Effecten AWBZ pakketmaatregelen op dak- en thuislozen en vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld – Factsheet 4 november 2008

Wat houden de voorgenomen AWBZ pakketmaatregelen in? “Invoering functie Begeleiding, in plaats van Ondersteunende Begeleiding (OB) en Activerende

Begeleiding (AB). De functie Begeleiding wordt gericht op mensen met ernstig regieverlies en ernstig invaliderende aandoeningen en heeft alleen een zelfredzaamheiddoelstellng. De participatiedoelstelling van de huidige AWBZ OB en AB komt door de nieuwe functie Begeleiding te vervallen”

Volgens het HHM/CIZ onderzoek van 29 oktober 2008 (Onderzoek effecten pakketmaatregelen AWBZ) komen per 1 januari duizenden cliënten van de maatschappelijke- en vrouwenopvang niet meer in aanmerking voor functie Begeleiding.

Deze maatregel komt bovenop het schrappen van Ondersteunende Begeleiding (OB) op psychosociale grondslag. Hiervoor is een compensatiemaatregel getroffen, waarbij gemeenten een bedrag van 36 miljoen euro hebben ontvangen.

Wie worden getroffen door de AWBZ pakketmaatregelen? Dak- en thuislozen en slachtoffers huiselijk geweld met zware problematiek die in de

maatschappelijke- en vrouwenopvang extramurale begeleiding op psychiatrische grondslag ontvangen.

In de maatschappelijke opvang betreft dit mensen die de regie over de meest basale zaken in het leven (onderdak, eten en fysieke veiligheid) hebben verloren doordat zij dakloos zijn geworden. Onderliggende oorzaken hiervan zijn psychische stoornissen, verstandelijke beperkingen en verslaving en ontbreken van een sociaal netwerk. De begeleiding stelt deze mensen in staat zo kort mogelijk in de crisisopvang te verblijven en met begeleiding snel door te stromen naar een zelfstandiger woonmogelijkheid waar zij zelfstandig leren te wonen en leven en de regie op hun eigen leven terug te krijgen.

In de vrouwenopvang zijn het vrouwen én hun kinderen in crisissituaties van ernstig geweld. Deze cliënten hebben te maken met ernstig regieverlies over hun leven, psychiatrische gevolgen van de ernstige mishandeling en opvoedingsproblemen. Zo’n 75% ontvangt begeleiding op psychiatrische grondslag in de crisisopvang en vervolgopvang, die hen in staat stelt de regie over hun leven van henzelf en de kinderen terug te krijgen.

Hoeveel mensen in de maatschappelijke en vrouwenopvang worden getroffen door deze bezuiniging? De Federatie Opvang heeft berekend dat het om een groep van circa 5.000 cliënten gaat die

vanuit de maatschappelijke opvang, de vrouwenopvang en Beschermd Wonen begeleiding ontvangen.

Dit is bovenop de 7.000 cliënten die worden getroffen door de overheveling van OB psychosociaal naar gemeenten.

Wat is de omvang van de bezuiniging voor deze doelgroep? Het gaat om een bedrag van circa 45 miljoen. Dit betreft zowel maatschappelijke als

vrouwenopvang. In het HHM/CIZ rapport staan cliëntgroepen beschreven die onder de nieuwe beleidsregels

indicatiestelling die per 1-1-2009 ingevoerd worden, niet meer voor de functie Begeleiding in aanmerking zullen komen. Het betreft tien cliëntgroepen, waarvan vier relevant als cliënten die we in de maatschappelijke- en vrouwenopvang begeleiden (zie voetnoot 1). Als de indicaties AB en OB op psychiatrische grondslag voor deze vier groepen volledig wegvallen, dan zal een bedrag van circa 45 miljoen euro vanaf 2009 op jaarbasis niet meer uit de AWBZ worden gefinancierd (deze berekening is gebaseerd op het niveau van de productieafspraken 2008).

Dit bedrag van 45 miljoen euro komt bovenop de overheveling van de OB op psychosociale grondslag naar gemeenten (36 miljoen euro). De berekening van OB psychosociaal is gebaseerd op het niveau van 2007 (een stijging van de productie OB psychosociale grondslag in 2008 en 2009 t.o.v. dit bedrag van 2007 is in deze berekening niet meegenomen).

1 Deze vier groepen worden als volgt benoemd: 1. Chronisch psychiatrische patiënten in de wereld van de Maatschappelijke Opvang; 2. Stabiele psychiatrische patiënten die niet zelfstandig kunnen functioneren; 3. Mensen met lichte verstandelijke beperkingen die zelfstandig of thuis bij de ouders wonen; 4. Jongeren en jongvolwassenen met lichte gedragsproblemen als gevolg van een lichte verstandelijke beperking, die buiten andere sectoren (zoals psychiatrie, jeugdzorg of justitie) vallen (deze laatste groep betreft ook multi-problem gezinnen).

1

Wat zijn de gevolgen van deze maatregel voor dak- en thuislozen en cliënten vrouwenopvang? Dit zal naar verwachting zeer ernstige gevolgen hebben voor de nieuwe instroom in

opvanginstellingen. Voor de groepen die een doorlopende indicatie uit 2008 of eerder hebben, geldt in 2009 een overgangsregeling waarbij zij, na afloop van de indicatie in 2009, nog slechts een aantal maanden Begeleiding zullen krijgen.

Voor dak- en thuislozen betekent dit terugval, waardoor verwaarlozing, vervuiling, overlast, uitval, schulden en opnieuw dakloosheid zullen toenemen. Deze mensen zijn bijvoorbeeld vatbaar voor verkeerde vrienden zoals drugsdealers of -gebruikers die bij hen intrekken. Of het leidt tot misbruik van mensen door verkeerde vrienden of (ex-)partners.

Voor vrouwen én kinderen in crisissituaties van ernstig geweld, betekent dit dat er wel onderdak maar bijna geen begeleiding meer kan worden gegeven om hun veiligheid goed vast te stellen en te zorgen dat er zaken op orde komen met de opvoeding van de kinderen, hun angsten en dergelijke.

Wat zijn de maatschappelijke gevolgen?

Wat betreft dak- en thuislozen: Intramuralisering. Indien individuele begeleiding wordt geboden kan deze doelgroep in veel

gevallen weer een zelfstandig bestaan opbouwen. Het scheiden van wonen en zorg zal steeds minder vaak een mogelijkheid zijn. Het proces van extramuralisering en daarmee besparing van hoge kosten wordt hiermee stop gezet. Intramuralisering in opvanghuizen en GGZ wordt dan het toekomstperspectief voor deze doelgroepen.

De doorstroom uit opvanginstellingen zal opnieuw stagneren omdat deze mensen zonder de begeleiding niet zelfstandig kunnen gaan wonen.

In buurten zal het draagvlak voor begeleid wonen voorzieningen dalen omdat de overlast in de wijk toeneemt als er geen begeleiding meer aan deze cliënten wordt geboden.

Wat betreft vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld Afname instroom/doorstroom: Deze maatregelen zullen ervoor zorgen dat vrouwen niet meer zo

snel als nu op eigen benen kunnen staan maar lang in de opvang blijven. Er zal dus minder plaats zijn om binnen te komen, terwijl er al een tekort aan crisisplaatsen is.

Moeilijke gevallen (heel ernstig geweld, psychiatrische problemen, lastig gedrag) kunnen niet meer opgevangen worden door de vrouwenopvang omdat dat voor de andere cliënten door gebrek aan begeleiding niet te doen is. De politie zal dus als eerste heel erg last krijgen hiervan.

De gehele aanpak van huiselijk geweld gaat stagneren, terwijl dat rijksbeleid en -prioriteit is (vrouwenopvang verbeterplan, uitbreiding capaciteit huiselijk geweld, actieprogramma van de G4, ontwikkelen van de modelaanpak). De kernpartner in deze aanpak kan niet meer leveren wat er nodig is, en wel vanaf januari a.s., een onbehoorlijk korte termijn.

Kosten voor de samenleving

De kosten van intramuralisering : Extramurale Begeleiding van 3 uren per week kost per klant op jaarbasis 7.020 euro. Een bed in de crisisopvang kost op jaarbasis 40.000 euro, en in de nachtopvang 25.000 euro. Beide soorten kosten staan op de begroting van VWS, het één in de AWBZ, het ander in de WMO.

Van deze mensen weten we ook dat door inzet van zorg de maatschappelijke kosten drastisch afnemen en de schade minimaliseert. De gemeente Rotterdam heeft bijvoorbeeld berekend dat door de inzet van zorg de maatschappelijke kosten van deze doelgroep tussen 2005 en 2009 teruglopen van 247 miljoen euro naar 167 miljoen euro. Deze trend zal worden gekeerd. De kosten op het terrein van gezondheidszorg, politie en justitie zullen oplopen als gevolg van een toename van o.a. uithuisplaatsingen, criminaliteit en de zogenaamde ‘draaideurcliënten’. Deze mensen zitten namelijk relatief vaak in de gevangenis, zijn onverzekerd, verblijven bovengemiddeld vaak op acute opname afdelingen van ziekenhuizen en GGZ, maken schulden, plegen misdrijven en veroorzaken overlast waar burgers schade van ondervinden.

Wat is het effect op instellingen?

2

Zorgkantoren kopen AWBZ zorg in op basis van verwachte aantallen indicaties. Voor deze groepen zullen de zorgkantoren geen indicaties meer verwachten (staat nl in HHM/CIZ rapport). Dus de zorgkantoren kopen voor 2009, behalve voor de nog tijdelijk doorlopende indicaties uit 2008, geen zorg meer in. Dat leidt ertoe dat de maandelijkse bevoorschotting door zorgkantoren al per januari 2009 zal dalen met forse percentages. Dat betekent dat al in de eerste maand van 2009 de instellingen te weinig geld zullen hebben voor salarissen (afgezien van reserves). Het geeft dus binnen drie maanden vanaf nu forse problemen. Als gevolg van de AWBZ pakketmaatregelen neemt de omvang van het totale budget van de instellingen voor de maatschappelijke en vrouwenopvang met circa 20 tot 25 % af.

Waarom kan deze zorg niet worden verleend door gemeenten, GGZ of in het kader van de Zorgverzekeringswet? Cliëntengroepen die vanaf 1 januari geen begeleiding meer ontvangen, dienen terug te vallen op

de WMO (zoals ook in het HHM rapport staat vermeld). De gemeenten ontvangen echter geen compensatie voor de extra cliënten die vanaf 1 januari bij hen zullen aankloppen (dit in tegenstelling tot de overheveling van OB psychosociaal naar de WMO waarbij gemeenten wél compensatie ontvangen (36 miljoen).

Gemeenten zijn niet voorbereid op deze invoering van deze maatregel en kunnen de zorg die vanaf 1 januari 2009 niet meer via de AWBZ wordt geboden, niet opvangen.

Wat betreft de GGZ, dak- en thuislozen krijgen in de meeste gevallen wel behandeling in de vorm van pillen of methadon uit de GGZ. Van de GGZ kunnen zij niet de begeleiding krijgen die nodig is om te zorgen dat hun leven niet opnieuw ontspoord. Dat soort begeleiding zit niet in de Zorgverzekeringswet.

Wat is volgens de Federatie Opvang de oplossing? Gezien het bovenstaande bepleit de Federatie Opvang dat deze maatregel voor onze doelgroep

ongedaan wordt gemaakt of dat compensatie voor dak- en thuislozen en cliënten van de vrouwenopvang beschikbaar wordt gesteld.

Mocht bovenstaande niet haalbaar zijn, dan is de Federatie Opvang voorstander van het opnemen van een risicoprofiel in de nieuwe indicatieregels. Dit betekent dat het risico op uitval, terugval, verwaarlozing, misbruik en geweld wordt meegewogen bij de indicatiestelling. Als er sprake is van zo’n risicoprofiel dient begeleiding te worden geïndiceerd.

3