconomische, informatica, commerciële en zakelijk-

communicatieve elementen uit het vak Bedrijfseconomie geïntegreerd aangeboden met vaardigheden van Ne-

derlands, Frans en Engels.

Tussentijds vinden er regelmatig evaluatiemomenten plaats waarbij de leerlingen een bepaald onderdeel moeten

presenteren aan de andere groepen, leraren en externen. Op het einde van het schooljaar wordt de GIP in zijn

totaliteit gepresenteerd aan een jury. Alle presentaties gebeuren in het Nederlands, Frans en Engels.

Bij elke van de taken krijgen de leerlingen een uitgebreide evaluatiefiche zodat zij zichzelf kunnen evalueren.


D/2007/0279/001 Handel

9.4 Een voorbeeld van geïntegreerde proef gekoppeld aan een bedrijf

De leerling kiest, samen met een medeleerling, een bedrijf uit de handels- of nijverheidssector (een bedrijf waar

iets "verhandeld" of "geproduceerd" wordt). Het moet hierbij gaan om een vennootschap, gezien hier de verplichte

dubbele boekhouding wordt gevoerd en op het einde van het jaar een jaarrekening moet worden gepubliceerd. Ver-

der is het interessant als het bedrijf personeel tewerkstelt, maar dit is geen absolute voorwaarde. Bedrijven of instel-

lingen uit de zachte of niet-commerciële sector (ziekenhuizen, RVT's, OCMW-instellingen e.d.) zijn om boekhoud-

kundige redenen niet aangewezen (facturen, statuten, jaarrekening?).

De leerling krijgt volgende opdrachten toebedeeld:

1 Beschrijf de identiteit van het bedrijf: identiteitskaart, statutaire bepalingen, aard van de activiteiten, websi-

te;

2 Stel 5 verkoopfacturen op (met verschillende varianten) en vraag 5 aankoopfacturen. Verwerk deze in de

dubbele boekhouding;

3 Onderzoek in welke marktsituatie je bedrijf zich bevindt: klanten, concurrentie, algemene marktomstandig-

heden;

4 Onderzoek hoe het bedrijf de vier variabelen van de marketing-mix (plaats, promotie, product, prijs) invult;

5 Analyseer cijfermatig en beoordeel de laatst beschikbare jaarrekening. Maak in deze context ook de bere-

kening van enkele ratio’s.

De samenwerking met de talen is vrij intens: in bovenvermelde opdrachten zitten deelopdrachten in het Frans,

Engels en Duits verweven.

Op de mondelinge presentatie stellen de leerlingen hun bedrijf voor met een presentatie: ze lichten de studie van

bovenvermelde opdrachten toe en besluiten met de sterke/zwakke kanten van het bedrijf. Een gedeelte van de

presentatie gebeurt in het Frans.


Handel D/2007/0279/001

9.5 Mogelijke activiteiten bij de opstart van een minionderneming of oefenfirma

in het vijfde jaar

Wanneer je een minionderneming of oefenfirma runt bij de realisatie van de leerplandoelstellingen, kunnen vol-

gende activiteiten in het vijfde jaar georganiseerd worden. Hierdoor kunnen de commerciële activiteiten al van bij

het begin van het 6de jaar starten.

1 Inleidende sessies

• Zoektocht naar een goed product

• Marktonderzoek

2 Organisatie van de onderneming en toewijzing van de functies

• Brainstorm over de organisatie

• Organogram

• Toewijzing functies

3 De werking van de onderneming uitdenken

• Aankoop, productie en voorraadbeheer > hoe organiseren?

• Marketingmix

• Verkoop > hoe organiseren?

• Boekhouding > hoe organiseren?

4 Samenwerkingsvaardigheden

• Vergadertechnieken

• Overlegtechnieken

• Groepsdynamica

5 Voorbereiding van de eigenlijke oprichting (enkel minionderneming)

• Aandelen verkopen en bankrekening openen

• Afspraken maken met leveranciers

• Rekeningcommissaris zoeken

• Peters zoeken

• Repetitie algemene vergadering

96

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel

9.6 Vakoverschrijdende samenwerking met Nederlands, Frans, Engels en Duits

9.6.1 Nederlands

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Leerplandoelstellingen Nederlands Mogelijke toepassingen

Een marktonderzoek voorbereiden aan de hand van

een begrippenkader.

Een marktonderzoek opzetten.

14 De leerlingen kunnen formulieren en administra-

tieve teksten voor een onbekend publiek lezen.

16 en 17 De leerlingen kunnen de passende lees-

strategieën toepassen.

20 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een on-

bekend publiek schrijven zoals: formulieren, instruc-

ties …

21 en 22 De leerlingen kunnen de passende schrijf-

strategie toepassen.

8 De leerlingen kunnen t.a.v. een onbekend publiek

een korte uiteenzetting geven, verslag uitbrengen, …

10 en 11 De leerlingen kunnen de passende spreek-


Bij het opstellen van een marktonderzoek bevragen

leerlingen anderen met een enquête.

Ze zetten daarbij verschillende soorten vragen in

(open en gesloten vragen, meerkeuzevragen,…).

De leerlingen presenteren de resultaten van hun

onderzoek.

Een zelf-confrontatietest rond persoonlijke vaardig-

heden voor zelfstandig ondernemen afleggen.

Resultaten analyseren van een zelf-confrontatietest.

Conclusie van de zelf-confrontatietest formuleren

met behulp van een tekstverwerkingsprogramma met

toepassing van BIN-normen.


bekend publiek lezen zoals: informatieve teksten.


een korte uiteenzetting geven, verslag uitbrengen, …



Leerlingen formuleren resultaten van een zelf-

confrontatietest (www.dream-it.be) of resultaten van

een onderzoek naar leerstijlen (www.ohmygods.be)

in het kader van leren leren.

Een studie van de verschillende facetten van de risi-

co’s en opportuniteiten bij het ondernemerschap

maken met behulp van een aantal portretten van

ondernemers.

2 De leerlingen kunnen via diverse media en multi-

mediale informatiedragers luisteren naar tekstsoorten

bestemd voor een onbekend publiek.

21 en 22 De leerlingen kunnen de passende schrijf-

strategie toepassen.

Wanneer men werkt met het Dream-project, kan men

de leerlingen laten luisteren naar het relaas van Alain

Hubert over zijn expeditiereizen en naar zijn argu-

menten om een droom te realiseren. De leerlingen

trekken hieruit conclusies met betrekking tot hun

verdere studiekeuze/loopbaan.

3de graad tso - B

edrijfs

economie

97

Handel

D/2007/0279/001


Ondernemersvaardigheden en attitudes, nuttig voor

je privéleven, toetsen aan de hand van een concrete

situatie.

De leerlingen kunnen een schrijfoefening maken over

hun toekomst.

Begrippen, voorwaarden, formaliteiten, instanties,

wettelijke verplichtingen, instellingen ter vervulling

van de formaliteiten, beroepsuitoefeningsvoorwaar-

den in verband met het zelfstandig ondernemerschap

opzoeken.

Opzoeken welke diensten een fiscaal raadgever kan

vervullen.


bekend publiek lezen zoals: informatieve teksten,

hyperteksten …


bekend publiek schrijven zoals: gedocumenteerde en

beargumenteerde teksten.

De leerlingen verwerken de resultaten van de op-

dracht in een paper.

Verschillende begrippen in verband met merken toe-

lichten aan de hand van voorbeelden.

Aan de hand van concrete voorbeelden de reglemen-

tering in verband met de productaansprakelijkheid

toelichten.


bekend publiek lezen zoals: catalogi, schema’s en

tabellen, hyperteksten …

De leerlingen bestuderen het merkenbeleid van een

bepaalde onderneming. Dit kan via bestuderen van

catalogus of website.

Aspecten van het begrip promotiestrategie toelichten.

Aspecten van de wet op de handelpraktijken in het

kader van promotie toelichten.

Inzicht in taalgebruik en teksten: feiten en meningen

onderscheiden, argumenten in een tekst op hun

waarde en relevantie beoordelen (ET 16); een be-

toog op controleerbaarheid en samenhang beoorde-

len en drogredenen herkennen (ET aso 30/ b- en c-

richtingen)

18 De leerlingen zijn bereid om lezend informatie te

verzamelen over een bepaald onderwerp; de verkre-

gen informatie aan eigen kennis en inzicht te toetsen

en te vergelijken met informatie uit andere bronnen;

te reflecteren op inhoud en vorm van de teksten; hun

persoonlijk oordeel over bepaalde teksten te formule-

ren, in vraag te stellen en eventueel te herzien.

De leerlingen bestuderen factoren die de promotie-

vormen kunnen beïnvloeden (manipulatie, sofis-

men,…).

Aspecten van de arbeidsmarkt in het kader van per- 2 De leerlingen kunnen via diverse media en multi-

mediale informatiedragers luisteren naar de volgende

De leerlingen kunnen teksten over knelpuntberoe-

pen, werkloosheid, gelijkekansenbeleid , duurzaam

98

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


soneelsbeleid toelichten.

Aspecten van de werkloosheidsproblematiek toelich-

ten.

Aspecten van het ‘begrip duurzaam ondernemen’ of

‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ toelich-

ten.

Aspecten van de begrippen welvaart en welzijn toe-

lichten.

Aspecten van de ontwikkelingsproblematiek toelich-

ten.

tekstsoorten bestemd voor een onbekend publiek


bekend publiek lezen zoals:

niet-fictionele teksten, inclusief informatiebronnen

zoals schema’s en tabellen, …










ondernemen, ontwikkelingsproblematiek)

…beluisteren, lezen en toelichten.

Diverse aspecten van het begrip arbeidsovereen-

komst toelichten.

12 De leerlingen kunnen formulieren en administra-

tieve teksten voor een onbekend publiek lezen. De leerlingen kunnen de volgende documenten le-

zen: stagedocumenten, arbeidsovereenkomst voor

studenten,

polissen,…

Diverse aspecten van het begrip ‘solliciteren’ toelich-

ten. 20 De leerlingen kunnen tekstsoorten voor een on-

bekend publiek schrijven zoals: verslagen, sollicita-

tiebrieven en cv’s, zakelijke brieven.

21 De leerlingen kunnen inhouds- en vormconventies

van de taal verzorgen zoals de BIN-normen en lay-

out; ze maken gebruik van ict.

22 De leerlingen zijn bereid om te reflecteren over

inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en

–product.


een sollicitatiegesprek voeren.

9 De leerlingen kunnen aan een onbekend publiek

De leerlingen kunnen volgende teksten schrijven:

aanvraag stagebedrijf, stageverslag, sollicitatiebrief

en cv, dankbrief, offerte…

Bij online solliciteren is er aandacht voor correct

mailverkeer.

De leerlingen kunnen een advertentie opzoeken,

analyseren, erop reageren (sollicitatiebrief). Ze be-

reiden het gesprek voor en oefenen dit sollicitatiege-

sprek in op basis van de geselecteerde advertentie.

3de graad tso - B

edrijfs

economie

99

Handel

D/2007/0279/001


inlichtingen vragen.

Aspecten van het begrip ‘werkplanning’ toelichten. 4 – 5 – 6 De leerlingen kunnen het taalgebruik van

de spreker inschatten; aandacht tonen voor het non-

verbale gedrag van de gesprekspartner/spreker;

kunnen geschikte luisterstrategie toepassen; zijn

bereid om een ander te laten uitspreken en te reflec-

teren over hun eigen luisterhouding.


standpunten/meningen of oplossingen voor proble-

men uiteenzetten en motiveren in een gedachtewis-

seling, discussie, (werk)vergadering.

In het kader van de minionderneming houden de

leerlingen een vergadering over bijvoorbeeld werk-

planning.

Aspecten van het begrip ‘communicatie’ toelichten en

toepassen.

In het kader van de communicatiestrategie van de

eigen minionderneming, oefenfirma of een ander

project een eenvoudige statische website aanmaken.

De leerlingen kunnen volgende verschijnselen in het

taalgebruik en het taalsysteem herkennen, benoe-

men en bespreken: register, sociaal bepaalde varian-

ten, regionale varianten, vaktaal, non-verbale ele-

menten, …

21 De leerlingen kunnen de passende schrijfstrategie

toepassen.





inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en –

product.



De leerlingen hebben aandacht voor huisstijl, e-

mailetiquette, gespreksconventies bij het telefoneren,

interne communicatie…

Mondelinge en schriftelijke communicatie uitvoeren

in het kader van een aankoopverrichting.






De leerlingen hebben aandacht voor e-mailetiquette,

gespreksconventies bij het telefoneren, interne

communicatie …bij aankoop- en verkoopverrichtin-

gen.

100

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


in het kader van een verkoopverrichting. inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en

–product.


strategieën toepassen, ze passen hun taalgebruik

aan.

Ook in gesprek met stagementor, stagebegeleider,

klanten en werknemers van het stagebedrijf…zetten

zij de verschillende strategieën in.

Begrippen in verband met verzekeringen uitleggen

aan de hand van een courante verzekeringspolis

(bijzondere en algemene voorwaarden).

ET 29 De leerlingen kennen de verschillende strate-

gieën om aan onbekende woorden betekenis toe te

kennen en kunnen die hanteren. Het gaat om het

gebruik van betekenisrelaties, de context, de eigen

voorkennis, de principes van woordvorming (aflei-

ding, samenstelling, kennis van vreemde talen, en

het woordenboek).

De leerlingen kunnen aan begrippen als polis, pre-

mie, verzekeraar, … betekenis toekennen volgens de

aangeleerde strategieën.

Aspecten van het begrip ‘personenbelasting als loon-

trekkende’ toelichten en toepassen.

12 De leerlingen kunnen formulieren voor een onbe-

kend publiek lezen.

De leerlingen kunnen een belastingsaangifteformulier

lezen en correct invullen.

Aspecten van het begrip ‘aankopen’ toelichten.

Aspecten van het begrip ‘verkoopvoorwaarden’ toe-

lichten.


gevoelens in een gepast register uitdrukken en per-

soonlijke ervaringen presenteren, activerende bood-

schappen formuleren.



21 De leerlingen kunnen de passende schrijfstrategie

toepassen. De leerlingen kunnen inhouds- en vorm-

conventies van de taal verzorgen zoals de BIN-

normen en lay-out; ze maken gebruik van ict.


inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en

–product.

De leerlingen kunnen onderhandelingstechnieken

inzetten wanneer ze gesprekken voeren met leve-

ranciers en klanten (in het kader van de minionder-

neming) of wanneer ze schriftelijk reageren op een

offerte of een offerte aanbieden.

Aspecten van het begrip ‘communicatieplan’ toelich-

ten. 4 en 5 De leerlingen kunnen de gepaste luisterstra-

tegie inzetten.

9 – 10 – 11 De leerlingen kunnen de gepaste

spreekstrategie inzetten. Ze hebben daarbij ook aan-

Bij elke opdracht in het kader van zakelijke commu-

nicatie vertrekken de leerlingen vanuit de aangeleer-

de strategieën (vertrekkend vanuit het communica-

tieschema).

3de graad tso - B

edrijfs

economie

101

Handel

D/2007/0279/001


dacht voor de visuele informatie.

16 – 17 – 18 De leerlingen kunnen de gepaste lees-

strategie inzetten.

21 – 22 De leerlingen kunnen de gepaste schrijfstra-

tegie inzetten.

8b De leerlingen kunnen t.a.v. een onbekend publiek

een korte uiteenzetting geven,…


gevoelens in een gepast register uitdrukken en per-

soonlijke ervaringen presenteren.

Bij het maken en presenteren van het gipeindwerk

(ook voor externe jury) komen deze vaardigheden

geïntegreerd aan bod.

Bij het inoefenen van de gippresentatie kunnen de

medeleerlingen feedback geven.

Aspecten van het begrip ‘investeringen’ toelichten. 2 De leerlingen kunnen via diverse media en multi-

mediale informatiedragers luisteren naar de volgende

tekstsoorten bestemd voor een onbekend publiek


bekend publiek lezen zoals: niet-fictionele teksten,

inclusief informatiebronnen zoals schema’s en tabel-

len, …










Aansluitend bij de actualiteit kunnen de leerlingen

gebruikmaken van televisie of andere media waarin

bepaalde onderwerpen als investeringen aan bod

komen.

102

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel

9.6.2 Frans

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Leerplandoelstellingen Frans Mogelijke toepassingen

Aspecten van het begrip communicatie toelichten en

toepassen: telefoon, elektronische post, …

GESP 1 De leerlingen kunnen een niet al te complex

rechtstreeks of telefonisch gesprek voeren van

transactionele aard en een eenvoudig rechtstreeks of

telefonisch gesprek van interactionele aard.

SCHR 1 Formulieren en vragenlijsten invullen en

een eenvoudige mededeling, formele en informele

brief of e-mail schrijven.

De gangbare conventies toepassen bij telefoonge-

sprekken: zich melden, doorverbinden, vragen of

men even wil wachten, zeggen dat men terug zal

bellen, het gesprek beëindigen – een boodschap

inspreken op het automatisch antwoordapparaat

Brieven en e-mail: reageren op aankondiging of me-

dedeling, inlichtingen inwinnen, afspraak maken


in het kader van een verkoopverrichting. GESP 1 De leerlingen kunnen een niet al te complex




GESP 2 De leerlingen kunnen hun functionele kennis

die nodig is voor het gesprek gebruiken en uitbreiden

en reflecteren over taal en taalgebruik.

SPR 1 De leerlingen kunnen informatie geven en

vragen over onderwerpen die tot hun interessesfeer

behoren en bij documenten. (formulier, afbeelding,

gebruiksaanwijzing, ontwerp, prijsofferte)

SCHR 5 Informatieve bedrijfscorrespondentie voeren

SCHR 6 Interne documenten (notulen, memo’s,

dienstmededelingen) opstellen

SCHR 7 Administratieve en commerciële formulieren

invullen

Een gesprek voeren met betrekking tot verkoop en

dienstbetoon:

• informatie vragen en geven over producten en

diensten (productinformatie, prijzen, leverings-

en betalingsvoorwaarden, …)

• een offerte vragen en uitwerken

• een bestelling plaatsen, bevestigen, aanvaarden

• informatie vragen en geven met betrekking tot

bedrijfsadministratieve vragen: bevestiging af-

spraak, reservatie

Een klacht uiten en adequaat behandelen

3de graad tso - B

edrijfs

economie

103

Handel

D/2007/0279/001


Aspecten van het begrip wereldhandel toelichten.1

Aspecten van het gebruik van documenten bij inter-

nationale handel toelichten 2.

Aspecten van het begrip duurzaam ondernemen of

maatschappelijk verantwoord ondernemen toelichten 2.

Le 1 De leerlingen kunnen

- het globale onderwerp bepalen;

- de hoofdgedachte achterhalen;

- een spontane mening vormen;

- de gedachtegang volgen;

- relevante informatie selecteren;

- de tekststructuur en –samenhang herken-

nen;

- informatie op overzichtelijke en persoonlijke

wijze ordenen.

LE 3 De leerlingen kunnen strategieën toepassen die

het bereiken van het leesdoel bevorderen:

- voorkennis mobiliseren en uitbreiden;

- de tekstsoort herkennen;

- het leesdoel bepalen en het leesgedrag

daarop afstemmen;

- de lay-out interpreteren;

- gebruik maken van ondersteunende visueel

materiaal;

- belangrijke informatie aanduiden;

- hypothesen en leesverwachtingen vormen;

- zich richten op wat ze begrijpen en zich niet

laten afleiden als ze in een tekst niet alles

begrijpen;

De aangeboden teksten hebben vooral te maken met

mogelijke werksituaties en documenten eigen aan de

studierichting: artikels van het web, administratieve

formulieren, artikels uit kranten, tijdschriften, vaklite-

ratuur …

1 Het “toelichten” gebeurt in eerste instantie, of zelfs uitsluitend, in het Nederlands: het is niet de bedoeling dat de leerlingen over deze thema’s een uiteenzetting ge-

ven in het Frans. Wel kunnen de leerlingen bv. een (of meerdere) tekst(en) lezen over de vermelde onderwerpen en daar informatie uit halen. Eventueel kunnen ze

een korte mondelinge synthese brengen van de gelezen tekst(en).

104

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


- hoofd- en bijzaken onderscheiden op basis

van structuurmarkeerders;

- de betekenis van ongekende woorden aflei-

den uit context;

- geschreven en goede elektronische hulp-

bronnen zelfstandig raadplegen;

- in een ingewikkelde zin; de zinskern onder-

scheiden;

Spr 6 Gelezen narratieve en informatieve teksten

samenvatten.

Diverse aspecten van het begrip solliciteren toelich-

ten.2 GESP 1 De leerlingen kunnen een niet al te complex




GESP 2 De leerlingen kunnen hun functionele kennis

die nodig is voor het gesprek gebruiken en uitbreiden

en reflecteren over taal en taalgebruik

Een sollicitatiegesprek voeren: telefonisch contact

opnemen in verband met de vacature; gegevens

verstrekken …

2 Zie voetnoot op de vorige pagina.


Handel D/2007/0279/001

Nuttige sites

Voor LEZEN

�� Aspecten van het begrip werkplanning toelichten

http://www.tastout.ulg.ac.be/ssindex.htm

http://www.csa-fr.com/dataset/data2001/opi20010418a.htm

http://www.inrs.fr/htm/le_stress_au_travail.html

�� Aspecten van het begrip wereldhandel toelichten

Oxfam http://www.oxfamsol.be/fr/

Max Havelaar http://www.maxhavelaarfrance.org/ (3 documents audio)

De l’éthique sur l’étiquette http://www.ethique-sur-etiquette.org/

Vêtements propres http://www.vetementspropres.be/

Le journal de Victor http://www.recre-action.net/

�� Aspecten van het begrip duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen toe-

lichten

http://www.tns-sofres.com/etudes/corporate/020201_entreprise.pdf.

http://www.journaldunet.com/management/0306/0306durable.shtml

http://www.journaldunet.com/management/0602/0602121gestes-ecolo.shtml

LUISTEREN staat niet bij de suggesties op p.104, maar onder 4 VOORBEREIDING OP

DOORSTROMING NAAR PROFESSIONELE BACHELOR, staat wel dat men verwacht dat leerlingen radio-

en tv-uitzendingen kunnen volgen. Het kan zinvol zijn de luistervaardigheid te oefenen aan de hand van

economisch getinte onderwerp, bv. aan de hand van de volgende linken die gekoppeld zijn aan leerinhou-

den uit het leerplan Frans:

− Reclameclips of productinformatie

o Publicité http://www.pubstv.com/

o Vidéo d’entreprises http://www.alloweb.com/home.cfm?lg=fr:

− TV- en radio-uitzendingen, videoreportages over onderwerpen die aansluiten bij de studierichting

o Franel http://www.cognistreamer.com/learningmanager/_custom/Franel/index_flash.htm

o Sept jours sur la planète http://www.tv5.org/TV5Site/7-jours/

o Journal de l’actualité économique http://www.tv5.org/TV5Site/info/jt_eco.php

o France 24 : l’actualité internationale 24h/24 Economie

http://www.france24.com/fr/economie

o Les métiers du net http://www.lesmetiers.net/popup.html

106

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel

9.6.3 Engels

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Leerplandoelstellingen Engels Mogelijke toepassingen

LEZEN - VAKTAAL

Recente artikels opzoeken en bespreken waarbij de

andere stakeholders een belangrijke rol spelen.

De aangeboden teksten hebben te maken met cou-

rante situaties uit het dagelijkse leven, met mogelij-

ke werksituaties en af en toe met onderwerpen van

meer algemene aard.

Voorbeelden leerinhouden:

• formulieren, bestelformulier, factuur, leverings-

bon;

• informatie over producten, materialen, machines

in catalogi, folders, bijsluiters, publiciteit in ge-

specialiseerde tijdschriften;

• affiches;

• etiketten op producten, kledij, stoffen, grondstof-

fen, huishoudtoestellen, machines;

• kranten- en tijdschriftenartikels (over personen,

actualiteit, recente ontwikkelingen, …)

• informatie over producten, materialen, machines

in catalogi, folders, bijsluiters, publiciteit in ge-

specialiseerde tijdschriften.

• Krantenartikels/tv-programma’s over de rol van

de vakbond in een bepaalde situatie/conflict in

Groot-Brittannië.

• ‘Watchdog’: een BBC-consumenten-

programma . Op de homepage van het pro-

gramma vind je een schat aan informatie:

http://www.bbc.co.uk/consumer/

• Leerlingen kunnen een programma bekijken en

bespreken. Ze kunnen ook op de website op

zoek naar tips om bijvoorbeeld een auto te ko-

pen. Ze selecteren, en vergelijken de 5 beste

tips.

LU1 Luistervaardigheid:

Het verschil tussen een eenmanszaak en een ven-

nootschap toelichten aan de hand van opgezochte

informatie.

Daarnaast komt ook vakspecifieke woordenschat

aan bod. Uitgangspunt van de kern van dit leerplan

is echter dat we Engels leren in een technische con-

text, vooraleer we ons expliciet richten op technische

woordenschat zoals:

Welke afkortingen, termen en begrippen komen we

tegen op bv. vrachtwagens, stempels en verpak-

kingen bijvoorbeeld PLC, Ltd, CC,.. ? Waarvoor

staan deze begrippen? Wat is het equivalent in het

Nederlands? Welke terminologie wordt gebruikt

voor de definiëring van deze begrippen? Wikipedia

3de graad tso - B

edrijfs

economie

107

Handel

D/2007/0279/001


De kenmerken van de courante vennootschapsvor-

men toelichten en vergelijken aan de hand van opge-

zochte informatie.

De kenmerken van een vzw toelichten aan de hand

van opgezochte informatie.

Een niet-exhaustieve lijst van mogelijke semantische

velden:

• semantische velden die te maken hebben met

− de werkomstandigheden, veiligheid en in-

richting van de werkplaats;

− omgang met de handelaar, de klant, vast-

stellen van fouten, kwaliteitscontrole, plan-

ning van de arbeid;

− kostenbestrijding, verkoopsvoorwaarden.

brengt hier raad, of

http://www.paralegaladvice.org.za/docs/chap14/02.ht

ml

Begrippen, voorwaarden, formaliteiten, instanties,

wettelijke verplichtingen, instellingen ter vervulling

van de formaliteiten, beroepsuitoefeningsvoorwaar-

den in verband met het zelfstandig ondernemerschap

opzoeken.

Lees het verhaal van iemand die een zaak begonnen

is en vertelt over hoe het groeide. Welke moeilijkhe-

den? Meevallers? Welk advies zou hij starters ge-

ven?

http://www.bbc.co.uk/consumer/start_a_business/

Het sociaal statuut van een bediende/arbeider op-

zoeken en situeren ten opzichte van een onderne-

mer.

De belangrijkste fiscale plichten en rechten van een

ondernemer (zelfstandige in hoofd- en bijberoep)

opzoeken.

Nogal wat teksten zijn er te vinden over The marke-

ting mix.

Leerlingen kunnen in Engelse kranten en tijdschriften

zoeken naar het doelpubliek, typische producten,

waaraan de reclame appelleert.

Aspecten van het begrip ‘duurzaam ondernemen’ of


ten.

Aspecten van de begrippen welvaart en welzijn toe-

lichten.

Lln bezoeken de Engelstalige websites van een aan-

tal ondernemingen en bespreken de plaats die Duur-

zaam ondernemen krijgt. Bv

http://www.ford.com/en/goodWorks/default.htm

http://www.virgin.com

http://rucanor.com/

108

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


LUISTEREN – VAKTAAL

Over alle doelstellingen heen De aangeboden teksten hebben te maken met cou-

rante situaties uit het dagelijkse leven, met mogelij-

ke werksituaties of situaties in het verlengde van

de studierichting en af en toe met onderwerpen van

meer algemene aard. De luisterteksten moeten zo

authentiek mogelijk zijn. Dit betekent dat ze in de

realiteit uitgesproken (zouden kunnen) zijn.

SCHRIJVEN – VAKTAAL

Een aantal begrippen in verband met producten en

diensten verklaren aan de hand van voorbeelden.

Het begrip productassortiment, assortiment in de

breedte, hoogte en diepte omschrijven en illustreren

met voorbeelden.

Het belang van het assortiment voor de marketingmix

omschrijven.

De reglementering in verband met gezamenlijk aan-

bod toelichten en toepassen op concrete voorbeel-

den.

Hoe een product beschrijven? Hoe stelt een be-

drijf/een ondernemer zijn product voor?

Aspecten van de wet op de handelspraktijken in het


Misleidende reclame. Een consumenten programma

als Watchdog (BBC) geeft voorbeelden te over van

het verschil tussen de beloftes in de publiciteit en de

realiteit.

http://www.bbc.co.uk/consumer/tv_and_radio/arew

ebeingserved/index.shtml

De leerlingen bestuderen per drie een bepaalde ca-

se. Daarna vormen ze nieuwe groepjes. Ze rapporte-

3de graad tso - B

edrijfs

economie

109

Handel

D/2007/0279/001


ren over hun ‘case’ en vullen een werkblad in waarbij

elk lid van de groep inbreng heeft over zin ‘case’.

Aspecten van het begrip ‘communicatie’ toelichten.

Het uitwerken van een huistijl met allerlei afspraken

over taal en stijl.

Via elektronische post berichten verzenden, ontvan-

gen en beheren.

Mailing opmaken en versturen aan de hand van ge-

gevensbestanden aangemaakt in diverse pakketten.

Het nut van compressie en zelfextractie voor het

verzenden van grote bestanden inzien. Bestanden

leren comprimeren, decomprimeren en zelfextrahe-

rend maken.

Het belang van beveiliging en bewaren van gegevens

toelichten.

In het kader van de communicatiestrategie van de

eigen minionderneming, oefenfirma of een ander

project een eenvoudige statische website aanmaken.

De leerlingen kunnen aan de hand van voorbeelden

en modellen

• formulieren en vragenlijsten invullen;

• een mededeling (memo) schrijven;

• een formele en een informele brief en een e-

mail schrijven. (ET 28-30)

• courante bedrijfscorrespondentie voeren door

standaardteksten aan te passen en boodschap-

pen en klachten die rechtstreeks of telefonisch

geformuleerd worden, te noteren).

Voorbeelden:

Beperkte zakelijke (elektronische) brieven

• brief met vraag om inlichtingen, offerte, cata-

loog;

• begeleidende brief bij het versturen van docu-

mentatie, factuur;

• rappel, klachtenbrief (U);

• bestelling plaatsen;

• reservatie van een verblijf in een hotel.

Mededelingen, boodschappen, berichten aan klanten

en bezoekers.

E-mailetiquette: lln leren een correcte taal hanteren

in formele brieven, e-mails,…

Leerlingen leren de regels voor het schrijven van

bv. de klachtenbrief, …

Leerlingen lezen een offerte, of een factuur correct.

Ze kunnen op basis van beluisterde/gelezen infor-

matie de factuur juist invullen.

De ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld

toelichten.


ten.

Er zijn verhalen te over van jongeren die zich inzet-

ten voor het goede doel.

In Groot-Brittannië zijn de charity organisations erg

populair. De leerlingen bespreken er een aantal

zoals RSPCA, Friends of the Earth, The Prince’s

110

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


De organisatie van de ontwikkelingshulp binnen Bel-

gië/Vlaanderen bekijken en enkele opvallende vast-

stellingen daaromtrent formuleren.

De evolutie van de ontwikkelingshulp binnen België

bespreken aan de hand van cijfergegevens.

Aantonen dat ook ‘gewone’ burgers en instellingen en

bedrijven kunnen meehelpen aan ontwikkelingssa-

menwerking.

trust, Thrive, … Ze maken een top-drie van de

meest aantrekkelijke organisatie!

SPREKEN – VAKTAAL

Aspecten van het begrip promotiestrategie toelichten.

Bespreking van advertenties: de structuur, de taal,

de doelgroep, de middelen, ...

Aspecten van de wet op de handelspraktijken in het


Misleidende reclame. Een consumenten programma

als Watchdog (BBC) geeft voorbeelden te over van

het verschil tussen de beloftes in de publiciteit en de

realiteit.

http://www.bbc.co.uk/consumer/tv_and_radio/areweb

eingserved/index.shtml

De leerlingen bestuderen per drie een bepaalde ca-

se. Daarna vormen ze nieuwe groepjes. Ze rapporte-

ren over hun ‘case’ en vullen een werkblad in waarbij

elk lid van de groep inbreng heeft over zin ‘case’.

Diverse aspecten van het begrip bedrijfscultuur toe-

lichten.

De verschillende afdelingen van een bedrijf weerge-

ven in een organogram.

Bespreek een organigram van een bedrijf. Stel de

functies voor in het Engels.

3de graad tso - B

edrijfs

economie

111

Handel

D/2007/0279/001


Binnen het organogram de commerciële afdeling

situeren.

Voorbeelden geven van de meest voorkomende or-

ganisatiestructuren.

Aspecten van het begrip ‘duurzaam ondernemen’ of


ten.

Aspecten van de begrippen ‘welvaart’ en ‘welzijn’

toelichten.

Lln bezoeken de Engelstalige websites van een aan-

tal ondernemingen en bespreken de plaats die Duur-

zaam ondernemen krijgt. Bv

http://www.ford.com/en/goodWorks/default.htm

http://www.virgin.com

http://rucanor.com/

De ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld

toelichten.


ten.

De organisatie van de ontwikkelingshulp binnen Bel-

gië/Vlaanderen bekijken en enkele opvallende vast-

stellingen daaromtrent formuleren.

De evolutie van de ontwikkelingshulp binnen België

bespreken aan de hand van cijfergegevens.

Aantonen dat ook ‘gewone’ burgers en instellingen en

bedrijven kunnen meehelpen aan ontwikkelingssa-

menwerking.

Er zijn verhalen te over van jongeren die zich inzet-

ten voor het goede doel.

In Groot-Brittannië zijn de charity organisations erg

populair. De leerlingen bespreken er een aantal zo-

als

RSPCA, Friends of the Earth, The Prince’s trust,

Thrive, … Ze maken een top-drie van de meest aan-

trekkelijke organisatie!

112

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel

9.6.4 Duits

Leerplandoelstellingen Bedrijfseconomie Leerplandoelstellingen Duits Mogelijke toepassingen

LUISTEREN - VAKTAAL

Over alle doelstellingen heen De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector

handel) functionele teksten globaal, cursorisch, se-

lectief of intensief naargelang van het communicatief

doel van de tekstsoort en mits de teksten aan vol-

gende criteria voldoen:

• ze zijn gesteld in een eenvoudige taal qua struc-

tuur en woordenschat;

• ze worden duidelijk gesproken;

• het spreektempo en de omgevingsgeluiden zijn

vrij authentiek.

Een keuze uit:

• gesprekken aan receptie of infostand, enz. (zie

gespreksvaardigheid)

• zakelijke telefoongesprekken (zie gespreksvaar-

digheid)

• mededelingen via omroep op handelsbeurzen,

in openbare gebouwen en kantoorgebouwen

enz.

• audio- en/of video-opnamen met bedrijfs- en

productinformatie, zakelijke gesprekken

INTERKULTURELLES - VAKTAAL

Over alle doelstellingen heen Ze beschikken over allerlei weetjes om authentieke

vakteksten beter te begrijpen en om zo adequaat en

correct mogelijk in een beperkt aantal beroepssitua-

ties te kunnen communiceren.

Enkele gedragsregels en uitdrukkingen in het ge-

bruikte tekstmateriaal voor sociale conventies (be-

groeten, bedanken, enz.) en rituelen in beroepssitua-

ties (een bedrijfsbezoek inleiden, een Duitstalige gast

afhalen enz.)

De bovengenoemde interculturele elementen vol-

doen aan volgende criteria: ze zijn voor de studie-

richting relevant en authentiek.

Verschillende begrippen in verband met merken toe-

lichten aan de hand van voorbeelden.

De reglementering in verband met de bescherming

van het merk en de benaming van oorsprong toelich-

De leerlingen hebben enig inzicht in het eigen karak-

ter van het economisch leven in de Duitstalige lan-

den.

Ze hebben besef van het economisch belang van de

intense contacten tussen België/ Vlaanderen en de

Enkele gegevens in het gebruikte tekstmateriaal over

de economische pijlers en trends in de Duitstalige

landen (sectoren, firmanamen, handels- en beurs-

centra, conjunctuur enz.)

3de graad tso - B

edrijfs

economie

113

Handel

D/2007/0279/001


ten en illustreren met voorbeelden.

Aspecten van het begrip internationale handel toe-

lichten.

Aspecten van gebruik van documenten bij internatio-

nale handel toelichten.

andere Duitstalige landen.

LEZEN - VAKTAAL

Over alle doelstellingen heen De leerlingen begrijpen functionele teksten zoals

folders, formulieren en advertenties globaal en selec-

tief.

Functionele teksten zoals nieuws- en weerberichten,

reportages, actuele maatschappelijke thema’s …

Over alle doelstellingen heen De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector





• ze zijn zo authentiek mogelijk en worden in hun

oorspronkelijke lay-out aangeboden;

• ze sluiten inhoudelijk aan bij de vakbekwaam-

heid verworven via de specifieke vakken van de

studierichting;

• ze zijn gesteld in een taal voor een ruim publiek.

Functionele teksten zoals:

• pictogrammen en opschriften op handelsbeur-

zen, in kantoren en bedrijven enz.

• teksten zoals: info in postnummergids, (elektro-

nische) adressenlijsten, gidsen voor firma’s en

producten, plannetjes van gebouwen en terrei-

nen, wegen programmabeschrijvingen, uitno-

digingen, inschrijvingskaarten, teksten bij statis-

tieken, enquêteformulieren, beurskalenders,

prijslijsten, catalogi, bestelbons, afsprakenboek-

jes, werkaanbiedingen, advertenties, overschrij-

vingsformulieren, firma- en visitekaartjes enz.

Langere teksten zoals: gebruiksaanwijzingen voor

kantoorapparatuur, tips voor zakelijke contacten in

vaktijdschriften, firmabeschrijvingen, functie-

beschrijvingen.

De verschillende afdelingen van een bedrijf weerge-

ven in een organogram.

Binnen het organogram de commerciële afdeling

De leerlingen begrijpen in vaktaalsituaties (sector




Bedrijfsfiches, organogrammen

114

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


situeren.

Voorbeelden geven van de meest voorkomende

organisatiestructuren.






studierichting;


Een (eenvoudig) leveranciersbestand creëren met

behulp van een specifiek administratief softwarepak-

ket.

Gegevens omtrent de leveranciers opvragen, toe-

voegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realis-

tisch leveranciersbestand.

De elementen bij een aankoopverrichting benoemen

en berekenen.



De factuurvoorwaarden, aangebracht door een leve-

rancier, analyseren en beoordelen.

De verschillende betalingswijzen op reële wijze uit-

voeren.

Betalingen uitvoeren in vreemden munten mét even-

tuele wisselkoerswijzigingen bij aankoopverrichtingen

en verkoopverrichtingen.

Een (eenvoudig) klantenbestand creëren met behulp

van een specifiek administratief softwarepakket.










studierichting;


Langere teksten zoals:

verkoops-, betalings- en leveringsvoorwaarden,

handelsbrieven (aanvraag, offerte, bestelling, beves-

tiging, herinnering, klacht, rekening), productbe-

schrijvingen in catalogi en vaktijdschriften, garantie-

voorwaarden,

3de graad tso - B

edrijfs

economie

115

Handel

D/2007/0279/001


Gegevens omtrent de klanten opvragen, toevoegen,

wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch klan-

tenbestand.

De elementen bij een verkoopverrichting benoemen

en berekenen.


in het kader van een verkoopverrichting.

Een spontane offerte opstellen voor bestaande en

potentieel nieuwe klanten.

Een offerte opstellen op vraag van een klant.

Een bestaand verkoopcontract analyseren, verkla-

ren, toelichten en beoordelen.

Een aantal factuurvoorwaarden voor een klant op-

stellen aan de hand van een voorbeeldfactuur.

Een verkoopverrichting verwerken waarbij de debi-

teur zijn verplichtingen niet nakomt.


ten.










studierichting;


Sollicitatiebrieven

116

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


SPREEK- EN GESPREKSVAARDIGHEID - VAKTAAL

Over alle doelstellingen heen De leerlingen kunnen de bovengenoemde taalhande-

lingen (algemene taal) in vaksituaties (sector handel)

toepassen;

Ze beheersen enkele frequente taalhandelingen voor

zakelijke directe contacten en telefoongesprekken;

Ze kunnen eenvoudige bedrijfsinformatie verstrek-

ken.

Naast geslaagde communicatie en spreekdurf zijn

voor vaktaal ook correctheid, vlotheid en klantvrien-

delijkheid van belang.

in directe contacten en aan de telefoon:

• zich melden; begroeten

• de gesprekspartner identificeren

• de bedoeling van de gesprekspartner achterha-

len

• doorverbinden, doorverwijzen

• een eenvoudige boodschap doorgeven

• namen en gegevens spellen en controleren

• getallen, data en tijdsaanduidingen precies door-

geven

• gesprek onderbreken, gesprek beëindigen en

afscheid nemen

in directe contacten bovendien:

• een buitenlandse klant/bezoeker opvangen

• zichzelf en anderen voorstellen

• iets aanbieden (hulp, consumptie)

• om hulp/aanwijzingen verzoeken en dergelijke

verzoeken inwilligen

• de weg wijzen en naar de weg vragen

en verder voor de studierichting Handel een keuze

uit:

• eenvoudige informatie geven over een bedrijf,

zijn afdelingen en producten, een bedrijfsbezoek

3de graad tso - B

edrijfs

economie

117

Handel

D/2007/0279/001


• over de belangrijkste functies binnen een bedrijf





Ze beheersen enkele frequente taalhandelingen voor

zakelijke directe contacten en telefoongesprekken.

Eenvoudige informatie geven over producten.


ten.

De leerlingen kunnen eenvoudige bedrijfsinformatie

verstrekken.

Eigen functie en taken binnen het bedrijf omschrij-

ven.

SCHRIJFVAARDIGHEID - VAKTAAL

Het uitwerken van een huisstijl met allerlei afspraken

over taal en stijl.

Via elektronische post berichten verzenden, ontvan-

gen en beheren.

Mailing opmaken en versturen aan de hand van ge-

gevensbestanden aangemaakt in diverse pakketten.

De leerlingen kunnen deze schrijfvaardigheid in al-

gemene taalsituaties ook in vaktaalsituaties (sector

handel) toepassen.

Ze kunnen enkele zakelijke formulieren uit de wereld

van de handel invullen.

Ze kunnen met hulpmiddelen foutloos zakelijke

teksten (handgeschreven, gedrukt of gesproken)

kopiëren of in de pc ingeven.

Ze kunnen aan de hand van hulpmiddelen (zoals

modellen en/of bouwstenen, woordenboek en Mini-

grammatik, tekstverwerkingsprogramma met al zijn

mogelijkheden) enkele handelsbrieven schrijven.

Naast geslaagde communicatie en schrijfdurf zijn

voor vaktaal ook correctheid en stijl van belang.

Korte zakelijke briefjes, memo’s en e-mails

Een (eenvoudig) leveranciersbestand creëren met

behulp van een specifiek administratief softwarepak-

De leerlingen kunnen deze schrijfvaardigheid in al-

gemene taalsituaties ook in vaktaalsituaties (sector

Allerhande formulieren (deelnemingsformulier, be-

stelbon, overschrijving, antwoordkaart, garantiebon,

118

3de graad tso - B

edrijfs

economie

D/2007/0279/001

Handel


ket.

Gegevens omtrent de leveranciers opvragen, toe-

voegen, wijzigen, schrappen in een bestaand realis-

tisch leveranciersbestand.

De elementen bij een aankoopverrichting benoemen

en berekenen.



De factuurvoorwaarden, aangebracht door een leve-

rancier, analyseren en beoordelen.

De verschillende betalingswijzen op reële wijze uit-

voeren.

Betalingen uitvoeren in vreemden munten mét even-

tuele wisselkoerswijzigingen bij aankoopverrichtingen

en verkoopverrichtingen.

Een (eenvoudig) klantenbestand creëren met behulp

van een specifiek administratief softwarepakket.

Gegevens omtrent de klanten opvragen, toevoegen,

wijzigen, schrappen in een bestaand realistisch klan-

tenbestand.

De elementen bij een verkoopverrichting benoemen

en berekenen.



Een spontane offerte opstellen voor bestaande en

handel) toepassen;

ze kunnen enkele zakelijke formulieren uit de wereld

van de handel invullen;

ze kunnen met hulpmiddelen foutloos zakelijke

teksten (handgeschreven, gedrukt of gesproken)

kopiëren of in de pc ingeven;

ze kunnen aan de hand van hulpmiddelen (zoals




Naast geslaagde communicatie en schrijfdurf zijn

voor vaktaal ook correctheid en stijl van belang.

marketingenquête, enz.)

Een aantal handelsbrieven (aanvraag, offerte, bestel-

ling, bevestiging, rekening, herinnering, klacht

3de graad tso - B

edrijfs

economie

119

Handel

D/2007/0279/001


potentieel nieuwe klanten.

Een offerte opstellen op vraag van een klant.

Een bestaand verkoopcontract analyseren, verkla-

ren, toelichten en beoordelen.

Een aantal factuurvoorwaarden voor een klant op-

stellen aan de hand van een voorbeeldfactuur.

Een verkoopverrichting verwerken waarbij de debi-

teur zijn verplichtingen niet nakomt.


ten.

Ze kunnen aan de hand van hulpmiddelen (zoals




Curriculum Vitae

GIP Interkulturelles – Lees-, spreek- en schrijfvaardigheid Er is een GIP-model over Messeplatz Europa, waar-

bij leerlingen op zoek gaan naar de betekenis van de

handelsbeurzen, een (virtueel) bezoek aan een han-

delsbeurs voorbereiden, een (virtuele) stand opbou-

wen met voorstelling van bedrijf en product, ontvan-

gen en rondleiden van bezoekers.


D/2007/0279/001 Handel

9.7 Een overzicht van de vakoverschrijdende eindtermen die bereikt kunnen

worden met het leerplan Bedrijfseconomie

Vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie derde graad

De leerlingen:

GE6 gaan gepast om met vreugde, verlies en rouw, en leren uit hun ervaringen

Bij een verkoopsproject ( minionderneming – oefenfirma -…) blijken de cijfers van een goed voorbereide verkoop

na afloop lelijk tegen te vallen. De teleurstelling is groot, de verkopers ontmoedigd, het enthousiasme is weg. In

de eerstvolgende wekelijkse vergadering spreekt de woordvoerder samen met de leercoach de groep weer

nieuwe moed in. Er wordt beslist bij een volgende verkoop de lat van verwachtingen iets minder hoog te leggen.

Tevens gaan we na hoe volgende keer meer succes kan worden geboekt.

GE7 verwerven inzicht in de structuren en het beleid die de gezondheids- en welzijnszorg ondersteu-

nen.

Bij het deeltje 3.8 Personeelsbeleid – Human Resources worden aspecten van veiligheid en gezondheid behan-

deld. Ook bij 3.9 Duurzaam Ondernemen – bespreekt men het aspect welzijn.

GE8 participeren aan het gezondheids- en veiligheidsbeleid op school en in hun omgeving

Dit kan zeker gerealiseerd in het kader van de leerstof rond ‘welzijn op het werk.’

GE10 De leerlingen tonen respect voor zichzelf en anderen zoals personen met andere geaardheid, uit

andere etnische groepen, uit andere culturen en met andere denkwijzen en overtuigingen

Bij het deeltje ‘3.9 Duurzaam ondernemen’ en ‘Human Resources Management’ wordt extra aandacht besteed

aan gelijkekansenbeleid.

GE11 De leerlingen herkennen bij zichzelf en anderen signalen van diverse vormen van partner- en

sociale druk, fanatisme, discriminatie en onverdraagzaamheid en reageren daar passend en tijdig

op.

Tijdens de uitwerking van een project kan een leerling fanatiek zijn/haar idee doordrukken of omgekeerd een

bepaald idee kelderen. Een meerderheid van stemmen bepaalt uiteindelijk de keuze. In de praktijk zien we dat

niet iedereen dit even snel en gemakkelijk verwerkt. Een goed gesprek met de ‘verliezer’ dringt zich soms op.

Sommige leerlingen passen minder in de groep en worden uitgerangeerd. Dit is dan het ideale moment om daar

tijdens een klassengesprek op in te gaan: ethiek op het werk!

Vakoverschrijdende eindtermen leren leren derde graad

LL1 De leerlingen kunnen communiceren over de samenhang tussen hun leeropvattingen, leermotie-

ven en leerstijl

Binnen het leerplan worden de leerlingen begeleid tot zelfstandig werken en leren. Bij de evaluatie van opdrach-

ten is het de bedoeling dat leerlingen zich realiseren hoe ze via bepaalde leertrajecten kennis, kunde en vaardig-

heden ontwikkelen.

LL2 De leerlingen kennen verschillende leerstijlen en zijn bereid hun leerstijl zonodig aan te passen

met het oog op te bereiken doelen.


Handel D/2007/0279/001

Via een nabespreking van de opdrachten kunnen de leerlingen verwoorden hoe ze tewerk gaan. Zo kunnen ze

hun manier van denken en/of werken aanpassen naargelang de opdracht.

Het werken onder tijdsdruk vraagt vaak een aanpassing in de leerstijl; het werken naar een deadline toe is altijd

moeilijk – reflectie nadien is een must.

LL3 Informatieverwerving: de leerlingen kunnen diverse informatiebronnen en -kanalen kritisch selec-

teren en raadplegen met het oog op te bereiken doelen.

De leerlingen kunnen economische gegevens opzoeken, ordenen en op een eenvoudige manier verwerken,

gebruik makend van beschikbare informatiebronnen en –technieken (tijdschriften, kranten, handboeken, internet,

tv-programma’s, bedrijfsbezoeken, websites, enquêtes…). Dit kan uitgebreid aan bod komen in hoofdstuk 1.2 uit

deel 1 ‘Marktonderzoek en marktanalyse’

LL4 Informatieverwerking: de leerlingen kunnen zelfstandig informatie kritisch analyseren en synthe-

tiseren

De leerlingen kunnen o.a. tijdens het behandelen van economische teksten:verschil maken tussen hoofd- en

bijzaken; feiten en meningen onderscheiden; schematiseren; samenvatten;een eigen mening formuleren. Deze

eindterm kan doorheen gans het leerplan gerealiseerd worden.

LL5 Informatieverwerking: de leerlingen kunnen zinvol inoefenen, memoriseren en herhalen

Bij de uitwerking van opdrachten in het kader van projecten stellen de leerlingen vast dat voor een vlotte werking

het nodig is dat zij de essentiële begrippen goed kennen. Daarvoor is het nodig dat zij die inoefenen en dat

doorheen het jaar deze basiskennis herhaald wordt. Een voorbeeld hiervan is het inoefenen en toepassen van

de boekhoudkundige basisprincipes.

LL6 Informatieverwerking: de leerlingen kunnen verwerkte informatie functioneel toepassen in verschillende situaties

De leerlingen kunnen de kennis, het inzicht en de vaardigheden die zij verworven hebben tijdens de lessen be-

drijfseconomie gebruiken bij het verkennen en verklaren van problemen uit de realiteit. Een voorbeeld hiervan is

het opstellen van een marketingplan. Deze eindterm kan doorheen gans het leerplan gerealiseerd worden.

LL7 Problemen oplossen: de leerlingen kunnen op basis van hypothesen en verwachtingen mogelijke

oplossingswijzen realistisch inschatten en uitvoeren

Bij de organisatie van een verkoopmoment kunnen de leerlingen: het aantal bezoekers inschatten, de hoeveel-

heid wisselgeld inschatten, de meest strategische opstelling van de verkoopstand inschatten, …

LL8 Problemen oplossen: de leerlingen kunnen de gekozen oplossingswijze en de oplossing evalue-

ren

Na de uitvoering van een geplande activiteit of opdracht kan deze geëvalueerd worden. Bij de probleemoplos-

sing wordt tijdens de activiteit of opdracht wordt zoveel als mogelijk de zelfactiviteit van de leerlingen gestimu-

leerd.

LL9 Onderzoek: de leerlingen kunnen een onderzoek of een practicum voorbereiden, uitvoeren en de

resultaten verantwoorden

In Hoofdstuk 1.2 uit deel 1 kunnen de leerlingen de enquête binnen het marktonderzoek opstellen, verwerken en

presenteren.

LL10 Cognitieve reguleringsvaardigheden: de leerlingen kunnen een realistische werken tijdsplan-

ning op langere termijn maken

De leerlingen worden geoefend in het zelfstandig plannen, organiseren, uitvoeren door o.a. groepswerk, aanleg-

gen actualiteitenmap, opdracht in het kader van de GIP, minionderneming, oefenfirma, …


D/2007/0279/001 Handel

Tijdens de voorbereiding van een verkoopmoment kunnen volgende zaken aan bod komen: taakopsomming,

taakverdeling, promotie voeren, effectieve verkoop, …

LL11 Cognitieve reguleringsvaardigheden: de leerlingen kunnen hun leerproces sturen, beoordelen op

doelgerichtheid en zonodig aanpassen

Dit kan aan bod komen bij toetsen, opdrachten, projecten…

LL12 Cognitieve reguleringsvaardigheden: de leerlingen kunnen toekomstgerichte conclusies trekken

uit leerervaringen

Bij het uitvoeren van bepaalde opdrachten zal de leerling bij de evaluatie constateren dat bijvoorbeeld beter een

andere werkwijze werd gevolgd.

LL13 De leerlingen kunnen de oorzaak van slagen en mislukken objectief toeschrijven

Door de projectmatige aanpak van heel wat leerstofonderdelen worden leerlingen herhaaldelijk aangezet tot

evaluatie medeleerlingen, zelfevaluatie en door deze besprekingen krijgen de leerlingen de attitude een eerlijke

en objectieve evaluatie te maken.

In Hoofdstuk 10 Sollicitatie en selectieprocedure uit deel 1 kan dit aan bod komen.

LL14 De leerlingen kunnen in hun leerproces rekening houden met het affectieve

Vooral positieve kritiek naar aanleiding van het presenteren van een werk, rapport, een goed verkoopmoment

houden de motivatie en het enthousiasme hoog.

Bij evaluatie van een mondelinge presentatie bijvoorbeeld is het belangrijk dat aandacht besteed wordt aan de

gelaatsuitdrukking, het contact met het publiek, de stemtoon,…

LL15 Zelfconceptverheldering: de leerlingen kunnen communiceren over hun eigen interesses, capaci-

teiten en waarden.

Tijdens de sessies rond solliciteren bespreken de leerlingen hun aanleg, troeven, negatieve punten, … bij het

invullen van een joblijst (project) kan bijvoorbeeld worden nagegaan wie wat liefst zou doen, best zou kunnen,…

LL16 Zelfconceptverheldering: de leerlingen kunnen een positief zelfbeeld ontwikkelen op basis van

betrouwbare gegevens en daarover communiceren

In hoofdstuk 10 Sollicitatie en selectieprocedure uit deel 1 kan dit aan bod komen.

LL17 Horizonverruiming: de leerlingen kunnen, rekening houdend met de eigen interesses, capacitei-

ten en waarden, een zinvol overzicht verwerven over studie- en beroepsmogelijkheden, dienst-

verlenende instanties met betrekking tot de arbeidsmarkt en/of de verdere studieloopbaan

Dit kan aan bod komen in het onderdeel Arbeidsmarkt van hoofdstuk 10 uit deel 1.

In het maatschappelijk economisch gebeuren moet men voortdurend keuzes maken. De leerlingen worden ge-

traind in het maken van keuzes rekening houdend met de consequenties zoals bijvoorbeeld het probleem van

schaarste op de arbeidsmarkt..


Handel D/2007/0279/001

LL18 Horizonverruiming: de leerlingen zijn bereid een onbevooroordeelde, roldoorbrekende en res-

pectvolle houding aan te nemen ten aanzien van studieloopbanen en beroepen

Dit kan aan bod komen in het onderdeel Arbeidsmarkt van hoofdstuk 10 uit deel 1: de verhouding man/vrouw op

arbeidsmarkt, de verhouding autochtone/allochtone werknemers op de arbeidsmarkt.

LL19 Keuzestrategieën: de leerlingen kunnen de verschillende fasen van een keuzeproces doorlopen

en rekening houden met de consequenties

Dit kan aan bod komen in het onderdeel Arbeidsmarkt van hoofdstuk 10 uit deel 1: keuze voor een bepaald be-

roep - consequenties aan de beroepskeuze zoals tijdsindeling en organisatie privéleven – keuze voor zelfstandi-

ge of loontrekkende…

LL20 Omgevingsinvloeden: de leerlingen kunnen omgevingsinvloeden op het keuzegedrag onderken-

nen en er zich tegenover positioneren

Dit kan uitgebreid aan bod komen in hoofdstuk 1.2 uit deel 1 ‘Marktonderzoek en marktanalyse’

Vakoverschrijdende eindtermen milieu-educatie derde graad

ME2 De leerlingen kunnen het normverleggend en grensoverschrijdend karakter van milieuvervuiling

bij productie en verbruik illustreren

Bij duurzaam ondernemen speelt milieuzorg een belangrijke rol. Via het raadplegen van de bedrijfswebsites en

websites van milieuverenigingen kunnen de leerlingen vaststellen welke internationale schade milieuvervuiling

kan veroorzaakt.

ME3 De leerlingen zijn bereid de milieureglementering toe te passen

Tijdens het uitwerken van projecten en opdrachten zorgen de leerlingen ervoor zo weinig mogelijk af te drukken

en papier te verspillen.

ME4 De leerlingen hebben bij het kopen van goederen en verbruiken van diensten oog voor nieuwe

milieuvriendelijke alternatieven of kleinschalige initiatieven in het kader van een duurzame ont-

wikkeling

Hoofdstuk 9 uit deel 3 is helemaal gewijd aan duurzaam ondernemen. In het kader van een minionderneming of

oefenfirma kan deze eindterm toegepast worden.

ME6 De leerlingen zijn bereid ethische normen te hanteren ten opzichte van scenario's van bijvoor-

beeld economische groei, welvaartsontwikkeling, demografische evolutie en biotechnologische

ontwikkeling op mondiaal vlak

Hoofdstuk 9 uit deel 3 is helemaal gewijd aan duurzaam ondernemen.

ME7 De leerlingen kunnen de voor- en nadelen van verschillende vervoerswijzen voor transport van

personen, goederen en diensten afwegen op basis van verschillende criteria en een bepaalde

keuze motiveren

De organisatie van studiereizen en bedrijfsbezoeken berust deels in handen van de leerlingen. Daarbij houden

ze rekening met kostprijs en milieu.

ME8 De leerlingen kunnen meewerken aan het opstellen en uitvoeren van een schoolvervoersplan en

verdedigen hun eigen standpunt hierin




D/2007/0279/001 Handel

ME9 De leerlingen kunnen een gedragspatroon ontwikkelen waarbij individuele gemotoriseerde ver-

plaatsingen beperkt worden en milieubewust gekozen wordt voor een passende vervoerswijze



Vakoverschrijdende eindtermen muzisch-creatieve vorming derde graad

MC1 De leerlingen staan open voor diverse muzisch-creatieve uitingen, zoals dans, design, muziek,

architectuur

Diverse presentaties n.a.v. projecten en opdrachten worden verzorgd met inbegrip van. filmpjes, foto’s, muziek,

afbeeldingen, tekeningen, affiches.

MC2 De leerlingen ervaren muzisch-creatieve uitingen als een verrijkende inspiratie om te functione-

ren in de eigen leefwereld en om zich te kunnen inleven in die van anderen.

Diverse presentaties n.a.v. projecten en opdrachten worden verzorgd met inbegrip van. filmpjes, foto’s, muziek,

afbeeldingen, tekeningen, affiches. Leerlingen realiseren via projecten en/of via stages dat deze muzisch-

creatieve uitingen leiden tot meer betrokkenheid en empathie voor de anderen.

MC3 De leerlingen kunnen bij eigen muzisch-creatieve uitingen waarden en gevoelens betrekken, er

vorm aan geven en dit als verrijkend ervaren.

In de uitwerking van de promotie voor hun minionderneming, oefenfirma, … kan dit aan bod komen.

MC4 De leerlingen zien in dat ten gevolge van nieuwe technieken en materialen de kunsten, de tech-

niek en de wetenschappen meer en meer integreren.

In de uitwerking van de promotie voor hun minionderneming, oefenfirma, …, kan het gebruik van die nieuwe

technieken voor de presentaties, affiches, … aan bod komen.

Vakoverschrijdende eindtermen opvoeden tot burgerzin derde graad

BZ5 De leerlingen kunnen voorbeelden geven van politieke beslissingen (bv. onderwijs, jeugdbeleid)

die hun leven rechtstreeks beïnvloeden.

Doorheen het leerplan wordt veel aandacht besteed aan het opvolgen van de actualiteit. In dit verband worden

bepaalde politieke beslissingen omtrent onderwijs en tewerkstelling besproken.

BZ6 De leerlingen kunnen beslissingen van een raad (zoals een gemeente- en een provincieraad) of

parlement kritisch evalueren door ze te toetsen aan relevante informatie, de eigen opvatting en

andere opvattingen.

Doorheen het leerplan wordt veel aandacht besteed aan het opvolgen van de actualiteit. In dit verband kunnen

bepaalde politieke beslissingen omtrent onderwijs en tewerkstelling besproken worden.

BZ9 De leerlingen kunnen informatie verzamelen over de maatschappelijke opdracht, het aanbod en

de werking van maatschappelijke diensten en instellingen en van specifieke hulp- en informatie-

diensten voor jongeren.


Handel D/2007/0279/001

Bij de bespreking van de arbeidsovereenkomsten en –reglementering, alsook de HRM verzamelen de leerlingen

informatie die ze dan zo nodig kunnen gebruiken.

BZ10 De leerlingen kunnen hun eigen wensen of behoeften omzetten in hulp- en informatievragen.

Het aanzetten tot zelfstandig werken en handelen brengt met zich dat leerlingen zelf informatie vragen via de

diverse communicatiekanalen.

BZ11 De leerlingen kunnen aangeven hoe zij op deze diensten of instellingen een beroep kunnen doen

en waar ze met eventuele klachten, meldingen of aanbevelingen terecht kunnen (o.m. ombuds-

dienst.

Het aanzetten tot zelfstandig werken en handelen brengt met zich dat leerlingen zelf informatie vragen via de

diverse communicatiekanalen.

BZ12 De leerlingen durven een beroep te doen op maatschappelijke diensten of instellingen

Leerlingen leren via projecten zoals de minionderneming, oefenfirma, stage, … zelfstandig instellingen en/of

diensten te contacteren en vragen te stellen.

BZ13 De leerlingen kunnen de rol van internationale instellingen illustreren

Deze materie komt expliciet aan bod in hoofdstuk 9 ‘Duurzaam ondernemen’ uit deel 3 en hoofdstuk 5 ‘Buiten-

lands beleid’ uit deel 3.

BZ14 De leerlingen kunnen met enkele voorbeelden aantonen dat de mondiale dimensie in onze sa-

menleving steeds explicieter wordt op o.m. politiek, economisch en cultureel vlak en dat deze

evolutie voordelen biedt maar ook problemen en conflicten oplevert

Deze materie komt expliciet aan bod in hoofdstuk 9 ‘Duurzaam ondernemen’ uit deel 3.

BZ15 De leerlingen kunnen de complexiteit van internationale samenwerking toelichten aan de hand

van de concepten onderlinge afhankelijkheid, beelden en beeldvorming, sociale rechtvaardig-

heid, conflict en conflicthantering, verandering en toekomst

Deze materie komt expliciet aan bod in hoofdstuk 9 ‘Duurzaam ondernemen’ uit deel 3 via actuele teksten.

BZ16 De leerlingen kunnen aangeven dat er verschillende opvattingen zijn over welvaart en over de

herverdeling van deze welvaart

Deze materie komt expliciet aan bod in hoofdstuk 9 ‘Duurzaam ondernemen’ uit deel 3.

BZ17 De leerlingen zijn gevoelig voor het belang van persoonlijke inzet voor de verbetering van het

welzijn en de welvaart in de wereld

Deze materie komt expliciet aan bod in hoofdstuk 9 ‘Duurzaam ondernemen’ uit deel 3: via een project in ver-

band met duurzaam ondernemen, zoals Broederlijk Delen, kan deze eindterm gerealiseerd worden.


D/2007/0279/001 Handel

Vakoverschrijdende eindtermen sociale vaardigheden derde graad

SV2 De leerlingen benoemen en duiden hun emoties, uiten deze gepast en herkennen en duiden an-

dermans emoties

Dit kan ruimschoots aan bod komen bij groepswerk, projectmatig werken, evaluatie van presentaties ….

SV4 De leerlingen communiceren doelgericht

Leerlingen toetsen elkaars interpretatie en stemmen die zo nodig op elkaar af; leerlingen brengen de eigen ge-

voelens en gedachten tot uiting; leerlingen herkennen en gaan om met vooroordelen en uitingen van ongepaste

beïnvloeding (intimidatie, manipulatie,…)

SV5 De leerlingen hebben er oog voor dat ze wensen en situaties benaderen vanuit eigen en ander-

mans authenticiteit en expressie

Tijdens de voorbereiding en nabespreking van groepsopdrachten krijgt elke deelnemer de kans zijn/haar gevoe-

lens en ideeën tot uiting te brengen – de anderen luisteren, antwoorden, vullen aan, wijzigen, enz…

SV6 De leerlingen helpen mee aan het formuleren en realiseren van groepsdoelstellingen

Doorheen het ganse leerplan krijgen leerlingen kansen om: contacten te leggen; te overleggen en afspraken te

maken; taken en functies te verdelen; belangen af te wegen en te bemiddelen; bij te dragen aan een goed func-

tioneren van de groep als groep. In tal van activiteiten doorheen de twee leerjaren wordt het belang van team-

geest enerzijds en het opnemen van de eigen verantwoordelijkheid anderzijds ervaren.

SV7 De leerlingen kunnen het belang en de mogelijke risico’s aangeven van het behoren tot formele

en informele maatschappelijke netwerken en kunnen de voordelen ervan gebruiken

De leerlingen leren een netwerk aan relaties opbouwen door verkoop, stages, bedrijfsbezoeken, voordrachten,

…

SV8 De leerlingen streven naar een evenwicht tussen eigen wensen, verlangens en belevingen, en het

groepsbelang

Deze doelstelling kan ruimschoots aan bod komen in bijvoorbeeld groepswerk en projectmatig werken.

SV9 De leerlingen kunnen omgaan met hiërarchie, macht en regelgevingen.

Onder andere via groepswerk leren de leerlingen omgaan met afspraken.

SV10 De leerlingen engageren zich om een eigen verantwoordelijkheid op te nemen

Deze doelstelling kan aan bod komen bij projecten zoals minionderneming, oefenfirma, stages, …

SV11 De leerlingen hebben inzicht in de potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten

Samenwerken brengt conflicten met zich. Net deze conflicten geven de mogelijkheid zichzelf en de anderen be-

ter te leren kennen. Bij de minionderneming, oefenfirma, … verschuilen sommige leerlingen zich altijd achter de

anderen om zo weinig mogelijk te doen; andere leerlingen zijn dan net iets te ijverig en willen voortdurend de

anderen overtroeven. Als dit kan besproken worden, kan dit leiden tot het aanpassen van hun gedrag - niet enkel

voor dit project, maar ook in hun eigen leven.

SV12 De leerlingen zien het belang in van gevoelens en lichaamstaal bij het benaderen van conflicten

Doorheen het leerplan wordt regelmatig samengewerkt. Dit samenwerken van verschillende mensen met ver-

schillende ideeën en karakters in groep, kan al eens tot conflict leiden. De manier waarop die conflicten bena-


Handel D/2007/0279/001

derd worden, kan bepalend zijn voor de oplossing ervan. Leerlingen constateren dat niet enkel wat gezegd

wordt, maar zeer zeker de manier waarop belangrijk is. Bij klachtenbehandeling wordt daar ook sterke nadruk op

gelegd.

SV13 De leerlingen hanteren conflicten door de eigen belangen te behartigen zonder hierbij de belan-

gen, motivaties en emoties van anderen uit het oog te verliezen

Doorheen het leerplan wordt regelmatig samengewerkt. Dit samenwerken van verschillende mensen met ver-

schillende ideeën en karakters in groep, kan al eens tot conflict leiden. De manier waarop die conflicten bena-

derd worden, kan bepalend zijn voor de oplossing ervan. Leerlingen constateren dat niet enkel wat gezegd

wordt, maar zeer zeker de manier waarop belangrijk is. Bij klachtenbehandeling wordt daar ook sterke nadruk op

gelegd.

SV14 De leerlingen zijn bij conflicten bereid naar anderen te luisteren, hen de kans te geven zich uit te

drukken, hen te respecteren, hun emotionele grenzen te respecteren, te overleggen

Het samenwerken van verschillende mensen met verschillende ideeën en karakters in groep, kan al eens tot

conflict leiden. De groep tracht steeds eerst zelf uit de conflictsituatie te komen door de oorzaken ervan de mo-

gelijke oplossingen voor het gestelde probleem te bespreken tijdens het vergaderuur. Indien zonder resultaat,

wordt soms overgegaan tot een crisisvergadering waarbij de leerkracht de rol van moderator op zich neemt.

BEDRIJFSECONOMIE - vvkso-ict.comond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Handel-2007-001.pdf · 2010. 8....

Documents

Transcript of BEDRIJFSECONOMIE - vvkso-ict.comond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Handel-2007-001.pdf · 2010. 8....