09‐01‐2013

© Autisme Centraal 1

Autisme: een sociale stoornis?Autisme: een sociale stoornis?

Peter VermeulenAutisme Centraal

Standaard paradigma

Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact

Primair in de behandeling isSOVA‐training

Volgens bestaande, vaste protocollen

Nog veel stoutere bewering:

Om mensen met autisme sociaal te helpen overleven is SOVA‐training niet het beste antwoord!En ToM‐training al evenmin!En een klassieke emotieherkennings‐training helpt ook niet zo veel…

Daarom niet:

• Sociaal overleven en sociaal succes zijn van meer afhankelijk dan alleen sociale vaardigheden en sociale cognities

• In autisme is de sociale stoornis niet primair• In autisme is de sociale stoornis niet primair• Autisme is niet synoniem aan een tekort in sociale vaardigheden of een tekort aan ToM

• Het probleem zit veel dieper en elders

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 2

Sociale competentie vs sociale vaardigheden

• sociale cognitiesbegrijpen van een sociale realiteit

• sociale attitudesbegrijpen en volgen van de gangbare waardenbegrijpen en volgen van de gangbare waarden 

• sociale vaardighedenbeheersen van bepaald sociaal gedrag

• sociale performantiecognities, vaardigheden en attitudes in verschillende situaties toepassen, op een aangepaste manier

Sociale competentie vs sociale vaardigheden

Sociale competentie betekent:

Sociale kennis (situaties, mensen en waarden begrijpen) en sociale vaardigheden hebben en in staat zijn om deze aangepast en flexibel te gebruiken.

Sociale competentie: klassiek model

kunnen

doen

sociale vaardigheden

sociale performantie

kennen en weten

kunnen

sociale cognities

g

Maar er is meer nodig dan dit!!

Kijkgedrag is essentieel!

visuele fixatiepatronen tijdens het kijken naar naturalistische sociale situaties voorspellen niveau van sociale competentieKlin et al (2002)Klin et al. (2002)

Klin A. et al. (2002). Visual fixation patterns during viewing of naturalistic social situations as predictors of social competence in individuals with autism. Archives of General Psychiatry, 59,  809‐815.

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 3

Waarneming geeft de start!

kunnen

doen

sociale vaardigheden

sociale performantie

kennen en weten sociale cognities

Wat is belangrijk om naar te kijken??

• Dat is afhankelijk van de context!– Externe context (de situatie)– Interne context (voorkennis, de taak, het doel…)

• En die contextgevoeligheid verloopt onbewust

Onbewuste  joint attention

Geen probleem met bewuste joint attention, wel met onbewuste joint attention (Sato e.a., 2010)

Dat verklaart…

waarom ToM‐trainingen weinig of geen effect hebben op het sociaal functioneren in het echte leven

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 4

Sociale competentie

kunnen

doen

i l di h d

sociale performantie

voelighe

id

kennen en weten

kunnen

sociale cognities

sociale vaardigheden

contextgev

Sociale competentie

Vraagt heel wat contextgevoeligheid

• Herkennen en begrijpen van emoties• Begrijpen van (sociaal) gedrag van anderen• Weten hoe je je dient te gedragen

Context en gelaatsexpressies

• We zien gelaatsexpressies altijd in context

• Relatie gelaatsuitdrukking – waargenomen emotie is niet vast

Emoties benoemen volstaat niet!

• Een emotie benoemen vs weten waar die emotie vandaan komt

kl i d i i i d !• De verklaring van de emoties zit in de context!

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 5

Leven in een relatieve wereld

Niets heeft een absolute betekenis!

emotie 2

contextcontext

verdriet emotie 3

Sociale scripts

• Mensen met autisme kunnen heel wat sociale scripts leren…M h bb h t ilijk t d• Maar hebben het moeilijk met de ontelbare contextuele veranderingen in die scripts (Loth a.o., 2008; 2010)

Context en sociale competentie

• Het grootste probleem in autisme is niet de sociale vaardigheden (weten wat en hoe)– Ze kunnen heel wat scripts en vaardigheden aanlerenaanleren

• Het grootste probleem is weten waar en wanneer je die vaardigheden (beter niet) toepast– Soepelheid in het toepassen van regels en scripts

Conclusie

• Sociaal aangepast gedrag = contextueel aangepast gedrag

• Sociaal overleven vraagt erg veel contextgevoeligheid

• Veel sociale problemen in autisme kunnen gelinkt worden aan een verminderde contextuele sensitiviteit

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 6

Besluit

Sociale Theory of

Sociale competentie

Contextgevoeligheid

Socialevaardigheden

Theory of Mind Sociale kennis

Helpen sociaal te overleven

• Werken aan de sociale vaardigheden van de omgeving, niet enkel aan die van de autist

• Compenseren, niet corrigerenk i i i• Vertrek vanuit contexten, niet vanuit 

vaardigheden• Oog voor functionele niet‐sociale vaardigheden

Autisme: een sociale stoornis?

• Egocentrische definitie van autisme– Wat de niet‐autist ‘stoort’ is het belangrijkste criterium

• Sociaal model van handicap• Sociaal model van handicap– Een gebrek aan empathie is maar een probleem wanneer de omgeving empathie verwacht

Vermeulen, P. (2006). Vormt de sociale stoornis wel de kern van autisme? Autisme Centraal, 25 (6), 27‐29.

Tweesporenbeleid

stoornis omgeving

De persoonveranderen

De omgevingveranderen

aanleren aanpassen

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 7

Wie moet zich aanpassen ?

• Een goed evenwicht tussen sociale competentie ‘training’ en het aanpassen van de sociale situatie

• Realistische verwachtingen over de effecten• Realistische verwachtingen over de effecten van allerlei interventies bedoeld om hun sociale mogelijkheden te verbeteren

Aanpassen van de omgeving

• Visualiseren en voorspelbaar maken van sociale verwachtingen

• De sociale situatie zo aanpassen dat ze kunnen overleven en vooral (bijna) nietkunnen overleven en vooral (bijna) niet kunnen falen

• Doseren van het sociaal moeten zijn– WAT‐principe (Working Apart Together)– Ontsnappingsscenario’s

• Buddy‐systeem ter ondersteuning

Compenseren

• Stappenplannen• Trucjes• Visuele hulpmiddelen• Sociale “prothesen”

Klassieke aanpak

Vaardigheid # 1

Situatie # 1

Situatie # 2

generalisatie

Situatie # 3

Vaardigheid # 2

Situatie # 1

Situatie # 2

Situatie # 3

generalisatie

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 8

Gecontextualiseerde trainingsprogramma’s

• Start van contexten:

context # 1

vaardigheid # 1

vaardigheid # 2

met inbegrip van

vaardigheid # 3

context # 2

vaardigheid # 1

vaardigheid # 2

vaardigheid # 3

met inbegrip van

Contextualiseren

• Leer contexten aan:– Wat kan er in die context gebeuren?– Wat kan je doen?Wat kan je zeggen?– Wat kan je zeggen?

• Gecontextualiseerde scripts

Gecontextualiseerde scripts

Iemand bij jou thuis verwelkomen:• Als de persoon een jas draagt, vraag je “mag ik uw jas aannemen?”.

• Zegt de persoon “neen” vraag hem/haar danZegt de persoon  neen , vraag hem/haar dan verder binnen te komen.

• Zegt de persoon “ja”, wacht dan tot hij/zij jou de jas geeft en hang de jas aan de kapstok. Heb je geen kapstok, hang de jas dan netjes over een stoel.

Standaard paradigma

werk vinden en houden

Sociale vaardigheidstraining

sociale integratie

vrienden maken

bijdrage aan de samenleving

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 9

Standaard paradigma

Werkt niet omdat• Sociale vaardigheden / cognities aanleren een onbegonnen werk isS i l di h d i d• Sociale vaardigheden niet een voorwaarde maar het resultaat zijn

Functionele doelen

• Vertrek van realistische en herkenbare situaties

• Leer hen dingen aan die ze morgen al kunnen gebruikengebruiken

• Leer hen dingen aan die morgen winst opleveren ( motivatie!)

• Concrete doelen

Concrete doelen met winst

• Een balpen vragen aan iemand anders• Vriendjes uitnodigen voor een verjaardagsfeestje

l i d i d j i• Neen zeggen als iemand iets vraagt dat je niet graag wil (a.d.h.v. concrete voorvallen)

• Kerstkaartjes maken• Iets kunnen wat anderen niet kunnen

Onze ervaring

werkgedrag ontwikkelen een job

i l i i ij tijd inclusie in recreatie cultuur

vrienden

actieve bijdrage aan samenleving

vrijetijdsvaardigheden

iets kunnen dat anderen

appreciëren

ontwikkelen sociale

vaardigheden

09‐01‐2013

© Autisme Centraal 10

Bouwen aan sociale competentie

sociale cognitiessociale cognities sociale vaardighedensociale vaardigheden

contextgevoeligheidcontextgevoeligheid zelfvertrouwenzelfvertrouwen

zelfredzaamheidzelfredzaamheidiiets kunnenets kunnen… …… …

Besluit

• Zie sociale competentie als het resultaat van een breed gamma van interventies en niet als afzonderlijk en primair einddoel

• Help hen om hun sociaal tekort te compenseren, i t h t t iniet om het te overwinnen

• Vertrek van concrete en voor hen nuttige situaties en contexten, niet van generieke programma’s en protocollen

• Een goed evenwicht tussen uitdaging en bescherming